FAKTORI OD ZNAČAJA ZA NASTANAK

KARIJESA I PARODONTOPATIJA

Stomatološki fakultet sa klinikamaKatedra za preventivnu i dječiju stomatologijuPredmet: Osnovi prevencije i javno-oralnog zdravlja

Grupa C Mentor: doc. dr. sci. Amra Arslanagić Muratbegović Studentica: Aida Arnaut

Sadržaj

Uvod

Primarni faktori za nastanak karijesa

Sekundarni faktori za nastanak karijesa

Parodontopatija

Zaključak

Literatura

Uvod

Karijes i parodontopatija su najčešća oralna oboljenja koja su primjećena i na ostacima prahistorijskog čovjeka.

Karijes se definiše kao infektivno oboljenje izazvano specifičnom bakterijskom infekcijom. (1)

Razvoj oboljenja traje dugo, od nekoliko meseci do nekoliko godina, prije nego što se pojavi klinički vidljiv defekt na površini zubnog tkiva.

Jednu od najboljih definicija karijesa, dao je prof. Loesch: „Zubni karijes je kronična, kompleksna bakterijska infekcija koja rezultira miligramskim gubicima minerala iz zuba koji je zahvaćen infekcijom."

Usprkos višečimbeničnoj prirodi ove infekcije, glavni čimbenici su bakterije i prehrambene navike koje osiguravaju da se bolest razvije i kao takva prepozna.

Zubni karijes je jedan od najpreovlađujućih hroničnih bolesti ljudi širom svijeta, pojedinci su podložni ovoj bolesti tokom čitavog života.

Uvod

Tema karijesa i parodontopatije je značajna jer su to oboljenja koja su prisutna u svim populacijama svijeta. Rezultati pokazuju da čak 90% stanovnika na Zemlji još uvijek boluje od karijesa.

To su ključna oboljenja koja dovode do bola u zubima i gubitka zuba.

Parodontopatije predstavljaju oboljenja parodoncijuma koja nastaju kao rezultat kompleksne interakcije između periodontalnih patogena i sistemske reakcije domaćina na inflamaciju. (2)

Današnja istraživanja etiologije parodontopatija, nedvosmisleno potvrđuju da su mikroorganizmi dentalnog plaka glavni etiološki faktori u nastanku ovog oboljenja.

I karijes i parodontopatije prolaze kroz više faza, pri čemu bakterijska infekcija ima dominantnu ulogu.

Karijes je multikauzalno, multifazno, reverzibilno obolenje, infektivne prirode, koje nastaje kao rezultat djelovanja velikog broja činilaca. (3)

Uvod

Black (1914.) je definirao karijes kao odraz hemijske disolucije kalcijevih soli zuba sa mliječnom kiselinom, što je praćeno raspadanjem organskog matriksa koji je u dentinu ostao nakon rastvaranja kalcijevih soli. U caklenskom karijesu čitava supstanca tkiva je odstranjena rastapanjem kalcijevih soli i posljedično nastaje kavitet.

Danas se u razvijenim zemljama svijeta smatra da je problem karijesa već riješen, a u nerazvijenim i u zemljama u tranziciji karijes je i dalje u stalnom porastu. Razlozi za to se nalaze u lošim navikama stanovništva i uslovima života, kao i u neadekvatnim društvenim i zdravstvenim prilikama. Očigledno je da karijes i danas predstavlja veliki zdravstveni problem. (4)

Primarni faktori u nastanku karijesa

Nastanak i razvoj karijesa zavisi od tri primarna faktora, u funkciji vremena:

domaćina (zub, odnosno kvalitet gleđi, histomorfološke karakteristike površina gleđi, osobine pljuvačke),

uzročnika (mikroorganizmi dentalnog plaka i oralna flora)

i sredine (karakteristike hrane, navike u ishrani).

Primarni faktori u nastanku karijesa

Karijes je krajnji rezultat složenog, dinamičkog međudejstva ovih faktora.

Demineralizaciju zuba (gleđi) izaziva organska kiselina koja se stvara bakterijskom fermentacijom ugljenih hidrata hrane50. Često unošenje ugljenih hidrata hranom dovodi do selekcije acidogenih bakterija (sposobne su da proizvedu kiselinu iz ugljenih hidrata), koje 22 su otporne prema niskom pH okoline za rastvaranje minerala zuba.

Kritična vrednost pH plake na kojoj počinje demineralizacija zuba je izeđu pH 5,0 i 5,5.

Dentalni plak se smatra primarnim etiloškim faktorom u nastanku karijesa i parodontalnih oboljenja.

Sekundarni faktori u nastanku karijesa

Među najvažnije vanjske modificirajuće faktore za zubni karijes se ubrajaju:

A) ishrana (naročito visoka frekvenca uzimanja šećera, fizička i hemijska svojstva hrane),

B) siromašni socioekonomski uslovi,

C) lijekovi koji smanjuju salivaciju.

U knjizi "KARIJES ZUBA - PRIMARNA PREVENCIJA I KONTROLA" navodi se da predispozirajućih faktora za nastanak karijesa je mnogo i često se njihovi uticaji ne mogu jasno odrediti prema samo jednom primarnom faktoru. Ovi faktori su podijeljeni u egzogene (faktori okruženja) i unutrašnje (endogene faktore), a njihovo djelovanje se može ispoljiti u toku razvitka zuba, za vrijeme nicanja zuba ili na iznikle zube u funkciji.

Unutrašnji predisponirajući faktori za zubni karijes su:

A) smanjena salivarna sekrecija i smanjen kvalitet pljuvačke,

B) nepovoljna antomija zuba koja pogoduje retenciji plaka i loš kvalitet cakleni ili dentina,

C) oslabljen faktor domaćina-hronična bolest.

Sekundarni faktori u nastanku karijesa

Nedostatak čvrste, abrazivne hrane i nedovoljno žvakanje hrane dovode do brojnih neželjenih posljedica kao sto su nedovoljno lučenje pljuvačke, smanjeno mehaničko samočišćenje usta i dr.

Anatomski oblik i morfološke karakteristike zuba su važan predisponirajući faktor za pojavu karijesa.

Svaka namirnica i piće uslovno može biti kariogeno ako se često uzima. Naravno da tu i dalje poseban značaj imaju razni slatkiši (lizala, bombone), zaslađeni i gazirani napici, ali i slani proizvodi (razne vrste slanih peciva i dr.) koji povećavaju frekvenciju unošenja hrane između obroka.

Dugo zadržavanje hrane u ustima se, također smatra značajnim predisponirajućim faktorom u pojavi karijesa. Ljepljiva i slatka hrana koja se dugo zadržava u ustima nije pogodna za samočišćenje i potencijalno je mnogo više kariogena nego hrana koja se brzo uklanja iz usta.

Postoji tri tradicionalna objašnjenja za razlike u dentalnom zdravlju među socijalnim klasama:

različitost u korištenju zdravstvene službe,

razlike u praksi vezanoj za oralno zdravlje

I konzumiranje šećera.

Još jedan mogući faktor može biti razlika u otpornosti zuba, koja ovisi o ishrani prije rođenja i u periodu dojenja. Nema sumnje da su dijeta i praksa vezana za oralno zdravlje pod uticajem dohotka, nivoa edukacije i socijalnog okruženja.

Vipelholmska studija je prva ukazala na to da su frekvencija konzumiranje ugliikohidrata i vrijeme potrebno da se šećer ukloni iz usta veoma važni faktori u etiologiji karijesa.

Lijekovi kao što su:

psihofarmaceutici

antihistaminici

Pljuvačka predstavlja jedan od glavnih odbrambenih sistema svih tkiva usne šupljine.

depresivni efekat na pljuvačne žlijezde

Parodontopatija

Faktori koji dovode do parodontopatije su mnogobrojni, a dijele se na lokalne i opšte.

Lokalni faktori su:

1. dentalni plak – meke naslage,

2. zubni kamenac – čvrste naslage,

3. loše navike (žvakanje hrane samo na jednoj strani, disanje na usta, korišćenje prevashodno meke hrane),

4. karijes zuba, mehaničke ili hemijske povrede desni, 5. pogrešno izvedeni stomatološki radovi.

Opšti faktori su oni koji smanjuju otpornost organizma i parodoncijuma i ubrzavaju delovanje dentalnog plaka. Oni nisu u stanju da izazovu parodontopatiju, ali mogu da omoguće njen lakši i brži napredak. Ovde spadaju:

1. oboljenja krvi (npr. leukemije),

2. endokrini poremećaji – naročito od strane polnih hormona (doba puberteta i trudnoće) i pankreasa (šećerna bolest),

3. toksične materije (olovo, živa, bizmut, arsen),

4. nasljeđe (nasljeđuje se samo sklonost ka parodontopatiji),

5. starost.

Parodontopatija Neravni zubi, proteze ili

mostovi - nešto što otežava pranje zuba i poboljšava formiranje plaka i zubnog kamenca.

Pušenje duhana povećava rizik od paradontoze. Što duže pušite, i više pušite, to je veći rizik. Pušači imaju tendenciju da prikupe više kamenca na njihovim zubima. Oni često imaju dublje parodontalne džepova.

Geni - Neki su ljudi češće skloni parodontopatiji od drugih zbog svojih gena. Ali geni ne čine bolesti desni neizbježnim. Čak i ljudi koji su više skloni paradentozi mogu spriječiti ili kontrolirati bolest uz dobru oralnu njegu.

Stres može pospješiti razvoj paradontoze i otežati liječenje iste. Stres slabi imunitet našeg organizma. To predstavlja teškoću tijelu da se bori protiv infekcija, uključujući paradontozu.

Lijekovi- neki lijekovi isušuju usta tj. dovode do fenomena "suhih usta". Ako nema pljuvačke u ustima veća je mogućnost da se formira plak i kamenac.

Bolesti - Osobe sa određenim bolestima imaju veći rizik za razvoj parodentoze. Naprimjer, ljudi s dijabetesom imaju veće šanse da dobiju parodontitis nego ljudi koji nemaju dijabetes. Njihova bolesti desni je stoga dosta teža. Ostale bolesti koje povećavaju rizik od ovog oboljenja uključuju upalna stanja kao što su reumatski artritis i HIV infekcije.

Loša ishrana - ishrana je važan faktor za ukupno zdravlje, uključujući dobar rad imunog sistema i zdrave desni i usta. Nedostatak vitamina C (skorbut) može dovesti do krvarenja desni.

Zaključak

Na osnovu činjenica koje sam prezentovala u ovom seminarskom radu mogu da zaključim da su karijes i parodontopatije stalno prisutna i najzastupljenija oralna oboljenja koja zahvataju sve stanovnike Zemljine kugle. Stoga zahtjevaju posebnu pažnju i što efikasnije provođenje preventivnih tretmana. Preventivni tretman treba da počne od pojedinca koji će provoditi adekvatnu i kontinuiranu brigu o oralnoj higijeni. Na faktore koji uzrokuju ova oboljenja može se uticati. Stručnjaci u ovome treba da pomognu kroz instrukcije koje će davati stanovništvu o pravilnom provođenju oralne higijene. Također, treba ukazati na posljedice loših navika u ishrani koje dovode do nastanka i razvoja karijesa i parodontopatije. Posebnu pažnju treba posvetiti mladima i djeci jer razvoj ovih bolesti u ovoj životnoj dobi može dovesti kasnije samo do pogoršanja i većih problema u oralnom zdravlju. Stoga, ograničena količina unošenja slatkiša neće biti zabrana nego preventivni tretman s ciljem što dugotrajnijeg održavanja zdravih zuba. Pobrinuti se da se problem ovih oboljenja aktualizira u javnosti, putem medija i reklama kako bi se ukazalo na značaj prevencije. Problematika rješavanja oboljenja treba da bude kontinuirana. Poboljšanje je moguće, to pokazuje i napredak u prevenciji karijesa i parodontopatija u razvijenim zemljama Evrope i SAD-a.

Literatura

1. (1) Povezanost navika u zdravlju i prisustvo oralne patologije kod djece u Crnoj Gori, Snežana Matijević Acta Stomatologica Naissi, jun/June 2009, vol. 25, broj/number 59

2. (2)Mirjana N. Đuričković, STANJE ORALNOG ZDRAVLJA U DECE OBOLELE OD DIJABETESA MELLITUSA TIP 1 U CRNOJ GORI, 2012., 21. str.

3. (3), (4) Prof. dr. sci. Sedin Kobašlija, dr. Amina Huseinbegović, dr. sci., dr. Mediha Selimović-Dragaš, dr. sci., v. ass. mr. Sci. dr. Emir Berhamović, KARIJES ZUBA - PRIMARNA PREVENCIJA I KONTROLA, 2010., 7. str.

4. Edwina A. M. Kidd, Osnove zubnog karijesa, 2010., 16. str.

5. http://choosehealthylife.com/tooth-cavity/ , pristupljeno 12. 12. 2015. 20:13

HVALA NA PAŽNJI!