fiche lecture cf conflit simmel 4-9-12 02
DESCRIPTION
le conflitTRANSCRIPT
-
FichedelecturepourleGrandLyon
DirectiondelaProspectiveetduDialoguePublic
CatherineForet,FRV100,5septembre2012
LeConflit
GeorgSimmel
1reparutionen1908sousletitreallemandConflict. Traductionfranaise:Circ,1992.RditionsCircpoche1995,2003,159p.Prface:JulienFreund.
Lauteur
Nen1858Berlinetmorten1918Strasbourg,GeorgSimmelestunphilosopheetsociologueallemand,quiainfluencdenombreuxintellectuelsjusquaujourdhui:MaxWeber,KarlMannheim,AlfredSchtz,RaymondAron,ErvingGoffman,HowardBecker,AnselmStrauss,IsaacJoseph,PatrickWatier,RaymondBoudon
Danslundeseslivresmajeurs,Soziologie(paruen1908,rditenfranaisauxPUFen1999),Simmelexpliquequecequelasociologiedoitobserver,cesontlesliensquiexistententrelesindividuscequilappellelasocialisation(traductiondutermeallemand,quinerenvoiepasauxthorieshabituellesdelasocialisationcommetransmissionsociale).Ilyasocialisationselonlui,loilyaactionrciproquedeplusieursindividus.(Sociologie,p.43).
GeorgSimmelacritsurdesthmesaussidiversquel'argent,lamode,l'art,lareligion,laville,lespauvresSonuvrenatredcouverteenFrancequ'partirdesannes1980,etsonouvragesurLeConflittraduitenfranaisseulementen1992.Ilyaffirmequelessituationsdeconflitparticipentlaproductiondeslienssociaux,etdoiventtreconsidrestoutautantcommedesformesdedissociationquedunification,auseindesensembleshumainsoellessedveloppent.
-
2
Louvrage
Danscetessaisansaucunchapitrenisoustitre,Simmelmetenvidencelapportpositifdesconflitsdanslaviesociale.CommelexpliqueJulienFreunddanslaprfacedelouvrage,ilmontrequeloindtreundysfonctionnement,unaccidentdanslaviedessocits,leconflitenfaitpartieintgrante.Ilcontribueactivementlaproductiondesrapportssociauxetleurredfinitioncyclique,tissantenmmetempsquildfaitdesliensentrelestreshumains.
Sitouteinteractionentreleshommesestunesocialisation,alorsleconflit()doitabsolumenttreconsidrcommeunesocialisation.Danslesfaits,cesontlescausesduconflit:lahaineetlenvie,lamisreetlaconvoitise,quisontvritablementllmentdedissociation.Unefoisqueleconflitaclatpourlunedecesraisons,ilestenfaitunmouvementdeprotectioncontreledualismequispare,etunevoiequimneraunesortedunit,quellequellesoit,mmesiellepasseparladestructiondelunedesparties.(p.19)
Parcequeleconflitsusciteoumodifiedescommunautsdintrt,desregroupementsenunits,desorganisations(p.19),parcequilestunevoiequiparticipelarsolutiondestensionsentrelescontraires,ilnestpasseulement,contrairementlavisiondominantequelonpeutenavoir,unlmentdestructeurdelaviesociale;ilestaussiunfacteurconstructeurdunit.Lerreurdapprciationcourantequiconsistevoirleconflitsousunanglepurementngatifasasource,selonSimmel,dansledoublesensduconceptdunit:
Nousdsignonsparletermedunitlaccordetlacohsiondlmentssociaux,paroppositionleurdisjonction,leurexclusion,leursdissonances;maisuneunit,cestaussilasynthseglobaledespersonnes,desnergiesetdesformesconstituantungroupe,latotalitfinaledecellesci,danslaquellesontcomprisescesrelationsunitairesausenstroitaussibienquelesrelationsdualistes.(p.22)
Enprenantdesexemplesdanstouteslesunitsdelaviesociale,despluspetites(couple,famille)auxplusgrandes(partispolitiques,syndicats,nations,glises),desplusanciennesauxplusrcentes,etensintressanttoutessortesdesituationsconflictuelles,Simmeldmontrequecesrelationsdualistesquisontluvredansleconflit,cesforcesdedissociation,coexistenttoujours,enfait,avecdesforcesdunification.Etpluttquedapprofondirlanalyse,communmentadmise,desaspectsperturbateursduconflitetdesventuelssaccagesqueceluiciopredanslasocit,ilsattacheessentiellement,danscetouvrage,mettreenavantlesaspectsconstructifsdessituationsconflictuelles.
Lhostilitcommeformedesrelationshumaines
lappuidesathse,ilexpliquedabordquetoutesocitabesoinduncertainrapportquantitatifdharmonieetdedissonance,dassociationetdecomptition,desympathieetdantipathiepouraccderuneformedfinie(p.22):lasocitestlersultatdecesdeuxcatgoriesdinteractionsquisontluvredanslattractionetlarpulsion.Ainsidanslemariageparexemple,
unecertainemesurededsaccord,dloignementintrieuretdedisputesextrieuresestorganiquementlietoutcequienfindecomptepermetauliendesubsister.(p.24)
Ainsigalementdelaviedanslesunitssocialesbeaucouppluslarges,ocesontdesformeslatentesdeconflit(laversion,lesentimentdtredestrangersetdesennemislunpourlautre)quipermettentdevivreensemble:
Sanscetteaversion,laviedanslesgrandesvilles,quimetchacunquotidiennementencontactavecdinnombrablesautresindividus,nauraitaucuneformepensable.Toutelorganisationintrieuredececommercehumainreposesurunegradationextrmementvariedesympathies,dindiffrencesetdaversions,lespluspassagrescommelesplusdurables.()Cest[lantipathie],lestadeprcdantlantagonismepratique,()quiengendrelesdistancesetlesphnomnesderejetsanslesquelscegenredevieseraitabsolumentimpossiblemener:lamesureetlanaturedeslmentsquilacomposent,lerythmeselonlequelelleapparatetdisparat,lesformesdanslesquellesonluiobittoutcelaconstitue,enmmetempsquelesmotifsdunificationausensplustroitduterme,untoutinsparabledumodedeviedanslesgrandesvilles;cequiyapparatimmdiatementcommeunedsocialisationnestdoncenvritquelunedesesformeslmentairesdesocialisation.(p.27)
-
3 Simmelexpliquedunepartquilexistedansltrehumainunepulsionformelledhostilit,symtriquedubesoindesympathie(p.43),etdautrepartqueloppositionfaitpartiedelarelation:cenestpasseulementunmoyendeconserverlarelationglobale,maisaussilunedesfonctionsconcrtesquilacomposentenralit.(p.26)Etilexamineaufildelouvragetouteslesformesdeconflit,latentoudclardepuislespritdecontradictionquihabitelesnatureslesplusdocilesjusqulaguerre,enpassantparlajalousie,lecombatludiqueetlesdiversesmodalitsdelaconcurrenceentreindividusouentregroupessociaux,pourmettreenvidencelerledintgrationextrmementpositifdelantagonisme.(p.24)
Concurrenceetsocialisation
Parmilesdiversesformesdecombatquilproposelanalysedulecteur,Simmelsepenchetoutparticulirementsurlaconcurrenceuneformedelutteindirecte,danslamesureolesdeuxpartiesdploientdeseffortsparalllesenvuedunseuletmmeenjeu.Quecesoitdansledomainecommercial,scientifiqueouartistique,laluttenestpasalorstournecontreladversairemaisversunbutcommun.Uneunitsupraindividuelledenatureconcrteousociologiqueenglobelespartiesetleurrivalit,onlutteavecladversairesanssetournercontrelui,enquelquesortesansletoucher.(p.75)Lacibleviseparlesconcurrentsconsistantengnraldisposerensafaveuruneoudenombreusestiercespersonnes,elleobligelesdeuxpartiesconcurrentesserapprochertrstroitementdecestiers.Laconcurrencenadoncpasquedeseffetsdestructeursoucorrupteurs:aufinal,commelacomptition,ellecontribuecrerdenouvellesvaleurs,oudenouvellesconnaissances,quivontreprsenterunbnficeouunsuccspourcestiersoupourlensembledelacollectivitconcerne.
CestencelaselonSimmelquersidelavaleurnormedelaconcurrence,pourlecerclesocialauseinduquelellesedroule:nonseulementelleproduitdesvaleursobjectives(unedcouvertescientifiqueparexemple),maisellegnreunimmenseeffetdesocialisationparcequelleobligeleconcurrent,quivoitquilunrival()alleraudevantetserapprocherdeceluiquoncherchesduire,selierlui,tudiersesforcesetsesfaiblessesetsyadapter,cherchertouteslespasserellesquipourraientreliersaproprepersonneetsonpropretravailausien,oulestablir.(p.76)
[Laconcurrence]parvientdinnombrablesfoisralisercedontseullamourestcapablepartelle:reprerlesdsirslesplusintimesduneautrepersonne,avantmmequelleensoitconsciente.Latensionantagonistecontreleconcurrentaffinelasensibilitducommerantauxtendancesdupublic,jusquluidonnerunesortedinstinctextralucidepourlesvariationsdesesgots,desesmodes,desesintrts;etpasseulementchezlecommerant,maisaussichezlejournaliste,lartiste,lelibraire,leparlementaire.Carlaconcurrencemoderne,quelondfinitcommelecombatdetouscontretous,estenmmetempslecombatdetouspourtous.Personnenenieraquilyaquelquechosedetragiquedanslefaitqueleslmentsdelasocittravaillentlesunscontrelesautres,etnonensemble,quedinnombrablesforcessontgaspillesluttercontreunconcurrent().Maisdanslebilansocial,touslesaspectsngatifsdelaconcurrenceneviennentquaprslimmenseforcedesynthsequereprsentelefaitquedanslasocit,laconcurrencerestemalgrtout()uneluttepourplaireetpourrendreservice,pourobtenirdesconcessionsetdessacrificesdetoutessortes,uneluttedupetitnombrepourlegrandnombreetdugrandnombrepourlepetitnombre;bref,untissudemilliersdefilssociologiques,dufaitquelaconscienceseconcentresurlavolont,lesentimentetlapensedesautres,queceuxquioffrentsadaptentceuxquidemandent,quelonmultiplieavecingniositlespossibilitsdeplaireauxautresetdeselesattacher.(p.77)
Danscephnomnecomplexequestlaconcurrence,danslaquelleunhommesebatcontreunautre,certes,maispouruntroisime,laconqutedecetierspeuttreobtenuesansautresmoyensquelesmoyenssociologiquestelsquepersuaderouconvaincre,augmenteroudiminueruneoffre,suggreroumenacer,bref,aumoyenduncontactpsychique.Etcetteconqutenestsouventriendautrequecela:lacrationdunlien,depuisleliendunmomentquestunachatdansunmagasin,jusquaumariage.(p.80)
Delintrtdellasticitdelaformesociale
partirdecesconsidrations,Simmelexpliquequelescerclessociauxdiffrentselonlaquantitetlanaturedesconcurrencesquilsautorisentetaffirmequilyaunerelationentrelastructuredechaquecerclesocialetlaquantitadmissibledeconflitsentreseslments.Ilsepenchesurdiffrentstypesdunions,degroupes,dassociations,jusquauxensemblespolitiquesetauxcommunautsreligieuses,pourmontrerquechaqueorganisationhumainedoitrsoudrelaquestiondesavoirquellequantitdefrictionsinternesellepeutsupportersansallerjusqusedfaire.Etildistinguedeuxstructures,apparemmentopposes,quipeuventsupportersansclaterunequantitnotable
-
4 dhostilitsinternes(p.82).Dunepartlescollectivitstrsbienorganises,danslesquellesunesolidaritorganiquepermetautoutdassumerlesdommagescaussparlesconflitspartiels(lEtatmoderneenestunbonexemple,quinonseulementsupportesansproblmelesluttesdespartispolitiques,malgrlegaspillagedeforcesquecelaentrane,maisquilesutilisemmepourassurersonquilibreetsondveloppement);dautrepartlesstructuresfaitesdecompartimentstancheslesunsauxautres(chaquepartietantseulesupporter,encasdeconflit,lesdommagescaussparuneautre,sansquelensembleensoitls).Fairelebonchoixoulabonnecombinaisonentrecesdeuxmthodes,()voilunequestionnaturellementvitalepourtouteassociation,depuislafamillejusqulEtat,insisteSimmel.(p.83).Danslensemble,ungroupepourradautantmieuxcombinerlesdeuxmthodesquilestplusgrand,expliquetil.EtcestfautedavoirtrouvcetquilibrequelesvillesEtatsdelAntiquitetduMoyenAge()ontsouventtaffaiblies,voiredtruitesparlesluttespartisanesinternes.(p.84)
Audeldecestypesdorganisation,Simmelpasseenrevuelesdiffrentesmodalitsparlesquelleslescerclessociauxcherchentouontcherchempcherlesnergiesdestructricesdelemportersurlesforcesdunitquilesmaintiennentsouds.Ilvoqueenparticulierlesfreinsquecertainessocitsontmisenplacepourrprimerlaconcurrence(leprincipesocialistedelorganisationunitairedutravailetleprincipeplusoumoinscommunistedelgalitdesrevenusdutravail)(p.90);etceuxquedautresgroupesontinventpourlimiterlesmoyensdelaconcurrencesansempcherlapoursuitedecelleci(p.98)notammentledroitetlamorale.Danslecasdunensemblepolitiqueparexemple,cestlecodepnalquimarquelalimiteaudeldelaquelleleconflitetlavengeance,lesactesdeviolenceetlestraitementsdefaveursontinconciliablesaveclexistencedecetensemble(p.81).Dansdautrescas,cestllasticitdelaformesocialequipermetdesopposerauxforcesinternesantagonistes,sansperdreaucundeslmentsquipourraientencoretreutileslunit.Cettelasticitcaractriseparexemplelesordresmonastiques,quipermettentauxlansmystiquesoufanatiques()desedonnerlibrecourssansdangerpourlEglise(p.115);alorsquedansdesorganisationsplusrigidesoudogmatiques,lesdissidencesinternesentranerontdavantagederupturesdanslunitgnrale.Dansdautrescasencore,cestlerempartdelamoralit(p.118)quiinstauredesinterditsdestinsviterladissociationdeteloutelgroupe:lespritchevaleresque,parexempleconduitlesfortsprotgerlesfaibles,contrelerapportnaturelquiveutquelessecondssoientexploitsourejetsparlespremiers.Simmelexploretoutparticulirementcesujetlesrapportsentrehommesetfemmes,avantdeconclurequelamoralitestlavritableprotectiondesfaibles,quinepourraientaffronterdesforcesdchanes.(p.116)
Desadversairesunisparlacceptationdenormescommunes
JulienFreundlesoulignedanssaprface:cequiintresseSimmel,cestlacapacitduconflitcontribuerlargulationsociale,inventerdesnormesetdesrglescommunesauxdeuxpartiesencauseactivitquitmoignedeprocessusdunification.Danslejeuoulecombatludiqueparexemple,onsunitpoursebattre,etonsebatensesoumettantdesnormesetdesrglesreconnuesdesdeuxcts.(p.47)Danslesguerresmodernes,lecombatestsoumisdesrestrictionsdepartetdautre(onsinterditcertainespratiques,parconventionsmutuellementacceptes);restrictionsquitmoignentselonSimmeldelacoexistenceduprincipedecombatetdeceluidelunion.Leconflitjuridiquegalementreposesurunelargebasedunitetdeconsensusentrelesadversaires:cetypedeconflitsupposeeneffetunesoumissioncommunelaloi,unrespectdesformesquisontconsidrescommeabsolumentcontraignantesparlesdeuxparties,laconsciencequetoutelaprocdurealieuauseindunpouvoiretdunordresocial,quiseulsluidonnentsonsensetlagarantissent.(p.50)Idemdanslesaffairescommerciales:lesdeuxpartiesconstituentuneunit,danslamesureoellesreconnaissent,bienqueleursintrtssoienttoutfaitopposs,desnormesquileslientquilesengagent.
Cerapportrciproqueentreladualitetlunitdelarelationsocialeestgalementvisiblepartoutolespartiessontanimesdunintrtobjectif,cestdirelorsqueleconflitnengagepaslespersonnesellesmmes.Ainsiproposdesluttespolitiques:Laconsciencedentrequelereprsentantdintrtssupraindividuels,denepaslutterpoursoi,maisseulementpourlacause(p.52)nenlverienlaradicalitducombat.Maisleconflitdemeuredanscecasplusquejamaiscirconscritetportparlarigoureuseunitdesnormesetdescontraintescommunes.FreundnotecesujetdanssaprfacelarservedeSimmelproposdelanotiondeluttedesclasses.Celuicidveloppeeneffetlideselonlaquellecettelutteapermisauxouvriersdeprendreconsciencedeleursolidarit(),maisgalementauxpatronsdefairedemme,desorteque,grcecettedoublevisionpluscohrentedesproblmes,ilfutplusfaciledeconduiredesngociationsetdelesmenerbonterme.(p.11)Simmeldonnelexempleduboycottorganisparlesouvrierscontrelesbrasseriesberlinoises,en1894,voquantlerespectmutuelquisestinstaurentrelesprotagonistesdufaitdelvacuationdetoutehaineinterpersonnellelesleadersreconnaissantquechacuntaitportpardesncessitshistoriques.UnevisionralistedecetypeagalementtamorceselonluienAngleterrelafinduXIXmesicleparlunitrigoureusementsupraindividuellequistaitimposedans
-
5 lesactionsdessyndicatsetdesassociationspatronales(p.54):laviolenceducombatnediminuepaspourautant,maiselleestalorsmieuxadaptesesfins,plusconcentreauservicedubutpoursuivi.
Lepatronnestplusentantquetelunbuveurdesangetungostedignedelenfer,louvriernestplusdanstouslescasdunecupiditcoupable,lesdeuxpartiescommencentaumoinsnepassereprochermutuellementleursrevendicationsetleursstratgiescommesilsagissaitdemalveillancespersonnelles.(p.53)
Situationsconflictuellesetchangementsocial
CommeMaxWeber,soncontemporain,Simmelinsistesurlefaitquelesconflitspeuventcontribuerl'volutiondelasocit.traversleurentreenconflit,leshommesdfontunordresocialpoureninstaurerunautre.Maismmesilavictoirerechercheparchaqueprotagonistenestpasatteinte,leconflitmodifiechacunedesdeuxparties:iladeseffetssurlastructureinternedechacunedelle,sursacohsion.Simmelrappelledabordquunconflitentredeuxindividuspeuttrsfacilementmodifierlundentreeux,nonseulementdanssarelationlautre,maisaussienluimme(p108).Neseraitcequeparcequeceluiquiluttedoitrassemblersesespritsetsesforces(sichzusammennehmen):laconcentrationestncessairepouravoirunechancederemporterlavictoire.EtSimmelexpliquequilenestdemmepourlesgroupes:
Encasdeconflit,cettencessitdecentraliser,deresserrerfermementtousleslments,quiseulepermetdelesutiliserselonlesbesoinsdumomentsansperdredeforceoudetempssimposetoutnaturellement,sibienquedansdinnombrablesexempleshistoriques,ellevajusqudominermmeladmocratielaplusparfaiteentempsdepaix.(p.109)
Cestcequiexpliquelinteractionbienconnueentrelaconstitutiondespotiqueetlestendancesbelliqueusesdungroupe():laguerreexigequelaformedugroupesoitrenforceparlacentralisation,etcestledespotismequilegarantitlemieux.(p.109).IlexisteainsiselonSimmelunrapportfondamentalentrelaformeunitaireetlactionconflictuelledungroupelefficacitdecerapportlemportantmmeparfoissurlavantageimmdiatdechacundesadversaires:
Danslesconflitsentreouvriersetpatronsaucoursdesderniresdcennies,celasestimposdelafaonlaplusvidente.EnAngleterre,laCommissionRoyaledesOuvriersdcrtaen1894quelastricteorganisationdesouvrierstaitunavantagepourlespatronsdelammebranche,etdemmecelledespatronspourlesouvriers.Eneffet,ilestvraiquilpourraitenrsulterquesiunegrveclatait,ellepourraittreplustendueetpluslongue;maiscelaseraittoujoursplusavantageuxetplusconomiquepourlesdeuxadversairesquetouteslesngociationslocales,lesarrtsdetravailetlesconflitsmesquinsquinenfinissaientpas,enlabsenceduneorganisationrigoureusedesparties.()EnAllemagneaussi,lesouvriersavaientreconnuquilsavaienttoutintrtuneorganisationserreetefficacedupatronat,justementpourrglerleursconflitsdintrts.Carseuleuneorganisationdecegenrepeutavoirdesreprsentantsaveclesquelsonpeutngocierentoutescurit,cestseulementfaceellequelesouvriersdelabrancheconcernesontassursquelesacquisneserontpasremisenquestionpardespatronsquinenfontpaspartie.()Contreunemasseconfusedennemis,onremportecertesplusfrquemmentdesvictoiresisoles,maisonarrivetrsdifficilementdesactionsvraimentdcisives,tablissantvraimentlerapportdesforces.(p.111)
Leconflitcreduchangementsurleplansociologique,danslamesureoilpeutamenerungroupedpasserlargementbiendesdivergencesetdescartsindividuelsensonsein.Ilcontribueaussicequelesrelationsinternesaugroupegagnentuneclart,unefermetquilnavaitjamaisconnues.Siltatdepaix,eneffet,permetauxlmentsantagonistesdungroupedevivreentreeuxdansuntatderelativeindtermination,ltatdeconflit,enrevanche,resserresifortleslmentsetleurfaitsubiruneimpulsionsiunitairequilssontsoitobligsdesesupporter,soitdeserepoussercompltement.(p.114)Cestainsisouventloccasiondesluttescontreunennemiextrieurqueseproduisentdesscessions,quecertainsmembressontexclus,demanirefairetairelesvoixdiscordantes.Linstantouundangerouuneagression[obligeungroupe]resserrersesrangsautantquepossibleserajustementceluiquiassurerapourlongtempsoudtruirajamaissonunit.EtcestaussipourcetteraisonquepourunEtattraversdoppositionsintrieures,uneguerreextrieurepeuttrelemoyenultimedelessurmonter,maisparfoisaussidefaireseffondrerdfinitivementtoutlensemble.(p114)
-
6 MaisSimmelnoteaussiquendehorsdelaguerre,lemaintiendundangerchronique,duncombatquelonnemnepasmaisquirestelatent,dunemenaceconstanteparunennemiextrieur,estparticulirementpropiceaurenforcementdusentimentdunit.Surtoutlorsqueleslmentsconcernsonttendancediverger.
CestcequeremarqueMontesquieu:tandisquelapaixetlaconfianceassurentlagloireetlascuritdelamonarchie,unerpubliqueavaitbesoindecraindrequelquun.(p131)
Quandlesventuelslmentsantagonistesauseindungroupenontpersonneaudessusdeuxpourleurimposerlunit,quandilsontunerelativesouverainet,ilsaurontfacilementtendancesesparersiundangerpartagpartousnelesforcepasresterensemble.Ainsi,expliqueSimmel,lesentreprisesconflictuellestendentbeaucoupplusquelesentreprisespacifiquessassurerdsleurnaissancelacooprationduplusgrandnombrepossibledlmentsordinairementdisperss.()Dansdesactionspacifiques,onacoutumeengnraldeselimiterauxlmentslesplusproches();maispoursenfairedes"allis"(),onprendsouventdeslmentsaveclesquelsonnaguredechosesencommun.(p.132)
Commentsachventlesconflits?
Soulignantquilexistetoujoursdesgermesdeconflitdanslessituationsdepaix,etquilfautdoncadmettre,danstoutecollectivit,unrythmeinfinidelalternanceentreguerreetpaix,Simmelsepenchedanslesdernirespagesdesonlivresurlesconditionsdachvementdesconflits(lepassagedelapaixlaguerrereprsentantselonluiunproblmemoinsgravequelinverse).Ilnotequelapremirecausedachvementdunconflitestlebesoinouledsirdepaix(p.137)quipeuttreleproduitdelasimplelassitudeducombat,delpuisementdesforcesenprsence,maisaussidudtournementdelintrtduconflitparunintrtsuprieurdirigversunautreobjet(casdunebataillepouruneproiedontunautresempareentretemps);ouencoredeladisparitiondelobjetduconflit.Audeldecescausesdachvementdunconflit,Simmeldistinguelesdiffrentesmaniresdepasserdelaguerrelapaix:lavictoire,dabord,unphnomnetoutfaitsingulierdelavie()quinadanalogieavecriendecequisepasseordinairemententreleshommes(p.141);lecompromis,ensuite,quilqualifiedelunedesplusgrandesinventionsdelhumanit,tantilfaitpartiedestechniquesquenousutilisonstoutnaturellementpournotreviequotidienne.(p.143)Toutchangedechosesetuncompromis,etceluiciestselonSimmelledbutdetouteconomiecivilise.Maisaudeldeschoses,dontlchangesupposetoujoursuneprivationetunrenoncement(),onpeutchangerdelamourettouslescontenusintellectuels,sansquilsoitncessairedepayercetenrichissementparunappauvrissement.
Lerenoncementlobjetjugprcieux,parcequelonreoitsousuneautreformelavaleurquilreprsente,estunmoyenvritablementprodigieuxdanssasimplicitdexprimerdesintrtsoppossautrementqueparlecombat.(p.144)
Enfin,Simmelvoquelarconciliation,unmodepurementsubjectif,quicontrasteaveclecaractreobjectifqueportelachvementducombatparlecompromis.(p.145)
Danslescasinnombrablesolesraisonsdemettrefinauconflitnesontpaslesconsquencesdurapportdeforces,cequiestenjeu,cestsrementcettetendancetoutfaitlmentaireetirrationnellelarconciliationquiesttoutautrechosequelafaiblesseoulabienveillance,lamoralesocialeoulamourduprochain.
Simmelcltainsisonouvrageparunerflexionsurlanotiondepardon,ensoulignantquelarapiditdelarconciliation,du"pardonneretoublier"estdunegrandeimportancepourledveloppementstructurelultrieurdelarelation.Alorsquelanonconciliationfaitpesersurlapaixlombreduprochainconflit,ledegrdintensitdelarelationrconciliedpasseceluidelarelationquinajamaistrompue(p.149).Laprincipaleraisondecettatdefaittantquecelacreunarrireplansurlequeltouteslesvaleursettouteslestendancessauvegarderlunionsedtachentplusclairementetplusconsciemment,pourlesmembresdugroupeconcern.
________________________