Prof Peter Head CBE FREng FRSAExecutive Chairman The Ecological Sequestration Trust

"Экологи хамгаалал, хөгжил" хандивлагч сан

Finding a sustainable development path for Mongolia

Монгол улсын хөгжлийн оновчтойзамыг эрэлхийлэх нь

March 20th 2014UlaanBaatar

1. The Trust - Траст

2. The Platform - Тавцан

3. Data Management - Мэдээллийн менежмент

4. Platform Use - Тавцанг ашиглах

5. PPP investment and insurance - Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хөрөнгө оруулалт ба даатгал

6. Mongolia Development Projects - Монголын хөгжлийн төслүүд

3

Can we move towards a sustainable way of living?Бид амьдралын тогтвортой хэв маягт шилжиж чадах уу?

What policies and investments are needed in low, middle and high income countries?

Доогуур, дунд, өндөр орлоготой орнуудад ямар бодлого, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай вэ?

How might urban-rural development enable a transition to an Ecological Age?

Хот хөгжүүлэлт нь Экологийн зуунд шилжихэд хэрхэн нөлөөлөх вэ?

Full paper and video presentations The Ecological Age - Экологийн зуун www.arup.com Global lecture tour to 29 countries

4

Earth spinning video

5

Transition from agricultural to ecological age

Газар тариалангаас экологийн зуунд шилжих

A new paradigm of urban and rural development with integrated

urban and rural resource flows

Хот, хөдөөний нөөцийн нэгдсэн урсгал бүхий хот, хөдөөг

хөгжүүлэх шинэ парадигм

Tools for measuring and implementing a “scientific approach to

development” and measuring “ecological progress”

“Хөгжилд шинжлэх ухааны үүднээс хандах” явдлыг хэмжих ба

хэрэгжүүлэх хэрэгслүүд, “экологийн дэвшлийг” хэмжих

Public Sector Улсын салбар

Geographies Бүс нутгууд

Private Sector

Хувийн салбар

Research Судалгаа

NGO &Philanthropy

ТББ ба буяны үйлс

Sectors Салбарууд

TEST

Specialisms МэргэшилтSpecialisms

Мэргэшилт

The Ecological Sequestration Trust 2011-2014"Экологи хамгаалал, хөгжил" хандивлагч сан

Building the world class multi-disciplinary teamДэлхийн жишигт нийцэх олон салбарыг хамарсан багийн бүрдүүлэлт

Trustees

John Elkington Prof Nilay Shah

Executive Team

Peter HeadExec Chair

Mike CherrettCEO

Graham HillierResearch Director

Alastair KennedyFinance Director

Advisory Board / Зөвлөлгөө өгөх зөвлөл

Demonstrate Approach through Parallel Action in a

Network of Strategically Important Countries and

Demo Regions (1-5m people)

Аргыг стратегийн ач холбогдол бүхий орнууд,

жишиг бүс нутгийн сүлжээний (1-5 сая хүн ам)

харьцуулсан үйлдлээр харуулах

From ‘data observatory’ to ‘collaboratory Regional platform-Global platform

Getting People To Work Together

Regional Collaboratory

Open-sourceModel ‘living master plan’

Cross sector capacity building

programmes – integrated systems thinking & design

Tangible linking of social/wellbeing

benefit to physical interventions

Integrated technology and infrastructure project plans

Mobilised finance and inward investment

Live regional data cloud and

performance KPIs & metrics

Public, Private & Community

Sector Partner Access/

collaboration

Integrated regional development plan

Аргыг стратегийн ач холбогдол бүхий

орнууд, жишиг бүс нутгийн сүлжээний (1-

5 сая хүн ам) харьцуулсан үйлдлээр

харуулах

Мэдээлэл ажиглалтын цэгээс хамтын лабаротори руу Бүсийн тавцан – олон улсын тавцан

Хүмүүсийг хамтран ажиллуулах

Бүс нутгийн хамтын лабораториНээлттэй эх сурвалжийн

“амьдрах мастер төлөвлөгөөний”

загвар

Салбар хоорондын чадавхийг бүрдүүлэх

хөтөлбөрүүд – нэгдсэн

системүүдийн бодлого ба дезайн

Нийгмийн/сайн сайхны ашиг тусыг бодит оролцоотой

биетээр холбох

Технологи, дэд бүтцийн төслийн

нэгдсэн төлөвлөгөө

Санхүүгийн эргэлт ба дотоод хөрөнгө оруулалт

Бүс нутгийн шууд өгөгдлийн үүл, гүйцэтгэлийн

Бүтээмжийн үндсэн үзүүлэлтүүд ба

хэмжүүрүүд

Төр, хувийн хэвшил, олон

нийтийн салбарын

түншлэлийн боломж / хамтын

ажиллагаа

Бүс нутгийн хөгжлийн нэгдсэн

төлөвлөгөө

2. The Platform - Тавцан

The system of human activity Нийгмийн амьдралын систем　

　　　　　　　　　　Land Use Schedule

Social

Water

Waste water Passenger Transport

Agricultural production (External

Area)

Biomass / Biofuel production

(External Area)

Consumption (Food,

goods, etc)

Freight movement(Logistics)

Waste management

Energy

Tonnes of goods moved

Tonnes of waste moved

Energy recovery from tonnes /composition

waste incineration(?)

Employment: Recycling(??)

Employment generated (external): Agricultural

production

Employment generated (external): Biomass

production

(a) Supply of housing

Passenger Transport distance

(based on density)

Freight transport

distance (based on density)

Additional Land Area for

Food production

(a) Employment demand

(b) Social infrastructure demandReduction in

potable demand through rainwater

harvest

POPULATION

Per capita energy

demand excl. transport / logistics

Potable water demand

Non-potable water demand

(treated wastewater)

Reduction in potable

water demand through

recycling

Production of sewage effluent

Energy demand by type

Travel demand

Demand for consumables (food, etc)

Additional Land Area for

Biomass production

Energy for freight movement

Fuel source – energy supply

Fuel source – energy supply (rice husk)

Reduction in energy demand

through embedded renewables

Generation of biogas

Waste output

Wind Turbines

Energy from Wind

Land area required for

turbines

13

Community leadership and cultural planningОлон нийтийн манлайлал ба соёлын

төлөвлөлт

www.londonlsdc.org/londonleaders

Earth(in solar system) Simulator Дэлхийн (нарны систем дэх)

загварчлал

Region SimulatorБүсийн загварчлал

www.icesfoundation.orgwww.ecosequestrust.org

Opportunity-Satellite Remote Sensing

Forest Cover Ойн зурвас

Agriculture Хөдөө аж ахуй

Built Environment‘imperviousness’

Байгуулсан орчны нэвтэршгүй байдал

Water & Wetland Ус, чийгтэй газар

Plus ground-basedsensors Мөн газар

дээрх мэдрэх төхөөрөмжүүд

Approach to Sustainable RegionsТогтвортой бүс нутгуудтай харьц

• Regional Platform for data a & systems model• Shared platform for integrated planning,

procurement and learning• Scenario testing for future investment• Investment vehicle for public private

partnership projects• A library of industrial and ecological

processors

Өгөгдлийн болон системүүдийн бүс нутгийн тавцангийн загварНэгдсэн төлөвлөлт, хангамж ба сургалтын хамтын хэрэглээний загварИрээдүйн хөрөнгө оруулалтын хувилбарын туршилт Төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны төслүүдэд хөрөнгө оруулах хэрэгсэл

The open-source, agent-based urban-rural

resource and economics systems platform model

Нээлттэй эх сурвалж болон хүчин зүйлс дээр

тулгуурласан хот-хөдөөгийн нөөц ба эдийн засгийн системүүдийн тавцангийн загвар

Газар ашиглалт, тээврийн

хэрэгцээний загвар

Хот төлөвлөлтийн оновчлолын

загвар

Эрчим хүчний дэд

бүтцийн нөөцийн

технологийн сүлжээний

загвар

Үйлчилгээний

сүлжээний загвар

Climate model data Цаг уурын загварын өгөгдлүүд

Earth observation and ground sensors for land use dataГазар ашиглалтад зориулсан дэлхийн ажиглалтын өгөгдлүүд

Soil and geology PROFILEХөрс ба геологийн тодорхойлолт

PROFILE soil nutrient/mineral model by Harald Svedrup“Профайл” Хөрсний шим тэжээл / Харалд Сведрапийн эрдсийн загвар

Crowd-sourced agent Data – mobility in BeijingОлон нийтээс эх үүсвэртэй xүчин зүйлсийн

өгөгдлүүд – Бээжин дэх хөдөлгөөн

Resource flows Sankey DiagramsНөөцийн урсгалууд Санкийн графикууд

Integrated Infrastructuresнэгдсэн дэд бүтэц

Transport

Logistics and waste management

Sewerage, potable and non-potable water energy

Agriculture, landscape and urban design

Тээвэр

Материал техникийн хангамж ба хаягдлын менежмент

Усны шугам сүлжээ, ундны ба ундны бус усны эрчим хүч

Хөдөө аж ахуй, газар нутаг ба хотын дезайн

Ecology HealthЭкологи агентууд

Air агаар Water Ус Soil хөрсний

Quality Чанарын

Human Health - well-being nutrition, life-span, healthcare costsЭрүүл мэнд – сайн сайхан, хоол тэжээл, амьдралын үргэлжлэх хугацаа, эрүүл мэндийн үйлчлэгээний өртөгLabour- skill, job availability, salary, productivityАжиллах хүч – чадвар, ажлын байрны бололцоо, цалин, бүтээмж Training & Education-skill and knowledge through learning and education Сургалт ба боловсрол – сурч, боловсрох замаар олж авах мэдлэг, чадвар

Human agentsХүний хүчин зүйлс

EconomyЭдийн засаг

Asset ValueБиет өртөг

Goods Бараанууд

High quality Inclusive resilient GrowthӨндөр чанартай иж бүрэн уян хатан өсөлт

“Green, circular, knowledge economy”

Ногоон, дугуй, мэдлэг

Model OverviewЗагварын ерөнхий байдал

PAGE

PAGE

Model OverviewЗагварын ерөнхий байдал

Нарны урсгал ба байгаль

Хүчин зүйлс (бодит зах зээлээр дамжуулан ажиллах), тухайлбал:

-Хэрэглэгчид

-Эзэмшигчид

-Боловсруулагчид

БодлогуудХөндлөнгийн

оролцооЖурмууд

Шинэ технологууд

Гадаад орчны гүйлгээнүүд (импорт ба

экспорт)

Хамгийн бага хэрэглээ

Бараа бүрдүүлэлт ба

засвар үйлчилгээ

Хэрэглээний илүүдэл

Дэд бүтцийн

байгуулалт ба ашиглалт

Байгалийн процессууд

Эцсийн бүтээгдэхүү

н бий болгох

Барааны нөөц ба

бууралтын өөрчлөлт

Идэвхгүй зохицуулагдсан

экосистем

Бүтээн байгуулсан дэд

бүтэц

Идэвхтэй зохицуулагдсан

экосистем

Эцсийн бүтээгдэхүүн (түгээлт)

Процесс

Барааны нөөц ба бууралт

Цаг хугацаа ба орон зай

3. Data Management - Мэдээллийн менежмент

EC JRC Open Data INSPIRE GEOSS

Сүлжээний зохицолдоо

EC JRC data brokering framework linked to Systems Model EngineСистемүүдийн загварын механизмтай холбоотой Европын Комиссын Хамтарсан судалгааны төвийн мэдээллийн брокерийн үйл ажиллагааны тухай үндсэн хүрээ

Crowd-sourced data

Apps and sensors

GeoWiki Data Collected over Three Weeks

4. The Platform Use - Тавцанг ашиглах

Collaboratory-gaming with visualsХамтын лаборатори – дүрстэй ажилла

Advanced Visualisation for Usersexample from – TU Berlin Хэрэглэгчдэд

зориулсан дэвшилтэт төсөөлөл(жишээг Берлиний Техникийн Их Сургуулиас)

User Cockpits Хэрэглэгчийн кабинууд (designed by user-groups & with data access protocols / (мэдээлэлд хандах протоколын тусламжтайгаар хэрэглэгч бүлгүүдийн гаргасан загвар)

Urban designХотын дезайн

FarmingҮл хөдлөх хөрөнгө ба газар

Property & landХотын дезайн

PolicyБодлого

Jobs & skillsАжил

эрхлэлт ба ур чадвар

HealthЭрүүл мэнд

EducationБоловсрол

Industry Mining

Аж үйлдвэр Уул уурхай

Commun-ities

Олон нийт

ForestryОйн аж

ахуй

UtilitiesНийтийн аж ахуй

Regional collaborative intelligence

Бүсийн нутгийн хамтын

ажиллагааны мэдээ мэдээлэ

InfrastructureДэд бүтэц

WaterУс

IndustryMining

Аж үйлдвэруул уурхайн

BuildingsБарилга

байгууламж

EnergyЭрчим хүч

TESTPlatform

EcologyЭкологи

TransportТээвэр

Climate adaptation

Цаг агаарын зохицолт

Policy and economicsБодлого ба эдийн засаг

5. PPP investment and insurance - Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хөрөнгө оруулалт ба даатгал

Regional Funding for ‘Good’ Projects ‘Green Growth’ ‘Climate Adaptation’ ‘Social Impact Bonds’

“Ашиг тустай” төслүүдийг бүс нутгаас санхүүжүүлэхНогоон өсөлт, Цаг агаарын зохицолт, Нийгэмд нөлөөлөх бондууд

Integrated urban-rural systems planning and design for transformational performance and resilience

Тогтвортой, уян хатан хотжилтын системийн нэгдсэн дезайн/төлөвлөлт

• Silo’s of design-energy, water, waste, transport-no ecology

• Lowest first cost not performance• GDP not human well-being• Тусгаарласан дезайн – цахилгаан, ус, хаягдал,

тээвэр• үйцэтгэл чухал биш, харин хамгийн хямд үнэ • ДНБ, харин хүний ая тухтай байдал биш

Now Одоо Systems, urban-rural approachСистемийн хот-хөдөөгийн арга

• Integrated design & planning• Accelerated development• Economics related to well-being, health & productivity• Energy, water, food security• Нэгдсэн дезайн• Нэгдсэн төлөвлөлт• Хурдасгасан хөгжил• Эдийн засаг нь хүний сайн сайхан, эрүүл мэнд ба

бүтээмжтэй холбоотой

Хөгжил Төлөвлөлт ДезайнDEVELOPMENT PLANNING DESIGN

DESIGN

PLANNING

DEVELOPMENT

Эдий

н за

сгий

н

Байг

аль

орчн

ы

Ний

гмий

н

ХөгжилТөлөвлөлт

Дезайн

High quality inclusive resilient growth

Өндөр чанартай иж бүрэн уян хатан

өсөлт

“Project portfolio”Төслийн портфель

Evidence-based ‘trusted’ independent modelНотолгоон дээр суурилсан “найдвартай” бие даасан загвар

Regional Funding for Projects- ‘Green Growth’ ‘Climate Adaptation’ ‘Social Impact Bonds’ Төслүүдийг бүс нутгаас санхүүжүүлэх – “Ногоон өсөлт” “Цаг агаарын зохицолт” “Нийгэмд нөлөөлөх

бондууд”

Sources of capital-MNB’s Pension Funds Human Development FundХөрөнгийн эх үүсвэрүүд – MNB-ийн тэтгэвэрийн сан Хүний хөгжлийн сан

ReturnАшиг

InvestmentХөрөнгө оруулалт

AssuranceБаталгаа

Regional Financing Бүс нутгийн санхүүжилт

“Turning mineral wealth into renewable sustainable development”

“Ашигт малтмалын баялагыг нөхөн сэргээгдэх тогтвортой хөгжилд шилжүүлэх”

Population: 3mGDP per capita: $3800 5% of GDP p/a = $570m

Potential model for going forward

SD Investment Fund хөрөнгө оруулалтын

сан

CommunitiesОлон нийт

Uni NetworkИх, дээд

сургуулиудын сүлжээ

Seed fund & set up support

Загвар байгуулах ажлыг НҮБ-АХБ-наас

дэмжиж, эхлэн санхүүжүүлнэ.

Pension and other Sovereign Wealth

Funds Тэтгэвэрийн болон үндэстний

хөрөнгө оруулалтын сан

Human-Ecosystems Economic model

Хүний экосистемийн эдийн засгийн загвар

Human Development

Fund Хүний хөгжлийн

сан

Global Uni Network

Дэлхийн их, дээд сургуулиудын

сүлжээ

5 year programme $2.8bn

MongoliaDevelopmentМонгол Улс

2%

хүн амын тоо: 3,000,000GDP per capita: $3800 5% of GDP p/a = $570m

5 жилийн хөтөлбөр $2.8bn

6. Possible Mongolia Development Projects - Монголын хөгжлийн төслүүд

Improved water managementУсны боловсронгуй менежмент

Байгалийн усны эргэлт Хотын усны эргэлт Хотын усны эргэлтийг илүү тогтвортой бaйлгaхын төлөө

The complete ecological cycleЭкологийн бүрэн цикл

Geothermal Energy Гео-дулааны эрчим хүч

High-temperature steam fields Өндөр хэмтэй уурын талбайнууд

•Requires high-temperature geothermal fluid (>150º)

• Typical geothermal units generate 30 – 50 Mwe

• Installed capacity in 2010: 10 717 Mwe

•Forecast capacity in 2015: 18 500 Mwe

Current locations: Iceland, New Zealand & California

• ндөр хэмийн гео-дулааны шингэнийг шаарддаг (150

градусаас дээш)

• Гео-дулааны ердийн нэгж талбай 30-50 МВт (e)-ийг

ялгаруулдаг

• 2010 онд суурьлуулсан хүчин чадал: 10717 МВт (e)

• 2015 онд таамаглаж буй хүчин чадал: 18500 МВт (e)

• Одоогийн байрлалууд: Шинэ Зеланд Улс,

Калифорни, Португал Улс, Кени Улс

Azores (Portugal) Азорес (Португал)(C) International Geothermal Association

Geothermal EnergyEnhanced Geothermal Systems (EGSs) Сайжруулсан Гео-дулааны системүүд (EGSs)

Accessible temperatures > 200 degrees are

widespread

Depths up to 5 km – 7 km

Dual borehole system (injection & abstraction)

e.g. Soultz-sous-Forets, France (1.5 MWe,

increasing to 6 MWe); Landau, Germany (3

MWe + 4 MWt)

200 градусаас дээш хэм хүрэх боломж түгээмэл

байдаг

5км-7км хүртэл гүнд

хос цооногийн систем (шахах ба сорох) ж-бэл,

Франц Улсын Cульц-су-Форе хот (1.5 МВт (e)-

aac 6 МВт (e) хүртэл нэмэгдүүлсэн); Германи

Улсын Ландау (3 МВт (e) +4 МВт (e)In: Wikipedia

Hot Spring Regions Халуун рашааны бүсүүд

Source: Tseesuren (2001)

Active Faults & Basins Идэвхит хагарлууд ба сав газрууд

Source: Walker et al. (2007)

Contribution to Energy Supply

Enhanced Geothermal

SystemsСайжруулсан Гео-

дулааны системүүд

• production of electricity and heat - цахилгаан, халаалтын үйлдвэрлэл

• potential likely be high (needs ground investigation to confirm) - өндөр потенциалтай байж

болох (хөрсний судалгаа хийж баталгаажуулах шаардлагатай)

• decentralised energy production reduces investment in infrastructure - төвлөрсөн бус эрчим

хүчний үйлдвэрлэл нь дэд бүтцэд оруулах хөрөнгө оруулалтыг бууруулна

High-temperature steam fields

Өндөр хэмтэй уурын талбайнууд

• production of electricity - цахилгааны үйлдвэрлэл

• existence of reservoirs not obvious from reported observations - мэдээлэгдсэн ажиглалтад

дурьдагдаагүй нөөцүүдийн тогтнол

Ground Heat Energy Pumps

Хөрсний халаалтын эрчим хүчний насосууд

• production of heat (cooling as well if needed) –

•high potential to meet base demand for heating –

•easily deployed with units supplying individual dwellings –

•district heating systems possible (e.g. like Paris or Southampton) –

•халаалтын үйлдвэрлэл (шаардлагатай бол мөн хөргөлтийн)

•халаалтын үндсэн хэрэгцээг хангах өндөр потенциалтай

•нэгжүүдийг айл өрх бүрт хялбар тараах боломжтой

•дүүргийн халаалтын системүүдийг хэрэглэх боломжтой (ж-бэл, Парис эсвэл Саутхэмптон)

OtherБусад

• touristic developments –

•Low cost heat for food production and other economic activities –

•аялал жуулчлалын бүтээн байгуулалтууд (ж-бэл, Исланд Улс)

•lхүнсний үйлдвэрлэл ба эдийн засгийн бусад үйл ажиллагаануудыг хямд халаалтаар хангах

Modular geothermal power & year-round food growing Гео-дулааны цахилгааны модуль ба бүтэн жилийн турш

ажиллах хүнсний аж ахуй

Slowing or reversing desertificationЦөлжилтийг сааруулж, зогсоох

Video Hope

World leading demonstrations of ‘Buildings as Power stations’ with integration of new technologies in new build and retrofit

Шинэ технологоор, боловсронгуй болгож шинээр байгуулсан “Байшин барилгуудыг цахилгаан станц болгон ашиглах” дэлхийд тэргүүлэх жишиг бүсүүд

Energy efficiency retrofit including natural lighting, appliances, building services, industrial plant,

water management to lower living costs - Байгалийн гэрэл, ахуйн хэрэгсэл, барилгын үйлчилгээ,

аж үйлдвэрийн станц, усны менежмент зэргийг оролцуулан эрчим хүчийг үр ашигтай

хэрэглэхээр боловсронгуй болгож амьжиргааны өртгийг багасгасан

Algae powered building

Замагнаас гаргасан

цахилгаанаар хангагддаг

барилга

New ecological and affordable low carbon, resource efficient housing and commercial mixed use developments which aim to improve urban and rural economy and human health and quality of life-natural lighting Хот, хөдөөгийн эдийн засаг, хүн амын эрүүл мэнд ба амьдралын чанарыг дээшлүүлэх зорилготой, экологийн ашигтай, шинэ, хямд, нүүрстөрөгчийн бага хэрэглээ бүхий, нөөцийг үр ашигтай зарцуулсан орон сууц ба худалдааны зориулалтаар ашиглаж болох байгууламжууд: байгалийн гэрэл

Support to school education programmes around sustainability and regional transformation - Тогтвортой байдал, бүсийн өөрчлөлтийн талаарх сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийг дэмжих

People-smart regional information systems for all aspects of community, social services and business life - Олон нийт, нийгмийн үйлчилгээ, бизнесийн амьдралын бүхий л салбарын хүнд хэрэгтэй бөгөөд ухаалаг бүсийн мэдээллийн системүүд

TESTplatform

INUAUniversity in the Cloud

Public SectorУлсын салбар

ResearchСудалгаа

NGO&

Philanthropy ТББ ба буяны

үйлс

Geographies Бүс нутгууд

SilosТусгаарласан

SectorsСалбарууд

An online School of Innovation & Enterprise:

- integrating knowledge

- enabling collaboration

- facilitating applied learning

Private Sector

Хувийн салбар

Progress report Үйл ажиллагааны явцын тайлан

• Open source platform ready for testing in 2015• Looking for a region in Asia for testing and demonstration in

Partnership with UN & ADB• Assembling research and dissemination partners linking to

demonstration region needs• Нээлттэй эх сурвалжийн тавцан 2015 онд туршихад бэлэн

болно• НҮБ, АХБ-тай хамтран Ази тивд туршиж харуулах бүсийг

хайж байна• Жишиг бүс нутгийн хэрэгцээтэй холбоотой судалгааны болон

мэдээлэл дамжуулах түншүүдийг бүрдүүлж байна

Target Trust Demonstrator NetworkТрастуудын төлөвлөсөн жишиг сүлжээ

CHINANDRCMOHURDEco Demo RegionsAPECInternational Centre Chongqing University

UK

Demo regionsBristolSE regionTeesside

IFS

DFID

Cities AllianceCountry programme5 Centres

African Centre for CitiesAfrican Urban Research Initiative

GlobalUNEPUN HabitatUNDP

UNSDSNUCCRN

AmericasDemo regionsRio de JaneiroUSA city

MongoliaDemo UN ADB FCOAcademy of Sciences

‘But a city is more than a place in space, it is a drama in time’

“Хот гэдэг зөвхөн орон зай эзэлсэн газар гэхээсээ

илүү цаг хугацааны илэрхийлэл болдог”

Thank you - Баярлалаа

peter.head@ecosequestrust.org

@PeterHeadCBE

"Экологи хамгаалал, хөгжил" хандивлагч сан