faamatalaga tau alamanuia - utos...pepa faaopoopo 3: tala faasolo o le tau o le iunite ..... 25 2 e...

27
Faamatalaga Tau Alamanuia 1 Iulai 2015

Upload: others

Post on 01-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

Faamatalaga Tau

Alamanuia

1 Iulai 2015

Page 2: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

AIAIGA E LĒ NOATIA AI O le faatauina o iunite o tupe teu i totonu o le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (“UTOS” po o “Mavaega Tausi”) ua ofoina mo le faatauina atu e lenei Famatalaga tau alamanuia o le aso 1 Iulai 2015 e aafia ai tupe teufaafaigaluega, tau polokiki ma isi tulaga lamatia, e aofia ai le tulaga o le ono mafai ona faatuai i le toe faaolaina mai o iunite o tupe teu sa faatauina, ma le pa’ū o tupe maua ma le tupe faavae sa teuina faafaigaluega. Ua le o le Samoa Trustee Limited (o le “Tausi Mavaega”) po o le Unit Trust of Samoa (Management) Limited (o le ‘Pule’), e faamaonia le toe totogiina atu o tupe mai tupe faasili, le faatinoga o galuega fuafuaina o le UTOS po o so o se fua faatatau faapitoa o tupe maua mai le UTOS. Peitai ane, o le Pule faatasi ai ma le Tausi Mavaega e tauaveina e faapea o faaiuga ma tupe teufaafaigaluega uma a le Faaputugatupe o Mavaega Tausi, o le a faatinoina ma le faaeteete ma le faautauta lelei. E tatau i tagata e mananao ina ia teuina faafaigaluega a latou tupe ona faitau ma le toto’a lenei faamatalaga tau alamanuia ma le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi i le va o le Tausi Mavaega ma le Pule (o le “Feagaiga”), ma ua fautuaina ina ia faia a latou lava suesuega auiliili e fuafuaina ai le tulaga mautu, lelei o le tupe maua ma le talafeagai lelei ona teuina tupe teufaafaigaluega i le UTOS. E tatau ona sailia fautuaga tau tomai faapitoa a o le i teuina faafaigaluega i totonu o UTOS. O lenei faamatalaga tau alamanuia e le o se ofa mo se tasi i so o se vaega po o atunuu ua tuu atu iai faale tulafonoina lenei ofa, po o se tasi e le mafai faale tulafono ona faia sea ofa, ma ua na o le UTOS lava e fitoitonu iai lene ofa. O le UTOS, o ana Tausi Mavaega, Faatonu ma tagata faigaluega ua fa’aalia manino aiaiga e lē noatia ai noataga uma i so o se tagata, tusa lava pe o se tagata na faatauina ni iunite o tupe teu pe leai, mo taunuuga o so o se mea ua faia po o ua le faia e so o se tagata o faalagolago i luga o se vaega po o le atoaga o mea o aofia ai i lenei Faamatalaga tau Alamanuia. E leai se faamatalaga o aofia ai i totonu o lenei Faamatalaga tau alamanuia o faamoemoe ina ia fautuaina tusa lava pe faaletulafono po o tulaga tau le tomai faapitoa. Ia aua ne’i gaoioi i luga o faamatalaga ua aofia ai i totonu o lenei faamatalaga tau alamanuia e aunoa ma le mauaina muamua o fautuaga maoti mai se tagata poto faapitoa i mea tau tupe e uiga i tulaga faapitoa e aliae mai ia te oe. O lenei Faamatalaga tau alamanuia i le Gagana Samoa e afua mai le faaliliuina o le Faamatalaga tau alamanuia faa-Peretania ua iai. O le a fa’aaogaina le faamatalaga faa-Peretania pe a tula’i mai ni tulaga fete’enai po o le lē manino o ni faamatalaga o lo o tāua i totonu o lenei tusi o faamatalaga faa-Samoa. O lenei Faamatalaga tau alamanuia o le aso 1 Iulai 2015 ua tuuina atu e tusa ai o le Fuaiupu 8 o le Tulafono o le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi 2008. O lenei Faamatalaga tau Alamanuia ua suia ai le tusi o Faamatalaga o Alamanuia o le aso 1 Setema 2012.

Page 3: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

1

Fa’asino Autu

E Uiga ile Utos ................................................................................................................................ 2

Pe faapefea ona galue le UTOS? ..................................................................................................... 3

Itu e manuia ai le teuina faafaigaluega o tupe i le UTOS .................................................................. 4

Tulaga lamatia ................................................................................................................................. 5

Aisea Teufa’afaigaluega Tupe? ....................................................................................................... 6

O le “Pule” ...................................................................................................................................... 7

O le “Tausi Mavaega” ..................................................................................................................... 8

Le Suetusi ....................................................................................................................................... 9

Le Pule Faatonu .............................................................................................................................. 9

Tupe Fa’aalu, Totogifuapauina Ma Isi Totogi ................................................................................ 10

Tau o le Iunite ............................................................................................................................... 11

Le Utos Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi .................................................................. 12

Aiaiga mole Tuuina Atu o Faamaumauga o le Aufaiiunite ............................................................. 12

Faamalolo Litaea, Aveesea ma le Suia o le Pule ............................................................................ 13

MALOLO LITAEA, AVEESEA MA LE SUIA O LE TAUSI MAVAEGA .................................. 13

Aufaiiunite .................................................................................................................................... 13

Tapunia o le Resitala ..................................................................................................................... 16

Faamaapeina ma le Faamutaina o le Mavaega ............................................................................... 16

O ē e fesootai iai ........................................................................................................................... 17

Fesili Masani ................................................................................................................................. 18

Faamatalaga mo le Faatumuina o le Pepa Talosaga mo le Faatauina o Iunite ................................. 19

PEPA FAAOPOOPO 1: Otootoga o Faamatalaga o Faiga Faavae o Tupe Teufaafaigaluega ......... 21

PEPA FAAOPOOPO 2: Faamatalaga Taua o Tala o Tupe ............................................................ 24

PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ............................................................ 25

Page 4: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

2

E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS” po o le “Faaputugatupe”) o se fuafuaga a le Malo o Samoa (le “Malo”), o lona sini o le tuuina atu lea “o se auala o tupe teufaafaigaluega mo so o se tagata Samoa i nuu i tua, o se fai-faatoaga po o se fai-faiva faatauvaa”. Ua tuuina atu foi e le UTOS se avanoa i le aufaipisinisi a Samoa ma tagata nuu a Samoa o lo o afifio ma papaa’ao i atunuu i fafo, e teufaafaigaluega ai a latou tupe. Ua tuuina atu e le UTOS se avanoa mo tagata e laiti tupe teufaafaigaluega e saofagā atu ai i le tele o ituaiga eseese o tupe teufaafaigaluega, ae i lea lava foi taimi, o lo o faaitiítia ai tulaga lamatia ma taatia ai le puleaina o latou tupe teu faasaoina i aao o tagata ua iai le poto masani i le teufaafaigaluegaina o tupe. O se vaega foi lea o le faiga faavae a le Malo o le faatumaotiina o se vaega o nisi o ana faalapotopotoga (SOEs) ma le uunaia o le tulaga lautele o le auai o tagata nuu a Samoa i le atinae o Samoa i le lumanai. I totonu o le UTOS, o tupe a tagata o teuina faafaigaluega a latou tupe ua tuufaatasi ma ua teufaafaigaluegaina, i le avea ai ma o latou sui, se pule o tomai faapitoa. O le Pule o le UTOS o se Kamupani ua iloa i le igoa o le Unit Trust of Samoa (Management) Limited, lea e umia atoa e le Malo o Samoa. E nafa le Pule ma le filifiliga ma le pulea lelei o vaega eseese e teufaafaigaluegaina ai tupe, faapea faaiuga uma tau pisinisi. Ua ia ofoina atu foi iunite o tupe teu i le UTOS mo le faatauina atu i tagata lautele. O le Pule ua aofia ai tagata e i ai le poto masani i le faia o faaiuga tau tupe teufaafaigaluega. O le Tausi Mavaega o ia lea o lo o vaaia atoa galuega a le Pule. O le tausi mavaega o i ai nei o le Samoa Trustee Company Limited (“o le Tausi Mavaega”). E nafa le Tausi Mavaega ma le faamautinoaina o le galue o le Pule mo le manuia o tagata e i ai aia ma o lo o umia faaletulafono meatotino ma teugatupe o teufaafaigaluega a le UTOS. O le so’otaga i le va o le Pule ma le Tausi Mavaega ua faatulagaina i le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi (o le “Feagaiga”), o le aso 9 Iulai 2010 a le UTOS, e pei ona teuteuina i le Teuteuga Faaopopo i le Feagaiga i le aso 18 Iulai 2013 faapea ma le Tulafono mo Faaputugatupe Teu Faafaigaluega o Mavaega Tausi 2008 (o le “Tulafono”). Faatasi ma le Tulafono mo Faaputugatupe Teu Faafaigaluega o Mavaega Tausi 2008 (o le “Tulafono”), o lo o faatulaga mai i le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi tu’utu’uga e faagaoioia ai le Faaputugatupe faapea aiā tatau, matafaioi ma tiute tauave o le Pule ma le Tausi Mavaega. O le Minisita o Tupe ua faamaonia le faavaeina o le UTOS i le aso 2 Mati 2009 e pei ona manaomia e le fuaiupu 3 o le Tulafono. O le faaputugatupe a le UTOS na amatalia lana auaunaga i le aso 9 o Iulai 2010. E tatau i tagata e mananao e teufaafaigaluega a latou tupe ona faitau maeaea i lenei Faamatalaga tau Alamanuia ma le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi, ina ia iloa ai pe talafeagai mo i latou ona teufaafaigaluega a latou tupe i le UTOS. E i ai lamatiaga e aafia ai ma o le faatauina mai o iunite o tupe teu i le UTOS o le a lē talafeagai mo tagata uma. O lenei Faaputugatupe e ono le talafeagai mo se tasi ua finagalo e teufaafaigaluega a latou tupe mo se taimi pu’upu’u (i lalo ifo o le 3 tausaga). O upu o lo’o amata i le mata’itusi lapo’a i totonu o lenei Faamatalaga o lo’o iai o latou uiga i totonu o le Feagaiga po’o Teuteuga Faaopopo.

Page 5: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

3

Pe faapefea ona galue le UTOS? E faatauina mai e tagata iunite mai le UTOS ma avea ai ma “Tagata e i ai aia” po o “aufaiiunite”. E tatau ona e umia le aofaiga o iunite e 50 i so’o se taimi ina ia avea ai oe ma se faiiunite. I lou umia ai pea o lea aofaiga, e leai se maualuga fa’atapula’a e fa’agata ai le aofaiga o iunite e mafai ona e fa’atauina ma umia. E tuuina atu i le aufaiiunite se tusi faamaonia e faailoa ai le aofaiga o iunite o lo o latou umiaina ma numera o fa’asologa o nei iunite. E mafai ona avea tagata taitoatasi, aiga, pisinisi, asosi po o se faalapotopotoga e pei o aulotu, komiti a tina ma kalapu ta’aalo, ma aufaiiunite i totonu o lenei Faaputugatupe. O au tupe e tuufaatasi ma tupe na tuuina mai faasaofaga e isi aufaiiunite. O le Pule o le UTOS o le a filifili pe faapefea ona faafaigaluega lena tupe mo le manuia o le aufaiiunite. O le Tausi Mavaega o ia lea e umia tupe teufaafaigaluega a le UTOS. Ae vagana ai e faapea o lo o latou galulue mo le manuia o Tagata e i ai Aia, o le Tausi Mavaega ma le Pule e i ai le malosiaga e faia ai so o se mea e manaomia e pulea ai i se tulaga lelei tupe teufaafaigaluega a le UTOS. E lē mafai e se Tagata e i ai se Aia ona faatonuina le Tausi Mavaega po o le Pule ina ia pulea tupe teufaafaigaluega a le Mavaega Tausi i se faiga faapitoa, mo se faataitaiga, o le faatauina atu po o le faatau mai o se aseta. O na faaiuga ua taatia atu i le Pule i lalo o le vaavaaiga a le Tausi Mavaega. E iai le avanoa o le a suia le tau o le iunite i Aso Lulu muamua o masina ta’itasi, e fuafua i le tau aogā o le Faaputugatupe. Peita’i e iai i le Pule le aiā e suia ai le tau o le iunite i so’o se taimi ua manatu le Pule ua tatau ma talafeagai ina ia fa’ailoa mai ai le tau aogā o le iunite ua iai i lena taimi. O le tau o le iunite e fuafua lava i le aofaiga o meatotino ma tupe maua a le Faaputugatupe. O lo’o auiliili atu le fa’atinoga o le faia o le tau o le iunite i le itulau 11. E maua i luga o le upega tafa’ilagi www.utos.ws po’o le feso’ota’i atu le Ofisa o le Pule i le telefoni 26949 mo le tau o le iunite. O tupe faasili uma a le Faaputugatupe e mafai ona toe tufatufa atu i le aufaiiunite. O le Pule ma le Tausi Mavaega o i latou lea e faia faaiuga po’o le a le taimi e tufatufa atu ai nei tupe faasili faapea ma le aofaiga o le tupe faasili e tufatufaina atu. O lenei Mavaega Tausi o le faaputugatupe e leai sona tapula’a i le vaega tau tupe e mafai ona teuina i totonu. O se faaputugatupe tutoatasi foi. O aia uma o lo’o tuuina atu po’o ofa atu foi mo tagata o lo’o fia teuina a latou tupe e iloa lava i le aofaiga o iunite o lo’o i totonu o le Mavaega Tausi, ma e iloa foi i le aofaiga o meatotina a le Mavaega Tausi. O Iunite uma e ofa atu e le o vaevaeina i ni vaega eseese. Lona uiga, e tutusa uma aia a Iunite ta’itasi o lo’o tuuina atu po’o ofa ina.

Page 6: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

4

O le faasinomaga o le UTOS o lo’o faamalamalama atu i le Ata 1 ua tuuina atu i lalo: Ata 1:

TausiMavaega

AufaiiuniteFaisaofaga

Kamupani o Pulega

Tupe TeufaafaigaluegaSea, teugatupe tusitusia, teugatupe

faavaitaimi, isi meatotino ma teugatupe, poloketi a le Malo

Teuina $ e ala ile faatauina o

Iunite

Tuuina atu $ i le Pule e

teufaafaigaluega

Teufaafaigaluega tupe ina iatele ni tupe

maua

Tupe maua mai tupefaasili, tului ma isi tupe

maua mai lisi

Tufatufaga o tupefaasili & $ pe a toe faatauese au Iunite

NonogatupeNonogatupe tusitusia &

faatupeina faapa’aga

Noagatupe e tuuinaatu i le Pule e

teufaafaigaluegaina ia maua ai tupe

maua a le Aufaiiunite

Itu e manuia ai le teuina faafaigaluega o tupe i le UTOS O le teuina faafaigaluega o tupe i le UTOS e mafai ona ofoina atu ai itu nei e manuia ai:

• Tuueseeseina - afai e te teuina faafaigaluega tupe i totonu o le UTOS, o lau tupe o le a faasoa ma teu i ni ituaiga eseese o tupe teufaafaigaluega, (e pei o tino i tupe, sea, feagaiga ma isi meatotino). E mafai ona e mafaufau i ai e faapea “e le o tuuina uma au fuamoa i le ato e tasi”.

• Avanoa i ituaiga eseese o tupe teufaafaigaluega e tele - A e faatauina mai se iunite i

totonu o le UTOS, e te mauaina le tulaga o le faailoa atu o oe i ituaiga eseese o tupe teufaafaigaluega e tele, lea e te lē ono mafai ona e avanoa i ai pe afai ua na o oe lava. Mo se fa’ataitaiga, o le a iai lou aiā i le Kamupani o le Bluesky Samoa e ala atu i le Faaputugatupe ma e fa’amanuia fo’i oe i tufatufaga o tupe faasili a le Bluesky Samoa i ana aufaisea. E mafai foi ona nono atu au tupe i Faalapotopotoga a le Malo ina ia faatupe ai atina’e tetele. I le noatia ma le fai fuafua i le mauaina o le faamaoniga mai le Faletupe Tutotonu, e mafai e le UTOS ona teuina faafaigaluega tupe i atunuu i fafo.

• Tuufaatasia o teugatupe e teufaafaigaluega – o le teuina o atu tupe i totonu o le UTOS,

o le a tu’ufaatasi ma teugatupe a isi faiiunite ma o le a mafai ai loa ona teuina atu tupe i poloketi ma aseta tele e le mafai e se tagata na o ia lava toatasi ona faatupeina. Mo se faata’ita’iga, e mafai ona faafaigaluega au tupe i se kamupani gaosi paoa faa eletise e $20 miliona lona tau aogā. O le teuina foi o au tupe i le UTOS o le a mafai ai foi ona e agava’a i ni tului maualuga e maua mai teugatupe faavaitaimi i faletupe.

• Tomai o poto faapitoa - E faafoeina e se vaega o tagata ua iai le poto masani ma tomai faapitoa i le teuina fa’afaigaluega lau tupe mo oe. E lava o latou taimi, avanoa i faamatalaga, e i ai le poto, agavaa ma tomai faapitoa tau alamanuia ma pulega lelei ma ua masani i le feso’ota’i ma isi pisinisi i le fa’atinoga o galuega.

Page 7: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

5

• Gafatia - O le ulua’i tupe teufaafaigaluega i totonu o le UTOS e mafai ona o’o i le

maualalo o le 50 iunite. E mafai ona e toe faaopopo lau teugatupe i so’o se taimi e fuafua i lou siosiomaga, peita’i e tatau ona e umia pea le 50 iunite i so’o se taimi.

• Faigofie ona talaina tua lau saofaga - I le avea ai o oe ma faiiunite, e mafai ona e talaina

i tua tupe na teuina faafaigaluega i totonu o le Mavaega Tausi e ala i le toe faatauina atu o au iunite i le Pule i taimi ua faatulagaina atu i totonu o lenei Faamatalaga, po o lou faatauina atu o au iunite i se isi tagata e fia faatauina au iunite.

• Tufatufaga o Tupe Faasili - O tupe maua uma a le Faaputugatupe e mafai ona toe

tufatufa atu i ana aufaiiunite e ala i le faiga o vaevaega o tupe maua. Ua iai se faufauga a le Pule ma le Tausi Mavaega ina ia lē i lalo ifo o le tasi i le tausaga le faia o ni tufatufaga o tupe faasili. E leai se lafoga o Tupe maua mai tupe faasili e tufatufa atu i aufaiiunite i faaputugatupe. E tatau i le aufaiiunite ona silafia, i le a lava tulaga e ono le totogiina atu ni tupe faasili ona o tulaga tau noatia o tupe ma fai fuafua i le tulaga tau tupe a le UTOS ma e leai se tulaga o le malupuipuia.

• Avanoa e Faatupula’ia ai Teugatupe - E faaopoopo atu i tupe maua mai tupe faasili, e

mafai ona faaopoopo le tau aogā o iunite ina ia ogatasi ma le tau aogā o le Faaputugatupe. O le mea lea, e iai le avanoa e faatupuina ai le tau aogā o lau ulua’i tupe teufaafaigaluega. E i ai le lafoga o le tupe maua mai lau ulua’i tupe na teufaafaigaluega e 27% e tatau ona e silafia, pe afai e talaina i tua lau ulua’i tupe na teufaafaigaluega faatasi ma ni faaopoopoga i totonu o le 3 tausaga talu ona faia lau teugatupe.

• Manuia mai Lafoga – I le avea ai o oe ma faiiunite a le UTOS, ua faasaoina mai oe i le

totogiina atu o le lafoga e 27% i luga o au tupe maua e afua mai i le si’itia o le tau aogā o au iunite pe afai e te tōina i tua lau teugatupe. O tupe faasili foi a le Mavaega Tausi ua faasaoina mai i le totogiina o le lafoga i luga o tupe faasili. Lona uiga, o tupe faasili uma a le Mavaega Tausi o le a avanoa e toe tufatufa atu i le aufaiiunite.

• Faamalumaluga a le Malo - Ua tuuina atu e le Malo sana Faamalumaluga Lautele mo ana faalapotopotoga e aitalafu mai le UTOS i lalo o lana polokalame mo le nono atu o ana tupe e teufaafaigaluega i lalo o se feagaiga tusitusia. O lea Faamalumaluga e faagata i le aofaiga e $50 miliona i so’o se taimi. Lona uiga, o tupe e nono atu e teufaafaigaluga i lalo o nei feagaiga tusitusia ua leai ni a’afiaga lamatia e o’o iai.

Tulaga lamatia E i ai foi nisi tulaga lamatia taua mo oe ina ia e silasila toto’a i ai a o le i teuina faafaigaluega au tupe. O tupe teufaafaigaluega uma e aafia ai tulaga eseese o lamatiaga ma o le faatauina mai o iunite mai le UTOS. E tele itu taua e ono mafai ona aafia ai vaega eseese o lo’o teufaafaigaluega ai tupe a le Faaputugatupe. Ua ta’ua i lalo se otootoga o nisi o lamatiaga iloga e ao ona e silafiaina ma sauniuni ai e taliaina a o le i teuina faafaigaluega au tupe i totonu o le UTOS.

• Tulaga lamatia o kamupani – o le tulaga lamatia lea e faapea o le tau aogā o se sea maoti na faatauina e le Faaputugatupe e mafai ona paū talu ai o ni suiga e le i fuafuaina i totonu o galuega faa-lotoifale o le kamupani po o le siosiomaga o i ai i lea taimi mo se faataitaiga, o le a’afiaga o se tagata tauva fou i luga o le kamupani. O kamupani ma pisinisi e le o aso uma e galulue ai e pei ona fuafuaina.

Page 8: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

6

• Tulaga lamatia tau maketi – o le tulaga lamatia lea e faapea o aiaiga tau le tamaoaiga po o le faapolokiki e le i mafaufauina e ono mafai ona i ai se a’afiaga le manuia i luga o tupe maua mai tupe teufaafaigaluega uma i totonu o se maketi faapitoa.

• Tulaga lamatia o le fesuiaiga o tupe – e i ai se tulaga lamatia e faapea o suiga, i le fua

faatatau o le fesuiaiga o tupe o i ai i le taimi nei e ono mafai ona aafia ai i se tulaga lē manuia le tau aogā o tupe teufaafaigaluega i atunuu i fafo a le UTOS (pe afai e i ai). Peitai ane, o nei tulaga fesuisuiai o le fua faatatau o le fesuiaiga o tupe o lo o mataituina i se tulaga lata mai ma ua faia foi fuafuaga talafeagai e foia ai so o se aafiaga lē manuia e ono tulai mai.

• Tulaga lamatia o faiga faavae – e i ai se tulaga lamatia e faapea o le faiga faavae a le

Malo o i ai nei e mafai ona suia ma e ono mafai ona teena e faiga Malo o le taimi lumanai, le faase’e atu o nisi sea i kamupani tumaoti e pulea e le Malo (SOEs) i UTOS.

• Tulaga lamatia o le toina I tua – O le faamoemoe o le Mavaega Tausi o le faatupulaia lea

o le tuputupu a’e i le tulaga tau aogā o le faaputugatupe i vaitaimi uumi ma e talu ai ona o le uiga faalenatura o tupe teufaafaigaluega a le Mavaega Tausi, o le tau aogā o tupe teufaafaigaluega o le a fai ma fesuisuiai i taimi uma. E ui lava ina faigofie ona e toe faatauina atu au iunite o i le Mavaega Tausi i vaitaimi faalausoso’o, e ao pea ia te oe ona e silasila toto’a ina ia lē faatauina atu au iunite a itiiti mai o le 3 tausaga talu ona faatauina mai ina ia tuuitiitia ai le tulaga lamatia o le itiiti o le aofaiga e te mauaina na i lo le aofaiga na e faatauina mai ai iunite.

• Vala’au ina ia totogi faavave atu o faaunegatupe – E telē se vaega o le teugatupe faafaigaluega a le UTOS o lo’o faatupeina mai i ni faaunegatupe tusia faafeagaiga. O nei faaunegatupe e mo le ta’i 2, 3, 5 ma le 10 tausaga faatoa totogi atu lea. A finagalo le Faalapotopotoga o lo’o nono mai ai nei vaegatupe e totoe totogi vave atu ana tupe a e le’i o’o i le aso e tatau ona totogi atu ai, o lona uiga o le a su’e e le UTOS ni isi vaegatupe e totogi ai. E ono feagai le UTOS ma se tulaga ogaoga i ana tupe faagasolo mo galuega ma e ono o’o atu i se tulaga e mana’omia ona aitalafu ai isi faletupe i ni tului maualuga ina ia fesoasoani i le totogi faavave atu o se faaunegatupe ua vala’auina.

E pei la ona e silasila i itu ua taua nei i luga, o le teuina o tupe teufaafaigaluega i totonu o le UTOS e i ai pea tulaga lamatia ma e taua tele ai lou silasila totoa i le tulaga o le lē mafai ona iloa mautinoa i le lumanai tulaga lamatia uma. E leai se tulaga mautu e faamaonia ai e faapea o le teuina o tupe teufaafaigaluega i totonu o le UTOS o le a tele ai ni au tupe pe maua ai ni au tupe maua masani mai au iunite. E fautuaina lou sailia o se fautuaga faapitoa tau teugatupe mo oe lava a o le’i faatauina ni au iunite i le UTOS.

Aisea Teufa’afaigaluega Tupe? Afai o oe o se faipisinisi laitiiti, se faifaatoaga, se faifaiva po’o se tasi e le tele se tupe maua, e tuuina atu e le UTOS le avanoa ia te oe e teufaafaigaluega ai au tupe i vaega eseese aua lou manuia e ala i le faatupulaia o lau teugatupe. A o oe o se tagata nu’u a Samoa o lo’o aumau i atunuu i fafo, o le teuina o au tupe i le UTOS o se ituaiga teugatupe lea ua tatau ona e silasila iai pe a e finagalo e teufaafaigaluega au tupe i Samoa, faaputuina o se tau o sau meatotino aogā, faatasiga a le aiga i Samoa, po’o lou finagalo foi ina ia iai se pine faamau o lou so’otaga i lou faasinomaga. A faapea ua iai ni au fuafuaga e

Page 9: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

7

malolo litaea i Samoa, o le UTOS se avanoa lelei lea e teu faaputuputu ai au tupe ma toe teu faaputuputu uma iai au tupe maua mai tufatufaga o tupe faasili. O le teuina faafaigaluega o au tupe i le UTOS e lē pei o le tuuina o au tupe teu faaputuputu i totonu o se teugatupe i le Faletupe. O le tuuina o tupe teu faaputuputu i totonu o le Faletupe e talafeagai mo oe pe afai e te manao ina ia maua pea avanoa i lau tupe i vaitaimi pupu’u (1 i le 12 masina) ma i taimi e lē fuafuaina (e pei o “faalavelave”, o pili aoga po o pili totogi i masina ta’itasi). O le tuuina o au tupe teu faaputuputu i totonu o le Faletupe e talafeagai mo le teuina o au tupe pe afai e te lē nofo sauni i le tauaveina o ni tulaga lamatia i au tupe. O le tuuina o au tupe i totonu o le UTOS, o le teuina faafaigaluega lea o tupe mo se vaitaimi e umi atu (e sili le ta’i 3 tausaga pe sili atu) ma le faamoemoe o le a toe maua ai nisi tupe e sili atu na i lo le tului e te ono mafai ona mauaina mai lau teugatupe i se Faletupe. Ia teuina faafaigaluega au tupe i le UTOS pe afai o e saili mo ni avanoa e faatupula’ia ai lou tamaoaiga i se vaitaimi e umi atu e pei o aoaoga maualuga mo lau fanau, le faatauina o sou fanua, malolo litaea, po’o le amataina foi o sau pisinisi laitiiti i le lumana’i. Sa mafai e le Faaputugatupe ona galueina ni tupe faaopopo i luga o teugatupe mo le aufaiiunite i luga o le fa tausaga ua mavae atu. O tupe faaopopo i luga o tupe teugatupe a le faiiunite talu mai le amataga ia 2010 o lo’o tuuina atu i le pusa o i lalo:

Tausaga Faa-le- tupe Si’itaga o le Tau Aogā o le Iunite

Tufatufaga o Tupe Faasili

Aofaiga atoa Tupe Faaopopo

Tausaga 2011 4.1% 0 4.1%

Tausaga 2012 20.8% 0 20.8%

Tausaga 2013 18.5% 5.6% 24.2%

Tausaga 2014 5% 12.2% 17.3%

O lo’o iai se Faiga Faavae mo Tupe Teufaafaigaluega na fausia e le Pule ma faamaonia e le Tausi Mavaega. O se otootoga o Faamatalaga o Faiga Faavae mo Tupe Teufaafaigaluega o lo’o tuuina atu i le Pepa Faaopopo I e lima taitaia ai le Pule i vaega e tatau ona teufaafaigaluega ai tupe a le aufaiiunite ma ana pa’aga o lo’o maua mai ai faaunegatupe a le UTOS. E tāua lava lou silasila ma malamalama lelei o lenei Faiga Faavae a e le’i faia sau fa’aiuga ina ia teuina atu tupe i le UTOS. E tatau ona e sailia ni fautuaga mai se tagata agava’a faapitoa tau teugatupe na te faamalamalama atili atu ia te oe ni vaega o e lē manino iai. E tusa ai ma le Faamatalaga o Faiga Faavae mo Tupe Teufa’afaigaluega, ua tulimata’i e le Pule se fa’aopopoga e 10% i le 20% i le tausaga mo teugatupe a le aufaiiunite. O lenei faaopopoga e aofia ai tufatufaga o tupe mamā ma le si’itia o le tau aoga o teugatupe a le aufaiiunite.

O le “Pule” O le “Pule” o le Unit Trust of Samoa (Management) Ltd (o le Pulega). O le Pule e 100% o lo o umia ai e le Malo o Samoa, e pei ona tusia ai o le faasologa o Faalapotopotoga Tau Fefaatauaiga a le Malo i le Tulafono o Faalapotopotoga a le Malo (Faatinoga o Galuega ma le mafai ona tali atu) 2001, ma o lo o mataituina e le Matagaluega o Tupe.

Page 10: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

8

O tiute tauave o le Pule e aofia ai:

• le maketiina ma le faalauiloaina o le Mavaega Tausi; • le faia o faaiuga i le teufaafaigaluegaina o tupe mo le aufaiiunite ma sueina vaega e

aupito i maualuga tupe e maua mai ai; • le fefaatauaiga o iunite; • le saunia o faamatalaga tau tupe a le Mavaega Tausi; • le tufatufaina atu o Lipoti Faaletausaga a le UTOS i le aufaiiunite; • le faia o faaiuga i le aofaiga o tupe faasili e tufatufa atu i aufaiiunite faapea ma le

vaitaimi e totogi atu ai nei tupe faasili; • le mautinoa ua tausisia e le UTOS tulafono ma tulafono faatonutonu uma. • Le su’esu’e ma mata’itu lelei o tulaga lamatia i tupe a le Mavaega Tausi ma le

si’osi’omaga o lo’o faatino ai galuega O le Minisita o Tupe, o le Minisita lea e nafa ma le Pule e pei ona aiaia i lalo o le Tulafono mo Faalapotopotoga a le Malo (Faatinoga ma le Mafai ona Tali Atu) 2001. E toatolu sui auai o le Komiti Faatino o Faatonu (“Faatonu”) a le Pule, ua tofia e le Kapeneta e tauala atu i le Minisita o Tupe. O faatonu ua i ai i le aso o lenei Faamatalaga Tau Alamanuia o:

Taitaifono: Afoa Asiata Kolone Vaai Faatonu: Tuliaupupu Fata Pala Lima Faatonu: Lavea Tupaimatuna Iulai Lavea

O le Ofisa Sili o Pulega a le Pule o Sau Fiapaipai Justina Sau. O nei sui e puleina le faaputugatupe o ni tagata ua loloto le tomai ma le potomasani i mataupu tau i le pulega faale-malo faapea ma pisinisi tumaoti. O le ofisa faamauina o le Kamupani Tau Pulega e i le:

Fogafale Lona 7, Faletupe Tutotonu a Samoa Eleele Fou Apia, SAMOA

O le “Tausi Mavaega” O le “Tausi Mavaega” o le Samoa Trustee Company Limited, o se kamupani ua faamaonia e le Minisita o Tupe e pei ona manaomia ai i le fuaiupu 6 o le Tulafono o Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi 2008. O le matafaioi muamua a le Kamupani Tausi Mavaega o le mautinoa lea ua galue le Pule mo le tulaga aupito i manuia mo Tagata e i ai aia i le Faaputugatupe. O faatonu o le Tausi Mavaega i le aso o lenei Faamatalaga Tau Alamanuia o, Oloipola Terrence Betham ma Taimalie Ernest Betham. Sa tofia le Tausi Mavaega a le Malo e ala i le taualumaga o tauofoga a le Malo. O tiute tauave o le Tausi mavaega e aofia ai:

• le puipuia o aia a aufaiiunite • le umia o meatotino a le Faaputugatupe e suitulaga mo aufaiiunite • le mautinoa ua tausisia le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi • le tofia o ni suetusi ma mautinoa ua tausia ni faamatalaga atoatoa tau tupe

Page 11: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

9

• le mautinoa o lo’o tausisia e le Pule ta’iala e pei ona iai i totonu o le Faiga Faavae o Tupe Teufaafaigaluega a o faatino faaiuga mo vaega eseese e teufaafaigaluega ai tupe a le aufaiiunite.

O le Ofisa Faamauina o le Tausi mavaega e i:

Lalovaea P.O. Box 859 Apia, SAMOA.

Le Suetusi I lalo o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi, e tofia le Suetusi e le Pule, i le feutagai ai ma le Tausi Mavaega. E tatau ona avea le Suetusi o se tausi tusi faamauina po o se faalapotopotoga a tausi tusi faamauina.

Ua toe tofia e le Pule ma le Tausi Mavaega ia Isitolo Leota Public Accountant e avea o le Suetusi mo le Mavaega Tausi. E mafai ona aveesea i so o se taimi e le Pule le Suetusi mai lona tofi, po o se Iugafono Faapitoa a Tagata e i ai Aia. E mafai ona malolo litaea le Suetusi pe a mae’a ona tu’uina atu lana faasilasilaga tusitusia i le Pule, i se vaitaimi e lē itiiti ifo i lō le 90 aso.

Le Pule Faatonu I lalo o le Tulafono, o le Faletupe Tutotonu a Samoa o le Pule Faatonu lea mo le UTOS. O lo o faatonutonu faale-tulafono le UTOS e tusa ai ma Taiala mo Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi ua tuuina atu e le Faletupe Tutotonu a Samoa ma faamamaluina ia 1 Ianuari 2005. E tusa ai ma Taiala, o le Pule e lē mafai ona: (i) Faatauina se noataga faamalumalu, e ese mai i noataga faamalumalu tau faaunegatupe a le

Malo o Samoa po o se Malo i se isi atunuu, pe afai, i se taimi vave talu ona faatauina, ua sili atu i le 20% o meatotino mama, e pei ona tauaveaina i le tau aogā i le maketi i le taimi ua faatauina ai, o le a teuina faafaigaluega i le noataga faamalumalu o lē ua tuuina atu lea noataga;

(ii) Faatauina se mokesi; (iii) Faatauina se meatotino e faigata ona toe faatauese atu; (iv) Faatauina o se noataga faamalumalu e sili atu i le 20% o meatotina mama a le Mavaega

Tausi i se tasi o lo o iai sona faiā; ma (v) isi noataga e faailoa mai e le Faletupe Tutotonu a Samoa i lea taimi i lea taimi. A e peitaí, i se tulaga ua iloa e le Pule o lo o i fafo atu o noataga mo le teufaafaigaluegaiuna o tupe, e tatau ona saili pea se faamaoniga a le Faletupe Tutotonu a Samoa. Faaopopo iai, o lē mafai e le Mavaega Tausi ona: (i) faatauina ni noataga faamalumalu o loó tuuina mai e se kampani o loó faatūina; (ii) faia o pisinisi faamalumalu po o le maketiina o isi noataga faamalumalu a isi; (iii) faamalumalu po o tauaveina tiute a se isi tagata; (iv) faatau mai po o faatau atu o noataga faamalumalu e lē ala atu i le maketi o lo o fefaátau'ai

ai noataga faamalumalu seí vagana o se fefaátauaiga ua fuafaátatau lelei lona tau faále-maketi po'o ua lelei ona faátau i luga o tulaga tau pulega lelei ma le sa'o atoatoa.

Page 12: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

10

(v) faatauina mai o se noataga faamalumalu, po o le faatau atu, i se soó se tasi o i latou nei: a. le Pule po o le Tausi Mavaega; e. se tagata ofisa o le Pule po o le Tausi Mavaega; i. o se tasi o lo o iai sona faiā i se tasi e pei ona taua i totonu o la (a) ma le (e), se'i vagana le faatauina mai po o faatauina atu i se tasi o iai sona faiā i luga o tulaga tau pulega lelei ma le saó atoatoa.

A e peitaí, i se tulaga ua iloa e le Pule o lo o i fafo atu o noataga mo le teufaafaigaluegaina o tupe, e tatau ona saili pea se faamaoniga a le Faletupe Tutotonu a Samoa.

Tupe Fa’aalu, Totogifuapauina Ma Isi Totogi I le faatupeina o le pulega ma le faagaoioiga o le Mavaega Tausi, o totogifuapauina ma tau faaee atu o lo o i ai i le taimi nei ua malilie i ai le Pule ma le Tausi Mavaega ma o tau ua taua mulimuli mai e mafai ona totogiina e tusa ai o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi:

Totogifuapau e Talaina ai

O le totogifuapau e 3% i luga o le tau aogā o iunite e faamamaluina mo so’o se iunite ua toe faatauina atu i le Faaputugatupe. O lenei totogifuapauina e taofia e le Pule mo lona faaaogāina. O lenei totogifuapau e faia i se maliega i le va o le Pule ma le Tausi Mavaega ma e iai le avanoa e ono fesuisuiai ai mai lea taimi i lea taimi. O le a faailoa atu i le aufaiiunite suiga i lea totogifuapau pe a aia.

Faase’e atu o Iunite

O le totogifuapau e 1% i luga o le tau aogā o iunite ua faase’e atu o le a faamamaluina mo so’o se iunite o le a faase’e atu. O lenei totogifuapauina e totogiina e lē o le a faase’e atu iai iunite, i le Pule ina ua faaulu ai lana talosaga e faamauina le suiga o le suafa o lē e ana iunite.

Pepa Faamauina ua leiloa

E $10 le tau mo le toe faia o se Pepa Faamauina ua leiloa.

Totogifuapau mo le Pule

O le totogifuapauina a le Pule e tutusa ma le 4% i le tausaga o aofaiga atoa Meatotino a le Mavaega Tausi. O lenei totogifuapua e totogi atu e tau e le UTOS i le Pule i masina taitasi. E mafai ona suia lenei totogifuapau e ala i se maliega i le va o le Pule ma le Tausi Mavaega.

Totogifuapau mo leTausi Mavaega

O le totogifuapauina a le Tausi Mavaega e $27,500 i le tausaga (tumau) ma se aofaiga e tutusa i le 1/20 o le 1% i le tausaga o le aofaiga totoe o le tau o le Meatotino e silia i le $20m. E totogi e le Faaputugatupe i le Tausi Mavaega lenei totogifuapau i masina ta’itasi.

Totogi o le Suetusi E totogiina le Suetusi mai vaegatupe a le Mavaega Tausi.

Page 13: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

11

Tupe fa’aalu E mafai e le Pule ona totogi tupe fa’aalu talafeagai uma ua faatupulaia e faasino i le pulega po o le faagaoioiga o le Mavaega tausi mai, po o ina ia totogi mai Meatotino o le Mavaega tausi, e aofia ai tupe totogi atu mo totogifuapauina mo galuega, lomiga o le Lipoti Faale-Tausaga ma faasalalauga i le Aufaiiunite. E agavaa le Tausi Mavaega e totogi atu mai le Mavaega Tausi po o le toe faaola mai e le Mavaega Tausi o ana tupe alu.

Totogifuapauina a le Tagata Faufautua

E mafai e le Tausi Mavaega ona tofia ni tagata faufautua ma totogi atu totogifuapauina uma ma tau faaee atu mai Meatotino a le Mavaega Tausi, pe afai ua mae’a ona soālaupule ma le Pule.

Tau o le Iunite O le a fua faatatauina le tau o le iunite i luga o se faatulagana tai-masina seia vagana ai ua faia se isi faaiuga e ese mai ai e le Pule. O le a faatauina atu iunite i so’o se tasi, faalapotopotoga po’o pisinisi i se “Tau e Faatauina ai”. E mafai e le aufaiiunite ona toe faatau atu a latou iunite i le Mavaega Tausi i le “Tau e Talaina ai i tua” i totonu o le vaiaso lona lua ma le tolu o masina taitasi, se’i vagana ua iai se suiga e tuuina atu e le Pule. Ua faatatauina tau e faapea:

Tau e Faatauina ai = Tau o le Iunite Tau e Talaina ai i tua = Tau o le Iunite – Totogifuapauina e Talaina ai i

tua E tusa ai o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi, o le Tau o le Iunite e maua mai le: Vaega (1) faaopoopoina faatasi o:

(a) le Tau Aogā o Meatotino uma o le Mavaega Tausi; ma (e) so o se isi aofaiga lea, ua manatu le Pule, e ao ona aofia ai i sea tuufaatasiga mo le faamoemoe o le faia o se faatatauga sao o se faaiuga i tau aogā faa- maketi o le tau aogā atoa o le Mavaega Tausi i le amanaia tatau ai o faiga faataatitia faava o malo o lipoti faaletupe (e pei ona faaaogāina e le Faalapotopotoga o Tausi Tusi a Samoa) (faatasi ai ma so o se teuteuga lea ua manatu le Pule e ao ona faia i le faia o lea faaiuga i ia teuteuga o le tuufaatasiga o:

Vaega (2) toeseina mai le aofaiga ua maua i le vaega (1) o i luga:

(i) noataga uma o le Mavaega Tausi; ma (o) so o se isi aofaiga lea, ua manatu le Pule e tatau ona aofia ai i sea tuufaatasiga mo le faamoemoe o le faia o se faaiuga sao ma talafeagai o le tau aogā atoa o le Mavaega Tausi i le amanaiaina o tulaga faataatitia faava o

Page 14: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

12

malo o lipoti faaletupe (e pei ona faaaogāina e le Faalapotopotoga o Tausi Tusi a Samoa) (faatasi ai ma so o se teuteuga lea ua manatu le Pule e tatau ona faia i le fuafuaina o se faaiuga i ia teuteuga)

Vaega (3):

ona vaevaeina le aofaiga o totoe mai le faatinoga o vaega (1) ma le (2) i le aofaiga o Iunite ua tuuina atu i lena taimi. O le a tatau ona faitauina le aofaiga atoa i se aofai e latalata i ai o fuainumera faatesimale e lua o se Iunite i se auala ua filifilia e le Pule

I se faaupuga faigofie, o le Tau o le Iunite o le aofaiga atoa lea o meatotino o lo o totoe (e aofia ai so o se fetuunaiga e fuafuaina e le Pule ua talafeagai ai ina ia atagia ai le tau aogā talafeagai o meatotino a le Faaputugatupe) vaevaeina i le aofaiga atoa o Iunite ua tuuina atu i lea taimi.

Le Utos Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi

• E tatau ona faatino galuega a le UTOS e tusa ai ma le feagaiga i le va o le Pule ma le Tausi Mavaega ua tā'ua o le Pepa Faamaonia o Feagaiga aso 9 Iulai 2010 ma Teuteuga Faaopopo aso 18 Iulai 2013. O le Teutuega Faaopopo i le Pepa Faamaonia o Feagaiga e tatau ona faitau faatasi ma le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi.

• E pei ona maitauina i le itulau 2, o le Tulafono mo Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi, le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi ma le Teuteuga Faaopopo o Feagaiga o loó tu'uina atu ai tuútuúga mo le faatinoina o galuega a le Mavaega Tausi.

• E mafai ona e silasila i le kopi o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi ma le Teuteuga Faaopopo o Feagaiga i le Ofisa o le Pule e aunoa ma se totogi. E mafai foi ona faatau sau kopi i le $5 tala po o le tōina mai i lalo i luga o le upega tafaílagi a le UTOS.

• O le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi e mafai ona suia, peitaí e aáfia loa aiā a le aufaiiunite i se tulaga ogaoga, e tatau i le Tausi Mavaega ona tapā se faamaoniga a le aufaiiunite e ala i se Faaiuga Aloaia i lalo o le Fuaiupu 22 o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi.

Aiaiga mole Tuuina Atu o Faamaumauga o le Aufaiiunite E tusa ai ma le Vaega 21 o le Tulafono mo Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi 2008, e tatau i le Pule ona tuuina atu uma faamaumauga o le aufaiiunite i le Resitala a o le’i maea le aso 31 o Mati i tausaga taitasi. O le Resitala e faasino lea i le Resitala mo Kamupani o le Matagaluega o Pisinisi, Alamanuia ma Tagata Faigaluega. E tatau ona tuuina atu faamaumauga nei:

1) Le lisi o suafa ma tuatusi o faiiunite uma e pei ona iai i le aso 31 Tesema i tausaga taitasi, faapea ma le aofaiga o lana aia o lo’o iai i totonu o le faaputugatupe; ma

2) le faamatalaga e faamatala ai vaega nei: (i) Aofaiga ma aso na faia ai tufatufaga o tupe faasili i le aufaiiunite i totonu o le 5

tausaga faatoa maea atu; (ii) Aofiaga o tufatufaga na faia; (iii) Tulaga uma sa faatino ai le faia o nei tufatufaga pe a faapea e le o ni tinoitupe ma

ni tului po’o ni ponesi. 3) Faamatalaga o tupe a le Mavaega Tausi; ma 4) Faamatalaga o meatotino uma na faatauina ma toe faatau ese i lalo o le Mavaega Tausi;

ma

Page 15: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

13

5) Lisi o teugatupe a le Mavaega Tausi e pei ona iai i totonu o tusi i le faaiuga o le tausaga faale-tupe

6) Tupe fa’aalu ma le fuafaatatau o le tau aoga o meatotino ma teugatupe

Faamalolo Litaea, Aveesea ma le Suia o le Pule E mafai ona aveesea le Pule mai le Tofi i lalo o taiala faataatitia e faapea: (a) E ala i se poloaiga a le Faamasinoga Sili i luga o se talosaga a le Tausi Mavaega, tasi-vae-

sefulu o le Aufaiiunite, po o le Minisita; po o (e) Pe afai ua faamaonia e le Tausi Mavaega e faapea e mo le manuia o Tagata e i ai Aia e

faamuta ai ona toe umia e le Pule lona tofi; po o (i) E ala i se iugafono a le Aufaiiunite (o i latou o loó umia le lē itiiti ifo i lo le tolu-kuata o

iunite) i se fonotaga ua usuia e tusa ai ma le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi; po o

(o) Pe afai ua faata'apeina po ua faama'apeina meatotino a le Pule; po o (u) Pe afai ua faamutaina le umiaina e le Pule o so o se laisene tau pisinisi lea e manaomia ai

i le tulafono ona ia umia ina ia mafai ai ona galue e avea o se pule o le Mavaega Tausi. E mafai ona litaea le Pule i so o se taimi, i le ua tuuina atu se faasilasilaga tusitusia e 90 aso i le Tausi Mavaega mo lona faamoemoe e litaea. E lē tatau ona aloaia lea malolo litaea seia vagana ua tofia se Pule fou ma ua saunia se pepa faamaonia o feagaiga.

MALOLO LITAEA, AVEESEA MA LE SUIA O LE TAUSI MAVAEGA O le Tausi Mavaega e mafai ona ave'ese mai i le Ofisa i totonu o vaega nei: (a) E ala i se poloaiga a le Faamasinoga Sili i luga o se talosaga a le Pule po o le Minisita; po o (e) Afai na tofia e le Minisita le Tausi Mavaega i lalo o Fuaiupu 6(1)(e) o le Tulafono e i ai i le

Minisita le malosiaga e aveesea ai le Tausi Mavaega; po o (i) E mafai ona malolo litaea le Tausi Mavaega i so o se taimi, e ala i le tuuina atu se

faasilasilaga tusitusia i le Pule o lona faamoemoe e litaea. E faatoā aloaia lenei faamoemoe pe a maeá ona tofia se tausi mavaega fou ma le faase’e atu o Meatotino uma a le Mavaega Tausi i le tausi mavaega fou.

Aufaiiunite a) O LAU AIA MA AIA TATAU O Faiiunite uma i totonu o le Faaputugatupe e iai a latou aiā tau faamanuiaga i Meatotino a le Mavaega Tausi. Peitai, o le a lē mafai i lenei tulaga ona tuuina atu i se faiiunite se aia tatau e pulea ai so o se meatotino maoti, pe faaee atu ai so o se aia tatau i luga o le pulega o le Mavaega Tausi. O Faiiunite taitoatasi i le Faaputugatupe e, i le fai fuafua i tuutuuga o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi, agavaa i:

Page 16: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

14

• Mauaina o sea o tupe maua a le Mavaega Tausi • Mauaina tufatufaga o tupe faavae pe afai e toe faatauina mai • Mafai ona toe faatauina mai pe toe faaolaina mai iunite • Faase’e atu le pulea o iunite i se tagata o lo o umia so'ofaatasi o lo o soifua pea po o i se isi

faiga e ese ai i se esetete a se tasi pe afai ua maliu se tasi • Auai ma palota i fonotaga a Tagata e i ai Aia • Auai i tufatufaga pe a faamutaina pe faamaapeina le Mavaega Tausi • Mauaina faamatalaga o le taliaina o iunite o tupe teu o lo o umia • Mauaina le Lipoti Faaletausaga i le faatinoga o le Mavaega Tausi • Asiasia le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi ma Teuteuga Faaopopo o Feagaiga

e) O OU NOATAGA I LE AVEA AI O OE MA SE FAIIUNITE O noataga tau tupe a le aufaiiunite o le a lē sili atu i le tau aogā o a latou iunite o tupe teu. i) FONOTAGA A TAGATA E I AI AIA E mafai e le Pule ona taloina se fonotaga a le Aufaiiunite i so o se taimi peitaí e tatau ona tuuina atu se faasilasilaga tusitusi mo le fonotaga a le Aufaiiunite i se taimi e lē itiiti ifo i le 14 aso. E mafai e le Pule ona taloina se fonotaga a Tagata e i ai Aia i so o se taimi po o i luga o se talosaga tusitusia a le Tausi Mavaega, po o se talosaga a le Aufaiiunite o loó latou umia le lē i lalo ifo o le tasi-vae-sefulu o le tau aogā o iunite i totonu o le Mavaega Tausi. Aofaiga mo se Fonotaga • Mo se Faaiuga Tulaga Maualuga: lē i lalo ifo o le lima (5) sui faiiunite po o sui o loó umia le

10% o iunite; • Mo se Faaiuga Masani: lē i lalo ifo o le lima (5) sui faiiunite po o sui o loó umia le tasi le

kuata o iunite. O se Faiiunite po o Aufaiiunite o loó iai i se fonotaga ua faamalieina le aofaiga mo se fonotaga mo se Faaiuga Tulaga Maualuga ma o lo o latou umia le aofai e lē itiiti ifo i le tasi le kuata o le tau aogā o iunite uma o tupe teu i le Mavaega Tausi, e tatau ona i ai le malosiaga e ala i se iugafono e tuuina atu ai faatonuga i le Tausi Mavaega, e pei ona latou manatu ua talafeagai, e avea o ni faatonuga e ō gatasi ma aiaiga o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi ma le Tulafono. Afai ua tuuina atu se faatonuga, e mafai e le Tausi Mavaega ona usitaia lena faatonuga ma e lē tatau ona noatia mo so o se mea ua faia po ua lē faia e ia e ala i se mafuaaga o lona usitaia o lena faatonuga po o fautuaga. Afai ua i ai le manatu i le Mavaega Tausi e faapea e fetuunai so o se faatonuga ua tuuina atu ma Mavaega Tausi po o tulafono ua tusia po o e mafai ona teena i se isi itu ese mai ai, e mafai e le Tausi Mavaega ona talosaga i le Faamasinoga mo ni faatonuga. o) TOE FAAOLAINA MAI PO O LE TOE FAATAUINA MAI O IUNITE E mafai e faiiunite ona toe faatauina atu nisi po o iunite uma i le Pule i totonu o le vaiaso lua ma le tolu o masina taítasi. Ua taua lenei faiga “o le toe faaolaina mai” po o le “toe faatauina mai” o au iunite o tupe teu. E faatoa mafai e se faiiunite ona talosagaina le Pule mo se toe faaolaina mai po o le toe faatauina mai o a latou iunite o tupe teu i vaiaso lona lua ma lona tolu o masina taitasi. Peitai e

Page 17: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

15

mafai ona te'ena e le Pule le talosaga pe afai oó atu i se tulaga ua i lalo ifo o le limasefulu (50) le aofaiga o iunite ua umia e le faiiunite e pei ona manaomia ina ia avea ai pea o se faiiunite. Ina ia toe faatauina atu au iunite, e ao ona faia se Talosaga e Toina ai i tua ma tuuina atu i le Pule. I le toe faatauina atu po o le toe fa’afo’i mai o se Iunite, o le aofai o le tinoitupe e tatau ona totogiina i le faiiunite e fau i le tau e talaina ai i tua le Iunite i lena taimi. O lea tinoitupe ua mae’a ona toese le 3% o le Totogifuapauina e Talaina ai lea e tu’uina atu i le Pule. E i ai taimi e manatu ai le Pule e lē manaomia, po o le a aafia ai i se itu le lelei aia a Tagata e i ai Aia i se aotelega, mo le Mavaega po o le Pule ina ia toe faaolaina mai po o le toe faatauina mai o iunite mai se Tagata e i ai Aia. Afai e faapea, e mafai e le Pule ona faauiese mo se taimi lē tumau le toe faaolaina mai po o le toe faatauina mai o iunite seia manatu le Pule, ua suia le tulaga ma e mafai ona faia le toe faaolaina mai po o le toe faatauina mai o iunite. O le uiga o lenei mea, e faapea o le a tulai mai ai le faatuai i avanoa e maua i tupe maua o lau tupe teufaafaigaluega i le Mavaega. u) FAASE’E ATU O IUNITE E mafai e Tagata e i ai Aia ona fa’ase’e atu uma po o so o sa latou Iunite i se isi tagata po o se faalapotopotoga e ala i le faia ma tuuina atu uma i le Pule se Pepa Faatumu o le faase’e atu o Iunite. O le tau e faase’e atu ai iunite e mafai ona tuúina i le tau e finagalo ia lē e faatauina atu ma lē e faatauina mai. O le totogifuapau mo le faase’e atu o au Iunite i se isi tagata i le taimi ua tuuina atu ai lenei Faamatalaga tau Alamanuia e 1% o le tau o le Iunite e tasi. O lea totogifuapau e le mafai ona toe faafo’iina atu. Faamolemole e faafeso’otai le Pule mo lea totogifuapau i le taimi e faase’e atu ai lau faaputugatupe. O lenei totogifuapau e totogi e le tagata e faase’e atu ai po’o lē o umia le faaputugatupe faatasi ai ma le Pepa Faatumu mo le Faase’e atu o Iunite. I le taimi e maua ai se pepa faatumu atoatoa ma talafeagai o le faase’e atu o iunite, o le a faamauina loa e le Pule le tagata fou e pulea ia iunite i le Tusi Resitala a le Mavaega Tausi mo Tagata e i ai Aia. E mafai e le Pule ona teena le faamauina o so o se faase’e atu o iunite i tulaga e alia'e mai ua taua e faapea:

i. afai e le’i faatumuina lelei ma auina se Pepa Faatumu mo le Faase’e atu o Iunite i le Pule po o ua le usitaia so o se aiaiga talafeagai faaletulafono; po o

ii. pe afai o le faamauina o le faase’e atu o le a oo ai ina itiiti ifo na i lo le Aofaiga Aupito maualalo o Iunite (i le taimi nei e 50) o lo o i lalo o le igoa o lē e faase’e atu i ai po o lē e faase’e atu; po o

iii. afai o lo o I ai ni aofaiga e le i totogiina o lo o nofo aitalafu ai i lē e faatauina atu Iunite i le Tausi Mavaega po o le Pule; po o

iv. afai e le i auina atu i le Pule o le tusi faamaonia mo Iunite ua faase’e atu. v. Pe afai ua le totogiina atu le totogifuapau i le Pule.

f) TUFATUFAGA O TUPE MAMA I LE AUFAIIUNITE

Page 18: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

16

E leai se faamaoniga o le a faia se tufatufaga i le aufaiiunite. Pe faia ni tufatufaga, o le a faalagolago pea i le tulaga tau tupe faasili o le Mavaega Tausi faapea ma le aofaiga o tinoitupe e faagasolo ai galuega. E tumau pea ona i ai i le Pule le faitalia e totogi atu ai so o se faasoasoaga ma toe teufaafaigaluega ai tupe maua uma o le Mavaega Tausi.

A finagalo le Pule ua tatau ona tufatufa atu se aofaiga e tatau ona tufatufa atu e tusa ai o le fuainumera o Iunite o lo o latou umia i le aso lea sa faatatauina ai le faia o se tufatufaga. g) LIPOTI O le tausaga faale-tupe mo le Faaputugatupe e faai’uina i le aso 30 o Iuni i tausaga taitasi. O faiiunite uma e iai lana aiā e mauaina ai sana lipoti faa-le-tausaga o lo’o faamatala mai ai galuega ma mea tāua sa tutupu i totonu o le tausaga, faapea se va’aiga mamao, tulaga lamatia ma lu’itau. E tatau ona nofo silafia le Aufaiiunite o le a faao’o atu se lipoti faale-tausaga o le tala o tupe i totonu o le 3 masina (po’o se isi vaitimi e pei ona malilie iai le Pule ma le Tausi Mavaega) mai le faaiuga o le tausaga faale-tupe. E mafai ona e mauaina se kopi o le lipoti faale-tausaga i le Ofisa a le UTOS.

Tapunia o le Resitala E mafai e le Pule ona tapunia le Resitala mo se vaitaimi po’o ni vaitaimi ua finagalo iai le Pule, ma e le mafai ona tapunia le Resitala mo se vaitaimi e sili atu i le 30 aso i se tausaga e tasi.

Faamaapeina ma le Faamutaina o le Mavaega O lenei Faaputugatupe ua faamoemoe o le a fa’aauau pea lana auaunaga i totonu o se vaitaimi e le o mafai ona faatulagaina peitai e mafai lava ona faamutaina i se taimi lata mai: (a) o le aso ua filifilia e le Pule e ala i le tuuina atu o se faasilasilaga tusitusia a le Pule, ia lē itiiti ifo i lo le tolu masina, i Tagata e i ai Aia ma le Tausi Mavaega; po o (b) le aso ua faatulaga mai i se iugafono faapitoa a Tagata e i ai Aia; po o (c) le aso lea e faamutaina ai le Mavaega Tausi i se isi faiga e ese ai i lalo o le Pepa Faamaonia o Feagaiga o Mavaega Tausi po o i le gaoioiga a le Tulafono.

Page 19: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

17

O ē e fesootai iai

Afai e i ai so o sau fesili e uiga i le UTOS, e mafai ona e fesootai atu i se sui tau fefaatauaiga a le UTOS, i le numera o le telefoni 34354 po o le 34364 po o le imeli atu o au fesili i le [email protected]. E mafai foi ona e asiasi atu i le ofisa a le UTOS i lona nofoaga autu i le Fogafale 7 o le Faletupe Tutotonu, Eleele Fou, Apia ma fesili mo le aufaigaluega nei: Ofisa Sili o Pulega Telefoni: +685 34385 Pule o Auaunaga ma Fesoótaiga Telefoni: +685 34364 Ofisa Resitala Telefoni: +685 34354 Afai e i ai sau faaseā po’o sou finagalo taua e fia fa’aalia e tusa ai ma lenei auaunaga faamolemole faafeso’otai le Ofisa Sili o Pulega a le UTOS ma / po o le Tausi Mavaega. E mafai foi ona asiasi ane i le upega tafa’ilagi a le UTOS i le www.utos.ws nisi faamatalaga ma faamatalaga lata mai..

Page 20: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

18

Fesili Masani 1. E faafefea ona faatau sa’u iunite?

E tatau ona faatumu muamua lau Pepa Talosaga mo le Faatauina o Iunite e talafeagai mo oe, lou aiga po’o faalapotopotoga. Tau a’ao atu lau Pepa Talosaga faatasi ma sou ata ma pepa faamaonia faapea ma lau tupe i le pulega ona latou faagaioioi loa lau talosaga.

2. O fea e mafai ona ou faatauina mai ai iunite? Ofisa o le UTOS: Asiasi i le Ofisa o le UTOS o i le Fogafale 7 o le Faletupe Tutotonu ma o le a fesoasoani atu se tasi o le aufaigaluega ia te oe i le faamaeaina o lau talosaga ma taliaina lau tino i tupe po o le siaki a le faletupe. O le a tuuina atu ia te oe se risiti mo le aofaiga ua faatau mai. Fale Meli a Samoa: Asiasi i so’o se lālā o le Fale Meli a Samoa ona fesoasoani atu lea o se tasi o le aufaigaluega. Faamolemole, e tatau ona e silafia o tagata faigaluega a le Falemeli e lē o ni sui so’oupu po o ni sui o avea ma sui o le UTOS, ae peitai o le a latou taliaina lau pepa talosaga ua uma ona faatumu, tino i tupe ma tu’uina atu ia te oe se risiti mo iunite ua talosagaina e faatau O lau Tusi Faamaonia o Iunite o le a auina atu i lau pusa meli po o e mafai ona e aveeseina lea tusi mai le Ofisa o le SamoaPost, i lau lava filifiliga.

3. E iai se auala e mafai ai ona tului sa’o atu ai lava la’u teugatupe faavaitaimi?

Ioe e mafai, e fuafua lava i lau mana’o ma lou alalafaga.Afai o oe o se tagata faigaluega a le Malo, na o lou saini lava i le tusi e faamaonia ua e mana’o e tipi sa’o mai lou totogi, ona matou feso’ota’i atu lea o le Matagaluega o Tupe ina ia amata loa ona tipitipi mai se aofaiga ua e mana’o e toese mai i lou totogi e teuina i lau faaputugatupe ile Mavaega Tausi. Afai e lē o oe o se tagata faigaluega a le Malo, e tatau ona e sainia le talosaga i lau faletupe ina ia tipi sa’o mai lau saofaga i lau tusi tupe i le tusi tupe a le UTOS. Afai o e aumau i isi atunu’u i fafo atu o Samoa, e mafai ona e feso’ota’i mai le UTOS ona tu’uina atu ai lea o vaega o le tusitupe a le UTOS i Samoa e teu sa’o mai iai lau tupe faaopoopo mai le atunu’u o lo’o e nofo ai.

4. E faapefea ona ou iloa o a mataupu ma tau e talaina ai i tua mo iunite i so o se taimi? O tau mo le iunite e tasi o le a faailoa atu i so’o se lala o le Falemeli o Samoa, i luga o le upega tafa’ilagi a le Ofisa, faapea foi ma la matou Ofisa. O le a imeli sa’a atu foi ia oe le tau mo le iunite i Aso Lulu muamua o masina taitasi pe afai ua iai lou suafa i le lisi mo faasalalauga i le imeli a le UTOS.

5. O le a le umi o le a ou faatali ai ona maua mai lea o la’u tusi faamaonia? Mo Upolu, o le a oo atu lava i le 3 aso faigaluega. Mo Savaii, e mafai ona oo atu i le 21 aso faigaluega.

6. O le a le tului e totogi mai mo la’u teugatupe? Matou te le totogiina se tului e pei o faletupe. Matou te totogiina atu ia te oe tufatufaga o tupe faasili faapea ma tupe faaopopo i luga o le tau aogā o lau teugatupe.

7. E mafai ona toe teufaafaigaluega a’u tupe maua mai i tufatufaga o tupe faasili? Ioe, e mafai. O le a tu’u atu le ono masina e te susu mai ai le matou ofisa e tala i tua lau tufatufaga. A mae’a lea taimi, o le a tou teufa’afaigaluega lau tupe e ala i le fa’aopopo o au iunite e fua i le aofaiga o lau tufatufaga, i le tau aogā o le iunite o lo’o iai i lena taimi.

8. E fa’atapula’a le teuina o la’u tupe mo le 3 tausaga i le UTOS? E leai. E pule lava oe. Peita’i, e fautuaina oe ina ia teufa’afaigaluega lau tupe mo se vaitaimi e le i lalo ifo o le 3 tausaga ina ia tele ni faamanuiaga e te mauaina mai i lau teugatupe.

9. E mafai e le Malo o Samoa ona faatonu ile UTOS vaega e mafai po’o le mafai ona teufa’afaigaluega ai tupe a le aufaiiunite? E leai. E le mafai e le Malo o Samoa on faia se fa’atonuga. E tūtoatasi le Komiti o Faatonu o i latou ia ua iai o latou tiute tauavea mo le pulea lelei o teugatupe a le aufaiiunite. O lo’o iai foi le Tausi Mavaega na te tauaveina faaletulafono tiute ina ia faamuamu ma puipuia aiā a le aufaiiunite.

10. O faamalumalu e le Malo la’u teugatupe ina ia aua ne’i gau la’u tupe pe a ou manao e tala i tua? O faamalumaluga a le Malo o lo’o tu’uina atu mo vaegatupe a le Faaputugatupe o lo’o nono atu i ana Faalapotopotoga a le Malo. Peita’i, e le o’o atu lenei faamalumaluga i le puipuia i tupe paū a le aufaiiunite e afua mai i le teufaafaigaluegaina o tupe. Afai ua e manao e tala i tua lau teugatupe a o lo’o maualalo le tau e talaina ai faatusatusa i le tau na e faatauina ai au iunite, e le o faamalumalu le Malo i lau teugatupe pe a gau i lea tulaga.

Page 21: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

19

Faamatalaga mo le Faatumuina o le Pepa Talosaga mo le Faatauina o Iunite Afai ua e sauna e amata sau teugatupe i Faaputugatupe, e fautuaina lou faitau lelei i faamatalaga nei mo le faatumuina o le pepa talosaga mo le faatauina o Iunite o lo o maua i le Ofisa o le UTOS. E fa ni vaega eseese mo le Aufaiiunite. O nei vaega o: 1. TA’ITOATASI: O tusi talosaga mo tagata taitoatasi e ao ona sainia e le tagata lava ia, po o

le loia faatagaina a le tagata talosaga po o lana tausi mavaega. Afai ua sainia i lalo o se pepa faamaonia o malosiaga e avea ai ma sui, e ao ona tuuina atu le pepa aloaia talafeagai mo le faamauina e le Pule.

2. TAGATA O LO’O UMIA FA’ATASI:

(i) E mafai ona oo atu i le 3 le numera o sui e umia faatasi iunite. (ii) E tatau uma i sui ona faatumu vaega uma o le talosaga ma saini. (iii) le sui muamua o lo’o fa’amauina i le Resitala e i ai lana aia tatau e avea ai o ia ma Sui 1 i

totonu o le talosaga. So’o se fa’amatalaga ma pepa fa’amaonia o le a tu’uina atu ia sui muamua. O le a faapea ona tuuina atu I lea sui faasilasilaga ma tusi faamaonia le uma o Iunite. O le a faapea foi ona tuuina atu uma tupe maua mai Iunite I le suafa o le sui muamua

(iv) E tatau lava i sui uma ona tuuina faatasi mai I le Pule ni faatonuga, e aofia ai le faatauina ese atu o Iunite, le faatautaia o a latou Iunite.

(v) E sili atu loa i le tolu sui e fia umia faatasi iunite, e tatau ona faatumu le Talosaga mo le Faatauina o Iunite mo Faalapotopotoga/Komiti.

3. PISINISI 3.1 KAMUPANI: O tusi talosaga a kamupani e ao ona sainia e le Taitaifono ma se tasi lava

Faatonu (po’o le Faatonu I se kamupani e tasi lona sui Faatonu). O lea kamupani ua tatau lava ona mae’a ona Resitala o se kamupani I le Resitala o Kamupani a Samoa.

3.2 FAIGA FA’APA’AGA: (i) O tusi talosaga o faiga faapaaga e ao ona faatumuina ma sainia e sui uma o le

faiga fa’apa’aga. (ii) E tatau ona tofia sui pa’aga uma se tasi o le au fai-pa’aga na te faatautaia le

fefa’atauaiga o Iunite mo sui paaga uma.

3.3 TAUSI MAVAEGA E ao ona faatumuina tusi talosaga a le Mavaega Tausi ma sainia e ni Tausi Mavaega uma

ina ia tu’uina atu ai le malosiaga i Tausi Mavaega o le Mavaega Tausi ina ia mafai ona teuina faafaigaluega tupe a le Mavaega Tausi.

4. FAALAPOTOPOTOGA 4.1 FAALAPOTOPOTOGA/SOSAIETE FAALETULAFONOINA: (i) O tusi talosaga a sosaiete ma vaega e le i tuufaatasia faaletulafono e ao ona faatumuina

ma sainia e ni sui se toalua ua faatagaina e le sosaiete/faalapotopotoga. (ii) E tatau ona tuuina mai faatasi ma le talosaga se tusi faamaonia e faailoa mai ia ua tofia e

le sosaiete/faapotopotoga nei sui e toalua e umia ma faatautauia le fefa’atauaiga o Iunite mo le sosaiete/faalapotopotoga.

4.2 FAALAPOTOPOTOGA/SOSAIETE E LEI FAATU FAALETULAFONO:

Page 22: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

20

(i) O talosaga uma a sosaiete ma fa’alapotopotoga e lei faatuina faaletulafono e tatau ona fa’atumu ma sainia e sui e le i lalo ifo o le to’alua i lalo o se faatagana po’o se maliliega autasi a sui o le sosaiete po’o le fa’alapotopotoga.

(ii) E tatau ona tuuina mai faatasi ma le talosaga se tusi faamaonia e faailoa mai ai ua iai se sainiga lima a sui se to’afa po’o le sili atu o le sosaiete/fa’alapotopotoga, ua latou tofia nei sui e toalua e faia fefa’atauaiga o iunite mo le faalapotopotoga/sosaiete.

(iii) O le sui muamua o lo’o fa’amauina i le Resitala e iai lana aia tatau e avea ai o ia ma sui tumua i totonu o le talosaga. O fa’amatalaga ma pepa fa’amaonia o le a tu’uina atu le sui tumua. O le a faapea ona tuuina atu I lea sui faasilasilaga ma tusi faamaonia le uma o Iunite. O le a faapea foi ona tuuina atu uma tupe maua mai Iunite I le suafa o le sui muamua, sei vagana ua tuuina faatasi mai ma le talosaga se fautuaga a le faalapotopotoga/sosaiete i le Pulega e suia ai lea faiga faavae.

(iv) So’o se faatonuga e tu’uina atu i le Pule e tatau ona tu’uina faatasi atu e sui e le i lalo ifo ma le lua ua tofia, e aofia ai faatonuga mo le faatauina ese atu o Iunite, le faatautaia o a latou Iunite, ma o le a aofai uma ai lava sui uma o le faalapotpotoga/sosaiete i lea faatonuga.

(v) So’o se suiga i se sui e tatau ona fa’ao’o atu i le Pule e ala i se tusi e sainia e ni sui o le faalapotopotoga po’o sosaiete e le i lalo ifo o le fa.

O aiaiga ma faiga faavae o lo’o fa’ataoto mai i le Faiga Faavae a le Pulega mo le Faatautaia o le Fefa’atauaiga o Iunite. E mafai ona maua mai se kopi o nei fa’amatalaga i le Kamupani o Pulega. O Pepa Talosaga mo le faatauina o Iunite e mafai ona maua mai i le Ofisa o le Mavaega Tausi, Faalapotopotoga Tau Meli a Samoa po’o le upega tafa’ilagi a le UTOS. E mafai foi ona e feso’ota’i atu se tasi o le aufaigaluega a le UTOS e lafo atu i le meli po’o imeli ia oe le Pepa Talosaga pe afai ua e mana’o loa e teuina faafaigaluega au tupe.

Page 23: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

21

PEPA FAAOPOOPO 1: Otootoga o Faamatalaga o Faiga Faavae o Tupe Teufaafaigaluega I le Faiga Faavae o Tupe Teufaafaigaluega sa fuafuaina e le Pule, faatasi ai ma le maliega a le Tausi mavaega ua faavae lea i luga o manatu taulagi ua taua e faapea: a) Faalauteleina o vaega e faafaigaluega ai tupe e ala i le si’itia o le aofaiga o vaegatupe e

fa’afaigaluega i sea i kamupani i luga o le tolu tausaga o lo’o soso’o mai. e) O le a fa’aauau pea le polokalame a le Malo o Samoa mo le faamatu’uina atu o ana

faalapotopotoga i le vaega tumaoti i luga o le tolu tausaga o lo’o soso’o mai. i) O le aofaiga o tupe teufaafaigaluega e $200 miliona o lo’o tulimata’i ina ia ausia i a Iuni

2017. o) O le a faaauau pea le faaaogaina o le UTOS e Faalapotopotoga a le Malo e fai ma o latou

auala e teufaafaigaluega ai a latou tupe i totonu o le isi 10 tausaga i le lumanai. A le o le Pule po o le Tausi Mavaega e faia so o se faamatalaga e uiga i le tulaga e mafai ai ona tupu po o e mafai ona aliali mai ai manatu taulagi ua taua i luga po o ua ausia po o e faapea o lo o i ai se faavae talafeagai mo le faia o nei manatu taulagi. O manatu taulagi o tulaga ia ua faamoemoe e ao ona ausia ma e le o le tulaga e faapea e tatau ona tupu po o le mafai ona tupu. 1. Sini o tupe teufaafaigaluega 1.1 Tulaga Lamatia E aafia le onosaia o tulaga lamatia o le UTOS i itu e pei o faamalumaluga a le Malo, le loto fia fesoasoani o Faalapotopotoga a le Malo ina ia fa’aauau pea le teufaafaigaluegaina o a latou tupe faasili i le UTOS, o manaoga o tagata lautele, o manulauti tau le tamaoaiga mo vaitaimi umi, o noataga ma le malosi tau tupe mo vaitaimi uumi. Faatusa i le tulaga lamatia e 0 se ia o’o i le 5 togi, a o le 5 togi le maualuga e gata ai le faasoa o tulaga lamatia a tupe o teufaafaigaluega a le UTOS, o le maualuga o se tulaga lamatia ua faatulaga mo le Faaputugatupe e 3 togi. O le maualuga o lea mafai ona o’o iai le tulaga lamatia i so’o se taimi mai ana tupe o teufaafaigaluega i vaega eseese. O lea foi fuainumera ua talafeagai mo le ausia ina o fuafuaga a le Faaputugatupe. 1.2 Tului Faaopopo i luga o Teugatupe O fuafuaga mo le tului faaopopo i luga o teugatupe ua faia e fuafua i vaega talafeagai nei: a) O le tului faaopopo i luga o teugatupe e manaomia mai i tupe teufaafaigaluega ua fuafua

ina ia iai paū i le va o tului mai teugatupe faavaitaimi ma sea i kamupani, pe afai o le faaputugatupe o le a avea ma tulaga faatauva, tulaga tutusa i lona tala’aga o tulaga lamatia - feololo.

e) O se faaputugatupe fou lenei ua faavaeina ma e lē mafai ona fuafa’atatau galuega a kamupnai o lo’o fa’afaigaluega ai tupe i totonu o le fa tausaga ua mae’a. O le tului i luga o tupe faavae sa i ai i le 2% i le 6% i totonu o le 4 tausaga ua mae’a.

i) I le taimi nei, o tului mo teugatupe faavaitaimi mo le 3 - 6 masina e latalata i le 2.5% i le 4% i le taimi na tu’uina atu ai lenei faamatalaga tau alamanuia.

o) O le fua faatatau o le aotelega o tului mo vaegatupe e nono atu i Faalapotopotoga a le Malo e 8.5% i le tausaga. O lona uiga o se maualuga e o’o atu i le 70% o le teugatupe o le a teufaafaigaluega i lea ituaiga teugatupe i totonu o le isi tolu tausaga o lo’o soso’o mai, ma e faapea ona iai faamalumaluga a le Malo.

Page 24: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

22

u) O tufatufaga o tupe faasili e pei ona iai e latalata i le 33% - 68% o tupe faasili.

I le faatauaina ai o tulaga ua taua i luga, o le aofaiga o se faaopoopoga ua tulimataia a le UTOS i luga o le faaputugatupe o le 7% po’o le sili atu i le tausaga, ma o se fa’aopopoga i luga o teugatupe a le faiiunite o le 10% po’o le sili atu i le tausaga. 2. Tapulaa o Teugatupe Faafaigaluega 2.1 Tulaga gafatia e mafai ai ona totogi aitalafu O manaoga tau tulaga gafatia e mafai ai ona totogi aitalafu ua uunaia faapitoa e tulaga ua taua i lalo: • O se faiga faavae e totogi ai tufatufaga e faatasi i le tausaga i le faaiuga o le tausaga

faaletupe ma fuafua i le se faanoga lelei o vaegatupe teufaafaigaluega. • O se tulaga maualuga o tupe totoe e talaina i tua e 0.1% o tupe totoe o aseta i le masina e

tasi. I le faavaeina ai i tulaga ua taua i luga o le manaoga fuafuaina tau tulaga gafatia e mafai ai ona totogi aitalafu, e oo atu i le 1% o le afoaiga o meatotino mamā i le tausaga. E ausia lenei tulaga gafatia e mafai ai ona totogi aitalafu e ala i: • Faamatalaga o tupe maua o lo o i le lisi o aseta tau tupe (e pei o lenei, o tufatufaga ma le

tului ua maua). • tupe maua mai i iunite ua tu’uina atu. • Faaunegatupe mai i isi faalapotopotoga tau faletupe ma faalapotopotoga a le malo. 2.2 Taimi Faatapulaaina • E lē aofia ai i le tino i tupe ia ausia ai manaoga tau i tulaga gafatia e mafai ona totogi ai

aitalafu, ua taliaina ai e le UTOS se taimi umi ua faatapulaaina mo teugatupe faafaigaluega a itiiti mai e 5 - 15 tausaga.

• E leai ni tapulaa o taimi mo le umi o teugatupe faafaigaluega po o mo le Faaputugatupe lava ia, e ese mai na i lo le manatu ia tapunia i luga o le faaaogāina o aseta e totogi ai aitalafu. E le o faamoemoe e tupu lenei tulaga i le umi o le vaitaimi e faamau ai lenei IP.

3. Faatulagaina o Aseta 3.1 Vaaiga Aoao E ao i le faatulagaga o aseta ona ō gatasi ma le fuafa’atatau o tulaga lamatia ma tupe faaopopo i luga o teugatupe a le UTOS e pei ona faatulaga atu i lalo:

Tufatufaga o Tupe Faasili 6% - 8%

Si’itaga o le tau aogā o teugatupe 6% - 12%

Aofaiga atoa o faaopoopoga i luga o teugatupe 16% - 20%

Faitauga o Tulaga Lamatia Maualuga 3.0 3.2 Vasega o Aseta I le faatulagaina o uluai lisi o aseta tau tupe a le UTOS, ua faaaogāina ai le faatulagaga o vasega tau aseta:

1. Tinoitupe - E aofia ai tupe teu tumau, tino i tupe faaagaga, tupe teu faavaitaimi, ma isi tino i tupe e tulaga tutusa ai. O aseta o i lenei vasega e i ai le umi o le vaitaimi e faaauau ai e oo atu i le 1 le tausaga.

Page 25: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

23

2. Tupe teu - E aofia ai tupe teu tumau, feagaiga sainia e puipuia ai, ma isi faamalumaluga e faamau ai. O aseta o i lenei vasega e i ai le umi o le vaitaimi e faaauau ai e sili atu i le 1 le tausaga.

3. Sea - Tulaga tutusa o aia i totonu o SOEs ua faatumaotiina ma isi kamupani tumaoti lelei

e ono maualuga tupe maua faaopopo ma maualalo tulaga lamatia.

4. Tupe Teufaafaigaluega Tusia - e aofia ai le tupe faaune atu i lalo o le faamalumaluga a le Malo po’o isi faamalumaluga talafeagai e faamau i ai.

5. Poloketi tetele a le Malo o Samoa – le nono atu o tupe e faatupeina o poloketi tau

atina’e tetele a le Malo. E iai le avanoa e faatupeina faatasi nei poloketi ma isi faalapotopotoga tau faletupe ma faletupe.

6. Meatotino – e aofia ai fanua ma fale.

7. Tupe Teufaafaigaluega i Atunuu i Fafo – e aofia ai maketi o oloa i fafo, faaputugatupe o

lo o faafoeina, fanua ma meatotino, feagaiga e noatia ai ma isi avanoa e teufaafaigaluega ai tupe.

3.3 Mataituina ma Fetuunaiga O le a toe iloilo le faatatauina o aseta faasaga i le tupe tului faaopopo i luga o teugatupe a le aufaiiunite o lo’o tulimataia pe afai ua paū i tua. O le a fa’ailoa atu e le Ofisa Sili o Pulega lea tulaga i le Komiti o Faatonu ma tuuina atu fautuaga ina ia vave foia lea tulaga ina ia toe faatupulai’a tupe faaopopo. E tatau ona toe iloiloina le Faiga Faavae mo le Teufaafaigaluegaina o Tupe lenei:

• Ia tai-3 tausaga; po o • I so o se isi taimi i luga o le pule faitoatasi a le Pulega ma / po o le Komiti Faatino.

I le tulaga aoao, e tatau ona talafeagai se toe iloiloga pe afai ua i ai se suiga ogaoga i so o se tasi o mea ua taua e faapea:

• O le siosiomaga tau tupe teufaafaigaluega. • Tulafono o lo’o puipui’a le faatinoga o galuega • Tulafono faatonutonu ma faiga faavae mo le va’ava’ai o le Mavaega Tausi e le Faletupe

Tutotonu a Samoa • Sini autu po o tapulaa o tupe teufaafaigaluega a le UTOS; • Faatulagaga ma faiga faavae tau lotoifale.

E le o manino atoatoa le faasologa ua taua I luga. So o se suiga i le Faamatalaga o Faiga Faavae o Tupe Teufaafaigaluega e manaomia ai le faamaoniga a le Komiti Faatino ma le Tausi mavaega mulimuli ane ai.

Page 26: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

24

PEPA FAAOPOOPO 2: Faamatalaga Taua o Tala o Tupe Faamatalaga o Meatotino ma Aitalafu faai’uina ia 30 Iuni (Tala Samoa)

2011 2012 2013 2014 Tupe Faavae a le Aufaiiunite 2,465,197 5,031,718 13,919,561 30,942,047 Iunite ua totogi ma tuuina atu 2,476,265 4,075,181 9,506,486 21,256,429 Tupe faasili faaputuputu 3,788 877,249 2,759,136 2,908,011 Aotelega o meatotino ma aseta 10,430,426 39,401,929 63,263,610 78,836,827 Aotelega o Aitalafu 7,961,441 34,370,211 49,344,049 47,894,780 Aotelega o Tupe Teufaafaiaglueaga 10,419,500 39,090,154 61,706,624 74,465,845

Faamatalaga o Tupe Maua ma Tupe Faaalu (Tala Samoa)

2011 2012 2013 2014

Tupe maua

25,873 1,574,081 4,363,533 6,176,181 Tufatufaga o Tupe Faasili - 497,842 1,000,000 1,000,000 Tului 25,873 1,071,408 3,353,576 5,105,016 Isi Tupe Maua - 4,832 9,956 71,165 Tupe Fa’aalu 22,084 700,620 2,190,579 3,372,472 Totogifuapau a le Suetusi 15,000 20,000 16,225 17,250 Totogifuapau a Faletupe ma isi 207 52 487 592 Totogi mo galuega tau tulafono - 400 - - Totogifuapau a le Tausi Mavaega 6,875 27,500 27,500 30,833 Totogifuapau a le Pule - 56,448 354,373 1,054,390 Tului - 595,757 1,730,585 2,122,320 Tupe Gau mai le talaina o Iunite - 465 47,655 127,574 Isi Tupe Fa’aalu 2 - 13,754 19,513 Tupe Faasili 3,788 873,461 2,172,953 2,803,709

Tufatufaga o Tupe Faasili i le tausaga (Aofaiga i Tala Samoa)

2011 2012 2013 2014

Tufatufaga mo le iunite - - 0.07 0.17 Aofagia na tufatufa atu - - 291,066 2,654,833

Page 27: Faamatalaga Tau Alamanuia - UTOS...PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite ..... 25 2 E Uiga ile Utos O le Faaputugatupe Teufaafaigaluega o Mavaega Tausi a Samoa (le “UTOS”

25

PEPA FAAOPOOPO 3: Tala Faasolo o le Tau o le Iunite O tau aogā o le iunite o lo’o tu’uin atu i lalo o i Tala Samoa.

Aso Tau aogā

Aso Tau aogā

Aso Tau aogā Set 10 0.97

Iun 12 1.22

4 Tes 13 1.44

Oke 10 0.97

Iul 12 1.24

8 Ian 14 1.45 Nov 10 0.97 1 Auk 12 1.25 5 Fep 14 1.46 Tes 10 0.98

8 Auk 12 1.19

5 Mat 14 1.46

Ian 11 0.99

Set 12 1.20

2 Ape 14 1.47 Fep 11 1.01

Oke 12 1.21

2 Me 14 1.52

Mat 11 1.01 Nov 12 1.23 4 Iun 14 1.53 Ape 11 1.01

Tes 12 1.24

16 Iun 14 1.45

Me 11 1.01

Ian 13 1.25

30 Iun 14 1.46 Iun 11 1.01

Fep 13 1.26

7 Iul 14 1.46

Iul 11 1.01 Mat 13 1.27 5 Auk 14 1.47 Auk 11 1.01

1 Ape 13 1.28

3 Set 14 1.48

Set 11 1.02

12 Ape 13 1.40

1 Oke 14 1.50 Oke 11 1.02

1 Me 13 1.41

5 Nov 14 1.50

Nov 11 1.02 5 Iun 13 1.43 3 Tes 14 1.50 Tes 11 1.07

30 Iul 13 1.47

6 Ian 15 1.51

Ian 12 1.12

8 Iul 13 1.39

4 Fep 15 1.52 Fep 12 1.12

7 Auk 13 1.41

4 Mar 15 1.53

Mat 12 1.19 4 Set 13 1.42 29 Apr 15 1.58 Ape 12 1.19

2 Oke 13 1.42

Me 12 1.20

6 Nov 13 1.43