finansal krizlerde - kgk.gov.tr vecdi... · konferansındakrizlerle ilgili olarak: «bütünkrizler...
TRANSCRIPT
Finansal Krizlerde Muhasebe ve Denetimin Rolü
Ahmet Vecdi CAN
Konu zor:
• İktisadi kavramlar ve kuramlar, uluslararası iktisat, iktisat tarihi, iktisadi düşünceler tarihi…
• Maliye teorileri ve politikaları, vergi teori, mevzuat ve uygulamaları, maliye tarihi…
• Finans teori ve uygulama, bankacılık ve sigortacılık, borsa, finansal piyasalar, finans tarihi…
• Uluslararası İlişkiler, uluslararası kurum ve kuruluşlar, anlaşmalar, konvansiyonlar, uluslararası ekonomik ilişkiler, uluslararası ticaret…
• Siyaset bilimi, kamu yönetimi, hükümet politikaları• Muhasebe ve denetim, teori ve uygulama, mevzuatlar,
standartlar, muhasebe tarihi…
Kriz?
Ekonomik Kriz?
Finansal Kriz?
Başlarken…
• Ünlü ekonomi profesörü Richard Portes 1998 yılında IMF
konferansında krizlerle ilgili olarak: «bütün krizler aslında
aynıdır fakat aynı zamanda bütün krizler farklıdır» demiştir.
• Finansal kriz alanında ilk çalışmaları yapan 2008 Nobel
Ekonomi Ödülü sahibi Paul Krugman’a göre «aslında krizin
belirli bir tanımı bulunmamaktadır».
• Dornbusch‘a (2001) göre «kriz ancak patladığında görülür»
Büyük Resim
• Ekonomik küreselleşme• Deregülasyon• Finansal serbestleşme (liberalizasyon)• Yetersiz düzenlemeler, gevşek kurallar• Menkulleştirme, türev ürünler• Aşırı risk ve spekülasyon• Yetersiz muhasebe, denetim, gözetim• Hatalı politikalar, yanlış kararlar ve değerlendirmeler• Skandallar ve iflaslar • Güvensizlik
Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de Ekonomik Krizler ve Hükümetler, 1969-2001. YeniTürkiye Dergisi, Ekonomik Kriz Özel Sayısı I, Eylül-Ekim, 7 (41), s. 175.
Ekonomik Krizlerin Sınıflandırılması
Finansal Krizlerin Sınıflandırılması
Delice, G. (2003). Finansal Krizler: Teorik Ve Tarihsel Bir Perspektif, ErciyesÜniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Ocak-Haziran (20), s. 63.
Parasız, İ. ve Bildirici M. (2006). Modern Konjonktür Teorileri, Bursa: Ezgi Kitabevi, s. 181.
Sistemik Finansal Krizlerin Oluşumu ve Gelişimi
FİNANSAL KRİZ - MUHASEBE & DENETİM
• Finansal Krizlerde Muhasebe ve Denetimin Rolü
• Muhasebe ve Denetimde Finansal Krizlerin Rolü
İnsan?Kurum? Sistem?Piyasa?Hükümet?Devlet?
Masum Türker: “krizin temelinde muhasebe
ilkelerine uymama yer almaktadır ve çözüm
muhasebe içinde aranmalıdır” (2009)
Finansal KrizlerdeMuhasebe ve Denetimin Rolü
– Muhasebenin Temel Kavramlarından Uzaklaşma
– Kurumsal Yönetim İlkelerinden Uzaklaşma
– GUD Muhasebesi
– Türev Ürünler ve Muhasebeleştirilmesi Sorunu
– Muhasebe ve Denetim Skandalları
• Yaratıcı Muhasebe Uygulamaları
• Yanıltıcı Finansal Raporlar ve Denetim Raporları
• Şeffaflık Sorunu ve Denetim Zaafiyeti
– Uluslararası Standartlar ve Düzenleyici Kurumlar
– Asimetrik Risk ve Asimetrik Bilgi
1. Sosyal Sorumluluk Kavramı
2. Kişilik Kavramı
3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı
4. Dönemsellik Kavramı
5. Parayla Ölçülme Kavramı
6. Maliyet Esası Kavramı
7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı
8. Tutarlılık Kavramı
9. Tam Açıklama Kavramı
10. İhtiyatlılık Kavramı
11. Önemlilik Kavramı
12. Özün Önceliği Kavramı
Muhasebenin temel kavramlarından uzaklaşma:
Kurumsal yönetim ilkelerinden uzaklaşma:
GUD gerçeğe uygun mu?
Makul değer ne kadar makul?
FDIC’ın eski başkanlarından William
Isaac: «GUD muhasebesinin sermaye
birikimini imha ettiğini ve bankaların
borç verme kapasitelerini 5 trilyon
ABD dolar azalttığını dile getirerek,
gerçeğe uygun değerlemeyi temel alan
muhasebe sisteminin SEC tarafından
tamamen kaldırılmasını şiddetle umut
ettiğini» belirtmiştir (2007).
Alman Muhasebe Standartları Kurulu eski
başkanı Prof. Dr. Bernhard Pellens’de «kriz
öncesi ve sırasında yaşanılanları daha fazla
düşüş yönlü bir girdaba dönüştürmemek için
gerçek değer ölçümlerine esneklik getirilmesi
ve uygulama alanının daraltılması gerektiğini»
söylemiştir (2008).
Vatikan’da Sistine Şapeli’nin tavanı…
Türev Ürünler
George Soros: “krizin temelinde aptal
borçlular ve aptal kreditörler ile akıllı
aracılar var. Aracılar, borçluları,
ödemeyecekleri borçları üstlenmeye,
kreditörleri ise, ne olduğunu bile
anlayamadıkları bir şeye yatırım
yapmaya ikna ettiler” (2009)
Warren Buffet: “türev ürünlerin
yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık
şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin zehirli
olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye
kadar, türleri ve toplam işlem hacmi
artmaya devam edecektir” (2002)
Muhasebe ve Denetim Skandalları
• Yaratıcı Muhasebe Uygulamaları
• Yanıltıcı Finansal Raporlar ve Denetim Raporları
• Şeffaflık Sorunu ve Denetim Zaafiyeti
Genç Osman Yaraşlıoğlu: “iktisadi
kararların gerçeğe uygun olmayan
finansal bilgilerle verilmesi
sebebiyle ekonomide kaynak
dağılımının etkinliği bozulur ve
ülkenin uluslararası rekabet gücü
zayıflar.
Özellikle Türkiye gibi tasarruf açığı bulunan ve bu sebeple
yatırımlarda uluslararası finansal kaynakları çokça kullanan bir
açık ekonomide işletmeler uluslararası finansal şartlardan dolayı
finansal krize girebilir. Özellikle borç oranı yüksek ve döviz
pozisyon açığı bulunan işletmeler uluslararası finansal
dalgalanmalardan çok daha fazla etkilenecektir. Bu durumun
yaygınlığı ülkenin genel ekonomik istikrarını ve istihdamı
etkileyebilir” (2017)
Xerox (2000)Enron (2001)WorldCom (2002)Global Crossing (2002)Tyco International (2002)Adelphia (2002)Lucent Technologies (2002)Qwest Communications (2002)Parmalat (2003)VivendiNortelAholdKaneboSatyam ComputerTake TwoRefcoKmartVari-LSunbeamCendantGeneral MotorsMerryll LynchFannie MaeFreddie Mac….
Mustafa Aysan: “2007’nin son
çeyreği sonunda yayımlanan
finansallarında şirket, varlık
değerlerini 7,9 milyar USD
azalttığını açıkladı. 2008’in ilk
çeyreği sonunda 11,5 milyar
USD’lik bir varlık indirimi daha
açıkladı.
Demek ki Merryll Lynch, bu 19,2 milyar USD’lik zararı, yıllarca
varlık değerleri arasında taşımış ve yıllarca topluma finansallarla
yalan söylemişti. Ve de tüm bu yalanlar ‘muhasebe kurallarına’
uygundu!” (2009)
Şirket Adı İflas Tarihi Varlıkları
Lehman Brothers 15.09.2008 691.000.000.000 USD
Washington Mutual 26.09.2008 327.900.000.000 USD
WorldCom Inc. 21.07.2002 103.900.000.000 USD
General Motors 01.06.2009 91.000.000.000 USD
CIT 01.11.2009 71.000.000.000 USDEnron Corp. 02.12.2001 65.500.000.000 USD
Conseco 17.12.2002 61.000.000.000 USD
Chrysler LLC 30.04.2009 39.000.000.000 USD
Thornburg Mortgage 01.05.2009 36.500.000.000 USDPacific Gas 06.04.2001 36.100.000.000 USDTexaco Inc. 12.04.1987 34.900.000.000 USD
Financial Corp. of America 09.09.1988 33.864.000.000 USDRefco 17.10.2005 33.300.000.000 USD
IndyMac Bancorp 31.07.2008 32.700.000.000 USD
Global Crossing Ltd. 28.01.2002 30.100.000.000 USD
New England Corp. 07.01.1991 29.700.000.000 USDGeneral Growth Properties Inc 16.04.2009 29.500.000.000 USDLyondell Chemical Company 06.01.2009 29.300.000.000 USD
Calpine Corporation 20.12.2005 27.200.000.000 USDNew Century Financial Corporation 02.04.2007 26.100.000.000 USD
UAL Corporation 09.12.2002 25.100.000.000 USDAdelphia Com. 25.06.2002 24.409.000.000 USD
Delta Airlines 14.09.2005 21.800.000.000 USD
MCorp 31.03.1989 20.228.000.000 USD
Kmart Corp. 22.01.2002 17.007.000.000 USD
NTL Inc. 08.05.2002 16.834.000.000 USD
First Exe. Corp 13.05.1991 15.193.000.000 USD
Gibraltar Fin. Corp. 08.02.1990 15.011.000.000 USDFinova Group 07.03.2001 14.050.000.000 USD
HomeFed Corp. 22.10.1992 13.885.000.000 USD
Southeast Banking Corp. 20.09.1991 13.390.000.000 USD
Amerikan Sermaye Piyasası eski
başkanlarından Arthur Lewitt:
“eğer bir ülkede şirketlerin kötü
yönetildiği hakkında bir kanaat
bulunuyorsa sermaye başka
ülkelere kaçar, eğer yatırımcılar o
ülkedeki şirket yönetimini
yeterince şeffaf bulmuyorlarsa
sermaye başka ülkeye kaçar; eğer
bir ülkede doğru muhasebe
standartları ve raporlamada
şeffaflık yoksa sermaye başka
ülkelere kaçar, dolayısıyla
şirketlerin münferiden iyi olmaları
yeterli değildir, çünkü sonuçlar
bütün şirketleri etkiler” (2004)
Şeffaflık Sorunu ve
Denetim Zaafiyeti
Joseph Stiglitz: “problemlerin altında
bankaların kötü kararları ve
denetleme hataları yatmaktadır”
«şirket tepe yönetimlerine yönelik
teşvik sistemleri defoludur»
“sorun kötü bir muhasebe sistemi eşliğinde raporlanan getirilerin
şişirilmesine zemin hazırlayan ve şeffaf olmayan hisse senedi opsiyonlarına
dayanmaktadır” (2008)
Michael Spence:“şişirilen ve patlayan varlık
balonu, riski yayması gerekirken bunun yerine
aşırı borcun sahip olduğu sistematik riski
artıran karmaşık tahviller ve türevleriyle ilgili
devasa şeffaflık sorunları ve zaman içinde
ortaya çıkan istikrar sağlamaya yeterli
olmayan denetim yapısı” (2008)
SONUÇ:
• Genel anlamda muhasebenin temel ilke ve kavramlarından uzaklaşma, özellikle ihtiyatlılık ve muhafazakârlık kavramlarından uzaklaşma
• Adillik, hesap verebilirlik, şeffaflık, sorumluluk kavramlarından uzaklaşma
• Muhasebe standartları, gerçeğe uygun değer muhasebesi, türev ürünler ve muhasebeleştirilmesi sorunu
• Muhasebe skandalları, yaratıcı muhasebe uygulamaları, hileli finansal raporlar ve yanıltıcı denetim raporları
• Muhasebe ve denetim standartlarını düzenleme yetkisine sahip kurumların tam bağımsız olamamaları
• Asimetrik risk ve asimetrik bilgi, şeffaflık sorunu ve denetim zaafiyeti
ÖNERİLER
• Şişirilmiş finansal varlıklar daha iyi incelemek suretiyle gerçekleşmemiş değerlerin finansal tablolara girmesi önlenebilir.
• Değerleme yöntemleriyle ilgili seçenekler, açıklamalar ve modeller iyileştirilebilir.
• Kayıt dışı varlıklar ve borçlar önlenebilir.
• İşletmelerin iç kontrol sistemlerinin ve iç denetim uygulamalarının geliştirilmesi teşvik edilebilir. Bağımsız denetim yaygınlaştırılabilir.
• Kurumsal yönetim ilkelerinin benimsenmesi yönündeki çalışmalara ağırlık verilebilir.
ÖNERİLER
• İşletmelerin gelecek planlaması ve risk yönetimlerinin iyileştirilmesine katkı sağlanabilir.
• Varlık değerlerinin ve kar rakamlarının şişirilmesini önleyecek muhasebe standartlarının geliştirilmesi sağlanabilir.
• Muhasebe standartlarının yeniden gözden geçirilmesi ve uygulamaların tekdüzene kavuşması yönündeki çalışmalar arttırılabilir.
• Yöneticilerin özlük hakları, teşvik sistemleri gözden geçirilebilir ve ödenen prim tutarlarının açıklanması sağlanabilir.
• Finansal Raporların Gerçeğe ve İhtiyaca Uygunluğu
• Muhasebe ve Denetim Kalitesi
• Şeffaflığın Arttırılması
• Güven Ortamının Tesisi
• Akademik Camia
• Meslek Mensupları
• TÜRMOB
• SPK
• BDDK
• KGK
Teşekkürler…
Prof. Dr. A. Vecdi CAN
Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi