I,

I I: I.

I. I·.

~:

Duplo

Korldo

S.nuela (lamvela)

MGA DULANG PANLIBANGAN NOONG PANAHON NG PANANAKOP NG MGA KASTILA

Ang popular na anyo no peNgsahang Ito ay tumitlngln sa husay sa pagbigkas at pangangMWtran na hango sa Bibliya, mga sawlkain at kasablhan •

. Ang taglsang Ito ay n191(11mula sa pamamgltan ng alamat ukol sa insesan nawalan _ dala n kakahul nlto sa da at.

Nagtng tanyag Ito noong IM·Iabinsiyam na ·Siglo dahll sa kakulangan sa mga babasahln at miPIIIJIIbangan. Ang kaslngkahulugan nitong saltta ay nangangahuluganG lllllilllukuyang mga balita o current events sa m a Mehlkano. Ito ay lsang dulaflO a......at o melodrama na may tatatluhlng yugto. Ang karanlwang paktl ntto ay pag-~big, paghihlgantl, pantnibugho pagkasuklam at lbl pMg masisidhing damdamin na nilalahukan din ng katatawanan at r~glalarawan ukol sa araw-araw na b~hay ng rnga I

~---------~~~0~·----------------------------------Karltyo

Panunuluyan

Senakulo

Tlbllg

Lagaylay

Moro-moro . Saynete

Ma!Mhellntulld M tllng PfJiip« shOw M hilslk*uyen lAg anyo ftQ duiNng Ito nm QYifllllfnlt ng mgt taw ... ttuhM. Ito ay lseng m•h•-At tutt tltl g#l.,mt wplftQ tMgperangal sa tsang

ffiWin . n kMt,_. o llilfl · mefltt neuhln. ISWIMiiQIWm ang ~ ne ItO biQO mag-alas dose ng gabl sa panahon ng Kapaskuhan. Natut'.!:lQ!'OI ito sa paghanap ng tahanang rna agluluwalan sa sanggol nl Birheng Maria at Jose. Ang pagtatanghal na tto ay pumapakJI sa buhay at pagpapakasaklt ni Krlsto. Gtnuguntta ng pagtlttlftghal na Ito ang paghahanap nl Sta. Elena at Constantino sa krus na na kuan ka Hesus sa.m a kabundukan. Ito naman ang berslyon ng mga taga-Sorsogon at malaklng bahagi ng Kablkulan n ran al ka Sta. ena. Itinatampok sa pagtatanghal na Ito ang kagalingan ng rellhlyong Kris ano at an man in lbabaw nito sa rellh" on Islam. Ang anyo ng dulang ito ay naglng kllala noong mga huling taon ng

l pananakop ng mga Kastila. Ang karaniwan nitong paksa ay ukol sa ----------~~la~la~ha~d~sa~ka==u=a=li=an~n~lsa=n~=la~hi~o~ka==tu=t~ubo~·------------~

tg 13; •

' la at

k, 4.

lg

lg tg l.

J. I

10

tg Ia

mga sumusunod: . "L ,tub u,u 1 ;,a 1 uga no ay ang

MGA AKDANG PANRELIHIYON AT PANGKAGANDAiiANG-ASAL Doctrina Cristiana

Ang Doctrina Cristiana ay siyang kauna-unahang aklat na pangrclihiyong nalimbag . sa pamamagitan ng silograpiko noong 1593 dito sa Pilipinas. Ang aklat ay nasusulat

: ;, sa Kast:ila at Tagalog. Ang sumulat sa Kastila ay si Fr. Domingo Nicva at sa Tagalog

ay si Fr. Juan de Planccncia. Inilalahad ng aklat ang mga pangunahing aral ng · Kristiyanidad na nararapat na saulado ng mga matatapat sa Iglcsya. Angmga nilalaman . ~yang mga sumusunod:

·Pater Noster - Ama Namin

. Ang panalanging ito ay hango sa. Mateo 6:9-13. Dahil sa ito'y saligan ng •pananalangin, kinakailangang saulado o p~~saulong dasalin. Ang ekstensyon ng ;·panalanging ito na pasaulo ay ang tinatawag na

1)analanging pasa-puso o panalanging ·

a sa agaran (impromptu). Ang kaharian ng Diyos ay hindi ang materyal manapa'y . ;an_g kapayapaan, katarungan, kabanalan, kalinisan, kabut.ihan kayat ang tradisyunal · 'na saling "Mapasaamin ang kaharian mo" ay tumpak sa diwa.

119

Lf\nl.( ( r'•IUy;>

••

I

- .. -1 .:,

, Dios Te Salve Maria (Ave Maria)

Hango ito sa Lucas 1:28. Noong 1593 ay wala pang surian ng Wil~ang bmbansa kayat ang salin ng "Dios te salve Maria" na "Aba Ginoong Maria" ay istorikong salin. Si Bithen Maria ay higit pa sa mga maginoo ang ranggo dahil sa pagiging Ina ni Hesus, ''Ang Dios ay bumabati sa Iyo Maria" ang diwa ng Aba Ginoong Maria.

Credo- Ang Sumasampalataya Ako

-Ito ang pinakabuod ng pananampalatayang Kristiyano. Sa madali't sabi: "Sa Krus natapos ng ating pag-aaway". (Ef. 2:16) at "Natatayo tayo ngayon sa pundasyong

· inilagay ng mga apostol at mga·propeta, na ang batong panulok ay walang iba kundi si Hesukristo." (Ef. 2:20) "May iisang Panginoon lamang, May iisang bautismo o binyag" (Ef 3:50)

. Ang Sampung U tos ng Diyos

.. ;

'

1. . 2 .

·3 . . 4. 5. 6 . . ,

' 7. 8.

9. io.

lbigin mo Ang Diyos nang higit sa lahat. Huwag kang magpahamak, manumpa sa ngalan ng Diyos:· Mangilin ka kung Linggo at pistang pangilin. Igalang mo ang iyong Ama at Ina.

Huwag kang pumatay ng kapuwa ~o tao. Huwag kang makiapid sa di mo asawa. Huwag kang magnakaw.

Huwag kang magbintang o manirang puri sa kapwa mo tao at huwag ka namang magsinungaling. ·

. Huwag kang magnasa sa di mo asawa. Huwag mong pagnasaan ang di mo ari.

· Ganito ang nakasulat sa banal na Aklat ba/tmy sa tinanggap ni Moiscs. ·, ' (

. 1. Ako ang Panginoon mong Diyos, huwag kang magkakaroon ng ibang mga diyos maliban sa akin.

2. Huwag mong babanggitin ang pangalan ng Panginoong Diyos nang walang . kabuluhan.

3: Alalahanin mo ang Sabat upang ipangilin ito. 4. lgalang mo ang iyong Ama at Ina. 5. Huwag kang papatay, 6., Huwag kang makikiapid .. 7 .. Huwag kang magnanakaw .. 8. Huwag kang sasaksi nang di totoo laban sa iyong kapuwa. 9. Huwag kang magnasa sa asawang babae ng iyong kapuwa.

10. Huwag kang magnasa sa bahay ng iyong kapuwa (Exodus 20:1-17).

120

••

.,

I I

." .. •

I.

l I

a

g

. A11g Mga Utos ng Iglesia

1. . Makinig ng buong Misa kung linggo at pistang pangilin .. Buo ang Misa at kalugod-lugod sa Diyos kung nagampanan ng nagsisimba ang mga

I sumusunod:

2.

1. Makiisa sa banal na gawain, alalaong baga'y mag-participate at makihig nang mabuti lalo na sapanahong binabasa ang mga salita ng Diyos at binibigyang paliwanag ng pari. Isaisip na ikaw ay participant at hindi observer

2. Makinabang kung ikaw ay walang kasalanang mabigat kahit na matagal

ka nang di nangungumpisal, dumulog ka't tanggapin ang tinapay na makalangit at pagJ?tapos ay masinsinan mong kausapin Siya, si Hesus. Kung ikaw ~y mayrootig kasalanang mabigat, mag-spiritual commun­ion ka at kausapin mo rin Siya at idaing ang mga kahinaan mo at piliting matanggap mo siya sa susunod na linggo pagkatapos mong makagawa ng kumpisal.

3. Mag-abuloy nang maluwag sa loob sapagkat ito;y sadyang utos ni Yahweh sa panahon ng pagsamba.

Pag nagawa mong ganito ang lagi mong pagsisimba, paglabas mo ng simbahan, ikaw ay ilaw at asin ng iyong kagwa subalit kundi mo

nagawang ganoon, maaaring maging batong katitisuran ka ng iyong ' '

kapwa sapagkat walang salita ng Diyos na kumapit at naiwan sa iyong ulo't puso, mga salita ng Diyos na malakas at mabisang daan sa pagbabago ng katauhan at pag-uugaling lisya ng tao.

Mag-ayuno at huwag kumain na lamang kati (karne) sa mg~ araw na ipinag­uutos ng Iglesya.

Hindi ,kasalanan. ang pagkain ng karne; ang kasalanan o masama ay ang di pagsunod ng kasapi sa Iglesia sapagkat ang kautusan ay isang pagdisiplina lamang o. pagkakait sa sarili bilang pagtitika sa nagawat}g mg kasalanan. Ito'y karaniwang ginagawj sa panahong ginu-gunita ang hirap at pagpapakasakit ni I Icsukristo, ang pasyon at kamatayan niya sa krus.

3. Magkumpisal at makinabang kahit minsan man lamang sa loob ng isang taon.

4. Umabuloy sa Iglesya ayon sa kakayahan.

, Sadyang ipinag-uutos ng Diyos ang tulungan ang mga nangangasiwa. sa Iglesya. "Datapwat ang paggawa ng mabuti at ang pag-aabuloy ay huwag ninyong kalimutan; sapagkat sa mga gayong hain ang Diyos ay totoong nalulugod." (Hb 13:16) "Magbigay ang bawat isa ayon sa ipinasiya ng. · kaniyang puso: huwag'mabigat sa loob o dahil sa kailangan: sapagkat iniibig

121

••

~;~· ., ·::' ~ ·.·. .

ng Diyos ang nagbibigay na masaya." (11 Cor 9:7) "Dahil sa atin kaya ito nasulat, sapagkat ang nag-aararo at ang gumigiik ay umaasang may ~~:'1:'arte siya sa aanihin. Naghasik kami sa inyo ng pagpapalang cspiritlial; malaking baga ba narnan kung urnani kami ng mga kapakinabangang materyal mula sa inyo ... hindi ba ninyo alam na ang mga naglilingkod sa templo ay

, twnanggap ng pagkain mula sa templo, at ang mga naglilingkod sa dambana ·

ay may bahagi sa mga handog sa dambana? Sa ganyan din paraan, ipinag­uutos ng Panginoori na ang mga nagngangaral ng mabuting balita o Ebanghelyo ay dapat mabuhay sa pamamagitan ng Ebanghelyo." (1 Cor 1

9:10.:14)

5. Huwag pakakasal nang labag sa utos ng Iglcsya, alalaong baga'y huwag pakakasal sa huwcs, sa mcyor at sa di kapanalig.

I Ang Pitong Kasalanang Mortal

1. Ang kapalaluan 2.

3.' 4.

5. '\ 6.'

7.

Ang karamutan

Ang kalibugan

Ahg kagali tan

Ang kayamuan sa pagkain at pag-inom Ang kapanghilian

. Ang katamaran

~.Labing-apat na Pagkakawangga ·

1. 2 .

Thtlawin ang may hirap at sakit. Pakainin ang nagugutom

. 3. · Painumin ang nauuhaw

4. Padamitin ang walang damit · 5. Tubusin ang nabihag

•• I 6. I Patuluyin ang walang tp.tuluyan

· 7. · Ibaon ang namatay

8. Aralan ang di-nakakaalam

9. Aralan ang napaaral.

Ang taong nagkasala ay papagdalitain . . to.· ·It'

,_t'1. Ipagwalang bahala sa loob ang kasalanan ng nagkasala sa iyo.

·; '12 .. · Huwag isaloob ang pagrnumura ng tao sa iyo : .. :' i3. ~ Aliwin ang nalulumbay.

:·;_':14. Ipanalangin sa Diyos ang nabubuhay at ang nangamatay na tao.

·, ...

122

• ." 1 , I

':' , ' IL

••

· na1

atir

ng

ina:

(171

(18 tao.

. · akd

Bik

pan

Mg

Ang Pasyon ' .......

. . Hindi kaila sa atin na sa pagdating ng mga Kastila, ang .pinakamalaking ·· .· ·konttibusyon na binigay sa at:in ay ang pananampalatayang Kristiyano. Kaya, hindi ' ·. ' na~pagtataka na m~sulat hanggang sa kasalukuyan ang sakit, pagdurusa at buhay ng

.· ~ 'a.ting Panginoong Hesukristo. Ito ay'tinatawag na PASYON na inaawit tuwing panahon

:'ng Kuwaresma. Ang tono ng awit ay naaayon sa pook at lalawigan. Kapag ito ay ··inaawit, sagutan ang babae at lalaki . . · .' . . ·-

May apat na Pasyon na ang nasulat. Ito ay ang akda ni Gaspar Aquino de Belen

:0:(1704), Don Luis Guian(1750), P.-Mariano Pilapil (1814), at P. Aniceto dela Merced

(1856). Sa apat na nabanggit, ang. sinulat ni P. Mariano Pilapil ang naibigan ng mga

I tao. Ito ay may walqng pantig at limang taludtod sa bawat saknong. Ang kanya ring li ·•

I akda, ang nasulat sa iba't ibang wikain· sa Pilipinas, tulad ng Tagalog, Iloko, Bisaya at '.

· .Bikol. Ang kay P. Aniceto dela Merced naman ang ipinalalagay na pinakapam­· .. panitikang akda.

:d;

)dga Nilalaman Ng'Pasyon ·~~. f, '

~.

: : . ~

· 1. Ang Panalangin sa Diyos at Mahal na Birheng Maria - Dito ay pin'-'puri ang

Diyos Ama at si Birheng' Maria sa lahat ng Kanilang kabanalang ginawa at

ang paghihirap ng Kanilang anak sa pagtubos sa sala ng sanlibutan. . :

2. Ang Paglalang ng Panginoong Diyos sa Buong Mundo- Nasasaad sa libto · • ng Genesis na nang lalangin ng Diyos ang Mundo ay araw ng Domingo.

Anim na araw ang Kanyang ginamit bago naiayos ang lah~t. Sa ikapitortg:~ araw Siya ay namahinga at ipinagbilin na ang araw ng Sabado, ang pampitong araw · ay ipangilin.

a. Unang araw (Linggo) ""- nilalang ng Diyos ang langit sa kaitaasan at ilalim ng lupa na kinalalagyan impiernong parusahan.

b. Ikalawang araw (Lunes)- pinagbukod ng Diyos ang tubig at lupa.

c. Ikatlong araw· (Martes) - nilalang ng Diyos ang kahoy, halaman at hayop na kalugud-lugod kung t:ingnan.

d. Ikaapat na araw (Mierkoles) - nilalang ang buwan, araw at bituing maningning at nakaaaliw sa t:ingin.

e. Ikalim~ng araw (Huebes)- rt.ilalang ang ibon nananaahan sa hangin at isda sa tubig.

' f: Ikaanim na araw (Biernes) - nilalang ng Diyos si Adan. Napansin

Niyang nalulungkot si Adan kaya pinatulog niya ito. Habang natutulog,

123

••

J -

\ ... ,. •\ I'

--~-·

·-· ''i:'il'·l· .

•

J.'! ·'~. ':.~ l

'. 't."'f

,\ :

'_:_'.:. .

. ,·,

·'I''

~. i..- .. : ., '

... ; ~ . . '

3.

hinugot sa -kanyang tadyang si Eba. Sinasabing kaya raw sa tad yang siya htnugot ay upang maging m~llapit sa puso. Ipin:1gl,i11t ng Diyos kay Adan na pakamahaliri. si Eba dahil katawan din'·daw niya ~to. Ipinagbilih naman kay Eba na sintahin parati si Adan, susundin araw- .· gabi tungkol sa gawang mabuti. Ipinagbilin sa kanila na huwag kakanin ang bunga hg isang puno na naroroon sa paraiso.

Ang Pangingimbulo ng Dcmonyo sa Mag-asawang Adan at Eva - Dahil sa kasaganaang tinatamasa ng mag-asawang Adan at Eba ay nainggit ang

. demonyo at naisipan nitong niag-anyong ahas upang tuksuhin si Eba na :. noon ay namamasyal malapit sa punong ipinagbabawal. Tinukso niya si Eba at kumain naman ito ng ipinagbabawal na prutas at dinalhan pa niya si Adan. Matapos silang kumain · ay biglang nahiya ang dalawa sa kanilang an yo at kumuha ng pan tapis sa kanilang mga sarili. Noon din ay bp.maba .. · .ang Diyos. Tinanong Niya kung bakit hindi nila sinunod ang Kanyang tagubilin at sila ay isinumpa. Ang sumpa kay Adan - lahat ng kanyang kakanin ay manggagaling sa kanyang pawis at ang swnpa kay Eva ay siya ang maglilihi, magbubuntis, at manganganak. Tatlo ang nAaging anak nina , Adan at Eba. Ito ay sina Cain na hindi kumikilala sa Diyos, si Abel at si , : Seth na mababait, magagandang-asal at masunurin. Dahil sa inggit ay )­nagawang patayin ni Cain si Abel sa kabulillan. Tuluyang sumama si Cain · sa demonyo at dahil sa pa~gyayaring iyon, nagalit a~g Diyos at ginunaw niya ang mundo. Walong tao lamang ang nabuhay at ito ay ang pamilya ni

. Noe, ang kanyang asawa, at ang tatlong anak na may tig-iisang asawa.

Ang Panganganak ni Santa Ana k~y Ginoong Santa Maria- Si Sta. Ana ay matagal nang kasal subalit walang anak. Sinasabing siya ay baog subalit .dahil sa. kagustuhan ng Diyo~, siya ay naglihi at nagdalang-tao kay Sta. Maria. St Birheng Maria ay ubod ng ganda at napakabait. Noong siyam na

·• taon pa lamang siya, ipin.aso~1 ~iya sa kolehiyo. Wala siyang ginawa roon kundi ang magdasal araw at gabi. Naging asawa niya si Jose na isang '•

· tnaginoong pan day. '·,}

· Ang Pagkakatawang-t!IO ng I~alawang Persona sa Sinapupunan ni Gin~ong ( . .·· ., '.. . · Sta. Maria - Dahil sa kasalanan ,ng tao, nagkatawang-tao ang ikalawang persona sa sinapupunan ni Ginoong Sta. Maria. Kanyang ipinaglihi at ipinanganak ahg tutubos sa sala ng sanlibutan.

' '

. , '~-·~:: ;::: 6 .. Pattganganak kay Je'sus - Siyam na buwan na ang tiyan ni. Sta. Maria, · . : j~i{ )11

.) · ! samantalang naisipang iutos ni flaring Teberio Cesar na ang lahat ay umuwi :·.<·;~~;· .. : .·. 'sa- kani-kanilang bayan upang magbayad ng buwis. Noon nga lumisan sina

, _: : ·.-·~~~r~V~ .. 1 , , Maria at Jose patungo,ng Herusalet;n at ni isa ay walang nagpatuloy sa kanila ' ' ·\f/-fr~; . • hanggang sa may makita sila_ng silungan ng mga hayop. Isinilang nga sa

.:··-·· A •.•

124

' _,

a g a

s~

51

tg

>a lg ~g

ya na 'si

ay

d!1 ~w ;ni

,ay

alit ita. na

Lng

mg lrtg

l at

isang hamak na sabsaban ang Mesias (tagapagligtas) na tutubos sa sala ng

sanlibutan. Buong kweba ay lumiwanag at ang kalang1tan ay nagbunyi sa galak.

7. Ang Pagbibinyag kay Jesus- Noon ay may kautusan si Moises na sinumang bata na may walong araw na gulang ay kinakailangang binyagan. Ito ·ang naging dahilan ng unang pagtulo ng dugo ng Mesias.

8.

9.

. Ang Pagdalaw ng tatlong Haring Mago - Dahil sa talang sinusundan,

nagkatagpu-tagpo sa Palestina ang tatlong haring sina Melchor, Gaspar at

Baltazar buhat sa mga bansang Persia, Arabia at Saba. N agpatuloy sa

paglalakbay ang tatlong'hari hanggang sa nasun1pungan nila ang kaharian

ni Herodes kung saan tumigil sila ng may ilang araw. Sib ay kinapanayam ni Herodes kung saan sila patungo at sinagot siya ng tatlo na magsisimba sa kinaroroonan ng Mesias. Subalit isang anghel ang nagpakita sa tatlong hari,

na nagwika na lumisan na sila dahil may masamang tangka si Herodes.

Noon din ay lumisan sila subalit nang malaman ng hari na tumaka~ ang .kanyang mga panauhin ay ipinag-utos sa kanyang mga •. tauhan na hanapin ang, tatlo, subalit hindi sila natagpuan at ang isinunod na utos ay han a pin ang Mesias. Sa pagdalaw ng tatlong hari maydala silang mga regalo - si Haring Melchor ay mira na simbulo ng pagsakop sa sala ng tao, si I1aring

Gaspar naman ay insenso na nangangahulugan ng pagkamaunawain at

masaklolo, si Haring Baltazar naman ay nag-alay ng ginto na sumisimbolo

sa pagiging tunay na hari.

Ang Pagpapapugot ni Herodes sa Lahat ng Sanggol- Dahil sa inggitiniutos

ni Herodes s~ kanyang tnga sundalo na pumunta sa Belen, hulihin ang Mesias, subalit hindi nila ito natagpuan at iniutos ni Herodes na patayin ang lahat

• ng sanggol na may isang taon hanggang dalawang taon. Umabot sa 14,000 bata ang napugutan ng ulo. Subalit hindi nakasali roon si Jicsus sapagkat nagpakita ang anghel kay Jose at ipinag-utos na lisanin ang Belen at pumunta sa Nazareth.

10. Ang pagdalaw sa Templo ng Jerusalem- 12 taong gulang pa lang si Hesus

ay dumalaw na siya sa templo kasama nina Jos'e at Maria, subalit nagpaiwan

na roon si Hesus bilang pagsunod sa kagustuhan ng Diyos Ama.

11. Mga Himalang Ginawa·ni ·Hesus:

a. Pinagali1;1g ang ketungin, pilay, bulag at pipi,

b. Ang limang tinapay at dalawang isda ay nagkasya sa napakaraming tao

at ang mga ito ay nabusog lahat,

c. Ang pagbuhay sa ana.k ng hari ng Sinagoga na si Prinsipe Gayro, \

d. Ang pagpapagaling sa biyanan ni Pedro na may sakit, at

125

e. Ang pagbuhay kay Lazaro na kapatid ni Maria at Marta na noon ay may apat na araw nang ~·':',m'>tay. ;~r~~-tag-ut~-; ·· i Hems sa rn~r,: :- · >1

na hukayin ang libingan ni Lazaro at nang mabuksan ay.umalingasa-. .. ang baho subalit ito ay, bumangon at nabuhay na muli.

, ' 12. Hula ng mga Propeta sa acing Panginoong Hesuktisto:

' \ ~ .. ;1 .. -~:..: ' ;I ~ .

. , lj :;:,·

.' ·:_I

,, ,,.

13.

,·14.

. ··~.,.·,I.

I .. •; ''

\ .····

' .

a. sa Belen ipapanganak,

b.

c.

d. e .

g.

· darakpin ng mararahas,

tataliang di hamak,

mumurahin at duduraan pa sa mukha,

si Pilato ang hahatol ng kamatayan,

mula ulo hanggang paa ay matatadtad ng suplina,

h. 5, 000 palo pataas ang matatamo niya,

t. puputungan ng tinik,

1. papasanin ang krus ng ,sala, .. m. sa mga gayong saldt, ang ibibigay sa kanyang tubig ay apdong nap:'J\:apait,

n. ipaparipa sa krus kung patay na o sugatan pa, at

ng. mabubuhay na muli pag~aan ng tatlong araw.

Domingo de Ramos - Sumakay na si Hesukristo sa is~l'g Hermenta patungong Herusalem kasama ang mga apostoles na ang balak ay mangaral sa mga tao. Naghandog sa kanyang paanan ng palaspas at oliba ang mga ·taos sa pagsalubong sa knaya at ang iba ay umawit ng "Hossana filio David" na ang ibig sabihin ay salamat at sumapit ang mahal na anak ni David. Ang mainit na pagtanggap ng mga' tao kay Hesus ay lalong nagpaputok ng dibdib ng.mga eskribas at saserdotes' 'at n~buo sa kanilang isipan ang pagpapaliirap at pagpatay kay Hesus. .

· Lunes Santo- Nasa Herusalem na ·si Hesus. Sa may pintuan ay nakita nila ang isang puno ng Hegerang may malagong ang dahon subalit walang bunga . Ang punong iyon raw ay isinumpa ng Panginoon, kamukha ng taong

. makasalanan na walang ·kabana~n, kaya kahit na ang daho'y malabay ay wala ring pakinabang. Pumasok Siya sa templo at doon ay nangaral. Habang siya ay nangangaral lumapit si San Juan at nagwika na paano raw sila maniniwala kay Hesus. Sinabi ni. Hesus na gibain ang templo at itatayo niyang muli sa loob lamang ng tatlong araw. Lubhang nagtaka· ang mga hudyo at saserdote sapagkat ang tetnplo ay ginawa ngmay 46 na taon bago mayari nang lubusan. .

• · 15. Mattes Santo- Ipinangaral ni Hesukristo ang paghuhukom sa mga anak ni Eba.

126

Nil

Par:

I

~·

id ~

16.

1 I .

Mierkoles Santo - Sa araw na' ito, ipinagbili ni Hudas si Hesukristo sa halagang .. 30 pilak lamang.

Huwcbes Santo -It? ang huling hapunan ni Hesus kasama ang kanyang . mga apostoles. Pagkatapos kumain ay hinugasan ni Hesus angpaa ng kanyang mga apostoles. Si H udas naman ay tumakas sa templo at nagtungo sa mga hudyo at eskriba upang ituro ang kinaroroonan ni Hesus. Pinuntahan ng mga hudyo si Hesus at iginapos.

18. Biernes Santo - Sa araw na ito inihatid si Hesus kay Pilato at doon

ipinahampas si Hesus dala ang krus ng kasalanan. N aganap nga lahat ng hula ng mga propeta na siya'y puputungan ng tinik, hahampasin ng iatigo, mamamatay, ipapako l)a krus at susugatan, ililibing subalit pagkaraan ng tatlong araw ay mabubuhay na muli .

... -

~ ----GITI..IANG PA?-!A.IiON

Sa pagsapit ng ika-18 dantaon, sa pagyamungmonz ng m:nulaang panrelihiyon sa Tagalog, na naganap sa pagsipot ~~oong 17 04 ng Pasion .ni Aquino de Belen, nasirr.ulang lina­n&!n ang p;sa.saiays~~·. sa tulu~an. Ang ·1:1ga par3t..-ula sa mga :::.;:;;;'-:ia~:::;~;; <;t s.~, B1bllya ::!)' s1;:ang :m;? u:-.2.ng t:"'~d2 ng tub-

. . • •. c· ~L. ~: ·-.· .,...,.--.-· •. -··- ·- •. -..~., ~-.: ··~· :··!I!,: ........ ~•-·----. -·-r• -'-'~',.. •••-• • -·• - ··-c_;. :-'.f ltc. p8.r:g b::taa~ n~ :2.:.J.h.sn ay i1inci~ p2. ~i~:c.i~~n.:_ nais3s2.l!r: szt }:aan:y"Dang pampanitikan.

l.;;_-:: tradisyong relihi~·aso sa. panjtil:ang 1 ag2log a:-· rn.:~~!~ya.:~ ~-'z·~~g ~~nJ.abot :;:,. su}~d-:...:.lar; S2 P~:sion~ nc. ~;inatib:J:"·a.n ng mabil.l~ D:i paglap:.-1ap nr. katha ni Aquino de Delen, m. si­nundan ng ibc. p nang lurmor, - ng n~bl::tl2 bib.:-:g P:1syong T'i"'D:; :; iil4' s···v'd kzv H"r Ma ... i:mo ni 1aDil ~~ c V"'''" nagoa-~J.::~b ';.~·is;:~,:~. j~;.-th~'Il;· ci ~ji:dda2.;: ·n·~ -~-u;;:.l;·; ~;t e;~g 1~2:: .!:-~1ce~o ·::·: ~a r,~:-=r=:ed (1852). 1

t Sa :.-~l~~~·an~ :1a~t!~BL'J.:![ U!!aDf. ;r:~1auan; }:asa:)'~ayti-r:g p011rc!i::ly:J?!.;; a::f 1:~} P. /-'.ntonio de Borja na Aral na Tunay na !cwonr; Pag aacay ss. tauo, n~ng manga c&banalang gaua r::.fu"1£ mahgz n!aloual­hatir>g 5a."1tos na si Baraian ni Josaphat ( 1708), r;;:; b.::ta:,: sa mp. ~i~~ sa Griegc ni ~~n J12an D.ama.'-~~no. ~ 7 Unalin ang :.a~2t~~:j; nasa~'£ .... ~2ng Gr1:ga ~.{ ;_::: tu1 :~g 1sa!:z J :!.(::.be Bi":"-l.: ~: ang saling :;_.r!tin a~.-· isi;tali.I~ na.;-;1an n1 B3l~nz.c:.:-- ci:·. ~;:J.:; .... : C~: su !·~:-1st::2 (.16:~:2>; hindi nlati~:ak l:un; ~!i::. ;:,:~ -:_.:d..!\,'/\.: <.::1~ ....

.·~ isina~ag<;l::>!:' na:nan ni De Borja. 17

<:

Antonio de Borja, S. J.

.BARLAAi'\ AT JOSAPE!i~

Ang k:isaysayang "Ba.rlaan at Jos111hnt" ay umikot sa nab~~ng pag:mikap :r;g is~m~ hari na :miiilayn sa K.-ristiv:lno

1 f>r~odoro A. Agoncillo, The Developmem of the Tag.::lat; LPnguag~ and Litrter.:rc, p. 69. May binanggit si T.H. PaJ:do de Tz"era sa kanyang Biblioreca FJJ;._.,i...: (W~npon, C.C.: Government Printing Office, 1903), p. 199, na S:.nulat n:i ·LniJ Guian :mt: Pasion de Nuestro Seiior Je.ucristo, na lumabas sa Maynila DOOilf:l740. .

17 Gin21l1H ll.ll£ edisyong lim hag s~ imprem.: u: u. JN~ ~hi!:. D~yo! nn~r.r 1837. Tmgnan ling Tavera, op. cit., p. 70 at p. 264.

l":a;ose T. Medina, Ll1 Jmprento en Mr:nik desdc IIU: origines hosra 1810 (1896) (Amsterdam: N. Israel, 1%4), r. 74.

88

GITNANG F ANAHON

ang anak na prinsipe. Naituro ni1Tomas Apostol ang aral ng

Diyos sa India, na pinaghaharian noon ni Abenir. Dahil sa hulang magiging Kristiyano ang!kanyang magiging anak na lalaki, sinikap na ibukod ng tirahan at kapaligiran ang prinsi­peng si .Tos:.:oh:::t sap'.J nang isilang ito. Sa paglaki r.i Josaphat, rt3lliQ~l .. S:.Gll 1:~·.:~ cnL ~~rl~·~(.l~ ~~ i,.~~t~;~;l~;-llt ... ~~r. :-~!... ~,:..r:.:J:::: :-e:~­l"liyon. Natutuhar, ~iyang pag-isipan ang buhay at Kamatayan nang matanaw niya ang isang t:.1ong kahabaghJbag.

Nabaliraan ng matandang :paring si Barlaar,, na nasa Senaar, ang tungkol sa mabuting kalooban pj Josaphat. Nag­panggap siyang isang tagapagtinda kaya nakatagpo r..iya si Josaphat, na nahikayat niyang magpabinyag. Lahat ng ito'y lingid sa taalarnan ni Abenir hanggang sa makaalis na sa pa~2.sy~1 si Barlaar:. ;

Nc.ng matuklasa0 ni Ab~nir ang nangyari sa anak, iniutos niyang dakpin si Barlaan, ngunit di ito matagpuan. May pina­pagpanggap na Barlaan ang ll.ari at siyang dinakip. Sa gayon, sa pa.g-aakalc.ng maiagim ang kararatnan ng kaibigang p:ui, nagtapat si Josapha~ sa hari. Ngunit ang ganito'y naging daan para pagsikapan ni Jos:!phat na hikayatin ang ama. Napag.id­lala ni Abenir nc. kailangang pagrJ.rnok ang gamitin sa anak at hindi pagbabanta. Sa g;:y.m, hinamon ni A'tlenir ar:g anak sal.:.a ang lT,ga kapanali::; nito sa isang pagtatalo, at kung mana­nalo sina J asap hat at :aarlaan mapabibinyag ang hari at ang kampon nito. .

May tauhan ang hari na nahikayat nang una ni Josaphat kaya nagalit ang hari. Pinalitan niya ng mga mapanuksong babae angmga tagasilbi sa palasyo. Nagdz.mdam si Josaphat sa ama dahil sa tangkang pagbubulid nito sa kanya sa kasamaan.

Iminungkaru ng ministro ni Abenir na hayaang mamuno sa isang hiwalay na kaharian si Jcsaphat. Pumayag si Abenir. Subalit maraming tao ang lumipat sa kaharian ni Josaphat, kaya naisip ni Abenir na marapat lang na pabinyag siya. lni­wan niya ang kaharian kay Josaphat at namuhay siya nang tahimik hanggang .sa mamatay. lbig din namang manahimik ni Josaphat kaya iniwan niya ang kar.arian sa isang tapat na tauhan, si Barachias, at hinanap niya si Barlaan hanggang sa matagpuan niya ito. ·

Minsan tinawag ni Barlaan si Josaphat at sinabing mala-pit :na siyang mamatay. Pinasuntlo niya kay Josaphat ang rnga, rnonghe sa di-kalayuang monast~ryo. Nagnisa si Barlaan ·bago narnatay.

89 . .. --- ... ~,...__._..~~.:::-.~ ~----··

-;--..

_______ GITNANG PANAHON

·""·-

,: ~ -

··i?; Nanaginip minsan si Josaphat at nakita niya a_.1g dill~wang korona: isa para sa kanya at isa para sa ama. Siuabi niyang hindi marapat ang kanyang ama. Lumitaw sa pangitain si Barlaan at sin.isi siya nito. Nagsisi si Josaphat. Namuhay siya bilang ennitanyo. Nang marnatay siya. inilibing siya sa pu.,!od ni Bariaar,.

Nang mapag-alaman ni Barachias na namatay nasi Josa­ohat, pinahanap niya ang libing nito. Nang hukayin nila ang puntod, natagpuan nilang buo ang mabango pang bangkay "ng dalawa, na napabantog mula noon, kaya naman marami pa ang nagpabinyag.

Ang sinipi rita ay ang Capitulo XXXN 1 6 na tungkol sa pagpapakilala ni Josaphat ng kaharian ng Diyos sa amang hari.

Capitulo XXXIV

Pinagninilaynilay na magaling ni Abenir itong manga bagay na ito, at doon sa pagcaquitang yao,y, doon niya napag isip isip, baga man lingpas na cun baga sa arao, at doon naqui­Iala ang totoong matouid, na iqaimlupit sa hamac na capang­yarihan nang manga sinongaling niyang Dios, at ang pagca ang Iahat nilang otos na ipinasosonod, ay isang pagdaraya,t, c.ago­lohang hayag. Pinagcatipong noli ang lahat na manga Prin­cipes, at tanang guinoong casz.!}goni niya, at ipinahayag sa canila ang gayac na binabanta nang caniyang loob. Ay nang maquita,t, paayong lahat sa caniyang naiisipan, (sa pagca lini­uanagan na ang bait nila, nang totoong ibo sa langit, pina­paguindapat na baga silang qUinaauaan nang mahal na maiJa­nacop, dahilan sa pananalangi,t, pagaamoamo ni Josaphat) natouang masquit ang hari sa hatol na bigay nang marami, at dahilan doo,y, napanibu!os ang caniyang loob, na ipagbigay alam sa caniyang anac yaong caniyang gayac: Caya ngani, nang maquinabucasang yao,y, narparala ng isang sulat, na ang palama,y, itong manga masosonod: ang hari::.g si Abenir. sa liyag niyang anac na si .Josaphat, na pinagnanasaan ang boo niyang caguinhauahan. Nang maalaman mo anac corig liyag at ibig, na aco,)', binogsor.n nf:'lyon nang ixng ;narami,t, sari­saring pag-il:;ip, na tantang naca}\!g!::ibigay sa aquin nang ma­laquing nilahil at pagcaligalig. Sa pagca napagmasidmasid co, na ang tanang narini sa cahari~n co, at ang lahat ni~ang

.. c.}8De Borja, op. , it;. pp. 463-473.

90 ~~ .. .-

~-r

GlTNANG PANAHON dahila,t, bagay, ay ang camucha,y, aso !lang pagyao,t, _pag­cauala, at naiicot arao-arao, nang pagonti,t, pagcocolang sa· sa isa ring panahon, na pagcaquita co nang pamomolaclac at pamamayamongmong nang pananampalataya ninyo,t, pa­niniualan~ tinotonton at nan!! pagninimming na lao oa sa ma­liuanag na araw, na ito,y, siya' cong ipinaniniuala nang pagca ang lahat mong uiniuica sa aquin, ay siyang tunay na catotci­hanan: at gayon ding naquilala co na.t. natanto, ang mari -lim na casalanang nacabibihag sa aquin, at ang manga caraha­san niaring loob, na di magolot sa manga mata co, na tomi­ngi,t, magosisa sa totoong matouid na gaua, at di magpaqui­lala sa mataas at tunay na ama, na gungmaua sa lahat nang bagay, at bagcus tinitiquis cong ipinipiquit ang manga mata co, at tina tanguiliang masaquit; na masilayang tingnan ang liuanag nang mariquit na ilao, na di mamacailan, at ualang ca­malimalian, na ipinahahayag mo,t, sinasaysay, na ang igui­naganti co,y, pauang pagalimora,t, paghalay, pagpapacasa­ma,t, pagpapacadaual, pauang pasaquit at pagbibigay cara­lamhatian. At (sa laqui baga ng aquing caab-an! ) ang !along ipagpopotoc niring puso, ay ang pagca painapagpapatay co ang ualang caraming binyagan, na palibhasa,y, nacacasilian nang isang malaquing sigla,t, catapangan, at capangyarihang bigay nang Dios, di isa man pinangilabotang homarap, at tomalaghay sa paquiquisouay, at paglaban sa mga gaua cong di catouiran, hangang sa nauala,t, nangaotasan nang bl}hay. ~ Datapoua,t, ngayong malaglag na sa aquing manga mata, · yaong carilima,t, ngitngit, na nacabubulag sa aquin, anaqui nacaaanagag na aco, baga man cacaonting Iiuanag, ng catoui­ran, at ngayo,y, pinagsisisihan co na nang totoong loob, ang ualang caraming casalanan; manga caposonga,t, camaliang nanga gaua co. Nguni sa ibabao nitong lahat na ito,y, ang na oolol sa aquin ngayon, ay isang malaqui,t, daquilang olap na marilim, na nagdarala,t, di magfolot sa aquin, na aco,y, omasa sa magaling, ang pagiisip co,y, linilingling, na yaong munting liuayuay na bagong nanasoc sa alaala,t, panimdim, yaong mariquit na sinag at liuanag, ay houag cong camta,t, matingnan, at ang inihahanda rin sa manga mata nang aquing pagninilliy, ay ang manga sala cong ualang olat at bilang, na anaqui talastas manding si Christo,y, nalulupit sa aquin, at aco,y, tinitingnan nang manga rna tang pono ng gilit at di ogalin 'poot; na dahilan dito,y, tantong ualang capangyari­han na aco.v. caniyang patauarin, at tangapin pa sa mahal

- -r- ·-·

91

I

-I

i 1

i t l I

j, .. fi

' ~ 1-'i

J ~1

;

' :· :!·

! i

[:*

~ ~

;

~ / ~·~n _:1.-

":i•.fi· rl

/

- ,>

~ GITNANG PANAHON

ging mahigpit na nangangaral si Bustamar1te sa kanyang pag­sasalaysay, na pinatunayan ng kanyang Si Tandang Basio Ma­cunat.

Mababanggit na sa panahong ito, may dalawa pa ring mahahabang kathang mauuring tagapagpauna ng nobelang Tagalog, 9agaman mga salin lamang: ang hulog sa Tagalog ng Martir sa Golgota (1872) ni Juan Evangelista at Ang Bagong Robinson (1879) ni Joaquin Tuason buhat sa sating Kastila ni Tomas de Iriarte ng libra ni Campe.15

SI TANDANG BASIO MACUNAT

Ang kat:hang Si Tandang Basio Macunat ay isang kasaysayang isinasalaysay ng tauhang nasa pa­magat. Ang kasaysayan ay lumilita w na kina papa- -looban ng isa pang salaysay, sapagkat ang aral na ibig ipahatid ni Tand2ng Basic sa kanyang pagsaS2.­laysay ng buhay niya ay nakapaloob sa isa pa ring kasaysayang sinulat ng ama niya, si Antonio, at ipinamana sa kanya, ang tungkol sa isang angkang taga-Tanay rin.

Nakaririwasa sina Don Andres Baticot o Cabe­zang Dales at Dona Maria Dimaniuala, · na may dalawang anak, sina Prospera o Proper at Felicitas o Pili. Sila'y pawang reliliiyoso at maawain, at lub­hang iginagalang ng bayan. Ipinasiya ng mag-­asawa na ipadala si Proper sa Maynila para papag­aralin. Tuto1 sf Pili dahil sa maaaring kahantungan ng kaluluwa ni Proper doon. Matapos humingi ng payo sa kura, si Cabezang Dales ay nagpasiyang papag-aralin sa Maynila si Proper. Nakilala ni Proper ang kaibhan ng buhay sa kabL~asnan, at lingid sa kaalaman ng pamilya ay nabuyo siya sa sugal. Bumalik sa bayan niya si Proper at sa gitna ng karingalan ng pagsalubong sa kanya, .napag­tanto rin ang ginawa niya sa May nila: siya'y na-

15Regalado, Ang PagkaunJad ng Nobelang Tagalog, pangatawang edlqon, -(Mayaila: _ Surian na Wikaq Pambansa, 1949), p. 9.

. .. ~:·;.:~~-;~': :.··~~-.:~tf~ ':~. :.. . -- . •. . .

152

GllNANGPANAHON baon sa utang, sapagkat tumulong-dili sa ama sa pagsasaka, at naging mabiro sa mga babae. Dahil dito, nagkasakit ang ama hanggang sa ito'y ma­matay. Nangako si Proper sa ina at sa kapatid na magpapakabait na, subalit di nagtagal ay baon na naman sa utang ang binata, kaya ito'y inihabla na. Para mahango sa pagkakabilanggo, nagbili si Cabe-zang Angi ng natitirang ariarian nila, ngunit di rin nagkasiya- at si Proper ay nahatulang ipatapon sa Balabac. Si Pili, dahil sa pamimighat;i, ay nagka-sakit at namatay rin. ·

Ang sipi natin ay ang pagtutol ni Pili sa pag­aaral ni Prooer sa Maynila. 1 6 Mahihinuha sa ba­haging ito ang pagnanais ng maykatha, si Busta­mante, na mapanatili sa dilim ang kaisipan ng nas<!sakupang Pilipino, isang bagay na tina1akay at tinuligsa ng mga makabayang Pilip ina. 1 i

NANG mabal!taan ni Felicitr~<: itong manp naisipan nanr. niyang magulang ay nalumbay siyang totoo; at sa m:llaquing

:caramdaman nang caniyang Ioob, ay nangu<>ap siya sa cani-. tatay nang ganito:

~<':- -Tatoo, po, baga, tatay, na paluluasin, po, ninyo si """"perc sa Maynila?

. -Oo, ang sagot nang caniyang ama. -At ano,t, paluluasin, po, ninyo?

- -Baliu ca! ang sigao ni cabesang Dales, baliu ca! nang mag-aral-aral sa Maynila nang iba,t, ibang hindi rnapag­

n dito sa at in na para-para tayo,i, manga hangal, na ualang U4l1Iamang iba cundi dumain at mag-araro.

-Maano po, tatay, ay houag, po, ninyong paluasin si­)era. -At baquit? -Ayuan co po; subali,t, masasabi co, po, sa inyo, na

;~u .. .,arnan!!-mr~s;~mang tatoo ang cotub nang aquing Ioob, at i, p_o, ang tacot co, n~_baca sacali.t, mapa-

Si Tandang Basio Macun<Zt (Maynila: Imprenta - -~. 1885}, pp. 10-12. . . . .

7Bfuanggit ni Jose- Rizai ang mallng paniwalang ipinalaganap _ ~ _ ga: katutub4;». tungkol sa- Jdnauuwi~ ng sinumang J!l&B-8J"al, sa.:::::~~~;; , _ . iJaZ. -YUndiri. ~- Si. T~- Bczs10 Macunczt; sa-- nobel&Dg ·· ~:"''~"',-2:-c-: -- ~

,-'_::~~~~"~--~~}~~~~~-:~>·- ~-- . -· -~ '- -:{:'t~;:ji~::-'-153

'j ~-ld.l fh! ii;;

- ' . , I

:·t I

..

I.

__ ·J

. .I -i"( .c.;;!ii ·,·' .'~

.:~i' -~,,

.t.

t'1 ~

';) ~

.- .. ~ -~ .... ~

·";?'I --:Ji! - " -

1.·; i ' -. . ~ ~ . :1 .~ ·""~-_ ..... .,., -"' t

./

., "

Gl T ,ANl:t PA .. KA.HOL'\

t;:,-r; c ang aquing cap~tid, na mirillmahal at mlnamz.bz..it - · toto;, cung paluasin, po, rJnyo siya S2. Maynila.

-Houag~cang ma9ali~\)~ljuc.P!!i~.<l~g sagot ni cabe ;_-!dres. Riquif;' aniya, mapapahamac ang·-ca:patid mong h ~)~:pero, ganiyong cabait · siya, paluasin co man siya ! ~ -~ ynila? ·

-P..indi, po, aco macasagot sa inyo; datapoua,t, di :-.,.:ou.iquita po ninyo, o nabalitaan caya, ang nagyayari sa :-c.:c:::;;: bat<c ng pinapag-aral sc. Maynila, na rntbabait na

. c;2it siia, nang sila~, umalli sc. casiping nzng canila.ng rr. :'20-::lU'. nc. nii2 sc canicaniL::ne bavan. av iba n2 2n£ CC\

:g ~s:ii ~l· Ug:2.L: TI2 t2 Dl sc. dl g-2YO~., 2 y ualang-U<:l2.-silang ~Jc.1nrrn cundi lumigao at h.1rr1c~yao sc c2.tawan?

-·I)~ J22"~ Lcq:.:iquitc..! po niriyc): o ~abalitaan !--~2ya, :·..:.rf.!.£.!.2gaL~tg SG h~2ynila niy.:.>n§ rr.a.r;g.<t nasabi cong: t-:zta, c:J;i1 z.no eng na:utuhan nila door;, ay pagdating, po, rito ::2y~n. o sa bzy,,ng canilang pinagbuhatan; ay :nhdi na :-:.arurunc:1f c--.:.m:::la::r:. S2. matah:nda ::~t am: pagouruga,· ;.::;, sa m;;;n<'2~ vuno. c.~ sa rnan£:2 Sacerdote-2v hindi m. • .. ' 1::: ,_ - ...

;_:lua?

-- Di baga naquiquita, po, ninyo~:o nabalitaan caya, c.ng caramihan r..c.tii1£ manga tagalog, tabi sa di ganoon, nag-aaraf 5a Ma)'nila,·_.ay ualang ibang natutuhan doon cu1 · · ang dilafig-capalaffiafahan'sa callilang 'capoua·tauo?. -..

' ·. : ~- ::-.~a yo; pong baharo";~Jatay;:·: cayo rmfp6,-- ang . .,... ,,.;.; susundiiF.nuriit·":-i 'm:affiamahaliliiE~:co~~on""':tbtoo sa

·- - · r.a ·hago FO:gpat~~sJ·:c:o:_si~'RroP"ef~aY'cttiifiilia~·i'o;:ca-yo r:.ang tanong at sanguni sa ating mahai ria Padre Cura~ o sa cayang nacacaalim; inaca, po, sacali; ang inyong casasapi • .u. ay malay,)ng~lilalayo sa inyong hinahangad ... · · -:;>:::-At saca'; po;: tatay;-·ay· a~fu11aniii; poninyo; nasa

cas:a .. mit nang Langit, ay_hJhdi:c;ail,ingil~g_fha~;fr~l muna dcang castila· at eanon~~·c-~ilJJg ar10 pong ngalan·­rinag-aaralan nang manga estudiante sa Maynila; at

_ r.:iaringig co~· pe; -sa martga,Confesor; _at binasa'·co pa sa ~ ~ libfo:· ·na '.cung~sa. Panginooh, DieS, ·aY-1lalahc6astila,

..... .;.-..,: __ ~r __ -- ••---~-· :;_ _..~--- _...._, 't ~·!"-~~ .. :~~.!'!-_ J. .. --... ~.;"":::'':'

:.:;ITI\ANG PA:\ L..HO!\

Pros:t-l.::·o, ay pm:::quingan din z.n g me:: 011id. a! -;nz.laPtan, at mainit na salita r;i Felicitas, at baga r~;z.r. hindi ~Jma~ot cc:y Pili, doon sa oras na yaon, nang isa mang uica, ay nang quina­bucasan niyon, ay naparoon si cabezang Dales sa Convento,­hinanap n;ya ang aming mahal na Padre Cura, at doon cumuha nang sangu;,.i.

·-~ . ._.,~

.:

~~-.: ..

r ~, . ~ ._!t

I

----GITNANG PANAHON ngunahing tauhan, ay masasabi~ nahahati sa dalawan& pang­kat: una, yaong walang tiyak na tumula at nagsatitik, kaya ari ng bayan, at samakatwid; maituturing ding mga salaysa­ying-bayan,5 gaya rig Thong Adarna at Cay Calabasa; at ikalawa, yaong hinabi ng mga tiyak na makata buhat sa mga salaysaying hatid dito ng dayuhan, gaya ng mga katha ni Jose de la Cru1 at ng mga kapanahon niya.

-Anonimo

ANG !BONG ADARNA

Alinsunod sa isang k.ritiko6 ang kasaysayan ng Thong Adarna ay hawig at malamang na hango sa matatandang kuwentong-bayan na namalasak sa iba-ibang dako ng daigdig, kabilang ang Rumania, Austria, Suwesia, Armenia, Tartaria, Indonesia, Malayo-Polinesia, at humantong lamang sa anyong pinagbatayan ng matutungbayan natin. ngayon dahil sa pagsasaayos ng mga manunula, na hindi naman nakilala, !::1 panahon& laganap na ang pama-raang Romano sa pagsulat.

Sa pagk.akasaayos rii Marcelo P. Garcia sa makabagong paraan, ang kasaysayan ng "!bong Adarna,. ay nahahati sa a pat na bahagi. Ang unang bahagi ay ang paghanap sa !bong Adarna ng· tatlong prinsipeng magk.akapatid - sina Pedro, Diego, at Juan - na anak ng Haring Fernando at Reyna Valeriana ng Berbania. Kailangan ang ibon pagkat ang awit nito ang makapagpapag:lling sa hari. Hindi naging matagumpay sina Pedro at Diego, na naging bato nang madumhan ng ibon, subalit si Juan. danil sa kabaitan, ay tinulungan ng Ermi­tanyo, kaya nagawa niyang mahuli ang ibon. Iniuwi ng . m~gkakapatid ang ibon, subalit sa pakana ni

:SF.a::-.sle~;'""op. cit., p. 57. 6Sirupi ar.g !sang bahep ng pa."'ayam ni Gng. Pura SanTillan-Castr-:nce.. ne Q;tlatbiJI4 bilang Publications No. 26 ng Suri<'-"' :1g Wi­kang ;>ambansa. bilang panimWa sa m5kabagong edisyon ng . Ibong Adarna. pimmatDUgutarl Di Marcelo P. Garcia (Manila: Philippine Book Company, 1946), ~· vU-::di. i · ·

102

GliNANG t'ANAnVl'l

Pedro, na sinang-ayunan ni Diego, si Juan ay nilan-__ si ni1a para tuluyan nang mawala, sa pagbaba nito . sa isang balqn. · '· .· ~>;·'-.:.lc- "

Sa ikalawang bahagi'y nakipagsapalaran'· Si Juan sa kaharian ng Armenia na siyang kina bantU: ngan niya pagbaba sa balon. Hinango niya roon ang rnagkapatid na Juana at Leonora. Nang mailabas niya ang dalawa'y nilansi siya uli ng mga kapatid, na silang nag-uwi kina Juana at Leonora. Si Leono­ra na umibig kay )uan ay ipakakasal sina kay Pedro ngunit huminging mamanata nang pitong taon. Si Juana'y kay Diego ipinakasal.

Sa ikatlong bahagi, patuloy na nakipagsapa-Iaran si Juan sa Armenia, nakatulong niya ang Lobo, na pinagbilinan ni Leonora. Nakatagpo niya si Prinsesa Maria, na itinuro sa kanya ng Adarna, na nakakawala. Ito'y sakdal-ganda, at ito'y inibig; ngunit humadlang ang Amang hari nito. Subalit sa tulong ng engk.anto ni Maria ay nagawa ni Juan na makatakas silang dalawa. Tumuloy .sila sa Berbania.

Sa ikaapat na bahagi, nang sumapit silang dalawa sa Berbania, iniwan muna ni Juan si Maria sa pangakong babalikan ito. Ngunit natagpuan ni Juan si Leonora, at nalimutan niya siMaria. Ikaka­sal na sina Leonora at Juan anng sumipot ang may engk.antong si Maria. NagSUlit si Maria sa Hari tungkol sa ginawa niyang tulong kay Juan para rna-: kaligtas sa panganib na gawa ng amang galit. Nagsulit din naman si Leonora para nga makalig­tas si Juan sa mga susuunging panganib. Nagpasiya si Juan na kay Maria pakasal. Si Leonora naman ay napakasal na rin kay Pedro. Umalis patungong Armenia ang dalawa. Dinatnan nila roon na patay na ang hari at mga kapatid; namuhay nang payapa bilang hari't reyna sitia Juan at Maria.

Sa pagbubukas ng korido, isang panalangin sa Birhen ang iniuukol ng makatang nagsasalaysay, at sa pagwawakas, para ding dasal na sinabi niya: "sa kataga kung may linsad / ang hlngi ko ay patawad.

Ang sinisipi natin ay ang yugtor.g naglalarawan sa paghuli ni Prinsipe Juan sa lbong Adarna. na nasa Unang Bahagi. Tinulungan ng Matandan&· ·

103

~ ~ .. -::"~·

1 ' I

--------* i ~ li \ K, ' ·\ !t

\ -~

··'

~ ,.

: ~-:.:.-.- -:·:::-----·~-~-·.~ :·~7 ~

rr

~ __ __...,..,: -"'7''"~

GITNANG PANAHON

Ermitanyo si Juan na mahuli ang ibon. Ang Ermi­tanyo ay tinulungan ni Juan .nang inatagpuan niya iyon sa daan, hinang-hina sa gutom. Tinanong ng Ermitanyo kay Juan kung ano ang ibig at ito'y tutulungan.

Ang Pagkahuli sa Adarna 7

"Marangal na Ermitanyo ituring nang anak ako na ngayon po'y naririto nags~asaJli _ng tQtQo~~ ~ _

"Matagal na pong di-hamak ang aking paglalagalag vialang bundok, mga gubat na di ko yata nalakad.

"Dumanas ng kahirapan: pagod, puyat, gutom, uhaw, sa hirap ng mga daan palad ko ang di namatay.

"Labat na po ay binata nang dahilan 8:1 Adarna

~ --~, :-.· . ~-- ;. }· ibong matamis .kumanta' c~·. - · ria Iunas'8a.cikiliifalria.-c,-'

"Ama ko po ay may sakit katawa'y datay sa banig, siya kong itinatangis - · mula nang ako'y umalis.

"Malabis kong alaalang baka ipanaw ni ama kung hindi ko_ madadala i})c)ng i~O!lg~_~ukuha.

: ~--· "Do~-Jwm, iy~ng hanap rno'y . paghihirapan rnong totoo,

~·-- --·--·~- ~: .<.,..:.=;.....ailgA&rna~y may<erigkanto . . >-~- ~~:~ta·~~.~~~~-::·_: _::,;;,;],C~~~~t· '"':9-:!~Tj~~'"::'·

;,.

_:;-: . .:.

;.~·1'!'\,.,.;,.....;.._.~~ · ..

--~------- ------~ ----------------:.--

GITNANG PANAHON j

"Kung tunay po ang pahayag, titiisin ko ang lahat, - . ·,__·~: ~ ----~4 ma_ging hangga man ng palad tutupdin ko yaring hangad.

"S: lJ :yos d~rz.t m~n~ngan ang lahat nang nilalang, ang sa mundo ay pumanaw, tadhana ng kapalaran.

''Don Jua'y masusubo'k ko katibayan ng loob mo, -kung talaga ngan'g' to~fo-o-~-~-- - -------ako'y tutulong sa iyo.

"Punongkahoy na makinang na iyo nang naraanan, ay doon nga namamahay, a.Ttg Adarnang iyong pakay.

"!bong ito kung dumating hatinggabi nang malafim ang pagkantang malambing katahimikan kung gawin.

· "'Pitong a wit na .inaganda pito riri at iba't iba · sa balahibong itsurang ilalabas ng Adarna.

"Upang iyong matagalan pitor.g kantang maiinam, kita ngayon ay bibigyan ng sa antok ay panlaban.

"Naririto ang labaha't_ pitong dayap na liinog na~ ·· iyong dalhi't nang huwag kang taluJ"'.in ng Engkantada. _

.. ---"·~>,_--~~;t_· . ..

... - __ ,.-

:1

:~~'j . ,_ ••Bawat_~~ ~~!t-:,, .. __ ·:: :;:~~:;}?.\,::~ angpaladmoay ga~----.;,o:_:i·~- ~~.._,..~..:..~

~~:::~·~~-

-----·------ ---.---__,.-------- ~

-~--~ -------------- - ------·--·

~4

Lason sa kaloc~an ng h:.ri ra ~-.l~v·:1~2y s2 Lz.:J~;a si Dol1ya ~!aria kay·a JihLT!i na biDC!lal( na l1.ikayatin 311£ prinsipe na 2g.ad ay luma'yo at magpunta sa Ingbtera. Diio'y msy blp;:tid siy:Jng maganda na -kung sa·kaiing m3.~"Ustuhan r.g L:nyang kapatid si DoD ~!~18-n :y i~·21-::::L::s~ :riy~~ ~:: k'--::l:=r 1:~:~.:_:~ ~~~~~=n ="" ~~:~:r2p:::~.y

niya an_g prifrsipe.

l\aLul:Jas2n ni Dony: ~'r~~r:2. 2:~; li!:i:r; 1~~ Jr!i2 k2y:: n:1isi~j n2. ----- -~---- ~};-,y·-;;~gt;;~a-i:1-;g pr(nsipe. Sa-r~lg.tJ-tcE::~ zy :~~:f:kz1nali -~n~ rrin-

sipe sa pagl:uh2 ng 1~~~~)- o. sa h:dir 112 ii~:~~-;~:c::~; pl11Tu~n ~lY iJ~2.­w2.lo ang nala:ha niya k:l)'J sinisi siy;.: ng p:-;j:s·:s:J..

l'.1atapos ::mg paftaiang.hal ay hindi pa rin nakilala ni D.=m .h::.:.i! si Donya Maria. Nang sabihin•ni Donya Maria na babas;;gin niy;:; ar:g prasko ay saka lamang nagliwanag kay Don Juan ang iu:nip,:s. Batay sa paliwanag ng dalawang prinsesa ang hatol ng Arsobisp0 3Y m2kas3Fsi Don Juin by· DonyiLeori'ora. Sa matinci:ng g;;]jt !ii DoEya l\1::.:-iz 2.y· ib!:1~!hos 8.!1ft.ubig ng p:-~sl:q al b:lr:iJ::.~ :.::1; b:.~·c;;g_ reyno. l'ang makita ni Don Juan na wala na silang bligt2s:1n a~' pumayag na siyang pakasal kay Donya !\(:.~ria. Si Don Pedro_ a:, n:.:p:1t:.:sal ~2m:m L1y DOI1y3 LecJJ1-ora ·at siyang hmnalili s~ :;m:mg

hari. ~

1\a1uklas3.n po b'ir; ~n1fl l''~qii.-:~•0 n··(l1"1v··:l"l 1-')\"'~ ~·"'1n.,l·l·t-.'1 ·. · ·· .. , .-~ • ··::: ...... ""'~ '~=-··: '·"" -·~--u ·J • -··--··~ Buod n!! Bcrn:1rdc C:n·•)jo "n" P•n·•kJir~t" 1 lll" !''i 1"'\'0 s··· l'."''''O"" ,, .... .,.,.., '~-,o ~ ·.1-,.,'t -

1 ~ .. c ..... ..-.. ·'""'-~t..lJ. :=> ~'"'" Ui.-4. u. , . .._"'! ..~. .. 11,:- 1 .. L.L ...... <•l·· .\~:l•c l••G. .. ~o.•: 1 ~

n2 sibng :1butan ay n<:~la2lac n" ka:JYC:T: :m'! "rinsesa at i:c;'v . ~-· · •• ,..;," "(T 1 •. ''"'"' ,; ,· ." .-·~-=-. c-"1---,:.,.., .... -.;~-!. I ' ; "• •• ,: Sa pagkamatay ng matandang Hanng AJfonso ;:Jg Ic,p:i>1Y.<l. JL:::·"= Ld=Uo.,t .... _ uL!L. :-\.!.1);; lll.t.lc,, ..... ~;)(' ,,.,,], a\ ltJlL~L.··.J· . D s 1 D' 1 1 •• 1 1

11 "'V - 1 ·~ · - nco: n~ ·~b

1 . ·,,; ... ,•." ... , ~-, "' ·.,

0. -.: •. " SJ on anc,10 wz, ang .1enera. ng nuKoo, ::mg pans:::t1a:n;1 ::r:g

n , . ng 1 .. n ang 1

:.I::-n~ o at r ..• L.-ldl: '"·n.--n 1.- "rlJ:s~sa '"'~ ... , .. 1 k d k , · A. h · Alf 1 · ' 1 . • . . . , ~ ~ r . - nas::pa a ·a n!! ·anarwn; . ng ann!! onso ay n;.:t:mv;an !1£'. u::1 ~j-d:.u:::ng s:::bon. lto-y na;;mg bunuok. An2 :;c:musuncd na mibcl:Jg ._' - . ~ . ~ . . · -av ~ o k h t :. ', ,.,; " , . .,.,t D··J ,;

0

,,

1 .. ,· -

1,: .... , ,, • " - • wang anak, 1sang babae at Js<mg lalak1 na ang p::mgala y Jm1cna at

• _"!1::- -'9 c a HO) n,.~Jno L"'="'· "' .. 11. ·'" ".11Ld' ,:.1"' tll1<~l110 s::t 'f N · · r 1 1- .. I'

l. (""" ..

1· . . . . · . . , .. A1 onso. : ang sumao1t·s1 . .\JJonso sa 11ustong s::u.:.Jn!! ay ~snu m SJ•

'l.a-=-~~:1\V.~n ng ana~ ay 1S1ntunp;.1 n1ya no 11~1 ~~~n~1-\' 1L:::v:u nL: . k ~ • · . -- -·- ·E - 1.... ..._ -- · • · . • · . • ··. "al1'"'3 :::mg SCtrO at kor011:1 no TC''li0l1!! SMaJl":lw

kasmtahan. D1 nagluw:1t :ll nan:at:Jy ang han. ·· • " "' " ~ r' J

·_·. ·N'" 1g s .... ,, •t'. ; . ok·· . B'~''~ " ,. I • :. ~ ' • Si Ji:ncna naman ay naging isang napakagandang d:::!:lg:J. at, «~ LJm,.pJ ang mao .. sl S3 '. c .. n;. .1 J~ ,;LI12' aDd 11g · 'b' · k · K b'l · · H · 1 S

1

P . . , . - . · _ . . · . · marammg nan"1 1g sa ·anya. ·a 1 ang nto ~ma encra :Jnc,1o

nns1pe na nv:m muna ang pnnscsa sa Isar;g navon. S:•:a na muna . . o- • • - • ·· . ----~- o. ,

1.. . . . . · . •. D1az at Kaprtan Rubio ng hukbo. Sa kamlang dabwa ay n:1g:mg.

.• r • ,., • • , • • • ' '' , "' ··~ · - 'ln<• <''1"'''" "" " · · "no .1.1 ,.,rap sa ::~m,u.g b.1r. 1.p .. ng: J.1,,.s~ .. \ o~ .... ,.. -~:..c."l.'- p:1_pa- I d · D S ~ • 1 ·1 · · b 1 · D R b' - · "

1

. . . · · •. . - -: . " .. - mapa a Sl on anC!lO, sa K::lDJ a ng pangm~tm u om on ·u 10.

paran,_a,- SJ pnnsesa. B:1go umahs :n~!! prlns1pc ay ;pma:cb!Im ng A l'h' · l'k 1 J. • ~ 1:1 · 1 D s · . . .. : - , · n!! 1 1m na pa!!tata 1 • n!! mpanta unena at .1ener:t on :mc!1o prmscsa na huwag 1tong maui:Jtungo sa mga b::bae s::!p:d..:at - ~ . - , 1

• • k''~an 1·w· n 5-.,

11.1

:-. -, 1 , ... " " .. 1,;1 .,0

·~ 1

..,b ~ . T· .1

b 1 ~ 1 . ay nagbunga ng 1sang malusog at malabs na sanggo, na ,:uakl. ..,, a "' e3 ,a ar.l ul1,_ m .. v,.lu:= Sa 1.., ::It.:. ,1D1cl a 113 .11:1t · · · · · · - f · ·

··rio ~· 1 n111 .., n" 1 ..,n·., ,., l~h ... • , ~ 1-:1: ; n ,---~ ,1

., ; 1 .. n. Ang pangyayanng Jto ay llngtd sn Hanng AI onso at sa numm-

. ., "' .• , u ;:, .1... a, :J!l:: ""'·'"' .1:,- ,_,.,,n !L vOo~) a ,\ ,.r,a ,ZJ\ ,JG!I b h · D R · · · . . . . _ . · u~ on(> s· on 'lb10 - - · -- -Juan ay nawabng- say say. t\'atakdang oabsal si Don Juan kav - "' " i ' • .- - ----- :. ---_---- -- ·----- - -· ---.--- - ....

""'D\'" L<>o-no~; ··s:· t 1 .. ·. ~·-- -n- .,!..;, ... •- 1 ~· ,.. n •• .,,,_.·~· -..r,·: ~ .., ' _"; . , .• d-o] I ,; f-J ... r'nf' AJ·r ~ '·•>'·: Don - v ..... _a ~ , ...... a . U 011~ ng f,:l ... • "··"' rr;,d •• ; ..:-,,.,,.1_~'-' '-') ,1 .. ~ .. aJJ JlllnS'-'n ~) JJ, .... sJpar:g lfl::J .-. U\~ D., ... !..-"' 1\. O,.SO '"'·' •

--· - ·ni D_oi1~;a Maria· Lll1i:rl::ihat ng pangy3ya:i: /1.raw ng bsal ni Donya. . . .. . Rubio ang· bny:ing 1:apatid ·na si Impanta Jimcna, na nan.in_ir~h~tn_:::_ -· . .:: ·-. ·-::.~-~·:. l.,{:_onox:l _aJ _l)_c>!:l:_ J11an._ ay ')1iniling ni Donya Maria sa kanyang. :.:/~ · '"2';7._.~:-~·sa tore _ng pCJ.lasyo. Lakjng pagkagitla ni Don Rubio nang miiUii~.: . . . . .. :-- :::: ...:. __ si~~ii1g-~-na pagkalooban· siya .- ng is~mg niagar:u1g karosa at - : ··:' ·: ~~:;'- : .. nigan· niya ang iyak ngsunggol.ila-tagbu bl.1haT sa silidni Jiri1cn:c · .:·. ·-: kasi.iotang~· pang-~xiiper,itris~:_ Narupa_l .. ang kahilirig<ln at·. nang : .: ~- -· - :%;::/=-· · Nahulaan 'niya agad ang pangy'ayari, !.aya d;lJ.~ali siyang nagbalik~: •. -~ c.

~:~:~~~~-~:;,_·p~t~p~~ :sa p_ala~yp: -~_ng karosang gin~o ay_ it~nigil ang kasalan upang ~:.:?.":· ·-.;~;::, i;. .. ~~ .. ?~~ )lt: ~ina_l?i ang_ kap:>:a~~~-~t:~lk,!:l?:3I}. ... G.a_y9i~-~~)_a~-~~ll~.-~!:¥ .. ::c ·~:.; . _

~'~?;;~:~; ~arig ·pp.~~iW!)if_:''fafailgiilri'i1:~ Binati ni Deny a Maria an~ ikakasai at'·· :r· ~_,·,};.:· galit l!i H:¢ng .Alfons()· .... ~ -p3yo: _nf~"nLJ?ori .· Rubib"·a:y.gti'j1.1aw~:-:-. :~"~ :;z ~~~~~JJ~.P~.~s£j;~~i)!J_rl~)~~'~-~~j~;ig 1i~~¥ ki~ta_ ni-.P~!1sip~.· Hi~iling niya:~:::i';;' _ _.;~Di~&)!a~·ng P-~;:~,-~P.iili~: .. r#jji~ills~~§_~~-ki~-aR~~~i_:~~~S:!i~~?:.~Ef£;£~;~SfJ ; :' ·3:,~~'f, :~a. __ har~ ~-~:f.at.IJ.~fl!lut.an: siyarig·Jnagtanghal_ ng isang palabas. Iti~ ~~;t'.' ~{~:I _Don Sanc~o. Sumul~t ang_ ha,Ji.ngis.l!Jlg jnafami!naa'f'n? 'liharr!fi:l;.~ :;:';';_c:;-

/;c·:,~}}ang!lal,· n1Y;a··sa·p'ain~magitan ng' mag-asawang ita ang ginawang .·~,·~· -~~~-··siyang.n1agi~rig sanhl:ng kasav{ilin'ni Don··saii.cho: Ang liiiam· na"-'·,;:;~;YH': • ;_.. • ••• • -- •• ··:,~ L-. :;:€:-~ -·-... ' ·--~---"-- - ••• :· ,. ... . . . --. ~-- •. -).~--. -::· •• "' . ' ·.• ·; ~ .. ·_· ••. -- - .• ·_ . . • -· ... .... -. -- .. -~·

pagtulong atJ~_a!',P,ap~~asakfi ::1ar:g-aJang sa kaligtasan ni Dori Juan. ·::: ~'~;;;;.: ito.'aY para kay Haring Lud6v~Cio rig Pransiya. Isinasaad sa lih:im na· · ~:. ·.::,

,;,,,. ·~~,~D:·!~:~-· : .• -~: .. : .•:··~_. . ··••·· · .. ·.··• :· ··-· '·- --••· ;~·-~,~- ~~~·~t~-:~~-:~~~~·;,,¢. ;;· O·~· ·-~~ '~-:;r;:.·::~{--B~Y-~1;

' '

fji :l ~}

' ... ,~-~· : i ~ t-·~-~~ J r•fifi!

l'Jfll ; ::n11[ 'jl~~:J .... 1 .. f""'~

'1}!'~:',

! .'t ;.

56

si Don Sancho ay ipiit at dukutin ang kanyang mga mata at matanos ay ipiit sa karsel de luna ng biliarian.

- ..... - .

-- slli~-;ntala sa tore naman ay v:::lang l::::::::c:~a:,·-rr:a~:::' si :L-:1;:::uta Ji1nena sa mga nag:::ganap. Sur:ml:n siya pa?a kay D:m Sancho upang ku:1in ang b:nilang anak at dali1in sa S·~:-ca::1ya upang paalagaan sa ina ni Don Sancho. :-;ais niyang huwag matuk­Jasan ng l::::nyang l:::.patid n2 l~:c?: :::ng :~:::::.

Nang matanggap ni Don S<:ncho ang liham ay JJap:::s:::-tore siya a• 1-;nun· 0

"D<T J·~l1l'lan!! an"k u~"D'" d·,]jljn '~ S''rd"''\"2 v~],:,..,"1.0t L .1~.~ o.1 '--1::: ... u ~ .lu !}....._ ~ c ~ •• _._ ... ..~ ~..;. .. ~ . J .............. ~•b.!~

silang nas}Jaalam:m ni Jimena. Sa pagbab2 ni Don Sancho ay dito ni:ya nakabaka ang mga nag-aabang sa b.!r:y<mg mg2 t:awal at sina Don Rubio at Haring AJfonso. PJgkat siya'y nJg-:isa, si::a 2y nag:api. :!\'agpaliwanag siya at humingi ng ratawad sa I·L:ri st:b.J.lit ito ay walang itinugon sa kanya. Sa halip ay ibini.r;ay niya key Don Sancho ang liham at sinabing ibigay niya ito by Haring Ludo·:ico. Walang bmalay-malay si Don Sa.,cho sa maaaring mangyari sa 'kanya .. .1..ng !chat ng isinasa<Jd sa lik:m ay ncpn<1p sa kahabJg­habag na heneral. '

Sa pagk :t n1 f!eneral Don Sancho, siDon Rubio ang mging. Heneral ng .hukbo ng reyno. Samantala, ang sanggol ay i?D1ilgb­tiwala ng Haring Alfonso k:Jy Don Rubio at pinabinyat::anniya ito ng Bernardo. Si Don Rubio ilng J:i;1agis:.:.mg uma ni Dcr:.;;rdo. Nagiilg mabuti naman sa kanya si Don Rubio. Lubhang naging kapansin-pansin sa lahat ang pambihirang labs ni Bcrn:J:-do. Halos labat ng bagay na kanyang mahawakan lamang ay nadudurog at 2.Jlg mga hayop naman ay nama:-nata:y ..

. -·

·-· - ~-.·- Isang araw ay nasabi niya by Don Rubio na nais niyang dumulog sa Haring Alfonso at hilinging pagkalooban siya ng titulo

-· ng kimiiigalang Orden de Santiago. Nabigla si Don Rubio ng pag­sagot kay. Bernardo a't nasabi niyang.ang mga taong may mal:Jbo:1g

.... pinimggalingan ny -di dapat. pagkalopban ng gayong karang~lan: 1: .·;:_ :". Dmamdam fii Bernard~ ang bagay\la.ito, at natanim sa isipan niya

i !1-~:~'::~ . .-" ~·~ -~!?i~~:~~bi~_ a~~~f_ni~_a -~nay rla;ary1a.

!~ I

::::· : .. ~. :~:;"" Sam~taTa:-:a:ng· Haring Alfonso naman. noon ay nagk.ataong

di.unalaw. sa kariila. Sinabi ni Bernardo ang kanyang kahiling:m sa . ···" , . hari affto narran ay iginawad sa kanya. Binariggit din ni Bernardo

ang' smab{ni Don Rubio uko! sa kanyang pagkatao, subalit pina-- • c • - ~ •

il' ;/) .. ,".:-•;• •• ;:.. • ·,; 1

57

yapa na .lamang ng hari ang kalooban ni Bernardo at tu_loy ipinag­. sam a_ na siya sa pala_syo nito upang do on tum ira.·

s~ L~L1i~2:~g G:.ll~o. si lrn·p2.11ta Ji:n~nc.. n~:n~n :::y door! nasa heateryo ikin'-"long ng Haring AJfdnso, habang si Don Sancho ay n:Jghihirar sa karsel de Luna.

lsar1g 2::-cv: :::y n2~-p2tu;o si Be:-n:trdo }~::y Don Rubio ::I_;

eskri'Tla. llir;amon ni Bernardo si Don Rubio na mabpag-eshi:-na sa k:mya. Sa l::Jb;mang ito ay n:.lpatay ni Bernardo si Don Rubio nc.ng hindi sin2s2dya. Buhat noon. si Bern::rdo 112 ang pum:1lit na heneral ng hul:bo.

Simula noon ay maraming reyno a< bmilyo ang nalupig ni Bernardo, sampu ng bantog na Kastilyo del C:trpio na pinamumu-

nuan ni Emperador Carpio. Dahil sa pagsuko ni Empr.'iador Carpio, tina wag si Bernardo ng Bernardo Carpio.

Sa mga sunud-s;.mod na tagumpay na ito •ni Bernardo ay nangil:.Jg sa bnya :mg lahat s:Jmpu ng kaniyang amaing si J·L:ing Alfonso. Kaya habang wala si Bernardo ay naisipan niyang ipa­sundo sa Pransiya :mg pamangkin niyang anak naman ni Haring Ludo\'ico, up:ing isJlin dito ang sctro at korona ng Espanya. Sa oras ng scrcm.onya ay dumating si Bernardo Carpio na taglay ang mga h:tibJyJr: ng pDgtatagump;Jy u;:mg ialoy by 1-I:Jring Alfon~o. . . Nang mab<Jtid niya ang nagaganap ay gayon na lamang ang gaiit niya. 1'~takot naman si Haring Alfonso ka)··a hindi natuloy ang koronasyon: Uma1is si Bernardo Carpio na masamang-masama ang lotJb.

~t;};..,. .. - · --. ..- Nanalangin si Bernardo- ~t-hiniling .sa Diyos ~a ipabatid sa kanya ang lihim ng kany.ang pagkatao. Parang himala naman ay may napulot siyang liham sa kanyang paanan na nagsisiwalat ng kanyang tunay na pagkatao sampu ng kinaroroonan·ng kanyang

:~-}~·-.-s~:-~::~;:i siy~· ·si ~~~~~iyfc:l:~ii~~; ::t~ad~' Lud~~ico at-

. :~; ito ay kanyang mipaStiko. Nagfungo siya ~a Karsel de Lun:i at doon ... ay nagpakilala. s1ya--sa kanyang ·affia~' MitapoS ang_kiinliang pag­niniig ay namatay si Don Sancho, ang k~yang ama.-

. Nagbalik :. si Bern~;d~ ~~- Esp~ya ~a· -ciaia ang ba~gkay ng kariyang aina. lpinaglihim niya sa lahat na patay na ang _kanyang . . .. - .,

'. . ._ • \~ .•; ·!_~·-- • .,; .. :.

.,, l

; ' ~

].: Jll

; :~, ; :"!

{ - --

58

ama. Kinuha din niya ang hniyang ina sa beateryo at hiniling sa ha..'i na ikasal ang kanyang mga ma&l:llang at ipagdaos ng maringal na pagdiri\\•ang. Ang Haring Alfonso ay humingi ng tawad kay Jimena at by Bernardo.

~.1aia,:'os ;;;::i:i:Ci::g si D-:m S:.::1:::ho ;-oy sir:2bi ni B·::r;~::-do sa !~::::-ing .:·.,_Jf'o;;so llc si:, a ay m:.Jling mc:g.liiibot. Sa simula ay a:-·av.· siy::ng payag2n ng hai"i p2gl:at Iniltc:nda na :;-2w :u;g Haring .:-..lf'o;~so ::;t r:2is ::.i)·~ng si Ee::-;·.:ndo :u:g ::c:::::dili sc. bnya. 1\'asunod din si Bern::;rclo. /~t eire r.;a ;-;:JgsimuJa :mg pagj::l:J.gaJag ni Bernardo. .

Siy<J :::y c;:.:L,;&ring sic r;:g::: l;iclx:ndu1::.:l1 D.t pati Df mg2 kidlat 2y l:::ny.Jng 1:irdJamon :::; 1~2is m:.:!wli. S2 k.:my:mg p:.:gblabd 2)'

mk:.d:ita siya ng cl21::w::tng n:,g-t:l.m;pugang bundok. ?\2ng m::;pa­iapir siya diro :1) n::tbLi:a si:·a ng is:.:ng L:daking n:J,t:niningning sa bg::ndai1an. Ito .r~w :~y :mg.he] n:: isinugo ng Diyos upang ab::mgan si l3emn:-do at ituro ang iintiK na pumutok na pinaghahar.2p ni Bernardo. Si~1:1bi ng angiJcJ na bpag nangahas pumasok doon si Bcm:ndo at si~·a 2y ;;·1ahah:Jgip ng bundok ay m:!giging abo ~i~'a s· • b·· 1;' h''l" ,; .. ,, """ •1~ .,~, ,~ t- "'~ m ·· h1 iilin-tas siva Sin ··bi ni ••• -••• ... "' ~•.'" ~ .. :o l ui- --;v , ~ ,, , , •

0, • , '"

Bernardo na bpag pin::tsok ng anghcl ay papasukin din niya.

l\'agpauna sa p;1gpasok ang anghel at ito ay par~mg bul:mg mkaraan doon. :\Jn£, purn::tso~ si ficrnardo biglang naglapat ang dalawang 1--undok. at dito na nga siya sinilsabing itinilgo' ng kaHkasJn.

1-Iuling b~ll1~;i:

Sc l:.anyang pagpaso/;· na lubhang pangalzas . bunor ang s::ndata sa kamay ay lzaH·ak, k.apagka paloob ay karingDtdingat bundok ay naghi!om, nagduop, naglapati

Ito riga ang sz)~ na kinahinatnan . . , - buhay niBernardong kilabot ng tapang .

·- ~· ·sa'pak,ikidigliza ;:salot"na fumitciw - .. _-_'- , . · ~"'ngunii itfnago niyong Kalikasan! ·

f

:-:'!: ... _:_'~- ___::_;·

~ ~

~.:.. _______ _: ___ --- ------------ ____ ,:_:_...:::_ __ ~_ ----·-

,j • .._I

!\{ga Du1ang Pa tuia ...._.._..a.-

: .. ;

Ang mga unang dula ay naging k::san,;:bpJn S:J pag;'.:rpabgar::.;p ,g rclihi}·on. Ayon sa pinagt.Jt:;ngJJalan :mg mga ito'y n:.:wuri;;.g pama!zanan, pania11sangan, o panranfha!an. K;1 bilang ang sunm­sunod:

Ang Carillo. - Ang canllo ay is:mg cJuJang payal: ang b:!l:;ng­bs. Jtjn::ltilnghal ito kung gabing m;Jdilim pagbt:Jpos ng mga pag­a:mi o kung l:;:;pistah;m ng bayan. Ang carf!!o ::y gin:J~wW:J s2 p;:m;a. m:;gitan ng p.Jgpapatama ng liv.·anag ng i.law sa mga gir:upit na brtong hugis tau-tau11.Jn upang lumikha ng mga :minong t,'L:ma­.;:Ja\v sa putin·g dirigdini o puting kumot. Pinagagalav.· ang mga­tau-tauhan na tila mga puppet o marionette. Ang kilos ay sinas.J­bayan ng mga usap::ng patula. Ang pa.ksa ng mga carillo ay hango

.. sa rriga' kurido 0 sa mga-'awit'o sa mga dulang reliiliyoso. l\'asasa-1itan ang mga tagpo ng cari//q 'rig mga a\viting katutubo .

- • • • .• • • r· -- ' ••• ~ -.-• ' • ••

• -<"- r> • ~- ,.- ". •' r..-,_~:'o,".>-..:.·,, ;t." -' ·~' ••

·- · Karagat~n ai DupiO;~_:_ . .Ari; karagatan at d(.plo ay rnga dulang relihiyoso na bahagr ng ritwa.J 'nit ~naga\J.;a· sa pakik.ipaglamay sa -nainatayan. ·

_.- .. _ ..... ·--.... :.--~'

~· 59

l..··

..

.·•

·.t

.-

·;-..

.. :.·!· . --· ., 5~ ::'"·Jo

}~

<:·I !:i:l 1:1•,

> ..