filozofia - prezentacje

Upload: michal-leja

Post on 14-Jul-2015

367 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Filozofia Po co nam filozofia?

Jakie to ma zastosowanie praktyczne? Czy bdziemy od tego: bardziej bogaci, - bardziej mdrzy, bardziej szczliwi, bardziej opaleni?

wiedza jest poszukiwaniem a nie towarem

Filozofia jest krytyczn wiedz rozumow o warunkach istocie i moliwoci rzeczywistoci jako caoci Dyscypliny filozoficzne metafizyka i ontologia bada byt (kade to, co istniejce) jako byt (jako co istniejcego) celem ustalenia ostatecznych racji (przyczyn) warunkw jego bycia

co jest byt co to znaczy, e co istnieje, co to jest istota co istnieje pierwotnie (materializm spirytualizm), zagadnienie transcendentaliw, uniwersaliw (jak mog istnie gatunki, co opisuje jzyk), zagadnienie substancji (istnienia jednostkowego) struktura wiata, determinizm i indeterminizm

Teoria poznania ( epistemologia gnozeologia)

zagadnienie definicji prawdy moliwoci poznania (absolutyzm, relatywizm, sceptycyzm, agnostycyzm) rda poznania struktura i rodzaje czynnoci poznawczych spr miedzy aprioryzmem a aposterioryzmem (rola zmysw w poznaniu, rozumowania zawodne i niezawodne), granice poznania co moemy pozna (realizm idealizm), metody poznania rola jzyka w poznaniu

etyka (filozofia moralnoci) teoria wartoci moralnych i postpowania moralnego

teoria wartoci moralnych (dobro powinno, godziwo, uyteczno) teoria postpowania moralnego kiedy i za co odpowiadamy rola sumienia teoria sprawnoci moralnych teoria percepcji i oceny moralnoci etyki szczegowe - np. lekarska, wojskowa, bioetyka etyka rodowiskowa

estetyka nauka o piknie i o tym co pikne, oraz ujmowaniu i ocenie czego w aspekcie pikna, o kontakcie z piknem

teoria wartoci estetycznych na czym polega bycie piknym istota pikna, o jego rozmaitych odmianach i postaciach, sposobie istnienia, stosunku do innych typw wartoci Na og wyrnia si wiele rnych wartoci estetycznych np. wdzik, wznioso, adno, liczno dyskutuje si czy s nimi np. tragizm, komizm czy wartoci estetyczne rni si od wartoci artystycznych. Estetyka cd. teoria dziea sztuki teoria przedmiotw, ktre zostay wytworzone po to, aby konkretyzowa pikno, lub ucielenia inne wartoci artystyczne, (co jest dzieem sztuki, typologia dzie sztuki, jak w nich objawia si pikno etc.)

teoria pikna poza artystycznego czy pikno moe by tylko wytworem artysty czy te moe by naturalne, pikno krajobrazu, przyrody etc. teoria przeycia artystycznego i oceny artystycznej jak moemy dotrze do pikna, jak je pozna i oceni teoria twrczoci artystycznej i zajmuje si struktur i typami procesu twrczego antropologia filozoficzna ( filozofia czowieka kim czym jest czowiek, czy jego ycie ma sens

struktura bytu ludzkiego np. czy jest bytem jednorodnym tylko materialnych (lub duchowym) czy zoonym np. z duszy i ciaa, czy istnieje co niemiertelnego czowieku, czy istnieje wolnoci ludzka czym polega wiadomo czowieka, spr o pozycje bytow czowieka wrd innych bytw filozofia przyrody (kosmologia)

na czym polega rzeczywisto materialna, co to jest materia i czy na niej wyczerpuje si rzeczywisto wszechwiata, co to jest czas, przestrze, energia, jakie prawa rzdz wszechwiatem (np. przyczynowo i celowo), co to jest przyczyna i skutek,

Filozofia przyrody cd. czy wszechwiat ma charakter uporzdkowany czy chaotyczny, jaki by jego pocztek,

jakie s filozoficzne konsekwencje zasady nieoznaczonoci Heisenberga, teorii wzgldnoci Einsteina, etc. co to jest ycie co to jest organizm ywy gdzie jest pocztek i jak wyznaczy koniec ycia jak jest jego geneza i jakie prawidowoci nim rzdz oglna teoria obserwacji naukowych

Pozostae dyscypliny filozoficzne filozofia kultury,

filozofia polityki, filozofia spoeczna filozofia Boga i religii filozofia czegokolwiek Historia filozofii logika

zajmuje formalnymi zwizkami midzy mylami (ich jzykowymi sformuowaniami ) czyli takimi, ktre zale wycznie od struktury (budowy tych myli i ich wartoci logicznej: prawdy i faszu, w logikach nieklasycznych czasem jeszcze innych wartoci)

Logika formalna to zbudowane metod dedukcyjna systemy, zawierajce prawa lub reguy tych zwizkw.

logika ma cel praktyczny usprawni czowieka do konsekwentnego, precyzyjnego i krytycznego mylenia

poprawnego wnioskowania niezawodnego tzn. takiego, ktre od prawdziwych przesanek prowadzi zawsze do prawdziwych wnioskw przykady

wiatopogld to zesp przekona i postaw, twierdze, ocen i norm stanowicy (w oczach jego zwolennikw) spjny obraz rzeczywistoci, porzdkujcy postpowanie wzgldem siebie i otoczenia. ideologia to jaka doktryna bdca podstaw postpowania lub narzdziem dziaania jakiej grupy spoecznej.

religia jest pewnym sposobem czy (dla wyznawcy) podstawowym aspektem ycia, a zarazem odrbn dziedzin kultury. skadaj si na 1. doktryna 2. kult 3. zesp norm postpowania 4. instytucje spoeczne

Filozofia chrzecijaska

wiatopogld naukowy Filozofia jako wiedza Filozofia (jak caa wiedza) wyrasta z dowiadczenia potocznego i empirycznego

wiedza fundamentaln pyta o warunki i przyczyny wiat empirycznego, pyta o ostateczne nieempiryczne przyczyny wiata empirycznego Bada podstawy (fundamenty) caej naszej wiedzy

wiedza uniwersalna tzn. pyta o ostateczne przyczyny i warunki caoci

Wiedza rozumowa. wszystkie jej wypowiedzi oparte s na rozumie kady wiec kto ma rozum powinien by kompetentny i powinien rozumie e i dlaczego jej twierdzenia roszcz sobie pretensje do cisoci

Wiedza krytyczna stawia pod znakiem zapytania cay nasz wiat poznany uprzednio

Jest krytyk religii, ideologii, nauki, spoeczestwa moralnoci, zwalcza kady dogmatyzm Klasyczna koncepcja filozofii traktuje filozofi jako wiedz autonomiczn (o wasnym przedmiocie i odpowiedniej do niego metodzie), o charakterze naukowym (racjonalnym), a wic intersubiektywnie komunikatywn i kontrolowaln, uzyskan przy uyciu jedynie naturalnych zdolnoci poznawczych czowieka, Klasyczna koncepcja filozofii Dotyczy ona tego, co podstawowe i zasadnicze w przedmiocie badanym, ujmuje jego istot i konieczne uwarunkowania. Np.. ostateczne racje (przyczyny) istnienia i uksztatowania bytu

ostateczne podstawy wiarygodnoci poznania ludzkiego, ostateczne racje (kryteria) oceny wynikw tego poznania jako prawdziwych lub faszywych. Klasyczna koncepcja filozofii Odrbno przedmiotu i metody gwarantuje odrbno i autonomi poznawcz filozofii klasycznie pojtej. Jeli filozofia podlega jakim zalenociom i uwarunkowaniom, to maj one charakter przypadkowy lub zewntrzny i nie wpywaj zasadniczo na natur, tre i warto wiedzy filozoficznej. Arystoteles (Met. I, 2, 982a982b) A wiedza i poznanie dla nich samych wystpuje w najwikszym stopniu w wiedzy o tym, co jest najbardziej poznawalne (kto bowiem poszukuje wiedzy dla niej samej, ten wybierze wiedz w najwyszym stopniu prawdziw, a jest ni wiedza o tym, co jest najbardziej poznawalne); najbardziej poznawalne s pierwsze zasady i przyczyny, bo za ich pomoc i dziki nim wszystko inne si poznaje, ale nie na odwrt. Wiedza za, ktra wie, w jakim celu kada rzecz powinna by wykonana, jest wiedz najwysz, wysz ni jakakolwiek wiedza pomocnicza; tym celem jest dobro kadej rzeczy, jak dla caej natury to co najlepsze. Tomasz z Akwinu

W tych rzeczach, ktre wyznajemy o Bogu, jest dwojaki sposb prawdy. S bowiem pewne prawdy o Bogu, ktre przewyszaj w. wszelk zdolno ludzkiego rozumu, jak na przykad, e Bg jest troisty i jeden. Niektre za s takie, e do nich moe take doj rozum przyrodzony, jak na przykad, e Bg istnieje, e Bg jest jeden, i inne tym podobne. Udowodnili je o Bogu take filozofowie, kierujc si wiatem rozumu przyrodzonego. Pozytywistyczna koncepcja filozofii wie si ze scjentyzmem, tzn. z pogldem, i najdoskonalsz, wzorcow posta wiedzy ludzkiej stanowi nauki przyrodnicze typu matematyczno-fizykalnego.

filozofia nie stanowi odrbnej wiedzy, nie ma wasnego przedmiotu i wasnych metod. Jest kontynuacj nauk szczegowych: daje encyklopedyczny przegld ich teorii, lub zestawia ich wyniki w syntez, Formuowany na gruncie tej koncepcji oglny pogld na wiat czy wiedz ludzk chce by uoglnieniem wynikw nauk Lingwistyczna koncepcja filozofii klasyczna problematyka filozoficzna, zwaszcza metafizyczna, bd wymyka si naukowym badaniom, bd nie jest jeszcze dostatecznie przygotowana do racjonalnych rozstrzygni. Racjonalnie moemy zaj si jedynie sposobem mwienia o filozoficznych problemach i ich rozwizaniach, charakterem i struktur jzyka filozofii czy jzyka filozofw. Czsto problem filozoficzny okazuje si problemem tylko jzykowym, majcym rdo w niecisym lub nawykowym sposobie wyraania si.

. 4.112 Celem filozofii jest logiczne rozjanianie myli. Filozofia nie j jest teori, lecz pewn dziaalnoci. Dzieo filozoficzne skada si zasadniczo z objanie. Wynikiem filozofii nie s tezy filozoficzne", lecz jasno tez. Filozofia winna rozjania i ostro rozgranicza myli, ktre skdind s jakby mgliste i niewyrane. Ludwig Wittgenstein (Tractatus logico-philosophicus) 6.53 Poprawna metoda filozofii byaby waciwie taka: Nie mwi nic poza tym, co da si powiedzie, czyli poza zdaniami nauk przyrodniczych - a wic nic poza tym, co z filozofi nie ma nic wsplnego; a gdyby potem kto chcia powiedzie co metafizycznego, wykaza mu, e pewnym znakom swoich zda nie nada adnego znaczenia. Byaby to dla niego metoda niezadowalajca -- nie miaby poczucia, e uczymy go filozofii - ale byaby to jedyna metoda cile poprawna Filozofia jako ideologia Karol Marks Jak filozofia znajduje w proletariacie sw bro materialn, tak proletariat znajduje w filozofii sw bro duchow, a gdy piorun myli uderzy w gb owej naiwnej jeszcze gleby ludowej, dokona si emancypacja Niemcw przemiana ich w ludzi. W Niemczech nie mona znie adnego rodzaju niewoli nie znoszc niewoli wszelkiego rodzaju. Gow tej emancypacji jest filozofia, jej sercem proletariat. Filozofia nie moe si urzeczywistni bez zniesienia proletariatu, a proletariat nie moe znie siebie bez urzeczywistnienia filozofii.

Karl Jaspers Dzisiaj mona chyba mwi o filozofii w podanych niej formuach; jej sens polega na tym, e: dostrzegamy rzeczywisto u jej rda ujmujemy rzeczywisto w taki sposb, w jaki mylc obcuj z sob samym, w dziaaniu wewntrznym otwieramy si na zasig tego, co ogarnia odwaamy si na komunikacj midzy czowiekiem a czowiekiem poprzez wszelki zmys prawdy w miujcej walce nawet w obliczu tego, co najbardziej obce i co zawodzi, cierpliwie i nieustannie zachowujemy trzewy umys. Filozofia jest tym, co skupi, przez co czowiek staje si sob samym, uczestniczc w rzeczywistoci.

Irracjonalistyczna koncepcja filozofii traktuje filozofi jako osobiste szukanie sensu wiata, lub pozycji czowieka w wiecie,

jako sposb bycia czowieka w wiecie poprzez syntetyczne usensownianie wiata.

Filozofia jest ekspresj i samoutwierdzaniem si podmiotu filozofujcego. Jest sposobem oswajania wiata lub oswajania si ze wiatem.

Filozofia wedug tej koncepcji to wiatopogld, oglna postawa yciowa, sztuka bycia. literatura Kazimierz Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania Metafizyka, Wydawnictwo Antyk-Fundacja Aletheia, Kety - Warszawa 2003 Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, przeoy Juliusz Zychowicz, UNUM Krakw 1992 Jzef M. Bocheski, Ku filozoficznemu myleniu, Wprowadzenie do podstawowych poj filozoficznych, przeoy B. Biaecki, Warszawa 1986. Frederick Copleston Historia filozofii t. I - IX, Warszawa 1991 -2002 Alasdair MacIntyre, Krtka historia etyki, tum. Adam Chmielewski, PWN Warszawa 1995 Mieczysaw Krpiec Ja - czowiek Zarys antropologii filozoficznej, TN KUL Lublin 1974 Antoni. B. Stpie, Wstp do filozofii, TN KUL Lublin 1989 Wadysaw Strewski, Ontologia, Aureus, Znak, Krakw 2003 Tadeusz lipko Zarys etyki oglnej, WAM Krakw 2002 Wadysaw Tatarkiewicz , Historia filozofii t. I-III, rne wydania John T. Williams, Kubu Puchatek i filozofowie, prze. R. Prinke, Rebis Pozna 1996

Metafizyka (ontologia) definicja Metafizyka - zajmuje si przyczynami i pierwszymi i najwyszymi zasadami, zajmuje si bytem jako bytem, szukaniem ostatecznych racji bytu. Jest to nauka czysto spekulatywna i kontemplacyjna

Metafizyka powstaje z podziwu i zdziwienia, ktrych czowiek dowiadcza stajc wobec rzeczy. Powstaje wic z czystego umiowania wiedzy, rodzi si z potrzeby poznania ostatecznych racji. Arystoteles "Wszystkie inne rodzaje wiedzy mog by poyteczniejsze od niej, ale adna nie moe by lepsza"

Kryteria pierwszestwa filozofii pierwszej Heraklit i Parmenides Pytanie o arche Oglny podzia okrele bytowych Substancja i przypadoci Substancja - to co nie tkwi w czym innym i nie jest orzekane o czym innym moe istnie samo przez si lub oddzielone od reszty przypadoci ilo jako relacja dziaanie doznawanie uwarunkowanie czasem umiejscowienie uoenie posiadanie Istnienie i istota Substancja i przypadoci Akt i mono Forma i substancja Zoenia bytowe Platon Metafora jaskini Przedstaw sobie obrazowo - jako nastpujcy stan rzeczy nasz natur ze wzgldu na kultur umysow i jej brak. Zobacz: oto ludzie s niby w podziemnym pomieszczeniu na ksztat jaskini. W niej oni siedz od dziecicych lat w kajdanach; przykute maj nogi i szyje tak, e trwaj na miejscu i patrz tylko przed siebie; okowy nie pozwalaj im obraca gw. Platon Idea dobra Spr o uniwersalia Zagadnienie przedmiotw idealnych

skrajny realizm pojciowy, umiarkowany realizm pojciowy, konceptualizm, nominalizm Podstawowa charakterystyka transcendentaliw Kade transdentale musi posiada wasne znaczenie, lecz odnosi si do tego samego desygnatu Transcendentalia rni si pojciowo, a zasad ich rnicy jest to, co w bycie

Transcendentalia s eksplikacj niejasnego pojcia bytu Transcendentalia s zakresowo wymienne

Transcendentalia byt -to e jest rzecz - kady byt jest tym czym jest zasada tosamoci p tylko wtedy gdy p

odrbno byt jest odgraniczony od innych bytw , jest zamknita w sobie , ma granice swojej bytowoci zasada wyczonego rodka p lub nie p jedno Byt nie jest niebytem niepodzielno bytowa zasada niesprzecznoci nieprawda e p i nie p Prawda - odniesienie do wadzy poznawczej Dobro odniesienie do wadzy podawczej Cztery przyczyny Arytotelesa przyczyna formalna - forma lub istota rzeczy

materialna - to z czego dana rzecz jest zrobiona, marmur, drewno, ciao zwierzt sprawcza lub poruszajca to od czego pochodzi zmiana i ruch,

celowa - cel lub przeznaczenie rzeczy i dziaa, jest tym dziki czemu kada rzecz jest lub staje si tym czym, dobro kadej rzeczy Determinizm pogld zakadajcy istnienie we wszechwiecie uzalenienia stanw pniejszych (skutkw) od wczeniejszych (przyczyn), poniewa midzy zjawiskami zachodz stae zwizki przyczynowe (zasada powszechnej przyczynowoci) Stanowi podstaw sformuowania teorii nauk przyrodniczych i spoecznych Determinizm

pogld zgodnie z ktrym kade zdarzenie mona by przewidzie, gdyby si znao wszystkie prawa natury i wiedziaa dostatecznie duo o jej wczeniejszych stanach, by mc posuy si tymi prawami w przewidywaniu. Determinista twierdzi, i nikt nie moe" rozbi nic innego ni to, co faktycznie zrobi. Tak wic, jeeli kto jest determinist w kwestii postpowania czowieka, to sadzi, e - teoretycznie - ju w przypadku zapodnionej komrki mona by w zasadzie, znajc wszystkie sytuacje w ktrych rozwijajca si w niej Istota ludzka znajdzie si w yciu, przewidzie, jakiego rodzaju czowiekiem bdzie ona w kadym stadium swego ycia, co zrobi i co pomyli w dowolnym momencie "

Teoria poznania epistemologia , gnozeologia dzia filozofii zajmujcy si prawdziwoci i prawomocnoci poznania Klasyczna koncepcja prawdy veritas est adaequatio rei ad intelektus

treci zjawiska musi by podobna do treci myli

myl jest prawdziwa gdy stwierdza, e jest tak i tak i tak wanie jest

Nieklasyczne definicje prawdy twierdzenie prawdziwe to tyle, co twierdzenie, ktre czyni zado kryteriom ostatecznym i nieodwoalnym

koherencyjna teoria prawdy prawda to zgodno myli miedzy sob, zgodno z innymi tezami uznanymi za prawdziwe

utylitarystyczna koncepcja prawdy zdanie jest prawdziwe jeeli sprawdza si w dziaaniu sceptycyzm (od gr. skeotyikos = wtpicy)

stanowisko odrzucajce moliwoci osignicia pewnoci w dziedzinie poznania teoretycznego bd praktycznego Tropy sceptykw argumen- tacja przeciw moliwoci poznania Pirron 376-286 p Ch. Nie znamy natury rzeczy

Powinnimy powstrzymywa si od sdw o nich To da nam spokj ducha a wic i szczcie Kartezjusz Rene Descartes (ur. 1596 1650) Dwa typy substancji Res cogitans

rzecz mylca dusza, wiadomoci ja Res extensa rzecz rozciga materia, wiat fizyczny

Zagadnienie rde poznania - pierwsze rozrnienie

natywizm (genetyczny racjonalizm) i genetyczny empiryzm

natywizm - niektre nasze pojcia i przekonania s nam wrodzone w tym znaczeniu e umys nasz jest tak urzdzony, e takie wanie a nie inne pojcia musi utworzy, do takich wanie a nie innych przekona doj musi - niezalenie od tego co dostarczaj mu zmysy

empiryzm genetyczny - umys ludzki jest nie zapisan tablic (tabula rasa), dopiero dowiadczenie wypisuje na niej swoje znaki nie ma niczego w umyle czego nie byoby w zmysach Zagadnienie rde poznania - drugie rozrnienie aprioryzm i empiryzm w sporze tym chodzi o to jak rol w naszym poznaniu odgrywa dowiadczenie

empiryzm wszelkich odcieni przyznaje dowiadczeniu dominujca rol w poznaniu

apriorym natomiast podkrela rol tzw. poznania apriorycznego tzn. poznania od dowiadczenia niezalenego Stanowiska skrajne aprioryzm skrajny: tylko rozum, a nie dowiadczenie zaznajamia nas z rzeczywistoci (by obecny waciwie tylko w staroytnoci)

empiryzm skrajny: wszelkie uzasadnione twierdzenie musi si opiera bezporednio lub porednio na dowiadczeniu nawet twierdzenia matematyczne, czy naczelne tezy logiki s tylko indukcyjnymi uoglnieniami twierdze jednostkowych stanowiska umiarkowane (empiryzm i aprioryzm) stwierdzaj, e istniej twierdzenia, ktre maj pene uprawnienie do zaistnienia w nauce, a ktre mimo to nie opieraj si na dowiadczeniu czyli s twierdzeniami a priori Stanowiska umiarkowane cd. umiarkowany empiryzm uznaje za uzasadnione tylko takie zdania nieempiryczne, ktre wyjaniaj sens zawartych w nich terminw tzw. zdania analityczne

aprioryzm umiarkowany twierdzi, e istniej uprawnione twierdzenia apriori, ktre nie s zdaniami analitycznymi bo mwi co o wiecie s to tzw. zdania syntetyczne a priori Kant Proces poznawczy przebiegajcy wedug transcedentalnych praw Rozumu

Racjonalizm i irracjonalizm racjonalizm - stanowisko goszce rozumno, czego, uznajce zasadnicz rol (warto) rozumu w rnych dziedzinach: bytu, wiedzy, dziaania a take postawa dopuszczajca jedynie przekonania lub decyzje speniajce okrelone warunki racjonalnoci

irracjonalizm stanowisko negujce lub ograniczajce zasig (warto, rol) rozumu w rnych dziedzinach bytu, poznania, dziaania oraz postawa dopuszczajca lub akcentujca przekonania pozbawione racjonalnego uzasadnienia.

Nauka

Zorganizowany proces poznawczy prowadzcy do konstruowania teorii

Zesp teorii dotyczcych okrelonej dziedziny rzeczywistoci i speniajcych warunki metodologiczne co do precyzji poj, uzasadniania twierdze etc. Warunki naukowoci Poznaniem naukowym jest tre mylowa, ktra jest

Intersubiektywnie komunikowalna tzn. daje si drugiemu zakomunikowa w sowach rozumianych dosownie tj. bez przenoni, porwna, i innych prodkw przekazywania myli. Intersubiektywnie sprawdzalna tzn. o ktrej susznoci moe si przekona kady kto znajdziecie w odpowiednich warunkach Dedukcja i Indukcja Spostrzeenie, obserwacja, eksperyment spostrzeenie bezporednie dowiadczenie zmysowe, ma charakter przednaukowy

obserwacja - spostrzeenie nakierowane na pewne zjawisko, na okrelone pytanie

eksperyment - planowe przeprowadzenie obserwacji w warunkach zaplanowanych i kontrolowanych (przynajmniej czciowo) przez badacza Rewolucja naukowa zmiana paradygmatu Paradygmat sposb widzenia rzeczy; wsplne supozycje, ktre determinuj pogldy ludzi pewnej epoki oraz ich podejcie do zagadnie naukowych jak wyjaniamy zjawiska

wyjanianie przyczynowe - podajemy prawa przyczynowe, z ktrych wynika obserwowane zjawisko Prawa przyczynowe s deterministyczne tzn mwi one, e jeeli spenione zostan okrelone warunki to musi zaj okrelone zjawisko tzn. ich skutek

wyjanianie teleologiczne - tumaczymy dlaczego tak si stanie cel np. w biologii

wyjanianie statystyczne - odsyaj do praw statystycznych, ale nie podaj jednoznacznie warunku wystarczajcego dla zaistnienia wyjanianego zjawiska Co charakteryzuje nauk

Nauka nie ocenia, co powinno lub nie powinno istnie bd si dzia.

Nauka dy jedynie do zrozumienia, dlaczego jakie zjawiska istniej i w jaki sposb funkcjonuj. Nauka uoglnia te wnioski, rozwijajc abstrakcyjne i pozbawione ocen teorie, ktre objaniaj przyczyny oraz sposb funkcjonowania zjawisk. Co charakteryzuje nauk cd.

Nauka poddaje owe teorie empirycznej ocenie, odrzucajc je bd modyfikujc, jeli nie znajd potwierdzenia w faktach. Nauka stosuje takie metody gromadzenia danych, ktrymi mona posugiwa si wielokrotnie, po to by si upewni, e dane wykorzystane do weryfikacji teorii s obiektywne.

Nauka powiksza zasb wiedzy wwczas, kiedy akceptuje teorie, ktre zostan potwierdzone empirycznie, natomiast odrzuca te, ktre takiego potwierdzenia nie znalazy. Mistyka Dowiadczalne przeywanie rzeczywistoci Boej Pseudo-Dionizy Areopagita

Doskonaa zgodnoci woli cz. z wola Boga Chwilowe zakosztowanie zbawienia - w. Bonawentura Identycznoci z Bogiem - Mistrz Eckchart

Bernard z Clairvaux

Nadprzyrodzone dowiadczenie Boga takim jakim on jest T. Merton Przeycie zjednoczenia z Absolutem - Karl Jaspers

Filozofia i mistyka elan vital i ewolucja twrcza elan vital; rozmach, pd yciowy powoduje, e gwn cech przyrody jest nieustanny rozwj i zmienno ewolucja nie jest mechaniczna ani teleologiczna Dwa rda religii i moralnoci moralno zamknita przed racjonalna) - obowizku nakadanego przez spoeczestwo w celu zachowania spjnoci ycia spoecznego

moralno otwarta (poza racjonalna) odznacza si si pocigajc odwouje si do ideaw czowieka czy idealnego spoeczestwa

religia statyczna ma rdo przed intelektualne

religia dynamiczna ponad intelektualne.

Filozofia czowieka Piat rzek do nich: Oto czowiek Ecce homo Antonio Ciseri , Galleria darte Moderna , Florencja B. F. Skinner

Czowiek jest workiem ze skry z ktrego wchodz i wychodz sygnay energetyczne takie pojcia jak ja, osobowo, sumienie, charakter nie maja sensu Zachowanie ludzkie mona opisa jako ukad S- R wiadomo to tylko sposb reakcji na bodce a wic zmieniajc bodce moemy dowolnie zmieni wiadomo Gwnym zaoeniem tej koncepcji jest cakowite zarzucenie pojcia autonomii czowieka jako do nieprzydatnej poznawczo a wrcz szkodliwej.

Zlikwidowano autonomicznego czowieka, ja, homunkulusa, demona, ktry opta ludzkie ciao, i czowieka jakiego bronia literatura wolnoci i godnoci. Jego zlikwidowanie powinno nastpi ju dawno. Autonomiczny czowiek jest wybiegiem, ktrym posuono si, gdy nie mona byo inaczej wytumaczy pewnych zjawisk. Jest on wytworem naszej niewiedzy i jest wypierany w miar jak wzrasta rozumienie pewnych rzeczy. Nauki cise powoduj nie dehumanizacj czowieka, lecz de-homonkulizacj. Jest to konieczne, jeeli maja one zapobiec likwidacji ludzkiego gatunku. Czowieka jako osoby mona pozby si bez alu. Tylko wyzwalajc go z wadzy demonw moemy doj do rzeczywistych przyczyn jego zachowania, przej od obiektywnych obserwacji, od cudu - do spraw naturalnych, i od tego co nieosigalne, do tego czym mona manipulowa wiadomo Czowiek jest ukadem odpowiadajcym na bodce; cae jego wntrze jest wynikiem oddziaywa na ktre nie ma wpywu. Psychika jest wypadkow struktury genetycznej, rezultatu ewolucji gatunku i jego osobniczej historii. wiadomoci jest funkcj cakowicie spoeczn, mylenie czowieka mona wyjani cakowicie i bez reszty poprzez teorie wzmocnie. wiadomo jednostki jest produktem ubocznym jego zachowania, nie ley ona w jego gestii, ani te w gestii kogokolwiek. Relatywizm Kada kultura posiada swj wasny zbir pojcie dobra, a to co zostao uznane za dobro w jakiej kulturze moe nim nie by w innej. Uznanie tego pogldu nosi nazw relatywizmu kulturowego. To co jest dobre dla mieszkaca Wysp Triobrianckich, dobre jest dla mieszkaca Wysp Triobriandzkich, i na tym koniec Kada kultura wyznacza swoje wasne standardy dobra i za ktrych nie wolno ocenia z perspektywy innej kultury, - nikt nie ma prawa powiedzie e jaka kultura jest za jest tylko inna. Poza wolnoci i godnoci

Nikt nie ma kontroli nad wasnym yciem Nie mona odrni dorosego od niedojrzaego

Nie ma wolnych szk. Jeli nauczyciel zaniecha uczenia, uczniowie bd si uczyli tylko pod wpywem wprawdzie mniej jawnych, ale jednak skutecznych czynnikw Determinizm poza odpowiedzialnoci [...] mona zaplanowa wiat, w ktrym zachowanie zasugujce na kar rzadko lub nigdy si nie zdarzy. Usiujemy wiat taki stworzy tym ktrzy sami nie potrafi asie upora ze spraw kary: dzieciom, upoledzonym umysowo, chorym psychicznie, a jeli moliwe bdzie stworzenie takich warunkw wszystkim ludziom, zaoszczdzi si wiele si i czasu.

Friedrich Wilchelm Nietzsche ur. 14. 10. 1844 zm. 25 07 1900

Gwne dziea

Antychryst, Tako rzecze Zaratustra, Genealogia moralno, Ludzkie Arcyludzkie, Poza dobrem i zem Postawa apolliska i dionizyjska postawa apoliska - ceni to co jasne, przejrzyste, opanowane , zrwnowaone i doskonae - ad i harmonie, Apollo symbolizuje wiato, miar i powcigliwo

postawa dionizyjska - ceni penie ycia podno, znosi wszelkie granice i obala wszelkie prawa Dionizos symbolizuje strumie samego ycia Prawdziwa kultura jest jednoci obu tych form " Ktra z tych dwch potg jest wysza i rozstrzygajca? Nikt wtpi nie bdzie: ycie jest potga wysz i panujc" Moralno panw i niewolnikw w kadej kulturze i nawet w kadym czowieku s one wymieszane moralno panw - moralno arystokratyczna dobry i zy oznacza tutaj szlachetny (dostojny, wspaniay) i lichy

moralno niewolnicza jest to moralno stada sabi boj sie wic trzymaj si razem, wzorcem jest to co korzystne dla grupy sabych bezsilnych takie cnoty jak altruizm miosierdzie pomoc sabszym wspczucie sprawiedliwo, wyszo dbr duchowych, altruizm uytecznoci ze za to co rozbija jedno stada Nadczowiek Czowiek jest czym co przezwycione by powinno ,

czowiek jest mostem a nie celem,

celem jest nie Ludzko a Nadczowiek Nietzsche wieczny powrt ycie to, jak je teraz przeywasz i przeywae, bdziesz musia przeywa raz jeszcze i niezliczone razy [] Wieczna Klepsydra istnienia odwraca si jedno a ty z ni, pyku z pyu.

Filozofia religii

Teizm - pogld filozoficzny przyjmujcy istnienie jedynego, osobowego i transcendentnego Boga bdcego stwrc wiata i sprawujcego nad nim opatrznociow opiek

Deizm pogld filozoficzny uznajcy istnienie Najwyszej Istoty, zwanej Bogiem, ktra stworzya wiat i obdarzyo go zdolnoci do samodzielnego rozwoju wg. ustalonych przez siebie praw, nie interweniujc od tej pory w bieg wydarze ani w ludzkie ycie.

Panteizm oglna nazwa na doktryn utosamiajcych Boga ze wiatem i odmawiajcych Bogu osobowoci Ateizm i agnostycyzm ateizm doktryna lub postawa yciowa wyraajce negacje Boga; w aspekcie filozoficznym zaprzeczenie jego istnienia agnostycyzm stanowisko teoriopoznawcze goszce niepoznawalno czegokolwiek lub okrelonego przedmiotu lub kategorii przedmiotw agnostycyzm religijny podkrela ograniczono lub niedoskonao poznania Boga przez ludzi Pojcie Boga (Na razie zastanawiamy si co ten termin znaczy a nie czy ma o realnie istniejcy desygnat) Bg musi by czystym istnieniem czyli bytem istniejcym z samej swej istoty nie majcym dalszej przyczyny istnienia pozostae atrybuty wskazuj na Boga jako na najdoskonalsz i nieskoczona penie peni bytu Bg jest nieskoczony , niezmienny w czasie, niezoony, niematerialny (duchowy)

Bg jest sprawc wszechwiata jako przyczyna sprawcza, ktra wiat stworzya i stale podtrzymuje w istnieniu Dowd ontologiczny w. Anzelma Bg to istota najdoskonalsza, ponad ktr nic wikszego nie mona pomyle

Co co jest najdoskonalsze nie moe nie istnie , gdy w tym wypadku nie byo by najdoskonalsze

dowody kosmologiczne d do wykazania, e budowa wiata wymaga istnienia stwrcy Podstawowa struktura argumentu jest nastpujca: Badacze przyrody, historycy czy detektywi wychodz od obserwacji danych, przechodzc nastpnie do sformuowania teorii, ktra najlepiej wyjaniaaby wystpowanie tych danych. Moemy podda analizie kryteria, na podstawie ktrych dochodz oni do wniosku, e pewna teoria jest lepiej potwierdzona przez te dane ni inna - to znaczy, e jest bardziej prawdopodobne, na bazie tych danych, i jest ona prawdziwa. Posugujc si tymi samymi kryteriami odkrywamy, e twierdzenie, i istnieje Bg, wyjania nie tylko pewien wski zakres danych, lecz wszystko co obserwujemy. Pi drg witego Tomasza Schemat piciu drg jest jeden. Bg wystpuje jako rdo nieskoczonego istnienia, ktre stwierdzamy wszystkich obserwowanych rzeczach, a wic jako istnienie konieczne.

Wszystkie one zachowuj zasad przyczynowoci, zakadaj te obraz wiata hierarchicznie uporzdkowane-go Zakad Pascala Przyjcie istnienia Boga jest z naszej strony, hazardem. Stawiajc na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne ycie; jeli za okae si, i mamy racj, to zyskamy wieczne ycie i szczcie. Nie jest to dowd istnienia Boga, a prba wskazania jaka postaw powinnimy przyj wobec niego. Argumentacja przeciw istnieniu Boga

Wewntrzna sprzeczno pojcia Boga Bg i wolna wola problem czy przedwiedza wyklucza wolno woli

problem istnienia za. w. Augustyn problem za zo jako niebyt zo nie jest rzecz, bo gdyby tak byo miaoby natur pozytywna a wic musiaoby by stworzone przez Boga, zo jest czym co odpada od istoty i zmierza do niebytu... Zmierza do dokonania czego co jest zaprzeczeniem bycia. zo moralne polega na odwrceniu si od Boga zo nie jest dzieem Boga a wolnych stworze zo nie jest realne, jest nie bytem zo jest potrzebne w wiecie , nie psuje jego harmonii, dlatego Bg je toleruje , dopuszcza cho nie on jest jego przyczyn Pastwo Boe i pastwo ziemskie w dziejach widzimy walk midzy dwiema zasadami z jednej stromy mio do Boga i podporzdkowanie si jego prawu. z drugiej mio siebie, przyjemnoci i wiata

pierwsza zasad kieruje si koci drug pastwo

Filozofia religii Wska droga cnoty i szeroka droga grzechu Jan Micker Muzeum Narodowe w Warszawie

Religia (ac. religio od relegere:` znowu zbiera razem, rozwaa)

powstaa dziki wierze osobowa wi czowieka z Bogiem (bstwem) zawierajca dotyczce Go przekonania, pragnienia i uczucia czowieka oraz wyraajce te stany przekonania; w sensie fenomenologicznym: przeyciowe spotkanie (obcowanie) czowieka z sacrum i wywoane tym akty.

Religia naturalna - wyrastajca jedynie z przyrodzonych duchowych potrzeb czowieka Religia objawiona (historyczna), rodzi si lub przynajmniej jest w jakiej mierze okrelana przez dziejowe czyny Boga (objawienia), rozpoznawane i werbalizowane przez pewnych ludzi.

Z punktu widzenia socjologiczno-kulturowego religia jest bardzo zoonym zespoem zjawisk. W kadej religii wystpuj mniej lub bardziej wyartykuowane: (1) pogldy (credo) dotyczce Boga (bogw) i Jego relacji do wiata, a zwaszcza czowieka (pochodzenia wiata od Boga, oglnego porzdku w wiecie, celu jego istnienia; zagadnie egzystencjalnych: sensu ludzkiego ycia, cierpienia i mierci, sposobw pozaziemskiego lub ziemskiego zbawiania si od za itp. Skadniki religii cd. (2) pewien kodeks norm moralnych ustanowionych i sankcjonowanych przez Boga;

(3) postawy uczuciowe wobec wartoci zwanych sakralnymi lub numenalnymi (przysugujcych bstwu i przedmiotom z nim zwizanym);

(4) skodyfikowane obrzdy kultowe (rytualne czynnoci i modlitwy jako sposoby komunikacji z bstwem oraz uwicania si); (5) pewne instytucje spoeczne, ktre okrelaj i propaguj nazwane wyej czynniki. Rodzaje religii 1 Sakramentalne, w ktrych szuka si Boga lub Jego manifestacji przede wszystkim w witych przedmiotach. Waciwa odpowied czowieka na odkryte sacrum koncentruje si tu na rytualnych aktach wok niego. Prymitywne religie, majce cakowicie sakramentalny charakter, kad wikszy nacisk na poprawno rytuau ni na zachowania moralne.

2. Profetyczne, w ktrych dostrzega si Boga w dziejowych wydarzeniach oraz w inspirowanych przez Boga wystpieniach wielkich osobowoci (kluczowym sowem jest tu objawienie"). Na pierwszy plan wysuwa si teoretyczne i praktyczne przyjcie boskiego objawienia, adekwatn za odpowiedzi czowieka jest moralna postawa inspirowana treciami wiary, uwaanej za najwaniejsz cnot Rodzaje religii cd. 3. M i s t y c z n e, w ktrych akcentuje si wewntrzne przeycia imamentne, a zw. stan zjednoczenia czowieka ze sfer bstwa. Na drodze do stopienia si czowieka z bstwem rozstrzygajce znaczenie maj asceza i kontemplacja. Rytuay, przyjcie boskiego ordzia, zachowywanie norm moralnych mog by pomocne jako elementy ascezy, ale trac znaczenie po osigniciu celu, jakim jest zjednoczenie z bstwem. Podobnie jak w religiach sakramentalnych, wystpuje tutaj tendencja do rozdziau religii i moralnoci. Ludwig Feuerbach (1804 1872) Krytyka religii Soren Kierkegaard 1813 -1855

Stadia ludzkiego ycia Jean-Paul Sartre ur. 1905 - 1980 Nasze ycie jest tylko wska szczelin midzy dwiema nicociami Istot stosunkw midzyludzkich jest konflikt, czowiek musi alby przeksztaci innego w przedmiot albo pozwoli mu uprzedmiotowi samego siebie. Pieko to inni. W ogle nie ma adnych wskazwek na wiecie Absurdem jest, e si urodzilimy, absurdem, e yjemy, absurdem ,e umrzemy Albert Camus Egzystencjalizm heroiczny

Filozofia spoeczna Homo - animal sociale Na wiat przynosimy z sob okrelone dziedzictwo genetyczne - fizjologi czowieka, moliwoci poznawcze, skonnoci emocjonalne i by moe kilka podstawowych potrzeb jedzenia, bycia z innymi, a nastpnie seksu ale to, w jaki sposb owo dziedzictwo si ujawni, jest w duej mierze rezultatem naszych interakcji z innymi ludmi w kontekstach spoecznych i kulturowych etyka indywidualna i spoeczna etyk indywidualn i spoeczn wyrniamy na podstawie dwch ronych sfer motywacyjnych

etyka indywidualna jest motywowana przez to, co dotyczy mojej indywidualnej doskonaoci albo dobra jakiej innej osoby etyka spoeczna zajmuje si obowizkami osobowymi, ktre ci na czowieku w stopniu, w jakim ma on do spenienia czciow funkcj w caoci stanowicej dobro wsplne Filozofia spoeczna - gwne nurty Lewiatan realna jedno wszystkich w jednej i tej samej osobie, powstaa na mocy ugody kadego czowieka w kadym innym tak, jak gdyby kady czowiek powiedzia kademu innemu: daj upowanienie i przekazuj moje uprawnienia do rzdzenia moj osob temu oto czowiekowi albo temu zgromadzeniu, pod tym warunkiem, e i ty przekaesz mu swoje uprawnienia i upowanisz go do wszystkich jego dziaa w sposb podobny. Lewiatan cd. Gdy to si stanie, wielo ludzi, zjednoczona w jedn osob, nazywa si pastwem, po acinie civitas. I tak powstaje ten wielki Lewiatan, a raczej (mwic z wikszym szacunkiem) ten bg miertelny, ktremu, pod wadztwem Boga niemiertelnego, zawdziczamy nasz pokj i nasz obron".

Umowa spoeczna I ycie ludzkie jest samotne, biedne, bez soca, zwierzce i krtkie. Ograniczenia wadzy

dla liberalizmu nie jest najwaniejsze kto rzdzi , a to jak i gdzie zakrelone s granice wadzy . cel wadzy pojty jest w kategoriach negatywnych Myl liberalna okrela pastwo negatywnie. Nie ma ono prawa okrela czym jest szczcie czowieka cnota czy dobro, to kady ma rozstrzyga sam za siebie pastwo ma tylko zaspakaja potrzeby czowieka Pastwo ma by wiatopogldowo neutralne, ma by obojtne wobec pogldw obywateli na temat szczcia i cnoty o ile nie zagraaj innym obywatelom Koncepcja czowieka W centrum doktryny liberalnej stoi wizja czowieka zachannego, namitnego a jednoczenie twrczego.

To czym i kim on bdzie jaki ksztat przyjmie jego otoczenie zaley od niego samego Niewidzialna rka rynku Kultura polityczna podstaw pastwa liberalnego jest bardzo wysoka kultura obywatelska aktywnych jednostek, ktre angauj si w ycie polityczne i czuj si odpowiedzialne za pastwo wadzy centralnej dla rwnowagi obywatele musz przeciwstawi rozleg sie dobrowolnych stowarzysze Demokracja proceduralna nie ma potrzeby pyta o istot czowieczestwa i spoecznoci nie ma potrzeby ama sobie gow pytanie o tre dobra wsplnego, bo kady moe mie inn odpowied (rwnie wartociow). chodzi jedynie o procedury, reguy postpowania, ktre przestrzegane same z siebie doprowadz do moliwie najlepszych rozwiza.

J.J. Rousseau 1712-1778 materializm dialektyczny Przyroda jest w cigym ruchu, cigle si rozwija skada si z rzeczy ze sob spojonych, wzajemnie si warunkujcych i przeto wzgldnych jest w cigym ruchu, przemianie rozwoju rozwijajc si wytwarza nowe jakoci motorem rozwoju jest walka wewntrznych przeciwiestw Materializm historyczny spoeczestwa s w cigym ruchu wg. prawide dialektyki, motorem dziejw, jest walka klas, majca u podoa przemiany rodkw wytwrczych

pi zasadniczych stosunkw produkcji; gmina pierwotna, niewolnictwo, feudalizm kapitalizm socjalizm Krytyka kapitalizmu moliwo dysponowania rzeczami przez waciciela (kapitalist) prowadzi do moliwoci dysponowania ludmi, prywatna wasno prowadzi do konfliktw klasowych Wolno i religia

Religia to opium dla mas Wolno to uwiadomiona konieczno

etyka marksistowska cay rozwj spoeczny ma charakter historyczny i klasowy, etyka te musi mie taki charakter

Etyka jest wic relatywistyczna; nie ma etyki i moralnoci absolutnej , wiecznej ponad historycznej, poza klasowej Engels: " Odrzucamy wszelk prb narzucenia nam jakiejkolwiek dogmatyki o charakterze wiecznego, ju odtd niezmiennego prawa moralnego etyka albo usprawiedliwia interesy klasy panujcej albo opowiada si po stronie ludzi

pracy pastwo opiekucze

w socjalizmie dominuje postawa pro-centralistyczna

to centrum pastwo moe i powinno dokonywa koniecznych zmian (dyktatura proletariatu) w agodnej wersji pastwo etatystyczne etatyzm etatyci wierz, e rzdzcy wsparci nauk i ideologi, zdoaj w sposb sensowny rozpozna cao ycia ekonomicznego i spoecznego i stworzy optymalny model kooperacji i rozdziau dbr oraz co istotne dziaa zgodnie z raz obranym celem i planem

Etatyci wystpuj z pozycji jakby wszechwiedzcego obserwatora, ktry nie tylko zna cao ycia spoecznego, ale te wie ku czemu to spoeczestwo powinno zmierza i dysponuje absolutnymi miarami etycznymi i potrafi tymi zasadami w sposb bezwzgldnie odpowiedzialny kierowa spoecznoci i pastwem

Katolicka nauka spoeczna zakada koncepcje czowieka jako osoby, ktrej z samej tylko racji istnienia przysuguj jakie prawa. Osoby wolne j i wiadomej, dla ktrej celem nadrzdnym jest godno w sobie i innych

z racji swej istoty czowiek jest bytem spoecznym, musi wsppracowa z innymi, ale celem takiej wsppracy nie jest spoeczestwo czy pastwo jako takie lecz zawsze osoba jako cel sam w sobie . Ludzka samorealizacja jest moliwa tylko wtedy gdy ludzie w solidarnym wspdziaaniu wsppracujc dadz jej szanse. Zasada pomocniczoci Pius XI: co jednostka z wasnej inicjatywy i wasnymi siami moe zdziaa , tego nie wolno wydziera na rzecz spoeczestwa; podobnie niesprawiedliwoci szkod i zakceniem ustroju jest zabieranie mniejszym i niszym spoecznociom tych zada, ktre mog peni i przekazywanie ich spoecznociom wikszym i wyszym. Kada akcja spoeczna ze swego celu i ze swej struktury ma charakter pomocniczy; winna pomaga czonkom organizmu spoecznego, a nie niszczy ich lub wchania. (Quadragesimo Anno 1931) Katolicka nauka spoeczna wobec ideologii Katolicka nauka spoeczna nie jest konkurencyjn ideologi czy nurtem politycznym konkurencyjnym wobec liberalizmu czy socjalizmu, jaka trzeci drog jest raczej pewnym metapoziomem wskazwkami, ktre mog i powinny by realizowane w ramach kadego tych nurtw

etyka to filozofia moralnoci moralno cecha istotnie przysugujca wiadomym i wolnym dziaaniom czowieka ze wzgldu na ich stosunek do wyrnionego kryterium aksjologicznego

etyka jest to nauka filozoficzna, ktra formuuje oglne zasady oraz szczegowe normatywy ludzkiego dziaania za pomoc wrodzonych zdolnoci poznawczych metoda etyki podzia stanowisk zaprzeczanie moliwoci zbudowania etyki jako nauki socjologizm, neopozytywizm i emotywizm -etyka jako nauka empiryczna np. utylitaryzm kierunki czysto racjonalistyczne np., Kant Spinoza kierunki intuicjonistyczne, np. bergsonizm, Moor

kierunki intelektualistyczne mdrociowe - tomizm Podzia etyki etyka oglna ustalenie normatywnych podstaw ludzkiego postpowania, oglne zaoenia filozoficzne , nauka o czynach ludzkich, nauka o celu ludzkiego ycia i jego sensie eudajmonologia, nauka o wartociach moralnych (aksjologia) , nauka o prawie moralnym (deontologia),

nauka o sumieniu (syndezjologia), nauka o cnocie moralnej (aretologia), nauka o odpowiedzialnoci moralnej

Podzia etyki cd. etyka szczegowa sformowanie najwaniejszych regu takiego postpowania

metaetyka refleksja metodologiczna nad etyk filozoficzn, ktrej zadaniem jest ustali warunki i kryteria, od ktrych zaley filozoficzno naukowy status etyki

Moralno to poczucie powinnoci podejmowania okrelonych czynw lub zajmowania okrelonej postawy powinnoci moralna nie wynika z nakazw czy zakazw jakiego autorytetu, gdy powinnoci istniej take wwczas gdy takich nakazw nie ma lub gdy dziaajcy o nich nie wie, a nawet istnieje powinnoci wbrew zakazom zewntrznym (Antygona).

powinnoci to rwnie nie wykazanie tego czy dane dziaanie si opaca, z uwagi na te lub inne cele nawet szczcia. Powinno pozostaje nawet gdyby takie dziaanie si nie opacio. Opacalno szczcia nie jest racj konstytuujc powinnoci moraln. Rodzaje dobra bonum delectabile dobro przyjemne

bonum utile dobro uyteczne

bonum honestum dobro godziwe dymy do niego ze wzgldu dla niego samego i jest dobrem samo w sobie (nie ze wzgldu na swe skutki przykroci czy uyteczno) ze wzgldu na wasne dostojestwo Trzy rodzaje dbr

bonum delectabile dobro przyjemne bonum utile dobro uyteczne

bonum honestum dobro godziwe dymy do niego ze wzgldu dla niego samego i jest dobrem samo w sobie (nie ze wzgldu na swe skutki przyjemno czy uyteczno) ze wzgldu na wasne dostojestwo Hedonizm

Oglna nazwa doktryn, wg. ktrych przyjemno (rozkosz) jest najwyszym dobrem, waciwym celem ycia, prawdziwym szczciem Relatywizm Relatywizm to stanowisko filozoficzne, ktre odrzuca tez o istnieniu obiektywnych, ostatecznych i niepodwaalnych twierdze o wiecie, ktre maj charakter powszechnie obowizujcy.

Karl Popper: Przez relatywizm lub jeli wolicie: sceptycyzm - rozumiem pogld, zgodnie z ktrym wybr pomidzy dwiema konkurencyjni teoriami jest zawsze arbitralny, poniewa: 1) albo nie istnieje nic takiego, jak prawda obiektywna, 2) albo, jeeli istnieje, to nie ma nic takiego, jak teoria prawdziwa, a w kadym razie (chocia nieprawdziwa) blisza prawdy od innej, 3) albo wreszcie, jeeli mamy dwie lub wicej teorii, nie mamy rodkw ani sposobu, aby przekona si, e jedna z nich jest lepsza od drugiej Relatywizm etyczny Relatywizm etyczny przeciwstawia si uniwersalizmowi etycznemu, twierdzc, e wszelkie wartoci etyczne, dyrektywy i oceny moralne maj charakter wzgldny, zmieniaj si w rnych epokach historycznych i rnych spoeczestwach, nie maj i nie mog wic mie obiektywnego i ostatecznego uzasadnienia mog wic si zmienia wskutek przemian w kulturze i rodowisku zamieszkiwanym przez ludzi wyznajcych dan moralnoci. Kryterium moralnoci czynu wiadomo i wolno

czyn moralny musi by aktem rozumnym tzn. pochodzi sprawczo od woli czowieka wprawionego do dziaania przez rozumowe poznanie dobra (celu) jako zamierzonego przez ni skutku czyny nierozumne te, w ktrych nie ma udziau rozumu (a jeli nie ma rozumu nie ma te woli) - czyny takie nie podlegaj ocenie etycznej

czyn wolny to taki w ktrym wola nie krpowana przez okoliczno zewntrzne, ani przez jaki przymus wewntrznego dokonuje wyboru okrelonego dobra z pomidzy kilku poznanych moliwoci dziaania. struktura aktu moralnego

1. etap premoralnego zainteresowania si przedmiotem 2. zamierzenie (intencja) 3. decyzja o wykonaniu konkretnego czyn 4. wykonanie

5. skutek Sumienie w. Tomasz; sumienie w sensie waciwym to akt, w ktrym stosujemy nasz wiedz do tego co czynimy

Sumienie, to sd moralny o dobry lub zu zamierzonego konkretnego czynu, sd wydany w wietle wczeniej uznanych norm oglnych dokonanie tego czynu staje si dla czowieka rdem wewntrznej aprobaty bd poczucia winy, wasnego bycia dobrym lub zym Prawo naturalne

Nasze dziaanie powinno spenia jednoczenie dwa warunki: - zgodne z prawym sumieniem - sprawne, tzn. szybkie, efektywne i wymagao tylko tyle wysiku ile jest to konieczne.

W yciu codziennym nie jest wic konieczne cige od nowa przeywanie i analizowanie dobra i naszego stosunku wobec niego. Istotne jest tylko rozpoznanie go w taki sposb, aby nie opnia naszego dziaania, a przeciwnie - by rozpoznanie stanowio bodziec stymulujcy je od wewntrz. Cnoty (sprawnoci moralne) Cnota etyczna jest trwa dyspozycj do pewnego rodzaju postanowie, polegajc na zachowaniu waciwej ze wzgldu na nas redniej miary , ktr okrela rozum (Arystoteles)

cnota jest dyspozycj (wzgldnie trwa skonnoci) do podejmowania decyzji kierujc si wskazaniami rozumu , biorcego pod uwag okolicznoci zewntrzne Zoty rodek Cnota jest zotym rodkiem midzy niedomiarem a nadmiarem, ktre to skrajnoci s wadami

nie jest to rednia arytmetyczna, ani aprobata miernoci , jeli chodzi o doskonao cnota jest skrajnoci Cnoty kardynalne usprawnieniem rozumu w postpowaniu zajmuje si roztropno; usprawnieniem woli - sprawiedliwo; mstwo doskonali uczucia popdliwo-bojowe; a uczucia podliwe; umiarkowanie. Lista cnt wg. Arystotelesa NADMIAR RODEK NIEDOMIAR zuchwao mstwo tchrzostwo rozwizo umiarkowanie niewraliwo rozrzutno hojno chciwo marnotrawstwo wielki gest sknerstwo pycha wielkoduszno maoduszno wygrowana ambicja [zdrowa ambicja] inercja porywczo agodno niezdolno do gniewu chepliwo szczero faszywa skromno (pokora) kpiarstwo poczucie humoru prostactwo uniono uprzejmo szorstko niemiao skromno bezwstyd zawi suszne oburzenie niech Cnoty powstaj drog wicze

Kady nasz czyn (jako dziaanie wiadome i wolne) zostawia w nas jaki lad, w jaki sposb usprawnia nas pod wzgldem moralnym (dodatnio lub ujemnie).

Uatwia podejmowanie podobnych dziaa (a nawet nakania do tego) zarwno jeeli chodzi o decyzje jak i wykonanie. Dziki stajemy si dobrym lub zym czowiekiem

Cnota jest jakby skondensowanym albo skapitualizowanym dowiadczeniem, ktre daje mono bez waha i dugich poszukiwa, szybko doj do postanowienia, ktre w danym pooeniu najlepiej odpowiada i celowi i warunkom w jakich ma by osignite Sprawno moralna nie jest dziaaniem nawykowym Cnoty przejawiaj si tylko w czynach zalenych od woli sprawcy

Nawyk jest czynnoci automatyczn, dokonywan bez udziau lub z bardzo ograniczonym udziaem wiadomoci, jest wynikiem mechanicznego, wielokrotnego powtarzania tej samej czynnoci.

Czynno taka sama w sobie jest moralnie obojtna

Immanuel Kant (1724 1804)

Kant poda nowe wyjanienie wolnoci czowieka i nowe uzasadnienie moralnoci, a nie now moralno Moralna autonomia woli jest to najwysza zasada moralno zawiera przekonanie o niezalenoci woli od uwarunkowa przyrodniczych i wszelkich de do dostpnych w zmysowoci celw. Nic nie jest dobre z wyjtkiem dobrej woli Ten z nich - mwi sobie w duchu May Ksi, - ten z nich zostaby wzgardzony przez wszystkich pozostaych: Krla, Prnego, Pijaka i Biznesmena. Jednake jedynie on nie wydaje mi si mieszny. Moe dlatego, e zajmuje si czym innym, nie tylko samym sob". Etyka formalna

Kant buduje etyk formaln, ktra upatruje w przebiegu czynu , w jego formie , czy maksymie ktr si kieruje wartoci moralnej warto moralna mierzy si zgodnoci czynu z maksym, (prawem moralnym) a wic cakowicie pomija si rezultaty dziaa i stany emocjonalne towarzyszce temu dziaaniu Forma prawa jest uniwersalna po oczyszczona z empirycznych treci jest to pojcie aprioryczne a wic obowizuje wszystkie istoty rozumne

prawo ma posta przepisu majcego regulowa postpowanie ludzi, kant nazywa je imperatywem Rodzaje imperatyww imperatywy techniczne (zrcznociowe) daj przepisy jak dobra rodki do osignicia celw z zakresu ochrony zdrowia, opanowania rodowiska etc nie maj oczywicie adnego znaczenia moralnego imperatywy hipotetyczne (pragmatyczne) ukazuj pewne czynnoci jako rodki do uzyskania szczcia, s one poyteczne dla jednostki, ale nie maj jeszcze charakteru moralnego Imperatyw kategoryczny

jest nakazem bezwzgldnym dotyczy wic wszystkich ludzi, ma wano uniwersaln bo wywodzi si z rozumu i stanowi aprioryczny sd syntetyczny w dziedzinie moralnoci postpuj tylko wedug tej maksymy, co do ktrej chcesz by bya prawem powszechnym Postpuj tak, by czowieczestwa tak w twojej osobie, jak te w osobie kadego innego uywa zawsze jako celu, nigdy jako rodka Czyny legalne i czyny moralne Kant uwaa wszystkie czyny, ktrych przyczyn byoby cokolwiek innego ni bezporednie podporzdkowanie imperatywom moralnym, za pozbawione cechy moralnoci.

Czyn moralne zgodny z liter prawa i podjty ze wzgldu na czysty obowizek i szacunek dla prawa Czyn legalny - zgodny z liter prawa ale popeniony z innych motyww ni czysty obowizek (jaka niebezinteresowny nie jest moralny)

Utylitaryzm Jeremy Bentham (1748 - 1832) James Mill (1773- 1836) John Stuart Mill (1806- 1873) Bentham: Prawo jest nakazem wydanym przez silniejszego.

Prawo mona zdefiniowa jako zesp znakw oznajmiajcych wol, ustanowiony przez, lub przyjty jako suwerena w pastwie, dotyczcy postpowania, ktre ma by przestrzegane w pewnym stanie lub klasie osb ktre podlegaj jego wadzy Podstawowymi faktami dowiadczenia ludzkiego s przyjemno i przykro, to one pobudzaj lub powstrzymuj nas od dziaania. natura poddaa rodzaj ludzki rzdom dwu zwierzchnich wadcw przykroci i przyjemnoci. Wszelki wysiek jaki moemy zrobi by zrzuci z siebie to poddastwo, tylko go dowiedzie i potwierdzi. W sowach moe kto utrzymywa, e si wyzwoli spod ich jarzma; w rzeczywistoci jednak zawsze bdzie je dwiga.

Przyjemnoci i przykroci wskazuj nam co jest dobre a co ze tylko one mog wskazywa comy powinni czyni oraz stanowi o tym co bdziemy czynili. Do ich tronw przytwierdzono z jednej strony miar susznoci i niesusznoci, z drugiej strony acuch przyczyn i skutkw. One rzdz nami we wszystkim, co czynimy, mylimy mwimy;

wszystkie przyjemnoci nie rni si jakociowo a tylko ilociowo.

Precz z przesdami dziecica zabawa ma t sam warto co dziea muzyki i poezji zasada najwikszego szczcia czyn powinien dy do zwikszenia sumy szczcia jak najwicej szczcia dla jak najwikszej iloci ludzi

zasada ustanawiajca najwiksze szczcie tych wszystkich, ktrych interes mamy na wzgldzie, jako suszny i odpowiedni, a nawet jedynie suszny, odpowiedni i powszechnie podany cel ludzkiej dziaalnoci Arytmetyka moralna Przyjemnoci mona rozpatrywa pod ktem ich -intensywnoci -trwania -pewnoci lub nie pewnoci -bliskoci i dalekoci (czasowej i przestrzennej dotyczy szczcia innych ludzi) oraz dodatkowo - podnoci (czyli szansy, e po nich bd nastpoway dalsze przyjemnoci) - czystoci (czyli szansy, e po nich nie bd wystpoway uczucia przeciwne do rodzaju - Rozcigoci (liczba osb ktrych dotycz) John Stuart Mill

Nie naley miesza szczcia z zadowoleniem Lepiej by niezadowolonym czowiekiem ni zadowolon wini. Lepiej by niezadowolonym Sokratesem ni zadowolonym gupcem.

Najnowszy Dekalog Arthur Hugh Clough [1819 -1861]: Twym Bogiem bdzie jeden Bg, Oszczdniej to ni bogw dwch. adnych obrazw nie darz czci, Prcz tych, co na monecie lni. Przeklina nigdy si nie godzi, Wrogowi wszak to nie zaszkodzi. W niedziel popiesz do kocioa:

Szacunek wszystkich zdoby zdoasz. Czcij swych rodzicw i przeoonych, A wynagrodz ci trud poniesiony. Nie bdziesz blinich swych zabija, Lecz nikt nie kae ci ich utrzymywa. Nie bdziesz take cudzooy, To rzadko daje jak korzy. Nie bdziesz krad, to prna praca, Oszustwo bardziej dzi popaca. Nie bdziesz kama, kamstwo przecie Na wasnych skrzydach moe lecie. Cudzego nie podaj, lecz od lat Walk o zysk uznaje wiat Utylitaryzm czynw i utylitaryzm norm Utylitaryzm czynw

rozpatrujemy kady z czynw z osobna pod kontem sumy szczcia Utylitaryzm zasad (regu)

nie wybieramy konkretnych czynw zasady naley wybiera pewne zasady ktry leziemy si trzymali nie dokonujc oblicze dla kadego czynw osobno najwicej korzyci zaistniaoby (z utylitarystycznego punktu widzenia) w spoeczestwie rzdzonym zasadami nieutylitaryztycznymi. zatem jeeli utylitaryzm jest pogldem prawdziwym to lepiej jest jeeli ludzie uwaaj go za pogld nieprawdziwy jeeli jest to pogld nieprawdziwy rwnie naley go uzna za nieprawdziwy

Zatem niezalenie czy jest prawdziwy czy faszywy lepiej w niego nie wierzy

Prawa czowieka

John Locke: Prawo natury stanowi wieczn regu dla wszystkich ludzi, tak prawodawcw jak i innych [...] jest pewne, e istnieje takie prawo, i e jest ono rwnie zrozumiae i jasne dla istoty rozumnej i badacza prawa, jak stanowione prawa wsplnoty, nie raczej janiejsze. Deklaracja Praw Czowieka uchwalona wraz z Deklaracj Niepodlegoci

Wszyscy ludzie s z natury jednakowo wolni i niezaleni oraz maj pewne niezbywalne prawa, ... mianowicie, prawo do cieszenia si yciem i wolnoci, z moliwoci, nabywania i posiadania wasnoci oraz poszukiwania i osigania szczcia i bezpieczestwa.

Powszechna Deklaracja Praw Czowieka uchwalona w Paryu 10XII 1948

Biorc pod uwag, e uznanie godnoci kadego z czonkw rodziny ludzkiej oraz z ich rwnych i nienaruszalnych praw stanowi fundament wolnoci, sprawiedliwoci i pokoju na wiecie, Biorc pod uwag, e zaprzeczanie i wzgarda praw czowieka doprowadziy do czynw barbarzyskich, wstrzsajcych sumieniem ludzkoci, oraz e nadejcie wiata, w ktrym ludzie, uwolnieni od strach i ndzy, bd si cieszyli wolnoci sowa i przekona, zostao uznane za najwaniejsze pragnienie czowieka, Bior pod uwag, e trzeba zagwarantowa ochron praw czowieka przez legaln wadz, aby ten nie by zmuszony szuka w buncie ostatecznego ratunku przeciw tyrani i uciskowi Prawo

posiadanie przeze mnie jakiego ustawowego prawa polega na tym, e system prawny nakada pewien prawny obowizek na kogo innego w takim znaczeniu, i system ten przewiduje zmuszenie lub zobowizanie tego kogo, jeeli ja o to wystpi, do dziaania lub powstrzymania si od okrelanego dziaania w stosunku do czego, o czym mwi si ,e mam prawo. rda praw czowieka na gruncie etyki opartej na objawieniu chrzecijaskim prawa s wyrazem szacunku dla woli Stwrcy, ktry czowieka stworzy na swj obraz i podobiestwo, wic prawa czowieka s powszechne i niezbywalne dotycz kadego kto jest czowiekiem (cho mona zastanawia si nad ich szczegowym zakresem) Prawa czowieka - utylitaryzm Prawa czowieka s uznawane za wytwr moralnych, spoecznych i politycznych uzgodnie Celem tych uzgodnie jest zapewnienie ludziom ycia jaki uznaj oni za godne.

Nawet jeeli naturalno tych praw jest fikcj, prawa czowieka s faktem, gdy zostay zapisane w powszechnie uznanych dokumentach: s czci rzeczywistoci. w. Tomasz z Akwinu Suma Teologiczna I-II q 94 a2 Skoro dobro posiada charakter celu, a zo jest temu przeciwne, std wszystko, to ku czemu skania si czowiek w swych naturalnych inklinacjach, rozum ujmuje jako dobro, i w konsekwencji jako majce by zdziaane, a temu przeciwstawne jest zo ktrego trzeba unika. Zatem wedle porzdku naturalnych inklinacji jest porzdek nakazw prawa natury. Osoba

indywidualna substancja o naturze rozumnej

Boecjusz

Samoistna substancja rozumna, konkretna i zarazem doskonaa tj. taka ktrej w porzdku rozumnej bytowoci ni nie brakuje Waciwoci dziki ktrym osoba przekracza wiat przyrody, tworzc wiat specyficznie ludzki rozumna (duchowa) natura osoby przejawia si poprzez :

uzdolnienie do intelektualnego poznawania rzeczywistoci

uzdolnienie do wyboru poznanych dbr (wartoci) uzdolnienie do mioci

Stosunek osoby do innych osb jest charakteryzowany przez

Bycie podmiotem uprawnie i obowizkw

Godno bdca sama dla siebie celem. Osoba nie moe suy jak rodek do osigania innych celw Zupeno: czowiek jest ju bytem penym nie wymaga dopenienia ze strony innych caoci np. spoeczestwa (cho potrzebuje ich do swojego rozwoju)

Odpowiedzialno

Roman Ingarden wymienia nastpujce warunki odpowiedzialnoci: obiektywne istnienie wartoci, wolno podmiotu, jego identyczno i substancjalno,

przyczynowa struktura wiata. Postawa odpowiedzialna Skadaj si na ni przede wszystkim dwa elementy. Pierwszy to poczucie odpowiedzialnoci, tzn. jak pisze von Hildebrand czujno moralna, pewne otwarcie na wartoci, wewntrzna zgoda na fakt, e nasze dziaanie jest okrelane przez wartoci. Po drugie jest to gotowo na dobrowolne podjcie odpowiedzialnoci, jak nakadaj na nas uznane wartoci, oraz prba moliwie najlepszego jej wypenienia. Postawa odpowiedzialna sprawia, e czyny czowieka s przewidywalne, a wanie to umoliwia jakkolwiek wspprac midzy ludmi i warunkuje ycie spoeczne w oglnoci. Przeciwiestwem czowieka odpowiedzialnego jest lekkoduch, czowiek lekkomylny i niepowany, a wic osoba niegodna zaufania, ktrej nie naley powierza dnego wanego Odpowiedzialno naturalna jest odpowiedzialnoci ustanowion przez natur, pojawia si si faktu w momencie zaistnienia pewnych zdarze niezalenie od wyborw i intencji jej podmiotu, nie daje ona te alternatywy w postaci jej nieprzyjcia. Wygasa rwnie samoczynnie wraz ze zmian okolicznoci, ktre j stworzyy, a nie moc wasnej decyzji podmiotu. Ma charakter totalny odnosi si do wszystkich, a nie tylko wybranych, aspektw jej przedmiotu. Odpowiedzialno kontraktowa czerpie sw si zobowizujc z umowy, ktrej jest tworem, a nie z wewntrznej wanoci sprawy. Wynika z dobrowolnego przyjcia i zaakceptowania pewnych okrelonych obowizkw, jest wic cile ograniczona zakresowo i czasowo. Jako dobrowolnie przyjta

na podstawie umowy jest te t sam drog zbywalna. Rozwizanie umowy zmienia w obiektywny ukad odniesienia, a wic znosi odpowiedzialno. Odpowiedzialno naturalna ley u podstaw wszelkiego rodzaju odpowiedzialnoci . [...] pod wzgldem statusu moralnego (rnego od prawnego) odpowiedzialno naturalna jest rodzajem silniejszym cho mniej okrelonym, a co wicej, stanowi rdo, z ktrego wszelka inna odpowiedzialno czerpie ostatecznie sw mniej lub bardziej przygodn wano. Oznacza to, e gdyby nie byo odpowiedzialnoci z natury, nie mogoby by te odpowiedzialnoci z umowy. (Hans Jonas)

odpowiedzialno mieszana - politykw nauczycieli przyjta dobrowolnie na zasadzie kontraktu i tak samo zbywalna , ale podczas trwania ma charakter naturalny Odpowiedzialno ex post nie ustanawia celw dziaania, a jest jedynie formaln cech zwizan ze sprawstwem czynw, stwierdzeniem faktu, e kady czowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny i ich skutki. Odpowiedzialno taka jest warunkiem wstpnym moralnoci. odpowiedzialno wybiegajca do przodu jest odpowiedzialnoci za to, co dopiero ma (powinno) nastpi. Nie jest to odpowiedzialno za czyn i jego konsekwencje, a za przedmiot, ktry wzgldem podmiotu odpowiedzialnoci jest zewntrzny, ale znajduje w zasigu jego mocy i przez to jest w jaki sposb od niego zaleny. [...] przedmiotem waciwie przeywanej odpowiedzialnoci nie jest, w pierwszym rzdzie, pozostajcy za nami wasny, pojedynczy czyn, lecz rozpocierajcy si przed nami byt. Odpowiedzialno za ...

Kady jest odpowiedzialny tylko za to, co ley w granicach jego sprawczoci. Chodzi tutaj nie tylko o procesy spowodowane przez czowieka, lecz te, na ktre czowiek moe mie wpyw, cho przebiegaj bez jego udziau. O odpowiedzialnoci decyduje wic moc danej osoby, jej kompetencje, moliwo oddziaywania na otaczajc j rzeczywisto. Nie jest to tylko moc aktualnie posiadana, lecz rwnie potencjalna, ktr moglimy i powinnimy uzyska, chocia nie zrobilimy tego. Odpowiedzialno przed... Do zaistnienia odpowiedzialnoci potrzeba zarwno dobra, bdcego rdem zobowizania, jak i kompetencji, pozwalajcych to zobowizanie wypeni. Odpowiada si przed instancj, ktra t odpowiedzialno naoya. Odpowied na pytanie: Przed kim jestem odpowiedzialny? zawiera w sobie dwa pytania: Co jest ostatecznym rdem moich powinnoci?, oraz Kto mnie wyposay w moc pozwalajc je w sposb skuteczny wypenia? Obiektywne wartoci i odpowiedzialno Wartoci trzeba uzna i kady musi podj decyzj (za ktr ponosi odpowiedzialno), ktre wartoci s dla niego najwaniejsze i jakimi normami bdzie si w swoim yciu kierowa. Przyjty zbir wartoci nie determinuje poszczeglnych decyzji, ktre musz by podejmowane za kadym razem z osobna (i za kadym razem z osobna decydujemy, czy w tym konkretnym przypadku bdziemy si kierowa deklarowanym wczeniej zbiorem wartoci), a wic za kadym razem ponosimy odpowiedzialno za swoje czyny i decyzje.

Uznanie istnienia ponadindywidualnych rde wartoci nie niweluje wic odpowiedzialnoci, a przeciwnie jest motywem jej podjcia.

Tolerancja dzisiejszej kulturze tolerancji przyznawany jest wyjtkowy status, a zarzut nietolerancji jest wyjtkowo ciki i wrcz dyskryminujcy, w ustach niektrych ciszy od niesprawiedliwo czy nawet nieuczciwoci.

Generalnie trzeba tolerowa wszystko (z wyjtkiem nietolerancji) Tolerancja - brak czynnego przeciwstawiania si cudzym zachowaniom, postawom i pogldom, ktre uwaamy za faszywe. Rne sposoby rozumienia tolerancji 1 postawa zrezygnowanej akceptacji odmiennoci w imi zachowania spokoju spoecznego

2. bierna agodna , yczliwa obojtno wobec odmiennoci wiat musi si skada ze wszystkich odcieni 3 pewna odmiana moralnego stoicyzmu, pryncypialne uznanie, e inni maj takie same prawa nawet jeli korzystaj z nich w niewaciwy i zy sposb. 4. postawa otwartoci wobec innych, ciekawoci a nawet szacunku, gotowoci do suchania i uczenia si 5. entuzjastyczna aprobata dla odmiennoci aprobata estetyczna lub funkcjonalna popieraj sam ide odmienno Tolerancja postmodernistyczna

Nie wystarczy pokora wobec prawdy, ju sama prawda jest represyjna.

Kady bowiem akt uznania czego za prawdziwe czy to filozofii czy moralnoci czy obyczajach stawia innych ludzi poza obszarem tego co dobre i prawdziwe, normalne i zasugujca na szacunek.

Od prawdy i dobra istnieje zatem logiczne przejcie do przeladowa

Aby zachowa tolerancj naley odrzuci tradycyjne kryteria oceny a nawet ca tradycyjn metafizyk i epistemologi, z ktrych czerpay sw si. Tolerancja nie jest obojtnoci Tolerancja nie jest akceptacj Akceptacja - zgoda, zatwierdzenie, aprobata, przyjcie uznanie czego

Nie mona powiedzie, e toleruj tych ktrzy myl podobnie jak ja

tolerancja dotyczy czego czego nie aprobuj, dotyczy postaw i przekona niewaciwych. Nie tylko postaw i zachowa innych ni nasze, takich ktrych nie zamierzamy naladowa i podziela, ale rwnie takich, ktre uwaamy za niewaciwe i godne potpienia. Tolerancja i szacunek Szacunek przynaley si nie pogldom czowieka a jemu samemu i to nie z racji posiadania takich a nie innych pogldw, ale dlatego, e jest on osob

Szanujemy cudze prawo do posiadania bdnych przekona, bo wiemy, e czowiek zasuguje na szacunek.

tolerujemy poczynania czowieka bo go szanujemy, w innym wypadku nie mielibymy adnego powodu by ponosi jakikolwiek niewygody by kogo tolerowa Tolerancja grupowa Toleruje si najrozmaitsze style ycia, ale tolerancja dotyczy ycia wsplnot a nie jednostek. indywidualny czowiek musia si podporzdkowa inaczej nie by dla niego miejsca w grupie zamiana stylu ycia musiaa si wiza ze zmian wsplnoty Tolerancja indywidualna pocztkowo mia charakter wycznie tolerancji religijnej pojawia si w XVI wieku i obecnie jest nurtem dominujcym jak gosi akt konfederacji Warszawskiej z 1573 roku nie wolno nikomu narzuca wyznania ( jest to pierwsze zadekretowanie tolerancji religijnej w nowoytnej Europie)

nie tolerujemy grupy ale jednostki i w imi tej tolerancji naley rozbi a przynajmniej bardzo osabi wewntrzno spoisto grup i wyzwoli z nich jednostk