1

ลายผาบนคราวโครงวดทากระดาษ

จตรฐ พงษหลา

2

3

ลายผาบนคราวโครงวดทากระดาษ

4

5

วดทากระดาษอยบนถนนฟาฮาม-สนผเสอ ต�าบลฟาฮาม อ�าเภอเมอง

จงหวดเชยงใหม เดมชอวดทาพลเหลอง โดยสนนษฐานวานาจะสรางขนเมอราว

พ.ศ.1934วดทากระดาษแหงนเปนศนยกลางของชมชนทากระดาษซงเปนชาวลอ

และ ชาวไทเขน มการประกอบพธกรรมและประเพณทางศาสนาแลวยงใชเปน

ศนยกลางของการเรยนพระพทธศาสนาของพระภกษสามเณรของกลมชาวไทลอ

อกทงยงเปนศนยรวมใจของชาวไทเขนจากเมองเชยงตง เพราะเจาอาวาสเดมเปน

ชาวเชยงตงเมอลาสกขาบทกไดนมนตพระครบาสามนวลชยมงคโลอาทตตธมโม

(ทานอานนท)ใหมาเปนเจาอาวาสแทนเมอทานอานนทไดขนปกครองวดทากระดาษ

แลวเหนวาวหารหลงเดมทสรางกนมานานมสภาพทรดโทรมจงด�ารทจะสรางวหาร

หลงใหมขนในชวงราวพ.ศ.2530จากนนจงไดเรมสรางพรอมๆกบการหาปจจยท

ยงขาดแคลนอยเปนจ�านวนมากกวาจะแลวเสรจนนกลวงเลยมาถงราวปพ.ศ.2535

ตอมาในโอกาสทอดผาจลกฐน วดทากระดาษไดรบความอนเคราะหจาก

อาจารยอนาโตล โรเจอร เปลตเยต จดพมพวรรณกรรมธรรมเทศนาเรอง

“เจาบญหลง” ขนไวภายในวหารน จงเปนมลเหตของการสรางสรรคงานจตรกรรม

ประดบฝาผนงภายในวหารหลงน

วหารวดทากระดาษ

6

วหารวดทากระดาษหลงนมจตรกรรมฝาผนงอนลอชอทถายทอดใหเหนถง

วถชวตความเปนอยวฒนธรรมประเพณพธกรรมตางๆของชาวไทลอทหาดไดยาก

วหารหลงนมลวดลายประดบอยตามโครงสรางภายในอาคารทมลกษณะพเศษกวา

ทอนๆและเปนงานทนาสนใจลกษณะหนงดวยเอกลกษณของลวดลายตางๆไมวา

จะเปนสตวพชพรรณหรอลวดลายเรขาคณตกลวนแลวแตมสวนเกยวของกบความ

คดและคตความเชอของกล มชาตพนธ ไท อกทงในแง ของงานศลปกรรม

การแสดงออกของลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมทมแนวคดการสรางสรรคผล

งานทเกยวของกบบคคลฝายตางๆ ไมวาจะเปนทางวดฝายศรทธาและฝายชางผ

สรางงานสงทสะทอนใหเหนถงสภาพทางสงคมและวฒนธรรมการอพยพเขามาของ

ชาวไทเขนและไทลอ ลกษณะทางสถาปตยกรรมองคประกอบของวหารลวดลาย

ประดบตกแตงตางๆและบนทกรวบรวมขอมลทางดานศลปกรรมสถาปตยกรรมของ

วหารวดทากระดาษเพอเปนความรและรายละเอยดของลวดลายประดบโครงสราง

วหารดงกลาวไวส�าหรบการศกษาตอไปในอนาคตกอนทจะถกรอถอนหรอท�าลาย

หรอสญหายไป

7

เปนโครงสรางทเรยกวา ขอมาตางไหมลกษณะโครงสรางรบน�าหนกของ

วหารมการถายน�าหนกจากโครงหลงคาลงมาทเสาและคานซงคลายกบการถายน�า

หนกบรรทกสนคาบนหลงมา

โครงสรางขอมาตางไหม วหารวดทากระดาษ โครงสรางขอมาตางไหม

โครงสรางวหารวดทากระดาษ

8

9

สนนษฐานได ว าลวดลายประดบตามโครงสร างภายใน วหาร

วดทากระดาษมการน�าลวดลายของผาทอของชาวไทลอมาเปน แรงบนดาลใจใน

การสรางลวดลาย โดยชางไดคดเลอกเอาสถานทมอยจรงในเมองเชยงตง และ

เมองเชยงใหม มาใชเปนฉากประกอบในการเขยนภาพประดบตกแตงวหาร ซงก

ลวนบงบอกถงอทธพลทางการสรางลวดลายประดบตามโครงสรางของวหารได

อยางชดเจน

ส�าหรบลวดลายตางๆทน�ามาใช ลวนแลวแตเปนลวดลายสตว ลวดลาย

พนธพฤกษาลวดลายธรรมชาตโดยมาจากภมปญญาของชางทอผาทมความคด

สรางสรรค ซงถกถายทอดโดยสลาหรอ ชางทถายทอตดทอนจากลวดลายผาทอ

ไทลอสะทอนใหเหนถงความอสระทางความคดสรางสรรคของชางผสรางสรรคงาน

ทมความคดแปลกใหมไมเหมอนใคร

เทคนคในการเขยนลวดลายประดบตามโครงสรางภายในวหารนนใชเทคนค

การฉลกระดาษแลวเขยนสท�าใหทกลายมความสมมาตรสสนทใชนนชดเจนในการ

จดองคประกอบโดยโทนสทใชเปนโทนผสมสขาวทกลายเพอใหเกดความสบายตา

แกผทพบเหน

นบวาเปนกระบวนการถายทอดดวยภาพสอสารทย�าใหเตอนความทรงจ�า

ไดเปนอยางดอกทงยงสรางความรกความสามคคใหเกดขนในกลมคนดวยเพราะ

ศรทธาในชมชนตางดแลรกษารวมกนโดยไมน�าเรองชาตพนธมาเปนเสนแบงนบวา

วหารหลงนมความส�าคญทางจตใจแกชาวเชยงตงทไดมาเยยมเยอนและชาวลานนา

ผเปนเจาบานอยางมาก

การพบปะกนของชาวไทเขนในชวงเทศกาลงานบญทวดน ชวยใหเขาม

โอกาสร�าลกถงบานเกดทจากมาจากการชมงานประดบในวหาร

จดเดนและความนาสนใจของงานศลปกรรม

10

รปแบบลวดลายประดบตามโครงสรางทพบภายในวหารของวดทากระดาษ

เมอจดแบงตามโครงสรางและทตงของลวดลายจ�าแนกได4ต�าแหนงคอ

1.ต�าแหนงสวนโครงหลงคา

2.ต�าแหนงผนงสกดดานขางบรเวณดานบนรอบอาคาร

3.ต�าแหนงดาวเพดาน

4.ต�าแหนงอนๆ

บรเวณทพบมหนาแหนบหนาแหนบปกนกหนาแหนบภายในหองหนา

พระประธานชองลกฟกหนาแหนบดานหนาพระประธานดงตดกบเสาหนาแหนบ

ภายในอาคารและขอลกษณะลวดลายทพบแตกตางกนออกไปยกตวอยางเชน

ลายท 1

ชอลาย:วว

พบท:ขอ

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

ววเปนสตวใหญแสดงถงความอดมสมบรณ

รปแบบลวดลายประดบตามโครงสราง

ต�ำแหนงสวนโครงหลงคำ

11

ลำยท 3

ชอลาย:หมอดอก

พบท:หนาแหนบ

ส:เขยวเขมผสมสขาว(เขยวเขมพาสเทล)

ความหมายของลวดลาย:

ชาวลานนาแตเดมทชาวบานนยมจด

หมอดอกไมบชาพระพทธเจาโดยจดไวตรงหง

พระตามบานเรอน แมปจจบนจะเปลยนเปน

แจกนใสดอกบชาแทน แตกยงเรยกกนวา

“หมอดอก” อย ตามคตของพทธศาสนาแลว

ปรณะฆฏะแสดงความหมายของความรมเยน

สมบรณพนสข แสดงสญลกษณของชวตและ

การสรางสรรค

ลำยท 2

ชอลาย:นาคบนปราสาท

พบท:ขอ

ส:ตวนาคสแดงพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

นาคท�าหนาทใหลมใหฝนอนกอให

เกดความอดมสมบรณซงเปนสงส�าคญทสด

ของการด�ารงชวตหรออาจจะเปนนาคสวรรค

อนมหนาทเฝาวมานเทวดากอาจเปนไปได

12

ลำยท 4

ชอลาย:ขอ8

พบท:ขอ

ส:ตวสขาวพนสสมแดง

ความหมายของลวดลาย:

เกดจากความคดสรางสรรคของชาง

ลำยท 6

ชอลาย:ตนกลปพฤกษ(ตนครวตาน)

พบท:หนาแหนบปกนก

ส:ตวตงสขาวพนสสมแดงมวง

ความหมายของลวดลาย:

ตนกลปพฤกษมอยในแดนสวรรคหาก

ผใดปรารถนาสงใดกอาจจะไปนกเอาจากตนไม

นได

ลำยท 5

ชอลาย:พระพทธรป

พบท:หนาแหนบภายในหองหนาพระประธาน

ส:เขยว

ความหมายของลวดลาย:

อดตพทธ

13

ลำยท 7

ชอลาย:ชางตางปราสาท

พบท:ขอ

ส:ตวชางสขาวพนสฟา

ความหมายของลวดลาย:

ชางเปนสตวทเปนสญลกษณของความ

เปนใหญเปนโตของผทใฝฝนและสญลกษณของ

ความอดมสมบรณ ความมงมศรสขถาใครได

สมผสกบสตวประเภทนแลวจะมความรงเรอง

การประกอบอาชพกจะมความมนคง

ลำยท 8

ชอลาย:กระตาย

พบท:ขอ

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

เปนสตวทคนไทยมความคนเคยมา

แตโบราณคนไทยนบถอกระตายวาเปนสตว

เจาปญญาและเจาเลหมากมนทานอนแสดง

วากระตายเปนสตวปราดเปรยวฉลาด เหนอ

สตวอน และเชอวาจดด�าในดวงจนทร คอ

กระตาย ทางไทยใหญใหความหมายดวง-

จนทร คอ กระตายทคลมดวยเงน จงมแสง

นวลเยนตาพมากเชนกนมกแสดงสญลกษณ

ของพระจนทรและพระอาทตย

14

ลำยท 9

ชอลาย:ดอกลอย

พบท:แผงคอสอง

ส:ชมพพนสแดง

ความหมายของลวดลาย:

เปนลวดลายพนธพฤกษา โดยชาง ได

น�าแนวคดสรางสรรค ใหเหมาะสมกบสภาพ

ของธรรมชาต ลวดลายประเภทนเปนลวดลาย

ทพบเหน และใชอยางมากทสดในงานประดบ

ตกแตง

ลำยท 10

ชอลาย:เกาะลวง(น�าไหล)รปชาง

พบท:ชองลกฟกหนาแหนบดานหนา

พระประธาน

ส:ฟาเหลองสมชมพขาว

ความหมายของลวดลาย:

เปนวธการทอผาดวยลายขด

ธรรมดาแตใชดายเสนพงหลายสพงยอน

กลบไปมาเปนชวงๆ และใชการลวงดง

เสนดายขนมาเกาะเกยวผกเปนหวงรอบ

ดานเสนยน ยดเสนพงแตละชวงไว เพอ

เพมความแขงแรงใหกบเนอผา

15

ลำยท 11

ชอลาย:สงห

พบท:ผนงสกดดานขางบรเวณดานบน

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

สงหเปนสตวทเปนเลศทางความเฉลยว

ฉลาดรอบรและปญญาทรงใชเปนพาหนะท�า

หนาทเปนผปกปกรกษาสงกอสรางทางศาสนา

เพราะเปนสตววเศษมอ�านาจในการขจดภตผ

ปศาจ

ต�าแหนงผนงสกดดางขางบรเวณดานบนรอบอาคารนจะเปนลวดลายของ

สตวทงหมดโดยผนงสกดของอาคารทง2ฝงมลวดลายประดบตามผนงสกดเหมอน

กนทง2ฝงซายขวาซงนาอศจรรยมากลวดลายมความเหมอนกนทกอยางแตสวน

ของภาพจตรกรรมฝาผนงกเปนเรองราวทแตกตางกนออกไปลวดลายทพบมดงตอ

ไปน

ลำยท 12

ชอลาย:กระบอ(สงเกตไดจากไมมโหนก)

พบท:ผนงสกดดานขางบรเวณดานบน

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

เปนสตวทมความคนเคยมาแตโบราณม

บญคณตอพนแผนดนท�าหนาทด�านาปลกขาวถอ

เปนสตวทมความอดทนแขงแกรง

ต�ำแหนงผนงสกดดำนขำง บรเวณดำนบนรอบอำคำร

16

ลำยท 14

ชอลาย:หงส

พบท:ผนงสกดดานขางบรเวณดานบน

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

หงสเปนราชาแหงสตวปกและยงเปน

สญลกษณในมงคล108หรอลกษณะหนงของ

มหาบรษของพระพทธเจาดงปรากฏอยในรอย

พระบาทของพระพทธไสยาสนนอกจากนยง

เปนสญลกษณของผ ค มครองรกษาหรอ

ปองกนอนตรายจากเบองบน และน�าความ

บรสทธเข ามายงพทธสถาน และยงเปน

บคลาธษฐานทหมายถงพระอรหนตผออกจาก

โทษของกเลสทงปวง

ลำยท 13

ชอลาย:ชาง

พบท:ผนงสกดดานขางบรเวณดานบน

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

ชางเปนสตวทเปนสญลกษณของ

ความเปนใหญเปนโตของผทใฝฝนและ

สญลกษณของความอดมสมบรณ ความ

มงมศรสขถาใครไดสมผสกบสตวประเภท

นแลวจะมความรงเรองการประกอบอาชพ

กจะมความมนคง

17

ลำยท 15

ชอลาย:มา

พบท:ผนงสกดดานขางบรเวณดานบน

ส:ตวสตวสด�าพนสขาว

ความหมายของลวดลาย:

มาเปนพาหนะทดทสดของคนและเปน

สตวทอยใกลกบคนมากทสดมความอดทนเปน

เลศลกษณะเหลานจงท�าใหคนสมยกอนเอามา

เปนแบบอยางในการด�ารงชวตหรอเอามาท�าลาย

ลายสงโต

ต�าแหนงนเปนลวดลายของลกษณะของขดลายผาหลบชาวไทลอทงสน

โดยมลกษณะดงตอไปน

ลำยท 16

ชอลาย:ลายขดผาหลบชาวไทลอ

พบท:ดาวเพดาน

ส:ลายสขาวพนไลโทนรอน

ความหมายของลวดลาย:

เปนลวดลายทเกดจากความเชอทเกยวกบวถ

ชวตและสงแวดลอมความคดสรางสรรคของชาง

การทอลายขดเปนการคดเกบยกเสนดายยน

พเศษใหเกดเปนลวดลายแลวสอดเสนดายพง

ไปตลอดแนวของความกวางของหนาผาท�าให

เกดลายขตในแตละแถวเปนลายขตสเดยวกน

ต�ำแหนงดำวเพดำน

18

ลำยท 18

ชอลาย:ตนกลปพฤกษ

พบท:เสาขาง

ส:แดงพนไลโทนสเยน

ความหมายของลวดลาย:

ตนกลปพฤกษมอยในแดนสวรรค หากผใดปรารถนา

สงใดกอาจจะไปนกเอาจากตนไมนได

ลำยท 17

ชอลาย:ลายโคมขอนาคสลบลายดอก

พบท:เสาวหาร

ส:เขยวพนขาว

ความหมายของลวดลาย:

เกดจากความคดของชางผสรางสรรค

งานชาวบานมความเชอวาการถวายโคมใหกบ

ศาสนสถาน นอกจากจะเปนการบชาพระ

รตนตรยแลวยงเชอวาท�าใหมผวพรรณวรรณะ

สวยสดงดงามเปนผมปญญาเฉลยวฉลาดและ

ถาบคคลใดน�าโคมไปแขวนยงทพกอาศยกจะ

เปนศรมงคลแกเจาของบานนอกจากนนยง

เปนการประดบตกแตงสรางความสวยงาม

ต�าแหนงอนๆทพบมบรเวณเสาขางเสาวหารเชงผนงโดยลกษณะลวดลาย

ทพบมดงตอไปนคอ

ต�ำแหนงอนๆ

19

ลำยท 19

ชอลาย:หมอบรณฆฎะ

พบท:ดงตดกบเสา

ส:เหลองออนไลชมพ

ความหมายของลวดลาย:

เปนลวดลายรปภาชนะหมอน�าบรรจดอกบว

ทงกานใบและดอกบว แสดงถงความอดมสมบรณ

และได กลายเป นภาชนะบรรจ พนธ พฤกษา

“กลปลตา”แบบอนๆ

บรณฆฎะนเชอวาจะชวยใหผเปนเจาของ

ประสพผลส�าเรจในทกสงปรารถนา และชวยให

บงเกดทรพยสมบตทงปวง

ลำยท 20

ชอลาย:ลายขดผาหลบชาวไทลอ

ทพบ:เชงผนง

ส:แดงเขยวน�าเงนด�ามวงขาว

ความหมายของลวดลาย:

ลวดลายผาทอ และลวดลายพนธพฤกษา

โดยชางไดน�าแนวคดสรางสรรคใหเหมาะสมกบ

สภาพของธรรมชาตลวดลายประเภทนเปนลวดลาย

ทพบเหนและใชอยางมากทสดในงานประดบตกแตง

20

ลวดลายประดบวหารวดทากระดาษ ทงหมดเปนลวดลายขดผาทอของ

ชาวไทลอ:ซงนาสนใจและใหความรสกแปลกตางการสมผสลายขดจากผนผาเชน

2. ผำกง

ลวดลายทปรากฏ:ลายดอกจกลายมาขคนข

เทคนคการทอ:จกเกบลาย

ลายผาทพบในลวดลายประดบ

1. ผำกรำบพระ

ลวดลายทปรากฏ:ลายมาลายพญานาคลายคนลายดอกไม

เทคนคการทอ:จกเกบลาย

21

3. ผำคลมหวชำง

ลวดลายทปรากฏ:ลายมาลายพญานาคลายหงสลายขอลายดอกไม

เทคนคการทอ:จกเกบลาย

4. ผำกง

ลวดลายทปรากฏ:ลายชางลายหงสลายฟนปลา

เทคนคการทอ:จกเกบลาย

22

ลายผาบนคราวโครง วหารวดทากระดาษ

ภาพและเนอเรอง © 2014 (พ.ศ. 2557) โดย นางสาวจตรฐ พงษหลา, 540310103

สงวนลขสทธตามพระราชบญญต

พมพครงแรก เดอนตลาคม พ.ศ. 2557

จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ออกแบบและจดรปเลมโดย นางสาวจตรฐ พงษหลา

โดยใชฟอต TF Srivichai 16 pt.

หนงสอเลมนเปนผลงานทางวชาการจดทำาขนเพอสงเสรม และตอยอดศกยภาพ

การศกษาภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม