თბილისი2014

კა ცი ნა თე ლიდა

მარ თა ლი

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე 70

შემდგენლებისაგან

2014 წლის 29 ნოემბერს ნუგზარ ენდელაძე 70 წლის

გახდებოდა. ამქვეყნად სრული ნახევარი საუკუნეც არ

უცხოვრია, უეცრად გადავიდა მარადიულ საუფლოში და

გაუნელებელ ტკივილთან ერთად დაგვიტოვა ჩაუქრობელ

სანთლად ანთებული ხსოვნა კაცისა, რომლის პიროვნუ-

ლი ღირსებები და საქმე დავიწყებას არასდროს მიეცემა.

ეს კრებული თითოეულ ჩვენგანს მთლიანობაში გაგ-

ვახსენებს ამ ნათელი კაცის განვლილ გზას ცხოვრებაში,

ერთხელ კიდევ გვაზიარებს იმ სიკეთის მადლს, რაც მისი

ცხოვრების თანამდევი წესი იყო.

მადლობა ნუგზარ ენდელაძის მეუღლეს, ქალბატონ ტა-

ტას, ნუგზარის მეგობრებს გოდერძი ბუკიას, ჯუმბერ

ბერაძეს, მალხაზ ყანჩაველს, საქართველოს სპორტისა

და ახალგაზრდობის სამინისტროს, ეროვნულ ოლიმპიურ

კომიტეტს, სპორტულ ფედერაციებს, ყველას, ვინც

თავისი წვლილი შეიტანა ნუგზარ ენდელაძის საკადრი-

სად მისი დაბადების 70 წლის აღსანიშნავი ღონისძიების

ორგანიზებაში.

შემდგენლები: თენგიზ გაჩეჩილაძე გაბრიელ ბარჯაძე

რედაქტორი: თენგიზ გაჩეჩილაძე

_ 3 _

ბი ოგ რა ფი ული პი რა მი და

_ და იბ ადა 1944 წლის 29 ნო ემ ბერს ბაღ დათ ში.

_ 1968 წელს წარ ჩი ნე ბით და ამ თავ რა პო ლი ტექ ნი კუ რი

ინ სტი ტუ ტის ენ ერ გე ტი კის ფა კულ ტე ტი.

_ 1961 წლი დან პა რა ლე ლუ რად მუ შა ობ და თბი ლი სის

ქარ ხა ნა „ელ ექ ტრო ავ ტო მატ ში.”

_ 1968 წლი დან იქ ვე ინ ჟი ნერ-ელექ ტრი კო სად და აწ ინა-

ურ ეს, აირ ჩი ეს ქარ ხნის კომ კავ ში რის კო მი ტე ტის მდივ-

ნად, შემ დეგ კი რო ვის რაიონის კომ კავში რის რა იკ ომ ის

სა ორ გა ნი ზა ციო გან ყო ფი ლე ბის გამ გედ გა და იყ ვა ნეს.

_ 1971 წელს კომ კავ ში რის ოქ ტომ ბრის რა იკ ომ ის მე-ორე მდი ვა ნია, 1972 წელს _ პირ ვე ლი მდი ვა ნი, 1973

წელს თბი ლი სის კომ კავ ში რის ქა ლაქ კო მის მე ორე მდი-

ვა ნი, 1974 წელს _ პირ ვე ლი მდი ვა ნი.

_ 1975 წელს თბი ლი სის ლე ნი ნის რაიონის აღ მას კო-

მის თავ მჯდო მა რედ და აწ ინა ურ ეს. იმ ავე წელს პარ ტი-

ის ლე ნი ნის რა იკ ომ ის პირ ველ მდივ ნად გა და იყ ვა ნეს.

_ 1976 წელს დაინიშნა თბი ლი სის ქა ლაქ კო მის მდივ-

ნად.

_ 1982 წლი დან არ ის სა ქარ თვე ლოს კომ პარ ტი ის ცკ-

ის აგ იტ აცია-პრო პა გან დის გან ყო ფი ლე ბის გამ გე.

_ 1986 წლის 15 იან ვრი დან 1991 წლის 15 მარ ტამ-

დე იყო სა ქარ თვე ლოს სპორ ტკო მი ტე ტის თავ ჯდო მა რე,

_ 4 _

1991 წლის 15 მარ ტი დან _ სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს

სპორ ტსმენ თა და სპორ ტის მუ შაკ თა და მო უკ იდ ებ ელი

პროფ კავ ში რე ბის რეს პუბ ლი კუ რი სა თათ ბი როს თავ-

მჯდო მა რე.

ას რუ ლებ და სა ზო გა დო ებ რივ და ვა ლე ბებს: იყო სა ქარ-თვე ლოს რაგ ბის ფე დე რა ცი ის თავ მჯდო მა რე, „დი ნა-

მოს” მო რა გბე თა კლუ ბის პრე ზი დენ ტი, სა ქარ თვე ლოს

ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტის შექ მნის მო თა ვე.

გარ და იც ვა ლა 1994 წლის 26 აპ რილს.

2014 წლის ნოემბერში საქართველოს სპორტისა და

ახალგაზრდობის სამინისტრომ ნ. ენდელაძეს მიანიჭა

„სპორტის რაინდის” წოდება.

თბილისის „ელექტროავტომატში” კოლია ზაუტაშვილი (მარცხნიდან) ელექტრო ზეინკალი ნუგზარ ენდელაძე

_ 5 _

ღვაწლი

საქართველოს სპორტსახკომის თავმჯდომარედ მუ-შაობის დროს ნუგზარ ენდელაძის ორგანიზატორულ ნიჭს ნათლად წარმოაჩენს მეტყველი ფაქტები:

_ 1986 წელს შექმნა მძლეოსნობისა და ველოსპორ-ტის ცენტრები და გადასცა ისინი შესაბამის ფედე-რაციებს;_ ფიზკულტურის ინსტიტუტთან გაიხსნა ბავშვთა

და მოზარდთა ექსპერიმენტული სპორტსკოლა. წეს-დება გერმანიიდან თვით ნ. ენდელაძემ ჩამოიტანა;_ 1989 წელს ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდში ლატ-

ვიის ქალაქ ელგავაში ბალტიისპირელებთან ერთად ნ. ენდელაძემ ხელი მოაწერა შეთანხმებას დამოუკი-დებელი ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტების აღდ-გენის (ბალტიისპირეთის რესპუბლიკები) და ჩამოყა-ლიბების (საქართველო) შესახებ;_ 1987 წელს საქართველოს სპორტსმენებმა არნა-

ხულ წარმატებებს მიაღწიეს სსრ კავშირის ხალხთა IX სპარტაკიადაზე;_ 1990 წელს პერუს დედაქალაქ ლიმაში ტრადი-

ციულ კარატეში საქართველო პირველად წარსდგა დამოუკიდებელი გუნდით მსოფლიოს V ჩემპიონატზე. ნუგზარ ენდელაძის აქტიურობით იმ დღეებში ჩვენი ფედერაცია საერთაშორისო ორგანიზაციამ აღიარა, რაც პირველი შემთხვევა იყო ქართული სპორტის ისტორიაში;_ 1990 წელს ქართველმა მორაგბეებმა დამოუკი-

_ 6 _

დებლად პირველი საერთაშორისო მატჩი გამართეს უცხოეთში ზიმბაბვეს (აფრიკის ნაკრებთან), ამ საქ-მესაც სათავეში ნ. ენდელაძე ჩაუდგა;_ 1986 წლის 6 ოქტომბერს დაფუძნდა საქართვე-

ლოს ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი, რომლის იდეა ნ. ენდელაძისგან წამოვიდა და საინიციატივო ჯგუფს გვერდით ედგა ბოლომდე;_ 1988 წელს ნ. ენდელაძის მიზანმიმართული და

უნარიანი ხელმძღვანელობის შედეგად სეულში ყვე-ლაზე მეტი მედალი 12 (16 მონაწილე) მოიპოვეს სა-ქართველოს ათლეტებმა ოლიმპიადებში მონაწილე-ობის ისტორიაში;_ 1990 წელს საქართველოს მხედრებმა ქ. პარდუბი-

ცეს (ჩეხეთი) მე-100 საიუბილეო „სტიპლჩეისში” პირ-ველად იასპარეზეს; _ 1988 წელს ნ. ენდელაძის მაღალი ავტორიტეტის

წყალობით, ქართველ მოჭიდავეებს მცხეთის რაიონის სოფ. წოდორეთში საწვრთნელი შეკრებებისთვის გა-დაეცა ყოფილი სატყეო-კვლევითი ინსტიტუტის ოთ-ხსართულიანი შენობა;_ ნ. ენდელაძის თხოვნით თბილისის საქალაქო საბ-

ჭოს აღმასკომმა დიღმის ტყე-პარკში გამოყო ტერი-ტორია „სპორტული დიდების ხეივნის” მოსაწყობად;_ ნ. ენდელაძის ძალისხმევით ფეხბურთში საქართ-

ველოს პირველობაზე სხვადასხვა ჯგუფში მონაწი-ლეობდა 148 გუნდი;_ ნ. ენდელაძემ აქტიურად დაუჭირა მხარი ფეხ-

ბურთში სსრ კავშირის ჩემპიონატიდან საქართველოს

_ 7 _

გუნდების გამოყოფას. მისი თაოსნობით და მონდო-მებით საქართველოს ეროვნულ საფეხბურთო ჩემპი-ონატში ჩაერთნენ სოხუმისა და ცხინვალის გუნდები;_ 1999 წლის ივლისში ნ. ენდელაძის გადაწყვეტი-

ლებით გამოცხადდა სახელმწიფო სპორტკომიტეტის სრული დეპოლიზაცია;_ გაზეთ „ლელოს” მიენიჭა სარედაქციო დამოუკი-

დებლობა;_ ნ. ენდელაძის მოღვაწეობის პერიოდში თვალსაჩი-

ნო აღმავლობას განიცდიდა სპორტის ყველა სახეობა და საერთოდ, ქართული სპორტი.

ჩვენ ყურადღება გავამახვილეთ მხოლოდ მნიშვნე-ლოვან, არსით ისტორიულ მოვლენებზე, რასაც დაწვ-რილებით კრებულში სხვადასხვა პუბლიკაციაში გაეც-ნობით. საერთოდ აუწყავია ნ. ენდელაძის ღვაწლი ქარ-თულ სპორტში.

მარცხნიდან: კახი ასათიანი, ნუგზარ ენდელაძე, ლევან მოსეშვილი, გურამ ენუქიძე

_ 8 _

_ 9 _

ფრა ზე ბი, შე ფა სე ბე ბი ...

“ჩემს, მე გო ბარებსა და კო ლეგ ებს შო რის ნუგ-

ზარს ყო ველ თვის ვიხ სე ნი ებ ლოც ვებ ში, ხში რად

მი სა უბ რია მას თან. დი დი მად ლია უფ ლი სა მას-

ში, რომ ღმერ თმა მომ ცა სა შუ ალ ება, მო ვ იხ-

სე ნიო და დავ ლო ცო ჩე მი საყ ვა რე ლი ად ამი ან-

ები და გა ვაგ რძე ლო მათ თან ურ თი ერ თო ბე ბი”

(გვ.19).

სვე ტიცხოვ ლის მა მა თა მო ნას ტრის მღვდელ მსა ხუ რი, იღ უმ ენი ილია (კავ სა ძე).

წმინ და ქა ლა ქი მცხე თა. სვე ტიცხო ვე ლი. 2014 წლის 28 ოქ ტომ ბე რი***

“ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მთე ლი ცხოვ რე ბა მო მავ ლი-

სათ ვის სამ სა ხუ რი იყო. ყო ველ დღი ური საზ რუ ნა ვი

_ სამ შობ ლოს, ქვეყ ნის, ერ ის მო მა ვალ ზე ფიქ რი და

მოღ ვა წე ობა. ყვე ლა, ვინც კი მას იც ნობ და, და მე-

თან ხმე ბა, რომ მას არ შე ეძ ლო რა იმე გულ გრი ლად

ეკ ეთ ებ ინა” (გვ.38).

ვი ლენ ალ ავ იძე***

“დღე საც სი ამ ოვ ნე ბას მგვრის ნუგ ზარ თან გა ტა რე-

ბუ ლი ლა მა ზი დღე ებ ის გახ სენე ბა, გვყავ და სა ერ თო

მე გობ რე ბი, ახ ლოს ვი ყა ვით ოჯ ახ ებ ით. ჩვენ შეხ-

_ 10 _

ვედ რე ბი სას ხში რად ვსა უბ რობ დით ჩვე ნი ქვეყ ნის

მო მა ვალ ზე, ეს თე მა ყვე ლა ზე მნიშ ვნე ლო ვა ნი იყო

მის თვის” (გვ.110).

აკ ად. ფრი დონ თო დუა***

“კონ კრე ტულ ად ამი ან ზე ზრუნ ვა, მის და მი სით ბო

და ყუ რადღე ბა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის, რო გორც გარ-

კვე ული სფე როს ხელ მძღვა ნე ლის გა მიზ ნუ ლი პო ლი-

ტი კის ნა წი ლი კი არა, არ ამ ედ ზო გა დად, მი სი მთა-

ვა რი პი როვ ნუ ლი თვი სე ბა გახ ლდათ; სხვა უამ რავ

ღირ სე ბას თან ერ თად, ამ ით იყო ის გა მორ ჩე ული”

(გვ.51).

გო დერ ძი ბუ კია***

“მე დღეს, ვსვამ წა სუ ლი ნუგ ზა რის მო გო ნე ბის

სადღეგ რძე ლოს და იქ, მა რა დი ულ ში, ამ წუ თი სოფ-

ლი დან ვე უბ ნე ბი: 70 წლის რა ინ დო, შენ ყვე ლა ღირ-

სე ულ ქარ თველს ახ სოვ ხარ!

მო დი, შენს სიყ ვა რულ სა და კა ცურ-კაც ობ ას, შენს

ერ თგუ ლე ბა სა და მა მუ ლიშ ვი ლო ბას გა უმ არ ჯოს!”

(გვ.114).

ჯან სუღ ჩარ კვი ანი***

“ბრწყინ ვა ლე ად ამი ანი, ბრწყინ ვა ლე ორ გა ნი-

ზა ტო რი, სა მა გა ლი თოდ სა ოცა რი მე გო ბა რი, სი-

_ 11 _

კე თის გან სა ხი ერ ება, სუ ლი ერ ად და ფი ზი კუ რად

ჰარ მო ნი ულ ად სრულ ყო ფი ლი ზე რა ინ დუ ლი პი-

როვ ნე ბა - აი, რო გო რი გახ ლდათ ბა ტო ნი ნუგ ზა-

რი” (გვ.55).

გუ რამ სა ღა რა ძე***

“ღრმად ერ კვე ოდა სპორ ტში, მის ნიუანსებშიც კი,

გა აჩ ნდა მი ზან მი მარ თუ ლი სტრა ტე გია. თა მა მად შე-

იძ ლე ბა ით ქვას, რომ ქარ თუ ლი სპორ ტი ნუგ ზარ ენ-

დე ლა ძემ ახ ალ სი მაღ ლე ზე აიყ ვა ნა” (გვ.46).

ჯან სუღ (ჯა ნო) ბაგ რა ტი ონი***

“ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ, თა ვი სი თა ობ ის ღირ სე ულ-

მა წარ მო მად გე ნელ მა, კაც მა, რო მელ მაც დრო ის

ყვე ლა გა მოწ ვე ვა მი იღო და ღირ სე ულ ად უპ ას უხა,

ქარ თველ მა, რო მელ მაც შექ მნა კარ გი მა გა ლი თი,

თუ რო გო რი უნ და იყ ოს პი როვ ნე ბა - ვაჟ კა ცი, მო-

ქა ლა ქე - მე გო ბა რი, მოღ ვა წე - მა მუ ლიშ ვი ლი, სა-

მუ და მო ად გი ლი და იმ კვიდ რა ჩვენს მეხ სი ერ ებ აში”

(გვ.70).

ნო დარ ჭი თა ნა ვა***

“რჩე ვა-და რი გე ბებს და წა ხა ლი სე ბის სხვა დას ხვა

ფორ მას არ იშ ურ ებ და გა ზე თის სა სი კე თოდ. „ლე-

ლო” მუ დამ იყო პატ რი ოტ იზმ ზე ორი ენ ტი რე ბუ ლი

_ 12 _

გა ზე თი, ამ ას გრძნობ და ჩვე ნი ხალ ხი და ეს ჩი ნე-

ბუ ლად იც ოდა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე მაც, რო მე ლიც

ქვე ტექ სტე ბით ხში რად მი მა ნიშ ნებ და, გა ზე თის-

თვის მე ტი პატ რი ოტ ული დატ ვირ თვა მიგ ვე ცა”

(გვ.31).

თენ გიზ გა ჩე ჩი ლა ძე***

„მი სი სა ხე ლის გახ სე ნე ბა ტკი ვი ლი ან მო გო ნე ბებს

აღ ძრავს. ამ ას თა ნა ვე სა უკ ეთ ესო, ვაჟ კა ცუ რი ზნე-

ობ ისა დ მა ღა ლი კულ ტუ რის ნი მუ შად დარ ჩე ბა ჩვე-

ნი თა ობ ის მეხ სი ერ ებ აში”. (გვ.102).

პა ატა ბურ ჭუ ლა ძე ***

“ხა რის ხზე იყ ავი ორ ი ენ ტი რე ბუ ლი ყო ველ თვის.

„კრუგ ლო სუ ტოჩ ნი” ძმა კა ცო ბა ში ხა რის ხი, ოჯ ახ ში

ხა რის ხი, საქ მე ში ხა რის ხი, ერ თი სიტყვით, ხა რის ხის

ნიშ ნით იცხოვ რე!” (გვ.49).

ძმე ბი და მე გობ რე ბი რუს თავ ქა ლა ქი დან***

“ნუგ ზა რი გვიყ ვარს ჩვენ, მის მე გობ რებს, უყ ვარს

ყვე ლას, ვი საც მას თან ურ თი ერ თო ბის ბედ ნი ერ-

ება ჰქო ნია, თა ვი სი ხან მოკ ლე, მაგ რამ ში ნა არ სი ანი

ცხოვ რე ბით ამ სიყ ვა რუ ლის თა ნა ზი არი გაგ ვხა და”

(გვ.58).

მა ნა ნა გო ჩა ლე იშ ვი ლი

_ 13 _

***

“Высокий, спортивный, стремительный и очень ис­кренний, не обремененный официальными ус лов ностями, молодой человек. Он в жизни действовал как на регбий­ном поле.Был частью команды, и в то же время готовым взять ответственность на себя, принять самостоятельно решение” (გვ.61).

Габриел Намталашвили***

“სა ერ თოდ, დახ მა რე ბა, გვერ დში დგო მა, გა დარ-

ჩე ნა, ნუგ ზა რის ცხოვ რე ბის მთა ვა რი კრე დო იყო”

(გვ.68).

რუ სუ დან კერ ვა ლიშ ვი ლი***

“რა და მა ვიწყებს შენს მუხ ლჩა უხ რე ლო ბას და სი-

ხა ლა სეს, რო ცა ძველ თბი ლისს ხე ლახ ლა ვა შე ნებ-

დით, ნა რი ყა ლას ვა ცოცხლებ დით, ერ ის უკ ვდავ

ის ტო რი ას ძეგ ლებს ვუდ გამ დით, დი დი ქვეყ ნე ბის

დიდ ქა ლა ქებ თან კავ ში რებს ვამ ყა რებ დით... ყვე-

ლას გან ყუ რადღე ბა სა და სიმ პათი ებს იმ სა ხუ რებ-

დი” (გვ.25).

ნე ლი გურ გე ნი ძე***

„ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ, სა კუ თა რი ინ იცი ატ ივ ით,

რეს პუბ ლი კის პარ ტი ული ორ გა ნი ზა ცი ის უმ აღ ლეს

_ 14 _

პი რებ თან შე თან ხმე ბით, ყო ვე ლი აღ დგო მის მე ორე

დღე და აწ ესა მიც ვა ლე ბულ თა ხსოვ ნის დღედ და

გა მოცხად და უქ მე დღედ. სა ქარ თვე ლო ში ამ დღის

აღ ნიშ ვნა ტრა დი ცი ად იქ ცა, რა მაც თა ვის მხრივ

უკ ვდავ ყო თი თოეული ად ამი ან ის მიც ვა ლე ბულ თა

ნა თე ლი ხსოვ ნა.” (გვ.87).

ავ თო გო გი ბე რი ძე ***

“ის იყო კა ცი, რო მელ საც თუ ჩვე ნი სა ზო გა დო ებ-

რი ვი ცხოვ რე ბის რო მე ლი მე სფე როს ჩა აბ არ ებ დი,

ხე ლი სუ ფა ლი დაწყნა რე ბუ ლი უნ და ყო ფი ლი ყო, იქ

ყვე ლა ფე რი რიგ ზე იქ ნე ბო და” (გვ.104).

ომ არ გო გი აშ ვი ლი***

“თუ ჩვე ნი მეხ სი ერ ებ ის ელ ას ტი ურ ობ ას გა მო ვი ყე-

ნებთ, აწ გარ დაც ვლი ლი ნუგ ზა რის ცხოვ რე ბის მა გა-

ლი თიც და ეხ მა რე ბა ყვე ლას, დღე ვან დე ლი სა ქარ თვე-

ლოს უკ ეთ ესი მო მავ ლი სათ ვის ბრძო ლა ში” (გვ.83).

ჯამ ლეტ ხუ ხაშ ვი ლი***

“ჩვენ, არა მხო ლოდ რო გორც მე გობ რე ბი და ყო ფი ლი

კო ლე გე ბი თვალ ყურს ვა დევ ნებ დით ერ თმა ნე თის გან-

ვი თა რე ბა სა და საქ მი ან ობ ას, არ ამ ედ ერ თად ვხა რობ-

დით ერ თმა ნე თის სი კე თი თა და შე დე გე ბით” (გვ.79).

გი ვი აბ დუ შე ლიშ ვი ლი

_ 15 _

***

“ათ წლე ულ ებ ის გან მავ ლო ბა ში ნუგ ზა რის ცხოვ რე-

ბა და საქ მი ან ობა მუ დამ ჩემს თვალ სა წი ერ ში იყო.

ვხა რობ დი მი სი წინ სვლით და აბ სო ლუ ტუ რად დამ-

სა ხუ რე ბუ ლი ავ ტო რი ტე ტით” (გვ.85).

ავ თან დილ საყ ვა რე ლი ძე ***

“იმ დროს სა ხელ მწი ფო და პო ლი ტი კურ ას პა რეზ-

ზე მი ღე ბუ ლი იყო წი ნას წარ და წე რი ლი ტექ სტე ბით

გა მოს ვლა, ნუგ ზა რი ყო ველ თვის ყო ველ გვა რი ფურ-

ცლე ბი სა და წი ნას წარ მომ ზა დე ბუ ლი ტექ სტე ბით

გა მო დი ოდა, რაც იშ ვი ათი იყო და დიდ შთა ბეჭ დი-

ლე ბას ახ დენ და” (გვ.93).

ნი კო ლე კიშ ვი ლი

***

“სა კუ თარ დარ დს ფა რავ დი, სხვი სას იზი არ ებ დი,

სხვი სი სი ხა რუ ლით ხა რობ დი... შუ რი უცხო იყო შენ-

თვის... უაღ რე სად სწო რად, მძაფ რად და სა ინ ტე რე-

სოდ აფ ას ებ დი მოვ ლე ნებს...

ნუგ ზა რის წას ვლით გა მოწ ვე ული ტკი ვი ლი არ გა ნე-

ლე ბუ ლა და ვერც გა ნელ დე ბა, რად გან იგი მკვიდ რად

აღ იბ ეჭ და ჩემს და არ ა მ არ ტო ჩემს მეხ სი ერ ებ აში. ამ

ხნის გან მავ ლო ბა ში ბევ რი რამ მოხ და” (გვ.96).

ვა ლე რი ას ათი ანი

_ 16 _

***

“შე ნი მე უღ ლე და შე ნი შვი ლე ბი, შენ რომ გე კად-

რე ბა ისე აგ რძე ლე ბენ შენს ტრა დი ცი ებს, სა თუ თად

ინ ახ ავ ენ შენს ხსოვ ნას, ყვე ლა ფერს ცდი ლო ბენ, რომ

გა უფ რთხილ დნენ შენს ღირ სე ბას და შენს შთა მო მავ-

ლო ბას შთა უნ ერ გონ, რომ იცხოვ რონ ისე და იარ ონ

ის ეთ ივე გა მარ თუ ლი ნა ბი ჯე ბით, რო გორც ნუგ ზარ

ენ დე ლა ძემ იარა” (გვ.99).

და ლი აბ აშ იძე ***

“ნუგ ზა რი არ ას ტან დარ ტუ ლი პი როვ ნე ბა იყო. იგი

მუდ მი ვად თვით ქმნა დო ბის და თვით რე ალ იზ ებ ის

პრო ცეს ში იმ ყო ფე ბო და. ლა პა რა კობ და სი მარ თლეს,

მოქ მე დებ და სიყ ვა რუ ლით, გას ცემ და და არ აფ ერს

ითხოვ და. იყო სა ჩუ ქა რი ყვე ლა სათ ვის, ვის ცხოვ-

რე ბა შიც შე დი ოდა. მი სი სიტყვა ძლი ერი, საქ მე კი

კე თილ შო ბი ლუ რი იყო” (გვ.73).

თა მაზ ბა ციკა ძე***

“ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე - უზ ადო ვაჟ კა ცი, ღირ სე ული

მა მუ ლიშ ვი ლი, ჩე მი გა ნუყ რე ლი მე გო ბა რი, ჩე მი სევ-

და და სიყ ვა რუ ლი”.

ჯუმ ბერ ბე რა ძე

_ 17 _

***

“ქარ თუ ლი სპორ ტის მემ კვიდ რე ებ მა, მო მა ვალ-

მა თა ობ ებ მა უნ და იც ოდ ნენ, რა ფას და უდ ებ ელი

წვლი ლი შე იტ ანა ამ დი დე ბულ მა ად ამი ან მა ქარ-

თუ ლი სპორ ტის წინ სვლა-გან ვი თა რე ბა ში. სპორ-

ტის მუ შა კე ბის თვის კი მა გა ლი თი უნ და იყ ოს ნუგ-

ზარ ენ დე ლა ძის და მო კი დე ბუ ლე ბა საქ მი სად მი, სა-

ერ თოდ ად ამი ან ებ ის ად მი, მი სი პატ რი ოტ იზ მი და

მა ღა ლი ად ამი ან ური ღირ სე ბე ბი” (გვ.117).

შო თა ხა ბა რე ლი ***

“რაგ ბის გუნ დში იგი გა მო ირ ჩე ოდა თა ვი სი სპორ-

ტუ ლი აღ ნა გო ბით, სხარ ტი აზ როვ ნე ბით, რაგ ბი სად-

მი უდ იდ ესი სიყ ვა რუ ლით. თა მა შობ და ლა ღად, შე-

უპ ოვ რად. ნუგ ზა რი იმ დე ნად მხნე, უდ რე კი და ძლი-

ერი პი როვ ნე ბა იყო, რომ ყო ველ ჩვენ განს გა მარ-

ჯვე ბის კენ სწრაფ ვის სურ ვილს გვი ჩენ და” (გვ.120).

ირ აკ ლი კი ზი რია

_ 18 _

_ 19 _

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე _ გა მორ ჩე ული კა ცი

29 ნო ემ ბერი, ნუგ ზა რის და ბა დე ბის დღეა! ის,

სა მოც და ათი წლის გახ დე ბოდა!!!... მი უხ ედ ავ ად

იმ ისა, რომ უკ ან ას კნე ლი 45 წლის გან მავ ლო-

ბა ში, თით ქმის ყო ველ წელს ვუ ლო ცავ დი და-

ბა დე ბის დღეს, ახ ლა მა ინც მო მეჩ ვე ნა, რომ

ძა ლი ან სწრა ფად გა ვი და დრო, თით ქოს ყვე-

ლა ფე რი გუ შინ იყო.…

მე ოცე სა უკ უნ ის სა მოც და ათი ანი წლე ბის, სა-

ქარ თვე ლოს პარ ტი ულ და სა ხელ მწი ფო მოღ ვა-

წე თა შო რის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე გა მორ ჩე ულია,

… ის ჩე მი თა ობ ის გა მორ ჩე ულ ად ღირ სე ული

კა ცია!!!

ერთ წი ნა და დე ბა ში ორ ჯერ გა მო ვი ყე ნე სიტყვა

„გა მორ ჩე ული” და უნ ებ ლი ედ გა მახ სენ და ჩვე-

ნი კომ კავ ში რუ ლი ცხოვ რე ბი დან ერ თი შემ თხვე ვა:

გა სუ ლი სა უკ უნ ის 70-იანი წლე ბის და საწყის ში

სა ხელ მწი ფო, დიდ ყუ რად ღე ბას უთ მობ და არ-

ას რულ წლო ვა ნებ თან, ბავ შვებ თან საცხოვ რე ბელ

ად გი ლებ ში მუ შა ობ ას, აღ მზრდე ლო ბით, კულ ტუ-

რულ-სა გან მა ნათ ლებ ლო და სპორ ტუ ლი ღო ნის-

ძი ებ ებ ით მა თი თა ვი სუ ფა ლი დრო ის შევ სე ბას.…

სწო რედ, ამ მოთხოვ ნა თა სივ რცე ში, წარ მა ტე ბუ-

ლად ჩა ტარ და ქა ლა ქის პირ ვე ლო ბა ფეხ ბურ თში,

_ 20 _

ეზ ოს ბავ შვთა გუნ დებს შო რის. ღო ნის ძი ებ ის

მა ღალეფ ექ ტუ რო ბა ბევ რად გა ნა პი რო ბა იდე-

ოლ ოგი ური, ორ გა ნი ზა ცი ული და ტექ ნი კუ რი

სა კითხე ბის სრულ ყო ფილ მა მარ თვამ, რო მელ-

საც ხელ მძღვა ნე ლობ და ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე, იმ

დროს დე და ქა ლა ქის კომ კავ ში რუ ლი ორ გა ნი ზა-

ცი ის ერთ-ერ თი ლი დე რი.

ჩვენ აღ ვნიშ ნეთ ეს წარ მა ტე ბა და… მე მას

სადღეგ რძე ლო ში ვუთხა რი: ნუგ ზარ, გა მორ ჩე ული

კა ცი ხარ,… ახ ლაც მეს მის მი სი იმ წა მი ერი პა-

სუ ხი: „რი თი ვართ, ჩე მო სან დრო, გა მორ ჩე ულ-

ები?” ჩვე ნი იმ დრო ინ დე ლი სა უბ არი სხვა თე მაა

და აღ არ გა ვაგ რძე ლებ, თუ უფ ალი ინ ებ ებს,

თვით არ სს სა კითხი სას და ვუბ რუნ დე ბი.…

რაც შე ეხ ება კითხვას, თუ რით არ ის ნუგ-

მარცხნიდან: ვალერი ჩოლარია, რომან გვენცაძე, ნუგზარ ენდელაძე, გოდერძი ბუკია

_ 21 _

ზარ ენ დე ლა ძე, გა მორ ჩე ული მე ოცე სა უკ უნ ის

სა მოც და ათი ან ელ კომ კავ ში რულ, პარ ტი ულ და

სა ხელ მწი ფო მოღ ვა წე თა შო რის, თა მა მად შე-

მიძ ლია გავ ცე შემ დე გი პა სუ ხი: სიყ ვა რუ ლის და

ერ თგუ ლე ბის ნი ჭით, ში ნა გა ნი პა ტი ოს ნე ბი თა და

კულ ტუ რით, ტო ლე რან ტო ბით და კაც თმოყ ვა რე-

ობ ით, სათ ნო ებ ითა და დი დი მგრძნო ბე ლო ბით,

უდ იდ ესი პა სუ ხის მგებ ლო ბით და თვით კონ ტრო-

ლით, პრო ფე სი ონ ალ იზ მით და კომ პე ტენ ტუ რო-

ბით, უბ რა ლო ებ ითა და თავ მდაბ ლო ბით, ოჯ ახ-

ის შვი ლო ბი თა და ოჯ ახ ის მა მო ბით... პი რა დად

მე, ყო ველ თვის გა მორ ჩე ულ ად ვიხ სე ნი ებ და

ვლო ცავ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს კო ლე გას, მე გო-

ბარს თა ნა მო აზ რეს.…

ჩემს მე გო ბა რებ სა და კო ლე გებს შო რის, ნუგ-

ზარს ყო ველ თვის ვიხ სე ნი ებ ლოც ვებ ში, ხში რად

მი სა უბ რია მას თან. დი დი მად ლია უფ ლი სა მას-

ში, რომ ღმერ თმა მომ ცა სა შუ ალ ება, მო ვ იხ სე-

ნიო და დავ ლო ცო, ჩე მი საყ ვა რე ლი ად ამი ან ები

და გა ვაგ რძე ლო მათ თან ურ თი ერ თო ბე ბი.

ჩვენ გა ვი ზარ დეთ და ვცხოვ რობ დით კო-

მუ ნის ტუ რი, აგ რე სი ული ათე იზ მის პი რო ბებ ში,

ჩვენ გვას წავ ლიდ ნენ, რომ ეკ ლე სი ები, სა ლო ცა-

ვე ბი, მთებ ში და მი უვ ალ ტყე ებ ში აშ ენ ებ ული

ქრის ტი ან ული ბა ზი ლი კე ბი, იქ გან თავ სე ბუ ლი

_ 22 _

ხა ტე ბი და სიწ მინ დე ები, ის ტო რი ული და კულ-

ტუ რუ ლი ძეგ ლე ბია და რომ კულ ტუ რუ ლი ძეგ-

ლე ბი სათ ვის უნ და მიგ ვე გო პა ტი ვი, მაგ რამ ის ,

რომ მივ სუ ლი ყა ვით ეკ ლე სი აში და გა დაგ ვე ხა და

სუ ლის მო სახ სე ნიე ბე ლი პა ნაშ ვი დი, ან მივ სუ-

ლი ყა ვით საფ ლავ ზე გვე ლო ცა ჩვე ნი ახ ლობ ლე-

ბი სათ ვის, ნა თე სა ვე ბი სა და მე გობ რე ბი სათ ვის,…

ეს მხო ლოდ ოც ნე ბად დარ ჩე ბო და.

მე ოცე სა უკ უნ ის, სა მოც და ათი ანი წლე ბის

პარ ტი ული და სა ხელ მწი ფო მოღ ვა წე თა გუნ-

დი, ძი რი თა დად ახ ალ გაზ რდუ ლი იყო, რო მე ლიც

იღ ვწო და სა მარ თლი ან ობ ის უზ რუნ ველ ყო ფის,

პა ტი ოს ნე ბის დამ კვიდ რე ბის, შემ წყნა რებ ლო ბის,

ტო ლე რან ტო ბის და ად ამი ან ური ურ თი ერ თო ბე-

ბის აღ დგე ნის და სინ დი სის რე ალ ური თა ვი სუფ-

ლე ბი სათ ვის.

გა სუ ლი სა უკ უნ ის სა მოც და ათი ან ელ ებს აუც-

ილ ებ ლად ახ სოვთ, თუ რო გორ და იწყო სა-

ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობ ამ სა საფ ლაოებზე გას-

ვლა ახ ლო ბელ თა მო სახ სე ნიებ ლად და პა ტი ვის

მი სა გე ბად. დი ახ, ეს ხდე ბო და მა შინ, რო დე საც

საბ ჭო თა კავ შირ ში აგ რე სი ული ათე იზ მი ბო ბოქ-

რობ და.

აღ ნიშ ნუ ლი შე საძ ლე ბე ლი რომ გამ ხდა რი ყო,

მომ ზად და სა ქარ თვე ლოს ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე-

_ 23 _

ტის სპე ცი ალ ური არ გუ მენ ტი რე ბუ ლი, ან ალ იტ იკ-

ური დო კუ მენ ტი და ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის

დად გე ნი ლე ბა, ამ დო კუ მენ ტს კი ამ ზა დებ და

შე სა ბა მი სი გან ყო ფი ლე ბა, რო მელ საც ნუგ ზა რი

ხელ მძღვა ნე ლობ და. ახ ლაც თვალ წინ მიდ გას მო-

ბი ლი ზე ბუ ლი ნუგ ზა რის სა ხე (იმ დროს, რბი ლად

რომ ვთქვა, რთუ ლი იყო ან ალ ოგი ური პრობ-

ლე მე ბის წა მო წე ვა. გა დაწყვე ტა ზე რომ არ აფ ერი

ვთქვათ. აღ ნიშ ნუ ლი თე მა მას უნ და მო ეხ სე ნე ბია

ცკ-ს ბი ურ ოს ათ ვის!!!), დო კუ მენ ტი შედ გა, ბი ურ-

ომ მხა რი და უჭ ირა შე ტა ნილ წი ნა და დე ბებს.…

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე იყო თა ნა ავ ტო რი უმ ნიშ ვნე-

ლო ვა ნე სი სა ხელ მწი ფო გა დაწყვე ტი ლე ბი სა, და

ამ დროს, მი სი სი ხა რუ ლიც კი, თავ შე კა ვე ბუ ლი

და ზო მი ერი იყო, ის მად ლი ერ ებ ას გა მო ხა ტავ-

და ყვე ლას მი მართ, ვინც რა იმე მო ნა წი ლე ობა

მი იღო სა კითხის მომ ზა დე ბა ში.…

ჩე მო ნუგ ზარ, დღეს მო ვიხ სე ნიე ჩვე ნი სა ერ-

თო მე გობ რე ბი, მო გიხ სე ნიე შენც, შენ მა ტა-

ტამ მი მა ნიშ ნა 29 ნო ემ ბერ ზე. მე, რა თქმა უნ-

და, მახ სოვს და წი ნას წარ გი ლო ცავ და ბა დე ბის

დღეს, სი კე თე და ბედ ნი ერ ება შენს ოჯ ახს,

შენს საყ ვა რელ მე უღ ლეს და უერ თგუ ლეს მე გო-

ბარს ტა ტას, მე ერ თი თვის წი ნათ უკ ვე გავ ხდი

სა მოც და ათ ის, შენ ერ თი თვის შემ დეგ, ბევ რი

_ 24 _

საქ მე გვაქ ვს გა სა კე თე ბე ლი, ვფიქ რობ, რომ

საქ მეს თავს გა ვარ თმევთ.…

მო სა ლოც წერი ლს ფე იხ ტვან გე რის სიტყვე ბით

და ვამ თავ რებ: „სიკ ვდი ლი და სი ცოცხლე უწყვე ტი

კავ ში რია (ერ თობ ლი ობაა), ამ ას თან ყო ფი ერ ებ ის

მრა ვალ რე ალ ობ ებს შო რის, სიკ ვდი ლი არ არ ის

ყვე ლა ზე ყუ რად სა ღე ბი.”

სვე ტიცხოვ ლის მა მა თა მო ნას ტრისმღვდელ მსა ხუ რი, იღ უმ ენი ილია /კავ სა ძე/

წმინ და ქა ლა ქი მცხე თა. სვე ტიცხო ვე ლი

ნუგზარ ენდელაძე, გურამ გაბუნია, თენგიზ მენთეშაშვილი, ნელი გურგენიძე

_ 25 _

3 მა ისი, 1994. დღე - სუ ლის შემ ძვრე ლი...

სიტყვა წარ მოთ ქმუ ლი 1994 წლის 3 მა ისს, ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის დაკ რძალ ვა ზე

არც კი ვი ცი, რო გორ მოგ მარ თო! მე გო ბა რო,

ძმაო, თა ნა მო აზ რევ, თა ნა მო საქ მევ, თა ნა მებ რძო-

ლო... ყვე ლა ფე რი იყ ავი ჩვენ თვის. იმ ას კი ვერ

წარ მო ვიდ გენ დი, რომ იმ ად ამი ან თა შო რის, ვინც

სი ცოცხლი დან სიკ ვდი ლის სა მე ფო ში მი გა ცი ლე ბენ,

მეც ვიქ ნე ბო დი. შენ ხომ ბევ რად უმ ცრო სი იყ ავი...

ბედ მა ასე გარ გუ ნა, სა დაც კი შრო მობ დი და მოღ-

ვა წე ობ დი, ყველ გან ყო ველ თვის ყვე ლა ზე ახ ალ გაზ-

რდა იყ ავი, მაგ რამ არ ას დროს არ ავ ის წლე ბით

დამ ძი მე ბუ ლებ სა და დაბ რძე ნე ბუ ლებს არ აფ ერ ში

არ ჩა მორ ჩე ბო დი, არ ც ერთ დიდ სა და რთულ საქ-

მე ში ტოლს არ უდ ებ დი.

ვიდ რე ცოცხლე ბი ვართ, ჩვენს მეხ სი ერ ებ აში არ

წა იშ ლე ბა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე თა ვი სი ნა თე ლი გო ნე-

ბით, სხარ ტი აზ როვ ნე ბით, ღრმა ერ უდ იცი ით, სი-

ახ ლი სა კენ სწრაფ ვით, კე თილ შო ბი ლე ბით, ინ ტე ლი-

გენ ტო ბით, სი დარ ბა ის ლით და, რაც ყვე ლა ზე მთა-

ვა რია, კაც თმოყ ვა რე ობ ით, მა ღა ლზ ნე ობ ით, სი კე-

თის თეს ვის დი დი უნ არ ით.

ის ათ ზე მე ტი წე ლი წა დი, რა მაც ჩვენ ერ თად მუ-

შა ობ ით დაგ ვა კავ ში რა, შე ნი ბი ოგ რა ფი ის სა უკ ეთ-

ესო წლე ბია... თვი სე ბე ბი კი, რო მელ თა გა ნაც ახ ლა

_ 26 _

ზო გი ერ თი გა გახ სე ნე, შე ნი ყო ველ დღი ური ცხოვ-

რე ბის წე სად და მოქ მე დე ბის ნორ მად გქონ და.

ასე იყო მა შინ, რო დე საც სრუ ლი ად ახ ალ გაზ რდა

ყმაწ ვი ლი თბი ლი სელ მა თა ნა ტო ლებ მა თა ვის ლი-

დე რად აგ ირ ჩი ეს და მათ თვის, ვინ მოთ ვლის, რამ-

დენ სა სა ხე ლო საქ მე ში გზის გამ კა ფა ვი, მა გა ლი თის

მიმ ცე მი იყ ავი. სჯე რო დათ, სწამ დათ შე ნი, გენ დო-

ბოდ ნენ, მოგ ყვე ბოდ ნენ.

მა ში ნაც, რო ცა თბი ლი სის ყვე ლა ზე დი დი რაიონის

თავ კა ცო ბა მო გან დეს... თი თოეული ორ გა ნი ზა ცი ისა

თუ ლა მის თი თოეული ოჯ ახ ის სი ხა რუ ლი და გა სა-

ჭი რი ათ ასგზის გქონ და გა და ხარ შუ ლი გულ სა და

გო ნე ბა ში...

_ 27 _

მა ში ნაც, რო ცა ქა ლა ქის ხელ მძღვა ნე ლო ბა ში მა-

ღა ლი პოს ტი გე კა ვა. რამ დე ნი სი ახ ლის მომ ტა ნი და

ნო ვა ტო რო ბის შე მომ ქმე დი იყ ავი.

ყვე ლაფ რის გახ სენე ბა შე უძ ლე ბე ლია... მაგ რამ, რა

და მა ვიწყებს შენს მუხ ლჩა უხ რე ლო ბას და სი ხა ლი-

სეს, რო ცა ძველ თბი ლისს ხე ლახ ლა ვა შე ნებ დით,

ნა რი ყა ლას ვა ცოცხლებ დით, ერ ის უკ ვდავ ის ტო-

რი ას ძეგ ლებს ვუდ გამ დით, დი დი ქვეყ ნე ბის დიდ

ქა ლა ქებ თან კავ ში რებს ვამ ყა რებ დით... ყვე ლას გან

ყუ რადღე ბა სა და სიმ პა თი ებს იმ სა ხუ რებ დი.

ან ათ ას ცხრა ას სა მოც დათ ვრა მე ტის 14 აპ რილს

რა და მა ვიწყებს, რომ ლის წი ნა დღე ებ ში დღე და ღა-

მეს ას წო რებ დი, სახ-

ლშიც კი ვე ღარ შე-

დი ოდი და სწო რედ

მა შინ, რო ცა ყვე ლა-

ფე რი კარ გად დამ-

თავ რდა, ქარ თუ ლი

ენ ის სა ხელ მწი ფო ებ-

რი ობ ას აღ არ აფ ერი

ემ უქ რე ბო და, პირ-

ვე ლად და ალ ბათ

უკ ან ას კნე ლად ვნა-

ხე შენს თვალ ზე სი-

ხა რუ ლის ცრემ ლი.

გვეხ ვე ოდი, გვი ლო-ნელი გურგენიძესთან

_ 28 _

ცავ დი: ამ დღის თვის ღირ დაო გა ჩე ნა ამ ქვეყ ნად...

ას ეთ ივე თავ და დე ბუ ლი და შე უპ ოვ არი იყ ავი, რო-

ცა სა მარ თლდამ ცავ თა ნა მო საქ მე ებ თან ერ თად ბო-

რო ტე ბას, კო რუფ ცი ას, ავ ის მზრახ ვე ლებს ებ რძო დი.

პა ნი კა არ გიყ ვარ და, არც ზედ მე ტი ხმა ური, სი-

მარ თლე და პა ტი ოს ნე ბა იყო შე ნი ძა ლა, უბ რა ლოდ

არ ავ ის გა იმ ეტ ებ დი, იც ოდი ად ამი ან ის ფა სი. ამ-

ქვეყ ნად კა ცუ რად ცხოვ რე ბის აზ რი.

არ აფ ერს თა ვის გა მო სა ჩე ნად არ აკ ეთ ებ დი, ამ-

ბი ცი ები შორს იყო შენ გან. ნამ დვი ლი პატ რი ოტი

და მა მუ ლიშ ვი ლი იყ ავი. სუ ლით და ხორ ცით ქარ-

თველს, შენს გვერ დით მყო ფი ყვე ლა ერ ის შვი ლი

გიყ ვარ და, სულ მე ტი და მე ტი გინ დო და გე კე თე ბი-

ნა ქვეყ ნის თვის, ხალ ხის თვის.

_ 29 _

ვაგ ლახ, რომ სწო რედ შე ნი ეს დი დი, სა სი კე თო

უნ არი და ენ ერ გია ცხოვ რე ბის ბო ლო წლე ბის ტრა-

გე დი ად გა და გექ ცა...

სა კუთ რივ შენ თვის არ ას დროს არ ავ ინ შე გი წუ ხე-

ბია...

იმ სა ბე დი წე რო ღა მე საც კი შვე ლა არ ავ ის თვის

გითხო ვია, და ხუ ჭე თვა ლი, აღ არ გა ახ ილე და გა ნე-

რი დე ამ წუ თი სო ფელს...

მე რე რო გორ გიყ ვარ და შე ნი ოჯ ახი, შე ნი სათ-

ნო მე უღ ლე ტა ტა, შე ნი ლა მა ზი ქალ-ვა ჟი თეა

და ვახ ტან გი... ვი ცი, ჩე მი შვი ლე ბი არ ას დროს შე-

მარ ცხვე ნე ნო, ამ ბობ დი ხოლ მე ფა რუ ლი სი ამ აყ ით...

ვინ იც ის, რამ დე ნი რა მე ვე ღარ მო ას წა რი.

ან რო გორ ჭირ დე ბო დი ახ ლა შენს გა წა მე ბულ,

გა ტან ჯულ ქვე ყა ნას, რა უღ ალ ატო, ხა ლა სი და ერ-

თგუ ლი იყ ავი, რამ დე ნი გა კე თე ბა შე გეძ ლო კი დევ...

ისე რო გორ და ვიქ ცე ვით და გა დავ გვარ დე ბით,

რომ 70-80-იანი წლე ბის ღირ სე ულ ქარ თველ თა,

ჭეშ მა რიტ მა მუ ლიშ ვილ თა და ზნე კე თილ მოღ ვა წე-

თა შო რის, რო დე საც მათ გა იხ სე ნე ბენ, ნუგ ზარ ენ-

დე ლა ძის გვა რი და სა ხე ლი ვინ მეს გა მორ ჩეს...

ახ ლა კი მა რა დი ული სა სუ ფევ ლის კენ მი გა ცი ლებთ.

მწა რეა და აუტ ან ელი ეს სი ნამ დვი ლე... ერ თმა ნე თი-

სათ ვის სა ნუ გე შო სიტყვებს ვერ ვპო ულ ობთ...

ნუ გე ში ის ევ ის ნა თე ლი კვა ლია, რო მე ლიც ამ-

_ 30 _

ქვეყ ნად და ტო ვე, ის სა ხე ლი და ღირ სე ბაა, რომ-

ლი თაც იცხოვ რე... ნუ გე ში ის ევ შე ნი შვი ლე ბი და

შთა მო მა ვლო ბაა, შე ნი ოჯ ახ ის სი კე თე და დღეგ-

რძე ლო ბა, შე ნი სა ხე ლის წმინ დად შე ნახ ვაა...

ამი ერ იდ ან, სულ თა სა მე ფო ში გვე გუ ლე ბი...

და ლო ცე შე ნი ოჯ ახი, შე ნი ქვე ყა ნა, შე ნი ხალ ხი,

ყვე ლა, ვინც გიყ ვარ და და ვი საც უყ ვარ დი...

მშვი დო ბით, და უვ იწყა რო ძმაო და მე გო ბა რო...

იყ ავ ნა თელ ში!

ნე ლი გურ გე ნი ძე

თათბირზე სპორტის სახელმწიფო კომიტეტში

_ 31 _

მა გი ური ძა ლის კა ცად მიგ ვაჩ ნდა

გა მო სათხო ვა რი სიტყვა 1994 წლის 3 მა ისს ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის დაკ რძალ ვა ზე

მძი მე წუ თე ბი გვიდ გას, დღეს სა მუ და მოდ ვეთ-

ხო ვე ბით პი როვ ნე ბას, რომ ლის სა ხე ლი და საქ მე

ყმაწ ვილ კა ცო ბი დან ხალ ხი სა და ქვეყ ნის უმ წიკ ვლო

სამ სა ხურ თა ნაა და კავში რე ბუ ლი, უკ ან ას კნელ გზა-

ზე ვა ცი ლებთ კაცს, რო მე ლიც პი როვ ნუ ლი თვი-

სე ბე ბი თა და ღვაწ ლით გვა ლა მა ზებ და, წვრილ მა-

ნებ ზე აგ ვა მაღ ლებ და, ცხოვ რე ბის აზ რს ად ამი ან ის

შე საძ ლებ ლო ბე ბის გა მოვ ლე ნი სათ ვის ხელ შეწყო ბა-

სა და პი როვ ნუ ლი ღირ სე ბე ბის პა ტი ვის ცე მა-და ფა-

სე ბა ში ხე დავ და. მა ღა ლი ზნე ობა მის თვის ცხოვ რე-

ბის ნორ მა იყო. გა მორ ჩე ულ მა ად ამი ან ურ მა ღირ-

სე ბებ მა, უნ იკ ალ ურ მა ორ გა ნი ზა ტო რულ მა ნიჭ მა

და კაც თმოყ ვა რე ობ ამ გზა გა უხ სნა მრა ვალ სა პა-

სუ ხის მგებ ლო სა მუ შა ოზე, სა დაც მის თვის დოგ მე ბი

არ არ სე ბობ და, თა ვად ამ კვიდ რებ და მუ შა ობ ის იმ

სტილს, რო მე ლიც პროგ რე სუ ლი, მაგ რამ მხო ლოდ

მი სე ული, მხო ლოდ მი სი ნი ჭი ერ ებ ით იყო დაღ დას-

მუ ლი.

ცხოვ რე ბა ულ მო ბე ლია, დრო ჟანგავს, სუ ლაც

აუფ ას ურ ებს ბევ რის ღვაწ ლსა და ნა ამ აგ არს. ბა ტონ

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს სხვა რომ არ აფ ერი გა ეკ ეთ ებ-

_ 32 _

ინა, ამ ქვეყ ნად მი სი სა ხე ლის უკ ვდავ სამ ყო ფად ერ-

ოვ ნულ-პორ ტულ მოძ რა ობ აში შე ტა ნი ლი წვლი ლიც

იკ მა რებ და. მან ჭეშ მა რი ტად ჰერ კუ ლე სის სვე ტე ბი

შე უდ გა ქარ თულ სპორ ტს. მის ღვაწ ლს არ ას ოდ-

ეს უწ ერია გა და ფა სე ბა, რად გან სპორ ტი თა ვა დაა

ჭეშ მა რი ტე ბა, მარ თა ლი საქ მე, რე ალ ობა, იგი უკ-

ვდა ვე ბაა. შთა მო მავ ლო ბა, ალ ბათ, მრა ვა ლიგ ზის

მი უბ რუნ დე ბა ქარ თუ ლი სპორ ტის 80-იანი წლე ბის

მე ორე ნა ხევ რის ბრწყინ ვა ლე წარ მა ტე ბებს და მა-

შინ ვე თქვე ნი უდ იდ ესი დამ სა ხუ რე ბა, რო გორც ამ

გა მარ ჯვე ბა თა უნ არი ანი შე მოქ მე დი სა, წარ მო ჩინ-

დე ბა წი ნა პლან ზე, ბა ტო ნო ნუგ ზარ!

ჩვენ დღეს გარ კვე ულწი ლად ჩვე ნი სუ ლის ნა წილ-

საც ვეთხო ვე ბით, რად გან ბა ტო ნი ნუგ ზა რი ბევ რი

ჩვენ გა ნის ჭეშ მა რი ტი სუ ლი ერი მე გო ბა რი და თა-

ნამ დგო მი გახ ლდათ.

ბა ტო ნი ნუგ ზა რი იმ დე ნად მხნე და უდ რე კი, იმ-

დე ნად ძლი ერი იყო და ყო ველ ჩვენ განს იმ დე ნად

მა გი ური ძა ლის კა ცად მიგ ვაჩ ნდა, რომ არე ულ

დრო ში ის ევ მის კენ მი ვილ ტვო დით სუ ლი ერი თავ-

შე სა ფა რის სა ძი ებ ლად. ამ ავე დროს, ალ ბათ, ბევ რს

ავ იწყდე ბო და, რომ იქ ნებ მა საც ეჭ ირ ვე ბო და თა-

ნად გო მა. ის მა ინც სხვა კა ცი იყო, თა ვის ტკი ვილს

არ ავ ის აგ რძნო ბი ნებ და, პრინ ცი პებს არ უღ ალ ატ-

ებ და, მას არ ჰქონ და უფ ლე ბა ზნე მა ღა ლი კა ცო-

ბის ოლ იმ პი დან დაშ ვე ბუ ლი ყო, იგი იქ სუ ლი ერ ად

_ 33 _

ურ ყე ვად იდ გა ბო ლომ დე და იქ ვე დარ ჩე ბა სა მუ-

და მოდ, რა თა იმ ქვეყ ნად გარ და სულ მაც კი თა ვი სი

ცხოვ რე ბის ზნე ობ რი ვი მა გა ლი თით გაგ ვამ ხნე ვოს.

გა მოთხო ვე ბა ში სხვა დას ხვა აზ რს დე ბენ, ჩვენ არ

გემ შვი დო ბე ბით ბა ტო ნო ნუგ ზარ, რად გან ვიდ რე

ჩვენ ვართ, თქვენც იქ ნე ბით ჩვენს გვერ დით და

ჩვენ ში, თქვენ კი შემ დე გაც იც ოცხლებთ თქვე ნი

პი როვ ნუ ლი ღირ სე ბე ბით, თქვე ნი ღვაწ ლი თა და ამ-

აგ ით.

უფ ალ მა და იფ არ ოს თქვე ნი სუ ლი, თქვე ნი ქვე ყა ნა

და ხალ ხი, რომ ლის თვი საც არ ას ოდ ეს გი ღა ლა ტი ათ,

უფ ალ მა და იფ არ ოს თქვე ნი ოჯ ახი, თქვე ნი საქ მე,

თქვე ნი დი დი საძ მო.

***

ახლა კი, ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის გარ დაც ვა ლე ბის 20

წლის შემ დეგ, რამ დე ნი მე ღირ სსახ სო ვარ მოვ ლე ნას

გა ვიხ სე ნებ.

1989 წლის შუა ზაფხუ ლი იყო, თუ არ ვცდე-

ბი, ივ ნი სის ბო ლო დე კა და. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს თან,

მის კა ბი ნეტ ში, „ლე ლოს” გა აქ ტი ურ ებ აზე ქარ თუ-

ლი სპორ ტის სა სი კე თოდ ვსა უბ რობ დით. ჩემ თვის

მო ულ ოდ ნე ლად, ბა ტო ნი ნუგ ზა რი მე უბ ნე ბა, რომ

სა ქარ თვე ლო ში და მო უკ იდ ებ ელი ოლ იმ პი ური კო მი-

ტე ტის და ფუძ ნე ბა ზე გვე ფიქ რა და „ლე ლო” ჩად-

გო მო და სა თა ვე ში ამ საქ მეს. მეც თქვენს გვერ დით

_ 34 _

მი გუ ლე თო _ დას ძი ნა. ბა ტო ნი ნუგ ზა რი, მარ თლაც,

სულ მხარ ში გვედ გა. ჯერ სა ზო გა დო ებ რი ვი აზ რი

უნ და შეგ ვემ ზა დე ბი ნა. პა ატა ნაც ვლიშ ვილ მა ეს ამ-

ოც ანა „ლე ლოს” ფურ ცლებ ზე წარ მა ტე ბით შე ას რუ-

ლა. ერთ თვე ში პრაქ ტი კულ საქ მე ზე გა და ვე დით.

მა ლე ბალ ტი ის პი რეთ ში ამ რე გი ონ ის ქვეყ ნე ბის

ფო რუმ ზე გამ გზავ რე ბა გა დაწყვი ტა ბა ტონ მა ნუგ-

ზარ მა. მეც ვახ ლდი. სწო რედ იქ გა ფორ მდა შე თან-

ხმე ბა, რო მელ მაც ბალ ტი ის პი რე ლე ბი საბ ჭო თა ან-

ექ სი ამ დე არ სე ბუ ლი ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი-

ტე ტის აღ დგე ნამ დე მი იყ ვა ნა, ჩვენ კი მი სი შექ მნის

მძლავ რი იმ პულ სი მოგ ვცა.

სა ორ გა ნი ზა ციო კო მი ტეტ ში აზ რთა სხვა დას ხვა-

ობა იყო სე ოკი-ს პირ ვე ლი პრე ზი დენ ტის კან დი და-

ტუ რის შერ ჩე ვას თან და კავ ში რე ბით. რჩე ვას ბა ტონ

ნუგ ზარ საც ვე კითხე ბო დი. ოლ იმ პი ური ჩემ პი ონ ებ ის

სიმ რავ ლით გან თქმულ ჩვენს პა ტა რა რეს პუბ ლი-

კა ში ის ეთი კან დი და ტუ რა უნ და შეგ ვერ ჩია, არც

სა ზო გა დო ებ აში და არც დამ ფუძ ნე ბელ ყრი ლო ბა ზე

საპ რე ტენ ზიო არ გამ ხდა რი ყო.

შე მოდ გო მის დი ლაა, იპ ოდ რომ ზე ვართ. ტრი ბუ ნე-

ბის წინ შევა ჩე რეთ ცხე ნე ბი. ბა ტო ნი ნუგ ზა რი მე-

უბ ნე ბა _ მო დით, ნო ნა გაფ რინ დაშ ვილ ზე იფ იქ რე-

თო. შე სა ნიშ ნა ვი შე მო თა ვა ზე ბა იყო, სა ორ გა ნი ზა-

ციო კო მი ტეტ მა და ყრი ლო ბა მაც ერ თხმად მი იღო

გა დაწყვე ტი ლე ბა ქალ ბა ტონ ნო ნას სა სარ გებ ლოდ.

_ 35 _

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე პარ ტი ის ცე კა დან 1986 წელს

სა ქარ თვე ლოს სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ

გა და იყ ვა ნეს. მას კარ გად ეს მო და სპორ ტის ფუნ-

ქცია ახ ალ გაზ რდე ბის ფი ზი კურ და სუ ლი ერ აღ-

ზრდა ში, მი სი ზო გა დად სო ცი ალ ური და, გნე ბავთ,

პო ლი ტი კუ რი მნიშ ვნე ლო ბა. რჩე ვა-და რი გე ბებს და

წა ხა ლი სე ბის სხვა დას ხვა ფორ მას არ იშ ურ ებ და გა-

ზე თის სა სი კე თოდ. „ლე ლო” მუ დამ იყო პატ რი ოტ-

იზ მზე ორი ენ ტი რე ბუ ლი გა ზე თი, ამ ას გრძნობ და

ჩვე ნი ხალ ხი და ეს ბა ტონ მა ნუგ ზარ მაც ჩი ნე ბუ ლად

იც ოდა, ამ იტ ომ აც ხში რად მი მა ნიშ ნებ და გა ზე თის-

თვის მე ტი პატ რი ოტ ული დატ ვირ თვა მიგ ვე ცა.

სეოკის დამფუძნებელი ყრილობის დელეგატები. 1989 წლის 6 ოქტომბერი

_ 36 _

გა ვიხ სე ნებ კი-

დევ ერთ ამ ბავს,

რო მე ლიც ამ დი-

დე ბუ ლი პი როვ ნე-

ბის პატ რი ოტ იზ მის

მკა ფიო გა მო ხა ტუ-

ლე ბაა. 1980-იანი

წლე ბის მე ორე ნა-

ხე ვარ ში მოს კო ვის

მოთხოვ ნით ერ ოვ-

ნულ ენ აზე გა მო-

მა ვა ლი დარ გობ რი-

ვი რეს პუბ ლი კუ რი

გა ზე თე ბის რუ სულ ენ აზე დუბ ლი რე ბუ ლი გა მო ცე მა

და იწყო. ასე გაჩ ნდა სა ქარ თვე ლო ში რუ სუ ლე ნო ვა ნი

„სოფ ლის ცხოვ რე ბა,” „სა ხალ ხო გა ნათ ლე ბა", „ნორ ჩი

ლე ნი ნე ლი"... ცხა დია, გრი ფით „სა იდ უმ ლო" შეტყო-

ბი ნე ბა სპეც ფოს ტით ჩვენც მი ვი ღეთ „ლე ლო ში".

ვა დე ბი ამო იწ ურა, მაგ რამ „ლე ლო” რუ სუ ლად დუბ-

ლი რე ბუ ლი არ გა მო სუ ლა. ვი ცო დი, საქ მე ასე იოლ ად

არ დას რულ დე ბო და. ერთ დღე საც მთავ რო ბის ტე ლე-

ფონ მა და რე კა _ ცე კა ში და მი ბა რეს. რე ვაზ აიწ ურ აძ-

ემ _ სექ ტო რის გამ გემ, ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს თან მი-

მიყ ვა ნა, ის პრო პა გან დის გან ყო ფი ლე ბის გამ გე იყო.

„ლე ლო” ძა ლი ან მო წონ და. რე ზო კა ბი ნე ტი დან გა ვი-

და.

თენგიზ გაჩეჩილაძე და ნუგზარ ენდელაძე სეულის ოლიმპიადაზე, 1988წ.

_ 37 _

“ხალ ხს იმ იტ ომ აც უყ ვარს „ლე ლო” _ ვე უბ ნე-

ბი ბა ტონ ნუგ ზარს, რომ სპორ ტის მეშ ვე ობ ით შე-

ფა რუ ლად, მაგ რამ გო ნივ რუ ლად მუ დამ ეხ მი ან ება

პატ რი ოტ ულ გრძნო ბებს და ერ ოვ ნუ ლო ბას. რო-

გორც კი ყვე ლა ფერ ამ ას რუ სუ ლად წა იკ ითხა ვენ

(თა ნაც არ ანა ირი გა რან ტია არ იყო, რომ მი ნიშ ნე-

ბებს თარ გმან ში ვინ მე გვერ დს აუვ ლი და და ქვე-

ტექ სტს თა ვი სი სა ხე ლი არ და ერ ქმე ოდა ან უფ რო

მძი მე სი ნო ნიმს არ შე არ ჩევ და), გა ზეთ „პრავ დის"

მო წი ნა ვე ში ხშირად ვიქ ნე ბით კრი ტი კის ობი ექ ტი

და უსი ამ ოვ ნე ბე ბი არ აგ ვცდე ბა, ხო ლო თუ გარ-

და ვიქ მნე ბით, ხალ ხის სიყ ვა რულს დავ კარ გავთ". აი,

ეს იყო ჩე მი არ გუ მენ ტი. გულ დას მით მო მის მი ნა,

მე რე წა მოდ გა, მო მი ახ ლოვ და, მხრებ ზე ღო ნი ერი

მკლა ვე ბი მომ ხვია და მითხრა: კარ გი, ყვე ლა ფე რი

გა სა გე ბია, ენ უქ იძ ეს თა ვად და ვე ლა პა რა კე ბი. ცე-

კას მდი ვან თან ერ თად აღ არ შევ სულ ვართ. სა ქარ-

თვე ლოს ცე კას რა არ გუ მენ ტი ჰქონ და მოს კოვ-

თან, ჩემ თვის უც ნო ბი დარ ჩა.

თენ გიზ გა ჩე ჩი ლა ძე გა ზეთ „ლე ლოს” მთა ვა რი

რე დაქ ტო რი 1985 წლი დან. 03.05.1994წ _15.11.2014წ.

_ 38 _

ღვთის ნი ერი კა ცუ რი კა ცი

და ღირ სე ული მა მუ ლიშ ვი ლი(ანუ შტრი ხე ბი ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის პორ ტრე ტის თვის მის და ბა დე ბის 70 და გარ დაც ვა ლე ბის 20 წლის თავ თან და კავ ში რე ბით)

ძნე ლია გარ დაც ვლილ პი როვ ნე ბა ზე რა იმ ეს თქმა და მი თ უ მე ტეს წე რი ლო ბი თი აზ რის ჩა მო ყა ლი ბე ბა. ძნე-ლია იმ იტ ომ, რომ ნათ ქვამ სიტყვას ან ნა აზ რევს მო-გო ნე ბა ჰქვია, ხო ლო ორი ათე ული წლის წი ნათ ამ ქვეყ ნი დან 49 წლის ას აკ ში უდ რო ოდ წა სუ ლი, სი ცოცხ-ლი სა და უშ რე ტი ენ ერ გი ით აღ სავ სე, თა ნა მო აზ რი სა და თა ნა მებ რძო ლი ახ ალ გაზ რდა კა ცის წარ სულ ში მოხ-სე ნი ება ძალ ზე ძნე ლია.ძნე ლია კი დევ იმ იტ ომ, რომ არი ან პი როვ ნე ბე ბი,

რომ ლე ბიც თა ვი ან თი უშ რე ტი ენ ერ გი ით, ცხოვ რე ბის წე სით, რა ინ დუ ლი და უზ ადო კა ცუ რი ურ თი ერ თო ბე-ბით, წა რუშ ლელ კვალს ტო ვე ბენ ის ტო რი აში და უპ ირ-ვე ლე სად იმ ად ამი ან თა მეხ სი ერ ებ აში, ვის თა ნაც მათ უხ დე ბო დათ სამ სა ხუ რე ობ რი ვი და მე გობ რუ ლი ურ თი-ერ თო ბა.ას ეთ პი როვ ნე ბა თა რიცხვს მი ეკ უთ ვნე ბა ჩვე ნი საყ ვა-

რე ლი ნუგ ზა რი, რო მელ საც ღმერ თმა უხ ვად და ან ათ ლა ნი ჭი, კე თილ შო ბი ლე ბა, უდ იდ ესი შრო მი სუ ნა რი ან ობა და ყვე ლა ის მად ლი, რაც მხო ლოდ ღირ სე ულ მა მუ-ლიშ ვილ თა ხვედ რია.ნა ად რე ვად წა ვი და ჩვენ გან ახ ალ გაზ რდა კა ცი, მაგ-

რამ და ტო ვა დი დი სა ხე ლი და ნა თე ლი კვა ლი. ქარ-

_ 39 _

თუ ლი ტე ვა დი სიტყვა გარ დაც ვა ლე ბა, სრუ ლად მი ეს-ად აგ ება ის ეთ დიდ ბუ ნე ბო ვან პი როვ ნე ბას, რო გო რიც ბა ტო ნი ნუგ ზა რი იყო. ას ეთი ად ამი ან ები არ კვდე ბი ან, ის ინი მხო ლოდ ფი ზი კუ რად აღ არ არი ან ჩვენ თან, მაგ-რამ მა თი ნა თე ლი სა ხე და კე თი ლი საქ მე ები სა მუ და-მოდ რჩე ბა იმ ად ამი ან თა მეხ სი ერ ებ ასა და გუ ლებ ში, ვის თა ნაც მათ წლე ბის გან მავ ლო ბა ში აკ ავ ში რებ და ახ-ლო მე გობ რო ბა და საქ მი ანი ურ თი ერ თო ბა.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მთე ლი ცხოვ რე ბა მო მავ ლი სათ-

ვის სამ სა ხუ რი იყო. ყო ველ დღი ური საზ რუ ნა ვი _ სამ-შობ ლოს, ქვეყ ნის, ერ ის მო მა ვალ ზე ფიქ რი და მოღ ვა-წე ობა. ყვე ლა, ვინც კი მას იც ნობ და, და მე თან ხმე ბა, რომ მას არ შე ეძ ლო რა იმე გულ გრი ლად ეკ ეთ ებ ინა. ყო ველ თვის უკ ომ პრო მი სო იყო, უპ ირ ვე ლე სად სა კუ თა-რი თა ვი სად მი და ქვეყ ნის სამ სა ხურ ში ბო ლომ დე იხ-

მარცხნიდან: ვილი ალავიძე, ნუგზარ ენდელაძე, ნუგრი ქავთარაძე

_ 40 _

არ ჯე ბო და. რაც მთა ვა რია, ეს არ იყო მოჩ ვე ნე ბი თი აქ ტი ურ ობა. მას ეს არც შე ეძ ლო. იგი გულ წრფე ლი იყო ყველ გან და ყვე ლა ფერ ში _ შრო მით კო ლექ ტივ-ში, მშობ ლი ურ ქარ ხა ნა „ ელ ექ ტრო ავ ტო მატ ში”, სა დაც 16 წლის ას აკ ში და იწყო მუ შა ობა რი გით ზე ინ კლად. კომ კავ ში რის რა იკ ომ ისა თუ თბი ლი სის სა ქა ლა ქო კო-მი ტე ტის პირ ვე ლი მდივ ნის პოს ტზე; პარ ტი ის რა იკ ომ-ის პირ ვე ლი მდივ ნის, რაიაღმასკომის თავ მჯდო მა რის, პარ ტი ის თბი ლი სის სა ქა ლა ქო კო მი ტე ტის მდივ ნის, თუ სა ქარ თვე ლოს კომ პარ ტი ის ცკ-ის გან ყო ფი ლე ბის გამ-გის თა ნამ დე ბო ბა ზე.ას ეთ ივე დარ ჩა იგი სა ქარ თვე ლოს ფიზ კულ ტუ რი სა

და სპორ ტის სა ხელ მწი ფო კო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ მუ შა ობ ის ას. ას ევე პროფ კავ ში რულ სა მუ შა ოზე – სა-ქარ თვე ლოს პროფ საბ ჭოს აპ არ ატ ში და ფიზ კულ ტუ-რი სა და სპორ ტის ხელ შეწყო ბის ფონ დის თავ მჯდო-მა რის პოს ტზე. ას ეთ ივე იყო იგი სამ სა ხუ რის გა რეთ _ მე გობ რულ წრე ში თუ წმინ და ად ამი ან ურ ურ თი ერ-თო ბებ ში.მან გაიარა ცხოვ რე ბის ყვე ლა სა ფე ხუ რი. წარ მო ებ-

აში რი გი თი მუ ში დან ინ ჟინ რამ დე და ქარ ხნის ახ ალ-გაზ რდუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ის თავ კა ცო ბამ დე. იყო კომ-კავ ში რის რა იკ ომ ის სა ორ გა ნი ზა ციო გან ყო ფი ლე ბის გამ გე, კომ კავ ში რის რა იკ ომ ის მე ორე მდი ვა ნი, პირ-ვე ლი მდი ვა ნი; კომ კავ ში რის თბი ლი სის სა ქა ლა ქო კო-მი ტე ტის მე ორე მდი ვა ნი, პირ ვე ლი მდი ვა ნი; რაიაღ-მასკომის თავ მჯდო მა რე; პარ ტი ის რა იკ ომ ის პირ ვე ლი მდი ვა ნი; პარ ტი ის თბი ლი სის სა ქა ლა ქო კო მი ტე ტის მდი ვა ნი; სა ქარ თვე ლოს კომ პარ ტი ის ცენ ტრა ლუ რი

_ 41 _

კო მი ტე ტის გან ყო ფი ლე ბის გამ გე; ფიზ კულ ტუ რი სა და სპორ ტის რეს პუბ ლი კუ რი კო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რე; სა ქარ თვე ლოს უმ აღ ლე სი საბ ჭოს არა ერ თგზის მოწ ვე-ვის დე პუ ტა ტი და ა.შ.ცხოვ რე ბი სე ული აღ მას ვლის ამ ურ თუ ლეს კი ბე ზე მას

ემ ატ ებ ოდა გა მოც დი ლე ბა, ცოდ ნა, პა სუ ხის მგებ ლო ბა, მაგ რამ თა ნამ დე ბო ბის არ ც ერთ სა ფე ხურ ზე არც „მიხ-ვრა-მოხ ვრა” და არც ლა პა რა კის, ან ხე ლის ჩა მორ თმე-ვის მა ნე რა არ შე უც ვლია. მას სა ლამს ვე რა ვინ და ას-წრებ და. ბო ლომ დე დარ ჩა თავ მდა ბალ, მოკ რძა ლე ბულ ად ამი ან ად. და კის რე ბულ მო ვა ლე ობ ას უდ იდ ესი მო ქა-ლა ქე ობ რი ვი პა სუ ხის მგებ ლო ბით, დახ ვე წი ლი ად ამი-ან ური ურ თი ერ თო ბე ბით, დი დი ში ნა გა ნი კულ ტუ რით,

მარცხნიდან: მაია ჩიბურდანიძე, ნუგზარ ენდელაძე, ნონა გაფრინდაშვილი

_ 42 _

ტაქ ტით, ეთ იკ ის ყვე ლა ნორ მე ბის დაც ვი თა და შე უვ-ალი პრინ ცი პუ ლო ბით ას რუ ლებ და.მას გა აჩ ნდა უნ იკ ალ ური უნ არი _ არ ა მ არ ტო და-

ერ აზ მა კო ლექ ტი ვის წევ რე ბი და სა ხუ ლი მიზ ნე ბის მი-საღ წე ვად, არ ამ ედ ჩი რაღ და ნი ვით აენ თო ის ინი. ყო ვე-ლი ვე ამ ას აკ ეთ ებ და არა ად მი ნის ტრი რე ბით, არ ამ ედ და ჯე რე ბით, პა ტი ვის ცე მით. თა ვის რე ნო მეს იგი თა ნამ-დე ბობ რი ვი ამ პარ ტავ ნო ბით, ქედ მაღ ლო ბი თა და ყოყ-ლო ჩი ნო ბით კი არა, მოკ რძა ლე ბუ ლი თავ მდაბ ლო ბით იმ კვიდ რებ და. ამ იტ ომ აც იყო წლე ბის გან მავ ლო ბა ში მი სი საქ მი ან ობა ყველ გან და ყო ველ თვის წარ მა ტე ბუ-ლი, რაც თა ვის თა ვად გა მო რიცხავს შემ თხვე ვი თო ბის ფაქ ტორს.ამ ის და მა დას ტუ რე ბე ლია თუნ დაც სა ქარ თვე ლოს

სპორ ტსმენ თა არ ნა ხუ ლი წარ მა ტე ბა 1988 წელს სე ულ-ში ოლ იმ პი ურ თა მა შებ ზე. იქ 16 ქარ თვე ლი სპორ ტსმე-ნი მო ნა წი ლე ობ და და 12 სხვა დას ხვა ხა რის ხის მე და ლი მო იპ ოვა. მათ შო რის იყო 5 ოქ როს, 2 ვერ ცხლი სა და 5 ბრინ ჯა ოს მე და ლი. და ნარ ჩე ნე ბი კი ათე ულ ში მოხ-ვდნენ. მა შინ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ფიზ კულ ტუ რი სა და სპორ ტის სა ხელ მწი ფო კო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რე იყო და მი სი თავ კა ცო ბით ქარ თველ სპორ ტსმენ თა მი ერ დამ ყა რე ბუ ლი „რე კორ დი” დღემ დე გა ნუ მე ორ ებ ელია. ყო ვე ლი ვე ეს არ შე იძ ლე ბა შემ თხვე ვი თო ბას მი ეწ ერ ოს. აღ ნიშ ნუ ლის დას ტუ რად კი დევ ერთ მა გა ლითს მო ვიშ-ვე ლი ებ. მა შინ დე ლი საბ ჭო თა კავ ში რი, რომ ლის მო სახ-ლე ობა 300 მი ლი ონ ზე მეტ მაცხოვ რე ბელს ით ვლი და, რო გორც მო გეხ სე ნე ბათ, სპორ ტუ ლი ქვე ყა ნა იყო და სა ერ თა შო რი სო შე ჯიბ რე ბებ ში, მათ შო რის ყვე ლა ოლ-

_ 43 _

იმ პი ურ თა მა შებ ში, მტკი ცედ იკ ავ ებ და გუნ დურ პირ-ველ ად გილს.დღეს შე იძ ლე ბა ბევ რმა არც კი იც ის, რომ მა შინ-

დე ლი საბ ჭო თა კავ ში რის ნაკ რე ბის სრუ ლი შე მად გენ-ლო ბა ქალ თა ჭად რაკ ში სა ქარ თვე ლოს წარ მო მად გენ-ლე ბით _ (ლე გენ და რუ ლი ნო ნა გაფ რინ დაშ ვი ლი, მაია ჩი ბურ და ნი ძე, ნა ნა ალ ექ სან დრია, ნი ნო გუ რი ელი, ნა ნა იოს ელი ანი, ქე თე ვან არ ახ ამია) იყო და კომ პლექ ტე ბუ-ლი. ამ ის წი ნა აღ მდე გი იყო მა შინ დე ლი საბ ჭო თა კავ-ში რის ზო გი ერ თი ხელ მძღვა ნე ლი და მათ შო რის სპორ-ტუ ლი ელ იტა. „ამ ტკი ცებ დნენ”, რომ ეს სსრ კავ ში რის ხალ ხთა სპარ ტა კი ადა კი არა, მსოფ ლიო სა ჭად რა კო ოლ იმ პი ადაა და რო გორ შე იძ ლე ბა სსრ კავ ში რი ერ თი პა ტა რა რეს პუბ ლი კის სპორ ტსმე ნე ბით და ის იც მხო-ლოდ ქარ თვე ლე ბით იყ ოს წარ მოდ გე ნი ლიო.ზო გი ერ თი უპ რინ ცი პო ხელ მძღვა ნე ლი, მა შინ დე ლი

პარ ტი ული და სა ხელ მწი ფო დის ციპ ლი ნის თუ სუ ბორ-დი ნა ცი ის გათ ვა ლის წი ნე ბით, ამ მო საზ რე ბას არ შე ეწ-ინა აღ მდე გე ბო და და იტყო და _ ნე ბა თქვე ნია და რო-გორც გნე ბავთ ნაკ რე ბი ისე და აკ ომ პლექ ტე თო, მაგ რამ ნუგ ზარ მა შე უვ ალი პრინ ცი პუ ლო ბა გა მო იჩ ინა და ყვე-ლას და უმ ტკი ცა, რომ სპორ ტუ ლი შე დე გე ბის მი საღ-წე ვად აუც ილ ებ ელია ნაკ რე ბის და კომ პლექ ტე ბას მივ-უდ გეთ მა თი უნ არ ის მი ხედ ვით და არა ნა ცი ონ ალ ური პო ლი ტი კის პრინ ცი პე ბით. აიძ ულა ჭად რა კის ფე დე რა-ცია და სპორ ტკო მი ტე ტის ხელ მძღვა ნე ლო ბა, უც ვლე-ლად და ეტ ოვ ებ ინა სსრ კავ ში რის ნაკ რე ბი ქარ თველ მო ჭად რა კე თა შე მად გენ ლო ბით. ქარ თველ თა ნაკ რებ მა ინ დი ვი დუ ალ ურ და გუნ დურ ჩათ ვლა ში ოქ როს მედ ლე-

_ 44 _

ბი მო იპ ოვა და მა შინ მსოფ ლი ოს სპორ ტულ მა სამ ყა-რომ სა ქარ თვე ლო გა იც ნო, რო გორც ინ ტე ლექ ტუ ალ-ურ ად მო აზ როვ ნე ჭკვი ან მო ჭად რა კე ქალ თა ქვე ყა ნა. ას ეთი მა გა ლი თე ბის მოყ ვა ნა მრავ ლად შე იძ ლე ბა, მაგ-რამ ეს არ არ ის მთა ვა რი. მთა ვა რია ის, რომ მას ჰქონ-და არ ა მ არ ტო ხელ ქვე ით ებ თან, არ ამ ედ ხელ მძღვა ნელ მუ შა კებ თა ნაც იშ ვი ათი კო მუ ნი კა ცი ისა და დარ წმუ ნე-ბის უნ არი. ამ თვი სე ბებს ვე რა ნა ირი გა ნათ ლე ბით ვერ შე იძ ენ ვერ ც ერთ სას წავ ლე ბელ ში და კვა ლი ფი კა ცი ის ამ აღ ლე ბის კურ სებ ზე ვერ ის წავ ლი, ეს მხო ლოდ თან-და ყო ლი ლი ნი ჭია. ის ეთ ივე ნი ჭი, რო გორც, მა გა ლი თად, მწერ ლო ბის, მხატ ვრო ბის, მუ სი კის და სხვა შე მოქ მე დე-ბი თი დარ გის. ბა ტონ მა ნუგ ზარ მა და ამ ტკი ცა, რომ ად-ამი ან თა შო რის ურ თი ერ თო ბაც ხე ლოვ ნე ბაა და მა საც შე მოქ მე დე ბი თი მიდ გო მა ეს აჭ ირო ება. იყო კო ლექ ტი-ვის რი გი თი წევ რი, მა თი მე გო ბა რი და ხელ მძღვა ნე ლი _ რო მე ლიც უყ ვართ, აფ ას ებ ენ, პა ტივს სცე მენ, უს-იტყვოდ უგ ებ ენ, ენ დო ბი ან და მიყ ვე ბი ან მას, ყვე ლას რო დი შე უძ ლია. ად მი ნის ტრი რე ბა ად ვი ლია – მმარ თვე-ლო ბა და ლი დე რო ბა ძნე ლი.ცნე ბე ბი „სამ სა ხუ რე ობ რი ვი ურ თი ერ თო ბა” და ას-

ევე „სამ სა ხუ რე ობ რი ვი მო ვა ლე ობა”, ხა ტოვ ნად რომ ვთქვათ, ორ მხრი ვი მოძ რა ობ ის ქუ ჩე ბია და წარ მა ტე ბას მხო ლოდ ის ხელ მძღვა ნე ლი აღ წევს, ვინც ამ ცნე ბებს ბი ურ ოკ რა ტი ული გზე ბით კი არა, უფ რო ფარ თო, მრა-ვალ მხრი ვი ად ამი ან ური ურ თი ერ თო ბე ბით ას რუ ლებს. სწო რედ ას ეთ ხელ მძღვა ნელ თა კა ტე გო რი ას მი ეკ უთ-ვნე ბ ოდა ყვე ლა სათ ვის საყ ვა რე ლი და სა ნატ რე ლი ნუგ-ზარ ენ დე ლა ძე. პი რა დად მე, ღრმად მწამს და მჯე რა,

_ 45 _

თუ ოდ ეს მე ვინ მე ყვე ლა დრო ის ხელ მძღვა ნელ თა რე-იტ ინ გულ სი ას შე ად გენს, ამ სი აში ერთ-ერთ მო წი ნა ვე ად გილს ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე და იკ ავ ებს.ის მე ბა კითხვა, მა ინც რა არ ის სა ზო გა დო ებ ის გან ვი-

თა რე ბის ყვე ლა ეტ აპ ზე, ყველ გან და ყო ველ თვის ხელ-მძღვა ნე ლის წარ მა ტე ბის სა იდ უმ ლო, რო მელ საც პი რა დად მე „ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის ფე ნო მენს” და ვარ ქმევ დი. პა სუ ხი ერ თია, დი დი გა ლაკ ტი ონ ის სიტყვე ბი სა არ იყ ოს _ ნი-ჭი ძა მი კო, ნი ჭი. და რა ოდ ენ საწყე ნია, რომ დღეს ჩვენს გვერ დით აღ არ არ ის ის ეთი უზ ადო ნი ჭი სა და უნ არ ის მქო ნე კა ცი, რო მე ლიც მარ ტო ოჯ ახს, ნა თე სა ვებს და მე გობ რებს კი არა, მთელ ქვე ყა ნას და აკ ლდა, რომ ლის-თვი საც მას ბევ რი სა სი კე თო საქ მის გა კე თე ბა შე ეძ ლო.სამ წუ ხა როდ, უდ რო ოდ წა ვი და ამ ქვეყ ნი დან და უშ რე-

ტე ლი ენ ერ გი ისა და უდ იდ ესი უნ არ ის მქო ნე ღირ სე-ული მა მუ ლიშ ვი ლი. იგი იყო საქ მი ანი იდე ებ ის გე ნე რა-ტო რი, კო ლექ ტი ვის ღვთის ნი ერი თავ კა ცი და შე სა ნიშ-ნა ვი ორ გა ნი ზა ტო რი.წა ვი და ჩვენ გან გულ მარ თა ლი და ალ ალი კა ცი, კა ცი

ოქ რო პი რი, კა ცურკა ცო ბი სა და რა ინ დო ბის ჭეშ მა რი ტი ნი მუ ში, წა ვი და, მაგ რამ მო გო ნე ბად დაგ ვი ტო ვა დი დი სა ხე ლი, კე თი ლი კვა ლი და მგზნე ბა რე გუ ლი, რო მე-ლიც მის მო სა გონ რად მუ დამ იგ იზ გი ზებს, რო გორც მა რად ან თე ბუ ლი სან თე ლი.

ვი ლენ ალ ავ იძე _ ნუგ ზა რის უფ რო სი მე გო ბა რი, ყო ფი ლი კომ კავ ში რუ ლი და პარ ტი ული

ფუნ ქცი ონ ერი, სა ქარ თვე ლოს ერ ოვ ნულ და ნა ცი ონ ალ ურ ურ თი ერ თო ბა თა

აკ ად ემი ის აკ ად ემ იკ ოსი, მსოფ ლიო მშვი დო ბის ელ ჩი

_ 46 _

გუ ლის სით ბო საც გაგ რძნო ბი ნებ და

იმ წლებ ში, რო ცა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სა ქარ თვე-ლოს სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ მუ შა ობ და, მე მი სი მო ად გი ლე ვი ყა ვი. ეს იყო სა უკ ეთ ესო პე რი-ოდი ჩემს შრო მით საქ მი ან ობ აში. ქარ თულ სპორ ტზე ზრუნ ვა და ურ თი ერ თო ბა მი წევ და და დე ბი თი თვი-სე ბე ბით ყო ველ მხრივ ამ აღ ლე ბულ პი როვ ნე ბას თან, რო მელ საც გა აჩ ნდა შე უდ არ ებ ლად გა მორ ჩე ული ორ გა ნი ზა ტო რის უნ არი, კარ გი გზა ჰქონ და გა მოვ-ლი ლი, ბი ოგ რა ფი ას უმ შვე ნებ და სხვა დას ხვა მა ღალ თა ნამ დე ბო ბაზე მუ შა ობ ის დი დი პრაქ ტი კუ ლი გა-მოც დი ლე ბა და, რაც მთა ვა რია, მო ვი და სპორ ტის სამ ყა რო დან, რო გორც ქარ თუ ლი რაგ ბის სა უკ ეთ ესო

ჯანო ბაგრატიონი, გიორგი გაჩეჩილაძე, ქეთევან არახამია, ნუგზარ ენდელაძე, ნანა იოსელიანი, ელიზბარ უბილავა

_ 47 _

თა ობ ის წარ მო მად გე ნე ლი. ამ იტ ომ აც ღრმად ერ კვე-ოდა სპორ ტში, მის ნიუანსებშიც კი, გა აჩ ნდა მი ზან-მი მარ თუ ლი სტრა ტე გია. თა მა მად შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ ქარ თუ ლი სპორ ტი მან ახ ალ სი მაღ ლე ზე აიყ-ვა ნა. გი ორ გი სი ხა რუ ლი ძის შემ დეგ ას ეთი ღრმად ერ უდ ირ ებ ული ხელ მძღვა ნე ლი არ ჰყო ლია ქარ თულ სპორ ტს. ეს მკა ფი ოდ აის ახა ჩვე ნი სა ხე ლო ვა ნი სპორ ტსმე ნე ბის მი ერ ოლ იმ პი ურ, მსოფ ლიო, ევ რო-პის თუ სა კავ ში რო სპორ ტულ სარ ბი ელ ზე ხა რის-ხობ რი ვად და რა ოდ ენ ობ რი ვად მო პო ვე ბულ მა ღალ მიღ წე ვებ ში საქ მი სად მი თავ და დე ბუ ლი მწვრთნე ლე-ბის თა ნად გო მით.სპორ ტკო მი ტე ტის თა ნამ შრომ ლე ბი აღ ფრთო ვა-

ნე ბუ ლე ბი იყ ვნენ თავ მჯდო მა რის წარ მო უდ გენ ელი გუ ლის ხმი ერ ებ ით. მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ სამ სა-ხურ ში მოს ვლამ დე სის ტე მა ტუ რად, ყო ველ დღი ურ ად ვარ ჯი შობ და, დი ლით 9 სა ათ ზე მა ინც, უკ ვე კო მი-ტეტ ში იყო. კა ბი ნეტ ში შეს ვლამ დე ოთ ახ ებს ჩა მო ივ-ლი და, ინ ტე რეს დე ბო და თი თოეული თა ნამ შრომე ლი რა საქ მე ში იყო იმ დღეს ჩარ თუ ლი, რა ში სჭირ დე-ბო და დახ მა რე ბა. მაგ რამ სა ოც არი იყო ის, რომ ყუ-რადღე ბით ეც ნო ბო და ყვე ლა თა ნამ შრომ ლის პი რად ცხოვ რე ბი სე ულ პრობ ლე მებს, სატ კი ვარს და წუ-ხილს, ეხ მა რე ბო და მის მოგ ვა რე ბა ში. იც ოდა, რომ თუ ჰარ მო ნი აში არ იქ ნე ბო და სამ სა ხუ რი და პი რა დი ცხოვ რე ბა, მუ შა კი ვერ გა მო ავ ლენ და შე საძ ლებ ლო-ბე ბის მაქ სი მუმს, რა საც თი თოეულისგან ითხოვ და. და ვა ლე ბის შეს რუ ლე ბას ყვე ლას გან მკაც რად, მაგ-რამ ტაქ ტი ან ად, მო ითხოვ და, იმ ავ დრო ულ ად გუ ლის

_ 48 _

სით ბო საც გაგ რძნო ბი ნებ და. ამ ას თან, უზ ადო მე გო-ბ რო ბის და სამ სა ხუ რე ობ რი ვი თა ნამ შრომ ლო ბის შე-ხა მე ბა გა მოს დიო და მარ თლაც ჩი ნე ბუ ლად.კარ გად მახ სოვს, ერთ დღეს ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის

ლი დე რე ბი ეს ტუმ რნენ. მეც მიხ მო. ნუგ ზა რი სა ოც არი სი დინ ჯით, ბრძნუ ლად და და მა ჯე რებ ლად პა სუ ხობ და სტუმ რე ბის შე კითხვებს, რომ ლე ბიც მი ან იშ ნებ დნენ, რომ სხვა დრო დგე ბო და და თა ნამ დე ბო ბი დან უნ და გა დამ-დგა რი ყო. მოგ ვი ანე ბით თა ვად მი იღო გა დაწყვე ტი ლე ბა _ სპორ ტსმენ თა და სპორ ტის მუ შაკ თა გა ერ თი ან ებ ული პროფ კავ ში რის თავ მჯდო მა რედ აირ ჩი ეს. მაგ რამ წა სვ-ლამ დე დი დი ერ ოვ ნუ ლი საქ მის თა ოს ნად მოგ ვევ ლი ნა, საქ მი სა, რო მე ლიც შემ დეგ სა ამ აყ ოდ გა იხ ადა მთელ-მა სა ქარ თვე ლომ. მხედ ვე ლო ბა ში მაქ ვს სა ქარ თვე ლოს ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტის და ფუძ ნე ბა 1989 წლის შე მოდ გო მა ზე, ჯერ კი დევ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში. მო ად გი ლე ებ სა და სპორ ტკო მი ტე ტის თა ნამ შრომ ლებს მოგ ვი წო დებ და, მხარ ში ამ ოვ დგო მო დით სე ოკ-ის ჯერ სა ინ იცი ატ ივო ჯგუფს და შემ დეგ სა ორ გა ნი ზა ციო კო-მი ტეტს, რო მე ლიც მი სი ვე და ვა ლე ბით შე იქ მნა და მუ შა-ობ და გა ზეთ „ლე ლოს” რე დაქ ცი აში მთა ვა რი რე დაქ ტო-რის თენ გიზ გა ჩე ჩი ლა ძის ხელ მძღვა ნე ლო ბით.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ზე, ამ უნ იკ ალ ურ პი როვ ნე ბა ზე

მო სა გო ნე ბელს და სათ ქმელს რა და ლევს. მე აქ და-ვას რუ ლებ იმ იმ ედ ით, რომ მკითხვე ლი სა ერ თო ჯამ ში ამ გა მო ცე მის მეშ ვე ობ ით სრუ ლად გა ეც ნო ბა კა ცი- რა ინ დის ცხოვ რე ბის ეპ იზ ოდ ებს და ნაღ ვაწ-ნა ამ აგ არს.

ჯან სუღ (ჯა ნო) ბაგ რა ტი ონი

_ 49 _

ხა რის ხის ნიშ ნით იცხოვ რე!

აჭ რილ დრო ში წლებ გა მოვ ლი ლი შე ნი მე გობ რე ბიც ვუ კა კუ ნებთ სა მოც და ათს, მაგ რამ, სამ წუ ხა როდ, უშ-ენ ოდ. ძა ლი ან გვაკ ლი ხარ, ბუ ნე ბას წინ რა და უდ გე ბა, მაგ რამ შე ნი აქ ყოფ ნით სხვა პე წი ექ ნე ბო და ერ თმა-ნე თის მი ყო ლე ბით მო საწყობ იუბ ილე ებს. შენ ძა ლი ან იჩ ქა რე, ჩვე ნი გა სა კე თე ბე ლი შენს თავ ზე აიღე, გუ ლი გა და ღა ლე სიყ ვა რუ ლით, გუ ლი ჩა იწ ვა და ჩა იფ ერ-ფლა.სა ერ თოდ, შენ ად რე ულ ას აკ ში ჩა ერ თე ქვეყ ნის საქ მე ებ ში. მაგ რამ ამ ას შე ნი ცხოვ რე ბა ცალ მხრი ვი არ გა უხ დია. შენს მე გობ რებ თან ურ თი ერ თო ბის სა-ძირ კვე ლი არ მო უშ ლია. ამ იტ ომ ჩვე ნი ჯი ლა ხარ ახ-ლაც, შე ნი სა ხე ლით ვა მოწ მებთ და ვზო მავთ ჩვენს საქ ცი ელს.ას აკ მა ფიქ რი იც ის. ყვე ლა ზე მე ტად ქვეყ ნის მდგო-

მა რე ობ აზე ფიქ რი არ გვას ვე ნებს. იმ ედს არ ვკარ-გავთ, რომ გაბ რწყინ დე ბა სა ქარ თვე ლო. გვაკ ლია შე-ნებრ ხალ ხი: სპორ ტი, ხე ლოვ ნე ბა, ეკ ონ ომ იკა, წიგ ნი, ტრა დი ცი ები შე ნი ინ ტე რე სე ბის სფე რო და ცხოვ რე ბის ნა წი ლი იყო. მო ტი ვა ცია შე ნი მშობ ლე ბის მა გა ლი თი-დან მო დი ოდა. შენ თან სახ ლში ამ იტ ომ აც ვი ყა ვით ასე ხში რად: ჩა იზე, ხა ჭა პურ ზე, ღვი ნო ზე, ან და სუ ლაც სა თოხ ლა ვის გა რე შე, ვკა მა თობ დით კა ცო ბა ზე, რო-გორც სი კე თი სა და რა ინ დო ბის წყა რო ზე, ვმსჯე ლობ-დით, თუ ვართ, ღი რე ბუ ლი უნ და ვა კე თოთ.ვინც არ ის მოწ მე ახ ალ გაზ რდულ ას აკ ში შე ნი ერთ-

ერ თი დი დე ბუ ლი სა ჯა რო გა მოს ვლი სა /1973წ/, და-მე თან ხმე ბა, რომ იმ თა ვით ვე გა აზ რე ბუ ლი გქონ და

_ 50 _

ახ ალ გაზ რდო ბის, გა ნათ ლე ბის, სპორ ტის, ოჯ ახ ური ურ თი ერ თო ბე ბის სა კითხე ბი. იმ აუდ იტ ორი აში დამ-სწრე ჩი ნოვ ნიკ მა ცენ ტრი დან ცხა რე კა მა თი გა გი მარ-თა. შენ არ და უთ მე, იმ იტ ომ, რომ რე ალ ობა მარ თლაც ითხოვ და რე ფორ მებს, სიტყვი სა და გა და ად გი ლე ბის თა ვი სუფ ლე ბას. მას კი ზედ მე ტად კრი ტი კუ ლი და მი უღ ებ ლად ეჩ ვე ნა შე ნი მო საზ რე ბე ბი ბი ურ ოკ რა-ტი ის, ფორ მა ლიზ მი სა და მექ რთა მე ობ ის შე სა ხებ. შენ პირ და პი რი იყ ავი მუ დამ. არ გჭირ დე ბო და უაზ რო პი-არი, გა უგ ებ არი რი ტო რი კა, ისე, ახ ლა რომ „მუ თა ქებს ჩე ჩა მენ”. შე ნი აურა გქონ და. შე ნი შარ მი. ამ ას თან, სა მარ თლი ანი იყ ავი ბავ შვურ კინ კლა ობ აში თუ მე-რე, მო წი ფუ ლო ბის პე რი ოდ ში. მეხ სი ერ ებ აშია, რო გორ გა მო ეს არ ჩლე დამ სა ხუ რე ბულ პე და გოგს, რო მელ საც არა ობი ექტ ურ ად სჯიდ ნენ. ის ოც და ათი წლის შემ-დეგ მად ლი ერ ებ ით გიხ სე ნებს და შენს და ნა ტო ვარს ლო ცავს.ხა რის ხზე იყ ავი ორი ენ ტი რე ბუ ლი ყო ველ თვის.

ვახტანგ გვარამიასთან

_ 51 _

„კრუგ ლო სუ ტოჩ ნი” ძმა კა ცო ბა ში ხა რის ხი, ოჯ ახ ში ხა რის ხი, საქ მე ში ხა რის ხი. ერ თი სიტყვით, ხა რის ხის ნიშ ნით იცხოვ რე! ან და, რა ოჯ ახი შექ მე ნი, რა და ხა-ტუ ლე ბი და ტო ვე, რო გორ ამ შვე ნე ბენ თბი ლის სა თუ ლონ დონს. ახ ლა ცოლ-ქმრო ბა რო გო რი გქონ დათ შენ და ტა ტას! დი დია უფ ალი, შე გახ ვედ რათ ორი ნა ხე ვა-რი და აღ მო ცენ და სი კე თე, მშვე ნი ერ ება, ქველ მოქ მე-დე ბა. ამ ის დას ტუ რია, რომ ტა ტა ბევ რის თვის დე და ტე რე ზაა.ერ თხელ ბაღ დად ში წაგ ვას ხი, გვახ სოვს. შე ნი კუთხე-

მუ ხუ რო თი თა ვი მო იწ ონე. მოვ ხვდით ზღა პარ ად გილ-ში, სა ოც არ წყა როს თან, თი თო ჭი ქა უნ და აგ ვე წია. ად გი ლობ რი ვი გლე ხო ბაც შეგ ვეს წრო, ყვე ლა მო იპ ატ-იჟე _ ად ამი ანი შე ნი ხა ტი იყო. შენ ძა ლი ან ლა ღობ დი. ერთ მო მენ ტში გა ჩუმ დი, ჩა ფიქ რდი და ცო ტა ხნის შემ დეგ შე სა ნიშ ნა ვი სტრო ფი გა იხ სე ნე:“რო ცა დაცხრე ბა შე ნი ვნე ბე ბი,რო ცა გერ ქმე ვა ერთ დროს ბე ბე რი,სი ბე რეს მა ინც ნუ მი ენ დო ბი,ცი ხე იყ ავი აუღ ებ ელი.”ვი ცავთ ახ ლა ამ ცი ხეს, სამ წუ ხა როდ, უშ ენ ოდ, მაგ-

რამ შე ნი სა ხე ლი თაც. ნე ტა გვე ნა ხე, ჩვე ნო ძმაო, „გო-ლო ვინ სკზე” შვი ლიშ ვი ლებ თან ერ თად ავ ლილ-ჩავ ლი-ლი, შენ რომ გიყ ვარ და კოკ მა ზუ რად ჩაც მუ ლი.რა გითხრათ სხვა. ძა ლი ან გვიყ ვარს შე ნი ოჯ ახი და

ვიდ რე ვართ ამ ქვეყ ნად, ჩვენ გან მო ფე რე ბა არ მო-გაკ ლდე ბა.

შე ნი ძმე ბი და მე გობ რე ბი რუს თავ ქა ლა ქი დან

_ 52 _

მის გან ვსწავ ლობ დით, რო გო რი უნ და იყ ოს

კარ გი ხელ მძღვა ნე ლი

სა ბედ ნი ერ ოდ, ცხოვ რე ბის გზა ზე გვხვდე ბი ან ერ თე-ული პი როვ ნე ბე ბი, რომ ლე ბიც ღრმა კვალს ტო ვე ბენ შენს ცხოვ რე ბა შიც. ას ეთი პი როვ ნე ბა იყო ჩემ თვის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე.ინ სტი ტუ ტის დამ თავ რე ბის შემ დეგ პირ ველ და მო უკ-

იდ ებ ელ ნა ბი ჯებს ვდგამ დი სა ხელ მწი ფო სამ სა ხურ ში, რო ცა პირ ვე ლად შევ ხვდი. ჩვენ შო რის დი დი ას აკ ობ-რი ვი გან სხვა ვე ბა არ იყო, მაგ რამ მას ამ დრო ის ათ ვის უკ ვე ჰქონ და თა ვი სი გა მორ ჩე ული სიმ დიდ რე _ სა ყო-ველ თაო პა ტი ვის ცე მა და დი დი ავ ტო რი ტე ტი და კის-რე ბუ ლი მო ვა ლე ობ ებ ის ად მი მა ღა ლი პა სუ ხის მგებ ლო-ბი სა და პრინ ცი პუ ლო ბის პა რა ლე ლუ რად, სა ოც რად ად ამი ან ური, ვაჟ კა ცუ რი და მო კი დე ბუ ლე ბის გა მო ზო-გა დად, ცხოვ რე ბი სად მი, ად ამი ან ებ ის ად მი, მა თი სტა-ტუ სი სა თუ სო ცი ალ ური მდგო მა რე ობ ის მი უხ ედ ავ ად.ის ინი, ვინც ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს სი ჭა ბუ კის პე რი-

ოდ იდ ან იც ნობ დნენ, ად ას ტუ რებ დნენ, რომ არ ანა ირ თა ნამ დე ბო ბას მის პი როვ ნულ თვი სე ბებ ზე არ მო უხ-დე ნია არ ას ას რუ ვე ლი გავ ლე ნა, რაც ასე ახ ასი ათ ებ და და სამ წუ ხა როდ, დღე საც ახ ასი ათ ებს თა ნამ დე ბობ რი-ვი სტა ტუ სის მქო ნე კა ტე გო რი ას. მი სი სა ახ ლობ ლოს ამ შე ფა სე ბის მოწ მე მე მი სი გაც ნო ბის დღი დან ვე გავ-ხდი: უფ რო მე ტიც, თა ვი სი გა მორ ჩე ული პი როვ ნუ ლი თვი სე ბე ბით ის აკ ეთ ილ შო ბი ლებ და, მეტ ად ამი ან ურ-ობ ას სძენ და ყვე ლა სფე როს, სა დაც ტრი ალ ებ და ან რა საც ხელ მძღვა ნე ლობ და.

_ 53 _

რამ დე ნი მე წლის შემ დეგ ჩე მი უშუ ალო ხელ მძღვა-ნე ლი გახ და სა ხე ლი სუფ ლე ბო ვერ ტი კა ლის ერთ-ერთ უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნეს უბ ან ზე; მას შემ დეგ ვი ცი, რას ნიშ-ნავს იყო კარ გი ხელ მძღვა ნე ლი, რო გორ უნ და ფლობ-დე სი ტუ აცი ას სა ხელ მძღვა ნე ლო სფე რო ში და რო გორ უნ და მი მარ თო არ სე ბუ ლი რე სურ სე ბი მა ღა ლი შე დე-გე ბის მი საღ წე ვად.კი დევ რამ დე ნი მე წლის შემ დეგ, რო ცა ნუგ ზა რი

სპორ ტის კო მი ტეტს ხელ მძღვა ნე ლობ და, მე გავ ხდი ამ სფე როს უფ რო მა ღა ლი რან გის ხელ მძღვა ნელ-კუ-რა ტო რი და აქ აც ჩი ნე ბუ ლი გაკ ვე თი ლი მომ ცა, თუ რო გო რი ად ვი ლია სუ ბორ დი ნა ცი ის დაც ვა, რო ცა პი-როვ ნუ ლი ამ ბი ცი ები კი არა, სა ხელ მწი ფო ინ ტე რე სე ბი გა წუ ხებს და გა ინ ტე რე სებს. სპორ ტი კი ნუგ ზარ ენ-დე ლა ძი სათ ვის იყო და ბო ლომ დე დარ ჩა გან სა კუთ რე-ბუ ლი გა ტა ცე ბი სა და ზრუნ ვის საგ ნად.

მარცხნიდან: გოდერძი ბუკია, კოტე მახარაძე, ნუგზარ ენდელაძე

_ 54 _

მი სი ინ იცი ატ ივ ით შე იქ მნა სა ქარ თვე ლოს ოლ იმ პი-ური კო მი ტე ტი, რაც მა შინ დელ სსრკ სივ რცე ში მოვ-ლე ნა იყო ლიტ ვის ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტის აღ დგე ნის შემ დეგ.ეს მი სი გან სა კუთ რე ბუ ლი მზრუნ ვე ლო ბით ჰქონ და

სა ქარ თვე ლოს ის ეთი სპორ ტუ ლი შე დე გე ბი, რაც არ-ას დროს ჰქო ნია არც მა ნამ დე და არც მის შემ დეგ, დღემ დე.ამ შე დე გებს კი ზო გა დად სფე როს გან ვი თა რე ბის

პერ სპექ ტი ულ ხედ ვას თან და მი სი გან ხორ ცი ელ ებ ის ორ გა ნი ზა ტო რულ საქ მი ან ობ ას თან ერ თად ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე თი თოეული, კონ კრე ტუ ლი სპორ ტსმე ნი სად-მი გა მო ჩე ნი ლი ღრმა გუ ლის ხმი ერ ებ ითა და თა ნად გო-მით აღ წევ და, მათ შო რის მათ მი მართ, ვინც აქ ტი ურ სპორ ტულ საქ მი ან ობ ას ვე ღარ ეწე ოდა. მაგ რამ, ჩე მი აზ რით, მთა ვა რი ისაა, რომ კონ კრე ტულ ად ამი ან ზე ზრუნ ვა, მის და მი სით ბო და ყუ რადღე ბა ნუგ ზარ ენ-დე ლა ძის, რო გორც გარ კვე ული სფე როს ხელ მძღვა ნე-ლის გა მიზ ნუ ლი პო ლი ტი კის ნა წი ლი კი არა, არ ამ ედ ზო გა დად, მი სი მთა ვა რი პი როვ ნუ ლი თვი სე ბა გახ-ლდათ; სხვა უამ რავ ღირ სე ბას თან ერ თად, ამ ით იყო ის გა მორ ჩე ული. ხელ მძღვა ნე ლი, თა ნა მო საქ მეც, მე-გო ბა რიც და უბ რა ლოდ, ფრი ად სა სი ამ ოვ ნო სა ურ თი-ერ თო ბო ქარ თვე ლი ვაჟ კა ცი თვალ ში სა ცე მი ფი ზი კუ-რი მომ ხიბ ვლე ლო ბით და გულ სმწვდო მი სი ფა ქი ზით.

გო დერ ძი ბუ კია,სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის მა ჟო რი ტა რი დე პუ ტა ტი

_ 55 _

ჯან საღ სხე ულ ში, ჯან სა ღი სუ ლი!

ბრწყინ ვა ლე ად ამი ანი, ბრწყინ ვა ლე ორ გა ნი ზა ტო-რი, სა მა გა ლი თოდ სა ოც არი მე გო ბა რი, სი კე თის გან-სა ხი ერ ება, სუ ლი ერ ად და ფი ზი კუ რად ჰარ მო ნი ულ-ად სრულ ყო ფი ლი ზე რა ინ დუ ლი პი როვ ნე ბა - აი, რო-გო რი გახ ლდათ ბა ტო ნი ნუგ ზა რი. ხმა მაღ ლა ვამ ბობ _ ას ეთი გუ ლის და გო ნე ბის ად ამი ანი ჩემს ცხოვ-რე ბა ში არ შემ ხვედ რია. თავს ყვე ლა ამ აღ ლე ბუ ლად გრძნობ და მის გვერ დით. რაგ ბის თე მი ამ აყ ობს, რომ

ნუგზარ ენდელაძე და რომან რურუა 1988 წელი, სეულის ოლიმპიური თამაშები.

_ 56 _

იმ ტრა დი ცი ებ ის ერ თგუ ლია, რა საც მის და რად ჯან საღ სხე ულ ში ჯან სა ღი სუ ლის მა ტა რე ბელ სპორ ტსმე ნებ თან ერ თად ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის ბრწყი-ვა ლე თა ობ ამ და-უდო სა თა ვე. ასე იქ ნე ბა მუ დამ, ეს სუ ლი ს კ ვ ე თ ე ბ ა თა ობ ებ ში გა და ვა.სპორ ტულ სამ ყა-როს თან, რომ ლის თვალ სა ჩი ნო წარ-მო მად გე ნე ლი დია-ხაც, რომ თა ვად იყო ყმაწ ვილ კა ცო-

ბა ში, მა ნამ დე გა უგ ონ არ-არ ნა ხუ ლი ურ თი ერ თო ბა ჩა მო უყ ალ იბ და. დიდ წი ლად სწო რედ მი სი პი როვ ნუ-ლი ღირ სე ბე ბი გახ და სტი მუ ლი და წი ნა პი რო ბა იმ წარ მა ტე ბე ბი სა, რა საც საქ რთვე ლოს სპორ ტის სა-ხელ მწი ფო კო მი ტეტ ში მი სი თავ მჯდო მა რედ მოღ ვა-წე ობ ის დროს ჩვე ნი სამ შობ ლოს ათ ლე ტებ მა მი აღ-წი ეს სა კავ ში რო თუ სა ერ თა შო რი სო სპორ ტულ სარ-ბი ელ ზე. ორ გა ნი ზა ტო რუ ლი ნი ჭი სა და რე ზერ ვე ბის ამ ოქ მე დე ბა ში ქარ თუ ლი გე ნის ფე ნო მე ნის უნ არი ან-ად და მი ზან მი მარ თუ ლად წი ნა პლან ზე წა მო წე ვის

ლევან თედიაშვილი და ნუგზარ ენდელაძე

_ 57 _

გა მო ძა ხი ლი იყო, რომ 1952 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი, არ ც ერთ ოლ იმ პი ად აზე ჩვენს სპორ ტსმე ნებს არ მო უპ ოვ ები ათ თა მა შებ ში იმ დე ნი მე და ლი, რამ დე ნიც გვერ გო სე ულ ში 1988 წელს. სხვა წარ მა ტე ბებს არ ჩა მოვ თვლი, რი თაც ეს ოდ ენ გამ დიდ რდა იმ წლებ ში ქარ თუ ლი სპორ ტის ის ტო რია. ას ეთ ად ამი ან ებ ზეა ნათ ქვა მი _ „საქ მე მან შენ მან გა მო გა ჩი ნო სო”. სიტ-ყვა საქ მი ანი და საქ მე სიტყვი ანი - აი, რა იყო მი-სი კრე დო ყვე ლა ფერ ში და ყველ გან. თავს მი ვიჩ ნევ ბედ ნი ერ ად, რომ ას ეთ გა მორ ჩე ულ პი როვ ნე ბას თან მეც მქონ და ურ თი ერ თო ბა. ჩვენ ყვე ლა ნი ვა მა ყობ-დით იმ ით, რომ ქარ თული სპორ ტის, სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსმე ნე ბი სა და სპე ცი ალ ის ტე ბის ბედს ნე ბის-მი ერი დარ გის თვის სა ოც ნე ბოდ სა სურ ვე ლი ას ეთი ხელ მძღვა ნე ლი გა ნა გებ და.

გუ რამ სა ღა რა ძე, მსოფ ლი ოს ორ გზის ჩემ პი ონი

თა ვი სუ ფალ ჭი და ობ აში

_ 58 _

მე გობ რო ბი სა და სიყ ვა რუ ლის სიმ ბო ლო

არი ან ად ამი ან ები, რომ ლებ მაც თა ვი სი მოკ რძა-

ლე ბუ ლი და ხან მოკ ლე ცხოვ რე ბით კე თილ შო ბი ლე-

ბის, მე გობ რო ბის, სიყ ვა რუ ლის დი დე ბუ ლი მა გა ლი-

თე ბი გვიჩ ვე ნეს და თა ვი ან თი უდ რო ოდ წას ვლით

ამ ქვეყ ნი დან უდ იდ ესი ტკი ვი ლი დაგ ვი ტო ვეს.

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მო გო ნე ბას ჰქვია ახ ალ გაზ-

რდო ბის სუ ლის ყი ვი ლი და ტკი ვი ლი, რო მე ლიც

დღემ დე ჩემ შია და და ვიწყე ბას არ ას ოდ ეს არ მი-

ეც ემა.

ცკ-ში შეხვედრის დროს, 1984 წელი

_ 59 _

ჩვე ნი დი დი ხნის მე გობ რო ბა სიწ მინ დე ზე, ურ თი-

ერთ გა გე ბა სა და კო ლე გი ალ ობ აზე იყო აგ ებ ული.

ჩვენ, მა შინ დე ლი ახ ალ გაზ რდე ბი, ერთ მუშ ტად ვი-

ყა ვით შეკ რუ ლე ბი. საქ მეც ვი ცო დით, მე გობ რო-

ბაც, სიყ ვა რუ ლიც და გა გე ბაც.

ნუგ ზარს, ყვე ლა სი კე თეს თან ერ თად, მე გობ რებ-

თან ურ თი ერ თო ბის არ აჩ ვე ულ ებ რი ვი თვი სე ბე ბი

გა აჩ ნდა. სულ ვფიქ რობ დი და ახ ლაც მიკ ვირს, სად

ეტე ოდა ამ დე ნი გრძნო ბა, საქ მი სად მი დი დი სიყ-

ვა რუ ლი, ხელ მძღვა ნე ლო ბის უბ ად ლო ნი ჭი და კო-

ლე გებ თან სა თუ თი და მო კი დე ბუ ლე ბა, გა გე ბა და

დახ მა რე ბა. გან სა კუთ რე ბით დი დი სიყ ვა რუ ლით

სპორ ტი სად მი და მო კი დე ბუ ლე ბით გა მო ირ ჩე ოდა,

ერთ რა მედ ღირ და მას თან მოლ ხე ნა, კარ გად იც-

ოდა სუფ რის ფა სი და იყო შე სა ნიშ ნა ვი თა მა და.

მი სი სიყ ვა რუ ლი მე გობ რე ბი სად მი ყო ველ თვის

მი სა ბა ძი იყო და გან სა კუთ რე ბით მინ და გა ვიხ სე-

ნო მი სი დი დი სიყ ვა რუ ლი მი სი შე სა ნიშ ნა ვი მე-

უღ ლის, ჩე მი ტა ტას მი მართ, რო მე ლიც ჩვენს მე-

გობ რო ბა ში გან სა კუთ რე ბულ ად გილს იკ ავ ებ და და

ამ ას ნამ დვი ლად ლა მა ზი ხიბ ლი ჰქონ და.

ნუგ ზა რი გვიყ ვარს ჩვენ, მის მე გობ რებს, უყ ვარს

ყვე ლას, ვი საც მას თან ურ თი ერ თო ბის ბედ ნი ერ ება

ჰქო ნია, თა ვი სი ხან მოკ ლე, მაგ რამ ში ნა არ სი ანი

ცხოვ რე ბით ამ სიყ ვა რუ ლის თა ნა ზი არი გაგ ვხა და.

ძნე ლია ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ზე წარ სულ ში ლა პა-

_ 60 _

რა კი, ბედ ნი ერ ად ვთვლი თავს, რომ გარ კვე ული

წლე ბის გან მავ ლო ბა ში ნუგ ზა რის გვერ დით ვი დე-

ქი, მე ამ აყ ება, რომ იგი ჩე მი უახ ლო ესი მე გო ბა რი

იყო.

იმ ედი მაქ ვს, გა ვა დრო და ჩვე ნი ნუგ ზა რი ის ევ

ის ეთი ახ ალ გაზ რდა, ის ევ ის ეთი წარ მო სა დე გი, ის-

ევ ის ეთი ამ აყი მუ დამ იქ ნე ბა ჩვე ნი მე გობ რო ბი სა

და სიყ ვა რუ ლის სიმ ბო ლო.

მა ნა ნა გო ჩა ლე იშ ვი ლი

არჩილ გოგელიასთან

_ 61 _

Он был личнОстью

У Нугзара Энделадзе был потрясающий „background” - он был не просто спортсменом, а одним из первых грузинских регбистов. В первом чемпионате СССР по регби в далеком 1966 году он выступал за команду „Динамо” Тбилиси.

Всеобщее увлечение футболом в то время в по-нимании многих регби относило чуть ли не на за-дворки спортивной жизни Грузии. Но это, понятно, не смущало молодежь, которых безоглядно увлек этот мужественный вид спорта. Они как бы стара-лись показать, что жизнь ценится многообразием всех своих проявлений и у человека должно быть право личного выбора. Нугзар был среди тех, кто не желал действовать в строго регламентирован-ных рамках и не боялся проявлять собственную инициативу в определении ценностных ориента-ций, в данном случае спортивных.

Думается, что это юношеское спортивное про-шлое Нугзара Энделадзе в решающей степени определило его профессиональный и гражданский путь. Мне трудно называть его сегодня известным партийным работником, хотя он в течение многих лет был на номенклатурной вершине – секретарем

_ 62 _

Тбилисского горкома партии, заведующим отделом пропаганды и агитации ЦККП Грузии.

В то время сформировалась такая генерация мо-лодых, динамичных лидеров, которые сумели мак-симально, насколько это было возможно, отбро-сить идеологическую шелуху, чтоб полностью от-давать все свои силы и талант созиданию на род-ной земле, заботе о своем народе. Быть может, они этого и не показывали внешне. Но это несомненно было сердцевиной их гражданской, общественной, профессиональной деятельности. Одним из ярких представителей этого поколения был Нугзар Энде-ладзе.

Будучи собкором всесоюзной газеты „Социалисти-ческая индустрия” по Грузии, мне пришлось быть в команде Нугзара Энделадзе, которая готовила юбилей издательства „Самшобло”, известного тог-да как издательство ЦК КП Грузии. Вся централь-ная газетная и журнальная продукция создавалась именно здесь. Коллектив полиграфистов был ис-ключительно высокопрофессиональный. Наборщи-ки, верстальщики, печатники издательства состав-ляли цвет технической интеллигенции Грузии.

Нугзар сразу же определил основной подход: по-меньше хвалебных здравиц и благодарностей в

_ 63 _

адрес вышестоящих органов. Спасибо надо гово-рить тем, благодаря которым выходят в свет книги, газеты, журналы – это их праздник! Все было сдела-но с учетом этой „установки”. Среди награжденных – большинство составляли именно те, кто стоял у верстальных столов или работал в цинкографии, у ротационных машин. На юбилейном вечере торже-ственно звучали именно их имена. Поэтому в кол-лективе издательства Нугзар Энделадзе меньше всего воспринимался как партийный „босс”. Он был

ნუგზარ საჯაია და ნუგზარ ენდელაძე

_ 64 _

ნუგზარ

ენდელ

აძე და ჯ

უმბერ პატ

იაშვილი ო

ლიმპიურ

ჩემპიონებთ

ან (მარცხნიდ

ან: ვლად

იმერ გო

გო-

ლაძე, გიო

რგი ჩო

გოვაძე, ვახტ

ანგ იაგორ

აშვილი დ

ა ვლად

იმერ აფ

ცაური)

_ 65 _

своим, уважаемым, но своим человеком, в обще-нии с которым не существовало официальных пре-град.

Впрочем, конечно, не только в этом коллективе. Я могу говорить и о журналистском корпусе. У Нугза-ра Энделадзе было чутье на талантливых людей. Он не только читал публикации грузинских журна-листов, но и был знаком с ними непосредственно. Помню, он говорил мне, что всегда с большим ин-тересом знакомиться с газетными выступлениями Тани Чантурия, тогдашнего собкора „Известий”.

Таня, к сожалению, рано ушедшая из жизни, была моей однокурсницей. У нее было блестящее перо, она была журналистом аналитического ума, каж-дая ее публикация становилась событием. Меня радовало, что все это хорошо понималось Нугза-ром Энделадзе. Он привечал не тех, кто услужливо смотрит ему в глаза, а людей независимых, талант-ливых, осознающих свою ответственность перед обществом.И не только привечал, но и старался всемерно поддерживать и отмечать.

Должность собкора в то время была довольно щекотливой. Редакция, как правило, требовала критических материалов. На местах же они вос-принимались зачастую довольно болезненно. Нуг-зару Энделадзе всегда удавалось провести четкую

_ 66 _

грань между публикациями, которые служили ис-коренению реальных недостатков в экономике или социальной жизни и теми, основной нерв которых заключался в безответственном охаивании всех и вся. Такая его позиция способствовало созданию спокойной деловой атмосферы в работе собкоров-ского корпуса Грузии, который тогда составляли довольно сильные журналисты.

Поразительно, но в моей памяти Нугзар Энделад-

სამხრეთ აფრიკის რაგბის ფედერაციის ვიცე-პრეზიდენტ ფრიც ელოფთან. აფრიკა, 1990 წელი

_ 67 _

зе остался именно таким, когда я познакомился с ним в годы его работы в Тбилисском горкоме пар-тии. Хотя потом были и ЦК КП Грузии, и Спортко-митет, председателем которого он стал, и болезнь.

Высокий, спортивный, стремительный и очень ис-кренний, не обремененный официальными услов-ностями, молодой человек. Он в жизни действовал как на регбийном поле.Был частью команды, и в то же время готовым взять ответственность на себя, принять самостоятельно решение, поддержать и , если надо, встать на защиту.

Нугзар Энделадзе был личностью, которого всег-да вспоминаешь с большой теплотой и благодар-ностью...

Габриел намталашвили,Заслуженный журналист Грузии

თელავში

_ 68 _

მო მავ ლის ად ამი ანი

ნუგ ზა რი პირ ვე ლად ფო ტო თი გა ვი ცა ნი. ლა მა ზი

სპორ ტსმე ნი, შე ტე ვა ზე რაგ ბის ბურ თით ვი ღაც ვარ-

სკვლა ვი მე გო ნა. არ ას დროს მე გო ნა, თუ კი ოდ ეს მე

მას ზე წარ სულ დრო ში მო მი წევ და წე რა. ნუგ ზა რი

იყო მო მავ ლის ად ამი ანი. არ აჩ ვე ულ ებ რი ვი, სპორ-

ტუ ლი აღ ნა გო ბის ვაჟ კა ცი, გულ წრფე ლი ღი მი ლით.

პირ ვე ლი ნახ ვის თა ნა ვე ყვე ლა ში ნდო ბას აღ ძრავ-

და. გაც ნო ბის შემ დეგ კი ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე მა ლე ვე

ხდე ბო და ერთ-ერ თი სა უკ ეთ ესო მე გო ბა რი. მე გო ბა-

რი, რო მე ლიც არ ას დროს და ვე რას დროს და გა ვიწყ-

დე ბო და. არ მინ და დავ კონ კრეტ დე, მაგ რამ კო მუ-

ნის ტუ რი მმარ თვლე ობ ის პე რი ოდ ში, თა ნამ დე ბო ბის

პი რი, რო მე ლიც მის და რად ეხ მა რე ბო და ახ ალ გაზ-

რდებს წინ სვლა ში, მე ორე არ მახ სენ დე ბა. სა ერ თოდ

დახ მა რე ბა, გვერ დში დგო მა, გა დარ ჩე ნა, ნუგ ზა რის

ცხოვ რე ბის მთა ვა რი კრე დო იყო. იარა, მის თვალ ზე

ხომ სწო რედ მი სი მე გობ რო ბის გა ნუ მე ორ ებ ელი უნ-

არ ის და დას ტუ რე ბა იყო. გა დის დრო, ყვე ლას ას აკი

და ნა ოჭ ები გვე მა ტე ბა. ნუგ ზა რი კი ის ევ იმ სა ოც არ

ახ ალ გაზ რდად რჩე ბა, პირ ვე ლად მათ სახ ლში სტუმ-

რო ბი სას კედ ლის ფო ტო ზე, რომ ვნა ხე. რუ სუ დან კერ ვა ლიშ ვი ლი

_ 69 _

მარ

ცხნი

დან

: ნუგ

ზარ

ენდ

ელაძ

ე, ი

რაკ

ლი

აბაშ

იძე,

მუხ

რან

მაჭ

ავარ

იანი

, ჯან

სუღ

ჩარ

კვია

ნი

_ 70 _

პი როვ ნე ბა - ვაჟ კა ცი, მო ქა ლა ქე - მე გო ბა რი,

მოღ ვა წე - მა მუ ლიშ ვი ლი

სამ წუ ხა როდ, ნუგ ზა რის - ახ ალ გაზ რდა მოღ ვა წის სი ცოცხლე ნა ად რე ვად შეწყდა. იგი, რო გორც ნი ჭი-ერი, გა ნათ ლე ბუ ლი, კე თილ სინ დი სი ერ ებ ით გა მორ-ჩე ული, დე და ქა ლა ქის ახ ალ გაზ რდო ბამ თა ვის ლი დე-რად აღი არა. კომ კავ ში რულ სა მუ შა ოზე გა მოც დილს, სპე ცი ალ ობ ით ინ ჟი ნერს სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი მმარ-თვე ლო ბის ერთ-ერ თი უმ თავ რე სი რგო ლის - მშრო-მელ თა დე პუ ტა ტე ბის დე და ქა ლა ქის ყველაზე სოლი-დური რაიონული საბ ჭოს აღ მა სა კო მის თავ მჯდო-მა რედ ირ ჩე ვენ. ეს ურ თუ ლე სი უბ ანი იყო მარ თვის საბ ჭო თა სის ტე მა ში, რო მე ლიც ად ამი ან ებ ის ყო ველ-დღი ური ცხოვ რე ბით წა მოჭ რი ლი სა კითხე ბის გა დაწ-

ჯიმი მიქელაძესთან

_ 71 _

ყვე ტას ემ სა ხუ რე ბო და. ნუგ ზარ მა მოკ ლე პე რი ოდ ში შეძ ლო ახ ალ გა რე მოს თან ად აპ ტი რე ბა, ცხოვ რე ბის რთუ ლი მოვ ლე ნე ბის (პრო ცე სე ბის) აღ ქმა. მა ლე მას ან დო ბენ მა შინ დე ლი პო ლი ტი კუ რი სის ტე მის ყვე ლა-ზე სა პა სუ ხის მგებ ლო რგო ლის - რაიონული კო მი-ტე ტის პირ ვე ლი მდივ ნის თა ნამ დე ბო ბას, რაიონისა, რო მე ლიც მრეწ ვე ლო ბის კომ პლექ სუ რი გან ვი თა რე-ბის მა ღა ლი დო ნით გა მო ირ ჩე ოდა.პრო ფე სი ით ინ ჟინ რი სათ ვის შე იქ მნა მი სი მოღ ვა-

წედ ფორ მი რე ბის ხელ შემ წყო ბი პი რო ბე ბი (გა რე მო). ნუგ ზა რი წარ მა ტე ბუ ლი ხელ მძღვა ნე ლი გახ და. ამ-იტ ომ ლო გი კუ რი იყო მი სი პარ ტი ის თბი ლი სის სა-ქა ლა ქო კო მი ტე ტის მდივ ნად არ ჩე ვა. მას და ეკ ის რა მო სახ ლე ობ ის მომ სა ხუ რე ბი სა და ძა ლო ვა ნი სტრუქ-ტუ რე ბის მრა ვალ ფე როვ ნე ბით გა მორ ჩე ული სფე-როს პო ლი ტი კუ რი ხელ მძღვა ნე ლო ბა. მის სა სა ხე-ლოდ უნ და ით ქვას, რომ წარ მა ტე ბით გა არ თვა თა ვი დას მუ ლი ამ ოც ან ებ ის შეს რუ ლე ბას. იგი ფარ თო მას შტა ბის მოღ ვა წედ ჩა მო ყა ლიბ და.სპე ცი ალ ობ ით ინ ჟი ნერს, დე და ქა ლა ქის სა მე ურ ნეო

და პო ლი ტი კუ რი ცხოვ რე ბის რთულ პრობ ლე მებ ში გაც ნო ბი ერ ებ ულს, შრო მის მოყ ვა რე ობ ით, კე თილ სინ-დი სი ერ ებ ით, მა ღა ლი პა სუ ხის მგებ ლო ბით გა მორ-ჩე ულს, უცხა დე ბენ დიდ ნდო ბას და სა ქარ თვე ლოს კომ პარ ტი ის ცენ ტრა ლუ რ მუ შაკს კო მი ტე ტის იდე-ოლ ოგი ური გან ყო ფი ლე ბის გამ გედ ნიშ ნა ვენ. სწო-რედ აქ გა მოჩ ნდა ნუგ ზა რის პი როვ ნუ ლი თვი სე ბე ბი - თავ მდაბ ლო ბა, პა ტი ოს ნე ბა, მოყ ვა სი სად მი სიყ ვა-რუ ლი, მო ქა ლა ქე ობ რი ვი მრწამ სი, ერ ოვ ნუ ლი ფე ნო-

_ 72 _

მე ნი სად მი ერ თგუ ლე ბა, მა მუ ლიშ ვი ლო ბა. მოგ ვი ან ებ-ით, ნუგ ზარს ნიშ ნა ვენ ფი ზი კუ რი კულ ტუ რი სა და სპორ ტის კო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ - სა ქარ თვე-ლოს მთავ რო ბის წევ რად. ამ პოს ტზე მას მრა ვალ-მხრი ვი უპ ირ ატ ეს ობა ჰქონ და: თა ვად სპორ ტსმე ნი, სპორ ტუ ლი ცხოვ რე ბის ნიუანსებში გარ კვე ული, ფი-ზი კუ რი კულ ტუ რი სა და სპორ ტის სფე რო ში სა ხელ-მწი ფო პო ლი ტი კის პრინ ცი პე ბის მცოდ ნე, ახ ალ გაზ-რდულ, სა მე ურ ნეო და პო ლი ტი კურ სა მუ შა ოზე შე-ძე ნი ლი მდი და რი გა მოც დი ლე ბა, რაც ხელს უწყობ და ქვეყ ნის ამ რთულ ას პა რეზ ზე მის წარ მა ტე ბულ მოღ-ვა წე ობ ას. აქ გა მოჩ ნდა მი სი ერ ოვ ნუ ლი ღი რე ბუ ლე-ბე ბის მი მართ ფა ქი ზი და ურ ყე ვი და მო კი დე ბუ ლე ბა. მან უყ ოყ მა ნოდ და უჭ ირა მხა რი ქვეყ ნის და მო უკ იდ-ებ ლო ბი სათ ვის გა მოცხა დე ბულ სა ხალ ხო მოძ რა ობ ას და ერ თგუ ლად ჩად გა ახ ალი ქარ თუ ლი სა ხელ მწი ფოს მშე ნებ ლო ბა ში. სამ წუ ხა როდ, შუა გზა ზე შე ჩერ და მი-სი მოღ ვა წე ობა. ქარ თულ მა სა ზო გა დო ებ ამ დი დი და-ნაკ ლი სი გა ნი ცა და. ცხოვ რე ბა გრძელ დე ბა.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ, თა ვი სი თა ობ ის ღირ სე ულ-

მა წარ მო მად გე ნელ მა, კაც მა, რო მელ მაც დრო ის ყვე ლა გა მოწ ვე ვა მი იღო და ღირ სე ულ ად უპ ას უხა, ქარ თველ მა, რო მელ მაც შექ მნა კარ გი მა გა ლი თი თუ რო გო რი უნ და იყ ოს პი როვ ნე ბა - ვაჟ კა ცი, მო ქა ლა-ქე - მე გო ბა რი, მოღ ვა წე - მა მუ ლიშ ვი ლი, სა მუ და მო ად გი ლი და იმ კვიდ რა ჩვენს მეხ სი ერ ებ აში. ნუგ ზა რის ნა ირ ად ამი ან ებს სა ზო გა დო ება არ ივ-

იწყებს.ნო დარ ჭი თა ნა ვა

_ 73 _

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე _ არ ას ტან დარ ტუ ლი

პი როვ ნე ბა

დი დი ხნის მე გობ რე ბი ვი ყა ვით და მა ინც წუ თი ვით გა იქ რო ლა რამ დე ნი მე ათე ულ მა წელ მა. მახ სენ დე ბა აღ მო სავ ლუ რი ან და ზა: სი ცოცხლე კბი ლის მარ ჯვედ ამ ოღ ებ ას ავ ით არ ის, სულ ფიქ რობ, რომ მთა ვა რი აწი მოხ დე ბა და უც ებ ხე დავ, რომ ყვე ლა ფე რი დამ თავ-რე ბუ ლია. თუ ად ამი ან ის სი ცოცხლის მი ზა ნი სხე-ულ ებ რი ვი ჭუჭყის ჩა მო ცი ლე ბა და წმინ და სუ ლად ქცე ვის გზით მა რა დი ულ ღმერ თთან შე ერ თე ბაა, მა-შინ ნუგ ზარ მა ეს გზა წარ მა ტე ბუ ლად გაიარა. არ სად არ აფ ერი არ არ სე ბობს ღმერ თის გა რე შე. იგი ჩვენ შია და ამ იტ ომ ად ამი ანი არათუ უკ ვდა ვია, არ ამ ედ მა რა-დი ულია. უკ ვდა ვე ბა სა და მა რა დი ულ ობ ას შო რის არ-

ბეგლარ მახარაშვილთან

_ 74 _

ის სხვა ობა. უკ ვდა ვე ბა არ ის უს ას რუ ლო დრო, ღმერ-თი კი დრო ის გა რეთ არ სე ბობს და რად გან ღმერ თი ჩვენ შია, ჩვენც მა რა დი ულ ნი ვართ. რად გან ღმერ თი ყვე ლა ფერ შია, ყვე ლა ფე რი არ სე ბუ ლი ურ თი ერ თკავ-შირ შია, ალ ბათ ამ იტ ომ სი ავე ან სი კე თე, ჩა დე ნი ლი ვინ მეს მი მართ, არ ის ქმე დე ბა ყვე ლას მი მართ, მათ შო რის ჩამ დე ნის მი მარ თაც. ეს ცნე ბა ედო სა ფუძ-ვლად ნუგ ზა რის ზნე ობ ას ბავ შვო ბი დან, ბავ შვო ბა კი მა ინცდამა ინც დალ ხი ნე ბუ ლი არ ჰქონ და. რო ცა ად-ამი ანი იბ ად ება, მას მრა ვა ლი ვალ დე ბუ ლე ბა ეკ ის რე-ბა: ერ ოვ ნუ ლი, სო ცი ალ ური, სა კა ცობ რიო, ოჯ ახ ური, წი ნაპ რე ბის ტრა დი ცი ებ ის და სხვა, მაგ რამ რო გორც კი იგი ერ თა დერ თი აუც ილ ებ ელი მო ვა ლე ობ ის შეს-რუ ლე ბას იწყებს, თა ვის თა ვად იხ დის ყვე ლა სხვა ვალს. ამ მო ვა ლე ობ ის შეს რუ ლე ბა ძა ლუძს მხო ლოდ იმ სუ ლი ერი და მო რა ლუ რი სი მარ თლის ად ამი ანს, რო გო რიც ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე იყო ამ ქვეყ ნად. წარ სუ-ლი დრო ის ხმა რე ბა ქრის ტი ან ის მი მართ ჩვენს არ-ას რულ ყო ფი ლე ბა ზე მეტყვე ლებს. სრულ ყო ფი სათ ვის გა წე ული ყვე ლა შრო მა სიკ ვდი ლით მოწ მდე ბა. ნუგ-ზარ მა გა უძ ლო ამ შე მოწ მე ბას. წა სუ ლე ბიო, ვიტყვით ხოლ მე გარ დაც ვლი ლებ ზე. მე კი მგო ნია, რომ ის ინი დარ ჩნენ ცხოვ რე ბის სხვა დას ხვა სად გუ რ ზე. ჩვენ კი ჯერ ხნო ბით ვაგ რძე ლებთ გზას და ამ გზა ზე მოგ-ვყვე ბა ჩვე ნი მე გობ რე ბის სიყ ვა რუ ლი გას ხი ვოს ნე ბუ-ლი არა ამ ქვეყ ნი ური ძა ლის სუ რათ-ხა ტე ბით.სექ ტემ ბრის მზი ანი დი ლაა. ჩი ქო ვა ნის ქუ ჩა ზე ვეშ-

ვე ბით მან ქა ნით, მე, ნუგ ზა რი და ზუ რა შენ გე ლია. სა-ბარ გულ ში სა მი ყუ თი ჩე ხუ რი ლუ დი გვაქ ვს. სწო რედ

_ 75 _

ამ ლუ დის იმ ედ ით წი ნა დღეს გა მე ტე ბით დავ ლი ეთ. ახ ლა კი დღე ვან დელ სა მოქ მე დო გეგ მას ვად გენთ. და ვი ნა ხეთ ბა ტო ნი რა მაზ ჩხიკ ვა ძე ტაქ სს აჩ ერ ებს. გა ვუ ჩე რეთ. მეც პახ მე ლი აზე ვა რო. გა და ღე ბა ზე და-მაგ ვი ან და, მაგ რამ ერ თი წუ თით მი მიყ ვა ნეთ კი ნოს-ტუ დი აში, ჩემს დღე ში სხვე ბიც არი ან და ვუშ ვე ლო-თო. ძვე ლი კი ნოს ტუ დი ის შე სას ვლელ თან გავ ჩერ დით, რა მა ზი ეზ ოში შე ვი და, მარ თლაც რამ დე ნი მე წუთ ში ეზ ოს სიღ რმე ში პა ტა რა ჯგუ ფი გა მოჩ ნდა, წინ იპ-ოლ იტე მორ ბის და წამ და უწ უმ კითხუ ლობს „სა დაა ბი ჭო ჩე ხუ რი პი ვა?” უკ ან ერ ოსი, რა მა ზი და დო დო მოჰყ ვე ბი ან (გვა რე ბის ჩა მოთ ვლა, მე მგო ნი სა ჭი რო არ უნ და იყ ოს). დო დო მან ქა ნით არ ის. ეგ რეთ წო-დე ბულ „კომ კავ ში რის ხე ივ ან ზე” ავ დი ვართ მო დურ სამ წვა დე ში (70-იანი წლე ბის ბო ლოა). მზი ანი დი ლა ოქ როს ფერ შუ ადღე ში გა და დის. ტა ლა ვერ ზე ად ესა ჯერ არ მოკ რე ფი ლა. მა გი დე ბი გა რეთ არ ის გა მო ტა-ნი ლი და თით ქმის შევ სე ბუ ლია. ბო ტა ნი კუ რი ბა ღის შე სა ნიშ ნა ვი ხე დი იშ ლე ბა. ორი მა გი და შე ვა ერ თეთ, ლუ დიც გად მო ვი ღეთ, მაგ რამ ვინ და გა ცა ლა. თქვენ წარ მო იდ გი ნეთ, 70-იანი წლე ბის ბო ლოს ამ შე მად-გენ ლო ბით სამ წვა დე ში შეს ვლა რას ნიშ ნავს. ყვე ლა მა გი და გა ერ თი ან და. გვი ან ობ ამ დე ვი ქე იფ ეთ შამ პა-ნუ რით, ლუ დი თით ქმის ხე ლუხ ლე ბე ლი დარ ჩა. სა-უკ ეთ ესო ფორ მა ში იყ ვნენ იპ ოლ იტე, დო დო, რა მა ზი და ერ ოსი. ჩვენ რამ დე ნი მე დღე სი ცი ლის გან ყბე ბი გვტკი ოდა.კი დევ ერ თი შემ თხვე ვა მახ სენ დე ბა, რო მე ლიც მი სი

ქა ლაქ კო მის მდივ ნო ბის დროს მოხ და. თბი ლისს ორი

_ 76 _

კოს მო ნავ ტი ეს ტუმ რა. ერთ-ერ თი სე ვას ტი ან ოვი იყო, მე ორ ის გვარს ვე ღარ ვიხ სე ნებ. ნუგ ზა რი მი რე კავს გორ ში უნ დათ გამ გზავ რე ბა სტა ლი ნის სახლ-მუ ზე-უმ ის სა ნა ხა ვად, მე ჩა მა ბა რეს სა პატ რო ნოდ და „ზა-კამ პა ნიუ” შენც წა მო დიო. ჩა ვე დით, და ვათ ვა ლი ერ ეთ სახ ლი და მუ ზე უმი, სუ რა თე ბი გა და ვი ღეთ და, რა თქმა უნ და, ინ ტუ რის ტში შე ვა ჯა მეთ ექ სკურ სი ის შე-დე გე ბი. სე რი ოზ ული სმა წა ვი და, არ აღ მოჩ ნდნენ სუს-ტე ბი, მაგ რამ ღვი ნო ში მა ინც ჩვენ ვა ჯო ბეთ და თით-

ქმის გა თი შუ ლე-ბი ჩა მო ვიყ ვა-ნეთ სას ტუმ რო „ივ ერი აში” და-ახ ლო ებ ით სა-ღა მოს 5 სა ათ-ზე. ხვა ლამ დე თ ა ვ ი სუ ფ ა ლი ხა რო, მითხრა ნუგ ზარ მა და სახ ლთან ჩა მომ-სვა. სამ სა ათ ში მის მა ტე ლე ფო-ნის ზარ მა გა-მო მაღ ვი ძა. ბი-ჭო გავ გიჟ დი, სას ტუმ რო დან ჩვე ნი კოს მო ნავ-ტე ბი მი რე კა ვენ, მოგ ვშივ და, მო დი

ნათელა ლაღიძესთან (მარცხნივ) და თამარ ლაშქარაშვილთან

_ 77 _

მოგ ვხე დეო. გამ წა რე ბუ ლებ მა მი ვა კითხეთ, მო ვი კით-ხეთ და ხელ მე ორ ედ და ვათ ვრეთ. ამ ჯე რად დი ლამ დე არ ავ ის შე ვუ წუ ხე ბი ვართ. მე ორე დღეს იყო წი ნან და-ლი, თე ლა ვი და გურ ჯა ანი. დათ ვრე ბოდ ნენ თუ არა, მა შინ ვე ჩვენ თვის რა ღაც უც ნობ აბ ებს გა დაყ ლა პავ-დნენ და თით ქმის ფხიზ ლდე ბოდ ნენ.ნუგ ზა რი არ ას ტან დარ ტუ ლი პი როვ ნე ბა იყო. იგი

მუდ მი ვად თვით ქმნა დო ბის და თვით რე ალ იზ ებ ის პრო ცეს ში იმ ყო ფე ბო და. ლა პა რა კობ და სი მარ თლეს, მოქ მე დებ და სიყ ვა რუ ლით, გას ცემ და და არ აფ ერს ითხოვ და. იყო სა ჩუ ქა რი ყვე ლა სათ ვის, ვის ცხოვ რე-ბა შიც შე დი ოდა. მი სი სიტყვა ძლი ერი, საქ მე კი კე-თილ შო ბი ლუ რი იყო.

მარცხნიდან: ჯემალ ბერაძე, ნუგზარ ენდელაძე, თამაზ ქაქუჩია, ნინო კვარაცხელია

_ 78 _

გარ დაც ვა ლე ბა ეთ-ჯე რა დი აქ ტი არ არ-ის. ჩვენ და ბა დე ბი დან ვიწყებთ სიკ ვდილს. ყო ვე ლი ჩვე ნი მე გობ-რის გარ დაც ვა ლე ბა ნახ ტო მია სიკ დვი ლის-კენ თავ ქვე მი მა ვალ სი ცოცხლის გზა ზე. ფი ზი კუ რი სი ცოცხლის ნა წი ლი გვაკ ლდე ბა, სუ ლი კი მდიდ რდე ბა იმ ის შეგ რძნე ბით, რომ ზეგ რძნო ბა დი სამ ყა-

რო სა კენ მა რად მაც ქი რა ლი ჩვე ნი სამ შვინ ვე ლი მე გო-ბარ თა სუ ლებს უფ ლის სა ვა ნე ში გა ნიც დის. ნუგ ზა რი ერთ-ერთი პირ ვე ლი დაგ ვემ შვი დო ბა. პირ ვე ლო ბა მი-სი პი როვ ნუ ლი თვი სე ბა იყო. გაწყდა კავ ში რი ჩვენს ფი ზი კურ სხე ულ ებს შო რის ფი ზი კურ სამ ყა რო ში, მაგ რამ სუ ლი ერი კავ ში რი და სიყ ვა რუ ლი მე გობ რებს შო რის მა რა დი ულ ად გრძელ დე ბა, რად გან სი ცოცხ-ლის მა რა დი ული არ სი და ძა ლა სიყ ვა რუ ლია.

პრო ფე სო რი თა მაზ ბა ციკა ძე, ტმდ სა ერ თა შო რი სო სა ინ ჟინ რო

აკ ად ემი ის აკ ად ემ იკ ოსი, სა ქარ თვე ლოს სა ინ ჟინ რო აკ ად ემი ის პრე ზი დი უმ ის წევ რი,

რამაზ შენგელიასთან

_ 79 _

ლა მა ზი უნ არ ით, ნი ჭით, ერ უდ იცი ით,

ვაჟ კა ცო ბით...(მო გო ნე ბა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეზე)

კარ გად მეს მის და ვაც ნო ბი ერ ებ, რომ ყვე ლას თა-ვი სი თა ობა უყ ვარს და და დე ბი თად აფ ას ებს, მეც ამ მიდ გო მას ვი ზი არ ებ და, უფ რო მე ტიც, მგო ნია, რომ იშ ვი ათი პი როვ ნე ბე ბი მყავ და სა მე გობ რო და საქ მი ან ობ ის წრე ში. ერთ-ერ თი ას ეთი წარ მო მად გე-ნე ლი იყო ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე.აგ რეთ ვე კარ გად მეს მის, რომ მო და ში აღ არაა „ყო-

ფი ლე ბის” შე სა ხებ მსჯე ლო ბა, მით უმ ეტ ეს, თუ ახ-ალ გაზ რდო ბა ში საქ მე ეხ ება კომ კა ვში რულ ან პარ-

აფხაზ მეგობრებთან

_ 80 _

ტი ულ აპ არ ატ ში მუ შა ობ ას, მე კი მგო ნია, რომ და-დე ბი თი და უარ ყო ფი თი მოვ ლე ნა ყვე ლა ეპ ოქ აში და ყვე ლა სის ტე მა ში მო იძი ება. ახ ალ გაზ რდო ბის წლე-ბის არც მო გო ნე ბის, არც სამ სა ხუ რის და შე დე გე ბის არ მრცხვე ნია, არ გა ვურ ბი ვარ, თვალს არ ვა რი დებ.ამ იტ ომ, დი დი მე გობ რუ ლი სიყ ვა რუ ლით და პა ტი-

ვის ცე მით, ყო ველ თვის მზა და ვარ პა ტივ გე ბით მო-ვი გო ნო ჩე მი თა ობ ის ლა მა ზი ბი ჭე ბი. ლა მა ზი თა ვი-სი უნ არი ან ობ ით, ნი ჭით, ერ უდ იცი ით, ვაჟ კა ცო ბით, თუნ დაც საქ მი ან ის ად მი ერ თგუ ლე ბით.ას ეთი იყო ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე. იგი ჩემ ზე 4 წლით

უმ ცრო სი იყო. იმ დროს იგი „ელ ექ ტრო ავ ტო მა ტის” ქარ ხა ნა ში მუ შა ობ და სპე ცი ალ ობ ით და კომ კაშ ვი-რუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ის მდი ვა ნი იყო. ეს უკ ვე ნიშ ნავს კარ გი ცხოვ რე ბი სე ული სკო ლის და საწყისს.ჩემ თან მი სი კან დი და ტუ რა წარ მო ად გი ნეს კომ კავშ-

ი რის ოქ ტომ ბრის რა იკ ომ ის მდივ ნად არ ჩე ვის მიზ-ნით; დიდ ხანს ვე სა უბ რე, შე ვე ცა დე მი სი სუ ლი ერი სამ ყა რო, გა მოც დი ლე ბა, ზო გა დი დო ნე გა მე გო და, ამ ავე დროს, მის თვის მი სი ახ ალი ამ ოც ან ები ჩა მო-მე ყა ლი ბე ბი ნა.შემ დგომ ში, მა ღა ლი შე ფა სე ბა მი იღო ხელ მძღვა-

ნე ლო ბის მხრი დან და რამ დე ნი მე წე ლი წად ში კომ-კავში რის სა ქა ლა ქო კო მი ტე ტის მე ორე მდივ ნად გა და იყ ვა ნეს; აქ მან შეც ვა ლა ახ ალ გაზ რდო ბის ერთ-ერ თი გა მო ჩე ნი ლი, შემ დგომ ში ცნო ბი ლი ლი-დე რი, სა ხელ მწი ფო მოღ ვა წე და ერ ოვ ნუ ლი გმი რი, ჟი ული შარ ტა ვა. გარ კვე ული პე რი ოდი ერ თად ვმუ-

_ 81 _

შა ობ დით და ერ თი წლის შემ დეგ მან მე შემ ცვა ლა პირ ვე ლი მდივ ნის თა ნამ დე ბო ბა ზე.ასე რომ, მე მქონ და რე ალ ური სა შუ ალ ება არა

მხო ლოდ კარ გად გავ ცნო ბო დი მას, არ ამ ედ დავ მე-გობ რდით კი დეც.რო გორც ცნო ბი ლია, მან კა რი ერ ის საჩ ვე ნე ბე ლი,

სა ნი მუ შო ეტ აპ ები გაიარა, მაგ რამ კარ გი საქ მე ებ-ითა და მონ დო მე ბით ყვე ლა ზე დი დი კვა ლი ქარ თუ-ლი სპორ ტის ის ტო რი აში და ტო ვა.ჩვენ, არა მხო ლოდ რო გორც მე გობ რე ბი და ყო ფი-

ლი კო ლე გე ბი, თვალ ყურს ვა დევ ნებ დით ერ თმა ნე-თის გან ვი თა რე ბა სა და საქ მი ან ობ ას, არ ამ ედ ერ თად ვხა რობ დით ერ თმა ნე თის სი კე თი თა და შე დე გე ბით.

ნუგზარ ენდელაძე და ზაურ მესხიშვილი

_ 82 _

გან გე ბამ ისე ინ-ება, რომ სა მი-ვე ერთ სა დარ ბა-ზო ში მოვ ხვდით საცხოვ რებ ლად, რა მაც სა შუ ალ ება მის ცა ჩვე ნი ოჯ-ახ ებ ის და ახ ლო ებ-ას; ჩვე ნ თვალ წინ გა იზ არ დნენ ჩვე ნი შვი ლე ბიც. ამ იტ-

ომ აც ყო ფით სი ტუ აცი ებ შიც კარ გად ვიც ნობ დით და ვენ დო ბო დით ურ თი ერ თს; გვი ხა რო და ერ თმა ნე თის სწარ მა ტე ბე ბი და მიღ წე ვე ბი.ცნო ბი ლი იყო მი სი პი რა დი სპორ ტუ ლი, კა ჟი ვით

მა გა რი აღ ნა გო ბა, ყო ველ დი ლით ად რე რომ და ვი-ნა ხავ დით სტუდ ქა ლა ქის სტა დი ონ ის სარ ბენ ბი ლი-კებ ზე ვარ ჯი შის დროს.ლა მაზ მა ვაჟ კაც მა მომ ღი მა რი და ყო ველ თვის ხა-

ლი სი ანი შეხ ვედ რა იც ოდა...სა ში ნე ლი, სა ზა რე ლი, და უჯ ერ ებ ელი იყო მი სი

გარ დაც ვა ლე ბის ამ ბა ვი, თა ნაც ას ეთ, მე ვიტყო დი, ად რე ას აკ ში.გა მოც დი ლე ბით, ენ ერ გი ით, შე საძ ლებ ლო ბე ბით

სავ სე მოღ ვა წე ები, რომ ლებ საც სი ცოცხლე შუა ეტ-აპ ზე შე უწყდათ... და მი ტო ვეს დი დი გუ ლის ტკი ვი ლი.

გი ვი აბ დუ შე ლიშ ვი ლი28.10.2014 წ.

იპოდრომზე

_ 83 _

ოჯ ახ ებ ით ვმე გობ რობ დით

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს თან ჩე მი ურ თი ერ თო ბა ათე-ულ წლებს ით ვლის. მე მას ზე ერ თი წლით უფ როსი ვარ და ახ ალ გაზ რდო ბა ში, რო გორც ჩვენ ზე უმ ცრო-სი თა ობ ის ერთ-ერთ სა უკ ეთ ესო წარ მო მად გენ ლად მი ვიჩ ნევ დი. იგი იყო პერ სპექ ტი ული სპორ ტსმე ნი, წიგ ნი ერი, გა ნათ ლე ბუ ლი, ულ ამ აზ ესი პი როვ ნე ბა და ყვე ლა ვე ლო დით რამ დე ნი მე ფრონ ტზე მის უდ იდ-ეს წარ მა ტე ბებს, მათ შო რის უმ აღ ლე სი სპორ ტული მწვერ ვა ლე ბის დაპყრო ბა შიც.სა მა გი ერ ოდ ინ ტე ლექ ტუ ალ ურ ფრონ ტზე იგი ას-

ფურ ცე ლა სა ვით იზ რდე ბო და. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე იმდრო ინ დე ლი სამ თავ რო ბო ხე ლი სუფ ლე ბის მრა-ვალ ამ პლუ აში ვი ხი ლეთ, მაგ რამ ჩემ თვის, რო გორც სპორ ტუ ლი კო მენ ტა ტო რი სათ ვის, ყვე ლა ზე მნიშ ვნე-ლო ვა ნი იყო მი სი სა ქარ თვე ლოს სპორ ტკო მი ტე ტის თავ ჯდო მა რე ობ ის პე რი ოდი. სწო რედ ენ დე ლა ძე იყო ის პი როვ ნე ბა, რო მელ მაც ერთ-ერ თმა პირ ველ მა ჯერ კი დევ საბ ჭო თა პე რი ოდ ში მხა რი და უჭ ირა სა-ქარ თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ელი ოლ იმ პი ური კო მი ტე-ტის შექ მნას.მე და ნუგ ზა რი ოჯ ახ ებ ით ვმე გობ რობ დით; ვი ცო-

დი მი სი თა ვი სუ ფა ლი დრო ის დე ფი ცი ტი სა და 24-სა-ათი ანი უწყვე ტი შრო მის შე სა ხებ, ამ იტ ომ აც გა ოც-ებ ული ვი ყა ვით ყვე ლა, რო დის პო ულ ობ და დროს უნ ივ ერ სა ლუ რი გა ნათ ლე ბის მი სა ღე ბად. ყვე ლა ჟურ ნა ლის ტი ინ ატ რებ და ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მსგავს

_ 84 _

რეს პო ნდენ ტს. იგი, მი უხ ედ ავ ად არ სე ბუ ლი რე ჟი-მი სა, მაქ სი მა ლუ რად ცდი ლობ და და ეც ვა ქარ თუ ლი ტრა დი ცი ები, რაც არ იყო ასე იოლი და სწო რედ ეს იწ ვევ და მრა ვალ ჩვენ გან ში გაკ ვირ ვე ბას, რომ ის იყო პირ ვე ლი ქარ თულ სუფ რა ზეც, ქარ თულ ყო ფა-

შიც და ქარ თული ტრა დი ცი ული ოჯ-ახ ის მი მართ და-მო კი დე ბუ ლე ბა სა და ურ თი ერ თო ბა-შიც.დღე ვან დელ სა-

ქარ თვე ლოს, რა თქმა უნ და, დრო-ის შე სა ფე რი სი მ ე ნ ტა ლი ტე ტის გათ ვა ლის წი ნე ბით, სწო რედ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მსგავ სი

გა ნათ ლე ბუ ლი, გამ ბე და ვი, გამ ტა ნი, მეტყვე ლი და სპორ ტუ ლი სუ ლის კვე თე ბის პი როვ ნე ბე ბი სჭირ დე ბა. თუმ ცა, თუ ჩვე ნი მეხ სი ერ ებ ის ელ ას ტი ურ ობ ას გა-მო ვი ყე ნებთ, აწ გარ დაც ვლი ლი ნუგ ზა რის ცხოვ რე-ბის მა გა ლი თიც და ეხ მა რე ბა ყვე ლას, დღე ვან დე ლი სა ქარ თვე ლოს უკ ეთ ესი მო მავ ლი სათ ვის ბრძო ლა ში.

ჯამ ლეტ ხუ ხაშ ვი ლი

ჯამლეტ ხუხაშვილთან

_ 85 _

კა ცი ნა თე ლი და მარ თა ლი

წი ნა სა უკ უნ ის სა მო ცი ანი წლე ბია, ვმუ შა ობ ქარ ხა-ნა „ელ ექ ტრო ავ ტო მატ ში”. გა მო მი ძა ხა დი რექ ტორ მა ლე ვან ენ დე ლა ძემ, გა მაც ნო სიმ პა თიუ რი ყმაწ ვი ლი და მითხრა: ნუგ ზა რი ჩე მი ახ ლო ბე ლია, ჩვენ თან იმ-უშ ავ ებს და მინ და, ყუ რადღე ბა მი აქ ციოო. მას შემ-დეგ, ათ წლე ულ ებ ის გან მავ ლო ბა ში ნუგ ზა რის ცხოვ-რე ბა და საქ მი ან ობა მუ დამ ჩემს თვალ სა წი ერ ში იყო. ვხა რობ დი მი სი წინ სვლით და აბ სო ლუ ტუ რად დამ სა ხუ რე ბუ ლი ავ ტო რი ტე ტით. გარ კვე ული პე რი-ოდ ის გან მა ვლო ბა ში კო ლე გე ბიც ვი ყა ვით პარ ტი ის ცენ ტრა ლურ კო მი ტეტ ში. იქ ბუ ნებ რი ვად შე იქ მნა თა ნა მო აზ რე თა ჯგუ ფი: ნუგ ზა რი, ბეგ ლარ მა ხა რაშ-ვი ლი, ლე ვან მგა ლობ ლიშ ვი ლი, ნო დარ ჯან ბე რი ძე,

მალხაზ ყანჩაველი, ნუგზარ ენდელაძე და ლალი ზარავანდაშვილი

_ 86 _

ნუგ ზარ სა ჯაია, პეტ რე ჩხე იძე, მინ დია უგ რე ხე ლი ძე და მე. არ დავ მა ლავ: სუფ რას თა ნაც ვი ყა ვით ერ თად არცთუ იშ ვი ათ ად. შეძ ლე ბის დაგ ვა რად შე მოგ ვი ერ-თდე ბოდ ნენ ხოლ მე გო გი ან დრო ნი კაშ ვი ლი, სო ლი კო ხა ბე იშ ვი ლი, ჟი ული შარ ტა ვა, სამ წუ ხა როდ, ბევ რი მათ გა ნი ჩვენ თან აღ არ არ ის.ნუგ ზარს ბევ რი სა ქე ბა რი და თბი ლი სიტყვა ეკ-

უთ ვნის. გუ ლა ლა ლი და გულ გაშ ლი ლი, გვერ დში ამ-ომ დგო მი, ტყუ ილ ის არ ამ ტა ნი, ნა თე ლი პი როვ ნე ბა იყო. მის მა ამ თვი სე ბებ მა გა ნა პი რო ბა პა ტი ვის ცე მა და სიყ ვა რუ ლი ყვე ლა სი, ვის თა ნაც ის მუ შა ობ და და ვი სი ხელ მძღვა ნე ლიც იყო. მე კი ვა მა ყობ იმ ით, რომ უფ როს მე გობ რად მი ვაჩ ნდი.

ავ თან დილ საყ ვა რე ლი ძე

მარცხნიდან: ნოდარ ჯანბერიძე, ავთანდილ საყვარელიძე, ნუგზარ ენდელაძე და თეიმურაზ მამალაძე

_ 87 _

რა ინ დი ქარ თვე ლი ხალ ხის წი აღ იდ ან

გა სუ ლი სა უკ უნ ის 70-80-იანი წლე ბის ერთ-ერთ გა მორ ჩე ულ პო ლი ტი კურ და სა ხელ მწი ფო მოღ ვა-წეს, ბა ტონ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს მიმ დი ნა რე წლის 29 ნო ემ ბერს, და ბა დე ბი დან 70 წლის საიუბილეო თა რი-ღი შე უს რულ დე ბო და.უფ ალ მა წი ლად მარ გუ ნა უდ იდ ესი ბედ ნი ერ ება,

სამ სა ხუ რებ რი ვად ახ ლოს გა მეც ნო ნუგ ზა რი. შემ-დგომ ში ჩვე ნი ურ თი ერ თო ბა დიდ მე გობ რო ბა ში გა-და იზ არ და. მი სი გარ დაც ვა ლე ბის შემ დგომ, აგ ერ უკ ვე 20 წე ლი წა დია, მი სი ერ თგუ ლი მე გობ რე ბი ყო-ველ წლი ურ ად წე ლი წად ში ორ ჯერ პა ტივს მი ვა გებთ მი სი და ბა დე ბი სა და გარ დაც ვა ლე ბის დღეს ამ ღირ-სე ული ად ამი ან ის ხსოვ ნას.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე, ქარ თვე ლი ხალ ხის წი აღ იდ ან

მალხაზ გელეიშვილი და ნუგზარ ენდელაძე

_ 88 _

გა მო სუ ლი პი-როვ ნე ბა, გა-ნა სა ხი ერ ებ და ქარ თვე ლი კა-ცის სრულ ყო-ფი ლე ბას. იგი და ჯილ დო ებ-ული იყო უს-აზღვრო ორ-გა ნი ზა ტო რუ-ლი ნი ჭით, სა-კითხე ბი სა და

პრობ ლე მე ბის გა დაჭ რის მი მართ ყვე ლა სა გან გან-სხვა ვე ბუ ლი ხედ ვი სა და ინ ოვ აცი ური მიდ გო მე ბის პრაქ ტი კუ ლი გან ხორ ცი ელ ებ ით.უბ ად ლო გა რეგ ნო ბის, ფი ზი კუ რი სრულ ყო ფი ლე-

ბის მქო ნე 20 წლის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ შემ თხვე ვით გა ურ კვე ველ ვი თა რე ბა ში მი იღო უდ იდ ესი ფი ზი კუ-რი და სუ ლი ერი ტრავ მა. ამ სა ბედ ისწ ერო შემ თხვე-ვამ, ვერ მოდ რი კა მი სი გა უტ ეხ ელი სუ ლი და ვაჟ კა-ცუ რი შე მარ თე ბა.სუ ლით ამ აღ ლე ბულ ას ეთ რა ინ დს, რა თქმა უნ-

და, ჰყავ და უამ რა ვი მე გობ არი, რომ ლებ საც თა ვის მხრივ ეამ აყ ებ ოდ ათ ნუგ ზარ თან მე გობ რო ბა. ას ეთი მე გობ რე ბის რი გი ათე ულ ებს ით ვლი და, მო ყო ლე ბუ-ლი ყრმო ბი დან, ჭა ბუ კო ბი დან, უბ ნი დან, ქა ლა ქი დან, სპორ ტი დან, შემ დგომ ში სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო დან.მე ყო ველ თვის გან ცვიფ რე ბას და გა ოც ებ ას ვერ ვმა-

ლავ დი, თუ იგი რო გორ უმ კლავ დე ბო და უამ რა ვი მე-

ფიდეს პრეზიდენტ კამოპომანესთან

_ 89 _

გობ რის ას ეთ სიმ რავ ლეს, რო გო რი სუ ლი ერი და ფი-ზი კუ რი ძა ლე ბის მო ბი ლი ზე ბა იყო სა ჭი რო იმ ის ათ ვის, რომ ჭირ სი თუ ლხინ ში მუ დამ გვერ დში დგო მო და თი-თოეულ მათ განს. მი უხ ედ ავ ად მი სი სამ სა ხუ რე ობ რი-ვი მო უც ლე ლო ბი სა, ყო ველ თვის იყო იქ, სა დაც მი სი ყოფ ნა, სა ვალ დე ბუ ლო და აუც ილ ებ ელი იყო. უფ რო მე ტიც, იგი ყო ველ თვის რაზ მავ და თა ვის სა მე გობ რო წრეს თი თოეული მე გობ რის ჭი რი სა თუ ლხი ნის გა სა-ზი არ ებ ლად. იგი მე გობ რებ თან და ზო გა დად ხალ ხთან, ნაც ნო ბებ თან თუ უც ნო ბებ თან ურ თი ერ თო ბა ში, გა-მო ირ ჩე ოდა უდ იდ ესი თავ მდაბ ლო ბით და სი სა და ვით. მის თვის იერ არ ქი ული სა ფე ხუ რე ბი სა ერ თოდ არ არ-სე ბობ და, რო გორც ჩვე ნი წი ნაპ რე ბი იტყოდ ნენ, დიდ-თან დი დი იყო და პა ტა რას თან პა ტა რა.

ანდრო ზოდელავასთან თამაზ ქაქუჩიასთან

_ 90 _

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ, ჯერ სრუ ლი ად ახ ალ გაზ რდა კაც მა, მუ შა ობ და რა სა ქარ თვე ლოს კომ პარ ტი ის, ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის პრო პა გან დი სა და აგ იტ-აცი ის გან ყო ფი ლე ბის გამ გედ, სა კუ თა რი ინ იცი ატ-ივ ით, რეს პუბ ლი კის პარ ტი ული ორ გა ნი ზა ცი ის უმ-აღ ლეს პი რებ თან შე თან ხმე ბით, ყო ვე ლი აღ დგო მის მე ორე დღე და აწ ესა მიც ვა ლე ბულ თა ხსოვ ნის დღედ. ეს დღე გა მოცხად და უქ მე დღედ. სა ქარ თვე ლო ში ამ დღის აღ ნიშ ვნა ტრა დი ცი ად იქ ცა, რა მაც თა ვის მხრივ უკ ვდავ ყო თი თოეული ად ამი ან ის მიც ვა ლე-ბულ თა ნა თე ლი ხსოვ ნა.მახ სენ დე ბა 1988 წლის ზაფხულ ში, სამ ხრეთ კო-

რე აში ჩა ტა რე ბუ ლი სე ულ ის ოლ იმ პი ური თა მა შე ბი. საბ ჭო თა კავ ში რის ოლ იმ პი ურ ნაკ რებ ში მიწ ვე ულ ქარ თველ ოლ იმ პი ელ თა შთამ ბეჭ და ვი დე ლე გა ცია, რომ ლებ მაც თა ვის მხრივ ქარ თუ ლი ოლ იმ პი ად ის ის ტო რი აში გა ნუ მე ორ ებ ელი, თვალ სა ჩი ნო წარ მა ტე-ბებს მი აღ წი ეს, მო იპ ოვ ეს რა სხვა დას ხვა სინ ჯის, მათ შო რის ხუ თი ოლ იმ პი ური ოქ როს მე და ლი.უფ რო ად რე, ოლ იმ პი ად ის დაწყე ბამ დე, ზო გი ერ თი

ქარ თვე ლი სპორ ტსმე ნი სათ ვის ოლ იმ პი ური საგ ზუ-რის მო პო ვე ბა სა თუო გახ და. რამ დე ნი შრო მა და გარ ჯა დას ჭირ და იმ ის მტკი ცე ბას, რომ ის ინი აუც-ილ ებ ლად იმ სა ხუ რებ დნენ ოლ იმ პი ურ საგ ზუ რებს. ამ სპორ ტსმენ თა შო რის აღ მოჩ ნდა ერთ-ერ თი ის ეთ იც, რო მე ლიც ოლ იმ პი ური ოქ როს მედ ლით მკერ დდამ-შვე ნე ბუ ლი და უბ რუნ და თა ვის ქვე ყა ნას.ქარ თვე ლ ოლ იმ პი ელ თა ამ ბრწყინ ვა ლე გა მარ-

ჯვე ბას სა თა ვე ში ედ გა სამ შობ ლო სა და სპორ ტზე

_ 91 _

მომა

ვალ

თაო

ბასთ

ან დ

ა ღ

ვაწლ

მოსი

ლ ა

დამ

იანე

ბთან

_ 92 _

შეყ ვა რე ბუ ლი გუ ლან თე ბუ ლი რა ინ დი, იმ ჟა მად რეს-პუბ ლი კის სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რე ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე.ამ წლებს მოჰ ყვა ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა, სა ქარ-

თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ლო ბა, სამ წუ ხა როდ, შემ დგომ-ში ჩვენს ქვე ყა ნა ში დატ რი ალ ებ ული არე ულ ობ ისა და ქა ოს ის პი რო ბებ ში მი ვიწყე ბუ ლი იქ ნა სამ შობ-ლო სათ ვის თავ და დე ბუ ლი რა ინ დის, ნუგ ზარ ენ დე-ლა ძის პი როვ ნე ბა. არ ადა, ჩვენს ქვე ყა ნას სწო რედ იმ დროს სჭირ დე ბო და სა ხელ მწი ფოს მშე ნებ ლო ბის უდ იდ ესი გა მოც დი ლე ბის მქო ნე, გან სა კუთ რე ბუ ლი ორ გა ნი ზა ტო რუ ლი ნი ჭით და ჯილ დო ვე ბუ ლი, უმ აღ-ლე სი ზ ნეო ბის, მა ღა ლი სუ ლი ერ ებ ის, ვაჟ კა ცო ბის, თავ და დე ბის და გამ ბე და ობ ის, სი მა მა ცი სა და ში ნა-გა ნი სიმ ტკი ცის მქო ნე პი როვ ნე ბა. ვინ იც ის, რამ-დენ სი კე თეს მოუტანდა იგი თა ვის საყ ვა რელ სამ-შობ ლოს და ქარ თველ ხალ ხს.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის გახ სე ნე ბას ყო ველ თვის თან

ახ ლავს ჩვე ნი უდ იდ ესი სევ და და ნაღ ვე ლი, გა ნუ-ზომ ლად დი დი ად ამი ან ური ტკი ვი ლი ჩვე ნი გა მორ-ჩე ული და გულ დაწყვე ტი ლი ძმი სა და მე გობ რის უდ-როოდ გარ დაც ვა ლე ბის გა მო.

ავ თო გო გი ბე რი ძე

_ 93 _

დიდი ვაჟკაცი

ნუგზარი პირველად გავიცანი 1972 წელს, როცა ის ოქტომბრის რაიონის (ახლანდელი ჩუღურეთის) ახალ-გაზრდობის თავკაცი იყო. პირველი შეხვედრისთანავე ის ნებისმიერ ადამიანზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენ-და. მშვენიერი შესახედაობით და ერუდიციით გამოირ-ჩეოდა, არაჩვეულებრივი მოსაუბრე იყო. იმ დროს სა-ხელმწიფო და პოლიტიკურ ასპარეზზე მიღებული იყო წინასწარ დაწერილი ტექსტებით გამოსვლა, ნუგზარი ყოველთვის ყოველგვარი ფურცლებისა და წინასწარ მომზადებული ტექსტებით გამოდიოდა, რაც იშვიათი იყო და დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა. საბედნიეროდ, ისე მოხდა, რომ ნუგზარის პირადი ინიციატივით ქა-

ჟიული შარტავასთან

_ 94 _

ლაქკომში გადავედი და რამდენიმე წელიწადი მასთან ვმუშაობდი, ის პირველი მდივანი იყო, მე კი მდივანი. ბედნიერი დრო იყო, ყოველ დღე თითქმის ოცდაოთხი საათი ერთად ვიყავით. დიდად შრომისუნარიანი კაცი იყო, თავს არაფერში არ ზოგავდა, არც საქმეში და არც ურთიერთობაში. ხშირად ერთად ვიყავით ლხინ-ში, უყვარდა სუფრაც, ნიჭიერ ადამიანებთან ყოფნა, მრავალჯერ ვყოფილვართ თითქმის დილამდე ერთად კარგი ხალხით გარშემორტყმულნი. მეორე დღეს კი დილით ადრე სამსახურში პირველი გაჩნდებოდა. ხში-რად ორნიც კი ვმჯდარვართ, რამდენ რამეზე გვი-ლაპარაკია. საერთოდ, დიდად კეთილშობილი რაინდი

მამუკა ასლანიკაშვილთან

_ 95 _

კაცი იყო. ხმას არასდროს არ აიმაღლებდა, მიუხედა-ვად ძალიან პრინციპული პოზიციებისა, არ მახსოვს ვინმესთვის ეწყენინებინოს, ან ვინმე „გაეფუჭებინოს”, როგორც მაშინ იყო მიღებული.ნუგზარის საქმიანობა ჯერ თბილისის კიროვის,

ოქტომბრის, ლენინის რაიონში, შემდეგ ქალაქში და ცენტრალურ კომიტეტში იყო ძალიან შთამბეჭდავი, ყველა მისი იმედით იყო, როცა საჭირო გახდა, ჩემთ-ვის ძალიან იბრძოდა და ფაქტობრივად გადაწონა ჩემ მიმართ დამოკიდებულება.იგი ქვეყნის დიდი პატრიოტი იყო, ეს ყოველ წუთს,

წამს, ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოიხატებოდა.ძალზე სპორტულიც გახლდათ. არ შეუწყვეტია ყო-

ველდღიური ვარჯიში ბოლო დღემდე. ახალგაზრდო-ბაში იგი ქართული რაგბის სათავეებთან იდგა, აქ-ტიურად თამაშობდა და როცა ის ქართული სპორ-ტის ხელმძღვანელად დაინიშნა, ყველამ დაინახა მისი დიდი პროფესიონალიზმი და სიყვარული სპორტული ცხოვრების მიმართ. მის მოღვაწეობასთან არის და-კავშირებული დამოუკიდებელი ქართული ოლიმპიური ცხოვრების დასაწყისი. არაჩვეულებრივი მეოჯახე, მოსიყვარულე, დიდი მეგობარი, რომლისთვისაც ერთ-გულება ყველაზე მაღალი კრიტერიუმი იყო, უეცრად გამოეცალა ქვეყანას, ოჯახს, მეგობრებს.იმ დღემდე ცოტა ხნით ადრე შევხვდით, ბევრი ვი-

საუბრეთ და ვიცინეთ კიდეც. რა ვიცოდი, თუ მო-ულოდნელობას ასეთი ბედისწერის დაწერა შეეძლო.ნუგზარი ძალიან მიყვარდა და დიდ პატივს ვცემდი.

ნიკო ლეკიშვილი

_ 96 _

ჩე მო ნუგ ზარ!

მე არ ვი ცი, რა სიტყვე ბით შე იძ ლე ბა გა მოვ ხა ტო ის მდგო მა რე ობა, დი დი ტკი ვი ლი, რო მე ლიც შე ნი მო ულ-ოდ ნე ლი წას ვლით მოგ ვა ყე ნე...თავ ზარ დამ ცე მი და გა მა ოგ ნე ბე ლია რაც მოხ და...ამ ბო ლო წლებ ში, რო ცა მო იშ ალა და აიმ ღვრა ყვე-

ლა ფე რი, თით ქოს სიკ ვდი ლიც მოგ ვი ში ნა ურ და, გაუბ-რალოვდა, მაგ რამ შენ თან გა მოთხო ვე ბას ვერ წარ მო-ვიდ გენ დით...ნამ დვი ლი ვაჟ კა ცი იყ ავი... ძლი ერი პი როვ ნე ბა იყ ავი.

სა კუ თა რი პო ზი ცია გქონ და.სა დაც კი იღ ვა წე, ყველ გან კე თი ლი კვა ლი და ტო ვე...დი დი ტაქ ტი და თა ვა ზი ან ობა ხელს არ გიშ ლი და შე-

უდ რე კე ლი და პრინ ცი პუ ლი ყო ფი ლი ყა ვი. ბო ლომ დე იც ოდი საქ მის მიყ ვა ნა. ამ ას ყვე ლა ხე დავ და, მხარ დამ-ჭე რი არ გაკ ლდა, სჯე რო დათ შე ნი...რამ დე ნი რამ გა კეთ და შე ნი თავ კა ცო ბით, შენ იმ თა-

ობ ას წარ მო ად გენ დი, რო მელ საც ბე დის უკ უღ მარ თო-ბის გა მო შემ დგომ ში დუ მი ლი მი ეს აჯა...ახ ლა ხომ ნა თე ლი გახ და, ვინ რი სი მაქ ნი სია. თუ

ვინ მეს რა იმე ეთ ქმო და, სწო რედ შენ და შენ ნა ირ ებს გეთ ქმო დათ...თქვენ არ ან გრევ დით, თქვენ აშ ენ ებ დით...აშ ენ ებ დით ქვე ყა ნას, ზნე კე თილ ად ამი ან ურ ურ თი ერ-

თო ბებს... ბევ რის გა კე თე ბა მო ას წა რით...მა შინ ძა ლი ან ახ ალ გაზ რდე ბი იყ ავ ით... ვერც წარ მო-

იდ გენ დით, რომ სულ ცო ტა ხან ში სა ქარ თვე ლოს თვის

_ 97 _

სა სი კე თო გზის ძი-ებ ის დროს ამ დე ნი ჭუჭყი და უმ ეც რე ბა ამ ოტ ივ ტივ დე ბო და... ახ ლა დგე ბა მშე ნებ-ლო ბის ჟა მი და შენ აღ არა ხარ, თქვენ აღ არა ხართ...შე ნი წას ვლა, ჩე მო

ნუგ ზარ, თავ ზა რია სა ქარ თვე ლოს თვის, რო მე ლიც გა ჭირ ვე-ბით იდ გამს ფეხს, ებ რძვის უვ იც ობ ას, უგ უნ ურ ობ ას, სიმ-დაბ ლეს და უხ ამ სო-ბას...ისე მოხ და, რომ

შენ ბო ლომ დე ვერ და იხ არ ჯე... არ ადა, შე ნი ნი ჭი და გა მოც დი ლე ბა, სა ოც-არი ენ ერ გია და შე მარ თე ბა ახ ლა ძა ლი ან სჭირ დე ბო და ქვე ყა ნას.ახ ლაც შენ შე ნი თა ნა მო აზ რის ჟი ული შარ ტა ვას

გვერ დით აღ მოჩ ნდე ბი... სა სუ ფე ველ ში მა მუ კა ას ლა-ნი კაშ ვილს და სხვა ღირ სე ულ მე გობ რებს შეხ ვდე ბი... რო გორ წვა ლობ დი და იტ ან ჯე ბო დი მა თი და კარ გვის გა მო... რო გო რი სევ დი ანი გახ დი...სა კუ თარ დარ დს ფა რავ დი, სხვი სას იზი არ ებ დი, სხვი-

სი სი ხა რუ ლით ხა რობ დი... შუ რი უცხო იყო შენ თვის...

ანატოლი კარპოვთან

_ 98 _

უაღ რე სად სწო რად, მძაფ რად და სა ინ ტე რე სოდ აფ ას-ებ დი მოვ ლე ნებს...შენ ავკარ გი ანი, მარ თა ლი და გუ ლი ანი იყ ავი, მე გობ-

რე ბის მოყ ვა რუ ლი და დამ ფა სე ბე ლი. რო გო რი და მო-რცხვე ბუ ლი ღი მი ლი გქონ და, რამ დენ სა ფიქ რალ სა და მო გო ნე ბას გვი ტო ვებ...შე ნით მხო ლოდ ოჯ ახი და ახ ლობ ლე ბი არ იამ აყ ებ ენ...

შენ მარ ტო ჩვე ნი დი დე ბუ ლი სპორ ტუ ლი სამ ყა რო არ გემ შვი დო ბე ბა... აქ აც ბევ რი გა აკ ეთე... სხვა სფე რო ებ შიც მრა ვა ლი დამ ფა სე ბე ლი გყავ და... ქვე ყა ნა დაგ ტი რის...მშვი დო ბით, ჩვე ნო ძვირ ფა სო და საყ ვა რე ლო ნუგ-

ზარ...P.S. 1994 წელს დავ წე რე მოხ მო ბი ლი სიტყვე ბი. მას

შემ დეგ 20 წე ლი წა დი გა სუ ლა, მაგ რამ ნუგ ზა რის წას-ვლით გა მოწ ვე ული ტკი ვი ლი არ გა ნე ლე ბუ ლა და ვერც გა ნელ დე ბა, რად გან იგი მკვიდ რად აღ იბ ეჭ და ჩემს და არ ა მ არ ტო ჩემს მეხ სი ერ ებ აში. ამ ხნის გან მავ ლო ბა ში ბევ რი რამ მოხ და. ძალ ზე ბევ რი რამ... და ყვე ლა ვი-თა რე ბა ში ნუგ ზა რი გვაკ ლდა. აკ ლდა და აკ ლია ჩემს ქვე ყა ნას, რო მელ საც დღეს ნამ დვი ლად სჭირ დე ბა მი სი მსგავ სი პი როვ ნე ბე ბი, რო მელ თათ ვი საც ად ამი ან ისა და მა მუ ლის სიყ ვა რუ ლი „ნა ცი ონ ალ ურ-ფა სა დუ რი” კი არ იყო, არ ამ ედ ცხოვ რე ბის ჯან საღ წეს ში, პრინ ცი პებ ში, პრო ფე სი ონ ალ იზ მსა და ქმე დე ბებ ში იყო გა მო ხა ტუ ლი!ჯან სუღ ჩარ კვი ანი, ჩე მო ნუგ ზარ, სწო რედ შენ ნა ირ-

თა სუ ლებ სა და აჩ რდილთ მი მარ თავს: „ცოცხა ლი იყ-ავი და სი ცოცხლეს გვი ად ვი ლებ დი, წახ ვე დი და სიკ-ვდილს გვი ად ვი ლებ”.

ვა ლე რი ას ათი ანი

_ 99 _

ბო ლომ დე იხ არ ჯე ბო და და სახ მა რებ ლად

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ერ თგუ ლე ბით და უღ ალ ატ ობ-ით გა მორ ჩე ული, მე გობ რო ბის, კათ მოყ ვა რე ობ ის და ყვე ლა ნა ირი კა ცუ რი ღირ სე ბით შემ კუ ლი პი როვ ნე-ბა, კა ცი, რო მე ლიც ფორ მით და თა ვი სი ცხოვ რე ბის წე სით ამ შვე ნებ და ქარ თულ სა ზო გა დო ებ ას. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ ისე ღირ სე ულ ად გაიარა სპორ ტუ ლი თუ პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა წე ობ ის დი დი და რთუ ლი გზა, რომ თა ვის გა რე მოც ვა სა და სა ზო გა დო ებ აში მხო-ლოდ სა სი კე თო და სა სი ამ ოვ ნო მო გო ნე ბე ბი და ტო-ვა. მე გობ რებს და ახ ლობ ლებს ყო ველ თვის გვე გო ნა, რომ მას არ ანა ირი პრობ ლე მე ბი არ ჰქონ და, რად გან არ ას ოდ ეს და არ ავ ის თვის არ მო უხ ვე ვია თავ ზე თა-ვი სი გა ჭირ ვე ბა თუ გან ცდე ბი, სხვას კი მის თვის ჩვე ული სი დინ ჯით მო უს მენ და, და ამ შვი დებ და და ბო ლომ დე და იხ არ ჯე ბო და და სახ მა რებ ლად.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე, რო გორც პო ლი ტი კუ რი მოღ ვა-

წე, სრუ ლი ად გან სხვა ვე ბუ ლი იყო, მან ის ევ გან ვლო კომ კა ვში რუ ლი თუ პარ ტი ული მოღ ვა წე ობ ის ეტ აპ-ები დაწყე ბუ ლი რი გი თი მუ შა კო ბი დან, დამ თავ რე ბუ-ლი თბი ლი სის ქა ლაქ კო მის თუ პარ ტი ის რა იკ ომ ის მდივ ნო ბით და პარ ტი ის ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის წამ ყვა ნი გან ყო ფი ლე ბის ხელ მძღვა ნე ლის რან გში, რომ მის ღირ სე ულ თვი სე ბებს არათუ რა იმე და აკ-ლდა, რაც ხში რად ხდე ბა ხოლ მე თა ნამ დე ბო ბებ ზე ყოფ ნი სას, არ ამ ედ ბევ რი სა სი კე თო შტრი ხი მო ემ-ატა. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის სა ხელ თან არ ის და კავ ში-რე ბუ ლი ქარ თუ ლი სპორ ტის არა ერ თი წარ მა ტე ბა და

_ 100 _

მიღ წე ვა სა-ქარ თვე ლოს სპორ ტკო მი-ტე ტის თავ-მჯდო მა რე ობ-ის პე რი ოდ ში.ნუგ ზარ ენ-

დე ლა ძე რა ინ-დი იყო და სი-

ცოცხლის ბო-ლომ დე დარ ჩა რა ინ დად, რაც

ძა ლი ან რთუ ლი იყო იმ ეპ ოქ აში, რო მელ შიც მან იცხოვ რა და იღ ვა წა.ჩე მო ნუგ ზარ, ჩე მო შე უც ვლე ლო მე გო ბა რო, რამ-

დენ მა წელ მა გაიარა უშ ენ ოდ, რამ დენ მა ქარ ტე ხილ-მა გა დაიარა, რამ დენ ჯერ მი ნატ რია შენ თან სა უბ არი, შე ნი და მამ შვი დე ბე ლი ხმის გა გო ნე ბა, შე ნე ბუ რი შე-მო ძა ხი ლი _ ყვე ლა ფე რი კარ გად იქ ნე ბაო, იმ ედი არ გა და იწ ურო, ყვე ლა ფერს გა უმ კლავ დიო. ჩვე ნი ოჯ ახ ები უშ ენ ოდ, მაგ რამ შე ნი სა ხე ლით აგ რძე ლე-ბენ იმ მე გობ რულ და ნა თე სა ვურ ურ თი ერ თო ბებს, რო მელ საც შენ ჩა უყ არე სა ფუძ ვე ლი. შე ნი საყ ვა-რე ლი ოჯ ახი, შე ნი მე უღ ლე და შე ნი შვი ლე ბი შენ რომ გე კად რე ბა, ისე აგ რძე ლე ბენ შენს ტრა დი ცი ებს, სა თუ თად ინ ახ ავ ენ შენს ხსოვ ნას, ყვე ლა ფერს ცდი-ლო ბენ, რომ გა უფ რთხილ დნენ შენს ღირ სე ბას და შენს შთა მო მავ ლო ბას შთა უნ ერ გონ, რომ იცხოვ რონ ისე და იარ ონ ის ეთ ივე გა მარ ჯუ ლი ნა ბი ჯე ბით, რო-

ეს პატარა ბარათი ერთ-ერთ თავყრილობაზე დარბაზიდან გადააწოდეს პრეზიდიუმს, სადაც ნუგზარ ენდელაძე იჯდა.

_ 101 _

გორც ნუგ ზარ ენ დე-ლა ძემ იარა. შენ უკ ვე დი დი და სა ინ ტე რე სო ოჯ ახი გაქ ვს, შენ უკ-ვე მრა ვალ გზის ბა ბუა ხარ. მარ თა ლია, ჩვენ გვერ დით აღ არ ხარ, მაგ რამ შე ნი ღირ სე-ული და ლა მა ზი ოჯ-ახი გვივ სებს შენ გან და ტო ვე ბულ სი ცა რი-ელ ეს.მად ლო ბა უფ ალს,

რომ მო გავ ლი ნა ამ-ქვეყ ნად სა მე გობ როს-თვის, სიყ ვა რუ ლის, უღ ალ ატ ობ ის და კა-ცო ბის მა გა ლი თად. 29 ნო ემ ბერს შე ნი მე-გობ რე ბი შენს ოჯ ახ თან ერ თად მო ვალთ შენს საფ-ლავ თან და უშ ენ ოდ აღ ვნიშ ნავთ 70 წლის იუბ ილ ეს, კი დევ ერ თხელ გეტყვით, რომ ძა ლი ან გვაკ ლი ხარ, ძა ლი ან გვიყ ვარ ხარ და სი ცოცხლის ბო ლომ დე გვეყ-ვა რე ბი.

გულ წრფე ლი გან ცდე ბითდა ლი აბ აშ იძე

ვიქტორ სანეევთან

_ 102 _

გახ სე ნე ბა ტკი ვი ლი ან მო გო ნე ბებს აღ ძრავს

ნუგ ზა რი თავ და უზ ოგ ავ ად შრო მობ და ყველ გან და სიყ ვა რუ ლიც გა მორ ჩე ულ ად იც ოდა. იც ოდა სიყ ვა-რუ ლით შეხ ვედ რა და და ნა ნე ბით გა მომ შვი დო ბე ბა. ის მუ დამ სი მარ თლი სა და სა მარ თლი ან ობ ის თვის იბ-რძო და. ისე გან ვლო თა ვი სი ხან მოკ ლე, მაგ რამ ღრმა ში ნა არ სით დატ ვირ თუ ლი სი ცოცხ ლე, რომ ერ თი პა-

პაატა ბურჭულაძესთან

_ 103 _

ტა რა ბო რო ტე ბა ან პა ტა რა უკ აც ობა არ ჩა უდ ენია.მან თა ვი სი ცხოვ რე ბი თა და საქ მი ან ობ ით და ად-

ას ტუ რა, რომ ად ამი ანს იმ აზე უფ რო დი დი მი ზა ნი არა აქ ვს, ვიდ რე თავ და დე ბით, კე თილ სინ დი სი ერ ად ემ სა ხუ როს სა კუ თარ ქვე ყა ნას, მშობ ლი ურ ქა ლაქს, სა მე გობ როს.მი სი სა ხე ლის გახ სე ნე ბა ტკი ვი ლი ან მო გო ნე ბებს

აღ ძრავს. ამ ას თა ნა ვე, სა უკ ეთ ესო, ვაჟ კა ცუ რი ზნე-ობ ისა და მა ღა ლი კულ ტუ რის ნი მუ შად დარ ჩე ბა ჩვე ნი თა ობ ის მეხ სი ერ ებ აში.ნუგ ზა რის ცხოვ რე ბის გზა ნა თე ლი მა გა ლი თია იმ-

ისა, რო გორ უნ და იც ოცხლოს ად ამი ან მა სიკ ვდი-ლამ დე, რომ სიკ ვდი ლის შემ დე გაც გა აგ რძე ლო სი ცოცხლე ღირ სე ულ ად.დი ახ, ასე აგ რძე ლებს ნუგ ზა რი თა ვის სი ცოცხლეს

დღემ დე და ასე შერ ჩე ბა მა რა დი სო ბას.ის მად ლი და სი კე თე კი, რაც მას უხ ვად გა უცია

თა ვი სი ცხოვ რე ბის მან ძილ ზე, გზის მა ნა თო ბე ლი იქ ნე ბა მი სი შვი ლე ბი სა და შვი ლიშ ვი ლე ბი სათ ვის, რომ ლე ბიც მუ დამ თა ვა წე ული ივ ლი ან ღირ სე ული მა მი სა და უკ ეთ ილ შო ბი ლე სი ბა ბუ ის სა ხე ლით გა ამ-აყ ებ ულ ნი.

პა ატა ბურ ჭუ ლა ძე

_ 104 _

საქ მის კა ცი, ნაღ დი პრო ფე სი ონ ალი

რო დე საც ამ დღე ებ ში შე მახ სე ნეს, რომ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის 70 წლის იუბ ილე ახ ლოვ დე ბო და (შეხ სე-ნე ბას ცოდ ვად ნუ ჩა მით ვლით, ზოგ ჯერ ჩე მი ოჯ-ახ ის წევ რე ბის და ბა დე ბის დღის შეხ სე ნე ბაც მჭირ-დე ბა), ჩემს გო ნე ბა ში კი დევ ერ თხელ წარ მო ჩინ და ის წლე ბი, რო დე საც ყო ველ დღი ურ (არ ვა ჭარ ბებ) საქ მი ანი თუ საქ მის გა რეთ ურ თი ერ თო ბა გვქონ და ამ ღირ სე ულ კაც თან.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სრუ ლი ად ახ ალ გაზ რდა, ჭა ბუ კი

გა მოჩ ნდა სა ზო გა დო ებ რივ ას პა რეზ ზე და ბუ ნებ რი-ვია, სა ყო ველ თაო ყუ რადღე ბა მი იქ ცია თუნ დაც მი სი უპ რე ცენ დენ ტო კა რი ერ ული წინ სვლის გა მო. ის, შე-იძ ლე ბა ით ქვას, თა ვი დან ვე „შე მაღ ლე ბულ” გო რაკ-ზე იდ გა და ყო ვე ლი მხრი დან კარ გად ჩან და. მაგ რამ მე მი სი ად რე ული წლე ბი სა და სამ სა ხუ რე ბის შე სა-ხებ არ მინ და ვი ლა პა რა კო (ამ ას სხვე ბი უკ ეთ ეს ად იტყვი ან), თუმ ცა, რო გორც მას ზე ოდ ნავ უფ რო სი ას აკ ით და სა ერ თო სა მე გობ რო წრე ში მოტ რი ალ ენი, მი სი ცხოვ რე ბის ყვე ლა ეტ აპ ზე გარ კვე ული წარ-მოდ გე ნა მქონ და.ჩვე ნი პირ ვე ლი ოფ იცი ალ ური შეხ ვედ რა ერ თი ერ-

თზე, რო გორც სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რის და ფი ზი კუ რი კულ ტუ რის ინ სტი ტუ ტის რექ ტო რის, ასე დას რულ და: არ სე ბობს რა იმე სა ხელ მძღვა ნე ლო ები, მო ნოგ რა ფი ები, რომ ლე ბი თაც მწვრთნე ლე ბი უნ და ხელ მძღვა ნე ლობ დნე ნო. მე, მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ თა ვი სპორ ტის მეც ნი ერ ებ ის წარ მო მად გენ ლად არ-

_ 105 _

ას დროს მი მაჩ ნდა, რო გორც რექ ტო რი, ას ეთ მო ნოგ-რა ფი ებს ვიც ნობ დი. მე ორე დღეს ნუგ ზარს ავ უტ ანე 4 თუ 5 სა ხელ მძღვა ნე ლო, მათ შო რის ჩვე ნი ინ სტი-ტუ ტის პრო ფე სო რის ალ იხ ან ოვ ის ჭი და ობ ის სა ხელ-მძღვა ნე ლო. ერ თი კვი რის შემ დეგ მო რიგ თათ ბირ-ზე ვიგ რძე ნი სპორ ტის სა ხე ობ ათა მწვრთნე ლე ბის, უმ ეტ ეს შემ თხვე ვა ში დაბ ნე ულ ობა, თა ვი ანთ გა ოც-ებ ას ვერ მა ლავ დნენ თავ მჯდო მა რის შე კითხვებ ში. პირ ველ ხა ნებ ში ვე გა მოჩ ნდა მი სი და მო კი დე ბუ ლე-ბა სპორ ტის მეც ნი ერ ებ ის ად მი. მან დი დი ყუ რადღე-ბა გა მო იჩ ინა სპორ ტის პრობ ლე მე ბის სა მეც ნი ერო-კვლე ვი თი ინ სტი ტუ ტის მი მართ (რო მე ლიც დღეს აღ არ არ სე ბობს), მო ახ დი ნა მი სი ახ ალი კად რე ბით და კომ პლექ ტე ბა და ორ გა ნი ზა ცი ული ცვლი ლე ბე ბი; ამ ინ სტი ტუ ტის ფარ გლებ ში შექ მნა კონ კრე ტუ ლი სო ცი ოლ ოგი ის გან ყო ფი ლე ბა და ყო ვე ლი სა კითხის გან ხილ ვას წინ უს წრებ და გარ კვე ული გა მო კითხვე ბი სპე ცი ალ ის ტე ბის, სპორ ტსმე ნე ბის, და ინ ტე რე სე ბუ-ლი სა ზო გა დო ებ ის. ნუგ ზა რი მზად იყო ფი ნან სუ-რად, ორ გა ნი ზა ტო რუ ლად და ყო ველ მხრივ სა ჭი რო დახ მა რე ბა აღ მო ეჩ ინა ფიზ კულ ტუ რის ინ სტი ტუ ტის მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის. დახ მა რე ბა გა ნა პი რო ბებ და იმ გა რე მო ებ ას, რომ ჩვენს ინ სტი ტუტს ევ ალ ებ ოდა სა-კავ ში რო ნაკ რე ბე ბის სრო ლის სა ხე ობ ებ ის, ძი უდ ოს, სათხი ლა მუ რო სპორ ტის ზო გი ერთი სა ხე ობ ის მეც-ნი ერ ული უზ რუნ ველ ყო ფა.ამ რი გად, ჩე მი პირ ვე ლი შთა ბეჭ დი ლე ბა სპორ ტის

კო მი ტე ტის ახ ალ თავ ჯდო მა რე ზე იყო ის, რომ ის თვი თო ნაც სწავ ლობ და და სხვებ საც აიძ ულ ებ და ეს-

_ 106 _

წავ ლა. უკ ვე მრა ვალ მა ღალ პოს ტს გა მოვ ლილ კაცს არ ეხ ამ უშ ებ ოდა, არ ეუკ ად რი სე ბო და ეკ ითხა რჩე ვა გა მოც დი ლი ად ამი ან ებ ის ათ ვის, ხში რად სა ჯა როდ, მო ეს მი ნა რაც შე იძ ლე ბა მე ტი სპე ცი ალ ის ტი სათ ვის და ამ ის გა მო კო მი ტე ტის კო ლე გი აზე ზოგ ჯერ ერ-თი სა კითხის გან ხილ ვა 5-6 სა ათს გრძელ დე ბო და. ზო გა დად უნ და ით ქვას, რომ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს, რო გორც კო მი ტე ტის თავ ჯდო მა რეს, ეამ აყ ებ ოდა კი-დეც, რომ იმ უწყე ბის შე მად გენ ლო ბა ში უმ აღ ლე სი სკო ლა არ სე ბობ და. არა ერ თხელ უთ ქვამს, რომ ყვე-ლა სა ხელ მწი ფო უწყე ბას არა აქ ვს იმ ის ფუ ფუ ნე ბა, რომ უმ ალ ღე სი სას წავ ლე ბე ლი და სა კუ თა რი გა ზე-თი („ლე ლო” იგ ულ ის ხმე ბო და) ჰქონ დეს და ამ ორ ინ სტი ტუტს ყო ველ მხრი ვი მხარ და ჭე რა სჭირ დე ბაო.მე ორე არ სე ბი თი თვი სე ბა, რაც ნუგ ზა რის მოღ ვა-

წე ობ ის პირ ვე ლი ვე ხა ნებ ში გა მო იკ ვე თა და ბო ლომ-დე გაგ რძელ და, იყო პა სუ ხის მგებ ლო ბა და სა შემ-სრუ ლებ ლო დის ციპ ლი ნა. მან მმარ თვე ლო ბის ის ეთი სის ტე მა შექ მნა, რო დე საც არ ც ერ თი და ვა ლე ბა, არ ც ერ თი ღი რე ბუ ლი მო საზ რე ბა არ და იკ არ გე ბო და, ან შუა გზა ზე არ გა ჩერ დე ბო და, რო გორც ეს სხვა შემ-თხვე ვა ში ხდე ბო და. პა სუ ხის მგებ ლო ბის მა გა ლითს თა ვად იძ ლე ოდა. კა ცი, რომ ლის თვი საც „არ ავ ით არი ად ამი ან ური და არ ავ ით არი ქარ თუ ლი უცხო არ იყო”, რო დე საც ამ ას სა ჭი რო ება და გა რე მო ება მო-ითხოვ და, მხო ლოდ საქ მით და სპორ ტით ცხოვ რობ-და, ას ეთი პე რი ოდ ები მის ცხოვ რე ბა ში ხში რი იყო. მომ თხოვ ნე ლო ბა, უმ აღ ლეს დო ნემ დე აყ ვა ნი ლი პა-სუ ხის მგებ ლო ბა შიშ ველ ად მი ნის ტრი რე ბას არ ემ ყა-

_ 107 _

რე ბო და. ის შე ზა ვე ბუ ლი იყო ყო ველ დღი ურ დახ მა-რე ბას თან, მზრუნ ვე ლო ბას თან, მხარ ში დგო მას თან. თუ და ინ ახ ავ და, რომ კაც მა საქ მეს ენ ერ გია არ და-აკ ლო, ყო ველ მხრივ ეც ადა, მაგ რამ საქ მე ბო ლომ დე კარ გად ვერ გა მო უვ იდ ოდა, მო ეფ ერ ებ ოდა, მო მავ-ლის იმ ედს ჩა უს ახ ავ და.საქ მი ანი თვი სე ბე ბის გარ და, მე, რო გორც მის მე-

გო ბარს, მის ად ამი ან ურ თვი სე ბებ ზეც მინ და ორი-ოდე სიტყვა ვთქვა, გან სა კუთ რე ბით მის და მო კი დე-ბუ ლე ბა ზე მე გობ რებ თან. ჩვე ნი ურ თი ერ თო ბა მა შინ და იწყო და გამ ყარ და, რო დე საც ორ ივ ეს გარ კვე ული ცხოვ რე ბი სე ული გა მოც დი ლე ბა გვქონ და და ეს არ იყო სკო ლის ან უბ ნის გა რე მო ებ ებ ით გან პი რო ბე ბუ-ლი სპონ ტა ნუ რი, ხში რად გაუაზრებელი ურ თი ერ-თდა მო კი დე ბუ ლე ბა, თა ნაც ორ ივ ეს საკ მა ოდ მრა-ვალ რიცხო ვა ნი სა მე გობ რო წრე გვყავ და. ამ ის მი-უხ ედ ავ ად, ჩვე ნი საქ მი ანი ურ თი ერ თო ბე ბი სწრა ფად გა და იზ არ და პი რად, მე გობ რულ ურ თი ერ თო ბებ ში და თავ შიც ავ ღნიშ ნე, რომ ის ყო ველ დღი ური იყო. ნუგ-ზა რის ერ თი უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი თვი სე ბა და გნე-ბავთ ღირ სე ბა ის იყო, რომ ის თა ვი სი ცხოვ რე ბის სხვა დას ხვა ეტ აპ ზე შე ძე ნილ მე გობ რებს არ კარ-გავ და, მათ თან ურ თი ერ თო ბას უფ რთხილ დე ბო და და

_ 108 _

ამ ის გა მო, ზოგ ჯერ გვი ან ღა მი თაც არ ერ იდ ებ ოდა მათ მო ნა ხუ ლე ბას. მას პე რი ოდ ულ ად აუც ილ ებ-ლად უნ და შე ევ ლო თა ვი სი ბავ შვო ბის მე გობ რებ თან თბი ლის სა და რუს თავ ში, ახ ალ გაზ რდულ ორ გა ნი-ზა ცი ებ ში მუ შა ობ ის პე რი ოდ ში შე ძე ნილ მე გობ რებ-თან, რაგ ბის ყო ფილ მო თა მა შე ებ თან, რომ ლებ თა ნაც ერ თად ვარ ჯი შობ და და სხვა. მას ყვე ლა თვი სე ბა ჰქონ და იმ ის ათ ვის, რომ გარ შე მო შე მო ეკ რი ბა დი დი სა მე გობ რო წრე და მე მე ამ აყ ება, რომ ამ წრე ში უკ-ან ას კნე ლი არ ვი ყა ვი.90-იანი წლე ბის არე ულ ობ ის პე რი ოდ ში ნუგ ზა რი

რამ დე ნი მე მე გო ბარ თან ერ თად მოს კოვ ში წა ვი და. ხმე ბი ჩა მო დი ოდა, რომ მათ საქ მე ააწყვეს. მაგ რამ ცო ტა ხან ში ის თბი ლის ში ჩა მო ვი და. ჩემს შე კითხ-ვა ზე, დრო ებ ით თუ სულ ჩა მოხ ვე დი-მეთ ქი, მი პა სუ-

ნანა ალექსანდრიასთან

_ 109 _

ხა, მა ტე რი ალ ურ ად იქ უკ ეთ ეს ად ვიქ ნე ბო დი, მაგ-რამ რა ვქნა, თბი ლი სის გარ და ცხოვ რე ბა სხვა გან არ შე მიძ ლია, იქ ნებ, აქ და ვიწყოთ რა მეო. და ვიწყეთ კი დეც, მაგ რამ არ აფ ერი გა მოგ ვი ვი და. იმ პე რი ოდ ში წარ მა ტე ბას სხვა ცოდ ნის, უნ არ ის და მენ ტა ლი ტე-ტის ხალ ხი აღ წევ და. სი ცოცხლის ბო ლო პე რი ოდ ში მას იმ ედი ჰქონ და, რომ კი დევ ერ თხელ ქვეყ ნის სამ-სა ხურ ში ჩა ეყ ენ ებ ინა დი დი გა მოც დი ლე ბა და უნ იკ-ალ ური ორ გა ნი ზა ტო რუ ლი უნ არი. მით უმ ეტ ეს, რომ ხე ლი სუფ ლე ბა ში ის ხალ ხი მო ვი და, ვინც მის შე საძ-ლებ ლო ბებს კარ გად იც ნობ და. სამ წუ ხა როდ, მი სი იმ ედი თან და თან ილე ოდა და შე სა ბა მი სად აპ ათია და პე სი მიზ მი მა ტუ ლობ და მის გან წყო ბა ში. სა ზო-გა დო ებ ამ და უპ ირ ვე ლე სად ხე ლი სუფ ლე ბამ უმ ად-ურ ობა გა მო იჩ ინა ბევ რი პა ტი ოს ანი, გამ რჯე, ღირ-სე ული პი როვ ნე ბე ბი სად მი და ნუგ ზა რი მათ შო რის იყო. ის იყო კა ცი, რო მელ საც თუ ჩვე ნი სა ზო გა დო-ებ რი ვი ცხოვ რე ბის რო მე ლი მე სფე როს ჩა აბ არ ებ დი, ხე ლი სუ ფა ლი დაწყნა რე ბუ ლი უნ და ყო ფი ლი ყო, იქ ყვე ლა ფე რი რიგ ზე იქ ნე ბო და. მაგ რამ სამ წუ ხა როდ, ერ ის ცხოვ რე ბა ში დგე ბა პე რი ოდ ები, რო დე საც ის თა ვის შვი ლებს ვერ უფ რთხილ დე ბა, ვერ მზრუნ ვე-ლობს იმ შვი ლებს, რომ ლებ საც ქვეყ ნის თვის სი კე-თის მო ტა ნა შე უძ ლი ათ. ეს იმ პე რი ოდ ებ ში ხდე ბა, რო დე საც უმ ად ურ ობა ის ად გუ რებს სა ზო გა დო ებ აში ეს „უმ ძი მე სი და უღ რმე სი სე ნი გა დაგ ვა რე ბი სა”.

ომ არ გო გი აშ ვი ლი

_ 110 _

ბავ შვო ბი დან გვა კავ ში რებ და დი დი მე გობ რო ბაძა ლი ან ძნე ლია

საუ ბა რი მე გობ-რებ ზე წარ სულ დრო ში: ეს იმ ის ნი შა ნია, რომ მათ სა შინ ლად გვატ-კი ნეს გუ ლი, რო-დე საც ამ ცხოვ-რე ბი დან წა ვიდ-ნენ და არა აქ-ვს მნიშ ვნე ლო ბა, რო დის დაგ ვტო -ვეს, მა თი გახ სე-ნე ბა ყო ველ თვის სევ დის მომ გვრე-

ლია და მა ინც, ამ ას თა ნა ვე ბედ ნი ერი ხარ, ბედ მა მათ-თან ურ თი ერ თო ბის სი ხა რუ ლი რომ გარ გუ ნა. სამ წუ-ხა როდ, რაც დრო გა დის ას ეთ თა რიცხვი სულ უფ რო მა ტუ ლობს, მაგ რამ მა თი მო გო ნე ბა, ვინც ად რე ულ ად წა ვი და, გან სა კუთ რე ბით მტკივ ნე ულია, მტკივ ნე ულია იმ ის გან ცდა, თუ რამ დე ნი რამ ვერ მო ას წრეს, რამ დე-ნი ჩა ნა ფიქ რი და გეგ მა დარ ჩათ გან სა ხორ ცი ელ ებ ელი და რო გორ და აკ ლდნენ ახ ლობ ლებს, მე გობ რებს, ოჯ-ახს, ქვე ყა ნას.არ მე ში ნია, რომ სუ ბი ექ ტუ რი ვიქ ნე ბი ამ მარ თლაც

შე სა ნიშ ნა ვი პი როვ ნე ბის გახ სე ნე ბი სას. არ მე გუ ლე-ბა ამ ქვეყ ნად ად ამი ანი, რო მე ლიც თუნ დაც ერ თხელ შეხ ვედ რია და არ მო ხიბ ლუ ლა მი სი არ აჩ ვე ულ ებ რი-

ნოდარ ჯანბერიძესთან

_ 111 _

ვი თბი ლი ბუ ნე ბით. ჩვენ ბავ შვო ბი დან გვა კავ ში რებ-და დი დი მე გობ რო ბა. ერ თად და ვამ თავ რეთ სა შუ ალო სკო ლა და თუმ ცა ცხოვ რე ბის სხვა დას ხვა გზა ავ ირ ჩი-ეთ, ურ თი ერ თო ბა ერ თი დღი თაც არ გაგ ვიწყვე ტია. მე მოს კოვ ში ვმუ შა ობ დი საკ მა ოდ დიდ ხანს, ის ხში რად ჩა მო დი ოდა ჩემ თან.ყო ველ თვის ვხვდე ბო დით ერ თმა ნეთს, რო დე საც მე

ჩა მო ვი დო დი სა ქარ თვე ლო ში, თბი ლის ში ან ზუგ დიდ-ში. მე გობ რო ბა სა ოც არი გრძნო ბაა, ჩე მი ღრმა რწმე-ნით, ყვე ლა ზე მნიშ ვენ ლო ვა ნი ად ამი ან ურ ურ თი ერ-თო ბა ში, რო დე საც ად ამი ან ებს ერ თმა ნეთ თან მხო ლოდ სუ ლი ერი სი ახ ლო ვე, სა ერ თო ინ ტე რე სე ბი აკ ავ ში რებს. ნამ დვი ლი მე გობ რო ბა თა ვი სუ ფა ლია ყო ველ გვა რი ხე-ლოვ ნუ რი ვალ დე ბუ ლე ბე ბის გან. მე დღე საც სი ამ ოვ-ნე ბას მგვრის ნუგ ზარ თან გა ტა რე ბუ ლი ლა მა ზი დღე-ებ ის გახ სენე ბა, გვყავ და სა ერ თო მე გობ რე ბი, ახ ლოს ვი ყა ვით ოჯ ახ ებ ით. ჩვენ შეხ ვედ რე ბი სას ხში რად ვსა-უბ რობ დით ჩვე ნი ქვეყ ნის მო მა ვალ ზე, ეს თე მა ყვე-ლა ზე მნიშ ვნე ლო ვა ნი იყო მის თვის. არც არ ის გა საკ-ვი რი, იგი ქვეყ ნის მმარ თვე ლი ხე ლი სუფ ლე ბის ერთ-ერთი თვალ სა ჩი ნო წარ მო მად გე ნე ლი იყო. არა ერ თი სა პა სუ ხის მგებ ლო პოს ტი ეკ ავა. მარ თლაც რომ იყო სა ზო გა დო მოღ ვა წე, ამ სიტყვის სა უკ ეთ ესო გა გე ბით. ცხა დია, სა პა სუ ხის მგე ბე ლო თა ნამ დე ბო ბის პირს სა-ფიქ რა ლი ულ ევ ად ჰქონ და, მაგ რამ მის თვის ყო ველ-თვის პირ ველ ად გილ ზე იყო ად ამი ან ებ ზე ზრუნ ვა, მათ კე თილ დღე ობ აზე ფიქ რი. მის კა ცურ ღირ სე ბებ ში ეს ალ ბათ გან სა კუთ რე ბუ ლი აღ ნიშ ვნის ღირ სია, ბევ-რი არ მე გუ ლე ბა ად ამი ანი, რო მელ საც მის მსგავ სად

_ 112 _

ჰქო ნო და გაც ნო ბი ერ ებ ული პი როვ ნე ბის ფა სი, ად ამი-ან ური ურ თი ერ თო ბე ბის მნიშ ვნე ლო ბა. მი სი გა ნათ-ლე ბა, პროგ რე სუ ლი აზ როვ ნე ბა, ში ნა გა ნი ინ ტი ლი გე-ტუ რო ბა და წე სი ერ ება, მარ თლაც რომ სა მა გა ლი თო იყო ბევ რი სათ ვის. და მე თან ხმე ბით, არ არ ის იოლი სა-სო წარ კვე თილ და გა ჭირ ვე ბულ ად ამი ან თა შემ წე იყო მუდ მი ვად ჩვენს ის ედ აც რთულ ყო ფა ში. არ ადა, ნუგ-ზარ ენ დე ლა ძის მთე ლი ცხოვ რე ბა სწო რედ ხალ ხის მსა ხუ რე ბის მა გა ლი თია. ვინ იც ის, რამ დე ნი ად ამი ან-ის თვის და უბ რუ ნე ბია რწმე ნა, რამ დენ უპ ოვ არ სა და უქ ონ ელს გახ დო მია შემ წედ ჩვე ნი ქვეყ ნის თვის მე ტად მძი მე 90-იან წლებ ში. სხვაგ ვა რად არც შე იძ ლე ბო და ყო ფი ლი ყო, რად გან იგი მოყ ვა სის სიყ ვა რულ სა და ერ-თგუ ლე ბას ბავ შვო ბი დან აზი არ ეს. სა ოც რად გა ნიც დი-და იმ ან არ ქი ასა და ქა ოსს, რაც ამ დროს ჩვენს ქვე-ყა ნა ში სუ ფევ და და ბავ შვივით უხ არ ოდა ყო ველ გვა რი სა სი კე თოდ გა დად გმუ ლი ნა ბი ჯი. მახ სოვს, რო გო რი აღ ტა ცე ბუ ლი იყო, რო დე საც სა ქარ თვე ლოს და მო უკ-იდ ებ ლო ბის აღი არ ებ ას თან ერ თად მეც გა დავ წყვი ტე სამ შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბა.მუდ მი ვად ვსა უბ რობ დით ორ ივ ეს თვის სა ჭირ ბო რო-

ტო პრობ ლე მა ზე, სა ქარ თვე ლოს მო მა ვალ ზე, ხალ ხის მდგო მა რე ობ აზე პერ სპექ ტი ვებ ზე. ოპ ტი მის ტი ად ამი-ანი იყო და იმ ავ დრო ულ ად ძალ ზე რე ალ ურ ად, საქ მის ცოდ ნით უდ გე ბო და ნე ბის მი ერ სა ჭირ ბო რო ტო პრობ-ლე მის გა დაწყვე ტას, სჯე რო და უკ ეთ ეს ობ ის და მჯე-რა, მარ თლაც ძა ლი ან ბევ რის გა კე თე ბას შეძ ლებ და, რომ დას ცლო და.აგ ერ უკ ვე 20 წე ლი წა დი გა დის მი სი გარ დაც ვა ლე ბი-

_ 113 _

დან, გულ მა უმ ტყუ ნა... დიდ გან ცდებს ვერ გა უძ ლო...სი ცოცხლე მო ვა ლე ობააო, უთ ქვამთ და მარ თლაც

მხო ლოდ მას შე უძ ლია იქ ცეს პი როვ ნე ბად, ვი საც მთე-ლი არ სე ბით აქ ვს გაც ნო ბი ერ ებ ული ეს ან ბა ნუ რი ჭეშ-მა რი ტე ბა, ვი საც შე უძ ლია არ ა მ არ ტო მი იღ ოს რა-მე სა ზო გა დო ებ ის აგ ან, არ ამ ედ უპ ირ ვე ლე სად გა იღ ოს რაც გა აჩ ნია. სწო რედ ას ეთ ად ამი ან თა რიცხვს ეკ უთ-ვნო და ჩე მი მე გო ბა რი ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე.მი ხა რია, რომ ცხოვ რე ბამ შე მახ ვედ რა მას თან, ყო ვე-

ლი გახ სე ნე ბი სას ის ევ შო რე ულ ბავ შვო ბა ში ვბრუნ დე-ბი და ვწუხ ვარ, რომ დღეს მოკ ლე ბულ ი ვარ მას თან ურ თი ერ თო ბის სი ამ ოვ ნე ბას და კი დევ უფ რო ვწუხ-ვარ, რომ ბო ლომ დე ვერ და იხ არ ჯა თა ვი სი ქვეყ ნის-თვის, რის თვი საც ასე სტკი ოდა გუ ლი.

აკ ად. ფრი დონ თო დუა

მაია ჩიბურდანიძესთან

_ 114 _

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე

მი სი პი როვ ნუ ლი სიცხა დე სა იდ უმ ლო ებ ით იყო მო ცუ ლი.სიყ ვა რულს შე კედ ლე ბუ ლი მა მუ ლიშ ვი ლი გახ ლდათ და

ერ თგუ ლე ბის თავ შე სა ფარ ში ცხოვ რობ და, ერთგუ ლე ბის თავ შე სა ფარ ში მი სი ვე ძვირ ფა სი მე უღ ლის გულს ვგუ-

მარცხნიდან: ნუგზარ ენდელაძე, ჯანსუღ ჩარკვიანი, ჯიმი მიქელაძე, რეზო ჩხეიძე, გოდერძი ბუკია

_ 115 _

ლის ხმობ, გულს, რომ ლი თაც ცხოვ რობ და სიკ ვდი ლამ დე.ნუგ ზა რის ნა ირი დახ ვე წი ლი ად ამი ან ები თვალს უს-

წო რე ბენ ოც ნე ბას, რო მე ლიც უს ას რუ ლოა და მა მუ-ლიშ ვი ლუ რი.ნუგ ზარ მა ყველ გან, სა დაც კი უმ უშავია, თა ვი სი

კვა ლი და ტო ვა და მე გან სა კუთ რე ბით ვიხ სე ნებ მის დამ სა ხუ რე ბას, რო ცა ქარ თულ სპორ ტს გა ნა გებ და. ნუგ ზარს უყ ვარ და ტრა დი ცი ული ქარ თუ ლი სუფ რა და უყ ვარ და, რო ცა მე გობ რებს ადღეგ რძე ლებ და.მე დღეს ვსვამ წა სუ ლი ნუგ ზა რის მო გო ნე ბის სად-

ღეგ რძე ლოს და იქ, მა რა დი ულ ში, ამ წუ თი სოფ ლი-დან ვე უბ ნე ბი: 70 წლის რა ინ დო, შენ ყვე ლა ღირ სე-ულ ქარ თველს ახ სოვ ხარ!მო დი, შენს სიყ ვა რულ სა და კა ცურ კაც ობ ას, შენს

ერ თგუ ლე ბა სა და მა მუ ლიშ ვი ლო ბას გა უმ არ ჯოს! ჯან სუღ ჩარ კვი ანი

გერმან ზონინთან და ვლადიმერ გუცაევთან

_ 116 _

სპორ

ტის სპეციალ

ისტებთ

ან

_ 117 _

... იხ სე ნებს ოლ იმ პი ური ჩემ პი ონი

ნუგ ზარ ზე ბევ რი რა მის თქმა შე მიძ ლია. რაც მან გა აკ ეთა ქარ თუ ლი სპორ ტის თვის, ბევ რი ვერ და იკ-ვეხ ნის. 1988-1989 წლებ ში ქარ თველ მა ძი უდო ის ტებ-მა მა ღალ შე დე გებს მი აღ წი ეს. ორი კვი რა გვახ ლდა ნუგ ზა რი იაპ ონი აში საწ ვრთნელ შეკ რე ბა ზე. ჩვენ ზე და უცხო ელ ებ ზეც გა ნუ მე ორ ებ ელი შთა ბეჭ დი ლე ბა მო ახ დი ნა თა ვი სი ტაქ ტით და გან სწავ ლუ ლო ბით. მსოფ ლი ოს უძ ლი ერ ეს ძი უდო ის ტებს იც ნობ და, ხში-

მარცხნიდან: კობა კურტანიძე, ნუგზარ ენდელაძე და შოთა ხაბარელი

_ 118 _

რად იყო ჩვე ნი დე ლე გა ცი ის სა სურ ვე ლი ხელ მძღვა-ნე ლი. მი სი მოღ ვა წე ობ ის პე რი ოდ ში არ ა მ არ ტო ძი-უდო, ქარ თუ ლი სპორ ტი მთლი ან ად აღ მავ ლო ბას გა ნიც დი და. ქარ თუ ლი სპორ ტის მემ კვიდ რე ებ მა, მო მა ვალ მა

თა ობ ებ მა უნ და იც ოდ ნენ, რა ფას და უდ ებ ელი წვლი-ლი შე იტ ანა ამ დი დე ბულ მა ად ამი ან მა ქარ თუ ლი სპორ ტის წინ სვლა-გან ვი თა რე ბა ში. სპორ ტის მუ შა-კე ბის თვის კი მა გა ლი თი უნ და იყ ოს ნუგ ზარ ენ დე-ლა ძის და მო კი დე ბუ ლე ბა საქ მი სად მი, სა ერ თოდ ად-ამი ან ებ ის ად მი, მი სი პატ რი ოტ იზ მი და მა ღა ლი ად-ამი ან ური ღირ სე ბე ბი.

შო თა ხა ბა რე ლი, XXII ოლ იმ პი ური თა მა შე ბის ჩემ პი ონი

ძი უდ ოში, სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის წევ რი.

ნუგზარ ენდელაძე ძიუდოისტებთან მგზავრობისას

_ 119 _

ძიუდ

ოს

ნაკრ

ებთ

ან

_ 120 _

ლა ღად და შე უპ ოვ რად თა მა შობ და

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის ნა თე ლი ხსოვ ნა მთე ლი ჩე-მი ცხოვ რე ბის გზა ზე გამ ყვე ბა. ნუგ ზა რი გა ვი ცა ნი 1962 წელს. პო ლი ტექ ნი კუ რი ინ სტი ტუ ტის რაგ ბის გუნ დში იგი გა მო ირ ჩე ოდა თა ვი სი სპორ ტუ ლი აღ ნა-გო ბით, სხარ ტი აზ როვ ნე ბით, რაგ ბი სად მი უდ იდ ესი სიყ ვა რუ ლით. თა მა შობ და ლა ღად, შე უპ ოვ რად. ნუგ-ზა რი იმ დე ნად მხნე, უდ რე კი და ძლი ერი პი როვ ნე ბა იყო, რომ ყო ველ ჩვენ განს გა მარ ჯვე ბის კენ სწრაფ-ვის სურ ვილს გვი ჩენ და.ნუგ ზარ მა წა რუშ ლე ლი კვა ლი და ტო ვა სა ქარ თვე-

ლოს რაგ ბის გან ვი თა რე ბა ში. მი სი სა ხე ლი უკ ვდა ვია ერ ოვ ნულ-სპორ ტულ მოძ რა ობ აში შე ტა ნი ლი წვლი-ლით 80-იანი წლე ბის მე ორე ნა ხე ვარ ში, რო ცა ნუგ-ზა რი იყო სა ქარ თვე ლოს ფიზ კულ ტუ რი სა და სპორ-ტის კო მი ტე ტის თავ ჯდო მა რე.

_ 121 _

ნუგ ზა რის ცხოვ რე ბის გავ ლი ლი გზა იყო ერთ-ერ-თი წარ მა ტე ბუ ლი და სა ხე ლო ვა ნი ჩვე ნი ქვეყ ნის ის ტო რი აში. იგი გა მო ირ ჩე ოდა კე თი ლშო ბი ლე ბით, ინ ტე ლი გენ ტო ბით, კაც თმოყ ვა რე ობ ით, საქ მი სად მი უღ ალ ატო მიდ გო მით, რო მე ლიც ახ ლა ასე სჭირ დე-ბა ჩვენს ქვე ყა ნას.ნუგზარის მე გობ რე ბი არ ას ოდ ეს და ვი ვიწყებთ მას

და მის დიდ ოჯ ახს.მე ნუგ ზა რის მეჯ ვა რე ვი ყა ვი. ნა თელმი რო ნო ბამ

კი დევ უფ რო გა აღ რმა ვა და ამ აღ ლე ბულ ხა რის ხში აიყ ვა ნა ჩვე ნი ურ თი ერ თო ბა უკ ვე ოჯ ახ ებ ით, რო-მელ თა ნაც სი ახ ლო ვე არ ას დროს გა ნელ დე ბა.უფალმა დაიფაროს ნუგ ზა რის ნათელი სუ ლი!

ირ აკ ლი კი ზი რია

ნუგზარი გამარჯვებას ულოცავს ქართველ მორაგბეებს

_ 122 _

შეტევაშია ნუგზ

არ ენდ

ელაძე

_ 123 _

დე ბი უტი სპორ ტში

ტან წერ წე ტა, მა ღა ლი და სხარ ტი ყმაწ ვი ლი ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე კა ლათ ბურ თი სა და ხელ ბურ თის მწვრთნე-ლებს შე უმ ჩნე ვე ლი არ დარ ჩე ნი ათ. მი სი სპორ ტუ-ლი დე ბი უ ტი სწო რედ კა ლათ ბურ თით და იწყო. სა-ქარ თვე ლოს მოს წავ ლე კა ლათ ბურ თელ თა ნაკ რე ბის წევ რი, ვარ ჯი შობ და ხელ ბურ თშიც. ასე რომ, სპორ-ტის სა თა მა შო სა ხე ობ ებ ის ად მი, ინ ტე რე სი ნუგ ზარს სკო ლის მერ ხი დან ვე ჰქონ და და აქ მი იღო პირ ვე ლი სპორ ტუ ლი წრთო ბა.... მე რე იყო რაგ ბი.სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტექ ნი კურ ინ სტი ტუტ ში ნუგ-

ზარ ენ დე ლა ძე და სერ გო კე შე ლა ვა ერთ ჯგუფ ში სწავ ლობ დნენ. 1963 წელს ოვ ალ ური ბურ თით თა-მა ში ჩვენ ში ჯერ კი დევ „ახ ალი ხი ლი” იყო. სერ-გოს (ბა დუ რის) უკ ვე მო ეს წრო რაგ ბი ში რამ დე ნი მე ვარ ჯი შის გა მარ თვა, რო ცა ნუგ ზა რიც აიყ ოლია და ორ ივ ენი პო ლი ტექ ნიკუ რი ინ სტი ტუ ტის მო რაგ ბე თა გუნ დის მა შინ დელ მწვრთნელ ოთ არ დო ღო ნა ძეს მი-ად გნენ. კა ლათ ბურ თსა და ხელ ბურ თში ნაწ რთობ მა ყმაწ ვილ მა ოვ ალ ურ ბურ თსაც მა ლე გა უგო გე მო. ისე შე იყ ვა რა ეს თა მა ში, ბო ლომ დე მი სი ერ თგუ ლი დარ ჩა.ნუგ ზა რი რაგ ბი ში ვარ ჯი შის დაწყე ბის პირ ვე ლივე

დღე ებ იდ ან შერ კი ნე ბის მე სა მე ხაზ ში იწყებს თა მაშს მწვრთნე ლე ბის ოთ არ დო ღო ნა ძის და გი ვი მრე-ლაშ ვი ლის რჩე ვით. ის ერთ-ერ თი სა უკ ეთ ესო მე სა-მე ხა ზე ლი გახ და.

_ 124 _

მარცხნიდან: მურად თოფურიძე, ნუგზარ ენდელაძე, ელგუჯა ღუდუშაური, შევაზ კოდუა

ასე იბრძოდა ნუგზარი სპორტში

_ 125 _

1988

წ. „

ქარ

თულ

ი სპ

ორ

ტის

დიდ

ების

ხეი

ვნის

გახ

ნაზ

ე”. მ

არცხ

ნიდ

ან:

ს. მ

ეტრ

ეველ

ი, ლ

. ინწ

კირ

ველ

ი, ი

. დია

ჩკო

ვი, გ

. ჩო

გოვა

ძე,

ვ. ბ

ალავ

აძე,

ზ. თ

ურმა

ნიძე

, ვ. ტ

ერნა

ვიხი

, დ. ხ

აბულ

იანი

, დ. გ

ობე

ჯიშ

ვილ

ი, ვ

. სან

ეევი

, დ. ი

ოსე

ლია

ნი, შ

. ფიც

ხელ

აურ

ი, ნ

. ხიზ

ანიშ

ვი-

ლი,

დ. მ

უჯირ

ი, რ

. რურ

უა, გ

. სხი

რტ

ლაძ

ე, მ

. ცალ

ქალ

ამან

იძე,

ჯ. ბ

აგრ

ატიო

ნი, ლ

. თედ

იაშვ

ილი.

შ. ჩ

ოჩი

შვილ

ი, გ

. ბუკ

ია, ნ

. დერ

იუგი

-ნი

, ხაზ

არაძ

ე, რ

. სიხ

არულ

იძე,

მ. ს

ალაძ

ე, ნ

. ენდ

ელაძ

ე, ჯ

. ნიჟ

არაძ

ე, ვ

. შუბ

ლაძ

ე, მ

. ჯუღ

ელი,

შ. ხ

ინჩა

გაშვ

ილი,

დ. ბ

ერძე

ნიშვ

ილი,

ლ.

დო

ლიძ

ე, თ

. კო

სტავ

ა, მ

. გიო

რგა

ძე, ჯ

. მიქ

ელაძ

ე, გ

. საღ

არაძ

ე, ი

. გაბ

აშვი

ლი,

ო. ქ

ორ

ქია,

ო. დ

იდებ

ულიძ

ე, თ

. ნამ

გალ

აურ

ი, გ

. გო

გოლ

ა-ურ

ი, ზ

. ბერ

იაშვ

ილი,

ა. ჩ

ივაძ

ე, თ

. გაჩ

ეჩილ

აძე

_ 126 _

1964 წლი დან ნუგ ზა რი და მი სი სტუ დენ ტი თა ნა გუნ-დე ლე ბი თბი ლი სის „დი ნა მო ში” გა და ვიდ ნენ. უეც არი ჩარ თვა იც ოდა შე ტე ვა ში. ნუგ ზა რი და მი კა კვი ნი ხი-ძე გუნ დის ლი დე რე ბი იყ ვნენ. 1964 წელს თბი ლი სის „დი ნა მომ” იმ დრო ის ათ ვის რაგ ბი ში ცნო ბილ მოს კო-ვის სა ავი აციო ინ სტი ტუ ტის გუნ დს სტუმ რად აჯ ობა (12:9). ბრწყინ ვა ლედ ით ამ აშ ეს ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ, ირ აკ ლი კი ზი რი ამ, რო მეო ღვი ნი აშ ვილ მა, ვა ლენ ტინ რა ფა ვამ... სა ავი აციო ინ სტი ტუ ტის გარ და, ჩვენ მა მო რაგ ბე ებ მა მოს კოვ ში, ად გი ლობ რივ „სპარ ტაკს”, ვე ტე რი ნა რუ ლი ინ სტი ტუ ტის გუნ დს და „ხიმ კი საც” მო უგ ეს.ნუგ ზა რი ბევ რს ვარ ჯი შობ და. სტა ბი ლუ რი მო თა-

მა შე იყო. საკ მა ოდ ტექ ნი კუ რი. ახ ალ კომ ბი ნა ცი ას იოლ ად ით ვი სებ და. მო ედ ან ზე მი სი მოძ რა ობა ეს თე-ტიკ ურ სი ამ ოვ ნე ბას ან იჭ ებ და მა ყუ რე ბელს.თბი ლი სის „დი ნა მოს” მო რაგ ბე თა გუნ დის შე მად-

გენ ლო ბა ში სა ქარ თვე ლოს მრა ვალ გზის ჩემ პი ონი გახ და. სა მო ცი ან წლებ ში ხომ თბი ლი სის „დი ნა მო” იყო ქარ თუ ლი რაგ ბის ლი დე რი. სა ქარ თვე ლოს ჩემ-პი ონ ობ ას თან ერ თად ჩვენ მა გუნ დმა სპორ ტსა ზო გა-დო ება „დი ნა მოს” სა კავ ში რო პირ ვე ლო ბაც არა ერ-თხელ მო იგო.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე და სა ხე ლე ბუ ლი იყო სსრკ 30

სა უკ ეთ ესო მო რაგ ბე თა შო რის. მი ნი ჭე ბუ ლი ჰქონ-და რაგ ბში სსრკ სპორ ტის ოს ტა ტის წო დე ბა. ყვე-ლა ფერს გუ ლით აკ ეთ ებ და. რუს თა ვი დან თბი ლის ში და დი ოდა სა ვარ ჯი შოდ. 1967 წელს ფრან გი მო რაგ-ბე ები პირ ვე ლად ჩა მო ვიდ ნენ სა ქარ თვე ლო ში და

_ 127 _

ორი მატ ჩი გა მარ თეს გურ ჯა ან სა და თბი ლის ში. ნუგ ზა რი სწო რედ ამ მატ ჩე ბის წი ნა დღე ებ ში ვარ-ჯიშ ზე და შავ და და სტუ მარ თა წი ნა აღ მდეგ ვერ ით-ამ აშა...ნუგ ზა რი სა და თბი ლი სის „დი ნა მოს” სხვა მო რაგ-

ბე ებ ის ათ ვის გან სა კუთ რე ბით ნა ყო ფი ერი იყო 1966 წე ლი, რო ცა მათ, პირ ვე ლად ქარ თუ ლი რაგ ბის ის-ტო რი აში, სსრკ-ის პირ ვე ლი ჩემ პი ონ ატ ის ვერ ცხლის მედ ლე ბი მო იპ ოვ ეს. მა შინ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე გუნ-დში ერთ-ერ თი სა უკ ეთ ესო იყო. თით ქმის ყვე ლა მატ ჩი ით ამ აშა. იმ ავე წელს წარ მა ტე ბით გა მო ვი და „ბუ რე ვეს ტნი კის” სა კავ ში რო პირ ვე ლო ბა ზეც. ეს ას-პა რე ზო ბა უნ ივ ერ სი ად ის პროგ რა მით მო ეწყო.

1964 წ. რუსთავის ვაჟ კალათბურთელთა ნაკრები. მარჯვნიდან მეოთხე ნუგზარ ენდელაძძე

_ 128 _

ეპიზოდები ნუგზარ ენდელაძის ცხოვრებიდან

სიბ რა ლუ ლი

1965 წე ლი იყო. თბი ლი სის „დი ნა მოს” მო რაგ ბე-ები არ მი ის სპორ ტუ ლი კლუ ბის სტა დი ონ ზე კი ევ ელ თა ნაკ ლუ ბე ლებს მას პინ ძლობ დნენ. ერ თა დერთ სა-თა მა შო სი ტუ აცი აში ნუგ ზარს უხ ერ ხუ ლად და ეტ აკა კი ევ ელი ად ამა იდ ისი, რო მე ლიც, სა ნამ რაგ ბს ეზი-არ ებ ოდა, საკ მა ოდ ცნო ბი ლი მოკ რი ვე იყო. ნუგ ზარ-მა ტრავ მა მი იღო, მაგ რამ თა მა ში მა ინც ბო ლომ დე გა აგ რძე ლა. მას პინ ძლებ მა არ აპ ატი ეს ად ამა იდ ისს ეს უხ ეშ ობა და სა მა გი ერო გა და უხ ად ეს... ნუგ ზარს ამ ის გა მო ად ამა იდ ისი შე ეც ოდა. მატ ჩი დას რულ და თუ არა, მან კი ევ ელ კო ლე გას მხარ ზე ხე ლი გა-დახ ვია და ასე შე ვიდ ნენ გა სახ დელ ში. ად ამა იდ ისს სა ხე ზე წყე ნის ნა ტა მა ლიც აღ არ ეტყო ბო და, უფ რო ზუს ტად, თავს დამ ნა შა ვედ გრძნობ და...

ვარ ჯიშ ზე დი დი ჩან თით

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის სამ სა ხუ რებ რი ვი კა რი ერა ისე სწრა ფად წა ვი და წინ, რომ 28 წლი სა უკ ვე თბი ლი სის ლე ნი ნის (ამ ჟა მად გლდა ნი-ნა ძა ლა დე ვის) რაიონის აღ მას კო მის თავ მჯდო მა რე იყო. მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, ოვ ალ ური ბურ თით თა მა ში მა ინც გუ ლით ეწ ადა. ნუგ ზა რის დი დი სპორ ტი დან წას ვლის მე რე, თბი ლი-სის „დი ნა მოს” მო რაგ ბე თა გუნ დის თავ დას ხმის მე-სა მე ხაზ ში ცა რი ელი ად გი ლი გაჩ ნდა. ერ თხა ნო ბას გუნ დს ისე უჭ ირ და, რომ ნუგ ზარს სთხო ვეს და ის იც

_ 129 _

დაბ რუნ და სა თა მა შოდ. ერთ მშვე ნი ერ დღეს, სტუდ-ქა ლა ქის სტა დი ონ ზე კვლავ სა ვარ ჯი შოდ, ოღ ონდ ამ ჯე რად პირ და პირ ქა ლაქ კო მი დან მო ვი და. სპორ-ტულ ჩან თა ში სხვა ნივ თებ თან ერ თად ჩა ლა გე ბუ ლი ჰქონ და სა ვარ ჯი შო ფორ მა და ბუ ცე ბი. მო უც ლე ლი იყო, მაგ რამ თა ნა გუნ დე ლებს და მწვრთნე ლებს ხათ-რი ვე ღარ გა უტ ეხა და რამ დე ნი მე მატ ჩი კი დევ ით-ამ აშა. ით ამ აშა მთე ლი მონ დო მე ბით.

ორი მეჯ ვა რე

ნუგ ზარ სა და თი ნა თინ (ტა ტა) ძი ძი გურს ერ თმა ნე თი ჯერ კი დევ ტა ტას მოს წავ ლე ობ ის პე რი ოდ იდ ან შე უყ-ვარ დათ. ნუგ ზარ მა ინ სტი ტუ ტი და ამ თავ რა თუ არა, შე უღ ლე ბა გა დაწყვი ტეს. 1968 წელს ის ინი და ქორ წინ-დნენ. ნუგ ზარს მეჯ ვა რე ებ ად თა ნა გუნ დე ლი მე გობ რე-ბი ჰყავ და _ გე ნა დი ღა დუა და ირ აკ ლი კი ზი რია.ნუგ ზარ სა და ტა ტას ორი შვი ლი შე ეძ ინ ათ _ თეა

და ვახ ტან გი. სხვა თა შო რის, მე გობ რო ბა ნა თე სა ობ-აშ იც გა და იზ არ და. თეა ირ აკ ლი კი ზი რი ამ მო ნათ ლა, ვახ ტან გი _ გე ნო ღა დუ ამ.

ფეხ ბურ თი ცკ-ში

კო მუ ნის ტუ რი მმარ თვე ლო ბის დროს ცკ-ას თა ნამ-შრო მელ თა საქ მი ან ობა, მა თი ად ამი ან ური ინ ტე რე-სე ბი ყვე ლას თვის არ იყო ცნო ბი ლი. რაც შე ეხ ება სპორ ტს, ცკ-ას თა ნამ შრო მელ თა შო რის ამ ის შე სა-ხებ ლა პა რა კიც კი ზედ მე ტი იყო. ნუგ ზარ ენ დე ლა-ძემ ცენ ტრა ლურ კო მი ტეტ ში რომ და იწყო მუ შა ობა,

_ 130 _

ნუგზარ

ენდელ

აძე სპორ

ტის მუშაკებთ

ან და სპო

რტ

ულ ჟურ

ნალისტ

ებთან

_ 131 _

იქ სულ მა ლე და უჯ ერ ებ ელი ამ ბა ვი მოხ და. ცენ-ტრა ლურ კო მი ტეტ ში, შე ნო ბის პირ ველ სარ თულ ზე საკ მა ოდ დი დი დარ ბა ზი იყო. ნუგ ზა რის თა ოს ნო-ბით შე იქ მნა რამ დე ნი მე გუნ დი მი ნი ფეხ ბურ თსა და კა ლათ ბურ თში, რომ ლე ბიც ყო ველ პა რას კევ სა და შა ბათს ოლ იმ პი ური სის ტე მით მარ თავ დნენ მატ ჩებს. პირ ვე ლად რომ ეხ ამ უშ ებ ოდ ათ, მე რე და მე რე ცკ-ას თა ნამ დე ბო ბის პი რე ბი ხა ლი სით მი დი ოდ ნენ დარ-ბაზ ში და სი ხა რუ ლით ელ ოდ ნენ კვი რის დათ ქმულ დღე ებს. მთე ლი ცკ-ას შე მად გენ ლო ბა ეს წრე ბო და ამ შე ჯიბ რე ბებს. ნუგ ზარ თან ერ თად კარ გი თა მა-შით გა მო ირ ჩე ოდ ნენ: ვა ჟა გურ გე ნი ძე, ალ იკა იოს-ელი ანი, ზა ზა და რა სე ლი, ზვი ად გო ცი რი ძე, ბო რის ცერ ცვა ძე, გო დერ ძი ბუ კია, რო ბერტ ღა რი ბაშ ვი ლი... ასე რომ, ნუგ ზარ მა ცკ-ში ერ თგვა რი სი ჯან სა ღე და სი ხა რუ ლიც შე იტ ანა.

“კა ცი იყ ავ კა ცუ რი და სა დაც გინ და იქ ილ ოცე”

კო მუ ნის ტუ რი ხე ლი სუფ ლე ბის დროს რთუ ლი იყო ახ ალ გაზ რდა კა ცის მოხ ვედ რა მმარ თვე ლო ბა ში. ას-ეთ ებს ძნე ლად ენ დო ბოდ ნენ. სა ოც არია, რომ ნუგ-ზა რი ძალ ზე ახ ალ გაზ რდა მოხ ვდა ხე ლი სუფ ლე ბა ში.მან იც ოდა სხვე ბის მოს მე ნა, ბევ რს კითხუ ლობ და.

სა ნამ რა იმე საქ მეს წა მო იწყებ და, წი ნას წარ ყვე ლა-ფერს აწ ონ-და წო ნი და, ძირ ფეს ვი ან ად გა ეც ნო ბო და ამა თუ იმ სა კითხს და ამ ის მე რე იწყებ და მოქ მე დე-ბას. უკ ან და ხე ვა არ უყ ვარ და. ზნე ობ რი ვად ფა ქი ზი, სუ ლი ერ ად ამ აღ ლე ბუ ლი, კაც თმოყ ვა რე და შრო მის-მოყ ვა რე იყო, ამ იტ ომ აც სჯე რო დათ მი სი.

_ 132 _

სუ ლით ხორ ცამ დე ქარ თველი იყო. მას თან ყვე ლა და დე ბი თად იმ უხ ტე ბო და. სით ბოს აფ რქვევ და ირ-გვლივ. კო მუ ნის ტურ წარ სულს დღეს უარ ყო ფი თად ვა ფა სებთ, მაგ რამ მა შინ დელ მმარ თვე ლო ბა შიც იყ-ვნენ ის ეთი კა ცუ რი კა ცე ბი, რო გო რიც იყო ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე, რო მელ ზე დაც ზედ გა მოჭ რი ლია ლა დო ას ათი ან ის ლექ სის სტრო ფი: „კა ცი იყ ავ კა ცუ რი და სა დაც გინ და იქ ილ ოცე”. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის სა-ლო ცა ვი სა ქარ თვე ლო და სა კუ თა რი ოჯ ახი იყო...

ედ ელ ვა ისი

ენ დე ლა ძე ები ბაღ და თი დან არი ან. ზო გი ერ თი გად-მო ცე მით, ეს გვა რი ბენ დე ლი ან ებ იდ ან, ანუ სვა ნე-თი დან მო დის.ნუგ ზა რის სპორ ტში მოღ ვა წე ობ ის დროს ენ დე ლა

და ედ ელ ვა ისი და უკ ავ ში რეს ერ თმა ნეთს. ზო გი ერ-თმა ნუგ ზარს ედ ელ ვა ის იც კი შე არ ქვა. ედ ელ ვა ისი ხომ ყვა ვი ლია.ერ თხელ, სა ქარ თვე ლოს სპორ ტის თავ კა ცო ბი სას,

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სა ქარ თვე ლოს მო ჭი და ვე თა გუნ-დს ახ ლდა სა ერ თა შო რი სო ტურ ნირ ზე. სპორ ტსმე ნე-ბი სა და მწვრთნე ლე ბი სათ ვის საზ რუ ნა ვი რომ შე ემ-სუ ბუ ქე ბი ნა, ხახ ვის ფცქვნა და კარ ტო ფი ლის თლა და იწყო. ამ სუ რა თის შემ ხედ ვა რე გუნ დის მწვრთნე-ლე ბი გა ოგ ნე ბულ ნი დარ ჩნენ, სამ სა ხურ ში ას ეთი მომ თხოვ ნი და პრინ ცი პუ ლი, ნუ თუ ეს ის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეაო, ეკ ითხე ბოდ ნენ ერ თმა ნეთს.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ზოგ ჯერ რა ღა ცით მარ თლაც

ჰგავ და მთის მი უწ ვდო მელ ედ ელ ვა ისს, მაგ რამ იმ

_ 133 _

გან სხვა ვე ბით, რომ ის ახ ლოს იყო ყვე ლას თან, ვი-საც კარ გი საქ მის გა კე თე ბის და მე გობ რე ბის სიყ ვა-რუ ლის უნ არი ჰქონ და.

სი ახ ლე პირ ვე ლი ვე დღე ებ იდ ან

ნუგ ზა რი ზოგ ჯერ მოვ ლე ნებს წინ უს წრებ და. სა-ქარ თვე ლოს სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ რომ და ნიშ ნეს 1986 წელს, მან ექ სპე რი მენ ტის სა ხით შექ-მნა მძლე ოს ნო ბი სა და ვე ლოს პორ ტის ე. წ. ცენ ტრე-ბი და ფე დე რა ცი ებს გა დას ცა. ეს იმ ას ნიშ ნავ და, რომ სპორ ტის ცალ კე ულ სა ხე ობ ებს მან ჯერ კი დევ მა შინ მის ცა მე ტი და მო უკ იდ ებ ლო ბა. იმ ავე წელს ნუგ ზა რის ინ იცი ატ ივ ით შე იქ მნა ფიზ კულ ტუ რის ინ-სტი ტუტ თან (ამ ჟა მად სპორ ტის უნ ივ ერ სი ტეტ თან) არ სე ბუ ლი ბავ შვთა და მო ზარ დთა ექ სპე რი მენ ტუ ლი სას პორ ტო სკო ლა, რაც სპორ ტულ ორი ენ ტა ცი აში ეხ მა რე ბო და უმ ცრო სი ას აკ ის ბავ შვებს. ამ სკო ლის სტრუქ ტუ რა და წეს დე ბა თა ვად ნუგ ზარ მა ჩა მო მი-ტა ნა გერ მა ნი იდ ან. იქ კი ბავ შვთა სპორ ტი ყო ველ-თვის სა თა ნა დო დო ნე ზე იყო და არ ის...

ოთხთა კავ ში რი

ჯერ კი დევ არ სე ბობ და საბ ჭო თა იმ პე რია, რო-ცა სა ქარ თვე ლო ში გაჩ ნდა ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტის შექ მნის იდეა. ამ წა მოწყე ბის მო თა ვე იყო ნუგ-ზარ ენ დე ლა ძე. მან პირ ვე ლად 1989 წლის მა ის ში ლატ ვი აში კონ სულ ტა ცი ის თვის მი ავ ლი ნა სპორ ტის გა მოც დი ლი მუ შა კი და ვით კინ წუ რაშ ვი ლი, რო მელ-მაც ქა ლაქ რი გი დან ოლ იმ პი ური ქარ ტი ის ტექ სტი

_ 134 _

ჩა მო იტ ანა. მა ლე სა ინ იცი ატ ივო ჯგუ ფიც შე იქ მნა (ხელ მძღვა ნე ლი თენ გიზ გა ჩე ჩი ლა ძე), რო მელ მაც და იწყო დამ ფუძ ნე ბე ლი კონ ფე რენ ცი ის ათ ვის მზა-დე ბა.შე იძ ლე ბა არ იყ ოს ყვე ლა სათ ვის ცნო ბი ლი, რომ იმ

დროს ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ხე ლი სუფ ლე ბის გან მკაცრ ზე წო ლას გა ნიც დი და, მაგ რამ უკ ან მა ინც არ იხ-ევ და. ის წინ იყ ურ ებ ოდა. ად რე გან ჭვრი ტა ეოკ-ის შექ მნის აუც ილ ებ ლო ბა.1989 წლის 18 ივ ლისს, რი გას თან ახ ლოს, ქა-

ლაქ ელ გა ვა ში მო ეწყო ბალ ტი ის პი რე თის ქვეყ ნე ბის ლატ ვი ის, ლიტ ვის, ეს ტო ნე თის და სა ქარ თვე ლოს ოლ იმ პი ური მოძ რა ობ ის სა კონ სულ ტა ციო ჯგუ ფის შეხ ვედ რა. მი ღე ბულ დეკ ლა რა ცი ას ხე ლი მო აწ ერ ეს ოთხი ვე რეს პუბ ლი კის სპორ ტის ხელ მძღვა ნე ლებ მა. (იხ. ჩა ნარ თი). ბალ ტი ელ ებს და უჯ ერ ებ ლად მი აჩ-ნდათ რი გა ში ნუგ ზა რის ჩას ვლა და ამ დო კუ მენ ტზე ხე ლის მო წე რა. დას კვნით ზე იმ ზე ქარ თვე ლე ბის სი-თა მა მით აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლი იყ ვნენ ბალ ტი ის პი რე-ლე ბი. ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მე უღ ლეს ქალ ბა ტონ ტა-ტა ძი ძი გურს ლატ ვი ლებ მა უთხრეს, თქვე ნი მე უღ-ლე ნამ დვი ლი გმი რიაო! სა ქარ თვე ლომ ხომ ყო ფილ სსრკ-ში პირ ველ მა შექ მნა ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტი (ბალ ტი ის პი რე ლებ მა, უბ რა ლოდ, ის აღ-ად გი ნეს, 40-იან წლებ ში მათ ჰქონ დათ ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტი).ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ერ თი სა ოც არი თვი სე ბით გა მო-

ირ ჩე ოდა, რო მე ლიც არ ცთუ ისე ბევ რს ახ ასი ათ ებს: ინ იცი ატ ივ ას გა მო იჩ ენ და, საქ მეს ბო ლომ დე მი იყ-

_ 135 _

ვან და და მე რე ჩრდილ ში დგე ბო და, სხვას უთ მობ და ას პა რეზს. რო ცა ერ ოვ ნუ ლი ოლ იმ პი ური კო მი ტე ტის პირ ვე ლი პრე ზი დენ ტის არ ჩე ვის სა კითხი დად გა, წინ ნო ნა გაფ რინ დაშ ვი ლის ღირ სე ბა და აყ ენა.

19 „ოქ რო”

საბ ჭო თა იმ პე რია ის ტო რი ის კუთ ვნი ლე ბაა, მაგ-რამ სსრკ ჩემ პი ონი ან პრი ზი ორი ნე ბის მი ერი სპორ-ტის სა ხე ობ აში საკ მა ოდ დი დი სპორ ტსმე ნია. მათ ყო ველ თვის გა ვიხ სე ნებთ და შე ვი ტანთ სპორ ტულ ცნო ბა რებსა თუ ენ ციკ ლო პე დი ებ ში. სსრ ხალ ხთა სპარ ტა კი ად ები კი გა ცი ლე ბით გრან დი ოზ ული ას-პა რე ზო ბე ბი იყო. ამ იტ ომ იქ მო პო ვე ბულ მედ ლებს მე ტი ფა სი ჰქონ და.1986 წლის ზაფხულ ში, რო ცა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე

ერ თი წლის მო სუ ლიც არ იყო სა ქარ თვე ლოს სპორ-ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რედ, სა ქარ თვე ლოს სპორ-ტსმე ნებ მა სსრკ ხალ ხთა IX სპარ ტა კი ად აზე ოქ როს მედ ლე ბის მა ნამ დე არ ნა ხუ ლი რა ოდ ენ ობა მო იპ ოვ ეს _ 19. ეს წარ მა ტე ბა, რა თქმა უნ და, სპორ ტსმე ნებ მა გა მო ჭე დეს, მაგ რამ მის გან ხორ ცი ელ ებ აში სა ქარ-თვე ლოს სპორ ტსახ კო მის მა შინ დე ლი თავ მჯდო მა-რის დი დი წვლი ლი რომ იყო, ეს ეც უდ ავოა.სპორ ტის თავ კა ცი ყუ რადღე ბას აქ ცევ და სპორ ტის

თე მა ზე შექ მნილ სა მეც ნი ერო ლი ტე რა ტუ რას. სპორ-ტსახ კო მის კო ლ ეგი ებ ის სხდო მებ ზე მწვრთნე ლებს ის ეთ ნიუანსებს ეკ ითხე ბო და მა თი სამ წვრთნე ლო საქ მი ან ობ იდ ან, აშ კა რა იყო, რომ ის სპორ ტულ-მეც-ნი ერ ულ ლი ტე რა ტუ რას კარ გად იც ნობ და. ხო ლო

_ 136 _

მწვრთნე ლე ბი ერ თობ ძნე ლად პა სუ ხობ დნენ თავ-მჯდო მა რის კითხვებ ზე.ნუგ ზა რი გან სა კუთ რე ბით აფ ას ებ და იმ ხალ ხს, ვი-

საც სპორ ტში სე რი ოზ ული მეც ნი ერ ული რე კო მენ-და ცი ებ ის მი ცე მა შე ეძ ლო სპორ ტსმე ნის თვის.სპორ ტის მუ შაკს რა საც და ავ ალ ებ და, იმ საქ-

მეს აუც ილ ებ ლად გა აკ ეთ ებ ინ ებ და. ზე და პი რუ ლად და ზე რე ლედ საქ მეს არ მი უდ გე ბო და. მას შე ეძ ლო „გუნ დის” შექ მნა, რო მელ თა ნაც ყოფ ნა სი ამ ოვ ნე ბას ან იჭ ებ და. „გუნ დიც” ცდი ლობ და მაქ სი მუ მი გა ეკ ეთ-ებ ინა და შე დე გე ბიც კარ გი იყო.

ლი გა ში თბი ლისს ეძ ებ დნენ...

სპორ ტში ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის თავ კა ცო ბი სას ბევ რი რამ იყო პირ ვე ლი. მა გა ლი თად, 1990 წლის მარ ტში პე რუს დე და ქა ლაქ მა ლი მამ ტრა დი ცი ულ კა რა ტე ში მსოფ ლი ოს მე ხუ თე ჩემ პი ონ ატს უმ ას პინ ძლა. ჯერ კი დევ სსრკ-ში შე მა ვა ლი ერ თადერ თი რეს პუბ ლი კა სა ქარ თვე ლო, პირ ვე ლად წარ სდგა და მო უკ იდ ებ ელი გუნ დით ამ ჩემ პი ონ ატ ზე. მა შინ ჩვე ნი ქვეყ ნის შე-სა ხებ პე რუ ში თით ქმის არ აფ ერი იც ოდ ნენ, ის ინი კარ გა ხანს ეძ ებ დნენ რუ კა ზე სა ქარ თვე ლო სა და მის დე და ქა ლაქს.პე რუს დე და ქა ლაქ ში კა რა ტის ტთა ჩემ პი ონ ატ ის

გახ სნის წი ნა დღეს, 1990 წლის 9 მარ ტს, ტრა დი-ცი ული კა რა ტეს სა ერ თა შო რი სო ფე დე რა ცი ის კონ-გრე სი გა იმ არ თა, რო მელ მაც სა ქარ თვე ლოს ტრა დი-ცი ული კა რა ტეს ფე დე რა ცია მი იღო სა ერ თა შო რი სო ფე დე რა ცი ის ას ოც ირ ებ ულ წევ რად, რაც პრაქ ტი კუ-

_ 137 _

ლად არ გან სხვავ დე ბა ნამ დვი ლი წევ რო ბი სა გან.სა ქარ თვე ლოს ტრა დი ცი ული კა რა ტეს ფე დე რა ცია

პირ ვე ლი იყო, რო მე ლიც გა ერ თი ან და სა ერ თა შო რი-სო ფე დე რა ცი აში, რა საც სირ თუ ლე ები ახ ლდა თან. სა ჭი რო გახ და მა შინ დე ლი სსრკ-ის და სა ქარ თვე-ლოს კონ სტი ტუ ცი ებ ის მუხ ლე ბის მოშ ვე ლი ება და ა. შ. მაგ რამ ყვე ლა ზე და დე ბი თი გავ ლე ნა ჩვე ნე ბის გა წევ რი ან ებ აზე იმ ოქ მე და კონ გრე სის დღეს ლი მა-ში თბი ლი სი დან სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსახ კო მის თავ-მჯდო მა რის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის სა გან გე ბო ვი ზიტ მა. მან ყვე ლა ღო ნე იხ მა რა, რომ პირ ვე ლად ქარ თუ ლი სპორ ტი და მო უკ იდ ებ ლად ეღი არ ებ ინ ათ. ის ლი მა-ში შეხ ვდა ტრა დი ცი ული კა რა ტეს სა ერ თა შო რი სო ფე დე რა ცი ის პრე ზი დენ ტს, ლე გენ და რულ პო დე ტა კა ნი ში ამ ას.

ქარ თუ ლი დრო შა აფ რი კა ში

1990 წლის 11 აპ რილს, ას ევე პირ ვე ლად ქარ თუ ლი სპორ ტის ის ტო რი აში, ამ ჯე რად სპორ ტის სა თა მა-შო სა ხე ობ აში, სა ქარ თვე ლოს მო რაგ ბე თა ერ ოვ ნუ-ლი ნაკ რე ბი საზღვარ გა რეთ მარ თავს სა ერ თა შო რი-სო მატ ჩს ერ ოვ ნუ ლი გუნ დე ბის დო ნე ზე. ეს მოხ და შო რე ულ აფ რი კა ში ზიმ ბაბ ვეს (ყო ფი ლი სამ ხრეთ რო დე ზია) დე და ქა ლაქ ჰა რა რე ში. ჩვენ მა მორ კი ნა-ლებ მა იქ ოთხი მატ ჩი გა მარ თეს. მა ნამ დე ზიმ ბაბ ვეს ნაკ რე ბი 1989 წლის 12 სექ ტემ ბერს ქუ თა ის ში პირ-ვე ლად შეხ ვდა სა ქარ თვე ლოს ნაკ რებს (ჩვენ მა 16:3 გა იმ არ ჯვეს).ზი ამ ბაბ ვე პირ ვე ლი ქვე ყა ნაა, რო მელ თა ნაც სა-

_ 138 _

ქარ თვე ლოს მო რაგ ბე ებ მა ურ თი ერ თო ბა და ამ ყა რეს სპორ ტის და მო უკ იდ ებ ლო ბის გზა ზე.აფ რი კა ში ჩვე ნი დე ლე გა ცი ის გამ გზავ რე ბას, რა

თქმა უნ და, ბევ რი წი ნა აღ მდე გო ბა ახ ლდა თან. ნაკ რებს გაჰ ყვა სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსახ კო მის თავ მჯდო მა რე, ყო ფი ლი მო რაგ ბე _ ნუგ ზარ ენ-დე ლა ძე, რომ ლის მი ზა ნი იყო სა ქარ თვე ლოს გა-წევ რი ან ება რაგ ბის სა ერ თა შო რი სო საბ ჭო ში (ირბ). დად გა სა ნუკ ვა რი დღეც. სა ქარ თვე ლოს სპორ ტის თავ კა ცი შეხ ვდა იმ დროს ირბ-ის ხელ მძღვა ნე ლო-ბა ში ყვე ლა ზე გავ ლე ნი ან პი როვ ნე ბას, სამ ხრეთ აფ რი კის რაგ ბის ფე დე რა ცი ის ვი ცე-პრე ზი დენ ტს, პრო ფე სორ ფრიც ელ ოფს. ეს ის დრო იყო, რო ცა მოს კო ვი ყო ველ გვა რი ხერ ხით ცდი ლობ და სა ქარ-თვე ლოს სპორ ტუ ლი და მო უკ იდ ებ ლო ბის შე ჩე რე-ბას.პრო ფე სო რი ელ ოფი გან ცვიფ რდა, რო ცა ნუგ ზარ

ენ დე ლა ძემ წინ და უდო სსრკ კონ სტი ტუ ცი ის ინ გლი-სუ რი გა მო ცე მა და იმ მუხ ლებ ზე მი უთ ითა, რომ-ლე ბიც მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კე ბის სუ ვე რე ნულ უფ-ლე ბებს ეხ ებ ოდა. ქარ თუ ლი სპორ ტის თავ კაცს არც ლი მა ში ტრა დი ცი ული კა რა ტეს სა ერ თა შო რი სო ორ-გა ნი ზა ცი აში სა ქარ თვე ლოს გა წევ რი ან ებ ის და მა დას-ტუ რე ბე ლი დო კუ მენ ტი და ვიწყე ბია. მან პრო ფე სორ ელ ოფს რაგ ბის სა კავ ში რო ფე დე რა ცი ას თან ჩვე ნი ხელ შეკ რუ ლე ბის ას ლიც გა დას ცა. „ეს ჩემ თვის უც-ნო ბი იყო”, _ იმე ორ ებ და პრო ფე სო რი.1990 წლის 31 იან ვა რის სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსახ-

კო მი სა და სა ქარ თვე ლოს რაგ ბის კავ ში რის ერ თობ-

_ 139 _

ლი ვი სხდო მის დად გე ნი ლე ბით, 1990 წლი დან სა ქარ-თვე ლო მხო ლოდ ერ ოვ ნულ ჩემ პი ონ ატ ებს გა მარ-თავ და. დად გე ნი ლე ბას ხელს ნუგზარ ენ დე ლა ძე და ალ ეკო გო ცი რი ძე აწ ერ დნენ.ზიმ ბაბ ვე ში ჩა სუ ლებს აფ იშ ებ ზე სა ქარ თვე ლოს გას-

წვრივ წარ წე რა „სსრკ” რომ დახ ვდათ, სა ნამ „სსრკ” არ წა აშ ლე ვი ნეს, მა ნამ დე არ და თან ხმდნენ თა მაშს. თან შო რე ულ აფ რი კა ში სა ქარ თვე ლოს სა მფე რო ვა ნი დრო შაც ააფ რი ალ ეს. ზიმ ბაბ ვე ში საბ ჭო თა სა ელ ჩოს დი დი წნე ხის მი უხ ედ ავ ად, ქარ თვე ლებ მა თა ვი სი გა-იტ ან ეს. ოფ იცი ალ ური დე ლე გა ცი ის ხელ მძღვა ნე ლის ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის მხრი დან ეს ქმედე ბა მა შინ ერ-თობ თა მა მი ნა ბი ჯი იყო. მის სი ხა რულს საზღვა რი არ ჰქონ და, რო ცა ჩვენს შინ დის ფერ დრო შას ხე დავ-და შო რე ული აფ რი კის სტა დი ონ ზე.გა იხ არა, რო ცა ჩვენ მა ბი ჭებ მა აფ რი კე ლებს მათ

მო ედ ან ზეც აჯ ობ ეს.

სუ ლით სპორ ტსმე ნი

სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსახ კო მის ხელ მძღვა ნე ლად რომ და ნიშ ნეს, სა კუ თა რი კა ბი ნე ტი სა ვარ ჯი შო იარ-აღ ებ ით გა აწყო. ყო ველ სა მუ შაო დღეს სწო რედ ამ იარ აღ ებ ზე ვარ ჯი შით იწყებ და.ვა კე ში სტუდ ქა ლა ქის სტა დი ონ ზეც ყო ველ დღე

დარ ბო და. სა კუ თარ ბი ნა შიც ჰქონ და სა ვარ ჯი შო და ნად გა რე ბი. თა ვი სუ ფალ დროს ყო ველ თვის ვარ-ჯი შობ და. იქ დღე საც არ ის ეს იარ აღ ები...1988 წელს, სე ულ ის ზაფხუ ლის XXIV ოლ იმ პი ური

თა მა შე ბის დროს ოლ იმ პი ურ სო ფელ ში ყვე ლას ეძ-

_ 140 _

ინა ხოლ მე, რო ცა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სის ხამ დი-ლით უკ ვე ნა ვარ ჯი შე ბი ბრუნ დე ბო და სას ტუმ რო ში. სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რის გა ტა ცე ბას რომ შე ხე დეს, დე ლე გა ცი ის ზო გი ერ თმა წევ რმა ნელ-ნე-ლა და იწყო დი ლა ობ ით გა მამ ხნე ვე ბე ლი ვარ ჯი შე ბი.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სუ ლით სპორ ტსმე ნი იყო, ას-

ეთ ად დარ ჩა ბო ლომ დე. მას ხში რად უხ დე ბო და სხვა დას ხვა ქვე ყა ნა ში ჩვენს სპორ ტსმე ნებ თან ერ-თად ცხოვ რე ბა. ყო ველ თვის ცდი ლობ და, ეცხოვ რა ის ეთ სას ტუმ რო ში, რომ ლის ახ ლოს იქ ნე ბო და სა-ვარ ჯი შო ად გი ლე ბი პარ კი, სტა დი ონი, სა ცუ რაო აუზი და ა. შ.ხში რად გვი ნა ხავს ცხე ნით მო ჯი რი თეც.ნუგ ზა რი ყო ველ თვის ცდი ლობ და სპორ ტსმე ნე ბის

გვერ დში მდგა რი ყო. ერ თხელ სა ქარ თვე ლოს მო ჭი-და ვე ები გერ მა ნი აში მი ემ გზავ რე ბოდ ნენ. გზად მოს-კოვ ში შე ჩერ დნენ. ერ თი საწ ვრთნე ლი შეხ ვედ რა იქ-აც და გეგ მეს. ამ დროს ნუგ ზარს სტუმ რე ბი ჰყავ და სას ტუმ რო ში. მათ თა ვა ზი ანი ბო დი ში მო უხ ადა და ქარ თველ ფა ლავ ნებს და ეს წრო ვარ ჯიშ ზე...სპორ ტის ხელ მძღვა ნე ლის ას ეთი ყუ რადღე ბა

სპორ ტსმე ნებს სტი მულს მა ტებ და და ორ თაბ რძო-ლებ ში ის ინი სა უკ ეთ ესო შე დე გებს აღ წევ დნენ.

გარ ჯის ფა სი

სა მი წე ლი წა დი სპორ ტუ ლი წარ მა ტე ბის მი საღ წე-ვად არც ისე დი დი დ როა, მაგ რამ მი ზან მი მარ თულ და გა აზ რე ბულ შრო მას სამ წე ლი წად შიც შე უძ ლია მოგ ვცეს შე დე გი.

_ 141 _

1988 წელს კო რე აში (სე ული) ზაფხუ ლის XXIV ოლ-იმ პი ური თა მა შე ბის გა მარ თვამ დე სა მი წლით ად რე და ინ იშ ნა ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე სა ქარ თვე ლოს სპორ-ტის თავ კა ცად.ოლ იმ პი ად ის ათ ვის მზა დე ბას წინ უძ ღო და მომ-

ქან ცვე ლი შრო მა. მათ შო რის სპორ ტსახ კო მის თავ-მჯდო მა რი საც, ხში რად ღა მის ორ-სამ სა ათ ზე სა-მუ შაო კა ბი ნეტ ში იჯ და და მუ შა ობ და. ეს მის თვის ჩვე ულ ებ რი ვი ამ ბა ვი იყო. შინ რომ დაბ რუნ დე ბო და, წე სი სა მებრ, აუც ილ ებ ლად გა აგ რძე ლებ და რო მე ლი მე წიგ ნის კითხვას. დი ლით კი ის ევ ვარ ჯი ში და მე რე საქ მე...მწვრთნელს, სპორ ტკო მი ტე ტის მუ შაკს, ან რო მე-

ლი მე სპორ ტსა ზო გა დო ებ ის ხელ მძღვა ნელს რომ რა-მეს და ავ ალ ებ და, მე რე იმ და ვა ლე ბის შეს რუ ლე ბას

მარცხნიდან: მაია ჩიბურდანიძე, ნუგზარ ენდელაძე, ნანა გაფრინდაშვილი, ელენე ახმიმილოვკაია

_ 142 _

ბო ლომ დე აკ ონ ტრო ლებ და. ასე რომ, ყვე ლა ნი მო ბი-ლი ზე ბულ ნი იყ ვნენ.ნუგ ზარ მა ყვე ლა წამ ყვა ნი სპორ ტსმე ნის ოჯ ახ ური

პი რო ბე ბი იც ოდა. ყო ველ შემ თხვე ვა ში, ცდი ლობ და სპორ ტსმე ნებს ყო ფი თი პრობ ლე მე ბი არ ჰქო ნო დათ, რომ მა ღა ლი სპორ ტუ ლი შე დე გე ბი ეჩ ვე ნე ბი ნათ სა-ქარ თვე ლოს სა სა ხე ლოდ.სე ულ ის ოლ იმ პი ად აზე სა ქარ თვე ლოს ათ ლე ტებ-

მა ხუ თი ოლ იმ პი ური ოქ როს, სა მი ვერ ცხლი სა და ხუ თი ბრინ ჯა ოს მე და ლი (39,23 ქუ ლა) მო იპ ოვ ეს. ბრწყინ ვა ლე შე დე გი იყო. ყო ფი ლი სსრკ-დან სა ქარ-თვე ლომ (სსრკ ხალ ხთა სპარ ტა კი ად ებ ში მო ნა წი-ლე თა გან) აჯ ობა უზ ბე კეთს, ლე ნინ გრადს, ლიტ ვას, სომ ხეთს, ლატ ვი ას, ეს ტო ნეთს, მოლ დო ვას, აზ ერ ბა-იჯ ანს, ყირ გი ზეთს, ტა ჯი კეთს და თურ ქმე ნეთს.16 ოლ იმ პი ელი და 12 მე და ლი _ ას ეთი იყო ჩვე ნი

სპორ ტსმე ნე ბის მო ნა გა რი სე ულ ში. ეს იყო ფან ტას-ტი კუ რი შე დე გი სა ქარ თვე ლო სათ ვის!სე ულ ში ოლ იმ პი ური ჩემ პი ონ ები გახ დნენ: ტყვი ის

მსრო ლე ლი ნი ნო სა ლუქ ვა ძე, თა ვი სუფ ალი სტი ლის მო ჭი და ვე და ვით გო ბე ჯიშ ვი ლი, მო ფა რი კა ვე ვლა-დი მერ აფ ციაური, ტან მო ვარ ჯი შე ლა დო გო გო ლა ძე და ფეხ ბურ თე ლი გე ლა კე ტაშ ვი ლი. ვერ ცხლის მედ-ლებს დაეუფლნენ: თა ვი სუ ფა ლის ტი ლის მო ჭი და ვე ლე რი ხა ბე ლო ვი და მსრო ლე ლი ნი ნო სა ლუქ ვა ძე, ბრინ ჯა ოს: ძი უდო ის ტე ბი გი ორ გი თე ნა ძე, ამ ირ ან ტო ტი კაშ ვი ლი, მძლე ოს ანი მაია აზ არ აშ ვი ლი, ხუთ-ჭი დე ლი ვახ ტანგ იაგ ორ აშ ვი ლი და წყალ ბურ თე ლი მი ხე ილ გი ორ გა ძე.

_ 143 _

სა ქარ თვე ლო რომ სე ულ ში ცალ კე ოლ იმ პი ური გუნ დით გა მო სუ ლი ყო, არა ოფ იცი ალ ურ ად მე ცა მე ტე ად გილს და იკ ავ ებ და(!). ჩვე ნებ მა აჯ ობ ეს ავ სტრა ლი-ას, იუგ ოს ლა ვი ას, იაპ ონი ას და სხვა დიდ ქვეყ ნებს.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის დამ სა ხუ რე ბად უნ და ჩა ით ვა-

ლოს ჩვე ნი მო წი ნა ვე სპორ ტსმე ნე ბის სსრკ ოლ იმ პი-ურ ნაკ რებ ში მოხ ვედ რა. მო გეხ სე ნე ბათ, რო ცა ორი თა ნა ბა რი სიძ ლი ერ ის სპორ ტსმე ნი ერ თი ად გი ლის მო სა პო ვებ ლად აცხა დებ და პრე ტენ ზი ას, ყო ფი ლი „უფ რო სი ძმე ბი” უპ ირ ატ ეს ობ ას თა ვი სი ან ებს აკ უთ-ვნებ დნენ... ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ის კა ცი იყო „კბი ლე-ბით” რომ იც ავ და ქარ თველ სპორ ტსმე ნებს. სე ულ ის XXIV ოლ იმ პი ური თა მა შე ბი ერ თგვა რი ეპ ოპეა იყო სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსმე ნე ბის თვის. ამ დიდ მა გა-მარ ჯვე ბამ დი დი სი ხა რუ ლი მო უტ ანა სა ქარ თვე ლოს სპორ ტის თავ კაცს ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს და მთლი ან-ად ქარ თველ გულ შე მატ კივ რებს.

ქარ თუ ლი სპორ ტის და მო უკ იდ ებ ლო ბი სათ ვის

ნუგ ზა რი ერ თა დერ თი ყვე ლა ზე ახ ალ გაზ რდა სპორ ტკო მი ტე ტის თავ მჯდო მა რე იყო. მო ვი და თუ არა სპორ ტის ხელ მძღვა ნე ლად, მა ლე სპორ ტსმე-ნებს სტი პენ დი ები მო უმ ატა. იმ ავ დრო ულ ად და იწყო კლუ ბურ სის ტე მა ზე გა დას ვლა. წე ლი წად ში 50-60 ავ ტო მან ქა ნას ურ იგ ებ დნენ მო წი ნა ვე სპორ ტსმე ნებს. ხო ლო 15 სპორ ტსმე ნი ან მწვრთნე ლი საცხოვ რე ბე-ლი ბი ნით კმა ყო ფილ დე ბო და.ნუგ ზა რის სპორ ტსახ კო მის თავ მჯდო მა რე ობ ის ას

და იწყო ფიზ კულ ტუ რის ინ სტი ტუ ტის სამ დარ ბა ზი-

_ 144 _

ანი კომ პლექ სის (ამ ჟა მად იქ სა ქარ თვე ლოს სპორ-ტის სა ხელ მწი ფო დე პა რტა მენ ტია) და ვარ კე თი ლის სპორ ტკომ პლექ სის მშე ნებ ლო ბა.მის დროს გა კეთ და დი დი ერ ოვ ნუ ლი საქ მე _ ორ-

ჯერ გა იმ არ თა სა ერ თა შო რი სო ტურ ნი რი ქარ თულ ჭი და ობ აში. სამ წუ ხა როდ, შემ დგომ ში ამ წა მოწყე ბას გაგ რძე ლე ბა აღ არ მოჰ ყო ლია...ნუგ ზარ მა ბევ რი იზ რუ ნა ახ ალი სპორ ტის სა ხე ობ-

ის ფრის ტა ილ ის სა ქარ თველ ოში და ნერ გვა ზე.სპორ ტსახ კო მის თავ მჯდო მა რემ, თა ვისი ავ ტო რი-

ტე ტის წყა ლო ბით, 1988 წელს ქარ თველ მო ჭი და ვე-ებს მცხე თის რაიონის სო ფელ წო დო რეთ ში ყო ფი ლი სატყეო-კვლე ვი თი ინ სტი ტუ ტის ოთხსარ თუ ლი ანი შე ნო ბა გა დას ცა საწ ვრთნე ლი შეკ რე ბე ბი სათ ვის. მა-ლე იქ კე თილ მოწყო ბის სა მუ შაოებიც და იწყო, მაგ-რამ ცნო ბი ლი მოვ ლე ნე ბის შემ დეგ, ეს ბა ზა მო ჭი-და ვე ებ ის თვის, უბ რა ლოდ და იკ არ გა...ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის დროს ქარ თულ ჭი და ობ აში გა-

მარ ჯვე ბულ აბ სო ლუ ტურ ფა ლა ვანს ჟურ ნა ლის ტე ბი წლის 10 სა უკ ეთ ესო სპორ ტსმენ თა შო რის ას ახ ელ ებ-დნენ, რაც ამ აღ ლებ და ქარ თუ ლი ჭი და ობ ის პრეს ტიჟს.სპორ ტის თავ კა ცი თა ნა ბარ ყუ რადღე ბას აქ ცევ და

ყვე ლა სა ხე ობ ას. მი სი თავ მჯდო მა რე ობ ის პე რი ოდ ში სა ქარ თვე ლოს ფეხ ბურ თელ თა პირ ვე ლო ბა ზე სხვა-დას ხვა ჯგუფ ში სა რე კორ დო 148 გუნ დი მო ნა წი ლე-ობ და. ის ეთ რაიონებშიც კი ჩა მო ყა ლიბ და გუნ დე ბი, სა დაც ად რე სა ერ თოდ არ ჰყო ლი ათ. კერ ძოდ, ყაზ-ბეგ ში, ჯა ვა ში, ცა გერ ში, ამ ბრო ლა ურ ში. ე. წ. „გარ-და მა ვა ლი ას აკ ის” 2 გუნ დიც შე იქ მნა, რომ ნი ჭი ერი

_ 145 _

ფეხ ბურ თე ლე ბი არ და კარ გუ ლიყ ვნენ. ახ მე ტა სა და თუ შეთ შიც შექ მნეს გუნ დე ბი. ქე დის რაიონმა მა შინ პი რვე ლად გა მო იყ ვა ნა ფეხ ბურ თის გუნ დი... ფეხ ბურ-თის მსა ჯე ბის ფი ზი კუ რი შე ურ აცხყო ფის თვის პირ-ვე ლად გა და ეცა საქ მე სა სა მარ თლოს... ნუგ ზარ ენ-დე ლა ძის დამ სა ხუ რე ბად უნ და ჩა ით ვა ლოს ქარ თუ ლი ფეხ ბურ თის გა მოს ვლა სსრკ ჩემ პი ონ ატ იდ ან და ერ-ოვ ნულ ჩემ პი ონ ატ ში სო ხუ მი სა და ცხინ ვა ლის გუნ-დე ბის მო ნა წი ლე ობა.1990 წლის ივ ლის ში ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის ინ იცი ატ-

ივ ით გა მოცხად და სპორ ტსახ კო მის და, სა ერ თოდ, ქარ თუ ლი სპორ ტის სრუ ლი დე პო ლი ტი ზა ცია.ჩვენ მა ცხე ნოს ნებ მა პორ დუ ბი ცეს მე ასე საიუბი-

ლეო სტიპ ლჩე იზ ში მი იღ ეს მო ნა წი ლე ობა. ეს ეც ქარ-თუ ლი სპორ ტის და მო უკ იდ ებ ლო ბის გზა ზე გა დად-გმუ ლი კი დევ ერ თი ნა ბი ჯი იყო.სპორ ტსახ კო მის ორ გა ნო გა ზე თი „ლე ლო” და მო-

უკ იდ ებ ელი გახ და სა რე დაქ ციო საქ მი ან ობ აში.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ ძალ-ღო ნე არ და იშ ურა, რომ

ჩვე ნი „თეთ რი მარ გა ლი ტი” ბა კუ რი ანს მი ეღო ზამ-თრის ოლ იმ პი ური თა მა შე ბის მას პინ ძლო ბის უფ ლე-ბა. ოთხმო ცი ანი წლე ბის მე ორე ნა ხე ვარ ში ყო ფი ლი სსრკ- დან ოლ იმ პი ად ის სა მი კან დი და ტი და სა ხელ და ბა კუ რი ანი, სო ჭი და ალ მა-ატა. აქ ედ ან კი ერთ-ერ-თი უნ და გა სუ ლი ყო სა ერ თა შო რი სო კონ კურ სში. სა-ქარ თვე ლომ ამ სა კითხთან და კა ვში რე ბით არა ერთ კო მი სი ას უმ ას პინ ძლა. თით ქოს ყვე ლას მოს წონ და ბა კუ რი ანი 1998 წლის ზამ თრის ოლ იმ პი ად ის სსრკ-დან ერ თა დერთ კან დი და ტად, მაგ რამ სწო რედ მა შინ

_ 146 _

იყო მძლავ რი სწრაფ ვა ქარ თუ ლი სპორ ტის და მო-უკ იდ ებ ლო ბი სა კენ და მოს კოვ მა ეს არ გვა პა ტია. ბა კუ რი ან ის ნაც ვლად ზამ თრის ოლ იმ პი ად ის მას პინ-ძლად სოჭს გა უწია რე კო მენ და ცია. სხვა რომ არ-აფ ერი ვთქვათ, იმ დროს ეს იყო სა სა ცი ლო ამ ბა ვი.ოთხმო ცი ანი წლე ბის მე ორე ნა ხე ვარ ში ინ ტენ სი-

ურ ად და იწყო ზამ თრის სპორ ტის მე ორე ცენ ტრის, გუ და ურ ის მოწყო ბა. ფოთ ში გა იმ არ თა ევ რო პის ჩემ-პი ონ ატი წყალ სათხი ლა მუ რო სპორ ტში.ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის თა ოს ნო ბით ქარ თულ სპორ-

ტში ბევ რი სა სი კე თო ნა ბი ჯი გა და იდ გა, რო მე ლი ერ თი გა ვიხ სე ნოთ...

გიორგი ბედინეიშვილთან

_ 147 _

სამ ტროდ მო სულ სა სტუ მარ სა...

1987 წე ლი იყო. „ცენ ტრი დან” თბი ლის ში „დამ სჯე-ლი” ბრიგ და გა მოგ ზავ ნეს ორ თაბ რძო ლე ბის სამ მარ-თვე ლოს უფ რო სის, ბერ ძნულ-რო მა ულ ჭი და ობ აში მსოფ ლი ოს ორ გზის ჩემ პი ონ ის, გე ნა დი სა პუ ნო ვის მე-თა ურ ობ ით. მოს კოვს რა ტომ ღაც სა ქარ თვე ლოს მო-ჭი და ვე თა ნაკ რე ბი გუნ დე ბის ხელ მძღვა ნელ თა დას ჯა ეწ ადა. სა ქარ თვე ლოს სპორ ტსახ კო მის თავ მჯდო მა რემ, ერ თობ თბი ლად მი იღო სტუმ რე ბი და მა თი თან დას-წრე ბით მოს კოვ ში სა კავ ში რო სპორ ტსახ კო მის ხელ-მძღვა ნე ლო ბას ტე ლე ფო ნით ესა უბ რა. თან მად ლო ბა გა და უხ ადა ას ეთი სა პა ტიო სტუმ რე ბის თბი ლის ში ჩა-მობ რძა ნე ბი სა და დახ მა რე ბის თვის. „დამ სჯე ლი” ბრი-გა და ამ ტაქ ტი ანი ჟეს ტით სახ ტად დარ ჩა. დახ მა რე ბა კი მარ თლაც აღ მოგ ვი ჩი ნეს _ ნორ მის ზე ვით გა მო-უგ აზ ვნეს ჩვენს მო ჭი და ვე ებს სა ჭი დაო ლე იბ ები და სპორ ტუ ლი ტან საც მე ლი. ასე შე ეძ ლო ნუგ ზარს სამ-ტროდ მო სუ ლი კა ცი მოყ ვა რედ მო ეკ იდა.

კა ცო ბა ში ჩემ პი ონი იყო

ნუგ ზარს ერ თი მე ტად კე თი ლი თვი სე ბაც ჰქონ და _ ერ თგვა რი ხი დი იყო მე გობ რებს შო რის. სკო ლის, ინ სტი ტუ ტის, სპორ ტის, სამ სა ხუ რის მე გობ რე ბი ერ-თმა ნეთს გა აც ნო და დააახლოვა. მო სიყ ვა რუ ლე კა-ცი იყო და მე გობ რე ბის უზ არ მა ზა რი წრეც ჰყავ და. მის არა ერთ მე გო ბარს, რა თქმა უნ და, დღე საც ახ-ლო ურ თი ერ თო ბა აქ ვს ნუგ ზა რის ოჯ ახ თან. ვინ მეს რომ გა უჭ ირ დე ბო და, მზად იყო, თუნ დაც შუ აღ ამ ის-ას დად გო მო და მას თავ ზე. მო რი დე ბუ ლი და წე სი-

_ 148 _

ერი კა ცი იყო, უღ ალ ატო, სა ოც რად კარ გი მა ნე რე-ბით, ელ ეგ ან ტუ რად იც ვამ და, ხმის სა უცხოო დიქ ცია ჰქონ და, და ბალ ხმა ზე ლა პა რა კობ და. კა ცო ბა ში ნამ-დვი ლი ჩემ პი ონი იყო, სა ოც რად უყ ვარ და ბავ შვე ბი, იყო სა მარ თლი ანი პი როვ ნე ბის შე ფა სე ბი სას.ერ თხელ, სა სიკ ვდი ლოდ გან წი რულ მე გო ბარს მკერ-

დით გა და ეფ არა და თვი თონ მი იღო მძი მე ტრავ მა. ამ ის გა კე თე ბა ნუგ ზარის მსგავს რა ინ დებს შე უძ ლი ათ მხო ლოდ.

სპორტის მუშაკებთან

_ 149 _

მრა ვალ ჟა მი ერი როკ ფე ლე რის სა სახ ლე ში

ოჯ ახ ში შე საშ ვე ბი კა ციაო, ამ ბობ დნენ ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე ზე. ერ თა დერ თი, რა შიც თა ვის ავ ტო რი-ტეტს იყ ენ ებ და, ის იყო, რომ თა მა მად იშ ვი ათ ად დგე ბო და. თუმ ცა, სუფ რი დან ად რე ამ დგა რი არ ავ-ის უნ ახ ავს. ქარ თუ ლი სუფ რის ად ათ-წე სი ზედ მი-წევ ნით იც ოდა. თუ და ით ან ხმებ დნენ და თა მა დო ბას გას წევ და, იმ სუფ რა ზე ყოფ ნა ზე იმი იყო. ერ თი ას ეთი ზე იმი სი ეტ ლში (აშშ) 1990 წელს როკ ფე ლე-რე ბის კარ მი და მო შიც მო ეწყო. დი ახ, იმ წე ლი წადს სი ეტ ლში „კე თი ლი ნე ბის მსოფ ლი ოს თა მა შე ბი” გა-იმ არ თა.ყვე ლა ფე რი იმ ით და იწყო, რომ სა ქარ თველ ოში (სო-

ხუმ ში) ნამ ყოფ მი ლი ონ ერ როკ ფე ლერ თა ერ თადერთ წარ მო მად გე ნელს ქარ თუ ლი კერ ძე ბი მო ნა ტრე ბია. შე უტყვია, რომ „კე თი ლი ნე ბის თა მა შებ ზე” ერ თი ქარ თვე ლი ქალ ბა ტო ნი ყო ფი ლა. იგი შინ მი უპ ატ იჟია და ჩა ხოხ ბი ლის მომ ზა დე ბა უთხო ვია. ჩა ხოხ ბილ თან ერ თად ჩვე ნე ბურ მა ხინ კა ლი, მწვა დი, შქმე რუ ლი და ხა ჭა პუ რიც მი არ თვა სუფ რა ზე. როკ ფე ლე რის ზღაპ-რულ სა სახ ლე ში დი ლამ დე ის მო და თურ მე ქარ თუ ლი მრა ვალ ჟა მი ერი, სუფ რას ნუგ ზარ ენ დე ლა ძე უძ ღვე-ბო და. როკ ფე ლე რე ბის ოჯ ახი და ახ ლობ ლე ბი აღ-ფრთო ვა ნე ბას ვერ ფა რავ დნენ. ყო ჩაღ, ქარ თვე ლე-ბოო! _ იძ ახ დნენ თურ მე ამ ერ იკ ელ ები. ნუგ ზარ მა მრა ვა ლის მნახ ვე ლი როკ ფე ლე რე ბიც კი მო აჯ ად ოვა თა ვი სი უზ ადო ქცე ვით და სი დარ ბა ის ლით.

_ 150 _

სა ხე ლი ნა თე ლი კა ცი სა

ნუგ ზა რი პატ რი ოტი კა ცი იყო. ქარ თუ ლი ენ ის, გან სა კუთ რე ბით კი სპორ ტუ ლი ტერ მი ნო ლო გი ის სიწ მინ დი სათ ვის იღ ვწო და.ოთხმო ცი ანი წლე ბის პირ ველ ნა ხე ვარ ში კვლავ ძა-

ლუ მად და იწყო სა ქარ თველ ოში რუ სი ფი კა ცი ის პო-ლი ტი კა. ქარ თვე ლე ბის მო ძუ ლე ლი გა ჩო ვის თბი-ლის ში ვი ზი ტის შემ დეგ, სა შუ ალო სკო ლებ ში გა იზ-არ და რუ სუ ლი ენ ის სა ათ ები, რე დაქ ცი ებს რუ სუ ლი დუბ ლის გა მო ცე მაც და ავ ალ ეს, „ნორჩ ლე ნი ნელ საც” კი (“იუნი ლე ნი ნეც”). მხო ლოდ ქარ თუ ლი სპორ ტუ-ლი გა ზე თი „ლე ლო” დარ ჩა უდ უბ ლოდ.ამ საქ მე ში კი ნუგ ზარ ენ დე ლა ძემ გა ზე თის მთა-

ვარ რე დაქ ტორ თენ გიზ გა ჩე ჩი ლა ძეს თან ერ თად გა-მო იჩ ინა სიმ ტკი ცე და შე უვ ალ ობა.ნუგ ზა რი ახ ალი და ნიშ ნუ ლი იყო სპორ ტსახ კო მის

თავ მჯდო მა რედ. სამ სა ხურ ში სადღე ღა მი სო მო რი-გე ობა იყო შე მო ღე ბუ ლი. ცკ-დან სპორ ტში მო სულ კაცს რი დის თვა ლით უყ ურ ებ დნენ. ერ თხელ, რე-კავს ნუგ ზა რი სპორ ტსახ კო მის ახ ალ გაზ რდა მო რი-გეს თან. „დე ჟურ ნი” გის მენ თო, უპ ას უხა. იმ ავე სა-ღა მოს გვი ან დაბ რუნ და ნუგ ზა რი თა ვის კა ბი ნეტ ში და ახ ალ გაზ რდა თა ნამ შრო მელს უთხრა: „ყმაწ ვი ლო, იც ოდე, შენ მო რი გე ხარ და არა „დე ჟურ ნი”. ის დიდ პა ტივს სცემ და ქარ თულ ენ ას, თუმ ცა, რუ სუ ლი ენ-აც ჩი ნე ბუ ლად იც ოდა.ამ აგი ანი კა ცი იყო ნუგ ზა რი. ვი საც სპორ ტში ერ-

თი წვე თი ოფ ლი და უღ ვრია და ნუგ ზარ ენ დე ლა ძეს იც ნობ და, ის ამ სა ხელ სა და გვარს ვე რას დროს და-

_ 151 _

ივ იწყებს. ან და მა ტი ვით იზ იდ ავ და ყვე ლას, ოღ ონდ სპოტ სმენს გა ემ არ ჯვა და ეს იყო ნუგ ზა რის თვის ყვე ლა ფე რი. ნამ დვი ლი კო ლო რი ტი იყო, ზურ გს უკ ან არ ას დროს იტყო და ვინ მე ზე აუგს, მორ ცხვი ღი მი-ლის პატ რო ნი, მო სიყ ვა რუ ლე მა მა და ერ თგუ ლი მე-უღ ლე გახ ლდათ. უბ რა ლოდ, ეს იყო ნუგ ზარ ენ დე-ლა ძე, რო მე ლიც და აკ ლდა არ ა მა რ ტო მის დიდ სა-ახ ლობ ლო წრეს, არ ამ ედ მთლი ან ად სა ქარ თვე ლოს. დარ ჩა სპე ტა კი სა ხე ლი და ღირ სე ბა ნა თე ლი კა ცი სა.

უკ ვდავ ყო ფა

ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის ამ ქვეყ ნი დან წას ვლის შემ დეგ მი სი სა ხე ლი ეწ ოდა ერთ-ერთ ქუ ჩას მის მშობ ლი ურ ბაღ დათ ში, მო ედ ანს და სკვერს თბი ლის ში ჭავ ჭა ვა-ძის პროს პექ ტის ბო ლოს (ვა კის სა საფ ლა ოს თან).სა ქარ თვე ლოს სპორ ტის აკ ად ემი ასა და ტექ ნი კურ

უნ ივ ერ სი ტეტ ში და წეს და ნუგ ზარ ენ დე ლა ძის სა ხე-ლო ბის სტი პენ დია, ხო ლო სახ ლს ყიფ ში ძის ქუ ჩა ზე, სა დაც იგი ბო ლო წლებ ში ცხოვ რობ და, გა უკ ეთ და მო ქან და კე გია ჯა ფა რი ძის მი ერ შეს რუ ლე ბუ ლი მე-მო რი ალ ური და ფა.ნუგ ზა რის სა ხელს დი დი სიყ ვა რუ ლით ინ ახ ავს მი სი

სათ ნო და მო სიყ ვა რუ ლე მე უღ ლე თი ნა თინ (ტა ტა) ძი ძი გუ რი-ენ დე ლა ძი სა, შვი ლე ბი _ თეა და ვახ ტან გი, სი ძე _ სე ბას ტი ან ჯონ სტო ნი, რძა ლი _ ინო ინ ას-არ იძე, ნუგ ზა რის და ნა ნა, შვი ლიშ ვი ლე ბი და ვით ენ დე ლა ძე, ელუ ის-სა ლო მე ჯონ სტო ნი, თი ნა თინ ენ-დე ლა ძე. მე გობ რე ბი სა და ნა თე სა ვე ბის დი დი წრე.

_ 152 _

_ 153 _

დედასთან

ყრმობა, ოჯახი, შვილები, შვილიშვილები...

_ 154 _

_ 155 _

ნუგზარი და მისი დედ-მამა - ლელა და შალვა

მამასთან ერთად

_ 156 _

ნუგზარის და ტატას ბედნიერი დღეები

_ 157 _

მეუღლესთან თინათინ (ტატა) ძიძიგურთან ერთად

_ 158 _

შვილებთან

მეუღლესთან და შვილებთან

_ 159 _

მეუღლესთან და შვილებთან

_ 160 _

_ 161 _

ტატა

_ 162 _

თეა და ვახტანგი

თეა და ვახტანგი

_ 163 _

ვახტანგი და ნინოსები და თეა

ვახტანგი

_ 164 _

მარცხნიდან: სებასტიან ჯონსტონ (სიძე), თეა ენდელაძე, ნინო ინასარიძე (ვახტანგის მეუღლე), ვახტანგ ენდელაძე

_ 165 _

თეა და სები

შვილიშვილები: ტატა ენდელაძე, თეა ენდელაძე, ჯასპერ ჯონსტონ, ფილიქს ჯონსტონ

_ 166 _

შვილიშვილები: ელვის -სალომე ჯონსტონ,დავით და თინათინ ენდელაძეები

_ 167 _

ერთ

იანი

, დიდ

ი ო

ჯახ

ი

_ 168 _