Graevinsko-arhitektonski fakultet NiStudijski program ArhitekturaKatedra za urbanizam i prostorno planiranjeII semestarURBANIZAM I

II PREDAVANJE

Karakteristike urbanizacije

Koncepcije urbanizacijeTipovi urbanizacijeFaze urbanizacijeUrbs

Fenomenom urbanizacije se baveMnoge naune disciplineurbanizam, urbana sociologija, urbana geografija, prostorna ekonomija, urbana ekologija...

Mnogi mehanizmi regulisanja razvojaprostorno planiranje, regionalno planiranje, urbanistiko planiranje, zatita ivotne sredine...

Koncepcije urbanizacije:

Bihejvioralna / socioloka Strukturalna / funkcionalna Demografska Prostorna

Bihejvioralna koncepcija karakteristina za socioloke nauke

Urbanizacija je proces koji tokom vremena utie na ponaanje pojedinca, na stvaranje odredjenih obrazaca ponaanja ili miljenja koji se smatraju URBANIM

urbanizacija bi se mogla definisati i kao irenje gradskog naina ivota u ruralne predelea

Meu mnogobrojnim definicijama urbanizacije koje su ponudili sociolozi... razlikuju se dva razliita znaenja tog procesa:

prostorna koncentracija stanovnitvadifuzija sistema vrednosti, stavova i ponaanja nazvanih urbana kultura ili urbanizam kao stil ivota ( M. Kastels i L. Virt)

to podrazumeva...uee gradjana u velikom broju dobrovoljnih udruenja organizovanih radi zadovoljenja razliitih potreba; slabljenje rodbinskih veza i drutvenog znaaja porodice; anonomnost pojedinca; slabljenje institucije susedstva; povrni, segmentirani i bezlini karakter drutvenih odnosa; podrivanje tradicionalne osnove drutvene solidarnosti; racionalizam u miljenju...

Ipak...

Poimanjem urbanog odredjenim sistemom drutvenih vrednosti i nainom ponaanja pojedinaca i grupa, u izvesnoj meri se gubi prostorna odreenost urbaniteta i njegova iskljuiva vezanost za grad

tako se i u selu mogu nai obrasci urbanog ponaanja, kao to se crte ruralnosti mogu nai i usred najveeg grada -

Zbog toga...Istraivanje urbanizacije kao sociolokog problema moe imati specifian karakter tek kada se vee za odredjene prostorne jedinice grad, region, kvart, predgradje..., odnosno ukoliko se vodi rauna o prostornoj dimenziji drutvene stvarnosti

Strukturalna koncepcija- karakteristina za ekonomske naukeZanemaruje ematizovano ponaanje pojedinca i primat daje vrsti delatnosti stanovnitva, odnosno prelasku ljudi iz poljoprivrednih u nepoljoprivredne aktivnostiPoseban znaaj se pridaje rasporedu delatnosti (poljoprivreda, industrija, tercijarne delatnosti itd.) unutar datog prostora, uz zanemarivanje prostorne komponente razvojaVeoma rairen pristup, osnov skoro svih ekonomskih modela razvojab

Meu mnogobrojnim definicijama urbanizacije koje su ponudili ekonomisti...Urbanizacija je proces u kome se menja ekonomsko-socijalna i aglomeracijska struktura stanovnitva. On oznaava porast stanovnitva koje se bavi nepoljoprivrednim delatnostima i porast naselja u kojima preovladava nepoljoprivredna delatnost (Lj. Pjani)

Ipak...

mnoga industrijska, rudarska naselja ili npr. banje imaju u svojoj populacionoj strukturi dominantno uee stanovnitva koje se bavi nepoljoprivrednim delatnostima, odnosno dominantno uee nepoljoprivrednih delatnosti u svojoj proizvodnoj strukturi, pa ipak nemaju sve atribute GRADA

Zbog toga...Istraivanje urbanizacije kao drutveno-ekonomskog problema moe imati specifian karakter tek kada se vee za odredjene prostorne jedinice grad, region, okrug... odnosno ukoliko se vodi rauna o prostornoj dimenziji drutveno- ekonomske stvarnosti

Demografska koncepcija

Polazi od urbanizacije kao procesa koncentracije stanovnitva i bavi se dvema promenljivima:stanovnitvom (populacionom veliinom)prostorom (gustinom naseljenosti)

a zanemaruje ponaanje pojedinaca i grupa i strukturu delatnosti c

Prostorna koncepcijaPolazi od urbanizacije kao procesa koncentracije stanovnitva i aktivnosti i promena u prostoru i prostorno - fizikoj i funkcionalnoj strukturi grada

Bavi se:Mreom naselja (odnosima izmedju gradova na viim prostornim nivoima optinskom, regionalnom, nacionalnom, globalnom...)Unutranjom strukturom gradad

Prostorna koncentracija stanovnitva i gustina naseljenostiPrimer Niavskog okruga

Prostorna distribucija naseljaPrimer Niavskog okruga

Proces urbanizacije se u okviru ove koncepcije sagledava kao:Disperzija gradskih aglomeracija u nacionalnom prostoruUmnoavanje predgradja/suburbija i peri-urbanih podrujaStvaranje novih gradovaStvaranje konurbacija ili spajanje gradova u metropolitenska podruja i regioneRekonstrukcija postojeih gradovaUrbanizacija sela i ruralnih podruja (rurbanizacija)

Disperzija gradskih aglomeracija

Stvaranje novih gradovaBrazijija, Brazil

Stvaranje suburbija, predgraa, sprowl-ova...

Stvaranje konurbacija

Rekonstrukcija postojeih gradova

Tipovi urbanizacije

inioci urbanizacijeObrazac urbanizacije se zasniva na etiri promenljive vrednosti (po E. Lampardu):stanovnitvotehnologijadrutvena organizacijasredina/prostorOdnosno tri tipa inioca (po . Remijeu):tehnoloki razvoj, kao pretpostavka moguih promena u prostorukulturni model, povezan sa kapitalistikim drutvom i usmerenim ka socijalizaciji individuedrutvena podela rada, koja dovodi do izdvajanja upravljakih funkcija i prevlasti ekonomskog uticaja

U uem smislu pojam urbanizacije podrazumeva razvoj gradova izraen u:

promeni broja i obeleja njegovih stanovnikarazvitku njegovih privrednih, socijalnih i politikih funkcijaizgradnji i uredjenju njegovih prostorno- fizikih struktura

(po D. Stefanoviu)

U irem smislu pojam urbanizacije obuhvata:Razvoj gradova u prethodno istaknutom znaenjuKvantitativne i kvalitativne promene stanovnitva, ekonomsko-drutvenih aktivnosti i prostorno-fizikih komponenata u ruralnim naseljima i podrujima, pre svega one promene koje vode prevazilaenju razlika izmedju gradova i sela i njihovoj integraciji

Tipovi urbanizacijeDva osnovna tipa:NORMALNA URBANIZACIJA, kada su demografski tokovi urbanizacije u relativnom skladu sa funkcionalnim i prostornim karakteristikama odredjenog podruja

...iHIPERURBANIZACIJA ili urbanizacija bede, kada postoji nesklad izmedju demografske strukture i druge dve komponente razvoja

Faze urbanizacije

Danas se uglavnom izdvajaju TRI FAZE:

PRIMARNA ili predindustrijskaSEKUNDARNA ili industrijskaTERCIJARNA ili metropolitenska

KVARTARNA ( etvrta faza, po D. Stefanoviu)

PRIMARNA ili predindustrijska faza Kod ove faze stepen urbanizacije je jako nizak, do 20%. U strukturi aktivnog stanovnitva preovladava primarni sektor delatnosti.U ovoj fazi urbanizacije se jo uvek nalaze neke zemlje u razvoju

SEKUNDARNA ili industrijska fazaKod ove faze glavni impuls urbanom razvoju daje razvoj sekundarnih delatnosti. Razvoj industrije zahteva mnogo radne snage to uzrokuje jaku koncentraciju stanovnitva u centre rada i stvaranje velikih aglomeracija sa jedne strane, a sa druge pospeuje ruralni egzodus. Udeo gradskog stanovnitva sve vie raste i ini 2/3 od ukupnog. U strukturi aktivnog stanovnitva preovladavaju sekundarne delatnosti

TERCIJARNA ili metropolitenska fazaDo sada najvia faza urbanizacije i karakteristina je za najrazvijenije zemlje.U ovoj fazi urbanizacije vie od 2/3 stanovnitva ivi u gradovima a veina aktivnog stanovnitva radi u tercijarnim delatnostima.Tercijarne delatnosti imaju svoje zakonitosti lokacije, a u uslovima visokog standarda i mobilnosti stanovnitva dolazi do procesa demetropolitanizacije, pa centralni gradovi postepeno gube stanovnitvo a pogotovo njihovi sredinji delovi. Nasuprot tome rubne i prigradske zone se naseljavaju i urbaniziraju, a kao rezultat toga nastaju metropolitenska podruja tj.urbane regije