fen bİlİmlerİ · atu 5. sinif tam ÖlÇme fen bİlİmlerİ 1. dÖnem tam ÖlÇme fen...
TRANSCRIPT
ATU
5.SINIF
TAM
ÖLÇ
ME
FEN B
İLİMLER
İ 1. DÖ
NEM
TAM ÖLÇME
FEN BİLİMLERİ1. Dönem
TÜRKİYE’DEİLK DEFA
●ÖĞRETİCİ BOL ETKİNLİK
●KAZANIMLARA TAM UYUMLU KONU TESTLERİ
●ÜNİTE TARAMA TESTLERİ
●YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
●YARIYIL VE YIL SONU DEĞERLENDİRME SINAVLARI
●DİJİTAL ÇÖZÜMLER
115. Sınıf Fen Bilimleri
GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
ETKİNLİK 1
Aşağıda verilen kelimeleri, cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazarak bil-gileri tamamlayınız.
1. Güneş ......................................................................................... şekle sahiptir.
2. Güneş’in yapısı ......................................................................................... oluşur.
3. Güneş’in yapısının büyük bölümünü oluşturan maddeler ..............................................................
ve ......................................................................................... gazlarıdır.
4. Güneş ......................................................................................... büyüktür.
5. Dünya’yı ......................................................................................... büyüklüğünde kabul edersek Güneş
.............................................................. büyüklüğünde olur.
6. Güneş hem ......................................................................................... etrafında döner hem de ................................
......................................................... etrafında dolanır.
7. Güneş kendi ekseni etrafında ......................................................................................... doğru döner.
8. Güneş en büyük ......................................................................................... ve ...........................................................................
kaynağımızdır.
9. Güneş bir ......................................................................................... dır.
10. ........................................................................................., Dünya’ya en yakın yıldızdır.
nohut
küresel
ısı
batıdan doğuya
Samanyolu Galaksisi
Güneş
basketboltopu
gazlardan
kendi ekseni
hidrojen
ışık
helyum
Dünya’dan
yıldız
küresel
gazlardan
hidrojen
helyum
Dünya’dan
nohut
basketbol topu
kendi ekseni Samanyolu
Galaksisi
batıdan doğuya
ısı ışık
yıldız
Güneş
12 Bilfen Yayıncılık
GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Aşağıdaki etkinlikte bilgilerin yanındaki parantezlere, bilgi doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
kendi ekseni
gazlardan
küresel
bize en yakın
Dünya’dan
Samanyolu galaksisi
( )
( )
( )
( )
( )
( )
şekildedir.
oluşur.
etrafında döner.
etrafında dolanır.
küçüktür.
yıldızdır.
ETKİNLİK 2
D
D DD
D
D
YY
135. Sınıf Fen Bilimleri
AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
ETKİNLİK 3
Aşağıdaki etkinlikte verilen Ay ile ilgili bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar ve-rip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Ay’ın Yapısı ve Özellikleri
Ay, Dünya’ya en yakın gök cismidir.
Ay’ın şekli küreseldir.
Ay’ın büyüklüğü Güneş’in büyüklüğüne yakındır.
Ay, Dünya’dan küçüktür.
Ay’ın yüzeyindeki toz, Dünya’daki toprak yapısına çok benzer.
Ay’da oksijen bulunmamaktadır.
Ay’ın yüzeyinde dağlar, kraterler ve düzlükler bulunmaktadır.
Güneş, Ay’a göre Dünya’ya daha yakındır.
Ay’da canlıların ihtiyacı olan su bulunmamaktadır.
Ay’da canlılar yaşayabilir.
Doğru Yanlış
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
14 Bilfen Yayıncılık
AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Ay ile ilgili aşağıdaki bilgilerden doğru olanların numaralarını alttaki boş kutuya yazınız.
Aşağıda verilen maddeler kullanılarak Dünya, Güneş ve Ay büyüklüklerine göre mo-dellenecektir. Verilen maddelerin temsil ettiği gök cisimlerini altlarındaki boşluğa yazınız.
1. Dünya’ya en yakın gök cismidir.
2. Hacmi, Dünya’nın hacminden küçüktür.
3. Yüzeyi düzdür, dağ gibi yükseklikler bulunmaz.
4. Dünya’daki canlıların yaşayabileceği bir atmosfere sahiptir.
5. Küresel bir şekle sahiptir.
6. Yüzeyinde kraterler bulunur.
ETKİNLİK 4
ETKİNLİK 5
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
Pinpon topu
Karpuz
Futbol topu
Erik
Tenis topu
Portakal
1 - 2 - 5 - 6
Ay
Güneş
Güneş
Ay
Dünya
Dünya
175. Sınıf Fen Bilimleri
AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ
Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğu-na karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Bilgi D Y
Ay, hem kendi etrafında döner hem de Dünya’nın etrafında dolanır.
Ay, Dünya etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar.
Dünya’dan bakıldığında görülen Ay’ın farklı şekillerine Ay’ın evreleri denir.
Ay’ın evrelerinin oluşmasının sebebi, Ay’ın kendi etrafında dönmesidir.
Ay, kendi etrafındaki dönme hareketini ve Dünya’nın etrafındaki dolanma hareke-tini aynı sürede tamamlar.
Ay, Dünya’nın uydusudur.
Ay, geceleri ışık ve ısı yaydığı için parlak görülür.
Ay’ın ışık alan tarafının Dünya’ya dönük olduğu ve Ay’ın en parlak göründüğü ev-reye “dolunay” denir.Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görünmesinin sebebi, Ay’ın kendi etrafında ve Dünya’nın etrafında aynı sürede dönmesidir.
Ay’ın gökyüzünde görünmediği evreye “ilk dördün” adı verilir.
Ay’ın evrelerinin gözlemlenme sırası; yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün şeklindedir.
Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır.
Ay, Dünya’nın kütle çekimi etkisinde olduğu için Dünya’nın etrafından uzaklaşmaz.
Ay’ın ardışık iki ana evresi arasında geçen süre bir haftadır.
DünyaAy
ETKİNLİK 1
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
18 Bilfen Yayıncılık
AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgilerin doğru tamamlanması için verilen kav-ramları boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız.
Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model üzerinde boş bırakılan yerlere, Dünya’dan bakıldı-ğında gözlemlenen Ay’ın evrelerinin isimlerini yazınız.
Güneş’ten Dünya’nın dolunay uydu
ilk dördün Dünya son dördün aynı
yeni ay
1 ay
1. Ay kendi etrafında dönerken aynı zamanda .......................................... etrafında dolanır.2. Ay, Dünya’nın ...................................................................... sudur.3. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep ...................................................................... yüzü görünür.4. Ay’ın evrelerinin oluşmasının nedeni Ay’ın .......................................... etrafında dolanmasıdır.5. Ay’ın parlak ve yuvarlak şekilde görüldüğü evreye ...................................................................... denir.6. Ay ışık kaynağı değildir, .......................................... aldığı ışığı yansıttığı için parlak görünür.7. Ay’ın hiç görünmediği evreye .................................................................................... adı verilir.8. Ay’ın “D” harfi şeklinde görüldüğü evreye ................................................................................. adı verilir.9. Ay’ın ters ”D” şeklinde görüldüğü evreye .................................................................................... denir.
10. Ay’ın Dünya etrafındaki bir tam dolanımını tamamladığı süreye .......................................... adı verilir.
Güneş
ETKİNLİK 1ETKİNLİK 2
ETKİNLİK 3
Güneş’ten
Dünya’nındolunay
Dolunay
uydu
ilk dördün
İlk dördün
Dünya
son dördün
Son dördün
aynı
yeni ay
Yeni ay
1 ay
195. Sınıf Fen Bilimleri
GÜNEŞ, DÜNYA VE AY
Güneş
ETKİNLİK 4
ETKİNLİK 5
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki parantezin içine “D”, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
Aşağıdaki bilgilerin doğru tamamlanmasını sağlayacak altı çizili kelimeleri seçerek yu-varlak içine alınız.
1. ( ) Güneş, Ay’a göre Dünya’ya daha yakındır.
2. ( ) Dünya kendi etrafında dönerken aynı zamanda Ay’ın etrafında dolanır.
3. ( ) Dünya kendi etrafında batıdan doğuya doğru döner.
4. ( ) Dünya Güneş’in etrafında dolanır.
5. ( ) Ay, Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanır.
6. ( ) Ay kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner.
7. ( ) Ay, Güneş’e göre Dünya’ya daha yakındır.
8. ( ) Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner.
9. ( ) Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzü görülür.
10. ( ) Dünya, Güneş ve Ay’ın kendi eksenleri etrafındaki dönüş yönleri aynıdır.
11. ( ) Ay, kendi ekseni ve Dünya’nın etrafındaki hareketlerini aynı sürede tamamlar.
12. ( ) Güneş, Dünya’nın etrafında dolanırken Ay da Güneş’in etrafında dolanır.
1. Ay, Güneş’in / Dünya’nın uydusudur.
2. Dünya, Güneş’in / Ay’ın etrafında dolanır.
3. Ay, Dünya’nın etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır.
4. Dünya, Güneş’in etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır.
5. Ay’ın Dünya etrafındaki 1 tam turunu tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür.
6. Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüşünü tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür.
7. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 1 / 365 günde tamamlar.
8. Dünya, Güneş’in çevresindeki bir tam turunu yaklaşık 1 / 365 yılda tamamlar.
9. Ay’a Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı / farklı yüzü görülür.
10. Ay’ın iki ana evresi arasında 1 ay / 1 hafta zaman vardır.
Y
Y
D
D
D
D
D
D
D
D
D
Y
20 Bilfen Yayıncılık
GÜNEŞ, DÜNYA VE AY
ETKİNLİK 6
Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğu-na karar vererek kutucukları işaretleyiniz.
DünyaGüneşAy
2
Ay
1
Güneş, Dünya ve Ay D Y
1. Dünya, Güneş ve Ay’ın etrafında dolanır.
2. Güneş, kendi ekseni etrafında döner.
3. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 2 numaralı konumda olduğunda Dün-ya’dan bakıldığında dolunay evresi gözlemlenir.
4. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 1 numaralı konuma gediğinde Dün-ya’dan bakıldığında ilk dördün evresi gözlemlenir.
5. Ay’ın Dünya etrafında dolanma yönü doğudan batıya doğrudur.
6. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 1 konumundan 2 konumuna gelmesi yaklaşık 15 gün (2 hafta) sürer.
7. Dünya’nın Güneş etrafında 1 tam tur dolanması 1 yıl sürer.
8. Ay’ın, Dünya’nın etrafında 1 tur dolanması 1 ay sürer.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
275. Sınıf Fen Bilimleri
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARIGüneş, Dünya ve Ay
1. Güneş’in özelliklerinden dört tanesini yazınız.
2. Ay’ın yapısı ve özelliklerine ait dört tane bilgi yazınız.
3. Ay’ın kaç çeşit hareketi vardır? Açıklayı-nız.
4. Ay’ın gökyüzünde parlak görünmesi-nin sebebi nedir?
5. Aşağıdaki modelde Ay’ın ışık alan ve almayan kısımlarını boyayarak gösteriniz.
Güneş
2
1
3
4
Ay, numaralarla verilen konumlarda iken Dünya’dan gözlemlenen evreleri-nin isimlerini yazınız.
1 Æ
2 Æ
3 Æ
4 Æ
• Şekli küreye benzer.• Isı ve ışık yayan bir yıldızdır.• Gazlardan oluşan bir yapısı vardır.• Yüzeyinde çok büyük patlamalar
olur.
Güneş'ten aldığı ışığı yansıtmasıdır.
• Yüzeyinde kraterler, düzlükler ve dağlar vardır.
• Şekli küreye benzer.• Yüzeyi toz tabakasıyla kaplıdır.• Yok denecek kadar ince bir atmos-
feri vardır.
3 çeşit hareketi vardır.1. Kendi ekseni etrafında dönme ha-
reketi2. Dünya’nın etrafında dolanma hare-
keti3. Dünya ile birlikte Güneş’in etrafın-
da dolanma hareketi
Son dördün
Dolunay
İlk dördün
Yeni ay
28 Bilfen Yayıncılık
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
6. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görünmesi nasıl açıklanmak-tadır?
7. Ay’ın farklı şekillerde gözlemlenmesine “Ay’ın evreleri” denir.Ay’ın evrelerinin oluşmasının nedeni nedir?
8. Güneş, Dünya ve Ay’ın arasındaki büyük-lük ilişkisi nedir? Örnekle açıklayınız.
9. Ay’ın yeni ay evresi gözlemlendiğinde Dünya, Güneş ve Ay’ın birbirlerine göre konumları nasıldır? Model çizerek kısaca açıklayınız.
10. Güneş, Dünya ve Ay’dan daha büyük-tür. Fakat Dünya’dan bakıldığında Gü- neş ve Ay yaklaşık aynı büyüklükte görünür. Bu durumun nedenini açıkla-yınız.
11. Ay’da canlılar yaşayabilir mi? Neden? Kısaca açıklayınız.
Ay kendi etrafındaki dönüşü ile Dünya'nın etrafındaki dolanma hare-ketini aynı sürede tamamlar. Bu ne-denle de Ay'ın hep aynı yüzü görünür.
Ay'ın Dünya'nın etrafında dolanması-dır.
DünyaGüneş
Ay
Güneş’in Dünya’ya Ay’dan daha uzak olmasıdır. Çünkü uzaktaki cisimler ya-kındakilerden daha küçük görünür.
Yeni ay, Ay'ın gökyüzünde görünme-diği evredir.
Yaşayamaz. Çünkü tüm canlıların ihtiyacı olan su ve oksijen Ay'da yoktur. Ay'ın yüzeyini kaplayan toz, Dünya'daki topraktan farklıdır ve bitkilerin ihtiyaçlarını karşılayamaz. Ay'ın atmosferi olmadığı için canlılar Güneş'in zararlı ışınlarına maruz kalır.
En büyük Güneş, ortanca Dünya, en küçük ise Ay’dır.
Basketbol topu Nohut
Toplu iğne başı
Güneş Dünya Ay
315. Sınıf Fen Bilimleri
CANLILARI TANIYALIM
Aşağıdaki bilgilerin yanına bilgi doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazarak etkinliği tamamlayınız.
Aşağıdaki şemada boş bırakılan kutucuklara canlıların ana sınıflarını yazınız.
1. ( ) Canlıları bazı özelliklerine göre gruplandırmaya sınıflandırma denir.
2. ( ) Canlılar sınıflandırılırken canlıların hareketleri, vücut yapıları, beslenme ve üreme şekilleri, akrabalık ilişkileri gibi özelliklere bakılır.
3. ( ) Canlılar dört ana gruba ayrılmıştır. Bunlar; mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlardır.
4. ( ) Canlıların sınıflandırılması, canlılar hakkında yapılan çalışmaları kolaylaştırır.
5. ( ) Eski dönemlerde yaşayan insanlar hayvanları karada, havada ve suda yaşayanlar olarak gruplandırmışlardır.
6. ( ) Bilimsel çalışmalar ve teknolojinin gelişmesi canlıların doğru sınıflandırılmasını sağlamıştır.
ETKİNLİK 1
ETKİNLİK 2
CANLILAR
sınıfıdır.
D
D
D
D
D
D
Mikroskobik canlılar Mantarlar Bitkiler Hayvanlar
32 Bilfen Yayıncılık
MİKROSKOBİK CANLILAR
ETKİNLİK 3
Aşağıdaki tabloda verilen bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilginin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Aşağıdaki tabloda mikroskobik canlılar etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olayların, mikroskobik canlıların olumlu ya da olumsuz etkisi olduğuna karar verip tablo-daki ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Bilgi D Y
Bitkiler, hayvanlar ve mantarlardan başka yalnızca mikroskopla görebildiği-miz canlılara mikroskobik canlı denir.
Mikroskobik canlılar sadece nemli topraklarda yaşayabilir.
Mikroskobik canlıların bazıları zararlıdır.
Sütten yoğurt yapılırken mikroskobik canlılardan yararlanılır.
Doğada bulunan bazı mikroskobik canlılar bitki ve hayvan atıklarını çürütür.
Mikroskobik canlılar kendi besinlerini, fotosentez yaparak kendileri üretir.
Mikroskobik canlılar sadece çok düşük sıcaklıklarda yaşayabilir.
Mikroskobik canlılar uygun nem, sıcaklık ve besin bulduklarında hızla çoğa-labilir.
Bazı mikroskobik canlılar, hayvan ve insanların vücutlarına girerek hastalığa sebep olur.
Bitki ve hayvan atıklarını çürüten mikroskobik canlılar artıkların doğaya dö-nüşümünü sağlar.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
335. Sınıf Fen Bilimleri
MİKROSKOBİK CANLILAR
ETKİNLİK 4
Aşağıdaki tabloda mikroskobik canlılar etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olayların, mikroskobik canlıların olumlu ya da olumsuz etkisi olduğuna karar verip tablo-daki ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Olaylar Olumlu etkisi
Olumsuz etkisi
Besinlerin çürüyüp bozulması
Sütten, peynir ve yoğurt yapılması
Sıtma, kuduz gibi hastalıkların ortaya çıkması
Antibiyotik yapılması
İnsanların kalın bağırsağında B ve K vitamini üretilmesi
Dişlerin çürümesi
Çeşitli hastalıkların tedavisi için aşı üretilmesi
Bitki ve hayvan artıklarının ayrıştırılarak toprağa karışması
Üzümden, sirke ve şarap yapılması
Hamurun mayalanması
Tırnak ve parmak arasında sulu ve kaşıntılı yaralar oluşması
Verem, kolera ve zatürre hastalığının oluşması
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
34 Bilfen Yayıncılık
MİKROSKOBİK CANLILAR
ETKİNLİK 5
Aşağıdaki soru kartlarına mikroskobik canlılarla ilgili sorular yazılmıştır. Soruların cevap-larını kısaca yazınız.
• Neden “Mikroskobik canlı” ismi verilmiştir?
• Bütün mikroskobik canlılar zararlı mıdır?
• Mikroskobik canlılar nerelerde yaşar?
• Mikroskobik canlılar besinlerini kendileri mi üretir yoksa dışarıdan hazır olarak mı alır?
• Mikroskobik canlılardan faydalanılan olaylara üç tane örnek yazınız.
Gözle görülmeyip yalnızca mikroskopla görülebil-dikleri için.
Suda, havada, yiyeceklerin üzerinde, toprakta ve diğer canlıların vücutlarında yaşayabilen türleri vardır.
• Hamurun mayalanması• Sirke yapılması• Sütten yoğurt ve peynir yapılması
Yararlı türleri de vardır.
Dışarıdan hazır olarak alır.
375. Sınıf Fen Bilimleri
Parazit Mantar Küf Mantarı
Şapkalı Mantar Maya Mantarı
MANTARLAR
ETKİNLİK 1
Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız.
MANTARLAR
...............................
...............................
...............................
...............................
çeşididir.
örnektir.
örnektir.
örnektir.
örnektir.
Şapkalı Mantar
Küf Mantarı
Maya Mantarı
Parazit Mantar
38 Bilfen Yayıncılık
MANTARLAR
ETKİNLİK 2
ETKİNLİK 3
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
Aşağıda mantarlarla ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Verilen bilgilerin ait olduğu mantar çe-şidini yanındaki boşluğa yazınız.
1. ( ) Mantarlar; gövde, şapka, kök ve yaprak olmak üzere dört kısımdan oluşur.
2. ( ) Mantarlar fotosentez yapamaz.
3. ( ) Mantarlar; şapkalı mantarlar, küf mantarları, maya mantarları ve hastalık yapıcı (parazit) mantarlar olmak üzere dört çeşittir.
4. ( ) Şapkalı mantarların hepsi zehirlidir.
5. ( ) Kültür mantarları, besin olarak tüketilebilen, özel olarak yetiştirilen mantar çeşidi-dir.
6. ( ) Hamurun mayalanmasını sağlayan mantara, maya mantarı denir.
7. ( ) Mantarlar, ağaçların gövdelerine yapışık ya da gölgelik ve nemli bölgelerde yaşar.
8. ( ) Mantarlar kendi besinini kendi üretir.
9. ( ) Ayak ve ellerde kaşıntıya sebep olan canlılar, hastalık yapıcı mantarlardır.
10. ( ) Poşet içinde uzun süre bekletilen ekmeğin üzerindeki kaygan yeşilimsi tabaka maya mantarlarıdır.
11. ( ) Sebze ve meyvelerin küflenmesine sebep olan mantarlara, küf mantarı denir.
12. ( ) Birçok hastalığın tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin yapımında küf mantarla-rından yararlanılır.
• Çürümüş meyvelerin üzerinde oluşan yeşil renkli pamuk yığını şeklindeki yapılar ............................
• Saçkıran hastalığına sebep olan mantar ............................
• Proteince zengin besin maddesi olarak tüketilen ve özel olarak yetiştirilen mantar ............................
• Hamurun mayalanmasını sağlayan mantar ............................
• Penisilin ve diğer antibiyotiklerin yapımında kullanılan mantar ............................
• Ormanlarda, ağaç gövdelerine yapışık şekilde yaşayan ve çoğu zehirli olan mantar ............................
Y
DD
Y
D
D
DY
D
Y
D
D
küf
parazit
kültür
maya
küf
şapkalı
415. Sınıf Fen Bilimleri
BİTKİLER
ETKİNLİK 1
Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız.
CANLILAR
sınıfıdır.
..........................
..........................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
....................................................
örnektir.
çeşididir.
örnektir.
örnektir.ör
nekt
ir.ör
nekt
ir.
Mikroskobikcanlılar
Bitkiler
Çiçeksizbitkiler
Mantarlar
Hayvanlar
Çiçeklibitkiler
Bitkiler
Mantalar
Hayvanlar Mikroskobikcanlılar
Çiçeksizbitkiler
Çiçekli bitkiler
42 Bilfen Yayıncılık
BİTKİLER
ETKİNLİK 2
Aşağıdaki modelde çiçekli bir bitkinin kısımları gösterilmiştir. Gösterilen kısımların isim-lerini ve görevlerini kısaca yazınız.
Aşağıda bitkilere ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerin hangi bitki çeşidine ait oldu-ğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
............................................
Görevi: .........................................................
...............................................................................
...............................................................................
.............................
............................................
Görevi: .........................................................
...............................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
...............................................................................
...............................................................................
............................................
Görevi: ....................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................................
............................................
Görevi: ..........................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
............................................
Görevi: ........................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..............................................................................................
Çiçek
Yaprak
Gövde
Kök
Bitkinin üremesini sağlar. Tohum ve meyve burada oluşur.
Dal, çiçek, meyve gibi kısım-ları taşır. Köklerden alınan su ve mineralleri, yapraklarda üretilen besini bitkinin diğer kısımlarına taşır.
Güneş ışığını kullanarak besin ve oksijen üretir. Solunum ve boşaltım yapar.
Topraktan su ve mineral alınmasını, bitkinin toprağa tutunmasını sağlar.
435. Sınıf Fen Bilimleri
BİTKİLER
ETKİNLİK 3
Aşağıda bitkilere ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerin hangi bitki çeşidine ait oldu-ğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Özellikler Çiçeksizbitki
Çiçeklibitki
Nemli bölgelerde, ağaç gövdelerinde, akarsu kenarlarındaki taşlarda ve denizlerde yaşar.
Kök, gövde, yaprak ve çiçek olmak üzere dört ana bölümden oluşur.
Çiçeği sayesinde tohum oluşturur ve tohumla ürer.
Doğada diğer bitki türüne oranla daha az bulunur.
İlkel bitkilerdir.
Tohum oluşturamaz.
Yalnızca bazı türlerinde kök, gövde ve yaprak bulunur.
Fotosentez yaparak kendi besinini üretir.
Hoş kokusu ve renkleriyle doğayı güzelleştirir.
Gelişmiş bitkilerdir.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
44 Bilfen Yayıncılık
BİTKİLER
Bitkiler Çiçekli bitki Çiçeksiz bitki
Kara
yosu
nuO
rkid
eEğ
relti
otu
Dom
ates
Fasu
lye
Atku
yruğ
uSu
yosu
nuETKİNLİK 4
Aşağıdaki tabloda yer alan bitkilerin türüne karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
455. Sınıf Fen Bilimleri
BİTKİLER
ETKİNLİK 5
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
1. ( ) Bitkiler kendi besinini kendi üreten canlılardır.
2. ( ) Çiçeksiz bitkiler, gelişmiş bitki türleridir.
3. ( ) Çiçekli bitkiler tohum oluşturarak çoğalır.
4. ( ) Çiçeksiz bitkilerin çoğunda kök yerine köke benzeyen yapılar bulunur.
5. ( ) Çiçekli bitkilerin bazılarının kökleri besin olarak tüketilir.
6. ( ) Çiçeksiz bitkiler fotosentez yapamaz.
7. ( ) Su yosunu, kara yosunu, kibrit otu çiçeksiz bitki örneğidir.
8. ( ) Çiçekli bitkilerde bulunan çiçek, bitkinin üreme organıdır.
9. ( ) Kök, bitkinin ihtiyacı olan su ve mineralleri topraktan alan kısımdır.
10. ( ) Fotosentez bitkinin kökünde gerçekleşir.
11. ( ) Bitkiler fotosentez sırasında havadaki oksijeni alıp havaya karbondioksit verir.
12. ( ) Patates ve yer elması, kökünde besin depo eden bitkilere örnektir.
13. ( ) Bitkinin gövdesi, kök ve yapraklar arasında madde taşınmasını sağlar.
14. ( ) Fasulye, salatalık, elma çiçekli bitkilere örnektir.
15. ( ) Ziraat mühendisliği, seracılık, çiçekçilik, orman mühendisliği bitkilerle ilgilenen mesleklerdir.
16. ( ) Bitkiler ışıklı ortamda fotosentez yapabilir.
17. ( ) Doğadaki çiçekli bitki sayısı, çiçeksiz bitki sayısından azdır.
18. ( ) Bazı bitkilerin yapraklarını besin olarak tüketiriz.
19. ( ) Yaprak, bitkinin solunum ve boşaltım organıdır.
20. ( ) Bazı çiçeksiz bitkiler tohum oluşturur ve tohumla çoğalır.
D
Y
D
D
D
Y
D
D
D
Y
Y
Y
D
D
D
D
Y
D
D
Y
46 Bilfen Yayıncılık
BİTKİLER
ETKİNLİK 6
Aşağıda verilen bilgileri kullanarak bulmacayı çözünüz.
1 2
3
4
1
2
3
4
5
Yukarıdan Aşağıya1. Çiçekli bitkinin üreme organı2. Yapraklar ve kök arasında madde
taşınmasını sağlayan bitki kısmı3. Çiçekte oluşturulan ve bitkinin üre-
mesini sağlayan yapı4. Bitkinin fotosentez yapan kısmı
Soldan Sağa1. En gelişmiş çiçeksiz bitki2. Bitkinin topraktan su ve mineral
almasını sağlayan kısmı3. Bitkilerin besin üretme olayı4. Kökler sayesinde su ile birlikte top-
raktan alınan madde5. Fotosentez yapılabilmesi için gere-
ken enerji türü
E
F
Ğ
O
H
U
R
T N
E
K
Ç
İ
Ç
O T
M
L
S E
İ
K
T
E Z
N
Ö
V
D
G
İ
I
E
K
O
Ş
R
T
I
A
P
R
A
K
Y
U
L
495. Sınıf Fen Bilimleri
HAYVANLAR
8. Aşağıdaki tabloda verilen özelliğin ait olduğu bitki türüne karar verilip ilgili kutucuk işaretlenecektir.
Bilgi Çiçeklibitki
Çiçeksizbitki
1. Tohum üretir ve tohumla çoğalır.
2. Eğrelti otu, bu türe örnektir.
3. Diğer türe göre daha gelişmiş yapıdadır.
Konuyu çok iyi bilen Emir tabloyu doğru işaretlediğine göre, Emir’in işaretle-mesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çiçeklibitki
Çiçeksizbitki
1 ✓
2 ✓
3 ✓
B) Çiçeklibitki
Çiçeksizbitki
1 ✓
2 ✓
3 ✓
C) Çiçeklibitki
Çiçeksizbitki
1 ✓
2 ✓
3 ✓
D) Çiçeklibitki
Çiçeksizbitki
1 ✓
2 ✓
3 ✓
ETKİNLİK 1
Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız.
HAYVANLAR
.........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
.........................................
çeşididir.
örnektir.
örnektir.örnektir.
örnektir.örnektir.
örnektir.
çeşididir.
Balıklar
Kuşlar
Kurbağalar
Memeliler
Omurgasız hayvanlar
Omurgalı hayvanlar
Sürüngenler
Omurgasız hayvanlar Omurgalı hayvanlar
Balıklar
Kurbağalar
Sürüngenler
Kuşlar
Memeliler
50 Bilfen Yayıncılık
HAYVANLAR
ETKİNLİK 2
ETKİNLİK 3
Aşağıdaki tabloda yer alan hayvanların hangi sınıfa ait olduğuna karar verip ilgili kutu-cuğu işaretleyiniz.
Aşağıdaki tabloda bazı omurgalı hayvanlar verilmiştir. Verilen hayvanların sınıfını işaret-leyiniz.
Hayvanlar Omurgasız OmurgalıKarıncaLeylek
FareSolucan
Yılanİnek
SalyangozYarasaLevrekKöpek
Hayvanlar Omurgasız OmurgalıYengeçİstiridye
TavukHamsiBalinaTırtıl
KurbağaÖrümcek
IstakozAkrep
Hayvanlar Balıklar Kurbağalar Sürüngenler Kuşlar MemelilerFil
KurbağaLevrekYunusTavuk
BukalemunYılanKargaFare
KaplumbağaHamsi
Penguen
✓ ✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
515. Sınıf Fen Bilimleri
HAYVANLAR
ETKİNLİK 4
Aşağıda hayvanlara ait bazı özellikler ve bazı hayvanların resimleri verilmiştir. Özellikle-rin ait olduğu hayvana karar verip resmin altındaki kutuya özelliğin numarasını yazınız.
Özellikler
1. Doğurarak çoğalır.
2. Yavrusuna bakar.
3. Solungaç solunumu yapar.
4. Yumurtayla çoğalır.
5. Önce solungaç, daha sonra deri ve akciğer solunumu yapar.
6. Yavrusunu sütle besler.
7. Vücudu sert pullarla kaplıdır.
8. Vücudu tüylerle kaplıdır ve kanatları vardır.
9. Vücudu pullarla kaplıdır.
10. Suda yaşar.
Papağan Timsah Balina
Kurbağa Balık
2, 4, 8 4, 7, 10
4, 5, 10
1, 2, 6, 10
3, 4, 9, 10
52 Bilfen Yayıncılık
HAYVANLAR
ETKİNLİK 5
Aşağıdaki tabloda yer alan bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Bilgiler D Y
Hayvanlar kendi besinlerini üretemez ve dışarıdan hazır alır.
Hayvanlar, omurgalı ve omurgasız hayvanlar olmak üzere iki gruba ayrılır.
Vücuda destek sağlayan ve omurga adı verilen yapı tüm hayvanlarda bulunur.
Hayvanları sınıflandırırken benzerlik ve farklılıkları dikkate alınır.
Kuşlar ve memeliler yavrularını doğurarak dünyaya getirir.
Balıklar, suda yaşayan omurgasız hayvanlardır.
Kelebek, arı ve solucan omurgasız hayvanlara örnektir.
Sürüngenler, omurgalı hayvanların bir sınıfıdır.
Memeliler, yavrularına bakar ve yavrularını sütle besler.
Kurbağalar, omurgasız hayvanlardır.
Kurbağalar iki yaşamlı canlılardır ve başkalaşım geçirirler.
Sürüngenler yumurtayla çoğalır.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
595. Sınıf Fen Bilimleri
1. Bilim insanlarının yaptığı sınıflandır-maya göre canlılar kaç sınıfa ayrılır?
Canlı sınıflarının isimlerini yazınız.
2. Çiçekli ve çiçeksiz bitkilere üçer tane örnek yazınız.
3. Omurgalı hayvanlar kaç sınıfta incele-nir?
Canlı sınıflarının isimlerini yazınız ve birer tane örnek veriniz.
4. Bazı hayvanlara omurgasız hayvan ismi verilmesinin nedeni nedir? Kısaca açık-layınız.
5 tane omurgasız hayvan örneği yazınız.
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARICanlılar Dünyası
BitkilerHayvanlarMantarlarMikroskobik canlılarolmak üzere dört gruba ayrılır.
Çiçekli bitkiler:Gül, menekşe, domates
Çiçeksiz bitkiler:Eğrelti otu, su yosunu, at kuyruğu
Beş sınıfta incelenir:Balıklar Æ Sazan, hamsiKurbağalar Æ KurbağaSürüngenler Æ TimsahKuşlar Æ PapağanMemeliler Æ Tavşan
Vücuda desteklik sağlayan kemik ya da kıkırdaktan oluşan, omurga adı verilen yapı bulunmayan canlı-lara omurgasız hayvan denir.
Midye AkrepKarınca SinekSolucan
60 Bilfen Yayıncılık
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARICanlılar Dünyası
5. Çevremizdeki mantar türlerini ve özel-liklerini yazınız.
6. Mikroskobik canlıların yararlarından iki tanesini yazınız.
7. Mikroskobik canlıların zararlarından iki tanesini yazınız.
8. Faydalı ve zararlı bakterilerin rol aldığı olaylara birer tane örnek yazınız.
9. Küf mantarlarının besinler üzerindeki etkisini ve tıptaki kullanım alanını yazı-nız.
Şapkalı Mantarlar: Ormanlarda, ağaç diplerinde yaşar. Çoğu zehirli-dir. Özel koşullarda yetiştirilen türü olan kültür mantarları besin olarak tüketilir.
Küf Mantarları: Ekmek, sebze ve meyvelerin üzerinde oluşan yeşil kaygan tabakaya küf denir. Besin maddelerinin küflenmesine sebep olur.
Maya Mantarları: Sütten, yoğurt ve peynir yapılmasını hamurun ma-yalanmasını sağlayan mantarlardır.
Hastalık Yapıcı Mantarlar: El ve ayaklarda, deride kaşıntılı ve sulu yaralara sebep olur.
Besinlerin küflenmesine ve çürü-mesine sebep olur.Hastalıklara sebep olur.
Sütün yoğurt olmasını sağlayan bakteri türleri vardır.
Tifo, verem gibi hastalıklar bakteri-ler tarafından meydana gelir.
Besinlerin üzerinde yeşil bir tabaka oluşturup besinlerin küflenmesine sebep olur.Peynir küfü tıpta, penisilin adı veri-len antibiyotiğin yapımında kulla-nılır.
Bitki ve hayvan artıklarının çürütü-lerek toprağa karışmasını, böylece doğaya yeniden kazandırılmasını sağlar.Antibiyotik yapımında kullanılır.
635. Sınıf Fen Bilimleri
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazarak bilgileri tamamlayınız.
1. Cisimlerin yönünü, şeklini, hızını ve durumunu değiştirebilen etkiye .................................. denir.
2. Fiziksel temas olmadan etki eden kuvvetlere .................................. .......................................................... kuvvetler denir.
3. Kuvvetin birimi ............................................................................. dur.
4. Fiziksel temas sonucu cisimleri etkileyen kuvvetlere .................................. ............................................ kuvvetler denir.
5. Kuvvetin büyüklüğü ................................................................................................... adı verilen araçla ölçülür.
6. Cisimlerin yere düşmesini sağlayan kuvvet ......................... ..................................................... kuvvetidir.
7. Dinamometrenin içinde .................................. bulunur.
8. Dinamometre, yayların .......................................................... özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır.
9. Dinamometre içindeki yayın cinsi ve .......................................................................... dinamometrenin ölçebileceği kuvveti belirler.
10. Dinamometrenin ucuna asılan kuvvet arttıkça dinamometredeki yayın .................................
................................................... artar.
11. İnce yay kullanılan dinamometre, kalın yay kullanılan dinamometreden daha .............................. büyüklükteki kuvvetleri ölçebilir.
12. Dinamometre içindeki yayların esnekliğinin .................................................................... vardır.
13. Süngerin sıkılması kuvvetin .................................................. .................................................. etkisine örnektir.
14. Frenine basılan arabanın durması kuvvetin .................................................................................... etkisine örnektir.
ETKİNLİK 1
yay
kuvvet yer çekimi
yavaşlatma
uzama miktarı
temas gerektiren temas gerektirmeyen
az sınırıNewton
esneklik
kalınlığı dinamometreşekil değiştirme
yay
kuvvet
yer çekimi
yavaşlatma
miktarıuzama
temas gerektiren
temas gerektirmeyen
az
sınırı
Newton
esneklik
kalınlığı
dinamometre
şekil değiştirme
64 Bilfen Yayıncılık
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
Aşağıdaki örneklerde etki eden kuvvetlerin türüne karar vererek boş bırakılan yere “te-mas gerektiren” veya “temas gerektirmeyen” yazınız.
Aşağıdaki durumları inceleyiniz ve cisimlere uygulanması gereken kuvvetleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız.
Aşağıdaki etkinlikte dinamometre ucuna özdeş cisimler asılarak dinamometredeki ya-yın uzaması ölçülmektedir. Şekildeki ölçümlere göre dinamometredeki yayın uzama mik-tarlarını sütun grafiği ile gösteriniz.
ETKİNLİK 2
Ağaçtan elma düşmesi
Market arabasının itilerek hareket ettirilmesi
Rüzgâr değirmeninin dönmesi
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
...............................................................................
Uçurtmanın uçması
Kalemle yazı yazılması
Bayrağın dalgalanması
Mıknatısın çivileri çekmesi
Şelaleden suyun akması
Yağmur yağması
temas gerektirmeyen
temas gerektiren
temas gerektiren
temas gerektiren
temas gerektiren
temas gerektiren
temas gerektirmeyen
temas gerektirmeyen
temas gerektirmeyen
655. Sınıf Fen Bilimleri
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
Aşağıdaki durumları inceleyiniz ve cisimlere uygulanması gereken kuvvetleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız.
Aşağıdaki etkinlikte dinamometre ucuna özdeş cisimler asılarak dinamometredeki ya-yın uzaması ölçülmektedir. Şekildeki ölçümlere göre dinamometredeki yayın uzama mik-tarlarını sütun grafiği ile gösteriniz.
ETKİNLİK 3
ETKİNLİK 4
1. Faikcan’ın oyuncak arabasını iterek hareket ettirmesi Æ
2. Engin’in alışveriş arabasını sürmesi Æ
3. Ahmet’in otomobilini itmesi Æ
4. Mehmet’in traktörü itmeye çalışması Æ
Uygulanması gereken kuvvetlerin büyüklük sıralaması:
................................... > .................................. > ................................... > ...................................
1. ölçüm
L
2. ölçüm 3. ölçüm
1. ölçüm 2. ölçüm 3. ölçümÖlçüm
Yaydaki uzama miktarı
4 3 2 1
66 Bilfen Yayıncılık
KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştiriniz.
ETKİNLİK 5
ETKİNLİK 6
1. ( ) Dinamometre, kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılır.
2. ( ) Kuvvetin birimi kilogramdır.
3. ( ) Yer çekimi kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.
4. ( ) Duran topa vurup hareket ettirmek için uygulanan kuvvet, temas gerektiren kuv-vettir.
5. ( ) Dinamometreye uygulanan kuvvet arttıkça dinamometrenin uzaması da artar.
6. ( ) Dinamometre içindeki yayın esnekliğinin sınırı yoktur.
7. ( ) Dinamometrede kullanılan yayın cinsi, dinamometrenin ölçebileceği kuvvetin bü-yüklüğünü etkiler.
8. ( ) Cisimlere uygulanan kuvvet cisimlerin şeklini değiştirebilir.
9. ( ) Hassas ölçüm yapılacak dinamometrenin içinde kalın yay bulunur.
10. ( ) Mıknatısın demir ataşları çekmesi sırasında etki eden kuvvet temas gerektirmeyen kuvvettir.
Tanımlar Kavramlar
• Kuvvetin birimi • Yay
• Cisimlerin şeklini, hızını ve hareketini değiştirebilen etki • Dinamometre
• Kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılan araç • Newton
• Esneklik özelliğinden dolayı dinamometre içinde kullanılan malzeme • Kuvvet
D
Y
Y
D
D
Y
D
D
Y
D
715. Sınıf Fen Bilimleri
SÜRTÜNME KUVVETİ
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
Aşağıdaki düzeneklerde sürtünme kuvvetlerinin büyüklüklerini karşılaştırarak boş bı-rakılan yerlere yazınız. (Cisimler özdeştir.)
ETKİNLİK 1
ETKİNLİK 2
1. ( ) Cisimlerin hareketini yavaşlatan ve durduran etki sürtünme kuvvetidir.
2. ( ) Hareketli bir cisme etki eden sürtünme kuvveti cismin hareket yönündedir.
3. ( ) Çakıl, kum gibi pürüzlü yüzeylerdeki sürtünme kuvveti fazladır.
4. ( ) Sürtünme kuvveti cismin hareketini zorlaştırır.
5. ( ) Sürtünme kuvveti her zaman hayatımızı zorlaştırır.
6. ( ) Sürtünme kuvveti, yüzeyin cinsine bağlıdır.
7. ( ) Cismin ağırlığı arttıkça cisme etki eden sürtünme kuvveti azalır.
8. ( ) Hava ortamında bulunan cisimlere etki eden sürtünme kuvvetine hava direnci denir.
9. ( ) Gemi, denizaltı gibi araçlar tasarlanırken su direncinden en fazla etkilenecek şekilde tasarlanır.
10. ( ) Günlük hayatta sürtünme kuvvetini artırmak için yapılan uygulamalar vardır.
11. ( ) Sürtünmenin az olması yolda yürümemizi kolaylaştırır.
12. ( ) Paraşütler tasarlanırken, hava direncinden yararlanacak şekilde yapılır.
Çakıllıyüzey
1 2
Buz yüzey
Mermeryüzey
1 2
Mermeryüzey
Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D
Y
D
D
Y
D
Y
D
Y
D
1
2
2
1
D
D
72 Bilfen Yayıncılık
SÜRTÜNME KUVVETİ
• Sürtünme kuvveti cismin hareket yönü ile zıt / aynı yöndedir.
• Sürtünme kuvveti hareketli bir cismin hızını artırır / azaltır.
• Su içindeki cisme etki eden sürtünme kuvvetine hava / su direnci denir.
• Yazı yazarken sürtünme kuvvetinin büyük / küçük olmasından yararlanırız.
Uygulamalar Artırmak Azaltmak
Kapı ve pencere menteşelerinin yağlanması
Eşyaların konulacağı yerlerin halı ile kaplanması
Kaleci eldivenlerinin iç yüzeyinin pürüzlü yapılması
Sporcuların kayak takımlarına mum sürmesi
Valizlerin altına tekerlek takılması
Kışın otomobil lastiklerine zincir takılması
Bisiklet zincirinin yağlanması
Merdivenlerde kaydırmaz bantlar kullanılması
Yollardaki kaçış rampalarında kum, çakıl gibi malzemeler kullanılması
Yağlı güreş yapan güreşçilerin vücutlarını yağlaması
Kışın yollara tuz ve kum dökülmesi
Aşağıdaki tabloda verilen uygulamaların, sürtünme kuvvetini artırmak veya azaltmak amacıyla yapıldığına karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
Aşağıda verilen bilgilerin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olan-ları seçerek yuvarlak içine alınız.
ETKİNLİK 3
ETKİNLİK 4
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
735. Sınıf Fen Bilimleri
SÜRTÜNME KUVVETİ
Aşağıda bazı zeminler ve bu zeminlerde hareket ettirilen özdeş araçların aldığı yollara ait grafikler verilmiştir.
Grafikleri ait olduğu zeminlerle eşleştiriniz. (Eğik düzlemler özdeştir.)
ETKİNLİK 5
Soru: Düzeneklerde verilen zeminlerdeki sürtünme kuvvetlerini küçükten büyüğe doğ-ru sıralayınız.
................................................................ < ................................................................ < ................................................................
Tahta zemin
Taşlı zemin
Cam zemin
Aracın aldığı yol (cm)
Zemin
Aracın aldığı yol (cm)
Zemin
Aracın aldığı yol (cm)
Zemin
10
1.
2.
3.
a.
b.
c.
50
35
Zeminler Grafikler
2 3 1
74 Bilfen Yayıncılık
SÜRTÜNME KUVVETİ
Durumlar Olumlu Olumsuz
Frenine basılan arabanın durması
Ayakkabılarımızın tabanının eskimesi
Yürüyebilmemiz ya da durabilmemiz
Masanın üstüne bıraktığımız kitabın durması
Kalem ile yazı yazılması
Kapı ve pencerelerin menteşelerinin zamanla gıcırdamaya başla-ması
Makinelerin dişli parçalarının aşınması
Kibrit çöpünün tutuşup yanması
Bisikletin fren pabuçlarının incelip aşınması
Kısa piste inen uçağın paraşüt açarak iniş yapıp durması
Paraşütle atlayan sporcunun yere yavaş yavaş inmesi
Arabaların fren balatalarının aşınması
Yazının silgi ile silinmesi
Yuvarlanan topun bir süre sonra durması
Halı üzerindeki koltuğun yerinde sabit kalması
Ağır bir sandığı toprak zeminde hareket ettirirken çok fazla kuvvet uygulanması
Tabanı girintili çıkıntılı kışlık botlarla karlı yolda kolay yürünmesi
Aşağıdaki tabloda sürtünme kuvveti etkisiyle gerçekleşen bazı durumlar verilmiştir. Bu durumlardaki sürtünme kuvvetinin etkisinin olumlu ya da olumsuz olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
ETKİNLİK 6
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
835. Sınıf Fen Bilimleri
1. Kuvvet nedir? Tanımını yazınız.
2. Cam yüzeyTahta yüzeyHalı yüzey
Yukarıda verilen yüzeylerdeki sürtünme kuvvetlerini büyükten küçüğe doğru sıralayınız.
3. Dinamometre ve Newton (N) kavramla-rının tanımlarını yazınız.
Dinamometre: ..................................................
.............................................................................................
Newton (N): ..........................................................
.............................................................................................
4. Hassas ölçüm yapan bir dinamometre-nin özelliklerini yazınız.
5. Ağırlıkları verilen K, L ve M cisimleri özdeş dinamometrelere ayrı ayrı asılarak dina-mometrelerdeki uzamalar gözlemleni-yor.
40N 5N 10N
K L M
Dinamometrelerde gerçekleşen uza-malar arasındaki ilişkiyi yazınız.
............................ > ............................ > ............................
6. Sürtünme kuvvetinin tanımını ve biri-mini yazınız.
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
Cisimlerin şeklini, konumunu, hızını ve yönünü değiştirebilen etkidir.
İçindeki yay ince olmalı (Yayın es-nekliği fazla olmalı)Dinamometre ölçeği dar aralıklı olmalı.
Cismin hareketini engelleyen, cismi yavaşlatan ya da durduran, harekete zıt yöndeki kuvvettir. Birimi newton’dur.
K M L
Halı > Tahta > Cam
Kuvveti ölçmek için kullanılan araç
Kuvvetin birimi
84 Bilfen Yayıncılık
7. Sürtünme kuvvetini artırmak için yapı-lan uygulamalara 3 tane örnek yazınız.
• ..............................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
• ..............................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
• ..............................................................................................
.................................................................................................
................................................................................................
8. Sürtünme kuvvetinden yararlandığımız durumlara 5 tane örnek yazınız.
• ............................................................................................
................................................................................................
• ............................................................................................
................................................................................................
• ............................................................................................
................................................................................................
• ............................................................................................
................................................................................................
• ............................................................................................
................................................................................................
9. Sürtünme kuvvetini azaltmak için yapı-lan uygulamalara 3 tane örnek yazınız.
• ...............................................................................
...................................................................................
• ...............................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• ...............................................................................
...................................................................................
10. Temas gerektiren ve temas gerektirme-yen kuvvetler etkisiyle gerçekleşen durumlara üçer tane örnek yazınız.
Temas Gerektirmeyen Kuvvetler Etki-siyle• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
Temas Gerektiren Kuvvetler Etkisiyle• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
• ..........................................................................................
..............................................................................................
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması
Paraşüt kumaşlarının büyük ya-pılması
Yerlerin halı ile kaplanması
Kapı ve pencerelerin menteşele-rinin yağlanmasıBavul ve çantaya tekerlek takıl-masıBisikletin zincirinin yağlanması
Market arabasının itilmesi
Rüzgârın bayrağı dalgalandırması
Kalecinin kaleye doğru gelen topu durdurması
Balkondaki saksının yere düşmesi
Mıknatısın demir çivileri çekmesi
Plastik tarakla taranan saçın ha-valanması
Kalemle yazı yazılması
Frenine basılan arabanın durması
Kibrit çöpünün yanması
Yolda yürüyebilmemiz
Kısa pistlere iniş yapan uçakların paraşüt kullanması
875. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ
1. ( ) Maddeler doğada katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunur.
2. ( ) Maddenin bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir.
3. ( ) Maddeler sadece ısıtıldıklarında hâl değiştirir.
4. ( ) Yeryüzündeki sular Güneş'ten gelen ısı sayesinde buharlaşıp gökyüzüne yükse-lir.
5. ( ) Katı maddeler soğutulursa sıvı hâle geçer.
6. ( ) Sıvı maddelerin gaz hâle geçmesine buharlaşma denir.
7. ( ) Sıvı maddeler belli bir sıcaklıkta buharlaşır.
8. ( ) Katı maddelerin sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesine kırağılaşma denir.
9. ( ) Kaynama, sıvının her yerinde ve çok hızlı bir şekilde gerçekleşir.
10. ( ) Gaz hâldeki maddeler soğutulursa sıvı hâle geçebilir.
11. ( ) Katı madde erirken dışarıdan ısı alır.
12. ( ) Donma ve yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir.
13. ( ) Yağmur, dolu, kar gibi yağışlar havadaki su buharının hâl değiştirmesi sonucun-da oluşur.
14. ( ) Hava sıcaklığı arttığında buharlaşma olayı daha yavaş olur.
15. ( ) Saf sıvı maddeler kaynarken sıvının her yerinde kabarcıklar oluşur.
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki paranteze “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
ETKİNLİK 1
D
D
Y
D
Y
D
Y
Y
D
D
D
D
D
Y
D
88 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ
Ol ay Hâl değişiminin adı
1 ................................................................................................................
2 ................................................................................................................
3 ................................................................................................................
4 ................................................................................................................
5 ................................................................................................................
6 ................................................................................................................
Aşağıdaki şemada maddenin hâl değişimleri oklarla gösterilmiştir. Numaralarla verilen hâl değişimlerinin isimlerini tabloya yazınız.
ETKİNLİK 2
KATI SIVI
GAZ
1
23
4
5
6
Olaylar Isı alarak Isı vererek
Elimize döktüğümüz kolonyanın buharlaşması
Yağmurun oluşması
Buzdolabından çıkarılan bardağın dışının buğulanması
Güneş alan yere bırakılan çikolatanın erimesi
Kışın göllerin üstünün donması
Çaydanlıktaki suyun kaynaması
Islak çamaşırların kuruması
İlkbahar aylarında yaprakların üzerinde çiy oluşması
Elbiselerimizin arasına koyduğumuz naftalinin süblimleşmesi
Sis oluşması
Buzdolabına konulan suyun donması
Erime
Buharlaşma
Kırağılaşma
Donma
Yoğuşma
Süblimleşme
895. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ
Aşağıda tanımı verilen hâl değişimlerinin isimlerini boş bırakılan yerlere yazınız.
Aşağıda günlük hayatta gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olaylardaki hâl değişimle-rinin “Isı alarak” ya da “Isı vererek” gerçekleştiğine karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
ETKİNLİK 3
ETKİNLİK 4
1. Soğutulan sıvı maddenin katı hâle geçmesi ..................................................
2. Gaz hâlindeki maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geçmesi ..................................................
3. Katı maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesi ..................................................
4. Katı maddenin ısı alarak sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesi ..................................................
5. Sıvı maddenin ısı alarak hızlı bir şekilde her yerinden gaz hâle geçmesi .....................................
6. Gaz hâlindeki maddenin sıvı olmadan doğrudan katı hâle geçmesi ..................................................
Olaylar Isı alarak Isı vererek
Elimize döktüğümüz kolonyanın buharlaşması
Yağmurun oluşması
Buzdolabından çıkarılan bardağın dışının buğulanması
Güneş alan yere bırakılan çikolatanın erimesi
Kışın göllerin üstünün donması
Çaydanlıktaki suyun kaynaması
Islak çamaşırların kuruması
İlkbahar aylarında yaprakların üzerinde çiy oluşması
Elbiselerimizin arasına koyduğumuz naftalinin süblimleşmesi
Sis oluşması
Buzdolabına konulan suyun donması
donma
kırağılaşma
kaynama
süblimleşme
erime
yoğuşma
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
90 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ
Aşağıdaki şemada kaynama ve buharlaşmaya ait özellikler gösterilecektir. Verilen özel-liklerin yazılması gereken bölgelerin numarasını boş bırakılan yerlere yazınız.
ETKİNLİK 5
1 Æ Yalnızca kaynamaya ait özellikler 2 Æ Hem kaynama hem de buharlaşmaya ait özellikler3 Æ Yalnızca buharlaşmaya ait özellikler
Özellikler
a. Her sıcaklıkta gerçekleşir. .................................
b. Ortamdan ısı alarak gerçekleşir. .................................
c. Sıvının her yerinde gerçekleşir. .................................
d. Yavaş yavaş gerçekleşir. .................................
e. Sıvı hâlden gaz hâle geçme olayıdır. .................................
f. Sıvının yüzeyinde gerçekleşir. .................................
g. Belli bir sıcaklıkta gerçekleşir. .................................
h. Hızlı bir şekilde gerçekleşir. .................................
i. Bu olay sırasında sıcaklık sabit kalır. .................................
j. Sıcaklık arttıkça daha hızlı gerçekleşir. .................................
Kaynama Buharlaşma
1 2 3
3
2
1
3
2
3
1
1
1
3
935. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Tanımlar Kavramlar
1. Kendini oluşturan parçacıklardan başka parçacık içerme-yen madde a. Donma noktası
2. İki ya da daha fazla maddenin birleşmesiyle oluşan, saf olmayan madde b. Kaynama noktası
3. Saf sıvı maddenin katılaştığı sıcaklık c. Saf madde
4. Saf sıvı maddenin hızlı bir şekilde gaz hâle geçtiği sıcaklık d. Erime noktası
5. Saf katı maddenin sıvı hâle geçtiği sıcaklık e. Karışım
Bilgi Doğru Yanlış
Erime noktası saf katı maddeler için ayırt edici özelliktir.
Tuzlu su, alkollü su gibi sıvı karışımların belirli kaynama noktası vardır.
Bir maddenin erime noktası ile donma noktası aynıdır.
Sıvı maddelerin buharlaşma sıcaklığı, yoğuşma sıcaklığına eşittir.
Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştirip tabloya yazınız.
Aşağıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretle-yiniz.
ETKİNLİK 1
ETKİNLİK 2
Tanımlar 1 2 3 4 5Kavramlar c e a b d
✓
✓
✓
✓
94 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Tablodaki bilgileri kullanarak soruları cevaplayınız.
ETKİNLİK 3
1. Oda sıcaklığında (25°C) maddeler hangi fiziksel hâldedir? Buz (su) Æ .................................................... Aseton Æ ....................................................
Bakır Æ .................................................... Etil alkol Æ .................................................... Demir Æ ....................................................
2. Buzun erimeye başladığı sıcaklıkta hangi maddeler sıvı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................
3. Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler katı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................
4. Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler gaz hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................
5. 1090°C sıcaklıkta maddeler hangi fiziksel hâldedir? Bakır Æ .................................................... Aseton Æ ....................................................
Demir Æ .................................................... Etil alkol Æ ....................................................
6. Sıcaklık 50°C den –5°C ye düşürülürse hangi madde / maddeler hâl değiştirir? .................................................................................................................................................................................................................................
Madde Adı Erime Noktası (°C) Kaynama Noktası (°C)Buz (su) 0 100
Bakır 1084 2567Demir 1535 2750Aseton –95 56
Etil alkol –115 78
GazKatı Gaz
SıvıSıvıKatı
Sıvı
Aseton ve etil alkol
Bakır ve demir
Aseton ve etil alkol
Su
Katı
Sıvı
955. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Aşağıda bazı maddelere ait sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir. Grafiklerdeki bilgileri kullanarak sorulan soruları cevaplayınız.
ETKİNLİK 4
a. X maddesi ısıtılıyor mu yoksa soğutuluyor mu? .................................................................................................................................................................................................................................
b. X maddesinin donma noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
c. (6 - 10) dk. aralığında X maddesi hangi fiziksel hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................
d. X maddesinin kaynama noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
e. X maddesi hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? .................................................................................................................................................................................................................................
1.
Sıcaklık (°C)
Zaman (dk)
X maddesi
10
95
0 2 6 10 15
X maddesine ait sıcaklık-zaman grafiği şekildeki gibidir.
Isıtılıyor.
10
Sıvı
95
2 - 6 , 10 - 15
96 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
2. Başlangıçta 110°C sıcaklıkta bulunan su buharına ait grafik aşağıda verilmiştir.
a. Suyun kaynama noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
b. Hangi zaman aralığında sıvı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................
c. Suyun donma noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
d. Hangi zaman aralıklarında hâl değişimi gerçekleşmektedir? .................................................................................................................................................................................................................................
e. (20 - 22) dk. aralığında gerçekleşen olayın adı nedir? .................................................................................................................................................................................................................................
Sıcaklık (°C)
Zaman (dk)
110100
0 3 7 20 22
100
7 - 20
0°C
(3–7) dk, (20–22) dk
Donma
975. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
3. Başlangıçta katı hâlde olan A ve B maddelerine ait grafikler aşağıda verilmiştir.
a. A maddesinin erime sıcaklığı kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
b. B maddesinin donma sıcaklığı kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................
c. A ve B maddeleri aynı cins olabilir mi? Neden? .................................................................................................................................................................................................................................
d. A ve B maddeleri hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? .................................................................................................................................................................................................................................
Zaman (dk)
35
10
40 12 15
Sıcaklık (°C)B maddesi
Zaman (dk)
35
5
60 10 15
Sıcaklık (°C)A maddesi
35
35
Evet. Erime - donma noktaları aynı
A maddesi 6 - 10, B maddesi 4 - 12
98 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Aşağıda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Maddelerin 0°C sı-caklıktan 100°C ye kadar ısıtılmasına ait sütun grafiklerini çiziniz.
ETKİNLİK 5
Madde Erime Noktası Kaynama Noktası
A –10°C 85°C
B 5°C 110°C
C –5°C 98°C
D 15°C 78°C
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
Zaman Zaman
Zaman Zaman
B maddesi
100 100
100 100
A maddesi
D maddesiC maddesi
0 0
0 0
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
Zaman Zaman
Zaman Zaman
B maddesi
100
100
A maddesi
D maddesiC maddesi
0 0
0 0
85
9878
15
100
5
100
995. Sınıf Fen Bilimleri
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
Aşağıda verilen deney düzeneklerini inceleyip sorulan soruları cevaplayınız.
ETKİNLİK 6
a. Kaplardaki suların kaynamaya başladığı sıcaklıklar arasındaki ilişki nedir? .................................................................................................................................................................................................................................
b. Hangi kaptaki su daha önce kaynamaya başlar? .................................................................................................................................................................................................................................
c. Hangi kaptaki suyun kaynama noktasına ulaşması için daha uzun süre ısıtılması gerekir? .................................................................................................................................................................................................................................
d. Hangi kaptaki suyun tamamen kaynaması için daha az ısı verilmelidir? .................................................................................................................................................................................................................................
100 mLsu
200 mLsu
1 2
• Aynı sıcaklıktaki sulardan belirtilen miktarlarda alınıp özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor.
Aynı sıcaklıkta kaynarlar.
1
2
1
100 Bilfen Yayıncılık
MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
a. Kaplardaki sıvıların kaynama noktaları nedir?
1 Æ ................................... 2 Æ ................................... 3 Æ ...................................
b. Kaplardaki sıvılar kaçıncı dakikada kaynamaya başlıyor?
1 Æ ................................... 2 Æ ................................... 3 Æ ...................................
c. Hangi kaplardaki sıvılar aynı cins olabilir? Neden?
.................................................................................................................................................................................................................................
• 1, 2 ve 3 numaralı kaplardaki farklı miktar sıvılar özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor. Sıvıların sıcaklıkla- rına ait tablo aşağıdaki gibidir:
1 2 3
Kap İlk sıcaklık 2. dakika 4. dakika 6. dakika 8. dakika 10. dakika1 10°C 25°C 40°C 55°C 55°C 55°C2 30°C 40°C 50°C 60°C 60°C 60°C3 25°C 35°C 45°C 55°C 55°C 55°C
55°C
6
1. ve 3. kaptaki sıvıların kaynama noktaları aynı olduğundan aynı cins sıvılar olabilir.
60°C
6
55°C
6
1035. Sınıf Fen Bilimleri
ISI VE SICAKLIK
Hangi çıkışa ulaştınız? .................................................................................................
1. ( ) Isı ve sıcaklık kavramları birbirinin yerine kullanılabilir.
2. ( ) Sıcak çayın içine konulan kaşık, çaydan ısı aldığı için sıcaklığı artar.
3. ( ) Madde dışarıya ısı verirse sıcaklığı artar.
4. ( ) Sıcaklık, ısının bir göstergesidir.
5. ( ) Isı, günlük hayatta birçok alanda kullanılan bir enerji türüdür.
6. ( ) Isının birimi “ °C ” ile gösterilir.
7. ( ) Isıları farklı olan maddeler birbirine temas ettirilirse aralarında ısı alışverişi olur.
8. ( ) İki madde arasındaki ısı alışverişi maddelerin sıcaklıkları aynı olunca biter.
9. ( ) Sıcak ve soğuk maddeler temas ettirilince sıcak olan madde ısı verir.
10. ( ) Soğuk olarak nitelendirilen maddelerin ısı enerjisi yoktur.
Aşağıdaki etkinlikte yazılan özelliğin ait olduğu kavrama karar vererek ilgili oku takip edip çıkışa ulaşınız.
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
ETKİNLİK 1
ETKİNLİK 2
Bir enerji çeşididir ve başka enerjilere dönüştürülebilir.
Termometre ile ölçülür.
Birimi joule ya da kalori olabilir.
Isı
Isı Isı
Sıcaklık
Sıcaklık
Sıcaklık
1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış
2. çıkış
Y
D
Y
D
D
Y
Y
D
D
Y
104 Bilfen Yayıncılık
ISI VE SICAKLIK
Aşağıda verilen cisimler birbirine temas ettiriliyor. Cisimler arasındaki ısı akışının yönü-nü çizerek gösteriniz.
Aşağıdaki etkinlikte verilen bilginin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olan kelimeyi yuvarlak içine alınız.
ETKİNLİK 3
ETKİNLİK 4
1. Isı / Sıcaklık bir enerji çeşididir.
2. Farklı sıcaklıktaki cisimler temas ettirildiğinde aralarında ısı / sıcaklık akışı olur.
3. Sıcaklığın birimi Celcius / joule olarak kullanılır.
4. Sıcak ve soğuk cisimler birbirine dokundurulduğunda sıcak / soğuk cisim ısı verir.
5. Isı alışverişi bittiğinde maddelerin son sıcaklığı / ısısı eşit olur.
6. Kalori / Celcius, ısı birimi olarak kullanılır.
7. Isı / Sıcaklık termometre ile ölçülür.
8. Maddelerin ısı alışverişi yapmaları için ısıları / sıcaklıkları farklı olmalıdır.
AA
A
1.
2.
3.
B B
A B B
A BA
20°C 50°C
40°C 10°C
5°C 80°C
B
1075. Sınıf Fen Bilimleri
ISI, MADDELERİ ETKİLER
Durumlar Genleşme Büzülme
Kış aylarında elektrik tellerinin gerilmesi
Buzdolabına konulan şişirilmiş çocuk balonunun küçülmesi
Termometre içindeki sıvının yükselmesi
Seyahat balonunun içindeki hava ısıtıldığında balonun büyümesi
Tren rayları arasındaki boşluğun kış aylarında artması
Soğuk zemine bırakılan basketbol topunun küçülmesi
Yaz aylarında metal çerçeveli gözlüklerin camının düşmesi
Sıcak çay konulan bardağın çatlaması
Kapağı sıkışan kavanozun kapağının ısıtılınca açılması
Termometredeki sıvı seviyesinin azalması
Güneşte bırakılan deodorant şişesinin patlaması
Aşağıdaki özelliklerin “genleşme” ya da “büzülme” olaylarından hangisine ait olduğuna karar verip eşleştiriniz.
Aşağıdaki tabloda günlük hayatta karşılaştığımız bazı durumlar verilmiştir. Bu durum-larda gerçekleşen olayın “genleşme” ya da “büzülme” olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.
ETKİNLİK 1
ETKİNLİK 2
Özellikler Olaylara. Isı alarak gerçekleşir. • GENLEŞMEb. Maddenin hacminin azalmasıdır.c. Maddenin hacminin artmasıdır.d. Isı vererek gerçekleşir. • BÜZÜLMEe. Katı, sıvı ve gaz maddelerde gerçekleşir.
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
108 Bilfen Yayıncılık
ISI, MADDELERİ ETKİLER
1. ( ) Isı alan maddenin hacminin artmasına genleşme denir.
2. ( ) Sadece katı maddeler soğutulunca büzülür.
3. ( ) Genleşme olayı günlük hayatta her zaman işimizi kolaylaştırır.
4. ( ) Maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden günlük hayatta birçok alanda yararlanılır.
5. ( ) Dışarıya ısı veren maddeler büzülür.
6. ( ) Köprü, bina gibi inşaatlar yapılırken kullanılacak malzemenin genleşme ve bü-zülmesi dikkate alınmalıdır.
7. ( ) Ev ve iş yerlerinde kullanılan mutfak tüpleri fazla ısındığında içindeki gaz genle-şir ve tüpün patlamasına sebep olur.
8. ( ) Termostat adı verilen cihaz maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden ya-rarlanılarak yapılır.
9. ( ) Termometre içindeki sıvının yükselmesi sıvının büzülmesi sonucu olur.
10. ( ) Genleşme ve büzülme olayları birbirine zıt olaylardır.
Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.
Aşağıdaki olayların “ısı alarak” ya da “ısı vererek” gerçekleştiğine karar verip numarasını ilgili kutuya yazınız.
ETKİNLİK 3
ETKİNLİK 4
1. Erime
4. Büzülme
2. Genleşme
5. Kırağılaşma
3. Yoğuşma
6. Süblimleşme
Isı alarak Isı vererek
D
Y
Y
D
Y
D
D
D
1, 2, 6 3, 4, 5
D
D
1155. Sınıf Fen Bilimleri
1. Aşağıdaki hâl değişimlerinin tanımla-rını yazınız.
Erime: ..........................................................................
............................................................................................
Buharlaşma: .........................................................
............................................................................................
Süblimleşme: ......................................................
............................................................................................
Yoğuşma: ................................................................
............................................................................................
2. Kaynama ve buharlaşma arasındaki fark-lardan üç tanesini yazınız.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
3. Saf bir maddeye ait sıcaklık - zaman gra-fiği aşağıda verilmiştir.
Sıcaklık (°C)
Zaman (dk)
94
52
0 2 6 15 20 25
a) Maddenin donma noktası kaç °C’dir?
.......................................................................................................
b) (6 - 15) dk. aralığında madde hangi fiziksel hâldedir?
.......................................................................................................
c) Maddenin kaynama noktası kaç °C’dir?
.......................................................................................................
d) Maddenin 0°C sıcaklıktaki fiziksel hâli nedir?
.......................................................................................................
e) Maddenin 100°C deki fiziksel hâli nedir?
.......................................................................................................
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
Katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesi
Sıvı hâldeki maddele-rin gaz hâle geçmesi
Katı maddelerin sıvı olmadan gaz hâle geçmesi
Gaz hâlindeki maddele-rin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geç-mesi
Kaynama belli bir sıcaklıkta, buhar-laşma her sıcaklıkta gerçekleşir.Kaynama sıvının her yerinde, bu-harlaşma sıvının yüzeyinde olur.Kaynama hızlı bir şekilde gaz hâle geçme olayıdır, buharlaşma yavaş yavaş olur.
5°C
Sıvı
94°C
Katı
Gaz
116 Bilfen Yayıncılık
4. K, L ve M maddelerine ait bilgiler tabloda verilmiştir.
Madde Erimenoktası (°C)
Kaynama noktası (°C)
K –115 –10L 3 95M 25 110
a) Maddelerin oda sıcaklığındaki (25°C) fiziksel hâllerini yazınız.
K Æ ..........................................................................................L Æ ..........................................................................................M Æ ..........................................................................................
b) Maddelerin 100°C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız.
K Æ ........................ L Æ ........................
M Æ ........................
c) Maddelerin –50°C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız.
K Æ ........................ L Æ ........................
M Æ ........................
5. Aşağıdaki düzenekleri inceleyiniz ve ısı alışverişi gerçekleşip gerçekleşmeyece-ğini yazınız. Isı alışverişi gerçekleşen düzeneklerdeki ısı akışının hangi mad-deden hangi maddeye doğru olacağını belirtiniz.
★
Su10°C
Bilye0°C
10°C sıcaklıktaki suyun içine 0°C sıcak-lıkta bilye atılıyor...........................................................................................................
..........................................................................................................
★ 10 g
5°C 5°C
30 g
5°C sıcaklıktaki 10 g ve 30 g kütleli cisim-ler temas ettiriliyor...........................................................................................................
..........................................................................................................
★ 20°Calkol
100°Csu
100°C sıcaklıktaki suyun içine 20°C sıcak-lıkta etil alkol dökülüyor...........................................................................................................
..........................................................................................................
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
GazSıvıKatı, sıvı ya da katı-sıvı karışımı
Isı alış verişi olur.Su, bilyeye ısı verir.
Sıcaklıkları eşit olduğu için arala-rında ısı alış verişi olmaz.
Isı alış verişi olur.Su, alkole ısı verir.
Gaz Gaz
Sıvı
Sıvı Katı
Katı
120
105
1175. Sınıf Fen Bilimleri
6. Genleşme ve büzülme olaylarını kısaca tanımlayınız. İkişer tane örnek yazınız.
7. Saf K maddesinin erime sıcaklığı 10°C, kaynama noktası 105°C dir.
0°C sıcaklıktaki K maddesi bir kaba konulup 120°C ye kadar ısıtılıyor.
K maddesinin ısıtılmasına ait sıcaklık - zaman grafiğini çiziniz.
Zaman (dk)
Sıcaklık (°C)
0
8. K sıvısına ait sıcaklık-zaman grafiği şekil-deki gibidir.
Sıcaklık (°C)
Zaman (dk)
78
0 2 6
a) (2 - 6) dk. aralığında gerçekleşen olay nedir?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
b) K maddesinin kaynama noktası kaç °C dir?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
c) (0 - 2) dk. aralığında maddeye verilen ısı K maddesinin hangi niceliğini değiştirmiştir?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
Isı alan maddelerin hacminin art-masına genleşme denir.– Güneşte kalan çakmağın patlaması– Sıcak havalarda termometredeki sı-
vının yükselmesiIsı veren maddelerin hacminin azal-masına büzülme denir.– Kışın elektrik tellerinin gerginleş-
mesi– Soğuk zemine bırakılan bisikletin
lastiğinin inmesiKaynama
78°C
Sıcaklığını artırmıştır.
Zaman (dk)
Sıcaklık (°C)
0
120
105
10
118 Bilfen Yayıncılık
9. Günlük hayatta maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden yararlandığı-mız durumlara üçer tane örnek yazınız.
Genleşme örnekleri:
•
•
•
Büzülme örnekleri:
•
•
•
10. Aşağıdaki şemada bazı hâl değişimleri numaralarla gösterilmiştir.
Katı Sıvı Gaz
1
2
34
Numaralarla gösterilen hâl değişimleri-nin isimlerini yazınız ve bu olaylara gün-lük yaşamdan birer tane örnek veriniz.
1: ...................................................................................................
..........................................................................................................
2: ...................................................................................................
..........................................................................................................
3: ...................................................................................................
..........................................................................................................
4: ...................................................................................................
..........................................................................................................
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
Termometrelerin çalışması
Seyahat balonlarının yükselmesi
Kapağı sıkışan kavanozun kapağı-nın açılması
ErimeDondurmanın erimesi
YoğuşmaYağmurun oluşması
SüblimleşmeNaftalinin süblimleşmesi
BuharlaşmaElimize döktüğümüz kolonyanın eli-mizi serinletmesi
Tahta fıçılara takılan metal çerçeve-ler sayesinde fıçının sağlam olması
Termostat adı verilen cihazın çalış-ması
Gözlük camlarının metal çerçeve içine sağlam bir şekilde oturtulması