39

II БҮЛЭГ

Монгол өв соёлын эхийг уншиж ойлгох, биет ба биет бус өв соёлын үнэ цэнийг мэдрэх

ӨВ СОЁЛОО ДЭЭДЭЛЬЕbucit S-oy-o& Jiea DekEdoleI T.bulit Fe-buy-e-_ Jiea KikjiK-l-oI T

F-oi$ S-oy-o& Jiea De-kEdoleI T.

CideBrI

buciK

MedelkEt

●

BiKI Ne*T, foUla Fijego* oa foeceli( I DenieeO

●

Hoo_ fkEsiit I Demdeh;eK YosO Hoo_ fkEsiit

CideBrI

foehsieeO

fooe(T Sene)T iI foeeegerejO foUlgeeeO

●Derome&, bucime& D

iit Ue* bucihsea fkEt iI foehsijO SorolceeeO foehsijO foUlgeeeO YosO Jeehsi&, folemjile& fca

●

bEyedO bEt bEyedO BsO Soyo& oa foi$ oa DoeeeI fkEt iI

Joi$ buciK

●Hoo_ fkEsiit D

eI Ne*T, foUla fijego* foiedosO iI kuciyeehKI buciK

●

Hoo_ fkEsiit BiKI foikEt, foiKleBrI fkEt iI

40

Д 1 а. Эхийг уншиж ойлгоод, хөөмийн төрөл зүйл, ангиллыг өгүүлсэн

хэсгийг хуулж бичээрэй. б. Тодруулсан үгсийн хос эгшгийг яаж тэмдэглэснийг тайлбарлаарай. .

S-or-o-ee-sea Ki-m-oa Je^ Jiea f-oleeO, S-or-o)T f-oi-kEI Kim-oa Je^ Jiea fel-deeeO.

KikEmeI fKsohsea Domo(

frda bEle* Ce( DO NikEa foinocia Hocoroeesea bucieeea KiO foiedo* fegola Ua Hebce& oa bE& dO

GorbEa Ji& Geeeca bE* femidorejeI.KicO DeI SelkuA SelkuleeeO dO Hebce& oa Domda folea foiehkEt bE*

CooriyedeeeO Kiit feyelgO FKsdeit bEUbEt. KiO Geeeca bE* femidoreeeO dO bEa JoibkEa bEUgelI DelekEI

dO foibE* iI Uea filerkEUledit bEUeesea BikEoa bEUgelI DelekEI CO KiO dO kEsiit Uea Here^ foikEI

HeUrelejeI. Dera bE* KiO NikEt La fdo* Hebce& fca GereeO DegO febuIT iI Degoriyelgea DoogercO,

Dera DegO iI SelkuA Kimo_ DO KirkEhsea fca HoUSI f& DegO CimekEt iI << KikEmeI>> kEmea Nerelehsea

bEU%T.

KikEmeI

KikEmeI NI Moehgo& Doimea O feeeoI femidore&,Jeeit Jeehsi&, fegode^ De&T Nodo(, foijesKleehdO

bEUgelI Ua DoeeeI foibE* oa feyelgO degea SiehkEkEa fkEsihlejO, Moria Hogo* oa feyelgO, fordO Ua

DegoO, firokE& Meedege& DeI Hooslea feyelgolede( GeUeeeldeI foi$ oa NikEt bula. Feeh(T bEUgelI

DelekEI iI bEa Sidoa DekEdoledeit Jeeit Jeehsi& fca fKdoa, febuyesli( Doimea O MinI Kihji^, firegO

NeUre( oa MederemjI, DoibeehkuA bE* DegoleeeO foecogoI CideBrI Ua foi*T doieit dO BI BljeI.

Moehgo& oa KikEmeUcioa fo*T CideBrI bE* Uea DelekEI dekua I busireKljO bEU%T. KikEmeI NI Hoo_ febuIT

bE* Degoleeedede( CorI Ua Geeeca folemjileldO foreli( BikEoa CekEjia O Kia fca GereeO ferku& feyelgO

DeI iI Herkura KikEmeI, femea O KiedeI fca GereeO fiskErokEt KikEmeI kEK ByO Heme* fca GereeO iI NI

NermeI KikEmeI, HogoleI SieeejO GereeO febuIT iI ZeeeeI KikEmeI kejO Nereledeit bEU%T.

Д 2 а. Үгийн утгын тайлбарыг үндэсний бичгээр бичээрэй.

KikEmeUleKKikEmeI -

(Хөгэмэи, хөгэмэйилэхү) хөөмий, хөөмийлөх1. Нарин үсүтү амитан-у үсү2. Залгигур-ун амасар буйу хэлэн-ү уг хэүхэн хэлэ, гүйилэсүн булчирхаи-

бар хизагарлагдагсан цагариг.3. Хөгэмэйилэхү- хөгэмэи-бэр дагуу айалаху

УРТ ЭГШГИЙГ ТЭМДЭГЛЭХ ЁСЫГ МЭДЬЕ

41

Д 3 Хос эгшигтэй холбоо үгсийг уншаад, яагаад хоёр хэсэгт хуваасныг тайлбарлаарай.

Д 4 а. Дараах үгсийг хуулж бичээрэй. б. Бичлэгийн хэлбэрийг ажиглаад, хос эгшгийг үндэсний бичигт яаж тэмдэглэхийг мэдэж аваарай.

Д 5 а. Эрдэм ном, оюун ухааны тухай оньсогыг уншаад, таагаарай. б. Хос эгшигтэй 7 үгийг олж бичээрэй.

feU&

NeUda

CireI

S-or-o-ee-sea Ki-m-oa Je^ Jiea f-oleeO, S-or-o)T f-oi-kEI Kim-oa Je^ Jiea fel-deeeO.

АйлАйил

ХойгХойиг

ҮйлҮйилэ

ЦарайЧираи

ОройОрои

СүйСүи

Хос эгшгийг үндэсний бичигт үгийн эхэнд “ЭЙИ” (fU, foU), адагт “ЭИ” (eI, oI,) гэсэн нийлэмжээр тэмдэглэдэг байна.

НийтНэйитэ

SigoI

SoiI

KUdea fosOfoiljeI kEtkEedeI Nodo(DelekEI dekua

HergoI Je^feeeoI femidore&HorgoI D

or)TfoI Ua SigoIMeeh;eI feBrgOHeehgeI Ua NirogO

DoU&

ШугуйШигуи

ТуйлТуйил

Jocia kEUciaFeji& foUle_Doiro& JoU&

NeUkE^ Jiro^for)T Ua HoUbuA HoUdO D

oU&Hola foU*T foedeeeO NoU*HeU*T Seoeku&feUre( oa femda

Дэлхий Дэлэхэи

DelekEI

foroI

Монгол бичигт –с, -д дэвсгэр гийгүүлэгчийн дараа орсон -г гийгүүлэгчийг –х гийгүүлэгчээр бичдэг.

HoU(

(…

……

…)

HeehgeI Geje* oa ModOHea fegola Ua Heda

(……

……

)

Je^ GergebEt.Geje* oa C

egea dO GeUeeemsieedO Goo& dO fosolegeoa

buliit oa He*T MorI iI buleKdO Ua

(……

……

)HeldeeeO NegeldoeeO Jeeit D

eIHe*T BrO C

ireI DeI

DoseeeI KikEroKa SebEt D

eIDonome& SiehkEa bEIT D

eI

(……

……

)DelkEreK foikEt NI D

elekEI Ua CinekEt

DelkEK bEIT NI D

eli^ oa CinekEt

(…

……

…)

Senegea O CeUja

kEre^ fbderesI foikEI ferigoa foihKhcI NoiK*

kEjiyeda forbEsI foikEI SeUa

Санамж

Санамж

42

Д 6 Галигийг үндэсний бичгээр бичихдээ “найм” гэдэг үгийн хос эгшиг нь ямар онцлогтойг ажиглаж, нүдлэн тогтоогоорой.

Д 7 а. Эхийг уншаад, “ном шарлах” гэдэг хэлцийн утгыг ярилцаарай. б. Хос эгшигтэй үгсийг үндэсний бичигт хөрвүүлээрэй. в. Онцолсон үгийн тайлбарыг бичиж аваад, галигийг бичээрэй

Дал модун-у набчин дэгэр-э бичигсэн судурЭртэн-ү Энэтхэг-үн алдарту эрдэмтэн

Нагаржуна-йин зохийагсан гэхү домуг-таи, дал модун-у набчин дэгэр-э бичигсэн Жадамба буйу “Билиг-үн чинаду хижагар-ту хүрүгсэн наиман минггату йэхэ хөлгэн судур” эдүгэ монггул-ун үнэтү хобур ном-ун мүзей-ду онца чихула сойул-ун өб болун хадагалагдажу байин-а. Тэрэ-бэр дал модун-у набчин-у хагудасу-ду хоос нүхэ гарган, утасу-бар холбугсан ни эргигүлжү унгшиху- ду тохирамжи-таи хигэд гэгэгдэхү, холигдаху йабудал гардаг-үгэи байин-а.

Үндэсний бичигт “гэнэт, мөдхөн, худаг” гэсэн үгсийг “гэнэдтэ, мөддүхэн, худдуг” гэж бичдэг.

Seg-oee-sea Geje* fca bEa SiroI fe-oeee-o-eeO.

Hooedo(

kEneoeda, MoioedokEa

D

e, GelseeitSeregoljijO, foikEt foiyerleK iI << No^ Sirele%T >> kEdeit fejeI.Foroa, (зай), C

e( oa Dorgea kzea dO foehgooa MorilejO, Sene)T

fonocI DeI Sene)T iI MinI Goo& foroseeecieee&T >> kEsea kEdeit.

fosoa dO fereI La femI bEa Feldecieeeeesea foikEI. Secea foikEt,

(хойно) Noyea << No^ SirelejO Neda dO feja DokuyeeeO dO D

a Ne*fosoa dO feldejeI.

Fosoa fca femidO MeedO GeroeeseaYegerea Seedoroa fB* Uea fegodeleeeO degea bu* YeehdeI bEakEkE& foikEI bucikEreI >> kEmea HeskurcO bEUjO kE%T.

Side* Doisime&

SonosbEsO << No^ Sirele&T. bu* YeehdeI bEa GergegereI.

Foisoit foroseee& dO (арайхийн) femI (дүйж) YeBeesea D

oisime& yeBeesea Noyea kEneoeda Jerli( bEgolgejO fkulehsea dO foiye* oafegola Ua (орой)iI Sirdea, YirdiecO Ua Ji^T iI busilgejO Morioa D

eI bEa Ki& feldea KibcO fkulejeI. Ye( fna foiIT dO

Frkuldoa foiyerlehsea dO Noyea Bloa DeKa O bE*T Bloeecioa

kEneoeda fosoa Bro)T Joiserea forojO, Goo& oa fosO folegea Ue*fegoljeeeO bE* MordejeI.

Deda D

orogoa Goo& I GedoljO YeBde&TfoikEt Gecegeoa (байсан) dO bEyeoa oa felderdO D

oolicI pErcia DeI

Meeedege& Uea DerleK C

e( Do* Foehgooa NI forojO fireK foikEI,

DoirbEoa (далай) Hea O Noyea Lobseehdoedo$ Hea (хөхүй) Ua

No^ SireleeeO kEmeK kEleca Ua foci(

DelO MoirO

de& ModO

Dela – D

o)T

Хуудас

No^ oa HegodesO

DelO Ua HoodesO

дал

43

Д 8 Хос эгшигтэй үйл язгуурыг үндэсний бичгээр бичээд, үндэсний бичгээр өгсөн үгсээс тохирохыг сонгон холбоо үг бүтээгээрэй.

Д 9 Хос эгшигтэй үйл язгуурыг үндэсний бичгээр бичээд, үндэсний бичгээр өгсөн үгсээс тохирохыг сонгон холбоо үг бүтээгээрэй.

Д 10 а. Эхийг уншаад, хос эгшигтэй үгсийг ялгаж, хичээнгүйлэн

бичээрэй. б. “Тойруулан” гэсэн үгийн хос эгшгийн бичлэгийг ажиглаад, ямар онцлогтойг тайлбарлаарай.

Айиладху Хайилху Үйилэдхү Зайилху Уйидху Сэйилхү Сүйдхү Дэйилхү

Жишээ нь:

Se:de* DO NI Seg-obE& Mod-O JI B-O Merda.

Filea JirojOfosO bE*MoisO

DeleI Ua H…

( Ho( oa SebEtS…

* SibEgOFrde^ So* N…

* Se fca SeriK Brogea dO No*CesO H…

leeeOHela foijeK H…

*T Seoeku& He*T bEkEtH…

de( fiehktCeehkE* Hede(

Forosia b…de(

Siloit oa bEde(MinO b…

rIMorI bErI

Hemo( Yego^T Doeelege^ fca

Foijoit Ue*Sorge&

F^T NeUrego&DehrI Ua Nera

Doilo$ D

eroO bEUde& I filerkEUledeit bEU%T.

Derogoloeesea NimkEa fercigo* NI Moehgo& Hedooa oa

bEUeeO iI bElkEdedeit. D

eKa O DekEK* NI

foyoa foeeegea NI Siji* felda MedO HoburesI foikEIfna NI Goyo& BlbEcO NoiKkEdekEK* frkumsoit Hedooa oafordO D

e&T do* feldea Se^ Degeregoloa JeKK bEt

CilegO bE* budeKO kEt fogelja kudeit fejeI.

MelegeI UaDe&T Ua Bgolda iI D

ogorigoloa SoBoa frdenI Ua forci^ Blde( bEU%T.

MelegeI iI DoeedegeeeO HejegO

BikEoa MelegeI Ua HogoleI DeI HemdO NikEt MwD

w*foidO Heoeeeode(.

Dera NI D

oeeoI kurI Ua foiedo*NoikEt Gergea D

ogo_, Gorgoo&, Si*T SibEgoa O

bEUde( kEsea fooe(T DeI fejeI.

MelegeI Ua foroI dOfrkEt Mede& D

eI CO Hegea O NoimorI NoikElkEt dO

fola Si( kElbErI DeI bEUde( NI Hedoa Kimoa kEdoI

foroI, DekEdO kEseit NI D

oirbEljia, Moehgo& Godo& oaJerkEt YekEt kEjO foUlegeeedede( bEUbEt.

MelegeI Ua filerkEUledeit bEUjeI.

Foiedo* bEUeeO Doso^ kErkE^

Beedo( MelegeI Ua foiedo* Ne^ NI Dedea kErkE^ JerkEt I

13 doge* Jegoa O foiIT Moehgo& Hedooa oa Goyo&

Beedo( MelegeI

44

Д 11 Дараах үгийн утгын тайлбарыг уншаад, үндэсний бичгээр бичээрэй.

Д 12 а. Дараах өгүүлбэрүүдээс "дайрах, хайрах, тайрах, тойрох” гэсэн үгстэй өгүүлбэрийг олж бичээд, хос эгшгийн бичлэг нь “ЭЙЭ” бүтцээс ямар ялгаатайг олж, нүдлэн тогтоогоорой.

Д 13 Дараах оньсогыг үндэсний бичгээр хөрвүүлээд, хэрхэн оньсоголсныг тайлбарлаарай.

Оньсогыг таагаарай

(...)

Тохой тойроод Тойрч болдоггүй нутагтайТойрон наадам Тоолж бардаггүй торомтой. (тэнгэр од)Торгон аргамж Дайраад үзье гэтэл далд ордоггүйЗангидан наадам Булаад хаях гэтэл булж болдоггүй.

(DebE& foyoeeO) (SeKde*))Тайраад байхад уртасаад байдаг Тойрч явах нь долооШулаад байхад өргөсөөд байдаг Доогуур явах нь гурав

(Hoooedo( foeeeeeO) (7 Breeea, 3 Mere&)

Me-rkEa Ki-m-oa d-O Me-del-kt f-rku^, M-oehEee( Ki-m-oa d-O fdA f-rku^.

Foye)T DeI.

Folegea fisikEt Fegola Ua foroI D

ekE*T Hegel)T foikEI kE*HeehgeI Ua Modoa dO

(...)

BeedO – Beedo(

(богту-богтуг) богт, богтог Богту- эртэ дэгэр-э үиэ-дү богтулажу абугсан бэри-йин тал-а-ду өгхү эд йагумас-и богту гэдэг байижэи.

Богтулагулжу бэри болугсан эмэгтэи-йин эмүсхү, тусхаи хэлбэри-тэи малагаи-йи богтуг хэмэн нэрэлэдэг бөгэд энэ ни богту гэсэн ижагур-ача эгүсүгсэн байин-а.

bEIT dO JokumjI DeI

Degereeesea HobcesO

bEa CebErleK kErehdeI

NeKK dO bEa bEgorI

bEIT dO JokumjI DeI

Degereeesea HobcesO

foikEI DegerijO Gerde(

DogorijO Gerde(

Ge& kErehdeIHoozoo* HegerieeO

dO Jori( kErehdeIDeUsoa D

egerildoeeO

kErehdeIDegereeeO dO D

eeeO

DogorI

bEgorI

DegerI

Degera

HegerI

DegerI

Degera

45

Д 14 а. Хувилай хааны үеийн уламжлалт соёлын өвийн талаар

сонирхолтой мэдээллийг уншаад, асуултад хариулаарай. . б. “түүх, тодорхой, зай, байгаль, нийгэм, тийм, Архангай аймаг, толгой, дуу, гаруй, Хувилай, байх” гэсэн үгсийг олж, ЭЙИ, ЭИ гэсэн хэлбэрээр ангилж бичээрэй.

Foinodo* Sonia 2017

, 04,13NikEt NI Horegea C

ikuA bEUeeO Megeoele& DeI.

Neimea D

oiro& oa SibE* buskuK* bEUeesea bErimda BI. D

edea O Fo( YemO D

ekE*T kEdO kEdoa Si% t Jemseit BidokEhsea O Dodo*T

HobuleI Hegea O foiIT dO << YekEt Kihji^ oa YemO >> kEjO bEUjeI.

Horegea CikuA Kihji^ I D

orsilda Ua Jiro^ Ue* BidokEkEoa bEU%T.

feeeeleeecI DeI Sodologecioa oa bE( oa kua fodO bE* HorI GeroI

feoeeeoa dO bEeedeeeO bE* febsereeea kEmjiIT DeI.

G, L~eeebEsoiroeit BiKI NoikEt, fkEt bEIT dekEa Jirgogea D

erogo& BiKI NoikEt DeI,

SidegejO kudeit BikEoa DologeI Ua kEseit D

O bEa foiliyeK JorigololdaHobuA iI HedegelejO BI fejeI.

Horegea CikuA iI SibE* Ue* forelea

feUme( oa Si, SoikEbEdO kEhcI fna Kihji^ oa Co* oa Geeeca fkEt

MoiehkEt Hegea O foiIT fca folbE)T DeI kEjO foijedeit.

feroeeeehgeIfolemjile& I HedegelejO firehsea f& Kihji^ oa Jemseit I SodologecioaHoregea C

ikuA kEdeit Kihji^ Yo^. Moehgolcooa oa Soyo& SeoekulkEa O

fecI HolBeede& BKI foi$ I Soyo& oa Foi$ kE%T. D

eUmO NikEa foi$DoilokElejO C

ideeeO bEUgelI NeUkE^ SiejileK foeeegea O foi%T Ce%T

DeokEa D

odoreeeI foroa JeI, Ce( foiIT Ua NikEt hEseit I

F*T Hoehgo* DegoO D

eI Horegea CikuA

в. Галигийг үндэсний бичгээр бичээд, хурган чих хөгжмийн үүслийн мэдээрэй.

Монггулчуд эртэ дэгэр-э үйэ-дү хург-а-бан голугсан хонин-ду хург-а-йи ни абхагулху-йин тулада энэ хөгжим-и бүтүгэгсэн тэүхэ-тэи. Эйимү учир-ача хурган чихи хэмэн нэрэлэжэи.

B--s-o-oa I f-l-e-hl-e-: fca f-m-o%T f-oi-bE* oa bEI T JI SiejI.

kudeit BI?YegO bE* forelea 2.

Horgea CikuA iI

kEledeit BI? Foi$ kEjO YegO iI1.

Soyo& oa

Д 15 Хос эгшиг бүхий үйл язгуур, үндсийг үндэсний бичгээр бичээрэй.

нийлэх майлах зүйрлэх суйлах буйлахдийлэх тойглох тоймлох сайжрах зүйхнайрах туйлах харай ойчих хайрлах

46

Д 16 а. Бие биелгээний гол хөдөлгөөнийг илэрхийлсэн үйл үг бүхий

хэсгийг хичээнгүйлэн бичээрэй. б. Хос эгшигтэй үйл үгсийг олж, холбоо үг зохиогоорой. в. Асуултад хариулж ярилцаарай.

Д 17 Эхийг үндэсний бичигт хөрвүүлэхдээ урт, хос эгшигтэй үгсийг яаж бичихээ анхаараарай. Цуур юм уу лимбэ шиг хөг аялгуутай энэ хөгжмийг СУИС-ийн

хөгжимдөх урлагийн тэнхимийн эрхлэгч Ц.Цэвэгсүрэн үлээж сонирхуулсан юм. Өдгөө устаж мөхөхөд хүрээд буй цор ганц хөгжмийн зэмсгийг үлээхэд ямар сэтгэгдэл төрж буйг нь сонирхоход “Үлээж байгаа хэсэг нь лимбэтэй адилхан. Дуугаралтын хувьд шал өөр. Аргадангуй, зөөлөн аялгуутай” гэж хэлсэн байдаг юм.

fe-l-o_ Ye-B-eeO dO Se-oeku& Ser:%T, fe-ji& ku-K dO Ji--oe:& Ser-:%T.

Эрэг

frkuA Zore(

Goo& oa frkuA

Goollede( BI?Yeme* KidelkEkEabEyelekEt dO 3

.

Hel(T

BI?foUlegejO feBeesea MedekEle& I C

IYeme* C

ieeola 1.

Fna fkEt fca

BirioekEhdehsea BI?Foi$ D

O kEjiIT D

elekEI Ua1.

bEIT bEyelekEt NI

foi$ I BirioekEKlohsea bula.

bEyelekEt iI BijijO kwnni_ oa No^ dO Moehgo& oa Soyo& oa bEyelekEcioa foibErseoa oa foiedosoa O bEIT

foriyeehEeeI JerkEt 10 GeroI Yesodea O 5

204

bEyeoa Dorgooa, Hodoeit, D

oirbEoa, foikEleoa, Ua KidelkEkEa D

eI. 2

013 Foa dO Hel(T,

HeyeeeO SecoeeO, SoeesoreeeO CicireK, kEK MedO

HereUeeO, frkuK, foiyeljeK, NemiregoleeO SegoeeODebseK, D

ebuK,DeKliK, C

oUleeeO NomoleeeO, CokueeO,

Cokul)T, Solbulda, Soeesorelda JerkEt D

ebEmegeUle%T. Moia

Bloa DelO MoirO Ua foeeco^ D

oirkEa KidelkEkEa, Heyel)T,KidelkEkEa Goollede( B& bEregoa Moehgo& bEyelekEt dO Ge* oaBikEoa Hel(T bEyelektE dO GoehEeeeeO, GeehEeeeeO, D

oyeljeeeOKiedole&, frkumsoit Jeeit C

ine* oa foeceli( I filerkEUledetSeoeku& oa KidelkEkEa, NembEt D

oirK, feji& foUla, Yosole&,bEyelekEt BijijO bEUeesea fejeI.

bEyelekEt NI Moehgo& Kimoa Ofrda foiIT dO Moehgolcooa D

eku& MoirK& oa SiejI DeI

bEyelekEt Yo^. Moehgo& oa Nigoca D

obciyea dO foiKlehsea Ue*fereoa oa fijego* foreli( oa NikEt D

oiro& B& bEITDelekEI Ua bEyedO BsO Soyo& oa foi$ dO BirioekEhdehsea

Moehgo& fereoa oa bEyelekEtDegegelgeBrI

Fesegolda

47

Д 18 а. Эхийг уншаад, “шагай, шагайлцах” гэсэн үгсийг олоод, хос

эгшгийн бичлэгийн онцлогийг тайлбарлаарай. б. Галигийг үндэсний бичгээр бичээрэй.

Д 19 Дараах холбоо үгийг үндэсний бичигт хөрвүүлээд, утгыг тайлбарлаарай.

foUreoeeeO Doso^ fono)T NI YekEsdeit bEU%T.

foikcO D

oeeleeeO BikEoa Doi$ forogO SomO

fca Doi$ forogO D

emeolK bEUde& Ue* NI fono)TJeI fca SomO D

elbujO Doeelede(.

Gede%T De&T

Bda Me& oa Ze)T iI bEUrilegoljO Jegoa MwDw* oa

JeI dO Delbugeoa, D

edekE* oa Goo& dO NikEt Neimea B( Me& oa Ze)T iI D

odoreeeI

Moisoa O Ze)T

Шагай наадах Хаалгаар шагай- Шагай орхих Цаас шагай- Шагай няслах Газар шагай- Шагай харвах Буу шагай- Шагай таалцах Ном шагай- Шагай өрөх Ул шагай-

Me-de-de-t foikEI Ki-m-oa MelekEI si-t, Me-de-de-t Kim-oa frdenI Si-t.

Бөгэ цэгэ нисалху

Энэ тоглагам-ийар хэчинэн чү хэүхэд тоглажу болху бөгэд тэнгцэгүү тог-а-таи шаг-а-йи бэлэдхэжү абугад, бүхү шаг-а-йи-бан нэйилэгүлжү, тоглагчид-ун нигэ ни тараган-а. Тарагагсан шаг-а-йи ижили ижили-бэр ни нисалун-а. Алдаху үгэи нисалбал хэчинэн чү шаг-а абчу болун-а. Алдабал дараг-а-йин хүмүн-дү шилжигүлүн-э.

Blgede( fecI HolBeede& DeI.

Moisoa DekE*T

SeUjiregoleeO, Horca Neria MederemjI DeI

Dodeeede& fca SerkEUlejO, Nidoa O Here)T iI

GerceI. Moisoa Ze)T NegeoeeeO NI KidelkEkEa O

BikEoa feda fca folea MerkEa HerBgecioa Doiroa

feUme( oa Nodo( DO Hemo( oa foirkEa D

elkErehseaDobciyea dO foiKlehsea BI.

fdokEt feroeeeehgeIZegelcea NegeoecO bEUeesea D

e&T bE* NigocaDemojia Jemo(T Hoye* fonoa O Moisoa D

ekE*T

Hegel)T bE*ZegeI, ZegeUeeO

Д 20 а. Шагайн цээр ёсыг уншаад хуулж бичихдээ кирилээр өгсөн үгсийг

үндэсний бичгээр бичнэ үү. б. Шагайхын цээр ёсыг үндэсний бичигт хөрвүүлээрэй.

Шагайхын цээрБуруу үүдээр шагайх цээртэй. Сүүжний ясны нүхээр шагайж харах цээртэй. Учир нь чөтгөр шулам үзэгдэнэ гэдэг. Мөн зоосны нүхээр шагайх цээртэй.

CekErl-Edet bEU%T.

(гуйлгачин) Blo%T kEjOJI (хүүхэд) Moiljidet foikEI,feB%T. (ш

агай) Jia Mi(T Dem-bEri& DeI kEoa JebE& (ш

агай) fol-bE& bEl-kt fe-U& oa Nodo( De-kE*

T fca(гээж) Ne-:jO B-leeO foikEI.(ш

агай) JI Nodo( (дээр)

Doi& MeUji( Gero%T.foro%T, He-B-*

Nege-oebE&He-rB-jO Nege-oebE& Moiedo*(ш

агай) JI Joa O Ce( DO

(шагай) Ua C

ekE* T

48

Д 22 а. Дараах үгийг хуулж бичээд, “айх, гуйх, гүйх” гэсэн үгийн хос эгшгийн бичлэгийн онцлогийг олоорой. б. Холбоо үгийг үндэсний бичигт хөрвүүлээрэй.

Д 23 а. Эхийг уншаад, "ай" язгууртай үгсийг ялгаж бичээрэй. Зүйр

цэцэн үгийг хуулж бичихдээ кирилээр өгсөн үгсийг үндэсний бич- гээр хөрвүүлээрэй.

А. Б.Айх аюул Холын гүйлт Гуйж гувшихАйж эмээ Буухиа гүйлт Гуйлга гуйх Аянга цахилгаан Хурдан гүйгч Гуйлт хүсэлт

MorI f-on-oee-O dO Jil-og-O kErehdeI, frde^ S-or-ee-O dO Sem-bE) T kErehdeI.

Goyol)TGoyoldaGoyOKiyohcIKiyoldaKiyo:KuyOfeyoeh)Tfeyo&feyoeeOfeyO

Mi,dw, MonD

wnI

foiIT dO feUde_ NI Kimoa I f*T Jori( DeI Blgede( fejeI.

kEde&T bEsa fKrkEt bEyeleKljO, Ne*T D

oirO bEa HemegeleeeOSene)T NI freK& busI Blde( D

oeeeI buda SonoscO bEUeesea.Blogeoa fled$ kEI Yego^T foijeK, D

era CO BO kEla Foeeegea

feUde_ B& foinekE* Hecireee& DeI MederemjI.

Feyoeesea fca FeUde_ oa D

oeeeI -х

- K- feO

- hsea- fesea

Segeoa.

(гүйх) foikEI NoeeeI(гүйх) NoeeeI dO

Kimoa Sorde( foikEI.No^ fca (айсан)Me& foisdeit foikEICinOT fca (айсан)

Soi* fca Feji& foikEI KimoaSeKde* fca (айм

хай) Kimoa

Ferge& KidelK(айх)

Kimoa dO

-сан

Д 24 Оньсогыг таагаад, үндэсний бичгээр хөрвүүлээрэй.

Даваа гүвээг тойрон гүйдэгДаян дэлхийгээр гүйдэг Гол тойрон гүйдэг Говь талаар гүйдэг.(…)

Төмөр могойТив тойрно. (…)

Газар дээгүүрГал могой гүйнэ. (…)

Д 21 а. Оньсогыг таагаад, “шагай” гэсэн үгийг олоорой. б. Бог малын

биед байдаг “хай” төгсгөлтэй 8 нэр үгийг үндэсний бичигт хөр- вүүлээрэй.

А. Б.• Булчирхай• Ухархай• Найлзуурхай• Чацархай• Аюулхай• Уйланхай• Чамархай• Хужирхай

Талаар

BleeOdoieit foikEI Delege* - Foi*T

fergeI. (…

)Dodo*T Hoye* MoiehKa

HormoI DoiKreeit Ze)T

Simedo%T . (…

)Dosoa dO femidea BiKa

Feye) t Ua CinekEt Si*T

GereeODe&T bE* NI

De&T bE* - NikEt

49

Айх аюул Холын гүйлт Гуйж гувшихАйж эмээ Буухиа гүйлт Гуйлга гуйх Аянга цахилгаан Хурдан гүйгч Гуйлт хүсэлт

Д 25 Монгол дархчуудын ур ухааны гайхамшгийн талаар уншаад, урт,

хос эгшигтэй үгсийг хуулж бичээрэй. Галигийг үндэсний бичгээр бичээд, утгыг өмнөх эхтэй харьцуулан ярилцана уу.

Д 26 Хос эгшигтэй үгсийг уншаад, доор өгсөн үгсээс тохируулан сонгож, холбоо үг үүсгэн хуулж бичээрэй.

Д 27 Оньсогыг таагаад, үндэсний бичгээр хөрвүүлэхдээ доорх үйл үгийн үндэс, нөхцөлийг ашиглаарай.

KiyolkEa

HeUlme(

JoUme& JeUrme(

bEUsieit

DeUlBrI

bEUceISiloit

buciit bEril)T

Ce)T

LoobEeit

Helegoa

Godo_

KUdea

No^ oa

Байшин баглаа Хажуу дээр хар үхэр хэвтээдБат таглаа Хамаг амьтан босгож ядахадТөмөр бөглөө Чигчийн чинээ хүү ирээдТөрийн таглаа. (…) Чичээд босгоно. (…) Хар нохой Өлөн нохойХаруулд гарах. (…) Үүд сахина. (…)

M-oehg-o& Ki-m-oa J-ori-( DeI, M-ol-o* f-rdenI f-oiehkt DeI.

B-dol-ibE& C--og-ojI Deiileeedede( f-oikEI .

f-ois-ot I fm-o%T H-oii%T NI f-orog-o-ljO C--og-ojia O f-oirkEsO Deiileeedede( kE%T.fca NI De_ Deregelea BidokEjO bEiijO kEsea f-oiktBI. fdekE* f-oikt iI F-kuaS-oikEbEgedo* Derigeeh) T 10 H-on-o( Feiime( DO BI. C--og-ojia DekE* T f-oec--o-geI NikEa C--og-ojI SoikEbEgedo*Ni-kt D-oedo$

oa f-olea BidokE& oaDerigeeh) T iia fel-derdO Dereeec-o-oa

f-oehg-oiide( C--og-ojI D-oil-kuK* iie* busI f-oikt bE*

Гар-ийар онггойидаг цогужи

Хайиратай бүгүдэ-бэн үнэтү бүгүдэ-йин адали сэдхил дотур-а-бан абун агулнам. Сэдхил-дү мини хайиратаи бүгүдэ-йин мини саба ни чу буи, цогужи ни чу буи. Харин сэтгэл цогужи минь харам-ун хар-а-ача гагца илгаг-а-таи ни гар-ийар гардаг гагца түлхигүр-тэи билэ. Тэрэ ни йагу хэмэбэсү эхэ орун-и мини хайиралагсан хүмүн-ү элигэн цаган хайир-а буйу.

NeUre( feUre(

Bs(T -DelbuA -

Yeda -bErI -YeB -

kEbda -SekuA -fira -

-даг4

- deit

- de(

- kEoa

- geoa -аад4

50

Д 28 Эхийг уншаад, асуултад хариулж бичээрэй. Дутаж үл болох хамгийн чухал зүйлийг дахин дахин хуулж бичээд, тогтоогоорой.

Д 29 а. Дараах үгийг х.т.я-ын нөхцөлөөр хувилган, холбоо үгс үүсгэж бичээрэй. “Гол” гэсэн үгийн давхар гэдэс нь урт эгшиг мөн үү?

Д 30 а. Эхийг үндэсний бичгээр бичээрэй. б. Зүйр үгийг үндэсний бичгээр хөрвүүлээрэй.

1

2

BI?Goo& BsOYegO 3

BI?BsOCieeola

YegO 4

б. Холбоо үгийг үндэсний бичигт хөрвүүлээрэй

Goo&

гүүр барихгүүрээр гарахгүүр тавихгүүр дээгүүрмодон гүүрхуучин гүүр

гол мөрөн гол дагахгол орохгол гонсойхгол сэдэвгол нуруу

BI?Goo&YegO

Гоол-и ни олху ухаганМонггол хүмүн йагум-а-йин гоол санаг-а, үндүсү-

йи олжу хараху-ду-бан тунг гаргагуд. Тодурхаи мэдэгэлэл-и бусуд-ту түгэгэхү-йин тулада хүмүн-дү “гоол-и олжу хэлэхү” чидабури үнэхэр чихула бөгэд гоол-и ни олжу хэлэгсэн гагца үгэ тому асагудал-и чү шиидбүрилэжу чидаху үй-э байин-а. Тэйимү-эчэ гоол-и олжу хэлэхү гэдэг-үн цаган-а цөгэн үгэ-дү багтаган хурийанггуйилаху үйилэдүл дабхур хигдэжү байидаг байин-а.

Олон хэлбэл улигЦөөн хэлбэл билэг Үхрийн махыг Үнхэлцэгт нь багтаахГолыг нь олж хэлэхГол руу ортол хэлэх

Ye-kt Kim-oa I DejikEbE& Nodo( f-or-oa dO bEa fecile& DeI, Yekt Ki-l-ot DejikEbE& Hodela f-olea dO bEa

BI?Cieeola

YegO

De.

foriyeehEeI foiKde&T bEa kuciya D

eI. Fna B& - C

ieeola/ fKa I foiKa

Ue* La Bsooa fca JebE& fileKO bEUeeO felbEt BsO/

Kimoa fkEt Nodo( Uea HeUreleeeO Seoeku&bEUeeO felbEt foikEI –

BO kuciya/ fna C

ieeolaKimoa Bsooa fca Yegoeeea NikEt bE* JebE& fileKO DodejO kEjiIT C

O foilO Blo%T. fna B& Goo&/

Kimoa fkEt Nodo( Uea HeUreleeeO Seoeku& Ue* La Fne&.

Fna Goo& BsO.

DorsI dO bEa D

odejO Blo%T. BO

Kimoa fdA KiroehkEt bE* Nesoa

Goo& kukEoa Cieeola

KiKrkEt

Goo& (ын) D

oeeoIGoo& (ы

н) KiKrkEtGoo& (ы

н) Coieit

Goo& (ын) fkuA

Goo& (ын) KibEkEt

Goo& (ын) MoisO

Goo& (ын) D

oibsiaGoo& (ы

н) bElci*Goo& (ы

н) fede(

51

Hejege*

NoeedO

Je&T

BgoUlI Cido* fmekE&

Д 31 Гүүний үрс гаргах ерөөлийг уншаад, галигийг үндэсний бичгээр бичээрэй.

Д 32 а. Урт хос эгшигтэй үгсэд х.т.я-ын нөхцөл залгаж, холбоо үг болгон

бичээрэй. б. Адууны зүсийг үндэсний бичгээр хөрвүүлээд, нэрлэж сураарай.

Д 33 Эдгээр тайлбарыг үндэсний бичгээр хөрвүүлээд, зөв харгалзуулаарай.

firokE&foikEt

SegelIHobueit

SoiaDekEjI

kE*DekEB*

HoUbuA

kEKOfeUre(

fidekEtDekEdO

-ийн-ийн -ний -ийн -ын -ийн -ний

зээрд, хээр

хул, хонгор

ухаа, цоохор

саарал, загал

халзан, халиун

буурал

а. Дээс сур зэргээр хийсэн мал уях хэрэгсэлб. Морины толгойд углах, амгайвч бүхий хэрэгсэлв. Морины гурван хөлийг торгоож тогтоох хэрэгсэлг. Морины толгойд углаж тогтоох, хамравч бүхий

хэрэгсэлд. Сур дээсний үзүүрт гогцоо гаргаж эвхэн малын

толгойд шидэн оосорлож барих хэрэгсэле. Уналга ачилгад хэрэглэдэг, хавтас, бүүрэг,

гөлөм бүхий хэрэгсэл

bEI T bEa MedebE& Ki-m-oa, bElcikE* Jiea MedebE& Me&.

SecolI bEa frKne^.SeUa fna fode* Se*T Ua SeUa I Segedea KiliyejOfoiljeUdO fna fdo*Fdo* oa SeUa I foiejia bEUjO feldea Nerea felibEt fodooa D

ODoimea fodO D

oiKriit Sera, fdokEt D

ekEdO fehkEt MoiehkEt DehrI

KikEt fereeeoa Uea DedegoljO

Kinoit Uea bErigoljOSecoeelejO Nidogea Ue* SecolI bEa SecogoljOCegedeI BikEt bE*

Je&T bEa DedegoljO

Joircioa oa CoO MerkEa Ue*

Joisa Bro) t forogoljOJekErda Sogoeecioa Uea fonegelegoljOJoilkEt Goo& oa fkua dO bEgojO SecolI Ua Siloit kEKO Ua Foire_ GergeeeO

For)T

А. Б.

52

ХОС ЭГШГИЙН ТУХАЙ МЭДЛЭГЭЭ СОРЬЦГООЁ.

Эхийг уншаад даалгаврыг ажиллаж, өөрийгөө сориорой.

1. Дээрх эхээс “ер нь” гэж эхэлсэн өгүүлбэрийг хуулж бичээд, кирилд хөрвүүлээрэй.

2. Бүх үг нь эхэд байгаа холбоо үгсийг олоорой.

3. Эхэд байгаа хос эгшигтэй үгсийг олооорой.

4. Аль нь зөв бэ?.

5. Галигийг үндэсний бичгээр бичээрэй.

А. Б. В. Г.

А. Б. В. Г.foUla

DologeI

HeehgeI

DologeI

foeedergoI

HormoI

feUme(

foeedergoI

HormoI

DoUri(

DoUro(

Dogoro(

Хибэл бүү айу Сайин хүмүн ажил-ийар-йиан Айубал бүү хи. Сагсагу хүмүн ама-бар-йиан

He, LobseekbEldea BrogO NI YegO bEUeeO bula.

kunego* BlgomjI D

eI YeBeeO UafilerkEUlehsea fejeI.

YerO NIkEsea Sene)T iI forea foikEt bE*Blgoljilea kunego* YeBkEreit Fca D

ekEdO JerkEt bE*YeBde&, BljosI foikEI BlbEcO BleeO foUlaBidekEK foikEI NI MedekEjIDelekEoa (тэлээд) Forcileeit

foikEI, HormoI NI DologeI D

oleeO (тулах)foeedergoI dO Kimoa O Moehgo& dO BI.kEmehsea kElelkEt bEregoaComC

oUjO SegO >>CinI D

eleKjeI (тэлүүзэй)Fegode^ BlbEcO HormoI BiKUjO SegO, forcileeitDologojeI(тулуузай)

<< DologeI iI C

inI foeedergoI foiedo* BlbEcO NikEa kElelkEt Ua foci*

Secea foikEtKimoa O D

ologeI Feji& foUla

Frda fdokEtKimoa O D

ologeI foUla YeBde&

NikEa kElelkEtKimoa O D

ologeI foUla YeBde&

NikEa kElelkEtDebE& HobcesO

foUla YeBde&

foUlaDogoI

HormoIDogori(