filozofia prawa

Upload: paulina-korbel

Post on 12-Jul-2015

246 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

1. 1. Filozofia prawa jako dzia filozofii. (przedmiot filozofii prawa) Filozofi prawa wyodrbnia si spord innych nauk filozoficznych ze wzgldu na przedmiot i charakter zada wyjciowych oraz perspektyw jej bada. Nie jest ona ani teori prawa, ani teori pastwa i prawa. Filozofia prawa jest rezultatem przemyle oglnofilozoficznych, a zwaszcza gnoseologicznych i antropologicznych. To samoistna dziedzina filozofii; jednak jednoczenie nauk z pogranicza wielu dziedzin. Przedmiotem filozofii prawa jest prawo w ogle, a w tym prawo natury. To dociekanie istoty systemu, szukanie przyczyn porzdku prawnego oraz ocena tego porzdku. To przede wszystkim filozofia czowieka. Przedmiot filozofii prawa okrelany rozmaicie: - istota prawa - idea prawa - prawo natury (prawo naturalne) - postulaty prawa susznego dla danego miejsca i czasu Niektrzy twierdza, e filozofia prawa bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych. Filozofia rozpatruje prawo w relacji do istnienia czowieka. Filozofia prawa stara si znale odpowied na pytanie, czym jest prawo i jak spenia rol w yciu czowieka. Filozofia prawa szuka istoty prawa lub samej idei prawnej, ktra winna lee u podstaw norm pastwowych. 1. 2. Filozofia prawa a dziedziny pokrewne. Filozofia prawa wie si cile z innymi dziaami filozofii:

gnoseologi (epistemologi) - nauk o poznaniu /okrelenie moliwoci poznawczych czowieka, granicy ludzkiego poznania, sposobu poznania rzeczywistoci/; aksjologi nauk o wartociach, /jak istniej, jak je poznajemy, ich rodzaje etc./ (cile z ni powizana ze wzgldu na to, e wartoci odgrywaj zasadnicz rol w yciu jednostek i spoeczestw, ponadto prawo natury bywa pojmowane jako zesp wartoci); historiozofi - filozofi dziejw /nauka ta zastanawia si nad sensem ludzkich dziejw/; filozofi czowieka - (konieczne jest przyjcie jakiej koncepcji czowieka, aby prowadzi dociekania o prawie); filozofi kultury - (zwizek ten jest szczeglnie wyrazisty w teoriach prawa natury o zmiennej treci, poniewa pojmuj one prawo natury na podobiestwo innych wytworw kulturowych);

filozofi polityki - (antropologiczny punkt widzenia filozofii polityki pozwala podj problem kim jest czowiek pojty jako obywatel, jak rwnie ustali relacje zachodzce midzy organizacj ycia pastwowego a struktur psychiczn obywateli; obydwie dziedziny ceni warto nie tylko strony intelektualnej cz., ale take emocjonalno-wolitywnej, za znami czowieczestwa obie uznaj twrczo kulturow a nie fakt wyposaenia cz. w rozum; wsplne dla obu wykraczanie poza paszczyzn ocen moralnych); higien psychiczn - nauk pokrewn filozofii prawa (zwizek zachodzi dziki wsplnemu dla obu nauk ujmowaniu czowieka i prawa w ich tendencji rozwojowej; f.pr. jak h.p. zwraca uwag na potrzeb ksztatowania nie tylko sfery racjonalnej ale i emocjonalno-wolitywnej, co pozostaje w zgodzie z dzisiejsz psychologi; dla obu wsplne: optymizm, wiara w cz., w jego moliwoci rozwoju, postulat cz. dziaajcego, rysuj przed jedn. powinno do spenienia).1. 3.

Dzieje filozofii prawa po drugiej wojnie wiatowej w Polsce.

1918-1950: w tym okresie nazwa teoria prawa bya uywana zamiennie z nazw filozofia prawa.Wykadano t dziedzin na Wydz. Prawa w Uniwersytetach Wilna, Lwowa, W-wy... Ostre rozgraniczenie nastpio po 1950 r. z racji uznania filozofii prawa za wiedz buruazyjn i odmwienia jej naukowego charakteru. Stwierdzono, e teoria pastwa i prawa, inaczej ni filozofia prawa, nie naley do filozofii, lecz do prawoznawstwa. Koniec zamiennego uywania tych terminw.

1945 1950: nauka egzystuje na zasadach takich jak przed wojn, filozofia prawa zamiennienazywana teori prawa, jest wykadana na Wydz. Prawa na Uniwersytetach.

w 1950 r. na miejsce katedry filozofii prawa powoano katedr teorii pastwa i prawa; zmienia sinie tylko nazwa, ale te cakowicie podejcie do zagadnie prawa. Teoretycy pastwa i prawa oparli swoje rozwaania na marksizmie (jedynej susznej teorii wyjaniajcej zjawisko prawa oraz pastwa). Filozofi prawa uznano za nauk buruazyjn. Uznano, e nie naley oddziela zjawiska prawa od pastwa. Teori prawa natury uznano za nienaukow.

1950 X.1956: likwidacja filozofii prawa (na uniwersytetach pastwowych, pozostaje na KULu,ktry jest uniw. prywatnym) jako przedmiotu niebezpiecznego ze wzgldu na rozwaania nad prawem naturalnym.

1956 1989: rozwj grup wieckich chrzecijan zwizanych z ugrupowaniami i stowarzyszeniamitakimi jak PAX, Wi, Znak, Tygodnik Powszechny.

1989: powroty przedmiotu na uniwersytety pastwowe 1. 4. Odmiany teorii prawa natury.- Teorie prawa natury o niezmiennej treci (rdo: istota czowieka, Bg) - Teorie prawa natury o zmiennej treci (rdo: rozum) - Dynamiczne teorie prawa natury (rdo: godno) NURT ONTOLOGICZNY: W.L.Jawrorski, Cz.Znamierowski wspczesny neotomizm wie prawo natury z istot czowieka pr. wieczne i niezmienne

obowizuje wszystkich z racji wsplnej natury cz. (rdo pozakulturowe) niektre odmiany doszukuj si w tym Boga odmianami s teorie dynamiczne zblione do gnoseologii, ktre upatruj rde prawa natury w godnoci ludzkiej. Teorie te zbliaj si czasem do siebie NURT GNOSEOLOGICZNY: J.Makarewicz, F.Zoll, L. Petraycki, R.Stammler prawo to wytwr rozumu cz. pr. jest zobiektywizowanym wytworem ludzkiej wiadomoci, wytworem kultury jego tre moe si zmienia tak jak si zmieniaj ludzkie potrzeby teorie te mieszcz si w drugim odrodzeniu prawa natury nie odwouj si do Boga pr. nat. pozwala ocenia suszno prawa, jest ideaem prawa, do ktrego naley dy w tworzeniu prawa pozytywnego, jest tzw. dyrektyw metaprawn forma (konieczna we wszystkich pastwach) pr. nat. jest staa, ale tre jest zmienna najpeniejsza teoria: R.Stammler pr. nat. nie ma znaczenia dla prawa obowizujcego s to zasady, ktre w pewnym czasie i w danym spoeczestwie uznano za obowizujce teorie te nie neguj ustaw pastwowych, pr. nat. to projekty ustaw- zestawienie myli Obie te teorie zbliaj si do siebie, wygrywa dynamika. Obie za podstaw uznaj prawo do ycia. TEORIE ONTOGNOSEOLOGICZNE: podstaw ich jest stwierdzenie, e nurty gnoseologiczny i ontologiczny nie wykluczaj si wzajemnie, tylko uzupeniaj prawo wg teorii ontol. ma rdo w istocie cz. (poznawalne), a wg gnoseol. rdem jest rozum ludzki i kultura ale przecie czowiek jest tworem zarwno kultury jak i natury powizanie pr. nat. z filozofi czowieka: sens ycia czowieka dokonuje si w dziaaniu i wspdziaaniu z innymi (powizanie homocentryzmu z socjocentryzmem) TEORIE PRAWA NATURY ZE WZG NA POCHODZENIE TEGO PRAWA I STOPIE JEGO ZMIENNOSCI:

istota czowieka (staroytno) pr. o niezmiennej treci Bg (redniowiecze/chrzecijastwo) pr. o niezmiennej treci rozum czowieka (XIX/XX w) pr. o zmiennej treci i niezmiennej formie

godno czowieka (poowa XX w) - t. dynamiczne1. 5. Inne nazwy na okrelenie prawa natury. prawo naturalne (filozofia tomistyczna); prawa czowieka; prawo intuicyjne; prawo ponadustawowe; prawo transpozytywne; prawo elementarne; poczucie susznoci lub suszno; najwysze zasady prawne; wytyczne dla ycia spoecznego i postpowania czowieka; podstawowe wartoci; prawo funkcjonalne, strukturalne; sprawiedliwo ponadustawowa.

6. I i II odrodzenie teorii prawa natury. Pierwsze i drugie odrodzenie teorii prawa naturalnego nastpio po pierwszej i drugiej wojnie wiatowej. Kataklizmy dziejowe oraz przejawy niesprawiedliwoci spoecznej nawet jeli s ubrane w form prawa prowadz do uwiadomienia sobie przez uciskanych, e ich prawa zostay zdeptane. Prowadz wic do poznania, e s jakie prawa czowieka, ktre przez system prawa pozytywnego winny by respektowane. 1.

Przykady wpywu teorii prawa natury na ycie spoeczestw. (praktyczne oddziaywanie na ycie spoeczne)1. 7. W imi prawa natury odbyway si wielki rewolucje: francuska, angielska, wojna o niepodlego w ameryce. Rewolucja padziernikowa. Zbrodniarze hitlerowscy w procesie norymberskim byli sdzeni w oparciu o prawo natury (tak samo zbrodniarze japoscy z okresu II w). Koncepcja praw czowieka ma swoj podstaw w prawie natury. Feminizm. 1. 8.

Zagadnienie zmiennoci i niezmiennoci prawa natury.

Kwesti zasadnicz rnic rne pogldy na zagadnienie prawa natury jest przyjcie, e prawo natury istnieje obiektywnie lub, e istnieje subiektywnie. Przyjcie zaoenia, e prawo natury istnieje obiektywnie oznacza uznanie, e prawo natury istnieje niezalenie od woli i wiadomoci czowieka co wicej w przypadku zagady ludzkoci pr. natury bdzie istniao nadal. Stanowisko takie zajmuj filozofowie chrzecijascy, goszcy, e rdem niezmiennego prawa natury jest Bg (bezporednio lub jak u w. Tomasza porednio - poprzez lex aeterna). Natomiast XX-wieczne pogldy na prawo natury przyjmuj zaoenie, e prawo natury istnieje subiektywnie tzn. e istnieje w wiadomoci czowieka - jest zalene od woli, rozumu i wiadomoci czowieka - np. teoria prawa natury o zmiennej treci. 1) teorie goszce niezmienno treci prawa natury (powstae w staroytnoci): niezmienno treci wie si z niezmiennoci istoty czowieka, ktra stanowi jego rdo; ma charakter normatywny; obowizuje wszystkich i zawsze. 2) teorie goszce zmienn tre prawa natury (ok. 1896 r.) Stammler + Petraycki: przestano traktowa pr. natury jako obdarzone niezmienna treci; cech niezmiennoci przypisano formie prawa natury, ktr jest powinno, tak pojte pr. nat. przestaje mie charakter prawa o powszechnym zasigu - ograniczone obowizywanie do danego czasu i miejsca; maj charakter immoralny;

jego moc obowizujca dotyczy przede wszystkim tych, ktrzy maj realny wpyw na procesy prawotwrcze w danym pastwie, wyznacza ono kierunek dziaa ustawodawczych; warunkiem tak rozumianego prawa natury jest istnienie prawa pozytywnego; nie ocenia ono stos. spo-gosp-kult jakiego pastwa, ale obowizujcy system prawny; jest propozycj przyszego sprawiedliwego prawa w danym pastwie, w okrelonym czasie; rdem: rozum (rozum jest si stwarzajc to prawo i zarazem poznajc je), prawo to jest wic dzieem kulturowym, wyrasta ze wiadomoci ludzi okrelonej epoki; te u pozytywistw Comtea (pozytywny- dany w dowiadczeniu, 2. odam: pochodzcy od cz.); zawiera pewne el. niezmiennoci, wynikajce z faktu i niezmienna forma musi czy si z jak treci penienie niezmiennej przez prawo roli drogowskazu dla ustawodawcw. 1. 9.

Dynamiczne teorie prawa natury.

Teorie goszce rozwijajc si tre prawa natury: sformuowane w poowie XXw, najwczeniej w USA; zainicjowa papie Jan XXIII goszc aggiornamento v proces w Norymberdze v papie Pawe VI encyklika Populorum Progressio; podkrelaj rozwojowy charakter prawa natury zgodny z trwajc wci ewolucj wiata i czowieka; wynika to z faktu, e istnienie czowieka przebiega w czasie; rozwija si wiat i cz., zmieniaj si konsekwencje, ktre poszczeglne pokolenia wycigaj z natury; polegaj na zastosowaniu niezmiennych zasad prawa natury do przeobraajcych si okolicznoci miejsca i czasu; rdem godno (czowiek ma interpretowa niezmienne treci prawa natury uwzgldniajc okrelone warunki ycia i rozwj wiadomoci prawnej); w obawie przed relatywizmem odwoanie si do Objawienia z powrotem do w.Tomasza z Akwinu. 1. 10. Prawo natury wg Sofistw Cz sofistw gosia istnienie prawa natury. Pojmowali je jako prawo kosmosu. Tre prawa natury, ktremu podlega czowiek jest taka sama jak tre praw obowizujcych w wiecie przyrody - to prawo silniejszego.

Protagoras: -natura czowieka nie ma charakteru spoecznego; zanim powstao pastwo i spoeczestwo ludzie prowadzili ycie aspoeczne. Utworzenie pastwa wyniko z lku przed siami przyrody - powstao dla obrony ycia jednostek zagroonego przez potg natury. W pewnym momencie jednostki zgromadziy si i rozpoczy wsplnie budowa sadyby, aby broni si przed dzikimi zwierztami. Poniewa obce byy im instynkty spoeczne istniaa potencjalna groba, e jednostki wyniszcz si wzajemnie przy budowie tych sadyb. Ten fakt zaniepokoi Zeusa, ktry w zwizku z tym zaszczepi kademu poczucie solidarnoci i nakaza si nim kierowa. Z jego teorii wynika, e pocztek ycia spoecznego i zarazem pastwowego rozpocz si od podjcia wsplnych dziaa. Sformuowa w zalku teori nazwan w czasach nowoytnych teori umowy spoecznej. Twierdzi, e czowiek jest miar wszechrzeczy tzn. nie ma obiektywnych wartoci. S one tworzone przez czowieka i s one zmienne. Zmienno wartoci jest tak rnorodna, e aby mogo si toczy ycie spoeczne, ludzie zawarli pewn umow spoeczn majc na celu wybranie wsplnych wartoci. Kalikles twierdzi, e w wiecie ludzkim, tak jak u zwierzt, s jednostki silne i midzy nimi toczy siwalka. Walka jest nierozerwalnie zwizana z czowiekiem, gdy nie ma w nim instynktw spoecznych. Wobec tego twierdzi on, e na pocztku istnia stan natury, charakteryzujcy si brakiem spoecznoci, prawa, pastwa. W stanie natury ludzie sabi coraz bardziej byli podporzdkowywani jednostkom silnym. Jednostki sabe, ktrych byo wicej, coraz bardziej zaczy obawia si o swoje przetrwanie, tak wic zorganizoway spisek, aby si broni. Rezultatem tego spisku jest stworzenie pastwa. To co sabsze jest i gorsze, lecz prawo nie pozwala krzywdzi sabszych porzdek prawny w

pastwie jest zaprzeczeniem porzdku panujcego w wiecie przyrody. Trazymach twierdzi, e jednostki silne nie byy dostatecznie zadowolone ze stanu natury, wci przeyway stan nienasycenia swoj wadz, pragny mocniej podporzdkowa sobie jednostki sabe. Dlatego te, aby uzaleni sabych powstao pastwo utworzone przez silnych. Zarwno pr. pozytywne jak i pr. natury jest prawem silniejszego. 11. Prawo natury wg Arystotelesa pierwszy filozof, ktry ostatecznie wyodrbni prawo natury od praw wiata przyrody i uczyni prawo natury norm postpowania; wyodrbniajc prawo natury nada mu charakter normy moralnej, ktra brzmi: dobro naley czyni, za naley unika; Teoria prawa natury Arystotelesa wynikaa z jego koncepcji czowieka jako zwierzcia spoecznego. Jednak Arystoteles, chocia przyjmowa istnienie prawa natury, nie przyjmowa istnienia stanu natury. Prawo natury jest niezalene od woli prawodawcy, ma zasig powszechny i niezmienn tre. Nie wymaga ono akceptacji wadzy pastwowej. Czowiek poznaje je dziki swemu rozumowi. Nakazy i zakazy prawa natury maj rdo w istocie czowieka. Std pynie jego powszechna znajomo. Arystoteles uwaa, e powinien zachodzi cisy zwizek midzy prawem stanowionym i prawem natury. Obydwa te prawa obowizuj w pastwie. Prawo natury tworzy podstaw dla prawa stanowionego. Prawo stanowione jest wyrazem poczucia dobra i poczucia sprawiedliwoci w cile okrelonych warunkach, jest prawem zmiennym i obowizuje tylko w obrbie pastwa, wypywa ze swobodnej decyzji stanowicego. U Sofistw prawo natury wytyczn postpowania, u Arystotelesa norm moraln! 1.

1.

12.

Hierarchia praw wg w. Tomasza.

przyjmuje istnienie prawa wyszego od prawa naturalnego jest to Lex Aeterna czyli prawo wieczne, bdce myl samego Boga, rdem wszelkich zachodzcych prawidowoci. Z prawa wiecznego wywodz si trzy rodzaje praw (rwnolegle):

prawo wiata przyrody dziaajce automatycznie, niezalenie od woli czowieka; prawo boskie (czyli prawo objawione): czci prawa wiecznego, ktre zostao bezporednio objawione czowiekowi przezBoga; reguluje stosunki midzy czowiekiem a Bogiem; ma doprowadzi czowieka do zbawienia np. dekalog. prawo natury czyli (prawo naturalne) odnosi si wycznie do czowieka; ma ono charakter moralny tzn. dobro naley czyni, za naley unika (t zasad w. Tomasz przej od Arystotelesa); czowiek poznaje je moc wasnego rozumu (a nie objawienia). rdem pr. natury jest istota czowieka + prawo wieczne (Bg); Z prawa natury wywodz si: ius gentium (prawo ludzkoci) pochodzi od prawa natury moralnego, w drodze wynikania, a wic zawiera w sobie jak cz moralnoci prawa naturalnego; ius civile (prawo pozytywne obywatelskie) zawiera blisze okrelenie oglnych zasad prawa natury, uszczegawia je.

1. 13. Teoria prawa natury w ujciu Grocjusza Uznawany jest za twrc szkoy prawa natury, gdy po czasach redniowiecza powrci do koncepcji prawnonaturalnej charakterystycznej dla staroytnoci. Powiza prawo natury wycznie z istot czowieka. Uzna je za warto autonomiczn, o charakterze

immoralnym, co nie znaczy e sprzecznym z moralnoci. Prawo natury wskaza jako paszczyzn porozumienia ludzi rozmaitych wyzna i wszystkich czasw. Twierdzi, e jest ono do tego stopnia niezmienne, e nawet Bg nie moe go zmieni. Poznawalne za pomoc rozumu. Podstawowymi zasadami prawa natury s: umw naley przestrzega krzywdy naley wynagradza przestpcw naley kara. Ten rozdzia prawa natury od moralnoci doprowadzi Grocjusza do zwizania prawa z wartoci sprawiedliwoci. Sprawiedliwe jest to, co jest zgodne z natur spoeczestwa skadajcego si z istot rozumnych. Na nim oparte prawo pozytywne i ustrj pastwowy. Powszechny zasig.

Pogldy na temat rnicy midzy czowiekiem a innymi istotami ywymi. (byy 3 takie pogldy)1. 14. 1)

rozum - pogld ze staroytnej Grecji powtarzany a do XIX w., rozum to wyrnik czowieka od innych istot. Cogito ergo sum Kartezjusza

dusza niemiertelna dziki niej czowiek jest istot lepsz od innych istot ywych, zblienieczowieka do Boga

kultura zdolno do tworzenia wiata kultury, procesowi towarzysz zawsze ideay, to odrnia odinnych istot ktre myl; czyny

holizm czowiek nie odrnia si od innych istot ywychWyrniki czowieczestwa: - zdolno do tworzenia pogldu na wiat - zdolno do tworzenia wiata kultury - ************ 1. 15. Czowiek jako twrca wiata kultury. Zdolno tworzenia kultury jest jednym z 3 wyrnikw czowieczestwa, dziki ktrej czowiek rni si od innych istot ywych. Procesowi temu towarzysz zawsze ideay. Rodzaje kultury: popularna trafia do kadego czowieka, elitarna - trafiajca do osb wyej rozwinitych duchowo, masowa - powstaa jako rezultat rozkwitu cywilizacji. Wymienia si take WYSOK, NISK i TRADYCYJN. Kultura - to co czowiek tworzy w deniu do wartoci wyszych. 1. 16. Odmiany twrczoci kulturowej. Odmiany twrczoci prowadzce do tworzenia wiata kultury: artystyczna literacka naukowa polityczna techniczna gospodarcza religijna spoeczna prawna (decyduje o wizi jednostek wobec pastwa)

1. 17. wiat kultury a wiat ideaw. Teorie prawa natury o zmiennej treci pojmuj czowieka jako obywatela trzech swiatw: wiata przyrody; wiata kultury; wiata ideaw (wiata wyszych wartoci). Bdc czci wiata przyrody podlegamy prawom na rwni z rolinami i zwierztami. Te prawa przyrody zachodz z koniecznoci, ktra bywa nieubagana w stosunku do oczekiwa czowieka. Po to by urzeczywistni w sobie czowieczestwo musimy wykroczy poza wiat przyrody i poza nisze wartoci, tzn. biologiczne i materialne. Denie do wartoci wyszych, czyli ideaw czyni nas obywatela najwyszego ze wiatw. Ideay aczkolwiek nie s w peni urzeczywistniane (a to ze wzgldu na nasz niedoskonao), s drogowskazami i sprawiaj, e przezwyciajc wrodzon nam bierno ksztatujemy w sobie czowieczestwo. W wietle teorii pr. natury o zmiennej treci nie mona uzna celw pragmatycznych za wystarczajce. wiat ideaw zapewne istnieje w wiadomoci czowieka. Zmierzanie do niego prowadzi do utworzenia trzeciego wiata wiata kultury. Jest rezultatem wysikw na miar naszych moliwoci. wiat kultury tworz dziea, ktre powoujc do istnienia czowiek wyraa swoj tsknot do nieosigalnych ostatecznie ideaw. Wyrnikiem czowieczestwa jest wic zdolno do tworzenia kultury a nie rozum (tak jak to goszono do koca XIXw). W proces tworzenia kultury zaangaowane s ludzkie niepokoje, namitnoci, sfera emocjonalno-wolitywna i rozum: wic krytyka czystego rozumu. Z teorii pr. nat. o zmiennej treci wypywa obraz czowieka, ktry nie tylko poznaje wiat, ale i w duej mierze go stwarza. 1. 18. Pogldy Spenglera. policentryzm kulturowy (wielokulturowo), przezwycienie megalomanii Europejczykw; to nie prawda, e jestemy rodzicami innych kultur; adna kultura nie powinna by wskazywana jako najdoskonalsza, uprzywilejowana aprobata dla wszystkich moliwych odmian kultur i wiatopogldw; zaoenie, e demokracja jest bezporednio zalena od relatywizmu (dopuszczenie wielu kultur w strukturze pastwa); agnostycyzm czowiek wie tyle o wiecie co mucha o strukturze paacu, na ktrego oknie siedzi twrczo (kulturowa) jest wyrnikiem czowieczestwa - tylko czowiek tworzy kultur. Czowiek koca naszego stulecia jest bardziej uwarunkowany przez wiat, ktry stworzy ni przez wiat przyrody. Spengler podkrela, e wysiek kulturotwrczy czowieka zawiera element heroiczny, bo kultura zawiera przyczyn cierpienia czowieka. Kultura powoduje rozdwojenie: mikrowiat (jeden czowiek), makrowiat (poczucie, e czowiek nie jest w peni i jedynie elementem caoci). Ludzko jako cao nie ma adnego celu do spenienia. adnego celu nie maj te motyle, ani orchidee (takiego porwnania uywa Spengler), ale nie znaczy to, e w ogle maj mie jaki cel do spenienia. wiat przyrody jest wtrny w stosunku do wiata kultury. Czowiek wzrasta w izolacji od wiata przyrody, gdy si o nim uczy przez okulary wiedzy. W I poowie XX w. Spengler podkrela, e cywilizacja odgradza nas od wiata przyrody. 1. 19. Znaczenie prawa pozytywnego. Prawo pozytywne jest jedynym rodzajem tworu kulturowego jaki spaja wszystkich ludzi na danym terytorium. O ile moemy mie rne wyobraenia na temat tego co jest pikne, jak wypada nam si zachowa w danej sytuacji o tyle wszyscy jestemy poddani tym samym zasadom prawnym.

1.

20.

Sposoby pojmowania prawa pozytywnego. (dopiero bdzie

na wykadzie) Czowiek jako indywiduum i jako obywatel. (zwrci uwag na terminologi personalistw chrzecijaskich)1. 21. Czowiek to cz:

Epikur zwizku przyjani; Platon spoeczestwa idealnego Arystoteles, Chrzecijastwo rodziny; Szkoa historyczna narodu; Liberalizm prawny spoeczestwa, ale nie wyzbywa si swojej jednostkowoci, bo nie ma interesw wsplnych tylko jednostkowe; Darwinizm spoeczestwa; Hobbes, Hegel pastwa. 22. Zagadnienie wolnoci. Liberalizm: wiatopogldowy (podstawa demokracji i wolnoci) Wolno w ujciu Kanta wewntrzna i zewnetrzna Wychodzenie z samowoli i wchodzenie negatywnego wolno w Pastwie. Karl Popper spoeczestwo otwarte (tzn. wolne, moliwo krytyki) 1.

Problem negatywnego i pozytywnego przystosowania czowieka do spoeczestwa.1. 23. Tu zwrci uwag na samotno! 1. 24. Wartoci

wysze i wartoci nisze. (zwrci uwag na inn

nazw wartoci wyszych)Wartoci nisze to te zwizane z reprodukcj, biologizmem i sfer materialn. Wartoci wysze to IDEAY. Kultura wysoka czerpie z IDEAW, natomiast kultura niska odwouje si do wartoci niszych. 1. 25. Wpyw kultury masowej. We wszystkich czasach istniej pewne treci kulturowe, ktre trafiaj do kadego czowieka ( kultura popularna), lecz take elementy kulturowe, ktre trafiaj tylko do osb wyej rozwinitych duchowo (kultura elitarna).

kultura masowa - powstaa w XX wieku jako rezultat rozkwitu cywilizacji, wynalezienia rodkwcznoci, rozwoju techniki, zwaszcza przez rodki przekazu (TV, radio, prasa). Teoretycznie kultura masowa moe by wykorzystywana do tworzenia kultury elitarnej. Przede wszystkim jednak tworzy kultur popularn, oddziauje przymuszajco na odbiorcw. Przymus kultury masowej jest wikszy ni przymus prawny- kultura masowa dziaa mocniej, bo jest kultur obrazw. Powoli zabija wyobrani. Powoduje zniewolenie- rodowisko ksztatuje w nas zobowizanie do wyznawania pogldw stworzonych przez du grup. Kultura masowa wytwarza w czowieku stan rozproszenia, nadmiar informacji potguje tylko stan bezradnoci w stosunku do rejestrowanych informacji = rozbicie myli, przekona, czynw. Sia kultury powoduje, e czowiek nie wie czsto czego pragnie w rzeczywistoci, a ktre pragnienia zostay sugestywnie rozbudzone przez kultur masow. To wszystko powoduje brak czasu i chci na refleksj, kultura wzbudza nowe pragnienia, pseudopotrzeby. Nasza uwaga koncentruje si nie na przedmiotach, na rzeczach. Problem demokracji jest spleciony z problemem oddziaywania kultury masowej. To, co nie jest przekazywane w postaci obrazw telewizyjnych staje si jakby nie istniejce. To rodki masowego przekazu decyduj w istotny sposb 1. 26.

Teoria idoli Bacona.

Idole z jzyka greckiego straszyda, zjawy pojawiajce si naszemu rozumowi, to inaczej bdy ludzkiego rozumu (wspczenie nazywane zabobonami lub mitami). Bacon wprowadzi termin idole do filozofii w XVII w. Wyodrbni 4 rodzaje idoli: - idole jaskini bdy rozumu o charakterze indywidualnym (kady yje w jaskini tzn. w swoim domu rodzinnym; wzrastajc we wasnej jaskini kady z nas nasika pogldami z tej jaskini; czasami dugo uwaamy, e pogldy z jaskini s prawidowe, bo nie kontaktujemy si z innymi ludmi, a gdy ten kontakt nastpuje to jest on rdem

-

-

-

uprzedze mylowych. Kady ma okres buntu wobec pogldw z jaskini, lecz ten bunt jest mao twrczy gdy nadal znamy niewiele innych pogldw. Z idoli jaskini czowiek wychodzi cae ycie, z niektrymi si rozstaje). idole plemienne bdy wynikajce ze wsplnotowoci (maj rdo w naszych ludzkich waciwociach. Kady czowiek ma potrzeb bezpieczestwa z tego powodu czsto upatruje si prawidowoci, tam gdzie one nie zachodz. W rzeczywistoci panuje chaos, w ktrym my nie moemy i nie mamy prawa si znale. Idole plemienne mona ogranicza poprzez rozwj krytycznego mylenia) idole rynku - to bdy rozumu majce rdo w jzyku (Powstaj poniewa nie uywa si dokadnie zdefiniowanych sw. Obie strony inaczej rozumiej to sowo i z tego wynika spr nieprecyzyjne uywanie jzyka. Uywa si poj, ktre nie maj desygnatw, tworzy si takie pojcia) idole teatru (wiele bdw naszego rozumu wynika std, e nie jestemy dostatecznie krytyczni wobec pogldw przekazywanych nam na mocy tradycji. wiadomo dugoci trwania pogldw dziaa obezwadniajco na rozum czowieka)

1. 27. Zagadnienie mitw. Ernest Cassirer (neokantysta): Rozstrzygnicie problemw spo.-gosp.-polit. W poszczeglnych pastwach jest trudne ze wzg. Na istnienie mylenia mitycznego. W naukach przyrodniczych mylenie racjonalne, a w dziedzinie praktycznej mylenie mityczne. Antropologowie wi mity z pierwotn bezmylnoci i niewiedz. U wielu psychiatrw mity to zjawisko neurotyczne. Rnica midzy myleniem mitycznym a neurotycznym! W mitach dochodz do gosu rezultaty przemyle intelektualnych oraz uczucia ( sfera emocjonalno-wolitywna). Mity s symbolami tych uczu, bowiem dochodz w nich do gosu ludzkie instynkty, nadzieje i obawy, a przede wszystkim obawa przed mierci. W dziedzinie polityczno-spoecznej nie zostaa nakrelona wyrana granica midzy mitem a racjonaln wiedz, co spowodowao niepokojcy rezultat: to nie filozofia kieruje myl polityczn, lecz stara si uzasadni aktualnie panujce pogldy polityczne!!! Mity wspczesne s szczeglnie niebezpieczne, bowiem posuguj si osigniciami naukowymi, a w tym cywilizacyjnymi. Niebezpieczestwo mylenia mitycznego wie si w konsekwencji z tym, e wszyscy w spoeczestwie myl jednakowo, na rozkaz. Naduywa si sloganw. Oddziaywanie mitw powoduje, e obywatele mniej wierz we wasne siy i w swj krytyczny racjonalny osd.

Mamy wic 2 rodzaje fikcji: negatywn, ktr s mity i pozytywn niezbdne zaoenie teoretyczne, aczkolwiek odbiegajce od historycznych ustale (np. zawarcie umowy spoecznej uzasadnieniem dla jednakowych uprawnie dla wszystkich obywateli).

Samotno i osamotnienie. osamotnienie negatywne)1. 28.

(samotno pozytywna

Prawo do samotnoci sformuowane przez del Vecchio to podstawowe prawo czowieka. Chodzi o to by przebywajc z innymi zdoby si na duchowy dystans wobec wartoci uznawanych powszechnie za waciwe. Nieprawdziwe jest to, e racja ley po stronie wikszoci. Skania on porednio, by czowiek sta si nieprzystosowany do otaczajcego go wiata. Czowiek winien by przystosowany do wiata ideaw, ktre uwaa za suszne. Zaszczepienie wiary w ideay jest niezbdne dla ludzkoci by dalej si rozwija. Osamotnienie dziaa destrukcyjnie. Jest to uciekanie przed samym sob, szukanie tego, co przychodzi z zewntrz, unikanie gbszego namysu nad wasnym yciem i staranie upodobni si do tych, ktrzy go otaczaj. 1. 29. Odmiany humanizmu. Humanizm bywa utosamiany wycznie z epok, ktra nastpia po redniowieczu. Jest to powszechny bd. Humanizm jest pojciem wieloznacznym. 1. 1. najczciej humanizm (ac. humanitas 'czowieczestwo', 'ludzko') bywa utosamiany z prdem umysowym renesansu, ktry poprzedzi jakby ca epok, by jej zwiastunem, 'witem' - jak zwyko si mwi. Waga tego pierwszego objawienia polegaa przede wszystkim na uzmysowieniu sobie wartoci wasnej, jedynej, ludzkiej osobowoci (humanus "ludzki"). Hasem humanistw byo haso Terencjusza "czowiekiem jestem i nic co ludzkie nie

jest mi obce" (Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto). Stawiao ono nieograniczone moliwoci poszukiwaniom wszechstronnej wiedzy o czowieku. Humanizm homocentryczny. 1. 2. humanizm wczeniejszy czyli teocentryczny - Bg jest najwysz wartoci, Humanizm chrzecijaski: najwysz wartoci jest Bg. Wolno czowieka jest ograniczona przykazaniami Boskimi i Kocielnymi. Uzalenia prawidowo ksztatowania wasnej indywidualnoci od przestrzegania zewntrznych w stosunku do czowieka norm moralnoci. 1. 3. humanizm New Age, humanizm ten charakteryzuje si zespoleniem z treciami ekologicznymi, pacyfizmem, irracjonalizmem, umiarkowany agnostycyzm. 1. 4. Humanizm: Goszcy absolutyzm wartoci Goszcy relatywizm wartoci i subiektywizm wartoci 1. 5. Humanizm ze wzg na liczb wyznawcw: akademicki (tu mieci si kantowski), grupy dysponujce znacznym zasobem pojciowym masowy 1. 6. Humanizm: racjonalistyczny - rozum jest si odwoawcz; areligijny, ateistyczny irracjonalistyczny - intuicja jest podstawowym rdem wiedzy o wiecie, np. goszony przez NEW AGE 7. Humanizm: optymistyczny: renesans pesymistyczny - ludzko dy ku zagadzie, 1. 8. Humanizm egzystencjalizmu zawarty w stwierdzeniu, e cz. jest odpowiedzialny za siebie i za ca ludzko. Bg nie moe ochroni czowieka przed odpowiedzialnoci za wasne ycie. Nie mona na nikogo zrzuca odpowiedzialnoci. Szczegln warto - wolno. Humanizm ten uwiadamia czowiekowi, e w kadej chwili dokonujemy wyboru. Wybr ten ma by wzorem dla kadego czowieka. Czowiek jest tym, czym sam siebie uczyni, wszystko zaley od jego woli, gdyz nie ma gotowych, zewntrznych norm moralnych. 1. 9. Humanizm kantowski np. u Radbrucha: pynie z transpersonalizmu, bo czowiek to istota niezalena od Boga, ktra ma do spenienia w swoim yciu szczytny cel tworzenie dzie kultury. Najwysz wartoci jest kultura. Czowiek jest rodkiem do celu. Cechy wsplne rnych odmian humanizmu: doskonalenie czowieka, znaczenie czynw czowieka, oczekiwanie na bardziej doskonae spoeczestwo, zasadnicze znaczenie ma relacja czowiek-czowiek. 1. 30. Charakterystyka New Age. (dopiero bdzie na wykadzie) Spoeczestwo globalne Likwidacja podziau na narody (to jest idea kantowska) Czowiek jako cz ludzkoci, brak podziaw Warto czowieka zaley od poziomu rozwoju duchowego Irracjonalizm, zgodnie z teori K. Dbrowskiego Ekologizm silne zwizki czowieka ze rodowiskiem naturalnym i z kosmosem Zwrot w stron filozofii dalekiego wschodu Pacyfizm twrcy New Age domagaj si trwaego pokoju 1. 31. Odmiany liberalizmu. 3 sposoby rozumienia liberalizmu: 1.

ekonomiczny twrca A.Smith (konkurencja, wasno prywatna), podstaw ma by wasno prywatna,gosi postulat wycofania si przez pastwo z ycia gospodarczego nie ingerowania w ycie gospodarcze (laissez faire pozwlcie dziaa). Pozostawiajc sprawy gospodarcze wolnej konkurencji i przedsibiorczoci jednostek. Pastwo powinno prowadzi jedynie uzupeniajc dziaalno gospodarcz w dziedzinach, w ktrych jednostki nie s zainteresowane prowadzeniem dziaalnoci albo nie maj moliwoci, aby tak dziaalno podj, np.: komunikacja, porty morskie, drogi, kolej etc.

J.S.Mill dziaalno pastwa ma by tymczasowa.

wiatopogldowypolega na wolnoci realizowanej jako wolno tworzenia wasnego lub wyboru istniejcego wiatopogldu, zw. goszenia pogldw; take norma podanej wasnoci..

prawnypastwo peni rol nocnego stra, gwarantem bezpieczestwa prawnego; nienaruszalno wasnoci prywatnej; prawo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek. Przedstawiciele tego kierunku uwaaj, e prawo powinno zezwala obywatelom niemal na wszystko, ale ostro kara naruszenie wasnoci prywatnej. Podstawowe wartoci, ktre ma chroni prawo to: wolno, bezpieczestwo, wasno. Podkrelano, e wiat daje sobie rad bez ingerencji prawa. Pastwo nie powinno, wic ingerowa w sprawy spoeczne i ekonomiczne. Pastwo ma przede wszystkim nie szkodzi: zasada primum non nocere. Rzd jest zem koniecznym. prawo pozytywne przyznaje kademu czowiekowi jednakow sfer wolnoci, godzi wolno jednostek ze sob. Gwarancje prawne wolnoci stwarzaj moliwo zachowa moralnych.

Koncepcja pastwa nocnego strapastwo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek, zezwala na swobodne dziaanie; Bentham wadza pastwowa powinna bra przykad z postpowania lekarza przede wszystkim nie szkodzi; 1. 32. Co to znaczy pacyfizm? 1) wg historiozofw jest celem ludzkoci; 2) to denie do wprowadzenia pokoju; odrzucenie te wojny susznej; 3) eliminacja przemocy w yciu publicznym; 4) zniesienie kary mierci; 5) goszenie idei ekologicznych. (Nie wszyscy ekolodzy s pacyfistami); 6) denie, aby prawo do nieodbywania suby wojskowej zostao uznane za jedno z praw czowieka; 7) stosunek do zwierzt, wegetarianizm, eliminacja przemocy wobec zwierzt (np. ubj w humanitarnych warunkach). Zdaniem Kanta jednym z celw ludzkoci jest denie do wprowadzenia stanu wiecznego pokoju. Gosi konieczno rozwizania staych armii w pastwach i powoanie federacji pokoju- silne pastwo przepojone ide wiecznego pokoju skupiaoby wok siebie inne pastwa a do stworzenia midzyludzkiej federacji wszystkich pastw wiatowych. Julian Aleksandrowicz (idol Szyszki) w Polsce pokj dla poszczeglnych spoeczestw to to samo co zdrowie dla poszczeglnych ludzi. 33. Czowiek a wsplnoty. (czowiek jako cz wikszej caoci np. rodziny, ludzkoci) 1. Czowiek to cz: Epikur zwizku przyjani; Platon spoeczestwa idealnego Arystoteles, Chrzecijastwo rodziny; istota spoeczna Szkoa historyczna narodu; Liberalizm prawny spoeczestwa, ale nie wyzbywa si swojej jednostkowoci, bo nie ma interesw wsplnych tylko jednostkowe; Darwinizm spoeczestwa; Hobbes, Hegel pastwa. 1. 34.

Zagadnienie

demokracji.

(w

przeciwiestwie

do

totalitaryzmu)Cech charakterystyczn pastw demokratycznych jest pluralizm (i liberalizm) wiatopogldowy wielowiatopogldowo oraz relatywizm moralny. Mona mwi o pastwie demokratycznym, gdy dopuszczalne jest wyznawanie rnych wiatopogldw w jednym pastwie i jest to element stay systemu. Warunkiem tego jest swobodne ksztatowanie si wiadomoci

obywateli, gdy ta jest rdem wszelkich zmian w spoeczestwie. Musi by obecna filozofia w yciu codziennym, gdy inaczej prnia filozoficzna, co z kolei prowadzi do cinienia jednego rodzaju moralnoci. Ta determinuje przepisy prawa i w ten sposb pojawiaj si elementy totalitaryzmu mimo istnienia struktur demokratycznych. Moralno wnika gbiej w ycie obywateli ni prawo. Monizm moralny + przekadanie treci tej moralnoci na prawo = naruszenie wolnoci wszystkich obywateli. Cech totalitaryzmu jest monizm wiatopogldowy oficjalnie dopuszczalny jest tylko jeden pogld na wiat, narzucony przez pastwo. Ograniczona jest wolno bada naukowych. Prawo nie odgrywa roli jednoczcej, bo wszyscy s zjednoczeni nakazem wyznawania jednego wiatopogldu.

Autorytaryzm w odrnieniu od totalitaryzmu zawaszcza tylko wadz wykonawcz (rzdy silnej rki). Nie narzuca wszystkim pogldu na wiat. L. Nowak twierdzi, e stopniem porednim midzy t. a a. byy Niemcy hitlerowskie (gdy zawaszczono czciowo take ekonomi i rodki masowego przekazu); totalitaryzmem w czystej postaci (totus tuum) bya sowiecka Rosja.W demokracji wizi czc obywateli jest prawo pozytywne. Istnieje te potrzeba odnalezienia podstawy jednoci obywateli w prawie natury bdcym zarazem prawem immoralnym. Wspczenie demokracja winna by bardziej ochron praw mniejszoci anieli tylko rzdami wikszoci. 1. 35. Zagadnienie elit w spoeczestwie. elita = mniejsza grupa wyodrbniona z wikszej na podstawie jakiego kryterium wsplnego wszystkim czonkom np. majtkowa, rodowa; to kryterium wyrnienia wie si z ocen pozytywn, opiera si na zaoeniu nierwnoci ludzi jednostki rni si midzy sob np. stopniem aktywnoci i uzdolnie, a w tym moliwoci intelektualnych. masa =ludzie przecitni, tum wiadomo istnienia elit zrodzia si w staroytnoci - grupa ludzi wysoko rozwinitych duchowo. O przynalenoci do elity decyduje: postawa ludzi wyrnionych - poczucie wyszej wartoci postawa ludzi wyrniajcych si - poczucie dystansu spowodowane strachem przed przekroczeniem granicy midzy elit a mas.

Cechy czonkw elity:czonkowie elit mog doskonalej przewidywa przyszo (z powodu posiadania ponadprzecitnej wyobrani); szczeglna wraliwo upowania do sprawowania znaczcej roli w spoeczestwie, rzdzcy nigdy nie mog by zamknici w krgu wasnego egoizmu; ludzie czynu, osoby twrcze w jakiej dziedzinie; poczucie obowizku wobec reszty spoeczestwa; dziaanie odpowiedzialne i niekonformistyczne; bezinteresowno = zdolno do czynw / dziaa nie wywoana celami pragmatycznymi.

Cechy ludzi przecitnych:zadowoleni z wasnej przecitnoci; celem ich dziaa jest dobrobyt; nie czuj wyranego zwizku z innymi osobami w spoeczestwie; kieruj si egoizmem (np. nepotyzm). Znaczenie elity w pastwie - elita przewodzi spoeczestwu. Teori elit stworzy Czesaw Znamierowski 1. 36. Sprawiedliwo i sposoby John Rawls Teoria sprawiedliwoci:

jej interpretowania.

powizanie sprawiedliwoci z problemami wspczesnej demokracji; niezbdno przestrzegania podstawowych wolnoci czowieka jako wyraz sprawiedliwoci;

nie jest sprzeczny ze sprawiedliwoci nierwny podzia wartoci spoecznych; kady cz. ma oparte na sprawiedliwoci prawo do nietykalnoci;

zdecydowana wikszo dzisiejszych uczonych:rwne prawa obywatelskie maj by nienaruszalne; dyskusyjne rozdzielenie dobra i sprawiedliwoci - filozofowie chrzecijascy utosamiaj sprawiedliwo z dobrem, a w innych systemach jest rozdzia sprawiedliwoci (warto prawa stanowionego) i dobra (sfera moralnoci); sprawiedliwo jest daleka od miosierdzia i nie ma nic wsplnego ze wspczuciem, kady oczekuje by prawo stanowione odpowiadao poczuciu sprawiedliwoci to jest konkretyzowane na drodze intuicyjnej i nabiera bd zabarwienia uczuciowego, bd intelektualnego; nie wykluczone, e jest w nas bardziej pierwotne ni poczucie dobra, ktre wzbudza w nas wychowanie; nikt nie kwestionuje sprawiedliwoci jako wartoci, a take przekonania o niezbdnoci jej przestrzegania; sprawiedliwo jako pojcie: * relatywne powizanie sprawiedliwoci z prawem stanowionym (to nie to samo co spraw. spoeczna czy polityczna) * absolutne niezmienna tre sprawiedliwoci winna by wyrazem oczekiwa caego spoeczestwa, lecz w rzeczywistoci bywa przejawem wasnego interesu grupy sprawujcej rzdy; wartoci szczeglnie cenion w warunkach biedy materialnej, lecz wie si nie tylko z dystrybucj dbr materialnych ale take wymiarem kary; wie si najcilej z podziaem przywilejw spoecznych; traktowana: * jako wieczna i niezmienna- w teoriach prawnonaturalnych * jako rezultat umowy - w teoriach nowoytnych * w XIX w pojawio si pojcie sprawiedliwoci spoecznej- odwoywali si personalici chrzecijascy, marksici, prdy socjaldemokratyczne; sprawiedliwo: * wie *

si z rwnoci;

z rwnoci: tak te np. Sokrates, a wspczenie wyrnia si: s. formalna to tradycyjna zasada rwnoci wobec prawa; s. materialna konieczno roztoczenia pieczy nad grupamispoecznymi, ktre znajduj si w trudniejszej sytuacji ni inne

agnostycyzm: nie wiadomo czym jest sprawiedliwo; nihilizm - brak wartoci, w tym i sprawiedliwoci; Neokantyci - sprawiedliwo jako idea prawa; rozwj duchowy ludzkoci zw. ze wzrostem

znaczenia idei, w tym i sprawiedliwoci; jej wyrazem byby pokj wiatowy; pr. pozyt. jest usiowaniem zblienia si ku prawu sprawiedliwemu. Naruszone poczucie sprawiedliwoci (ma charakter indywidualny tak jak poczucie pikna) wywouje protest.

Hobbes: prawo pozytywne jedyn miar tego, co sprawiedliwe; Grocjusz: sprawiedliwe to, co zgodne z natur spoeczestwa; powizanie z immoralnym prawemnatury;

Arystoteles wyrnia sprawiedliwo pozytywn i prawnonaturaln (ta dla zwolennikw prawa natury jest wysza). Rozrnia te sprawiedliwo rozdzielcz (bierze pod uwag wkadczowieka w ycie zbiorowe - ci, ktrzy czyni wiele dla innych powinni otrzymywa wicej od pastwa; nie ma nic wsplnego z zasad rwnoci, bierze pod uwag take hierarchi spoeczn czowieka) i wymienn (oparta jest o zasad rwnoci, dochodzi np. do gosu gdy co kupujemy czy sprzedajemy; traktuje kadego czowieka jednakowo).

Demokryt Sprawiedliwo jest wczeniejsza od prawa pozytywnego. Prawo pozytywne musiao powsta na skutek sprzecznoci midzy sprawami indywidualnymi a spoecznymi. Prawo pozytywne jest zbdne dla mdrcw, gdy sami oni respektuj sprawiedliwo. Stanowi dla nich balast. Prawo to, natomiast niezbdne jest dla ludzi przecitnych, stanowicych wikszo spoeczestwa, gdy midzy nimi zachodz sprzecznoci. Prawa pozytywnego powinni przestrzega z przyzwoitoci. Sokrates rozdzia sprawiedliwoci i rwnoci (jako pierwszy dokona takiego rozdziau) Platon - Sprawiedliwoci stanowi odpowiednik idei dobra, za idea dobra jest hierarchicznienajwysz ide w wiecie idei. Stoi ponad prawem ( mona j uzna za element pr.nat. w jego filozofii). Sprawiedliwo jest 4 cnot dochodzi do gosu w pastwie doskonaym i charakteryzuje si harmoni trzech pozostaych cnt : mdroci, mstwa, wstrzemiliwoci. (Sprawiedliwo w pastwie polega na tym, e kady peni okrelon funkcj (nie ma rwnoci), natomiast wyraa si w tym, e kademu oddaje si to co mu si naley prawa nie mog by zgodne ze sprawiedliwoci, tak wic Platon uznaje je za zbdne-gosi nihilizm prawny (zbdne, bo bdzie wielka rodzina).

1.

37. Polityka a moralno. C. Schmitt: polityka jest dziedzin gdzie dokonuje si podzia na sojusznikw i wrogw,

dodatkow wartoci staje si skuteczno podjtych dziaa, czyli zwycistwo. Wyrasta si przecie w przekonaniu, e polityka nawizuje do wartoci moralnych. Prawd jest jedynie, e funkcjonujca obuda mieszczaska sprawia, i politycy zabiegajc o poparcie musz udawa i respektuj pewne wartoci moralne danego wiatopogldu. Demokryt wie cile moralno z polityk. Uwaa mianowicie, e mdra wadza pastwowa charakteryzuje si tym, e dobrze myli, dobrze mwi i dobrze czyni. Celem mdrej wadzy pastwowej jest godzenie sprzecznych interesw: oglnego i indywidualnego. Machiavelli rozdziela dziedzin moralnoci i dziedzin polityki. Wynika to z odmiennych kryteriw oceny postpowania w obu tych dziedzinach. Mianowicie moralno kwalifikuje poczynania jako dobre albo ze. Z punktu widzenia polityki za czyny ocenia si w kategoriach skutecznoci albo nieskutecznoci. Wedug Machiavellego polityka pozostaje poza sfer ocen moralnych. Nie osdza si w kategoriach moralnych nigdy tych ktrzy zwyciyli.

Kant, Pertaycki1. 38.

Przymus prawa pozytywnego a wolno czowieka.

Prawo pozytywne ma zapewni jednostkom rwne sfery, w obrbie ktrych ich poczynania nie bd podlegay ingerencji wadzy pastwowej. Wolno gwarantowan przez prawo kady napenia wasnym sensem. W takim wic samym stopniu wolno czowieka jest zalena od prawa, jak i od niego niezalena. Prawo umoliwia podejmowanie swobodnych decyzji w obrbie owych zakresw. Prawo chroni wic wolno indywiduum abstrahujc od jednostkowych waciwoci. Prawo okrela miar wolnoci, lecz nie jej tre. Tu zaczyna si pole dziaania jednostek i ich odpowiedzialno. 1. 39.

Zagadnienie prawa do oporu wobec wadzy pastwowej.

Hobbes, Kant nie; Locke tak Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadzy pastwowej i uzasadnia to stanowisko nastpujcymi argumentami: kady ustrj mona obali pod zarzutem niedoskonaoci; stan prawny jest dla czowieka korzystniejszy dla czowieka od stanu natury (a wic nawet niesprawiedliwe prawo jest korzystniejsze od stanu samowoli); - nie istnieje moliwo rozstrzygnicia ewentualnego sporu pomidzy spoeczestwem, ktre zorganizowao rewolucj a wadz, poniewa nikt nie moe by sdzi w swojej wasnej sprawie. Nie moe te rozstrzygn kto z zewntrz susznoci ktrej ze stron pozostajcych w konflikcie, poniewa naruszaoby to zasad suwerennoci pastwa. Przyznanie prawa oporu spowodowaoby permanentn rewolucj. 40. Problem biurokracji. Biurokracja system rzdw, w ktrym zasadnicz rol odgrywa administracyjny aparat urzdniczy 1. -

- Mills twierdzi, e do elity duchowej nie naley zalicza inteligencji, a zwaszcza urzdnikw,ktrych nazywa robotnikami w biaych konierzykach. Inteligencja wykonuje prac mniej odpowiedzialn, bezmyln. Urzdy to apatia, nierbstwo i nieproduktywno. Walk z biurokracj i formalizmem powinna te prowadzi prasa i wiedza prawnicza. - Natomiast Weber, pod wpywem pogldw Hegla mwi, e biurokracj naley aprobowa, bo sprzyja ona racjonalnemu przestrzeganiu prawa. - Z pocztkiem XX w. pojawia si te inne okrelenie biurokracji - to dziaalno administracyjna pastwa, w ktrej sprawy nie s rozstrzygane kolegialnie, lecz zale od woli pojedynczego urzdnika. Biurokratyczne s takie urzdy, w ktrych jedynym miejscem pracy osoby zatrudnionej jest dany urzd. Jest to forma sprawowania wadzy, gdzie formalistyka jest bardzo rozwinita.

Dwa pogldy na to jaki powinien by urzdnik:Webera: - anonimowy - racjonalny (nie kieruje si uczuciami przy podejmowaniu decyzji) - cakowicie podporzdkowany zwierzchnikowi - obojtny wobec sprawy, ktr przedstawia mu petent - zdolny do natychmiastowego wykonania polece zwierzchnikw przy dokadnym przestrzeganiu litery prawa - rutyna jest zalet urzdnika - urzdnik swoje stanowisko powinien wyraa w formie pisemnej - inicjatywa ma wychodzi tylko ze strony petenta - urzdowy ton w kontaktach z petentem - ma by drobiazgowy, aby niczego nie przeoczy - nie powinien wygasza swych pogldw- ma by bezosobowy Olszewski:

- rdem deformacji ycia spoecznego jest oderwanie urzdnikw od spoeczestwa - urzdnik powinien by wyczulony na aktualne problemy w spoeczestwie - zadaniem naczelnym urzdnika jest rozwj cech indywidualnych - musi bra udzia w yciu politycznym - niezaleny - odwany, eby w razie potrzeby przeciwstawi si zwierzchnikowi - nie jest lepym wykonawc litery prawa - maj go interesowa ideay spoeczne

Dlatego Olszewski proponuje, eby urzdy byy honorowe.41. Co to znaczy: (jedno z tych poj pojawi si na pewno na egzaminie) panteizm 1. Stanowisko i pogld religijno-filozoficzny odrzucajcy istnienie Boga w postaci osoby, panteizm utosamia Boga z przyrod, wszechwiatem czy kosmosem. Przeciwiestwo teizmu.

deizmStanowisko religijno-filozoficzne powstae w Owieceniu, odrzucajce wiar w Boga, ktry miaby ingerowa w losy wiata i czowieka. Wg. deistw Bg jest tylko pierwsz przyczyn, stwrc wiata i dawc praw przyrody.

teizmStanowisko religijno-filozoficzne zakadajce istnienie transcendentalnego, jedynego, osobowego Boga, ktry cay czas interweniuje w ludzk histori, ktry jest stwrc wszechwiata i jego opiekunem.

ateizmStanowisko religijno-filozoficzne zaprzeczajce istnieniu Boga lub moliwoci jego poznania albo wyraajce brak zainteresowania i obojtno wobec tego zagadnienia. Inne rozumenie to postawa charakteryzujca si wiadomym odrzuceniem wiary.

nihilizmPogld i postawa oparte na absolutnym negowaniu, relatywizowaniu i odrzuceniu wszelkich norm, wartoci, zasad moralnych i konwencji przyjtych i obowizujcych w danej grupie spoecznej lub spoeczestwie.

relatywizmStanowisko filozoficzne, w myl ktrego nie istniej adne absolutne kryteria wiedzy pozwalajce na ocen wartoci poznawczych, etycznych, logicznych, estetycznych itp. Wszelkie za normy i wartoci kulturowe maj wzgldny (relatywny) charakter. 2. w epistemologii stanowisko przeciwstawne wobec absolutyzmu. ABSOLUTYZM doktryna filozoficzna, zakadajca, e wszystkie wartoci (np.. dobro, pikno, prawda) s stae oraz istniej w sposb obiektywny i niezmienny, niezalenie od poznajcego je podmiotu.

agnostycyzm(gnoseologia, teoria dotyczca poznania moliwoci ludzkiego poznania s ograniczone) Pogld filozoficzny goszcy cakowit lub czciow niepoznawalno obiektywnej rzeczywistoci lub jej fragmentw i rzdzcych ni praw, a take niemono udowodnienia prawdziwoci takiego poznania, forma sceptycyzmu poznawczego. W religioznawstwie zaprzeczenie istnienia Boga w ogle lub co najmniej kwestionowanie moliwoci jego poznania. Sokrates Wiem, e nic nie wiem. Kant Niemoliwo poznania rzeczy samych w sobie. Radbruch Postawa umoliwiajca respektowanie i szacunek dla pogldw odmiennych.

irracjonalizmKierunek w filozofii negujcy warto rozumu i dowiadczenia jako narzdzi poznania rzeczywistoci, zakadajcy, e rdem prawdziwego poznania s rne rodki pozarozumowe np. intuicja, objawienie czy medytacja; uznaje rwnie istnienie takich obszarw rzeczywistoci, ktre nie dadz si w ogle zwerbalizowa.

istnie obiektywnieto znaczy istnie niezalenie od woli i wiadomoci czowieka (czowiekw)

istnie subiektywnieto znaczy istnie zalenie od woli i wiadomoci czowieka.

system eklektyczny

nowy, oryginalny system filozoficzny powstay jako synteza co najmniej dwch wczeniejuksztatowanych systemw (filozoficznych). S charakterystyczne dla redniowiecza np. w.Tomasz z Akwinu dokona syntezy pogldw Arystotelesa i chrzecijastwa, w. Augustyn dokona syntezy Platona i chrzecijastwa ( Cyceron = stoicyzm + Arystoteles).

wiatopogldjednostkowa lub grupowa wiedza, na ktr skadaj si samoprawomocne pogldy, przekonania i wierzenia, dotyczce podstawowych spraw, takich jak np. natura wiata, czowieka, miejsce czowieka we wszechwiecie, sens ycia, oraz wynikajce z tych przekona wartociowanie, ideay yciowe i postawy. wiatopogld skada si z tez, ktre nie empirycznie sprawdzalne. - pluralizm wiatopogldowy to podstawa demokracji!

stan naturyPojcie stworzone na potrzeb opisania pastwa przez wskazanie co by byo gdyby pastwo nie istniao. Jest to okres, ktry istnia na pocztku dziejw ludzkoci, charakteryzowa si brakiem ycia spoecznego i pastwowego. Powstao kilka teorii na temat stanu natury: - pocztkowo uwaano, e stan natury by rzeczywistym faktem w dziejach ludzkoci - poniej wyksztacia si teoria, ktra uznaje stan natury za fikcj stworzon przez rozum czowieka niezbdn do uzasadnienia istnienia ycia spoecznego i pastwowego. Stan natury zakada istnienie prawa natury, a podstawow wartoci zagwarantowan przez to prawo jest wolno. Pojawio si pytanie o sens wyjcia ze stanu natury skoro gwarantuje on kademu maksimum wolnoci. Tu powstay rne teorie uzasadniajce ten fakt: - sofici - Arystoteles nie uznawa stanu natury, twierdzi, e czowiek od zawsze y w spoeczestwie (by czci rodziny) - Hobbes - Locke - Kant

imperatyw kategoryczny imperatyw praktyczny II cz zwizana z nazwami szk (kady punkt do nazwiska to oddzielne pytanie)1. 42. Prawo natury i stan natury w ujciu sofistw. Prawo natury to prawo kosmosu, przyrody. Inaczej prawo silniejszego i jemu podlegaj, tak samo jak przyroda, ludzie. Stan natury czowiek nie ma natury spoecznej. W okresie przedpastwowym ludzie prowadzili aspoeczne ycie. W stanie natury, ludzie byli bezbronni wobec potgi przyrody. Kiedy dla schronienia przed zwierztami ludzie zaczeli budowa sadyby, Zeus zauway, e ludzie istoty aspoeczne wyniszcz si nawzajem podczas tej budowy. Zeus obdarzy ludzi poczuciem sprawiedliwoci i nakaza si nim kierowa. Pocztek ycia spoecznego i pastwowego rozpocz si od wsplnych dziaa. (zalek teorii umowy spoecznej) 1. 43. Zagadnienie sprawiedliwoci wg. Demokryta. Sprawiedliwo jest wczeniejsza od prawa pozytywnego. Prawo pozytywne musiao powsta na skutek sprzecznoci midzy sprawami indywidualnymi a spoecznymi. Prawo pozytywne jest zbdne dla mdrcw, gdy sami oni respektuj sprawiedliwo. Stanowi dla nich balast. Prawo to, natomiast niezbdne jest dla ludzi przecitnych, stanowicych wikszo spoeczestwa, gdy midzy nimi zachodz sprzecznoci. Prawa pozytywnego powinni przestrzega z przyzwoitoci. 1. 44. Polityka a moralno wg. Demokryta. Demokryt bardzo silnie wiza moralno z polityk. Polityka ma by moralna. Mdra wadza pastwowa charakteryzuje si tym, e dobrze myli, mdrze mwi i dobrze czyni. (jedno myli, sw i dziaa). Pogld ten by powszechnie uznawany przez filozofw staroytnych. W pastwie nieustannie dochodzi do gosu sprzeczno pomidzy interesem oglnym oraz indywidualnym. Godzenie tych interesw udaje si wanie mdrej wadzy pastwowej. Za najlepsz form pastwa Demokryt uzna demokracj. W pastwie Demokryta powinna by swoboda krytykowania rzdzcych. Rzdzcych powinno si

wybiera. Demokryt zauwaa, e przeladowanie wczeniej rzdzcych jest bezcelowe, poniewa obecna wadza w przyszoci rwnie bdzie przeladowana ta myl moe j paraliowa w dziaaniach. 1. 45. Sokrates:

krytyka demokracjiKrytykowa demokracj, poniewa wybr rzdzcych jest rezultatem bd lepego trafu, bd schlebiania tumowi. Wg Sokratesa pastwem powinni rzdzi najlepsi pod wzgldem intelektualno moralnym a instytucja wyborw nie gwarantuje tego, lecz sprawia, e rzdy sprawuj ludzie przecitni. Wskazywa, e sternika si nie wybiera, a rzdzenie pastwem jest rzecz trudniejsz ni sterowanie statkiem. Krytyka ta jednoczenie sza w parze z namawianiem do przestrzegania prawa pozytywnego.

stosunek do prawa stanowionegoBy obywatelem w pastwie to znaczy godzi si na przestrzeganie obowizujcego porzdku prawnego. Obywatele niezadowoleni z prawa powinni osiedli si w innym pastwie. Sokrates oskarony przez Anytosa, Melitosa i Lykona, o to e nie uznaje bogw, ktrych uznaje pastwo by sdzony za swoje pogldy przed sdem heliaia. Sokrates zaj w procesie postaw samobjcz stara si zrazi do siebie wszystkich sdziw. Zosta skazany na mier. Swoj postaw pokaza caym Atenom, e nie odejdzie od swoich pogldw i pozostanie im wierny, mimo e doprowadz one do jego mierci. Cakowite podporzdkowanie si prawu pozytywnemu byo dla Sokratesa podstawowym obowizkiem obywatela. Sokrates krytykowa pogldy sofistw goszce, e prawo jest rezultatem przewagi silnych nad sabymi. Sokrates wskazywa, e prawo jest zgodne ze sprawiedliwoci. Naruszanie porzdku prawnego podwaa trwao zwizku spoecznego. Posuszestwo wobec prawa powinno by wiadome i dobrowolne. Prawo nie powinno by narzucane przez rzdzcych. Prawo pozytywne to normy powszechne i zewntrzne (rozumia te prawo jako gos wewntrzny norma negatywna, indywidualna)

cnota wg. SokratesaWiedza, ktrej poszukiwa Sokrates to wiedza etyczna jej posiadanie utosamia z doskonaoci ( CNOT gr. Arete ) oraz z dobrem. Ten pogld da podstawy do sformuowania INTELEKTUALIZMU ETYCZNEGO pogldu, wedug ktrego z prawdziwej i dogbnej wiedzy na temat wartoci wynika wola ich realizowania. Kryterium posiadania wiedzy jest zgodny z ni (wiedz) czyn. Ten kto wie, czym jest sprawiedliwo, bdzie postpowa zgodnie z jej treci, za ten kto wie i dziaa wbrew poznanym wartociom nie zna ich naprawd. Zem dla Sokratesa bya nieznajomo zasad oglnych, a dobrem kultywowanie i doskonalenie rozumu. Wszelkie zachowania, aby uzyska warto moraln, musz wypywa ze wiadomoci wartoci, dobra nie mona czyni mimowolnie. 1. 46. Platon:

a.

dlaczego filozofowie maj rzdzi w pastwie idealnym

Filozofowie maj stanowi elit duchow, maj sprawowa wadz polityczn, poniewa osignli wyszy poziom intelektualny a ich poznanie nie zamyka si do krgu wrae zmysowych (wiata cieni) i tylko oni wiedz o istnieniu wiata idei (niezmiennego, niematerialnego, wiecznego). Wanie dlatego powinni rzdzi i to decyduje o ich uprzywilejowanej sytuacji w pastwie. Ten kto tworzy elit duchow, powinien by czonkiem elity urzdowej. Nihilizm prawny na rzecz wadzy mdrcw.

b.

czym jest sprawiedliwoSprawiedliwoci stanowi odpowiednik idei dobra, za idea dobra jest hierarchicznie najwysz ide w wiecie idei. Stoi ponad prawem ( mona j uzna za element pr.nat. w jego filozofii). Sprawiedliwo jest 4 cnot dochodzi do gosu w pastwie doskonaym i charakteryzuje si harmoni trzech pozostaych cnt : mdroci, mstwa, wstrzemiliwoci. (Sprawiedliwo w pastwie polega na tym, e kady peni okrelon funkcj (nie ma rwnoci), natomiast wyraa si w tym, e kademu oddaje si to co mu si naley prawa nie mog by zgodne ze sprawiedliwoci, tak wic Platon uznaje je za zbdne-gosi nihilizm prawny (zbdne, bo bdzie wielka rodzina).

c.

4 rodzaje cnt:

cnota mdroci (filozofowie) cnota wstrzemiliwoci (rzemielnicy) cnota mstwa (wojownicy) sprawiedliwo (wyraa si w harmonii trzech pozostaych cnt)

d.

wolno czowieka w pastwie

Platon w swojej koncepcji idealnego pastwa nie zezwala jednostkom na peny, swobodny rozwj cech indywidualnych, nie przyznaje nikomu wolnoci. Kady czowiek ma znaczenie ze wzgldu na rol, ktr ma speni w pastwie. Dlatego dzieli ludzi na:

filozofw, ktrzy maj rzdzi w pastwie idealnym, ktrzy nie powinni nic posiada na wasno,ani te zakada rodzin, mieli wycznie doskonali si w cnocie mdroci; rzemielnikw, ktrych obowizkiem byo utrzymywa cae spoeczestwo. Wolno im byo zakada rodziny i posiada na wasno ziemi, jak rwnie warsztaty. Wojownikw, ktrzy s pozbawieni wasnoci prywatnej i nie wolno im zakada rodzin. Ich ycie jest podporzdkowane funkcji jak penia w pastwie. Nawet w chwilach wolnych od suby wojskowej nie wolno im czyta wierszy lirycznych, ani sucha muzyki, ktra by potgowaa ich wraliwo i uczuciowo.

e.

przemiana pogldw (to omwia dyktujc pytania)

W dziele pt. Prawa mniej radykalne stanowisko odnonie prawa. Domaga si ustanowienia praw przez rzdzcych w pastwie, ale te by byli tym prawom posuszni. Konieczno stanowienia prawa wynika z natury czowieka, ktry nie podlegajc prawom zachowywaby si jak najdziksze zwierzta (egoizm, zawi, prywata, zazdro). Pozory porzdku i zgody wprowadzaj obud do ycia publicznego. Prawo pozytywne niezbdn pomoc dla rozumu ludzkiego w walce ze ze m. Ponadto przede wszystkim perswazja, uzupeniana przymusem. 1. 47.

Arystoteles:

a.

geneza pastwa

Wedug Arystotelesa nie byo stanu natury, czowiek jako istota z natury spoeczna zawsze stanowi cz rodziny (elementarny skadnik pastwa, a nie jednostka), ktra jest skojarzeniem dwch wsplnot: kobiety i mczyzny oraz pana i niewolnika. Okazao si, e wsplnota rodzinna nie wystarczy do zapewnienia szczcia gdy zaspokaja tylko potrzeby ycia codziennego. Rodziny zaczy czy si w wiksze wsplnoty- gminy wiejskie. Z kolei gminy wiejskie nie byy samowystarczalne i poczyy si tworzc wiksz wsplnot to znaczy w pastwo. Pastwo charakteryzuje si samowystarczalnoci i zdolnoci do zaspokajania wszelkich potrzeb czowieka.

b.

pastwo idealne Arystotelesa

Dla Arystotelesa idealne pastwo jest zarazem pastwem zapewniajcym szczcie obywatelom. Szczcie w pastwie zaley od warunkw zewntrznych. Pastwo idealne powinno mie odpowiednie rozmiary (ani zbyt wielkie ani zbyt mae), klimat (ma wpyw na charakter czowieka, gorcy-rozwj intelektualny, zimny-mstwo, powinien by umiarkowany), pooenie (trudno dostpne dla wrogw, atwy dostp przyjaci). W pastwie idealnym powinna istnie wasno prywatna kady mieszkaniec mia dosta tyle samo ziemi (uznawa niezbdno rwnego podziau stanu majtkowego obywateli z tego wynika rwno udziau w sprawach pastwowych). Niewielka cz ziemi powinna nalee do pastwa, ma suy pastwu np. witynie. Ziemia prywatna powinna by podzielona na dwie czci: cz w centrum, cz na obrzeach pastwa tak by kady interesowa si obronnoci. Nikt nie powinien rzdzi w pastwie zbyt dugo nikt nie powinien dwukrotnie sprawowa tej samej funkcji. Zwolennik demokracji kady czowiek moe sprawowa wadz, naley wic do tego przygotowa wszystkich da kademu minimum wychowania i wyksztacenia. W koncepcji idealnego pastwa Arystotelesa dochodzi do gosu jego filozofia zotego rodka.

c.

cel ycia czowieka

Znalezienie zotego rodeka: miara w popdach; cnoty poznawcze (przez nauk) i etyczne (przez przyzwyczajenie). Celem czowieka jest denie do szczcia, pojmowanego take jako cnota, poprzez ycie zgodne z rozumem.

d.

powody przewrotw w pastwie

Arystoteles twierdzi, e przyczyn przewrotw pastwowych s istniejce w kadym pastwie nierwnoci majtkowe. Natomiast bezporednimi przyczynami zmian ustrojowych s ch

zaszczytw, bogacenia si, samowola, wzgarda, strach. Skoro podstawow przyczyn przewrotw jest nierwno pomidzy obywatelami, sposobem uniknicia walk i przewrotw politycznych jest silny stan redni.

e.

klasyfikacja ustrojw pastwowych

Liczba osb sprawujcych wadz: jedna osoba (monarchia, tyrania), kilka osb sprawuje rzdy (arystokracja, oligarchia), wiele osb sprawuje rzdy (politea, timokracja) Cel ustroju politycznego: dobro ogu (monarchia, arystokracja, politea), dobro wasne rzdzcych, (tyrania, oligarchia, timokracja)

Dobro ogu Dobro rzdzcych

Jedna osoba rzdzi Monarchia Tyrania

Rzdzi kilka osb Ustrj arystokratyczny Ustrj oligarchiczny

Rzdzi wiele osb Politea Timokracja

f.

stosunek do demokracji)

demokracji

(pytanie

podchwytliwe,

s

dwa

rodzaje

Arystoteles by zwolennikiem demokracji, dzieli j na waciw, majc na celu dobro oglne polite, i niewaciw, majc na celu dobro rzdzcych - timokracj. Politea jest najlepsz form pastwa. Panuje w niej wolno i rwno. Pastwo takie ma na celu dobro ogu. Lud rzdzi ku oglnemu poytkowi. Jest mieszanin dwch skadnikw: bogatych i ubogich. Std politea wykazuje wiksze cechy trwaoci. Ustrj demokratyczny wg Arystotelesa ma by oparty na wolnoci i rwnoci wszystkich obywateli. Stanowiska w pastwie powinny by obsadzane w drodze losowania. Funkcje w pastwie nie powinny by sprawowane dugo i nikt nie powinien dwukrotnie sprawowa tej samej funkcji. O najwaniejszych sprawach ma rozstrzyga zgromadzenie obywateli. 1. 48. Epikur:

hedonizm dlaczego filozofowie nie powinni rzdzi w pastwie a. hedonizm

Wedug Epikura istniej dwa rodzaje przyjemnoci: zmysowe (przemijalne, niemoliwo nasycenia) im wicej doznajemy wrae zmysowych, tym wicej wzmaga si ch doznawania. duchowe (wysze i doskonalsze od zmysowych - trwae, moliwo nasycenia) ycie powinno by ukierunkowane na przyjemnoci duchowe, a suma przyjemnoci to szczcie. Szczcie to suma przyjemnoci, a najwiksz przyjemnoci jest brak przykroci w tym wyraa si minimalizm (etyczny).

b.

dlaczego filozofowie nie powinni rzdzi w pastwie

Hedonizm i minimalizm doprowadzi Epikura do wniosku, e mdrzec nie powinien bra udziau w yciu publicznym ani te rzdzi pastwem. Dziaalno polityczna wie si z przykrociami, a szczcie osiga si eliminujc przykroci. Epikur uwaa, e wadz polityczn powinni sprawowa ci, ktrym wiksz przykro sprawi powstrzymanie si od penienia takich funkcji ni samo rzdzenie. Poniewa filozofowie s mdrzy i pragn szczcia a nie przykroci nie powinni sprawowa rzdw.

Znaczenie przyjaci!!!! 49. Czowiek twrc sceptycyzmu;

1.

w spoeczestwie wg. Pyrrona

czowiek nie moe pozna prawdy, ani wraenia ani poznanie rozumowe nie prowadz do niej; nie wiemy, co jest sprawiedliwe a co nie (nie moemy pozna otaczajcego wiata, nasze moliwoci poznawcze s ograniczone agnostycyzm), dlatego wanie naley uwolni si od wzburzenia umysu i wpywu odbieranych wrae wyrobi w sobie postaw obojtnoci i milcze (Pyrron nie pozostawi po sobie adnych dzie); wartoci najwysz ma by rwnowaga wewntrzna, w yciu publicznym wyraajca si * tolerancj, *posuszestwem wobec ustalonych regu, *wstrzymywanie si od walki politycznej; bdmy sobie yczliwi (yczliwo wywodzi z obojtnoci, bo nic nie jest pewne, kady sd moe by prawdziwy lub faszywy zarazem); nie zabierajmy gosu w sprawach publicznych, yjmy zgodnie z tym co gosimy; czynnoci ycia codziennego nie s ani mniej ani bardziej wane od wielkich spraw. 50. Charakterystyka redniowiecza. pod wpywem chrzecijastwa powstaa nowa teoria prawa natury, nawizujca do Arystotelesa (w. Tomasz) Bg zosta uznany (cilej prawo wieczne) za ostateczne rdo prawa natury; 1. Wiele idei sformuowanych przez filozofw staroytnych nadal funkcjonowao jednak w formie przeksztaconej - systemy eklektyczne tzn. byy wynikiem syntezy co najmniej dwch ju istniejcych systemw. (w. Augustyn chrzecijastwo + Platon, w. Tomasz chrzecijastwo + Arystoteles) Filozofia przestaa suy poznawaniu wiata, kierujc swoj uwag ku Bogu, teocentryzm (sprowadzanie caoksztatu spraw ludzkich do Boga). Pojcie cnoty nabrao nowego znaczenia religijnego, a najdoskonalsz cnot jest mio do Boga. Powstao pojcie stworzenia wiata z niczego, a Bg zosta pojty jako osoba. Goszono dualizm Boga i wiata, dobra i za. ocenianie zachodzcych zjawisk w wietle moralnym (moralizm), rozcigajc t dziedzin na caoksztat problemw istnienia jednostkowego i zbiorowego; odwoywanie si do autorytetw (wici, ojcowie kocioa); Nowym rdem poznania staa si wiara w Boga. Wprowadzone zostao take pojcie iluminacji czyli nagego rozjanienia umysu czowieka w nastpstwie aski Boga. Miejsce wiedzy w redniowieczu zajmuje wiara w Boga. wzmocnione znaczenie czowieka jako jednostki; Zasadniczym zagadnieniem staje si posuszestwo wobec wadzy pastwowej. Zostaje jej nadana sankcja Boa. Dominuje teoria teokratyczna (rzdy kapanw, duchownych) 51. Filozofia dziejw wg w. Augustyna. twrca pierwszej historiozofii; staroytni nie mogli tego osign, gdy nie czuli wizi z innymi narodami; to nie jest opis ustroju idealnego; jedna rodzina, ktra ma Ojca w niebie, dla ktrej Chrystus umar na krzyu; 1.

celem ludzkoci jest rozwj rozumiany jako powrt do Boga; postawa introspekcyjna, wola przed rozumem; odrzucenie intelektualizmu i czystego obiektywizmu. w. Augustyn uwaa, i ludzko jest skaona grzechem pierworodnym to jest rdem wszelkiego za. Wedug w. Augustyna dzieje ludzkoci naley pojmowa jako zmaganie si dwch pastw: pastwa ziemskiego i pastwa Boego. Pastwa te nie maj wyodrbnionego obszaru, obywatele tych pastw yj obok siebie. Przywdc pastwa ziemskiego jest szatan, przywdc pastwa Boego jest Bg w osobie Chrystusa. Nie mona przewidzie do ktrego pastwa kto naley, gdy nieznane i niemoliwe do przewidzenia jest dziaanie aski Boga, ktra moe sprawi, e grzesznik staje si obywatelem pastwa Boego. Sprawa wyjani si na Sdzie Ostatecznym kiedy obywatele pastwa ziemskiego zostan raz na zawsze potpieni, za obywatele pastwa Boego bd zaywa wiecznego szczcia z Bogiem. 1. 52. Teoria prawa natury wg w. Tomasza z Akwinu. prawo natury czyli (prawo naturalne) odnosi si wycznie do czowieka; ma ono charakter moralny tzn. dobro naley czyni, za naley unika (t zasad w. Tomasz przej od Arystotelesa);

istota czowieka + prawo wieczne (Bg); Z prawa natury wywodz si: ius gentium (prawo ludzkoci) pochodzi od prawa natury moralnego, w drodze wynikania, a wic zawiera w sobie jak cz moralnoci prawa naturalnego; ius civile (prawo pozytywne obywatelskie) zawiera blisze okrelenie oglnych zasad prawa natury, uszczegawia je. 1. 53.

czowiek poznaje je moc wasnego rozumu (a nie objawienia). rdem pr. natury jest

Wasno wg Tomasza a wg wspczesnych filozofw

chrzecijaskich.w. Tomasz zaliczy prawo wasnoci prywatnej do ius gentium, co oznacza, e wasno prywatna jest niepodwaalna, wynika z prawa naturalnego. Twierdzi, e jest to najwaciwsza forma wasnoci. Zdaniem Tomasza ludzie troszcz si o dobra, ktre s prywatne, natomiast gdy nale do wielu jednostek wsplnie, wtedy kady pozostawia t trosk innym jednostkom i w rezultacie nikt nie troszczy si o to co jest wasnoci wspln. Ponadto Tomasz argumentuje potrzeb wasnoci prywatnej zachowaniem porzdku w przypadku rzeczy prywatnych oraz stwierdzeniem, e harmonijne wspycie obywateli wymaga, by kady zaspokaja swoje potrzeby tym, co posiada na wasno. Ten niepodwaalny charakter prawa wasnoci prywatnej trwa do po. XX w. Wtedy pojawiy si dziea neotomistw, ktrzy w rny sposb odnosili si do prawa wasnoci prywatnej. Cz twierdzia, e do ius gentium naley prawo wasnoci w ogle (nie za wasno prywatna), za do ius civile naley prawo wasnoci w konkretnej postaci. Tak wic z punktu widzenia prawa natury nie mona wskaza jaka forma wasnoci jest najlepsza, pozostawione to zostao decyzjom poszczeglnych pastw. 1. 54. Charakterystyka renesansu. Pojcie renesansu wprowadzi wybitny szesnastowieczny woski malarz, pisarz i architekt, Giorgio Vasari. Chcia w ten sposb podkreli odmienno nowej epoki od redniowiecza. Odrbno ta polega miaa przede wszystkim na odrodzeniu si antycznych idei, caego dorobku literackiego, filozoficznego i kulturowego tej epoki. Renesans to ponowne odkrycie antycznej sztuki i architektury, antycznych kanonw pikna. Za kolebk renesansu uwaa si Wochy. To wanie stamtd idee tej epoki promienioway na ca Europ. Gwnymi czynnikami pojawienia si renesansu byy: Wojny krzyowe i co za tym idzie styczno z innymi kulturami Wielkie odkrycia geograficzne, zetknicie z kulturami antycznymi w Ameryce Ucieczka uczonych z Bizancjum do Woch Odkrycie druku Renesans charakteryzowa si: Postawieniem czowieka na samej grze hierarchii wartoci

Odrzuceniem wszelkich autorytetw i dogmatw religijnych. Nie wizao si to jednak z odrzuceniem Boga. Wolno i dominacja rozumu Pooenie nacisku na wszechstronny rozwj czowieka Rado istnienia Bardzo wysok ocen wiedzy naukowej 1. 55. Charakterystyka filozofii czasw nowoytnych. Funkcjonuje obiegowe pojcie, e wszystko co wane zostao ju powiedziane przez staroytnych. Jest to bd. Wystarczy wskaza nazwiska osb, ktrych myl jest wiea: Grocjusz, Bacon, Kant, Nietzsche, Marks, Egzystencjalici, prd New Age. Filozofia czasw nowoytnych charakteryzuj si: Poszukiwaniem nowych metod bada naukowych Racjonalizmem i empiryzmem Pojawieniem si pytania o praktyczny sens docieka naukowych Rozkwit docieka nad prawem natury, Locke, Hobbes, Rousseau. Prawo ma charakter immoralny Geneza pastwa umowa spoeczna Wpyw teorii prawno naturalnych na ycie spoeczestw 1. 56. Locke: teoria stanu natury

a.

Wg Lockea czowiek jest z natury dobry, w stanie natury ludzie byli wolni, rwni, yczliwi, przyjanie nastawieni do innych, stan natury by stanem pokoju, (nie istniao ycie spoeczne). Wszelkie sprawy rozst rzygano zgodnie z prawem natury. W razie konfliktu kady musia by sdzi we wasnej sprawie. Byo ich coraz wicej, tak wic ludzie postanowili przezwyciy t niedogodno i powoa ycie spoeczne i pastwo instytucj osdzajc i wymierzajc sprawiedliwo. Nastpio to w drodze (dwuetapowej) umowy spoecznej zawartej przez kadego z kadym (1. utworzenie spoeczestwa 2. wyodrbnienie wadzy pastwowej). Jednak charakterystyczny dla pogldw Lockea jest fakt, e stan natury istnieje nadal po utworzeniu pastwa.

b.

tre umowy spoecznej

Ludzie w stanie natury nie chcc sami rozstrzyga narastajcych konfliktw stworzyli pastwo zawarli, dwuetapow umow spoeczn kadego z kadym. Tre umowy spoecznej dotyczya przeniesienia na wadz publiczn prawa rozsdzania sporw i wymierzania sprawiedliwoci. Tworzc ycie spoeczne oraz pastwo, jednostki nie zrzeky si tej wolnoci, ktr miay w stanie natury, lecz jedynie uwolniy si od niedogodnej sytuacji, w ktrej kady by sdzi w swojej sprawie, dlatego wanie w przypadku bezprawnego ograniczenia wolnoci jednostek Locke przyznaje spoeczestwu prawo do oporu rewolucji.

c.

jako inspirator liberalizmu

Wolno, ktra pozostaa czowiekowi po powstaniu pastwa jest dla niego bezcenna, nikt nie moe jej ograniczy. Ten pogld spowodowa uznanie go za prekursora liberalizmu wiatopogldowego. Wadza pastwowa nie powinna ingerowa w ycie spoeczne i prywatne. Wolno to czyni pastwu tylko w niezbdnych przypadkach. Wyrazem liberalizmu jest take przyznanie spoeczestwu prawa do oporu.

d. e.1.

najlepszy ustrj prawo natury57. Hobbes: teoria stanu natury

demokracja, gdy gwarantuje wolno i rwno kademu obywatelowi

Prawo natury istnieje i utrzymuje w ryzach ludzkie namitnoci. Ogranicza egoizm.

a.

Hobbes twierdzi, e natura ludzka jest pozbawiona instynktw spoecznych. Czowiek z natury jest egoist. Rozum popycha nas do tego by kierowa si namitnociami, gdy ten, kto tego nie robi, moe wiele straci. Te namitnoci (dza sprawowania wadzy i ch posiadania) powoduj stan wrogoci midzy ludmi, bo gdy czowiek jest wolny to daje upust tym namitnociom, a to wytwarza walk, agresj. Dlatego te Hobbes twierdzi, e w stanie natury panowaa powszechna wojna wszystkich ze

wszystkimi (synne stwierdzenie Hobbesa czowiek czowiekowi wilkiem). Wojna bya jednak wyrazem wolnoci czowieka, a wic czowiek nie umie czyni uytku z wasnej wolnoci. Pomimo tego, e ludzie walczyli ze sob to jednak doszo do powstania pastwa, gdy strach przed utrat ycia z powodu walk by silniejszy ni ludzkie namitnoci to doprowadzio do zawarcia umowy kadego z kadym (jednoetapowej) tworzcej spoeczestwo i pastwo.

b.

tre umowy spoecznej

Stan natury, ktry by stanem wojny wszystkich ze wszystkimi spowodowa i zwizany z nim strach o utrat ycia doprowadzi do zawarcia umowy kadego z kadym (jednoetapowej) tworzcej spoeczestwo i pastwo. Treci umowy spoecznej byo zrzeczenie si przez jednostki swojej wolnoci na rzecz suwerena. W rezultacie tej umowy obywatele mog mie w pastwie tylko tyle wolnoci, ile rzdzcy pastwem zechc im udzieli. Powstaje pastwo absolutystyczne, ktre pochania wolno i swobod kierowania sob obywateli, pastwo- Lewiatan (biblijny smok poerajcy wszystko, tu - wolno) Hobbes uwaa za najdoskonalszy z ustrojw, co ma uzasadnienie w naturze czowieka, ktry kierujc si wolnoci dziaa antagonistycznie i destrukcyjnie. Dlatego naley mu t wolno odebra.

c.

jako prekursor nurtw pozytywistycznych

Poniewa ludzie zrzekli si cakowicie swojej wolnoci, aby powstao pastwo, na rzecz suwerena, to od tego momentu czowiek ma tyle wolnoci ile otrzyma od pastwa. Tak wic nie mona ocenia dziaalnoci pastwa wszelkie ustawy wydawane przez pastwo s sprawiedliwe, bo ludzie nie maj wolnoci. Prawo pozytywne jest jedyn miar sprawiedliwoci. Wanie ten pogld Hobbesa (pastwo ustanawia to co jest sprawiedliwe) zosta rozwinity przez szko pozytywizmu prawnego.

d.

jak pojmowa prawo natury

Twierdzi, e istnieje prawo natury poznawalne rozumem. Nie trzyma ono jednak ludzkich namitnoci w ryzach te wci kieruj czowiekiem. Prawo natury zaleca czyni to co poyteczne, a odradza szkodliwe. Jednak nie ma sensu przestrzeganie prawa, gdy nie wiadomo co zrobi inni, brak gwarancji, e reszta te si do niego zastosuje. 1. 58.

Rousseau:

umowa spoecznaPrzejcie od stanu natury do ycia w pastwie w niej postulat wszystkich jednostek maja one wszystkie po utworzeniu pastwa uczestniczy w rzdzeniu na zasadzie rwnoci; nie ogranicza rwnoci czowieka ten podlega tylko prawu pozytywnemu, na ktre dobrowolnie si zgodzi; a nie innym ludziom; ludzie s nadal rwni utosamienie grupy rzdzcych i rzdzonych; ma charakter spoeczny (sytuacja jedn. jest rozpatrywana z punktu caego spoeczestwa); celem pastwa jest korzy wszystkich , a nie jednostek czy grup; wymaga poddania si prawu, rezygnacja ze stanu natury i poddanie si stanu spoecznemu.

wola powszechna/ demokracja bezporedniajej najklarowniejszym wyrazem umowa spoeczna; to nie wola>, bo istnieje potrzeba reprezentowania interesu wszystkich; najwaniejszym elementem woli indywidualnej;

wola> jej sposobem wykrycia; teoria zwierzchnictwa ludu (anty przedstawicielstwu, instytucjom poredniczcym, posom) zwolennik referendum; jest nieomylne niepodzielne niezbywalne jedynym sposobem realizowania woli powszechnej zwolennikiem udziau wszystkich obywateli we wadzy, wie bowiem najcilej rwno z wolnoci ustawy winny by uchwalane przez wszystkich penoletnich obywateli zwolennik demokracji bezporedniej, nie wymaga jednak jednomylnoci, wystarcza wikszo. Wola jest powszechna gdy jej tre jest zgodna z interesem caoci. Zwierzchnictwo ludowe mona interpretowa jako form, za treci jest wola powszechna interpretowana jako racjonalny interes wszystkich czonkw spoeczestwa. Dla zagwarantowania woli powszechnej wystarcza zasada wikszoci gosw. 1.

a.

Kant: przeomowe znaczenie Kanta w dziejach filozofii prawa59.

jest zaprzeczeniem stereotypowego pogldu, e filozofowie staroytni dokonali podstawowych odkry, a kolejni nadaj im tylko indywidualny wyraz; etyka oparta na kulcie obowizku, a nie na pojciach dobra i za; niepoznawalno rzeczy samych w sobie, uznanie poznawalnoci wiata zjawisk; krytyka czystego rozumu (nie ma oderwania od zmysowoci);

przewrt kopernikaski:Przewrt kopernikaski w filozofii, to zupenie nowe podejcie do kwestii poznania. Do tej pory zadawano pytanie: jak to jest, e nasze myli pasuj do wiata zewntrznego? Jak to jest, ze jestemy w stanie o wiecie cos wiedzie? Kant stwierdzi, e tak postawione pytanie jest wadliwe i nie da si na nie odpowiedzie. Jest odwrotnie a wiat jako przedmiot poznania dostosowuje si do ludzkich zdolnoci poznawczych, poznajemy rzeczy nie jakimi s (rzeczy same w sobie), lecz jakimi si zjawiaj w naszym poznaniu, ocenianie tego co jest, wymaga zgbienia wiedzy nie tyle o tym, co byo, lecz o tym, co by powinno. Poznajemy wg Kanta "wiat fenomenw". Czowiek poznaje, gdy przedmiot jest dany przez wraenia i pomylany przez pojcia.

b.

stan natury

- pojcie abstrakcyjne; - Kant przyjmowa istnienie stanu natury jako okresu, ktry poprzedza moment zawarcie przez ludzi umowy spoecznej i powstania pastwa (okres poprzedzajcy ycie spoeczne i pastwowe). - Znamienn cech stanu natury jest wolno, ale pozbawiona zabezpieczenia prawnego. Ta nieskrpowana niczym wolno przejawia si przede wszystkim w tym, e czowiek uwaa to, co staje si przedmiotem jego zachce za swoje i bez adnego skrpowania dy do urzeczywistnienia wasnej samowoli. - W stanie natury panowa niepokj. Stan wrogoci midzy ludmi jest spowodowany nieskrpowanym deniem do zaspokojenia popdw, ambicji, dzy wadzy oraz dzy posiadania. Bdc stworzeniem spoecznym czowiek jest zarazem najbardziej niespoeczn z yjcych istot. Kant twierdzi, e Hobbes nie mia racji - midzy ludmi nie istnia permanentny stan wojny istniao jedynie stae zagroenie wybuchu wojny.

c.

tre umowy spoecznej

Permanentny niepokj, ktry wedug Kanta charakteryzowa stan natury nakoni ludzi do zawarcia jednoetapowej umowy spoecznej. Kant wic z umow spoeczn powstanie pastwa nie traktowa jej jako faktu historycznego, ale jako ide rozumu. Stwierdzi, e bez idei umowy spoecznej nie da si pomyle uzasadnienia prawa pozytywnego.

Zawierajc umow o utworzeniu pastwa ludzie pozbyli si wprawdzie zewntrznej wolnoci, ale tylko po to by j natychmiast odzyska jako czonkowie wsplnoty w stanie prawnym. Umowa zjednoczenia przechodzi w umow o wadz, zobowizujc kadego prawodawc, aeby wydawa swoje ustawy w ten sposb, jak gdyby wypyway one z poczonej woli caego ludu i aeby traktowa kadego poddanego tak, jak gdyby zgodzi si rwnie on na owe prawa. Umowa tworzy pastwo prawo stan prawny gwarancj pokoju. Umowa spoeczna: wyznacza granice wolnoci + powouje prawo stanowione chronice granice wolnoci.

d.

wolno a samowola

Kant przyjmowa istnienie stanu natury jako okresu, ktry poprzedza moment zawarcie przez ludzi umowy spoecznej i powstania pastwa. Znamienn cech stanu natury jest wolno pozbawiona zabezpieczenia prawnego. Przeksztaca si ona czsto w samowol, ktra przejawia si przede wszystkim w tym, e czowiek bez adnego skrpowania, egoistycznie dy do urzeczywistnienia wasnych potrzeb naruszajc przy tym wolno innych.

Wolno w stanie prawnym rni si od samowoli stanu natury tym, e kady obywatel ma taki samzakres wolnoci, (moe go wypeni indywidualn treci) ktry jest wyznaczony i chroniony przez prawo stanowione. Prawo jest sposobem obrony wolnoci - przez zastosowanie przymusu. Granic wolnoci czowieka jest bowiem mono realizowania przez innych wasnej wolnoci w takim samy zakresie jak on to czyni. Wolno w stanie prawnym jest prawdziw wolnoci gdy jest zagwarantowana i chroniona przez prawo wolno w stanie natury jest wg Kanta pustym sowem. Wolno zewntrzna i wewntrzna; pozytywna (moliwo dziaania zgodnie z poczuciem wasnej powinnoci) i negatywna (niezalena od tego co zmysowe).

e.

dlaczego Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadczy pastwowej?

Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadzy pastwowej i uzasadnia to stanowisko nastpujcymi argumentami: kady ustrj mona obali pod zarzutem niedoskonaoci; stan prawny jest dla czowieka korzystniejszy dla czowieka od stanu natury (a wic nawet niesprawiedliwe prawo jest korzystniejsze od stanu samowoli); - nie istnieje moliwo rozstrzygnicia ewentualnego sporu pomidzy spoeczestwem, ktre zorganizowao rewolucj a wadz, poniewa nikt nie moe by sdzi w swojej wasnej sprawie. Nie moe te rozstrzygn kto z zewntrz susznoci ktrej ze stron pozostajcych w konflikcie, poniewa naruszaoby to zasad suwerennoci pastwa. Przyznanie prawa oporu spowodowaoby permanentn rewolucj. -

f.

co powinno zastpi prawo do oporu?

Za to naley zagwarantowa prawo wolnoci sowa i druku (najpowaniejsze gwarancje prawidowego sprawowania wadzy) - kady niezadowolony moe da wyraz swojemu niezadowoleniu, a rzdzcy mog si dowiedzie jakie czyni bdy.

g.

cele ludzkoci

1) wypywa z rozumu teoretycznego: poznanie rzeczy samych w sobie;

2) wypywa z rozumu praktycznego: stan wiecznego pokoju - zakoczy wszelkie wojny, rozwiza stae armie, co bdzie prowadzio do powstania pastwa celw

h.

pastwo celwjest ide doskonaej wsplnoty czowieczej; doprowadzi do harmonijnego poczenia idei homocentryzmu z ide socjocentryzmu; zbudowanie takiego pastwa jest stanem do ktrego zapewne mona si jedynie przyblia (raczej nie uda si osign ideau), to zobowizuje ono do dziaa w celu jego urzeczywistnienia; to idea podnoszca duchowo czowieka na wyszy poziom rozwoju nie pragmatyczna; ma zosta utworzone w wyniku podpisania traktatu o wiecznym pokoju; utworzenie tego pastwa bdzie urzeczywistnieniem imperatywu praktycznego, ktry gosi, e czowiek ma by traktowany jako cel sam w sobie; pastwo to pozwoli na rozkwit prawnie zagwarantowanej wolnoci; zbdne bdzie prawo pozytywne, bo niedoskonao decyduje o tworzeniu prawa, ktre bdzie niepotrzebne gdy kady bdzie traktowa kadego jako cel sam w sobie.

i.

polityka a moralno

Kant - polityka ma by zgodna z moralnoci. Ludzko ma dy do utworzenia pastwa celw. Traktowanie czowieka jako celu samego w sobie jest spraw moralnoci, std celem polityki jest urzeczywistnianie imperatywu praktycznego.

j.

prawo a moralno

Kant rozdzieli prawo i moralno (jako 1-wszy zrobi to wyranie; wczeniej byy tylko prby rozdzielenia). Wedug Kanta prawo stanowione nie ma nic wsplnego z moralnoci, poniewa sensem prawa stanowionego jest uzgodnienie wzajemnej wolnoci jednostek oraz jej zagwarantowanie. Prawo pozytywne jest wic warunkiem, fundamentem moralnoci, stwarza warunki, okolicznoci, ktre umoliwiaj prowadzenia ycia moralnego poniewa mona mwi o moralnoci, gdy nie ma zniewolenia, przymusu - jest wolno. W takich sytuacjach nie mona mwi o moralnych wyborach. Wedug Kanta tylko prawo pozytywne dziki swojemu przymusowi gwarantuje czowiekowi korzystanie z jego wolnoci - prawo jest, wic warunkiem moralnoci. Moralno wynika z obowizku, jego poczucie jest najwyszym motywem dziaania. Prawo stanowione gwarantuje kademu jednakow wolno poczucie bezpieczestwa wtedy mona mwi o moralnoci. Moralno jest wtedy, gdy moemy mwi, e moja wolno nikogo nie dotyczy. Moralno to sfera wasnej wolnoci czowieka. Natomiast prawo reguluje sfer midzy czowiekiem a czowiekiem.

zagadnienie wiecznego pokojupo stronie rozumu praktycznego - denie do trwaego pokoju; czowiek powinien by traktowany jako cel sam w sobie, a nie jako rodek (nawet do celu, ktry byby uznany za szczeglnie wzniosy) - krytyka wojen susznych/sprawiedliwych - nie powinna si toczy, gdy wtedy czowiek staje si rodkiem Nawet Bg nie mgby traktowa czowieka jako rodka do jakiego celu. Czowiek wartoci najwysz.

Konieczno rozwizania staych armii w pastwach i powoanie federacji pokoju- silne pastwo przepojone ide wiecznego pokoju skupiaoby wok siebie inne pastwa a do stworzenia midzyludzkiej federacji wszystkich pastw wiatowych. Traktat o wiecznym pokoju, tam te jego projekt. Midzy pastwami wci stan natury. Stan wiecznego pokoju celem historii ludzkoci; Najwyszym ideaem prawa.

l.

imperatyw kategoryczny i imperatyw praktyczny

Imperatyw kategoryczny tak dziaaj, aeby maksyma twojej woli staa si prawem powszechnym. Wedug Kanta kady czowiek podlega regule zobowizujcej go do speniania dobrych uczynkw z poczucia obowizku t regu jest wanie imperatyw kategoryczny. Jest to szczeglna dyspozycja skaniajca czowieka do dziaania z poczucia obowizku. Warunkiem wypenienia imperatywu kategorycznego jest przede wszystkim wolno, podporzdkowanie przez czowieka strony popdowo uczuciowej nakazom rozumu oraz ograniczenie wolnoci innych ludzi przez stanowione prawa pozytywnego ze wzgldu na zapewnienie kademu wolnoci i moliwoci wypenienia owej powinnoci oraz likwidacj trudnoci spowodowanych z wol innych. Imperatyw kategoryczny uprawnia do wycignicie wniosku, e w filozofii Kanta czowiek stanowi cz ludzkoci a nie rodziny.

Imperatyw praktyczny jest podstaw zasad filozofii spoecznej Kanta i brzmi: postpuj tak by czowieczestwa w tej osobie, jako te w osobie kadego innego uywa zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako rodka. Politycznym odpowiednikiem tego postulatu jest samoistno obywateli w pastwie jako wsptwrcw prawa oraz ich rwno. Imperatyw praktyczny wyraa jedno z podstawowych zaoe filozofii Kanta Kant czyni z czowieka centrum, fundamentalny punkt odniesienia a czowieczestwo jest wartoci wit. Nie tylko czowiek, ale kada istota rozumna nie moe by nigdy przez kogokolwiek nawet przez Boga traktowana jedynie jako rodek do nawet najbardziej wzniosego celu. Imperatyw praktyczny (zasada czowieczestwa) jest jedynym ograniczeniem wolnoci. 1. 60. Liberalizm prawny pastwo peni rol nocnego stra, gwarantem bezpieczestwa prawnego; nienaruszalno wasnoci prywatnej; prawo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek. Przedstawiciele tego kierunku uwaaj, e prawo powinno zezwala obywatelom niemal na wszystko, ale ostro kara naruszenie wasnoci prywatnej. Podstawowe wartoci, ktre ma chroni prawo to: wolno, bezpieczestwo, wasno. Podkrelano, e wiat daje sobie rad bez ingerencji prawa. Pastwo nie powinno, wic ingerowa w sprawy spoeczne i ekonomiczne. Pastwo ma przede wszystkim nie szkodzi: zasada primum non nocere. Rzd jest zem koniecznym. prawo pozytywne przyznaje kademu czowiekowi jednakow sfer wolnoci, godzi wolno jednostek ze sob. Gwarancje prawne wolnoci stwarzaj moliwo zachowa moralnych.

Koncepcja pastwa nocnego strapastwo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek, zezwala na swobodne dziaanie; Bentham wadza pastwowa powinna bra przykad z postpowania lekarza przede wszystkim nie szkodzi; 1. 61. Pogldy J.S.Milla Gosi pogld o koniecznym zredukowaniu ingerencji pastwa w ycie obywateli, uwaa jednak e s pewne sfery, ktre nie mog by pozostawione swobodnym decyzjom jednostek:

elementarne nauczanie (ma obowizywa wszystkich, a program ma by opracowany przez rzdzcych, bo rzdzcy odznaczaj si zawsze wyszym poziomem intelektualnym); elementarne wychowanie (niedouczeni i niewychowani obywatele stanowi niebezpieczestwo); gdy kto jest niezdolny troszczy si o swoje interesy (dzieci, chorzy psychicznie, zwierzta, bo kada wadza nawet rodzicielska moe by naduywana). Nie mona ustali granic ingerencji pastwa w ycie obywateli. Nieudolno spo. Zobowizuje rzd tylko tymczasowo. Rzd nie ogranicza si do troski o wolno i bezpieczestwo ingerencja pastwa jest wg Milla zgodna z interesem obywateli. 1. 62. Teoria uytecznoci Benthama Jeremy Bentham jest twrc utylitaryzmu. Na podstawie obserwacji Bentham doszed do wniosku, e wszyscy ludzie podlegaj przeyciom przykroci i przyjemnoci. Doznania te wpywaj na dziaania czowieka. Niemoliwe jest wyzwolenie si spod siy przykroci i przyjemnoci. Zasada utylitaryzmu Benthama pragnie przeksztaci t zaleno w stan uwiadomiony po to, by przy pomocy rozumu i prawa wiadomie potgowa szczcie. Motywem wszystkich dziaa czowieka jest denie do przyjemnoci i unikanie przykroci. Zasada uytecznoci to zarazem zasada najwyszego szczcia. Wszelkie poczynania rzdu i obywateli s aprobowane, jeli potguj szczcie. Bentham utosamia moralne z tym, co przyjemne (bo uyteczne) a to, co sprawia przykro jest niemoralne. Szczegln rol w tej teorii peni przyjemnoci dobrobytu, z ktrej wynika, e kady musi mie co na wasno (w najwikszej sprzecznoci z zasad uytecznoci czyli zasad najwyszego szczcia pozostaje wsplna wasno). Denie do tego, aby zaspokoi wasne przyjemnoci jest wprawdzie wyrazem egoizmu, ale urzeczywistniajc wasne przyjemnoci zarazem urzeczywistnia si zasady oglne. 63. Szkoa historyczna powstaa w XVIII w; von Savigny, Puchta, von Hugo; punktem wyjcia dla rozwaa jest nard i jego duch. Czowiek stanowi cz narodu; wano Kocioa; irracjonalizm; szczeglna rola prawnikw; negacja istnienia prawa naturalnego.

1.

64. Krytyka teorii prawa natury goszc rnic pomidzy poszczeglnymi narodami szkoa historyczna zakwestionowaa lecy u podstaw teorii prawa natury pogld o jednoci natury ludzkiej; duch poszczeglnych narodw sprawia, e zachodzi gboka rnica midzy przedstawicielami poszczeglnych narodw; Jeli wic nie mona mwi o jednoci natury ludzkiej to nie mona te gosi, e istnieje prawo oparte o tak rozumian natur czowieka. Kademu narodowi odpowiada waciwe mu prawo, majce rdo w duchu narodu, jest to prawo zwyczajowe. ceni wyej prawo zwyczajowe ni prawo pozytywne. 1. 65. Prawo najdoskonalsze Kademu narodowi odpowiada waciwe mu prawo, majce rdo w duchu narodu. Jest to prawo zwyczajowe. wg von Savigny prawa si nie tworzy, lecz odkrywa, wydobywa si formuy ju istniejce. Rozwj prawa zachodzi ewolucyjnie i wyraa ducha danego narodu, prawo zwyczajowe rozwija si w danym narodzie podobnie jak jzyk czy obyczaje, jest rezultatem si dziaajcych w narodzie i takiemu prawu nard chce by posuszny. Prawo pozytywne jest prawem niszego rzdu w porwnaniu z prawem zwyczajowym. Prawu pozytywnemu powstaemu jako rezultat woli prawodawcy, jednostki 1.

podporzdkowuj si niechtnie. 1. 66. Szczeglna

rola prawnikw.

lepiej umiej wnika w przesze dzieje narodu i wydobywa sens prawa zwyczajowego potrafi lepiej pozna i interpretowa; prawo powstaje przez zwyczaj, ale ksztatowane jest przez jurysprudencj. 67. Darwinizm prawny. jednostka na wzr komrki ywego organizmu, za spoeczestwo jako w organizm; Naczelnym pojciem staje si spoeczestwo (nie nard jak w szkole historycznej); 1.

ewolucja: jedynym prawidowym sposobem przemian w yciu spoecznym; determinizm: w spoeczestwie na wzr ycia zwierzcego dochodzi do gosu walka o byt; perfekcjonizm: wiat, w tym wiat kultury tworzony przez czowieka, podlega prawomrozwoju, zmierzajc ku pewnej doskonaoci;

moralno to rezultat procesu przystosowawczego czowieka. Dobro moralne przedstawiciele tej

szkoy utosamiali z przeywaniem przyjemnoci. rozwj ludzkoci: przekonanie, e prowadzi on od egoizmu do altruizmu. Uznawali, e przeszkod w tym procesie rozwojowym mog by wstrzsy nage, rewolucyjne. Przebiegajcej w caym wiecie naturalnej ewolucji podlegaj rwnie spoeczestwa. 68. Oglna charakterystyka pastwa w