Fertilitet stanovnitva

Fertilitet stanovnitvaFertilitet je efektivno raanje unutar grupe ena u fertilnom periodu. Potsetimo da se i natalitet odnosi na efektivno raanje, ali unutar itave posmatrane populacije. Kada se govori o plodnosti stanovnitva esto se upotrebljavaju oba termina i to kao sinonimi, mada postoji pomenuta razlika.

Sa gledita demografskih istraivanja neophodno je razlikovanje pojmova fertilitet i fekonditet. Fertilitet, kao to je reeno, pretstavlja efektivno raanje u jednoj populaciji. Fekonditet je sposobnost oveka, ene ili para da stvara potomstvo. Odsustvo sposobnosti stvaranja potomstva oznaava se kao sterilitet ili fizioloka neplodnost. Ona je razliita od voljne neplodnosti, kao svesne odluke da se ne raa, ili da se vie ne raa. Sterilitet je posledica ili sterilnosti jednog, ili oba partnera, ili bioloke nepodudarnosti dva fizioloki plodna partnera. Kod ena se razlikuje potpuni sterilitet (kada ena nikad nije mogla da rodi) od deliminog, do koga dolazi posle poroaja, abortusa, preleane bolesti. Pojam privremeni sterilitet oznaava vremenski ogranienu neplodnost. Ako njegovi uzroci nisu patoloke prirode, prikladnije ga je oznaiti kao period neplodnosti. Posle trudnoe ili poroaja period neplodnosti naziva se post partum sterilitet.

Metodi analize fertiliteta

Dva osnovna demografska metoda analize imaju svoju primenu i u istraivanju fertiliteta. Ali, dok je u analizi smrtnosti transverzalni metod preovlaujui, nekada i jedino mogui, analiza fertiliteta se bazira na primeni i transverzalnog i kohortnog (longitudinalnog) metoda.

Objasniemo svaki od metoda, kao i prednosti, odnosno ogranienja u pogledu njihove primene.

1) Primena transverzalnog metoda znai ispitivanje fertiliteta svih starosnih kohorti ena iz reproduktivnog perioda u jednom kraem vremenskom periodu ( npr. jedna godina). U tom sluaju se analiziraju podaci vitalne statistike o ivoroenjima po starosti majke u posmatranoj godini.

Prednosti primene ovog metoda u vezi su lakom dostupnou odgovarajuih podataka. Jer, u dobro organizovanoj vitalnoj statistici raspolae se neophodnim podacima o roenjima po starosti majke (kao i drugim karakteristikama) za svaku kalendarsku godinu. Oni, uz podatke o broju ena po starosti omoguavaju izraunavanje odgovarajuih pokazatelja ije se vrednosti zatim analiziraju.Nedostaci primene transverzalnog metoda sastoje se u sledeem. Jedna, ili nekoliko godina posmatranja ne moraju biti u potpunosti reprezentativne za fertilitet ispitivane starosne kohorte. Jer, u odreenim okolnostima ( npr. kompenzacioni periodi) mogu se javiti visoke ili u drugom sluaju niske stope fertiliteta, to ne znai da e posmatrana starosna kohorta imati visok ili nizak konani fertilitet. Drugo ogranienje vezano je za uporedivost podataka iz dva izvora (npr. vitalne statistike i popisa). Naime, za izraunavanje pokazatelja primenom transverzalnog metoda, koriste se podaci vitalne statistike o ivoroenoj deci po starosti majke, a iz popisa podaci o sastavu (distribuciji) ena takoe po starosti. Meutim, problem uporedivosti iz dva izvora ne javlja se kod obeleja starosti (u sluaju da se ispituje fertilitet samo u zavisnosti od starosti ena), ali se javlja kod drugih (npr. obrazovanje), o emu treba voditi rauna. 2) Kohortni metod analize se sastoji u prouavanju fertiliteta po starosti iste starosne kohorte (npr. ene roene 1950. godine) ili neke druge kohorte (kohorta ena udatih 1970. i slino). Dakle, analizira se fertilitet po starosti po generacijama (kohortama). Mogue je postupiti na dva naina. Prvi, podrazumeva da se prati fertilitet jedne kohorte ena u toku itavog fertilnog perioda (35 godina). To znai da se na osnovu vitalne statistike analiziraju podaci o ivoroenoj deci po starosti njihovih majki tokom godina dok se nalaze u fertilnom periodu. Drugi nain je putem retrospektivnog posmatranja, kojom prilikom se dobijaju podaci o fertilitetu po generacijama. Na primer, na osnovu pitanja postavljenog svim enama, u popisu ili anketi, o broju ivoroene dece dobijaju se informacije o njihovom konanom (ukoliko su starije od 50 godina) ili o dosadanjem fertilitetu (ako su jo uvek u fertilnom periodu).

Prednosti primene kohortnog metoda su sledee. Ne postavlja se pitanje reprezentativnosti godina posmatranja, jer se analizira fertilitet iste starosne kohorte. Osim toga, kada su podaci dobijeni retrospektivnim posmatranjem (putem popisa), ne postoji ni problem uporedivosti dva izvora podataka, jer su svi podaci iz istog izvora.

Nedostatak u primeni ovog metoda je to podaci popisa ili anketa nisu uvek najaktuelniji.U sledeoj tabeli su date specifine stope fertiliteta po starosti dobijene na osnovu podataka o ivoroenoj deci po starosti majke i distribuciji ena po starosti. Prikazane su stope za kalendarske godine t, t+1, t+2, t+3...Ako bi se analizirale stope po kolonama to bi bila primena transverzalnog metoda analize, jer se analizira fertilitet u jednoj godini za sve starosne kohorte koje su raale u toj godini. Ako bi analizirali stope date po dijagonalama bio bi primenjen kohortni metod analize, ali na osnovu podataka vitalne statistike. Na primer, za generaciju ena koje su u fertilni period ule u godini t, analizirale bi se stope f15 (iz godine t) , f16 (iz godine t+1), f17 (iz godine t+2), f18 (iz godine t+3) i tako dalje, na koji nain bi se obezbedila analiza fertiliteta iste generacije po starosti. x t t+1 t+2 t+3

----------------------------------- 15 f15 f15 f15 f15 16 f16 f16 f16 f16 17 f17 f17 f17 f17 18 f18 f18 f18 f18 . . . . . . . . . . . . . . . 50 f50 f50 f50 f50Pokazatelji fertiliteta

1.Opta stopa fertiliteta () Opta stopa fertiliteta pokazuje broj ivoroenih na 1000 ena iz fertilnog perioda. Izraunava se kao odnos broja ivoroenih u toku jedne godine i broja fertilnih ena ().

Odnos stope nataliteta i opte stope fertiliteta moe dxa se odredi ako je poznat udeo fertilnih ena u ukupnoj populaciji. Na primer, ako ene u fertilnom periodu ine etvrtinu od ukupnog stanovnitva, lako je dokazati da je stopa fertiliteta jednaka etvorostrukoj vrednosti stope nataliteta, tj.

U Srbiji (bez podataka za Kosovo i Metohiju) je 2010. godine opta stopa fertiliteta iznosila 40.7.

Opta stopa fertiliteta u Srbiji, 1950-2010

Godine1950196019701980199020002010

F108,4083,1064,4069,4061,4039,4840,68

2. Specifine stope fertiliteta Za analizu fertiliteta po starosti koriste se specifine stope fertiliteta. Ako je starost prikazana po pojedinanim godinama stopa se izraunava na sledei nain ,

gde je broj ivoroenih ije su majke stare x godina, a je broj ena starih x godina. Ako se stopa rauna po petogoditima, primenjuje se sledea formula Opta i specifine stope fertiliteta u Srbiji 2010. godine

Stope

Opta stopa40,68

Ispod 150,32

15-1919,93

20-2364,88

25-2991,62

30-3469,76

35-3929,48

40-44 5,05

-45-49 0,35

50 i vie 0,03

SUF (10-54) 1,407

SUF (15-49) 1,405

3. Bruto i neto stopa reprodukcijeKod prouavanja obnavljanja stanovnitva koriste se bruto i neto stopa reprodukcije. Obe se raunaju samo na bazi ivoroene enske dece. Raunaju se na jednu enu (a ne na 1000 ena). Bruto stopa reprodukcije se rauna po sledeim formulama, u zavisnosti da li je starost data po pojedinim godinama ili starosnim intervalima , odnosno Sa , odnosno oznaeni su brojevi ivoroene enske dece od majki starih x, odnosno od x do x+5 godina.

Ako se ne raspolae distribucijom ivoroenja po polu, tada se stopa ocenjuje pomou verovatnoe roenja enskog deteta, koja je stabilna u vremenu i iznosi . (Inae, ta verovatnoa se izraunava kao )Dakle, ocena bruto stope reprodukcije dobija se pomou formule

Ili po petogoditima

Bruto stopa reprodukcije pokazuje broj ivoroene enske dece koju e roditi ivo ensko dete, pod uslovom da im fertilitet po starosti bude isti kao iz godine posmatranja. Ona dakle ne uzima u obzir smrtnost ena od roenja do kraja fertilnog perioda.Bruto stopa reprodukcije je u Srbiji 2010. godine iznosila 0,69. U 2011. godini bila je jo manja 0,66.

Neto stopa reprodukcije ukljuuje i pretpostavku o mortalitetu ena i moe se izraunati na razliite naine.

Ako je ve poznata bruto stopa reprodukcije, tada se neto stopa izraunava mnoenjem bruto stope ili sa aritmetikom sredinom ili sa medijanom verovatnoa da e ivoroeno ensko dete doiveti starost od 15 do 49 godina, tj. ili

Gde je aritmetika sredina, a medijana tih verovatnoa i izraunavaju se na sledei nain.

i

(Potseamo da su u pitanju verovatnoe koje se izraunavaju na bazi biometrijskih funkcija u tablicama mortaliteta)Neto stopa reprodukcije moe da se izrauna i na sledei nain

, odnosno po petogoditima

Neto stopa reprodukcije pokazuje broj ivoroene enske dece koju e roditi ivo ensko dete, pod uslovom da im fertilitet i mortalitet po starosti budu isti kao iz godine posmatranja. Ona, dakle, vodi rauna o smrtnosti ena od roenja do kraja fertilnog perioda.

Ako je =1 onda se oekuje da e u uslovima konstantnog fertiliteta i mortaliteta po starosti svako ensko dete u toku svog ivota roditi jedno ensko dete. Ili, svako ensko dete e se reprodukovati. U tom sluaju govorimo o prostoj reprodukciji. Ako je neto stopa reprodukcije iznad jedinice u duem periodu stanovnitvo e pokazivati porast, a ako je ispod jedinice govorimo o depopulacionim tendencijama. Neto stopa reprodukcije je u Srbiji 2010. godine iznosila 0,68. U 2011. godini iznosila je 0,65.

4. Stopa ukupnog fertiliteta ()Stopa ukupnog fertiliteta se dobija na sledei nain (za petogodita) ,

ili ako je poznata bruto stopa reprodukcije

Stopa ukupnog fertiliteta pokazuje ukupan broj ivoroene dece na jednu enu u uslovima fertiliteta po starosti iz godine posmatranja, a zanemarujui smrtnost do kraja fertilnog perioda.Da bi se obezbedila prosta reprodukcija, stopa ukupnog fertiliteta treba da bude na nivou od = 2,1 deteta po eni. U Srbiji je stopa ukupnog fertiliteta u 2010. godini iznosila 1,4, to znai da nije obezbeena ni prosta reprodukcija stanovnitva Srbije (SUF u prethodnoj tabeli). 5. Razmak u godinama izmeu sukcesivnih generacija

U demografskoj analizi se koristi jo jedan pokazatelj koji je rezultat primene transverzalnog metoda analize. To je razmak izmeu dve sukcesivne generacije izraen u godinama. Obeleava se sa T. Izraunava se na sledei nain

je neto stopa reprodukcije, a tzv. prvi momenat. Ako je starost data po petogodinjim intervalima i ako ne raspolaemo podelom ivoroenja prema polu, i mogu da se izraunaju na sledei nain. Potseamo da se radi o ve pomenutim formulama za neto stopu reprodukcije. ili ,

a

Pokazatelj T je definisan na istim pretpostavkama kao i neto stopa reprodukcije, dakle na konstantnom fertilitetu i mortalitetu po starosti iz godine posmatranja.

Napomena : U svim prethodnim formulama zbir ( ) se odnosi na fertilni kontingent, tj. starost od 15 do 49 godina.

Diferencijalna analiza fertilitetaPod diferencijalnom analizom fertiliteta se podrazumeva analiza fertiliteta prema razliitim karakteristikama ena. U pitanju su sva ona obeleja koja se inae prate i u vitalnoj statistici i u popisu. To znai da je mogue analizirati fertilitet ena prema branom stanju, obrazovanju, nacionalnosti, zanimanju, pripadnosti gradskim i seoskim naseljima i drugo. Treba dodati da se osim pomenutih obeleja u analizu obavezno ukljuuje i obeleje starosti, s obzirom da fertilitet zavisi od starosti ena.

Diferencijalnu analizu fertiliteta prema razliitim obelejima ena mogue je sprovesti primenom i transverzalnog i kohortnog metoda analize.1) Transverzalni metod.

Analiza se sprovodi na osnovu podataka vitalne statistike o broju ivoroene dece prema odreenim karakteristikama majke i podataka popisa o distribuciji ena prema istim tim karakteristikama. U tom smislu izraunavaju se diferencijalne stope fertiliteta za ispitivano obeleje. Na primer, ako sa s obeleimo obeleje u odnosu na koje ispitujemo fertilitet a sa x starost, stope izraunavamo na sledei nain

ili po petogoditima Potsetimo da se podacima o broju ivoroene dece prema razliitim karakteristikama majki raspolae za svaku kalendarsku godinu, ali da se distribucijom ena po istim tim karakteristikama raspolae samo za popisne godine. Otuda, po pravilu, ova analiza se ograniava na godine oko popisa.2) Kohortni metodPrimena ovog metoda zasniva se na podacima popisa ili anketa. Tom prilikom se svim enama postavljaju pitanja o njihovoj reprodukcionoj istoriji (broj ivoroene dece, ali i druga pitanja, npr. broj abortusa, razmaci izmeu poroaja i drugo). S obzirom da se istovremeno dobijaju i informacije o brojnim karakteristikama ena (socio-ekonomskim, obrazovnim, etnikim...) mogue je analizirati diferencijalni fertilitet ena prema pomenutim karakteristikama. U tom sluaju se izraunava prosean broj ivoroene dece na jednu enu iz odreene starosne kohorte i pripadnosti nekoj grupi (npr. ene sa visokim obrazovanjem). Dakle, analizira se diferencijalni fertilitet odreene starosne kohorte u zavisnosti od nivoa obrazovanja ena. Druga ispitivanja nataliteta

U vitalnoj statistici se prate mnoga obeleja roenih koja su od znaaja za izuavanje nataliteta. Naveemo sledea1) Maskulinitet ivoroene dece oznaava strukturu ivoroenih prema polu. Stopa maskuliniteta na roenju pretstavlja broj ivoroene muke na 100 ivoroene enske dece, tj.

Stopa je stabilna u vremenu i kree se na nivou 106 do 107 ivoroene muke na 100 ivoroene enske dece.

2) Vitalitet kod roenja oznaava podelu svih roenja na ivoroenja i mrtvoroenja. Stopa mrtvoroenja ili mortinataliteta se izraunava kao broj mrtvoroenih na 1000 ivoroene dece, tj.

Stopa mrtvoroenja je u Srbiji iznosila 5 u 2005. godini.

Mortinatalitet je razliit u zavisnosti od starosti majke pa se za potrebe te analize izraunavaju stope mortinataliteta po starosti majke.3) Branost ivoroene dece, tj. da li je dete roeno u braku ili vanbrano. stope mortinataliteta

4) Trajanje braka. Ovo obeleje je znaajno s obzirom na razliit raspored raanja unutar braka u niskofertilitetnim populacijama i onim sa viim stopama raanja.

5) Red roenja, tj da li je dete roeno kao prvo, drugo itd. I ovo obeleje je znaajno sa gledita ispitivanja planiranja veliine porodice. Verovatnoe poveanja porodice

Kao rezultat primene kohortnog metoda analize, a na osnovu retrospektivnog posmatranja, mogu se definisati verovatnoe poveanja porodice koje se kao pokazatelji koriste u analizi fertiliteta.

Potrebno je da se raspolae distribucijom ena prema broju ivoroene dece dobijenom na osnovu popisa ili ankete. To moe da bude odreena grupa ena, npr. udate ene u starosti 45 do 49 godina. Ako sa s obeleimo pripadnost ena ispitivanoj grupi, tada pomenutu distribuciju moemo da pretstavimo na sledei nain

, , , , . . . , , gde je

broj ena u grupi s sa 0 ivoroene dece

broj ena u grupi s sa 1 ivoroenim detetom, itd.

Ako zatim izraunamo sledee kumulante

kumulanta svih ena u grupi s

kumulanta ena u grupi s sa najmanje 1 detetom

kumulanta ena u grupi s sa najmanje 2 dece

. .

ene u grupi s sa 9 i vie ivoroene deceMoemo izraunati verovatnoe poveanja porodice ( ...) na sledei nain

(sa x je obeleen broj ivoroene dece od x=0 do x=9+)

je proporcija ena u ukupnom broju ena koje su imale najmanje jedno ivoroeno dete

je proporcija ena u broju ena sa jednim detetom koje su imale najmanje dvoje dece

je proporcija ena u broju ena sa dvoje dece koje su imale najmanje troje dece, itd. Na osnovu pomenutih verovatnoa mogu da se izraunaju i sledee proporcije:

- je proporcija ena sa najmanje dvoje ivoroene dece

- je proporcija ena sa najmanje troje dece, itd.

Takoe i sledee proporcije

- proporcija ena bez ijednog deteta

- proporcija ena sa jednim ivoroenim detetom

- proporcija ena sa dvoje ivoroe dece, itd.

Prosean broj dece po jednoj eni moe da se izrauna po formuli

Na bazi podataka popisa stanovnitva iz 2002. godine u Srbiji (bez podataka za Kosovo i Metohiju) za starosnu kohortu koja je u vreme popisa imala 50-54 godine (dakle izala iz fertilnog perioda), neke od pomenutih verovatnoa su iznosile: a0=0,918 , a1=0,778 , a2=0,171....... a6=0,516 , a7=0,522 itd.ta ove verovatnoe pokazuju? Ako ih pomnoimo sa 1000, moemo rei sledee. Od 1000 svih ena posmatrane starosti, 918 ena je rodilo najmanje 1 dete. Od 1000 ena koje su imale 1 dete, 778 ena je rodilo najmanje dvoje dece. Od 1000 ena koje su imale dvoje dece, njih 171 su rodile najmanje troje dece itd.

Relativno visoke verovatnoe a0 i a1 , a zatim niska a2 , govore o niskom nivou raanja, gde preovlauju porodice sa jednim ili dvoje dece. Time se potvruje dominantnost noskih reproduktivnih normi u Srbiji. S druge strane, neznatne razlike u verovatnoama a6 i a7 pokazuju da e se ena koja je rodila decu vieg reda (kao peto, esto...) lake odluiti da rodi i sledee. NAPOMENA

U Prilogu je data nacionalna Strategija za podsticaj raanja EMBED Equation.3

PAGE 10

_1289247758.unknown

_1289631863.unknown

_1289738610.unknown

_1443029444.unknown

_1443866323.unknown

_1443866442.unknown

_1443029565.unknown

_1289738903.unknown

_1289739644.unknown

_1289760791.unknown

_1289761487.unknown

_1319889097.unknown

_1289760821.unknown

_1289739754.unknown

_1289740017.unknown

_1289739193.unknown

_1289739221.unknown

_1289739342.unknown

_1289739065.unknown

_1289738660.unknown

_1289738801.unknown

_1289738887.unknown

_1289738692.unknown

_1289738699.unknown

_1289637883.unknown

_1289738514.unknown

_1289738602.unknown

_1289738495.unknown

_1289738327.unknown

_1289631909.unknown

_1289634106.unknown

_1289635823.unknown

_1289632030.unknown

_1289631887.unknown

_1289248542.unknown

_1289631769.unknown

_1289631803.unknown

_1289250064.unknown

_1289249050.unknown

_1289249995.unknown

_1289248027.unknown

_1289248389.unknown

_1289247897.unknown

_1289248003.unknown

_1289247773.unknown

_1289244543.unknown

_1289246051.unknown

_1289247080.unknown

_1289247115.unknown

_1289246189.unknown

_1289245764.unknown

_1289245839.unknown

_1289244604.unknown

_1289079171.unknown

_1289243417.unknown

_1289243462.unknown

_1289079446.unknown

_1289080072.unknown

_1289079868.unknown

_1289079274.unknown

_1289078008.unknown

_1289078974.unknown

_1289079146.unknown

_1289078648.unknown

_1289076812.unknown

_1289077057.unknown