Fatih kompleks,IstanbulProf. dr. Marina MihaljevicAleksandra Alempijevic 07-002/08

Osvajanje Carigrada 1453. godine od strane Sultana Mehmeda Fatiha, poznatijeg kao Mehmed Osvajac[footnoteRef:2] je ubrzalo razvoj otomanske arhitekture. Istanbul, nova prestonica otomaskog carstva je bila demolirana i bilo je potrebno da se rekonstruisu postojeci objekti i izgrade novi. Nekoliko velikih projekata je izgradjeno u drugoj polovini 15. veka. Medju ovim projektima svakako je i kompleks Fatih. Kompleksi su najvazniji delovi turske arhitektonske istorije jer odgovaraju potrebama vise vrsta ljudi. Fatih Kompleks (slika 1.) je izgradjen na istaknutom brdu Istanbula, u ulici Fevzi Pase , sa pogledom na Zlatni rog. Ceo ovaj kompleks se sastojao od: dzamije,mauzoleja Mehmeda Fatiha,baste, medrese, mekteba [footnoteRef:3],bolnice, tabhana, hospisa (prenocista), karavansaraja,skole Kurana i biblioteke. Ceo kompleks je ostecen u zemljotresima 1509. i 1766. godine a drugi je sravnio dzamiju. Nova dzamija je podignuta na temeljima stare dzamije.Skola Kurana ,biblioteka i kupatila su izgubljeni, a delovi hospisa, narodne kuhinje I karavansaraji su preziveli. [2: (1444-1446, 1451-1481)] [3: Medresa za mladju decu]

Dzamjia je glavni objekat kompleksa. Dzamija je projektovana 1459. godine a izgradnja je zapoceta 21. februara 1463. godine a zavrsena u decembru 1470. godine. Dzamija je izgradjena na temeljima nekadasnje vizantijske crkve, crkve Svetih Apostola. Plan za ovu dzamiju je radio arhitekta Sinan ,ne Sinan Mimar,velemajstor iz 16. veka ,vec Koca Sinan.Njegov pomocnik je bio Ilyas koji je preminuo 1487. godine. Neki izvori kazuju da je arhitekta bio Grk po imenu Christodoulos.Prvobitna dzamija nije ona koju danas vidimo. Zemljotres 1509. godine je znatno ostetio nakon cega je rekonstruisana,ali se dzamija urusavala i nakon zemljotresa 1557. i 1754. godine. Tokom zemljotresa 22. maja 1766. godine kada se centralna kupola urusila zidovi su bili u stanju koje se nije moglo sanirati. Na ovoj prvobitnoj Dzamiji Sultana Mehmeda Fatiha postojala je polukupola nad mihrabom i tribocne kupole sa svake strane. Polukupole i kupola su pridrzavani umetcima u zidovima i dva stupca . Izmedju ovih stubaca i severnog zida koji pomaze stvaranju dvostrukog luka koji pridrzava timpanon[footnoteRef:4] su dva anticka porfirna stuba koji su bili predmet cudjenja i primedba svima onima koji sui h videli. Ovi monolitni porfirni stubovi su tokom zemljotresa uruseni i sahranjeni u temeljima nove dzamije.Plan dzamije kakvu je danas vidimo projektovana je potpuno drugacije od prvobitne dzamije. Zavrsena je za vreme vladavine Sultana Mustafe III, a arhitekta je bio Mehmet Tahir. Nova dzamija je imala siru osnovu od prve sa centralnom kupolom koju drze cetiri polukupole (slika 2.) . U uglovima dzamije se cetiri male kupole.Kupola dzamije je precnika 20,25 metara,a i polukupole su istog precnika. Cela ova gradacija kupola i polukupola ima piramidalan oblik (slika 3.) . Plan dzamije je rotiran za 32 stepena jugoistocno ka Kibli kao i ceo kompleks. Dzamija je sirine 50,7 metara i sira je nego dublja . Danasnji enterijer dzamije je kopija nekadasnjeg dizajna, koji je Sinan i njegovi naslednici koristio vise puta. Kaligrafija unutar dzamije i mimbar pokazuju uticaj baroknog stila ali bele plocice su siromasne u poredjenju sa sjajnim Iznik plocicama kao sto su u Rustem Pasinoj dzamiji. Osnova dzamije je jednaka dvoristu koje joj prethodi. Dvoriste (avlija) Fatih dzamije zajedno sa bazom minareta i delom severnog zida su preziveli zemljotrese. Minareti su postavljeni na krajnjim istocnim i zapadnim delovima severnog zida . Zivopisno dvoriste ima tri revaksa koji su podeljeni prolazima sa strane. Lukovi su radjeni u proporcijama dva prema jedan i njihova sirina daje utisak da je arhitektonski akcenat bio na vertikalnosti. U dvoristu i danas postoje sofe koje su nekada bile od mermera a danas uglavnom od opeke. Za vreme Selima I prozori na svakom kraju portal su obnovljeni i dalje imaju glazirane plocice na lukovima koje su u zutoj,plavoj,zelenoj i beloj boji. Centralna vrata ispod zasiljenog luka su postavljena u prelep okvir dekorisan mukarnasom. (slika 4. ) . Najlepsi deo avlije (dvorista) su svakako Corba kapija (slika 5.) . To je bila centralna kapija koja je pratila osu velikih severnih vrata i mihraba. Corba kapija je dekorisana tehnikom opus sectile koju smo imali prilike da vidjamo u Rimsko i Vizantijsko doba ( slika 6.). Jedina razlika sto je ovde tehnika uporebljena na viseslojnim lukovima. Ova kapija je vodila do Imareta koji je urusen u zemljotresu. Po ostacima nekih drugih imareta kao sto su Haseki Hurem, Sah Sultan i Valide,mozemo jedino da pretpostavljamo kako je ovaj imaret izgledao. To je bila prosta kuhinja od dve sobe bez trpezarije iz koje se hrana iznosila bas kao danas. [4: Trouglast, reljefima ukrasen prostor iznad prozora i vrata]

U sklopu kompleksa se nalaze i medrese[footnoteRef:5] koje i danas postoje. Zbog svog dvorista ove medrese se nazivaju Mediteranske medrese. Ove medrese,kojih ima 16 su rasporedjene u dva reda od po cetiri severoistocno i jugozapadno od dzamije. Medrese su renovirane u razlicito vreme jer su demolirane. U okviru svake medrese nalazile su se sobe za ucenike, sto znaci da su ove medrese bile neka vrsta internata i prvi vid univerziteta u Istanbulu (slika 7.) . Svaki od ovih kompleksa se sastoji od cetiri medrese i cetiri mekteba. Medrese imaju 19 soba sa kupolom,veliku ucionicu i dva ivana zasticena kupolom.Njihove ucionice imaju nise sa mihrabom. Mektebi su jednake duzine kao i medrese ali su znatno uze. U Fatih kompleksu je postojala i biblioteka i skola kurana koje su bile postavljene zasebno. Tabhan je zgrada koja jos uvek stoji.To je bila velika zgrada,dimenzija 64 x 43 metra i ukljucivala je i kuhinju. Do tabhana obicno su se nalazili karavansaraji. Karavansaraji su bili namenjeni za zivotinje i robu koju su gosti donosili I za putujuce dervise. Zgrada bolnice unisena je u zemljotresu .U sklopu bolnice postojalo je 14 velikih soba ilil odeljenja koji su bili modela za jos uvek postojecu bolnicu u Sulejmaniji. Zanimljivo je da je ova bolnica bila za nevernike tj. gradjane koji nisu bili islamske veroispovesti . [5: Islamske skole]

Mauzolej Sultana Fatiha nalazi se iza dzamije. U osnovi je dekogonalnog oblika prekriven kupolom (slika 8.) . U eksterijeru su uocljivi pilastri koji su izvedeni u rokoko stilu. Ulaz u mauzolej Sultana Mehmeda Osvajaca je kroz nisko predvorje na severoistoku. Za vreme Vladavine Abdula Aziza I ovaj mauzolej je obnovljen. Mauzolej Sultanije Gulbahar je sestougaonog oblika sa kupolom.Muzolej Sultanije Naksidil,majke Sultana Mehmeda Fatiha ,je osmougaonog oblika sa kriskastom kupolom.Sagradjen je 1817. godine. Mauzolej je sagradjen u baroko stilu.

Izmedju dzamije i njene avlije i medresa postoji veliki slobodan proctor koji je tad koristen kao bazaar gde su putnici razmenjivali robu . Slika 1.

Slika 2. Slika 3. Slika 4. Slika 5. Slika 6.

Slika 7.

Slika 8.Literatura:Gabor Agoston,Bruce Alan Masters-Encyclopedia of the Ottoman EmpireStephen R. Turnbull- Otoman empire 1326-1699http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=4524http://istanbulmuftulugu.gov.tr/tarihi-camilerimiz/1092-fatih-camiihttp://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=2958http://www.abitabout.com/Fatih+Mosquehttp://istanbulmuftulugu.gov.tr/tarihi-camilerimiz/1092-fatih-camiihttp://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/700ozelfahriunan.pdf