farmakoloji 1 – farmakolojiye giriş...farmakoloji giri • farmakoloji, yunanca ‟pharmacon”...

Farmakoloji 1 –

Farmakolojiye Giriş

Dr. Öğr. Üyesi Soner METE

Tarihçe• İlaçlar hakkında ilk yazılı bilgilere Ebers papirüslerinde

M.Ö. 1550 rastlanmaktadır. (800 reçetelik ve tanımlanan700 ilaç)

• Sümer ve Mısırlılar’a ait kalıntılarda, ilaç olarak kullanılanbitkilerle ilgili kayıtlara rastlanmaktadır.

• Paracelsus (1493‐1541) modern tıbbın yanında, modernfarmakolojinin (İlaçbilimi) de kurucusu olaraknitelendirilebilir.

«Bütün maddeler zehirdir.

Zehirli olmayan madde yoktur.

Zehirile tedavi edici olanı ayıran şey

doğru dozdur»

http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Paracelsus_portre.jpg

http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Paracelsus_portre.jpg

Farmakolojinin Tarihsel Gelişimi

M.Ö. 2000 Al, bu kökü ye.

M.S. 1000 O kök kötü. Gel, bu duayı oku.

M.S. 1850 O dua batıl inanç. Al, bu iksiri iç.

M.S. 1940 O iksir yılan yağı. Al, bu hapı yut.

M.S. 1985 O hap etkisiz. Gel, bu antidepresanı al.

M.S. 2013 O antidepresan işe yaramaz. Al, bu kökü ye.

Farmakoloji Giriş

• Farmakoloji, Yunanca ‟pharmacon” (ilaç) ve ‟logos‟(bilim) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur.

• Farmakoloji: İlaçların kaynaklarını, kimyasal ve fizikselözelliklerini, vücuda alınışlarını, etki şekillerini ve hastayaverilecek hale getirilme yöntemlerini araştıran bilimdalıdır.

• Araştırmanın son amacı;

hastalıkların tedavisi,

tanısı,

önlenmesi (profilaksisi)

ve diğer tıbbi amaçlar (gebeliğin önlenmesi) için en

uygun kimyasal maddenin saptanması ve ilaç olarak

geliştirilmesidir.

Farmakolojinin Dalları

Farmakoloji

Farmakokinetik

Farmakodinamik

Farmakoterapi

Toksikoloji

Kemoterapi

Farmasötik Kimya

Biyofarmastik

Moleküler Farmakoloji

Biyokimyasal Farmokoloji

Nörofarmakoloji

İmmünofarmakoloji

Klinik Farmakoloji

Farmakolojinin Dalları• İlaçların canlıda emilim, dağılım, metabolizma ve atılımını

(itrah) inceleyen bilim dalıdır.Farmakokinetik

• İlaçların canlılardaki kimyasal, fizyolojik etkileri ile etkimekanizmalarını inceleyen bilim dalıdır.

Farmakodinamik

• İlaçlarla veya diğer kimyasal maddelerle oluşanzehirlenmeleri, zehirli maddelerin yapısını, özelliklerini,etki mekanizmalarını, zehirlenme belirtilerini ve tedavileriniinceleyen bilim dalıdır.

Toksikoloji

• İnsan vücudunu istila eden parazit, mikroorganizma vebakterilerin yaptığı hastalıkların tedavisini inceler.

Kemoterapi

• İlaçların, hastalıkların tedavisinde kullanılmasını inceleyenbilim dalıdır.

Farmakoterapi

• İlaçların kimyasal yapısını ve özel şekillerde hazırlanmasını(tablet, ampul, kapsül vb.) inceleyen bilim dalıdır.

Farmasötik kimya

• İlaçların farmasötik şekillerine göre emilimini inceler.Biyofarmasötik

• Yeni ilaçların, bulunması ve geliştirilmesi amacıyla normalve hasta insanlarda uygulanmasını ve sonuçlarındeğerlendirilmesini inceleyen bilim dalıdır.

Klinik farmakoloji

• Canlıda biyolojik sistemlerle, ilaçlar arasındaki fizik vekimyasal etkileşmeleri moleküler düzeyde inceleyen bilimdalıdır.

Moleküler farmakoloji

• İlaçlar ile enzimler arasındaki etkileşmeleri inceleyen bilimdalıdır.

Biyokimyasal farmakoloji

• Sinir sitemini etkileyen ilaçların özelliklerini ve etkimekanizmalarını inceleyen bilim dalıdır.

Nörofarmakoloji

• İlaçların immün sisteme etkilerini inceleyen bilim dalıdır.İmmünofarmakoloji

İlaçlarla İlgili Temel Kavramlar

• Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre;

• fizyolojik durumları ya da patolojik olayları, alanın yararı içindeğiştirmek, incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılmasıöngörülen bir madde ya da ürün olarak tanımlanır.

İlaç:

• Bir defada verilen ilaç miktarıdır.Doz:

• Tedavi amacı ile kullanılan tek bir maddedir.Drog:

• Gün boyunca verilmesi tavsiye edilen ilaç miktarıdır.Günlük

doz:

• İlaçların olağan dozlarında bile istenilen tesirlerine ilavetenyaptıkları istenmeyen etkileridir.Yan etki:

• Genellikle ilaçların farmakodinamik etkilerinin şiddetlenmesinebağlı hasta için rahatsızlık veren ve bazı durumlarda ölümeneden olabilen etkidir.

Toksik etki:

• İlacın tedavi dozu ile toksik etki gösteren dozu arasındakiaralığa denir.

Emniyet aralığı:


• İlacın, kullanılması gerekendurumlarına denir.

Endikasyon:

• İlacın, kullanılmaması gerekendurumlarına denir.

Kontrendikasyon:

• Mikroorganizmaların özelliklerine bağlıolarak ilaçlara direnç gelişmesi veilaçların etkisiz kalmasıdır.

Rezistans:

• İlaçlar devamlı kullanıldığında,normalde alınan etkinin gittikçeazalması durumudur.

Tolerans:

• Bir ilacın plazmadakikonsantrasyonunun yarıya inmesi içingeçen süredir.

İlacın yarılanma ömrü:


• Hastalıkların oluşumunu ya da gelişimini önlemekamacıyla yapılan tedaviye yönelik girişimlerdir.

Profilaksi:

• İlaçlar normal dozlarda kullanıldıklarında bile toksiktesirler oluşturabildiklerinden (Örn. kanser ilaçları) ilaçtedavisinde göz önünde tutulması gereken nokta; ilacınyararının zararına üstünlüğünün saptanmasıdır.

Yarar / Risk oranı:

• İlaç yapmak için gerekli formül ve tariflerin yazılı olduğukitaptır.

Farmakope:

• Bir ilaç (antagonist) diğer bir ilacın (agonist) etkisiniönler veya ortadan kaldırırsa bu duruma,"antagonizma" adı verilir. Çeşitli ilaç ve zehirlimaddelerle meydana gelen zehirlenme olaylarında bureaksiyondan yararlanılır.

Antagonizma:

• İki ilacın birlikte kullanıldığındaki etkisi, yalnızkullanıldığındaki etkisinden daha fazla olmasınasinerjizma denir. Bir ilacın etkisinin diğer ilaç tarafındanarttırılmasıdır.

Sinerjizma:


• Bazı maddeler gebe kadınlar tarafındanalındıklarında, plasentadan fötal dolaşımageçerek fötusta kalıcı bozukluklara neden olur.Bu duruma, teratojenezis ya da fötotoksik etkidenir.

Teratojeniketki:

• Çeşitli sebeplerle meydana gelen ve hücreDNA‟sında oluşan kalıcı değişiklerdir.Mutajen; mutasyona neden olan etkenmaddedir.

Mutajenik etki:

• Vücuttaki hücrelerin, yeterli derecedefarklılaşmaya uğramadan, kontrolsüz ve hızlı birşekilde bölünmeleriyle kendini gösteren durumakanser (karsinoma) denir. Kanseri oluşturan tümmaddelere karsinojen adı verilir. Örnek: asbest,tütün dumanı, antineoplastik ilaçlar vb

Karsinojenik etki:

İlaçlarla Tedavi

İlaçla Tedavi

Ampirik (ilkel) tedavi

Semptomatik (Palyatif)

tedavi

Radikal (Rasyonel)

tedavi

Profilaktik (Koruyucu)

tedavi

İkame(Yerine koyma)

tedavi

İlaçlarla Tedavi

• Hastalığın sebebini, oluşum mekanizmasını veilacın hastalığa etki şeklini bilmeden, yalnız gözlemve denemelere dayanılarak yapılan tedavi şeklidir.Günümüzde geçerliliğini yitirmiş bir tedavi şeklidir.

Ampirik (ilkel) tedavi

• İlaçlarla hastalığın nedenini ortadan kaldırmadanbulgu ve belirtilerini gidermek için yapılan tedavidir.Örnek: Tonsillitte yükselen vücut sıcaklığının, ateşdüşürücü ile düşürülmesidir.

Semptomatik (Palyatif) tedavi

• İlaçlarla hastalığın nedeninin tamamen ortadankaldırılmasına, “radikal tedavi” denir . Örnek:Tonsillitin antibiyotik ile tedavi edilmesidir.

Radikal (Rasyonel) tedavi

• Hastalıklardan korunmak için yapılan uygulamadır.Örnek: aşı uygulamaları, bazı ameliyatlardaameliyat öncesi antibiyotik verilmesi vb.

Profilaktik (Koruyucu) tedavi

• Vücutta eksikliği görülen maddelerin eksikliğinigidermek için yapılan tedavidir. Örnek: Demireksikliği anemisinde, hastaya uygun yollardandemir (Fe) içerikli ilacın verilmesi.

İkame (Yerine koyma)

tedavi

İlaçlarla Tedavi

• İlaç kullanılırken organizmanın fizyolojisinin ve ilacınetki mekanizmasının çok iyi bilinmesi gerekir. En iyitedavi için;

UYGUN

İlaç Hastada Dozda Zamanda Aralıklarla Yol ile Hastalık

Sınıflandırma ve Adlandırma

• İlaçlar, özelliklerine göre aşağıdaki şekildesınıflandırılır.

Farmakolojik etki ve kullanım amaçlarına göre;

Kaynaklarına göre:

Kimyasal yapılarına göre;

Etki yerlerine göre;

Hazırlanış şekillerine göre;

• antipiretik (ateş düşürücü) ilaçlar, analjezik (ağrıyı geçiren ) ilaçlar

• bitkisel, hayvansal vb.

• glikozidler, alkoloidler, steroidler vb.

• Kalp ve damarlar üzerine etkili olan ilaçlar “Kardiyovasküler sistem ilaçlar” olarak adlandırılır.

• ofisinal, majistral ve spesiyaliteler.

Sınıflandırma ve Adlandırma

• İlaçların adlandırılması üç şekilde olur.

Genel ad (jenerik=uluslararası ortak adlandırma):

• Sağlık alanında uluslararası bilimsel ortaklık sağlamak, bilimsel yayınlarınkolay ve anlaşılır olması için ilaçların genel adı kullanılır. Örnek: diazepam,digoksin parasetamol vb.

Ticari ad (marka veya müstahzar adı):

• İlacı bulan firmanın kendi ürünlerine verdikleri özel addır. Tek bir ilacın değişikadda birçok müstahzarı vardır. Örneğin: Dikloron, Difenak, Voltaren,Miyadren vb. ilaçların hepsi analjezik, antienflamatuar, antiromatizmal olarakkullanılan ilaçlardır.

Kimyasal ad:

• Uluslararası Kimya Birliği tarafından verilen addır. Genellikle uzun vekarmaşık olduğundan uygulamada kullanılmamaktadır. Örnek: Genel adıparasetamol olan ilacın kimyasal adı N-asetil-para-amino-phenol‟dür.

İlaç Kaynakları

İlaç Kaynakları

Doğal Kaynaklı İlaçlar

Bitkisel İlaçlar

Hayvansal İlaçlar

Mineral İlaçlar

Mikroorganizmalar

Sentez İlaçlar

DNA Rekombinasyon

tekniği elde edilen ilaçlar

İlaç KaynaklarıBitki kaynaklı ilaçlar:

• Bitkisel kökenli ilaçlar genellikle bitkilerin kök, tohum, özsuyu, kabuk vb. kısımlarından saf madde halinde elde edilir. Bunlardan en önemlileri afyon alkoloidleri ve dijital glikozidi gibi.

Hayvan kaynaklı ilaçlar:

• Hayvanlardan genellikle hormon ve enzim tipindeki ilaçlarla, antitoksinler elde edilir. Örnek: tiroit, insülin hormonu, akrep yılan antitoksinleri vb.

Mikroorganizma kaynaklı ilaçlar:

• Antibiyotiklerin elde edilmesinde kullanılır.

Mineral kaynaklı ilaçlar:

• İyot(I), demir(Fe), gümüş(Ag) gibi elementler serbest şekilde ilaç olarak kullanılabilir.

Doğal Kaynaklı

İlaçlar

İlaç Kaynakları

Sentez İlaçlar

• Laboratuvar ortamında sentez yoluyla elde edilenilaçlardır. Eter, ilk sentez yoluyla elde edilenilaçlardandır. Günümüzde doğal kaynaklı ilaçlarınbüyük çoğunluğu sentez yoluyla üretilmektedir.İlaçların kimyasal yapılarında bazı yapaydeğişikliklerle yarı sentetik ilaçlar da eldeedilmektedir. Örnek: yarı sentetik penisilin vb.

DNA Rekombinasyon Tekniği ile Elde Edilen

İlaçlar

• Bu teknik ile son yıllarda ilaç elde edilmeyebaşlanmıştır. Memeli hayvan hücrelerinden alınanDNA molekülü çeşitli işlemlerden geçirildiktensonra kolay üretilen bir mikroorganizmanınsitoplazması içine yerleştirilir. Bu yöntemlebüyüme hormonu, insülin ve bazı aşılar eldeedilmiştir

İlaç Özellikleri

İlaçlar vücutta nasıl bir değişiklik yaparlar?

İlaçlar vücut fonksiyonları veya zihinsel fonksiyonlar

üzerinde etki oluştururlar.

İnsan vücudunda üretilen veya dışardan alınması

gereken ve eksikliği sonucu hastalık oluşturan aktif

maddeleri yerine koyarlar.

Vücuda girerek hastalık yapan patojen mikrop, parazit

veya bazı zararlı maddeleri dışarıya atar veya yok

edilmelerini sağlarlar.

İlaç Özellikleri

İlaçlar hangi özelliklere sahip olmalıdır?

I. İlaç kullanılış amacı ile ilgili hücre ve yapılara ve

buradaki biyolojik olaylara etki yapmalı, diğer yapı ve

olayları etkilememelidir. Buna, ilacın seçicilik(selektivite) özelliği denir. Bu özellik ilaçlarda tam

olarak değil, göreceli olarak bulunur. Örneğin digital

glikozidleri kalp kasına en fazla etki gösterir.

II. İlaç etkisinin geçici olması gerekir. Yani ilaç uygulaması

kesilince etkisi kısa bir süre sonra ortadan kalkmalıdır.

Vücutta kalıcı etki genellikle zehirlerin bir özelliğidir.

III. İlacın etkisi doza bağımlı olmalıdır. (Doz: bir defada

verilen ilaç miktarıdır, bir gün boyunca verilmesi

önerilen miktar günlük doz diye adlandırılır.)

İlaç Özellikleriİlaç Etkilerinde Rol Oynayan Faktörler !!

• Damar yolu ile verilen ilaçlar; diğer yollar ile verilen ilaçlara göre daha çabuk etki sağlar.İlaçların Veriliş Yolu ve

şekli

• Bazı ilaçlar hamilelik süresinde fetüs üzerindeki olumsuz etkilerinden dolayı kullanılmaz.Özellikle bebeklerin organları gelişimlerini tamamlamadığından ilaçlara duyarlıdır. Yaşlıinsanlar da yaşlanma sürecinde fizyolojik değişiklikler geçirdiğinden bazı ilaçlara karşıduyarlıdır.

Gelişim Dönemleri

• Kadın ve erkekler arasında hormonel farklılıklar vardır. Cinsiyet, hormonların bazı ilaçlarıparçalaması ve etkisi üzerinde önemli bir faktördür. Bununla birlikte uygulanan ilacın dozuherkese uymayabilir. Bu nedenle bazı ilaçların dozları, kişinin kilosuna göre ayarlanarakuygulanır.

Cinsiyet ve Kilo

• İlaçların büyük bir kısmı karaciğer enzimleri tarafından yıkılır. Bu enzimlerin çalışmaları ile ilgili olarak insanlar arasında bireysel farklılıklar mevcuttur. Kişinin yöresel olarak kullandığı bazı bitkisel tedaviler ilaçların etkisini azaltabilir ya da zıt etki gösterebilir.

Genetik ve KültürelFaktörler

• Yüksek kesimlerde oksijenin az olması bazı ilaçlara hassasiyeti artırabilir. Büyük bir kazaya uğramış kişiye kazanın bulunduğu bölgede sedatif (sakinleştirici) grubu bir ilacın uygulanması sakinleşme süresini uzatabilir. Beslenme biçimi de ilaç etkilerini, vücudun ilaca karşı reaksiyonunu etkileyebilir

Çevre ve Beslenme

• Yapılan tedaviye inanmak ilaca karşı tepkiyi etkilemektedir. Öte yandan ilacın yaratacağı etkiye inanmama ilacın etkilerinin az ya da daha yavaş ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

Psikolojik Etmenler

• Eliminasyon ve metabolizma açısınsan önemli olan böbrek ve karaciğer, yetmezlik durumlarında ilaç ömürleri uzayabilir ve toksik etki yaratabilir.

Kronik Böbrek yetmezliği-Karaciğer

yetmezliği

• Yemeklerin hemen ardından ilacın oral yolla alınması ilacın emilimini geciktirir.Tedavi Zamanı

Yeni İlaç Geliştirmea. (Bio)Sentez

b. Klinik Öncesi İncelemeler (tarama testleri) (Faz 0)

c. Klinik Denemeler

- Faz 1

- Faz 2

- Faz 3

d. Ruhsatlandırma

e. Pazarlama Sonrası Denemeler (Faz 4)

Yeni İlaç Geliştirme (Bio)Sentez

Klinik Öncesi İncelemeler (tarama testleri)

• Faz 0 :Öngörülen etkinin araştırılması ve aynı zamanda

maddenin terapötik indeksi, farmakokinetik özellikleri ve

toksisitesinin araştırılması

– Kültür

– İzole organlar

– Deney hayvanları

Klinik Denemeler:

• Faz 1 : 20- 80 sağlıklı gönüllüde yapılır. Bu fazda ilaç

artan dozlarda verilerek,

insanın dayanabilirliği (tolerebilitesi),

ilacın güvenirliği,

güvenli doz aralığı,

insandaki farmakokinetiği ile plazma düzeyi ve

farmakodinamik etki arasındaki ilişkiler (FK/FD

ilişkisi saptanır),

Yeni İlaç Geliştirme

Klinik Denemeler:

• Faz 2 : Yaklaşık 200 (kısıtlı sayıda) ilacın hedefi olan

hastada yapılır;

İlacın optimal dozu,

terapötik doz aralığı,

terapötik etkinin derecesi ve yan tesir profili saptanır,

Klinik Denemeler:

• Faz 3 : Çok sayıda hastada ve çok merkezde yapılan;

genellikle;

– ilacın terapötik etkisini plasebo ile karşılaştırarak

değerlendirmek ve

– yarar/risk oranını saptamak amacıyla yapılır

Ruhsatlandırma

Pazarlama Sonrası Denemeler

• Faz 4 : Ruhsatlandırılmış ilacın

– yüksek doz, yeni endikasyon, yeni yaş grubu (yaşlı,

çocuk..), yeni veriliş yolu, yeni yan etkileri gibi amaçları

hedefleyen çalışmalardır.

Yeni İlaç Geliştirme

İlaç Eşdeğerlikleri

Farmasötik Eşdeğerlilik : İki farklı müstahzarın, Aynı etkinmaddenin veya maddelerin aynı molar miktarını, aynı veyakarşılaştırılabilir standartlara uyan farmasötik şekiller (tablet-kapsül, ampül-flakon) içinde içermesidir.

Terapötik Eşdeğerlilik : Bir müstahzarın, Etkililiği vegüvenliği daha önceden saptanmış başka bir müstahzarlaaynı etkin maddeyi içermesi ve aynı etkililik ile güvenliliğiklinik olarak göstermesi halidir.

Biyoeşdeğerlilik : Farmasötik eşdeğer iki müstahzarın, Aynımolar dozda verilişinden sonra biyoyararlanımlarının(absorpsiyon hız ve derecesi boyutlarıyla) ve böyleceterapötik etkilerinin hem etkililik (efikasite) hem de güvenlikbakımından aynı olmasını sağlayacak derecede benzerolmasıdır.

Farmasötik Şekiller• İlaçların hastaya verilebilecek şekilde özel kalıplara

sokulmuş hallerine ilaçların farmasötik şekli denir.

Katı Farmasötik ŞekillerAğızdan alınanlar

• Tablet

– Toz halindeki ilaçların çeşitli bağlayıcı maddelerle

karıştırılarak özel makinalarda sıkıştırılması ile elde

edilir. Silindir, disk veya mercimek şeklinde olabilir.

Mide-barsak kanalında su alıp şişerler ve dağılırlar

(disintegrasyona uğrarlar). Köpüren (efervesan)

tablet ve çiğneme tableti gibi şekilleri de vardır.

• Draje

– Tabletlerin şeker, çikolata gibi maddelerle

kaplanması sonucu elde edilirler. Böylece alınmaları

daha kolaylaştırılmış olur

• Pilül

– Toz halindeki etkin maddelerin bal, koyu şurup gibi

inert yapıştırıcı maddeler ile yoğurulduktan sonra

küçük küreler haline getirilmeleri ile elde edilen

preparasyonlardır.

Katı Farmasötik ŞekillerAğızdan alınanlar• Kapsül:

– Lezzet ve kokuları hoşa gitmeyen katı ve sıvı ilaçların kolay

alınmasını sağlayan zeytin veya silindir şeklinde jelatin

muhafazalardır. Mide asidinden veya enzimlerinden bozulan ilaçlar

keratin veya mide sindirimine dayanıklı başka maddelerle

kaplanmış kapsüller halinde hazırlanırlar, bunlar barsakta açılır ve

barsak kaplamalı (enteric coated) kapsüller adını alırlar.

• Kaşe:

– Lezzet ve kokuları hoşa gitmeyen ilaçları koymak için hazırlanmış,

nişastadan yapılan yassı silindirik şekilli muhafazalardır.Örn.:

Gripin

• Toz (Poudre)

– Sentetik veya doğal kaynaklı çeşitli ilaçlar toz haline getirilerek

kaşık veya diğer ölçeklerle ağızdan alınırlar.

• Paket:

– Toz halindeki ilaçların bir kezlik dozlarının kağıttan yapılmış ufak

muhafazalara konulması suretiyle hazırlanır.

• Pastil:

– Ağız içinde bekletilerek eritilen, genellikle ağız boşluğundaki

hastalıkların tedavisinde kullanılan bir ilaç şeklidir.

Katı Farmasötik ŞekillerDiğer yollardan• Supozituvar:

– Rektuma uygulanmaya özgü, kakao yağı, hidrojenlenmiş

bitkisel yağ veya gliserin-jelatin-su karışımı gibi oda

sıcaklığında katı, vücut sıcaklığında eriyen sıvı yağlar ile

hazırlanan koni şeklindeki farmasötik şekillerdir.

• Ovül:

– Kadınlarda vajinaya uygulamak üzere hazırlanmış

supozituvarlara benzeyen farmasötik şekillerdir.

• Transdermal terapötik sistem (TTS):

– Etkili maddenin bir flaster içine yerleştirilmesiyle hazırlanan

farmasötik şekillerdir. Göğüs ya da kulak arkasına

yapıştırılarak ilacın ciltten absorbsiyonu sağlanır.

Katı Farmasötik ŞekillerSıvı Farmasötikler • Solüsyon:

– Etkin maddelerin su veya başka bir çözücüde çözülmesi

suretiyle elde edilir. Ağız içine uygulanan şekline gargara

denir.

• Enjeksiyonluk Solüsyon:

– Vücuda enjekte edilmeye özgü steril ve izotonik veya

hipertonik solüsyonlardır. Yağlı solüsyonlar intravenöz

olarak veya cilt altına enjekte edilmezler. Çözelti halinde

çabuk bozulan ilaçlar steril ampul veya viyal (küçük şişe)

içinde kuru toz halinde hazırlanırlar. Kullanılacakları zaman

steril çözücü ilave edilerek uygulanırlar.

• Süspansiyon ve Emülsiyon:

– Birbiri içinde çözünmeyen iki fazlı sistemlerdir.

Emülsiyonlarda her iki faz da sıvı, süspansiyonlarda ise bir

faz sıvı, diğer faz katıdır. Süspansiyon, katı ilaçların bir sıvı

içinde ufak partiküller halinde dağılması suretiyle elde edilir.

Katı Farmasötik ŞekillerSıvı Farmasötikler

• Şurup:

– %60 dan fazla şeker içeren sıvı preparasyonlardır. Şeker miktarları yüksek

olduğundan içlerinde bakteri veya mantarlar üreyemez. Yalnız diabetli hastalarda

bu konu dikkate alınarak diyet ayarlanmalıdır. % 64 şeker içeren şuruba basit

şurup (sirop simple) adı verilir.

• Posyon:

– Az miktarda şeker içeren, etkili maddenin çözünmüş olarak bulunduğu sıvı

farmasötik şekillerdir. Şeker oranı düşük olduğundan içerisinde bakteri ve mantar

üreyebilir. Majistral olarak 4-5 günlük hazırlanır.

• Eliksir:

– Alkol ve su içeren, şeker ile tadlandırılmış, kokusu düzeltilmiş bir çözeltidir.

• Damla:

– Ufak hacimde verilen ve damla saymak suretiyle kullanılan solüsyonlardır. Ağızdan

kullanılabilir, ayrıca göz damlası (Kolir) burun ve kulak damlası gibi dıştan

kullanılan şekilleri de vardır.

• Lavman:

– Rektal yolla kullanılan solüsyon veya süspansiyonlardır. Küçük hacimde olanlara

enema adı verilir.

• Merhem (Pomad):

– Etkin maddelerin vazelin, lanolin gibi sıvağlar ile karıştırılması suretiyle hazırlanan,

dışardan sürülmek suretiyle kullanılan preparasyonlardır. Kıvamı daha katı olanlara

pat adı verilir.

• Aerosol:

– İnhalasyonla uygulamaya özgü preparatlardır. Özel solventler içinde hazırlanırlar.

İlaçları Uygulama Yerleri

İlaçların belirli bir yerde etki gösterebilmesi için orada

belirli bir konsantrasyonda bulunması gerekir. Bu

konsantrasyona Minumum Etkin Konsantrasyon (MEK)denir. İlaç verilirken miktarları ve uygulama yerleri o

şekilde saptanmalıdır ki, aktif madde etki yerine MEK de

ulaşabilsin.

İlaçların uygulama yerleri, ilacın verilmesiyle elde

edilecek amaca göre iki gruba ayrılır.

Lokal uygulama

yerleri

Sistemik uygulama

yerleri


Lokal uygulama

• İlacın etkilemesi istenilen yer, vücudun yüzeyinde yada enjektör iğnesi ile ulaşılması mümkün birderinlikte ise ilaç lokal olarak uygulanabilir. Budurumda uygulanılan yerde uzun süre kalabilmesiiçin uygulama yerinden absorpsiyonuengellenmelidir.

• Örneğin lokal anestezide solüsyona adrenalin gibivazokonstriktör ilaçlar eklemek.

Sistemik uygulama

• Vücutta yaygın bir etki elde edilmek isteniyorsa veyalokal uygulama mümkün değilse ilaç doku içine veyamukozal boşluklara uygulanarak absorbe olmasısağlanır ve kan dolaşımı ile etki yerine ulaştırılmışolur.

• Bunun sonucu ilaç etki yeri dışındaki doku veorganları da etkileyeceğinden bazı istenmeyenetkilere yol açar.

İlaçları Uygulama YerleriLokal Cilt üzerine (epidermal) uygulama: İlaçların (merhem,

pomat,vb.) cilt yüzeyine sürülerek uygulanmasıdır. Cilt lipitte çözünmeyen maddelere karşı geçirgen değildir

Ciltteki patolojik olay derin tabakalarda ise uygulama etkisiz ve gereksizdir

Stratum korneum sistemik absorpsiyona engel bir tabakadır. Yaralanmalar

bu engeli kaldırarak cildi mukozalar kadar geçirgen hale getirir.

Sistemik Transdermal uygulama ile karıştırılmamalıdır. Hazırlanış formu

sistemik dolaşıma absorpsiyonu için uygun formdadır

Cilt geçirgenlik sıralaması: çoktan>aza sıralaması

Skrotum(t.torbası)>mastoid(kulak arkası)>koltuk altı>saçlı deri>göğüs>ön kol>bacak

Cilt içine (intrakutan) uygulama: Deri testlerinde, ilacın cilt içine

enjekte edilmesidir. Lokal anestezikler en çok 0,1 ml olacak şekilde cilt içine verilebilir

Omurilik sıvısı içine (intratekal) uygulama: Vertebralar

arasındaki subaraknoid aralığa steril iğne ile girilerek ilaç

enjekte edilmesidir. Beyin zarı veya spinal köklerde etki için L3-L4

Antibiyotik, anestezik ve kanser ilaçları, uygulanacak hacimde BOS

çekilerek uygulama yapılır

Plevra zarları içine (torasentez- intraplevral) uygulama: Plevra

zarları arasına ilaç verilmesidir.

İlaçları Uygulama YerleriLokal Periton içine (intraperitoneal) uygulama: Periton içine ilacın enjekte

edilmesidir.

Linea alba hattı üzerinde göbek pubis mesafesinin 1/3 altından.

(abdominal parasentez)

Kalp içine (intrakardiyak) uygulama: Acil durumlarda veya kalp

ameliyatlarında myokart içine ve kalp boşluklarına ilaç enjekte

edilmesidir.

Adrenalin gibi stimulan ilaçlar, 4. interkostal aralıkta sternum yanından.

Eklem içine (intraartiküler) uygulama: İlacın enjeksiyon yolu ile eklem

içine verilmesidir.

Kortikosteroid ve antibiyotik ilaçlar

Uterus içine (intrauterin) uygulama: İlacın uterus (miyometrium) içine

uygulamasıdır.

Sezaryen işleminden sonra uterusun büzülmesi hızlandırmak ve

kanamayı azaltmak için oksitosin hormonu uygulaması

Uterus boşluğuna lokal etkili gebelik önleyici projesteron veya

spiral=rahimiçi alet=RİA

Vajina içine (intravajinal) uygulama: Jel, ovül, krem, köpük ve vajinal

tablet şeklindeki ilaçların, vajina içine uygulanmasıdır.

Spermisid ilaçlar koitustan önce uygulanarak gebe kalmayı önleyebilir

İlaçları Uygulama YerleriLokal

• Rektum (Rektal) veya kolon içine uygulama: Rektumun yüzeysel

lezyonları ve bazı kolon hastalıklarında (hemoroid, polip, anal

fissür gibi) rektum ve/veya kolona ilaç uygulanmasıdır.– Süpozituvar, enema, merhem ve lavman gibi ilaçlar

– Rektal uygulama sistemik etki elde etmek (bebeklerde antipiretik etki) için de

kullanılır

• Konjunktiva üzerine uygulama: Solüsyon, pomad veya

süspansiyon şeklindeki steril preparatlar göz ve göz kapaklarına

ait enfeksiyon tedavisinde veya miyozis (pupillanın daralması) ya

da midriyazis (pupillanın genişlemesi) oluşturmak için uygulanır.

• Ağız içi (bukkal) uygulama: Ağız ve boğaz mukozasının yüzeysel

iltihaplanmalarında, ilacın ağız boşluğuna uygulanmasıdır.– Tonsilit, diş apsesi gibi derin yapılardaki enfeksiyonlarda yararı yoktur

• Burun boşluğu içine (intranazal) uygulama: Toz, solüsyon (burun

damlası) veya sprey şeklindeki preparatların, burun boşluğuna

uygulanmasıdır.– Nadiren sistemik etki elde etmek için kullanılır. Örn. Oksitosin sprey

• Dış kulağa uygulama: Dış kulak hastalıklarında ilaçlar,

süspansiyon ve merhem şeklinde uygulanır.

İlaçları Uygulama YerleriSistemik Sistemik etki elde etmek için verilen ilacın uygulama yerinden

emilerek kan dolaşımına geçmesi ve etki yerine ulaşması gerekir

Sistemik uygulamada ilaçlar; enteral, parenteral, inhalasyon vetransdermal yollar ile verilir.

Enteral (Sindirim Kanalından) Yol:

Ağız yolu ile (oral, per os) ilaç verilmesi: İlacın ağızdan, emilerek

veya içilerek alınmasıdır. Oral yol, ilaç alımının en çok uygulandığı

yoldur. Özel durumlarda ağızdan veya burundan mideye özel bir

kateter yardımıyla ilaç veya besleyici madde solüsyonu uygulanır.

Buna gavaj adı verilir.

Dilaltı (sublingual) yolu ile ilaç verilmesi: İlacın dil altına konulup,

ağız mukozasından ve/veya lenf damarlarından emilmesidir..

Nitrogliserin gibi antianjinal ilaçlar, steroid yapılı hormonlar bu yolla

uygulanabilir. Dil altı uygulamada emilen ilaç karaciğerden geçmeden sistemik dolaşıma geçtiği

için etki kısa 0,5-1 dakika içinde etki başlar.

Rektal yol ile ilaç verilmesi: Ağızdan ilaç vermenin uygun olmadığı

durumlarda İlaçların rektuma uygulanması suretiyle ya lokal etki

elde edilir ya da rektum mukozasından absorbe edilmek suretiyle

sistemik etki elde edilir. Örnek: supozituvar, enama vb.

İlaçları Uygulama YerleriSistemikParenteral yolla ilaç uygulama yolları:

İntravenöz (İ.V.) enjeksiyon: Bu yolla yalnız suda eriyen veya

su ile karışabilen yağlar ve ilaçlar verilebilir.

Biyoyararlanım genellikle %100

Akciğer dolaşımından ilk geçişi sırasında yıkılma veya tutulma olursa

Biyoyararlanım %100’ün altına düşebilir

Büyük hacimde uygulamalar yapılabilir. Dokuya uygulandığında

nekroza neden olabilen ilaçları i.v. vermek mümkündür

Bazı sedatif ilaç ampülleri su ile karışabilir hale getirmek için propilen

glikol veya etenol gibi çözücülerle karıştırılıp verilebilir

İntraarteriyel (I.A) enjeksiyon: Seyrek başvurulan bir ilaç verme

yöntemidir. Sistemik ilaç uygulama yolu değildir. Sadece

enjekte edilen ilacın doku ya da organı etkilemesi istenilen

durumlarda kullanılabilir.

Örnek: Bazı radyolojik tetkikler için radyoopak maddeler bu

yolla verilebilir. Anjiyografi, neoplazma tedavisi

İlaçları Uygulama YerleriSistemikParenteral yolla ilaç uygulama yolları:

Cilt altına (subkütan)(s.c.) enjeksiyon: Genellikle ilaç, kol

(humerus) veya uyluk (femur) bölgesinde cilt altına uygulanır.

Uygulanan solüsyonlar bu bölgelerde gevşek yağ dokusu içine

yayılıp absorbe (emilim) olur. Kendi kendine enjeksiyonda tercih edilir

Ciltte ağrı ve gerilme olmaması için, verilecek solüsyon hacmi 2 ml’yi

geçmemelidir. 5-10 ml arası ise göbek altı bölgeye yapılabilir

Kas içi (intramüsküler)(i.m.) enjeksiyon: Genellikle ilaç gluteal,

deltoid veya vastus lateralis (uyluk dışyüz) gibi büyük kütleli kas

içine uygulanır. İlaç solüsyon hacmi 5 ml’yi geçmemesi tavsiye edilir. 10 ml ise ikiye bölünüp

sağ sol kaslar içine yapılabilir.

Depo ilaç formları (depo penisilin, ADEK vitaminleri) kas içine verilip uzun

süreli etki ve seyrek enjeksiyon imkanı verir

Kemik iliği içine enjeksiyon: Bebeklerde venlerin zor bulunması,

yetişkinlerde venlerin büzülmesi veya kalın bir yağ dokusu

içinde gömülmüş olması durumlarında nadiren uygulanır. Genellikle sternum içine.

İlaçları Uygulama YerleriSistemik İnhalasyon (Solunum) Yolu

Gaz veya buhar halindeki lipofilik (yağda çözünen) ilaçlar,

solunum yoluyla alveol membranını aşıp genel kan

dolaşımına geçer.

Gaz ve uçucu sıvı anestezikler bu yolla verilir.

Bazı ilaçlar da solunum yolları, mukoza veya düz kas

tabakası üzerinde lokal etki elde etmek amacıyla kullanılır.

Transdermal (Deri) Yol

İlacın, özel bir farmasötik şekil içinde ciltten absorbe

edilerek dolaşıma girmesini sağlamak amacıyla cilt üzerine

uygulanmasıdır. Örnek: Nitrogliserin, testosteron, estradiol,

fentanil gibi ilaçlar bu yolla kullanılır.

Skopolamin gibi bazı ilaçlar da kulak arkasına uygulanabilir.

İlaçları Uygulama YerleriDozajlama

İlaçların Vücuttaki Etki Mekanizmaları

Farmakokinetik

Farmakokinetik vücudun ilaca ne yaptığını inceler

İlaçlar vücuda girdikten sonra emilir (absorpsiyon),

dağılır, metabolize olur (biyotransformasyon) ve itrah

(ekskresyonu) edilir.

• A-D-M-E=“İlacın yazgısı”

Absorbsiyon (Emilim )

Dağılım Metabolizma

(biyotransformasyon)

Ekskresyon (İtrah)


Farmakokinetik

Uygulama alanındaki

ilaç etkisi

Plazmadaki ilaç

İdrar, feçes ve safradaki ilaç

ve/veya ilaç metabolitleri

Dokulardaki ilaç

↓

Metabolizma

Dokulardaki ilaç metabolitleri

Emilim

Dağılım

Atılım


Farmakokinetik - İlaçların absorpsiyonu (emilim)

İlaçların absorbsiyonu (emilmesi) uygulandıkları yerden

kan veya lenf dolaşımına geçmeleri demektir.

Absorbsiyonun hızı ve derecesi uygulama yoluna bağlıdır

Sistemik etki yönünden, ilaç ne kadar çabuk absorbe edilirse etkisi

o kadar çabuk başlar

İlaçlar vücutta membranlardan nasıl geçerler?

İlaçların absorbsiyonu ve diğer farmakokinetik olaylar

sırasında membranları aşmaları beş şekilde olur

İlaçların

Membranlardan

Geçişi

Pasif (basit) difüzyon

Aktif transport

Kolaylaştırılmış difüzyon

Pinositoz (endositoz)

Reseptör aracılı endositoz



Pasif (basit) difüzyon: İlacın hücre membranından

geçişi yüksek konsantrasyonda bulunduğu

taraftan düşük konsantrasyona doğru olur.

Enerji gerektirmez.

Lipid tabakasında çözünerek membranın içinden

geçer

Suda fazla çözünen (hidrofilik) ilaçlar lipid

tabakasından geçemezler.

Membrandaki mikro-kanallar veya membran içi

poruslar (delikler) hidrofilik iyonların pasif difüzyonla

geçişini sağlar.

Aktif transport: İlaç molekülü membranın bir

yüzünde "taşıyıcı" adı verilen doğal bir moleküle

bağlanır ve böylece membranı aşar.

Bu olay enerji gerektirir.

İlaçlar düşük konsantrasyonda oldukları taraftan,

yüksek konsantrasyonda oldukları tarafa bu yolla

geçerler.



Kolaylaştırılmış difüzyon: İlaç molekülleri yüksek

konsantrasyonda oldukları taraftan düşük

konsantrasyonda oldukları tarafa bir taşıyıcı aracılığı

ile geçerler.

Enerjiye gereksinim göstermez.

Pinositoz (endositoz): Büyük moleküllü bileşikler

elektrik yükünün sağladığı kolaylıkla hücreye

yaklaşınca, hücre membranının dış yüzünde bir

çukurlaşma olur, membran molekülü sarar,

membrandan kopan molekül hücre içine girer.

Bu olayın tersi, yani bir molekülün hücre içinden

çıkması da "ekzositoz" adını alır.

Her iki olay da enerjiye gereksinim gösterir.

Reseptör aracılı endositoz: hücre yüzeyinde

kendilerine özgü reseptörlerle kombine olarak hücre

membranını aşarlar.



İlaçların absorpsiyon hızı ve derecesini etkileyen faktörler

Uygulama yeri ile ilgili

faktörler

Dozaj şekli ile ilgili

faktörler

İlaçla ilgili fizikokimya

sal faktörler



İlaçla ilgili fizikokimyasal faktörler

Molekül Büyüklüğü: Ufak moleküllü bileşikler daha

kolay geçer. Dekstranlar ve heparin gibi büyük

moleküller geçemez

Molekülün Lipofilikliği: Molekülün non-iyonize şeklinin

lipofilikliği ne kadar fazla ise membranlardan geçişi o

kadar kolaydır.

Lipofiliklik derecesi: Yağ/su dağılım katsayısı

Ön ilaç

İlacın İyonizasyonu: İlacın non-iyonize şekli

membranları aşar

İlacın sulu ortamdaki iyonizasyonunu ortam pHsı ve ilacın

dissosiasyon (çözünebilme) katsayısına bağlı.




İlaçların tuz şekli: Zayıf asid (Ca, Na gibi) ve zayıf

bazların (HCl, HBr) tuz şekilleri ana bileşiğe göre daha

fazla çözünür ve daha hızlı emilirler.

Partikül Büyüklüğü: İlaç partikülleri ne kadar ufaksa

çözünme (dissolüsyon ve absorpsiyon) daha fazla

Bazı ilaçlarda sakıncalı olabilir. Penisilin G ve eritromisin midede

yıkılım artar

İlacın Kristal Şekli: Metastabil (stabil forma dönüşen

kristal şekiller) ve amorf (kristal şekillerinden başka

formları) şekilleri daha hızlı çözünür ve emilir

Amorf>metastabil>stabil

Hidrat ve Solvatlar: İlaç çözücü moleküllerini de içeren

kristaller halinde ise solvat, solvent su ise hidratlar

Daha hızlı ve fazla çözünür.




İlacın derişimi: Konsantrasyon arttıkça emilim hızlanır

İlacın Farmakolojik Özellikleri: Damar büzücü veya

genişletici etki.

Kompleks oluşumu: suda az ve yavaş çözünen ilaçları

kompleks haline getirerek çözünürlükleri artırılarak

biyoyararlanım artırılabilir.

Kafein ile oluşturulan kompleks, ergotamin tartratın

absorpsiyonunu artırır. Örn. Safra asidleri barsakta,

surfaktan(ıslatıcı) madde kompleksleri çözünürlük ve

absorpsiyonu artırır

Aktif kömür, kaolin, kalsiyum, alüminyum bileşiği bazı ilaçları

suda çözünmeyen hale dönüştürerek absorpsiyonu azaltırlar.

Örn. Kalsiyum vb antiasidler tetraisklin ve fluorokinolon gibi

antibiyotiklerle şelat yaparak absorpsiyonu azaltırlar



Dozaj şekli ile ilgili faktörler

Oral uygulanan dozaj şekillerinden biyoyararlanım

katıdan sıvıya gittikçe artar:

Kaplanmış Tablet

Tablet

Kapsül

Emülsiyon

Solüsyon (çözelti)



Uygulama yeri ile ilgili faktörler İlacın uygulandığı yüzeyin alanı

Yüzey alanı artıkça emilim artar

Yaklaşık 3m boy 4 m çapı olan ince barsak 200 m2

Ort. 5 saatte ağızdan alınan ilaç ince barsağın sonuna gelir (1/2-1 saat mide + 4-4.5 saat ince barsak)

İlacın uygulandığı yüzeyin geçirgenliği Yüzeyin geçirgenliği artıkça emilim artar

Skrotum(t.torbası)>mastoid(kulak arkası)>koltuk altı>saçlı deri>göğüs>ön kol>bacak

İnce barsak mukoza>mide ve rektum mukoza

İlacın uygulandığı yerdeki kan akım hızı İlaç uygulandığı yerden pasif difüzyonla absorpsiyonda iç yüzeye

ulaşan ilaç kan dolaşımı sayesinde süratle uzaklaştırılır. C dış >C içolacağından absorpsiyon hızı artar

Mide-barsak kanalının yapısı Kişiler arası farklar bulunmaktadır: fizyolojik faktörler

Dolaşım bozukluğu, konjsetif kalp yetmezliği mide-barsak kan akımını azaltır ve absoprsiyonu geciktirebilir



Uygulama yeri ile ilgili faktörler Mide-barsak kanalının pH’sı

Ortam pH’ı azaldığında (asidite +) zayıf asidik ilaçlar (ASA) non-iyonize kısımları artar ve absorpsiyon hızlanır

Ortam pH’ı azaldığında (asidite +) zayıf bazik ilaçlar iyonizekısımları artar ve absorpsiyon düşer

İstisna; Bazen iyonize kısımlar, non iyonize kısma göre daha lipofilikveya küçük moleküllü olduklarında daha hızlı emilirler. Örn.Sülfonamid, barbitürat

Mide-barsak kanalının hareketleri ve boşalma hızı Mide boşalma süresinin gecikmesi, asidik ilaçların çözünmesini

geciktirir ve emilimleri azalabilir, bazik ilaçların ise çözünmesiniartırıp emilimlerini artırabilir.

Bu gecikme, Mide suyundaki enzimlerle parçalanan bazı ilaçlarında biyoyararlanımını azaltır

Hareketin (motilite) diyare de olduğu gibi artması geçişihızlandırdığı için emilimi azaltır, konstipasyon veya ilaçlahareketin azalması geçiş süresini uzatıp emilimi artıracağıdüşünülse de çözünmede ve mukozaya temas azalacağındannormal motiliteye göre yine düşük emilim gerçekleşir



Uygulama yeri ile ilgili faktörler Mide-barsak kanalının salgıları

Mide salgıları yemek sırasında artar. Salgılara dayanıksız ilaçlarınbiyoyararlanımını azaltır

Safra asidleri suda az çözünen bazı ilaçların barsakta emiliminiartırabilirler

Bol su ile birlikte alımda: Mideyi uyararak boşalmasını kolaylaştırır

Kana osmalite farkından dolayı su ile beraber ilaç absorpsiyonu da hızlanır

İlaçların çözünme hızını ve emilimini artırır

Mide asitinin dilüe olması, aside dayanıksız ilaçların absorbe olma olanağınıartırır

Besin Çok değerlikli metal iyonları veya emilemeyen makromoleküllerle

ilaç molekülleri kompleks oluşturabilir ve emilim azalır

Besin maddeleri veya posaları barsak iç mukozasında ilaçgeçişlerini azaltabilir ve emilim azalabilir

Malabsorbsiyon-İlk geçiş etkisi-Enterohepatik siklus



Biyoyararlanım: Verilen ilacın sistemik dolaşıma

kimyasal değişikliğe uğramadan geçen kısmı

olarak ifade edilir. İlaç enteral yol ile alındığında biyoyararlanımdan söz edlir.

İV verilen ilaç tümüyle sistemik dolaşıma geçer. Absorpsiyon yoktur.

İlacın plazma konsantrasyonun zamanla değişim grafiği

biyoyararlanım hakkında bilgi verir. Eğri altında kalan alan (EAA),

maksimum konsantrasyon(Cmax) ve max. kons. İçin geçen

süre(tmax) biyoyararlanım ölçüsüdür.

İlacın

pla

zm

a k

ons.

0Zaman

İV enjeksiyon

100

oral (p.o) veriliş (kısmi

absorpsiyon)

50


Farmakokinetik - İlaçların Dağılımı

İlaçların dağılımı: ilacın gerye dönüşümlü olarak kan

dolaşımından hücreler arası alana (hücre dışı sıvı) ve/veya

hücre içi sıvıya geçmesidir.

Birtakım parametrelere bağlıdır:

Kan akımı hızına

Kılcal damarların geçirgenliği

İlacın doku ve plazma proteinlerine

bağlanma derecesi

İlacın ne kadar lipofilik olduğu

plazma

Hücreler arası

Hücre içi

42 L

28 L

14 L

10 L

4 L

70 kg



• Plazma: Yaklaşık olarak kan hacminin yarısını oluşturan

plazma, kanın şekilli elamanları dışında kalan kısmıdır.

• Hücreler arası (interstisyel) sıvı kompartmanı: Hücreler

arası boşuğu dolduran sıvı ile BOS (Beyin Omurilik Sıvısı)

ve vücut boşuklarındaki diğer sıvıları içerir.

• Hücre içi (intraselüler) sıvı kompartmanı: Hücre içinde

bulunan sıvıları içerir.



Kan Akımı: kalp debisi çeşitli organlara farklı olarak dağıldığından

farklı dokuların kılcal damarlarına ulaşan kan akımı değişkenlik

gösterir.

Kalp, Beyin, karaciğer, böbrek > iskelet kasları > yağ dokusu

Kılcal Damarın geçirgenliği:

Damarların yapısı:

Kapiler endotel hücreler arasında bağlantı noktaları bulunur

Beyin kılcal damarları bağlantı aralıkları (porus) yoktur. Kan-

beyin bariyeri

İlacın kimyasal yapısı:

Elektrik yükü taşımayan lipofilik ilaçlar kolay geçer

Elekrik yükü olanlar ise bağlantı noktalarından geçmek

zorundalardır.



İlaçların proteinlere bağlanması:

İlaçların geriye dönüşümlü olarak proteinlere (asidik ilaçların çoğu

albümine, bazik ilaçların çoğu alfa1-glikoprotein) bağlanmaları

diffüzyonu elverişsiz kılar

Enfeksiyon, ağır inflamasyon (r. Artrit, üls. Kol., chron.), yanık, MI,

kanser, organ transpl. protein düzeyi artar. (örn. Böbrek transp.

yapılmış veya hemodiyaliz yapılan son dönem böbrek hast. 3 katına

çıkabilir)

İlaç moleküllerinin albümine bağlanmaları seçici değildir, yani aynı

noktaya yapıca benzer olmayan birçok ilaç molekülleri bağlanabilir

Proteine bağlı ilaç farmakolojik etki göstermez, ilaç deposu

(rezervuarı) görevi yapar. Sadece plazmadaki serbest ilaç molekülleri kapilerden hücrelerarası sıvıya geçebilir

Hücre içi sıvıya pasif diffüzyonla geçen serbest ilaç ile plazma da kalan serbest ilaç

arasında denge vardır

Plazmadaki ilaç konsantrasyonu protein oranı hücre içinden 10 kat fazla olduğundan

dokudaki toplam ilaç konsantrasyonundan daha yüksektir (dokuda ilaç depolanıyorsa

kural geçerli değildir)

İlaç molekülleri plazma proteinlerine bağlanmasalardı, vücutta kalış

süreleri ve etki süreleri çok kısa olurdu



• Özellikle, lipofilik ve iyonize olmamış ilaçlar, kolayca fötal

dolaşıma geçebilirler ve fötus üzerinde ve doğum

eyleminde önemli toksik tesirler oluşturabilirler

• İlaçların dokulara sıkı bir şekilde bağlanıpdepolanmasına denir.

• Eşit olamayan ilaç dağılımına yol açar

• Etki ve yan etkide uzamaya neden olur

• Örneğin Barbitüratlar (lipofilik ↑) , vücutta SSSve adipoz dokuda, Tetrasiklinler kemik vedişlerde, Kurşun gibi ağır metaller böbrek,Digoksin myokardda birikir

Sekestrasyon:

• Fazla lipofilik ilaçlar intravenöz veya inhalasyonsuretiyle hızlı bir şekilde verildiklerindebaşlangıçta beyin, kalp ve böbrek gibi fazlakanlanan organlarda yüksek konsantrasyondatoplanırlar. Bir süre sonra ilaç, yağ dokularınagitme olanağı bulur. Böylece ilaç için yeni birdağılım kalıbı ortaya çıkar.

Redistribüsyon:



• Beyin, ilaç etkisine karşı kendinikoruyacak bir yapıya sahiptir (kan-beyin engeli). SSS’ni etkileyen ilaçlarkural olarak fazla lipofilik bileşiklerdir.glukoz, mannitol hipertoniksolüsyonların injeksiyonu, sitotoksikilaçlar ve menenjlerin iltihabı (akutdönemde) gibi etkenler kan-beyinengelini gevşetirler (geçirgenliği artırı)

Santral Sinir

Sistemine Geçiş:

• Pasif difüzyona elverişli birmembranla birbirinden ayrılmış ikikompartımanda dağılan ilaç, eğerpH farkı varsa, daha fazla iyonizeolduğu kompartımanda toplanır.Yani asidik ilaçlar bazik ortamda,bazik ilaçlar ise asidik ortamdatoplanırlar.

İyon Tuzağı


Farmakokinetik - İlaçların metabolizması

İlaçların vücutta enzimlerin etkisiyle kimyasal değişikliğe

uğramasına metabolizma (biyotransformasyon) adı verilir.

Genellikle daha az etkili veya etkisiz bileşikler haline

gelirler.

Bazen daha etkili (kodein->morfin) ve/ya daha toksik

bileşiklere (metil alkol->formaldehit)

Bazen etkisiz bir bileşik vücutta etkili hale getirilir

pro-drog (ön ilaç) veya inaktif prekürsör

(kortikosteroidilaçlar->hidrokortizon)

(α ve β karotenler->Vit A)

GİS absorpsiyonunun artırılması (lipofilik hale getirme)

Uygulama yeri emilimi azaltma ve etki süresini uzatma

(ester formları)

Acı ilaç tatlarının maskelenmesi (palmitatlı türevler)

Bazı ilaçlar biyotransformasyona uğramadan etkili

olurlar ve itrah edilirler



Metabolizma sonucu ilaçların dönüştükleri bileşiklere o

ilacın "metabolitleri" adı verilir.

Bazı metabolitler ana bileşiğe göre daha güçlü ve uzun etki

gösterebilir

Bazen etkinlikten ziyade farmakokinetik özelliği değişir, örn. Daha

polar ve hidrofilik hale gelerek suda çözünme artırılır ve itrahı

kolaylaşır

Besinle alınan doğal bileşikler dışında vücuda giren tüm kimyasal

maddelere «Ksenobiyotikler» adı verilir

Biyotransformasyon enzimleri ksenobiyotiklerin zararlı etkilerini

çoğunlukla azaltmaya yönelik vücudu korurlar

İlaçları metabolize eden organ ve yapılar Karaciğer, enzimlerden en zengin organdır.

Mide-barsak kanalı mukozası,

Akciğerler

Böbrekler

Cilt

SSS

Kan (Plazma ve eritrositler)

Barsak florası bakterileri



İlaçların metabolizması genellikle iki fazda olur.

I. fazda oksidasyon, redüksiyon, kopma

II. fazda ilaç veya metabolitleri bazı maddelerle bağlanır(

konjugasyon)

Faz II, Faz I sonrası oluşan metaboliti daha polar yapar

Bazı ilaçlar sadece I. Faza maruz kaldıktan sonra itrah

edilirler.

Enzim indüksiyonu: enzimin sentezinin artırılması veya

yıkımının azaltılması (sigara dumanı, kömürde kızarmış et)

Klinikte ise, artan enzim etkinliği sonucu bu enzimlerin inaktive ettiği

ilaçların yıkımını artırarak etkinliğini azaltılır

Oto indüksiyon yapan ilaçlar (barbitüratlar, karbamzepin, alkol)

tolerans gelişmesine neden olur

İLAÇ Faz I Metabolit Faz II Konjuge ürün

İTRAH

oksidasyon, redüksiyon, kopmakonjugasyon



Enzim inhibisyonu: enzim etkinliğinin azaltılması veya

durdurulması (greyfurt suyu, kırmızı şarap, estradiol gibi)

Klinikte ise, azalan enzim etkinliği sonucu bu enzimlerin inaktive ettiği

ilaçların etkinliğini artırırlar

İntihar ettiren inhibitör yapan ilaçlar (estradiol, kloramfenikol,

sarımsağın tadını veren di-alil-sulfid) kendilerini reaktif ara ürüne

dönüştüren enzimini oluşan ürün ile geriye dönüşümsüz engellerler

Bazen karaciğer kan akımının bir başka ilaç tarafından azaltılmasına

bağlı olarak diğer ilacın metabolizmasını azaltabilir

Simetidin ve beta blokerler kan akımını azaltarak lidokain’in

yarılanma ömürlerini uzatırlar

İlaç enzim Reaktif ara ürün


Farmakokinetik – İlk geçiş Eliminasyonu

İV yolla uygulanan ilaç

doğrudan sistemik

dolaşıma katılırlar

Oral yolla alınan ilaçlar

ilk önce karaciğerden

geçerler ve büyük

oranda metabolize

olurlar

KARACİĞER

Vücudun Diğer

Kısımları


Farmakokinetik – İlk geçiş Eliminasyonu

Mide-barsak mukozasından absorbe

edilen ilaç molekülleri

kapilerlerden portal dolaşıma girer

Mukoza epitelinde veya karaciğer

hücrelerindeki enzimler tarafından

inaktif metabolitlerine dönüştürülürler

Absorbe edilen ilacın belirli

bir kısmı sistemik dolaşıma

(vena cava inferior) ulaşabilir

Bazı ilaçların değişmemiş şekli veya

matabolizma ürünleri safraya itrah edilir.

(enterohepatik döngüye girenler)


Farmakokinetik - İlaçların ekskresyonu (itrah,atılım)

Vücutta metabolize edilen ilaçlar çeşitli şekillerde atılırlar:

• Bazı ilaçlar ve bunların metabolitleri (özelliklekonjugasyon ürünleri) karaciğer hücreleri tarafındansafra içine atılarak feçes içinde itrah edilirler

Karaciğerdensafra içine atılım

• Glomerüler filtrasyon

• Tübüler sekresyon (salgılanma)

• Tübüler reabsorpsiyon (geriemilim)

Böbreklerdenatılım

• Gazlar ve uçucu maddeler kandan alveol boşluğunapasif difüzyonla geçer ve buradan ekspirasyonsırasında dışarı atılırlar (halotan , azot protoksid)

Akciğerlerdenatılım

• İyodürler, bromürler ve lityum gibi bazı ilaçlar tükrükbezlerinden pasif difüzyonla salya (tükrük) içinegeçerek onun içinde atılırlar

Salya içindeatılım

• İnsan sütü plazmaya göre daha asidik ( pH = 7.08 )olduğundan, emziren annenin aldığı bazı bazik(alkali) ilaçlar iyon tuzağı mekanizmasıyla süttetoplanıp buradan atılırlar ve bu yolla da bebeğegeçebilir (alkol, opioidler)

Süt içinde atılım

• iyodür ve bromürler itrah edilirlerGözyaşı ve Ter ile



Karaciğerden Safra İçine İtrah

İlaçlar ve metabolitleri karaciğer hücreleri tarafından safra

kanalları içine salgılanırlar ve ince barsaklar içine atılırlar.

Safraya atılım esas olarak pasif difüzyon ve aktif transportla

olur. (Hepatik klerens)

Safra içinde ince barsağa gelen inaktif ilaç molekülleri

sindirim enzimleri ve özellikle flora bakterilerinin salgıladığı

enzimler tarafından hidrolize uğrayarak tekrar absorbe

olabilir. Buna "enterohepatik siklus" veya enterohepatik

dolanım adı verilir.

– İlaçların etki süresinin uzamasına neden olan bir olaydır.

Vücudun Diğer Kısımları

İV yolla uygulanan ilaç doğrudan

sistemik dolaşıma katılırlarOral yolla alınan ilaçlar ilk önce

karaciğerden geçerler ve büyük

oranda metabolize olurlar

KARACİĞER



Böbreklerden İtrah (Renal İtrah)

Glomerüler Filtrasyon: Glomerül

endotelinin

Bol miktarlarda hücreler arası porus

içermesi,

Böbrek korteksinde yaklaşık 1.000.000

glomerüler filtrasyon bulunması

Glomerüllerden geçen kan akım hızının

yüksek olmasından dolayı çok hızlı

meydana gelen bir pasif difüzyon

olayıdır.

Plazmadaki serbest ilaç filtrasyona uğrar,

proteine bağlı ilaç glomerüler filtrasyona

uğramaz.

Dakikada filtrasyona uğrayan sıvı hacmi 130

ml kadardır.

Buna göre 24 saatteki filtrasyon hacmi 190

litredir. Süzülen sıvının %99'u tubuluslardan

ve toplayıcı kanallardan geri emilir. Bu süre

içinde idrarın dışarı atılan miktarı 1,5 l dir.


Farmakokinetik - İlaçların ekskresyonu (itrah,atılım) Böbreklerden İtrah (Renal İtrah)

Tübüler salgılanma:

Bu bir aktif transport olayıdır. En fazla

proksimal tübülüslerde olur.

Anyonik (asidik) ve katyonik (bazik) ilaçlara

özgü iki ayrı taşıyıcı türü vardır.

Katyonik bir ilaç diğer bir katyonik ilacın ve

bir anyonik ilaç diğer bir anyonik ilacın

tübülüslerden salgılanmasını inhibe edebilir.

Probenesid (tedavide ürik asid reabsorpsiyonu

engeller-GUT), anyonik taşıyıcıya sıkı

bağlanır; penisilin, sefalosporin gibi

ilaçların itrahını azaltarak plazma düzeyini

ve T1/2 yükseltir

Salgılanma suretiyle itrah glomerüler

filtrasyona oranla çok daha hızlı olur.

İtrahı azaltmaya çalışan bir olay tübüler reabsorbsiyondur

Genellikle pasif difüzyon suretiyle olur. En fazla Proksimal tübülde

Tübüldeki konsantrasyon artışından ilaç tekrar sistemik dolaşıma geçer

Metabolize edilmemiş ilacın böbreklerden itrahı suretiyle, bir dakikada o ilaçtan

temizlenen plazma hacmine renal klerens denir. Eksojen İnulin (polisakkarid) veya

endojen kreatinin glomerüler filtrasyon hızının saptanmasında kullanılabilir



SUNİ İTRAH YÖNTEMLERİ

Plazma proteinlerine/dokuya fazla bağlanmayan,

böbreklerden değişmeden itrah suretiyle atılan ilaçlarla

zehirlenmelerde,

Böbreklerle itraha yardımcı olmak amacıyla,

HEMODİYALİZ

İlacın plazma proteinlerine bağlanma oranı düşük olmalıdır

İlaç vücutta dokuya fazla bağlanmamış olmalıdır

İlacın normal itrah yolu böbreklerden itrah suretiyle olmalıdır

İlaç tedavisi altındaki KBY hastalarında hemodiyalizden sonra

kaybolan ilaç miktarının yerine tamamlanması esastır

PERİTONEAL DİYALİZ

Klerenste, hemodiyalize göre çok az bir artma yapar

HEMOPERFÜZYON

Daha etkin bir yöntem fakat kısıtlı ölçüde uyuglanmakta



Böbrek yetmezliği durumunda doz ayarlaması

Büyük oranda böbreklerden itrah edilen ilaçların kby

hastalarında dozunun azaltılması gerekir

İlacın renal klerensinin, endojen kreatinin klerensi ile

orantılı olması önemlidir

Doz azaltma, hastadaki toplam eliminasyon hız %’sinin o

ilacın normal bir insandaki eliminasyon hız %’ne

oranlanması ile yapılır Böbrek hastasındaki doz= nomal doz x (hastanın %Eh / normal %Eh)

Erkek ve kadınlar için ayrı düzeltmeler yapılarak yaş ve vücut ağırlığı

(çizgili kas kitlesini yansıtan yağsız vücut ağırlığı) gibi parametreler de

dozajlamada rol oynar

İlaçların Vücuttaki Etki MekanizmalarıFarmakodinami

Farmakodinami, ilaçların vücuttaki fizyolojik ve biyokimyasal

olaylar üzerindeki temel etkilerini ve bu etkilerin oluş

mekanizmalarını araştırır.

Kısaca ilacın vücuda ne yaptığını inceler.

Reseptör (algaç,alıcı): Hücrelerde, belirli bir makromolekülün özel

bir kısmını oluşturan, etkin endojen madde ve onlara yapıca

benzerliği olan ilaç moleküllerini seçici bir şekilde yüksek afinite

(etkileşim) göstererek bağlayan ve etkinin başlamasında aracılık

eden yerlerdir.

Kimyasal sinyalibiyolojik sinyal => sinyal transdükleme +

amplifiye

Agonist: Vücuttaki tüm endojen etkin maddeler ve onlar gibi aktive

edebilen maddeler.

Antagonist: Agoniste yapıca benzeyen fakat reseptörü aktive

etmeyen ve agonistin etkisini engelleyen.

[İ] + [R] [İ-R]ikinci ulakE1E2E3…..E son etki


Etki: İlaç moleküllerinin subselüler ve selüler yapılarda

elektrofizyolojik veya biyokimyasal tepkimeler oluşturması

ya da değişikliklere yol açmasıdır.

Kasılma

Gevşeme

Salgılama

Bradikardi

Taşikardi v.b.

Farmakolojik Yanıt

İlaç Etkisi

Terapötik Etki


• Retard etki (gecikmiş etki): terapötik etkinin ortaya

çıkmasındaki gecikme . TSA – en az 3 hafta sonra tam etki

• Plasebo etki: etken madde içermeyen fiziksel özellikleri

bakımından aktif ilaca benzeyen maddelerin gösterdiği

etki.

• Yan (advers=istenmeyen) etki: ilaç amacına uygun

dozlarda kullanıldığında ortaya çıkan zararlı reaksiyon.

• Toksik etki: hastada ağır zararlara, doku lezyonlarına ve

ölüme yol açan ilaç yan etkileridir.

İlaçların Vücuttaki Etki MekanizmalarıFarmakodinami – İlaçların etki mekanizmaları

Reseptörler üzerine etki

İyon kanalları

üzerine etki

Enzimler üzerine etki

Taşıyıcılar üzerine etki


1. Reseptörler üzerine etki

• Reseptörler, hücre membranı yüzeyinde, sitoplazma

içinde ya da çekirdek içinde yerleşmişlerdir

– Yapıca protein veya glikoprotein

– Membran reseptörleri, yeterince lipofilik olmayan pasif

difüzyona elverişsiz moleküllerin hedef hücreleri etkiledikleri

reseptörlerdir

Fonksiyonlarını doğrudan değil G proteini aracılığı ile gerçekleştirirler

Etkileşme sonucu kimyasal sinyalbiyolojik sinyale dönüşür

Artırılan sinyalin özel enzimleri aktive etmesi sonucu bir dizi yıkım ve hidroliz gerçekleşir

Sonuç olarak proteinlerin fosforilasyonu veya hücre içi Ca artışına neden olur

Çekirdekte pekçok temel olayı değiştirerek son yanıtın oluşmasına katkıda bulunurlar


1. Reseptörler üzerine etki

R

İ

R

İ

Agonist

Direkt İyon kanalı açılır

Trandüksiyonmekanizmaları

Enzim aktivasyonu/inhibisyonu

İyon kanalı modülasyonu

DNA transkripsiyonu

Antagonist Etki görülmezEndojen mediatörler

bloke olur


2. İyon Kanalı Üzerine etki

• Hücre yüzeyine yerleşmiş olan

reseptörlerin membranda

kenetlendikleri iyon kanalları Na+,

Ca++, Cl- ve K+ kanallarıdır.

Blokerler Geçirgenlik durur

Modülatörler Açılma artar / azalır

İK

i

İKi


3. Enzimler Üzerine Etki

– İlaçlar, vücutta çeşitli yapılarda belirli fizyolojik fonksiyonların

veya patolojik olayların oluşmasına aracılık eden enzimleri

inhibe/aktive ederek bu fonksiyonların veya olayların

değişmesi sonucu etki oluşturabilir. Örn; Aspirin COX

enzimlerini inhibe eder

İnhibitörNormal

reaksiyonun inhibisyonuE

EE

i

mxmi

Yalancı substratAnormal metabolit

üretimi

ProdrogAktif metabolit

üretimi


4. Taşıyıcılar üzerine etki

İnhibitör veya Taşınma bloke olur

Normal taşıma

Yalancı substrat

Doğal olmayan bileşik birikir

Normal taşıma

Doz-Konsantrasyon-Yanıt

MK (minimum konsantrasyon): ilaçların etki

oluşturabilmeleri için vücuttaki etki yerinde aşması gereken

en az konsantrasyon.

Etki: verilen ilaç sonucu hücre, doku ve organ üzerindeki

değişiklik.

Tesir: oluşan etki sonucu dışarıdan gözlenebilen ve

izlenebilen değişiklikler. örn:kan basıncı ölçülmesi

Etki

Tesir

Yanıt


• Yükleme Dozu: ilacın arzu edilen plazma

konsantrasyonuna ulaşmasının gecikmesi durumunda

istenilen konsantrasyona hızlı ulaşmak amacıyla

uygulanan tek dozdur. Sonrasında ilacın infüzyonuna

tedavi dozu ile (idame doz) edilir.

• Etkinlik (efikasite): bir ilacın oluşturduğu maksimum

yanıttır.

• İlaçların gücü (potens): belli bir etkiyi oluşturmak için

gerekli ilaç dozunun ölçüsüdür.

• Doz-yanıt eğri eğimi: dik eğimlilerde ilaç dozunda küçük bir

artış yanıtta büyük değişikliklere yol açabileceği anlamına

gelir.100

50

Biy

olo

jik E

tki

0

İlaç konsantrayonunun logaritması

A ilacı


100

50

Biy

olo

jik E

tki

0

İlaç konsantrayonunun logaritması

A ilacı

ED50

B ilacı

C ilacı

A ilacı B den daha güçlü

olduğu halde her ikisinin de

etkinliği aynıdır

C ilacının etki gücü

ve etkinliği A ve B

den daha düşüktür.

B ilacı

ED50

A ilacı


İalc

ın p

lazm

a k

ons.

0Zaman (Saat)

İlacın tek doz İV

enjeksiyonu

50

100

t 1/2

İlacın yarılanma ömrü (t1/2) doza

bağımlı değildir.

0,5

İalc

ın p

lazm

a k

ons.

0Zaman (Saat)

Tekrarlanan sabit dozlar, ilacın oral alımının

tekrarlanması ile emilim ve atılım dalgalanmaları

Tek sabit doz, oral yolla

alınan ilacın max

konsantrasyondan sonra

atılım ile düşüşü1.0

1,5

2.0


İlacın

pla

zm

a k

ons.

0

Zaman

İV enjeksiyon

100

İM enjeksiyon (tam absorpsiyon)

oral (p.o) veriliş (kısmi

absorpsiyon)

Doz-Konsantrasyon-Yanıtİlaçlar arasındaki etkileşmeler:

Farmakokinetik Etkileşmeler

ADME tip etkileşmeler

Farmakodinamik Etkileşmeler

Antagonizma

Kimyasal Fizyolojik Farmakolojik

Kompetitif antagonizma

Parsiyel agonist kompetitif

antagonizma

Non-kompetitif antagonizma

Farmasötik etkileşmeler (geçimsizlik)

Sinerjizma

Sumasyon

Potansiyalizasyon


İlaçlar arasındaki etkileşmeler:

Farmakokinetik etkileşmeler Bir ilacın diğer ilacın farmakokinetiğini yani

absorpsiyon, dağılım, metabolizma (biyotransformasyon)

ekskresyonu (itrah)’nu değiştirmesi sonucu

oluşur



Farmakokinetik etkileşmeler

Absorpsiyon düzeyinde, absorpsiyon (emilim) hızını ve/ya

derecesini etkileyen

I. Mide boşalma hızını ve barsak geçiş süresini etkileyen

Antikolnierjik, TSA, antihistaminik , Opioidler ↓

Metoklopramid, proton pompası ↑

II. Mide pH değiştiren, çözünme ve parçalanma değişimi

Antiasidler, H2 res. Antagonistler ↑

III. Mide barsak lümeninde bağlama veya kompleks oluşma Tetrasiklin, siprofloksasin ║ demir sülfat, digoksin

IV. Mide barsak epitel dokuyu bozan emilimi etkileyen Penisilin; glukoz, tiamin, B12 ve demir emilimini bozar

V. Barsak çeperinde CYP3A enzim ve P glikoprotein ile

etkileşmeler

Greyfurt suyu enzimleri etkileyerek bazı ilaçların tedavi indekslerini ↑

↓

VI. Barsak florasını bozarak reabsorpsiyonu değiştiren Tetrasiklin ve ampisilin geniş spek. Antibiyotikler uzun süreli

kullanımda florayı bozarlar




Dağılım düzeyinde etkileyen

Plazma proteinlerine (albumin gibi) ileri derecede

bağlanan iki ilaç arasında görülür.

Daha çok asid ilaçlar arasında

Sanal dağılım hacmi küçük ve tedavi indeksi dar ilaçlarda

klinik sonuçları bakımından önemlidir.

Varfarin (antikoagülan) alan hastaya salisilat,

sulfonamid verilmesi, varfarinin serbest hale geçerek

kanamaya sebep olması gibi.

Albumin üzerinde bağlı olan bilirubin, sulfonamid

kullanımı ile yenidoğanlarda serbest bilirubini artırarak

kernikterusa yol açabilir.




Metabolizma düzeyinde etkileyen

Enzim inhibisyonu

Etkilenen enzimler genellikle siokrom P450 (CYP)

grubudur.

Bir başka ilaç tarafından engelenirse, diğer ilacın

plazma düzeyinde istenmeyen artışlar ile etkisi

şiddetlenebilir ve toksik etkiler görülebilir.

Enzim indüksiyonu

İndüksiyon sonucu kendi eliminasyonunun dışında

diğer ilaçlarında metabolizmasını hızlandırabilirler.

İlaç etkinliğinde azalma meydana gelir

Rifampisin çok çeşitli CYP enzimlerini indükleyebilir ve

terapötik etkinliklerini azaltabilir.




Ekskresyonu (itrah) düzeyinde

Böbrekler özellikle değişmeden atılan ilaç ve ayrıca metabolitlerin

itrahında rol oynayan en önemli organdır.

Mekanizmalar:

Glomerüler filtrasyon

Böbrek kan akımında azalma veya artma ilaçların olağan

etkilerinde değişime yol açarlar.

Tübüler salgılama

Taşıyıcı sistem (transpor molekülde) afinitesi yüksek olan

ilaç az olan ilacın plazma düzeyindeki miktarının artmasına

neden olur.

Probenesid-sefalosporin etkileşmesi

Asid ilaçlarla zehirlenmede, bikarbonat verilerk idrar pH

yükseltilir ve asidik ilacın itrahı hızlandırılır.

Bazik ilaçlarla zehirlenmede ise, amonyum klorür veya

askorbik asid verilerek idrar pH azaltılır.

Tübüllerden reabsorpsiyon

Yarışmalı veya yarışmasız olarak ilacın idrarla itrah hızı

artırılabilir.



Farmakodinamik etkileşmeler

Antagonizma: İki ilaç birarada verildiğinde

birbirlerinin etkisini azaltmaları veya yok etmeleridir.

3 şekilde olur.

1. Kimyasal: iki ilaç aralarında kimyasal

reaksiyona girerek birinin diğerini etkisiz hale

getirmesi. Dimerkaprol un başta civazehirlenmesi olmak üzere (altın,arsenik) antidotolarak kullanılması.

2. Fizyolojik: Ayrı reseptör ya da mekanizmayla

etki yaptıkları halde bir ilacın diğer bir ilacı aksi

yönde etki yaparak azaltılması veya ortadan

kaldırılması. Rifampisin, oral kontraseptiflerinetkisini azaltmaktadır.




3. Farmakolojik: Aynı reseptöre yüksek afiniteli ve

seçici bir şekilde bağlanabilen iki ilaç arasındaki

antagonizmadır.

Kompetitif antagonizma

Parsiyel agonist kompetitif antagonizma

Non-kompetitif antagonizma

4. Farmasötik etkileşmeler (geçimsizlik): Aynı şişe,

enjektör veya serum içinde kimyasal geçimsizlik

Bulanıklık ya da çökelti

Bazı antibiyotikler: gentamisin, penisilin ya

da sefalosporinler




Sinerjizma

3. Sumasyon: Aynı etkiyi oluşturan iki ilaç birlikte

kullanıldığında, tek tek kullanıldıklarında

oluşturdukları etkilerin matematiksel toplamı

kadar etki oluşturuyorsa; bu iki ilaç arasında

sumasyon tipi ( additif ) etkileşme vardır

4. Potansiyalizasyon:İki ilaç birlikte kullanıldığında,

tek tek kullanıldıklarında oluşturdukları etkilerin

matematiksel toplamından daha büyük etki

oluşturuyorsa; bu iki ilaç arasında

potansiyalizasyon tipi ( supra additif ) etkileşme

vardır.

İlaçların Toksik Etkileri

İlaçlar, istenilen yararlı etkileri yanında birçok zararlı

etkilere de neden olurlar.

Hiçbir ilacın tek bir etkisi yoktur.

İlacın kullanım amacı dışındaki etkileri yan etkiler diye

adlandırılır.

Yan etkisi olmayan ilaç yoktur.



Yalın toksik etkiler

Fonksiyonel

Biyokimyasal

Yapısal

Özel toksik etkiler

Mutajenik

Kanserojenik

Teratojenik

Dayanıksızlık reaksiyonları

Alerji

İdiyosenkrazi


• Yalın Toksik Etkiler

– Doza bağımlı olarak gelişen öngörülebilir özellikte

zararlı etkilerdir.

• Fonksiyonel (Farmakodinamik) Toksik Etkileri

– Yalın toksik etkilerin en sık görülen şeklidir.

Hastanın yararı için değişen fizyolojik etkilerin

yanında, istenmeyen bazı fizyolojik

değişikliklerin oluşması durumudur

• Biyokimyasal Toksik Etkiler

– İlaçların klinikte ölçülen biyokimyasal

değerlerde yaptığı değişikliklerdir.

• Yapısal Toksik Etkiler

– İlaçlar ve metabolitlerinin doku ve hücre

düzeyinde yaptığı morfolojik bozukluklardır. En

fazla karaciğer ve böbreklerde oluşurlar


• Özel Toksik Etkiler

– İlaç veya metabolitlerinin hücre çekirdeğini bozmalarına bağlı

olarak gelişen, genellikle kalıcı nitelikte olan toksik etkilerdir.

• Mutajenik (genotoksik) Etki

– İlaçların veya radyasyonun hücre çekirdeğinde DNA

moleküllerinde oluşturduğu kalıcı yapı değişikliklerine

mutasyon adı verilir. Mutasyon yapan etkenlere

mutajen, mutasyon sonucu oluşan yapıya mutant

denir.

• Kanserojenik (Karsinojenik) Etki

– Kanserojenik etken kimyasal bir madde olabildiği

gibi ultraviole ışınları, X ışınları ve bazı virüsler de

olabilir.

• Teratojenik Etki

– Bazı maddeler gebe kadınlar tarafından

alındıklarında plasentadan fötal dolaşıma geçerek

fötusta kalıcı bozukluklara neden olurlar. Bu duruma

teratojenezis ya da fötotoksik etki denir.

Teratojenezis oluşturan etkene teratojen adı verilir


Dayanıksızlık Reaksiyonları

– Kişide bir hastalık hali varsa, ilaca normal kişilerden daha

duyarlı olur ve istenmeyen reaksiyonlar oluşur. Bunlara

dayanıksızlık (aşırı-duyarlık) reaksiyonları denir.

Alerji

– İlaca karşı reaksiyonun antijen-

antikor birleşmesi ve antijen-T

lenfositi etkileşmesi gibi

immünolojik (bağışıklıklarla ilgili)

mekanizmalara dayanması

durumudur.

– İlaç alerjisinde en ciddi durum

anaflaktik şoktur. Hafif bir fenalık

duyumsamadan ölüme kadar

giden, değişen şiddette

reaksiyonlardır.

– Tedavisi için adrenalin,

antihistaminikler ve glukokortikoid

ilaçlar verilir

farmakoloji 1 – farmakolojiye giriş...farmakoloji giri • farmakoloji, yunanca ‟pharmacon”...

Documents