Finst det nynorske

tospråksfordelar?

Øystein A. Vangsnes

UiT Noregs arktiske universitet & Høgskulen i Sogn og Fjordane

Göran Söderlund

Høgskulen i Sogn og Fjordane

Paradokset

Sogn og Fjordane!!!

Bakgrunn

• 97,4% av grunnskuleelevane i Sogn og Fjordane har nynorsk som

opplæringsspråk. I Møre og Romsdal er talet 51,5%, i Hordaland 38,7%.

Kan dei uventa gode skuleresultata til elevar frå Sogn og Fjordane på

nokon som helst måte skuldast det språkmiljøet dei veks opp i?

• Elevar som veks opp med nynorsk som hovudmål, tileignar seg bokmål

samtidig gjennom den massive eksponeringa frå storsamfunnet. Det

motsette er i liten grad tilfelle for bokmålselevar.

• Spørsmålet: Gir balansert nynorsk/bokmål-kompetanse nokon av dei

same utviklingsmessige tospråksfordelane som har vore rapportert i den

internasjonale forskingslitteraturen?

Tospråklegheit har konsekvensar for mental utvikling

Betre utøvande kontroll

(f.eks.. Bialystok, E. 2006; Bialystok, E. 2010; Bialystok, E., Craik, F., & Ryan, J. 2006; Gollan, Tamar H., & Ferreira, Victor S. 2009)

Tidligare utvikling av hugmedvit/mentaliseringsevne (Theory of Mind)

(f.eks. Kobayashi, C., Glover, G. H., & Temple, E. 2008; Meristo, M. Et al., 2007; Perner, J., & Aichhorn, M. 2008; Rubio-Fernandez & Glucksberg 2012)

Større metalingvistisk kunnskap

(f.eks.. Bialystok, Craik, & Luk, 2008; Costa et al., 2012; Costa, Roelstraete, & Hartsuiker, 2006; Costa, Santesteban, & Cano, 2005)

Utset demens med 4-5 år

(f.eks. Craik et al. 2010 m.fl.)

Utøvande kontroll: Eksekutivfunksjonar

• Stroop test: Sei fargen på orda, ikkje det som står!

RAUD GRØN BLÅ GUL LILLA

ORANSJE BLÅ GRØN BLÅ KVIT

GRØN GUL ORANSJE BLÅ KVIT

BRUN RAUD BLÅ GUL GRØN

LILLA GUL GRØN BLÅ RAUD

Nynorske tospråksfordelar?

• Er no eigentleg nynorsk og bokmål to språk?

– det er snakk om to nærståande språklege varietetar

– det handlar primært om skrift, ikkje tale; (eldre) nynorskbrukarar

vekslar ikkje mellom ulike talemål

– tilegninga skjer i samband med lese- og skriveopplæringa, altså etter

at den grunnleggjande språktilegninga er på plass (1-5 år).

Kva tenkjer de?

Nynorsk/bokmål: Meir enn skrift og målform?

• Sjølv om nynorsk og bokmål primært handlar om skriftspråk, er den meir

varierte språkkompetansen til nynorskelevar meir lik andre

tospråkssituasjonar enn vi kanskje tenkjer ved første augekast, fordi:

(i) Gjennom språkleik utviklar svært mange norske born utanfor det

sentrale austlandsområdet ein dobbel talespråkskompetanse (oslomål +

eigen dialekt) alt i førskulealder. For nynorskelevane korresponderer

dette seinare med bokmål vs. nynorsk.

(ii) Den lingvistiske avstanden mellom nynorsk og bokmål er ikkje

nødvendigvis så mykje mindre enn mellom andre språkvarietetar som

utan vidare blir kategoriserte som skilde språk (t.d. spansk og

katalansk).

Norske barn har rolleleik på Oslo-dialekt (Eliassen 1998, Kleeman 2012, 2014.)

Språkveksling trenar hugmedvitet

(mentaliseringsevnen).

Språkleikande born har ein dobbel

talemålskompetanse ved

skulestart.

Nynorskborna får to skriftbilete,

ikkje berre eitt!

Språkleik: eit underutforska tema

Samiske born

språkleikar også (Kleeman 2012)

Nynorsk:

Nynorsk normaltalemål er lite utbreidd utanfor situasjonar der ein er bunden

av manus, som nyheitsopplesarar og skodespelarar.

Bokmål:

Nynorsk normaltalemål er lite utbredt utenfor situasjoner der man er bundet

av manus, som nyhetsopplesere og skuespillere.

Svensk:

Nynorskt normaltalspråk är lite spritt utanför situationer där man är bunden

av manus, som nyhetsuppläsare och skådespelare.

Dansk:

Nynorsk normaltalesprog er lidt udbredt udenfor situationer hvor man er

bundet av manus, som nyhedsoplæsere og skuespillere.

‘Nynorsk normalized speech is not used much outside of situations where

one is using a manuscript, such as news readers and actors.’

Kor går grensa mellom språk og målform/dialekt?

Katalansk: språk eller dialekt?

Katalansk:

Durant aquesta etapa Gaudí utilitza, de forma molt lliure i personal l'art

musulmà i els estils gòtic o barroc, seguint el corrent historicista de moda

en aquella època.

Spansk:

Durante _esta etapa Gaudí utili.za, de forma muy .libre y personal, el arte

musulmán y .los estilos gótico y barroco, siguiendo la corriente historicista

de moda en aquella época

During this period Gaudí uses, in a very free and personal form, muslim art

and the gothic and barroque styles, following the historicist movement that

was fashionabe in those days.

Albert Costa (Universitat Pompeu Fabra) m.fl. har

dokumentert dei same typane tospråkseffektar for

katalansk-spansk tospråklege som hjå talarar av andre,

meir fjerne språkpar.

Nynorsk «finst» òg utanfor

Sogn og Fjordane

• Viss «nynorskfordelar» finst i Sogn og Fjordane,

bør dei finnast elles også:

5/6 av alle nynorskbrukarar bur trass alt

andre stader.

• Og statistiske data fortel oss at slik er det!

Vangsnes, Söderlund og Blekesaune

(2015) har korrelert resultata på

nasjonale prøvar for fire kull av

8.-klassingar (ca. 240 000

elevar) med målform og

sosio-økonomiske faktorar.

• Resultat:

Kommunar med meir enn

50% nynorskelevar gjer det

betre enn forventa. Resultatet

er statistisk signifikant.

Tabell 3: Regresjonsresultat for Nasjonale

prøvar 2009-2012 etter målform og sosio-

økonomiske faktorar for 416 kommunar

Model M1 M2 M3 M4

Litt nynorsk (10-50%) -0.069 0.043 0.021 0.011

Mykje nynorsk (>50%) -0.039 0.094** 0.057** 0.043†

Utdanningsnivå (%) 0.018** 0.018** 0.018**

Kvinneleg yrkesaktivitet (%) 0.009** 0.006*

Einslege foreldre (%) -0.006*

Konstant 3.078** 2.547 1.867 2.188

R2 0.011 0.707 0.724 0.731

Note: * = p < 0.05 og ** = p < 0.01 (tosidige testar), † = p < 0.05 (einsidig test)

Kva seier de no?

• Gitt studien av tilgjengeleg statistikk:

Er det grunn til å sjå nynorskeffekten som eit

utslag av at nynorsk gir ungane ei anna

kognitiv trening eller kan det vera andre

forklaringar?

• Nynorsk har trass alt ei (samanhengande)

regional utbreiing.

Psykometrisk undersøking

Nord-Trøndelag

vs.

Sogn og Fjordane

• Samanlikning av Sogn og Fjordane og Nord-Trøndelag

• 1. og 8. trinn

• Ca. 100 elevar pr. trinn, pr. fylke

• (Også ca. 40 elevar i 5. trinn)

• Kognitive testar:

– spanboard

– (fish) flanker

– (dag/natt) Stroop

– ordgjenkjenning (Lexical Decision task)

• Testinga gjennomført skuleåret 2013/2014

spanboard

Avhenig variabel:

antall korrekte klikk (med musa)

Instruksjon:

Husk hvor og i

hvilken rekkefølge

prikkene dukker

opp. Det begynner

med to prikker og

øker med en om

gangen til du ikke

lenger klarer å

huske dem.

Visuo-spatialt arbeidsminne

0

5

10

15

20

25

30

35

40

SF 1klasse

NT 1klasse

SF 5klasse

NT 5klasse

SF 8klasse

NT 8klasse

Tal p

å p

rikk

ar h

ugs

a ko

rre

kt

Fylke / klassetrinn

Spanboard p = .093

ns.

ns.

Nord Trøndelag

Sogn og Fjordane

1 klasse N= 98; 96

5 klasse N= 39;40

8 klasse N= 94; 96

Flanker test – sjå på den i midten!

Kongruent - inkongruent

Flanker test – sjå på “flankers”

Kongruent - inkongruent

Nord Trøndelag

Sogn og Fjordane

1 klasse N= 98; 95

5 klasse N= 39; 39

8 klasse N= 95; 95

500

700

900

1100

1300

1500

SF 1klasse

NT 1klasse

SF 5klasse

NT 5klasse

SF 8klasse

NT 8klasse

Re

spo

nst

id i

seku

nd

Fylke / klassetrinn

Flanker responstid

p = .002

p = .058

Dag – Natt Stroop test se sol (= dag) si natt (= måne)

se gutt => si jente

Avhengige variabler:

1) antall rett, antall feil

2) responstid i sek.

Måler evne til: inhibisjon

(undertrykking) og

interferens

(å ikke si det du ser)

Nord Trøndelag

Sogn og Fjordane

1 klasse N= 98; 95

5 klasse N= 30; 38

8 klasse N= 94; 96

1000

1200

1400

1600

1800

2000

SF 1 klasse NT 1 klasse SF 5 klasse NT 5 klasse SF 8 klasse NT 8 klasse

Re

spo

nst

id i

seku

nd

Fylke / klassetrinn

Stroop response time

p = .013

ns.

p = .003

Lexical Decision task

Tendens

Frats

Hage

Bynt

Rykte

Salat

Instruksjon: 60 ord vises 2 sek/ord, 40 er ekte ord,

20 ord er nonsens-ord

Din oppgave er å klikke JA (J) for hvert ekte ord og NEI (N) for hvert

nonsensord.

Avhengig variabel: antall rett, antall feil; responstid

Tester: oppmerksomhet, språklig uthenting/kompetanse (bare for 5.,

8. trinn)

Nord Trøndelag

Sogn og Fjordane 5 klasse N= 39; 39

8 klasse N= 95; 95

500

700

900

1100

1300

1500

SF 5 klasse NT 5 klasse SF 8 klasse NT 8 klasse

Re

spo

nst

id i

seku

nd

Fylke / klassetrinn

Lexical Decsion responstid ns.

p = .074

Nord Trøndelag

Sogn og Fjordane

5 klasse N= 39; 39

8 klasse N= 95; 95

500

700

900

1100

1300

1500

SF 5 klasse NT 5 klasse SF 8 klasse NT 8 klasse

Re

spo

nst

id i

seku

nd

Fylke / klassetrinn

Responstid på ekte ord (dvs. utan nonsens-orda)

ns.

p = .041

Hovudresultat

• Ingen skilnad på 1. trinn.

• Ingen skilnad i prestasjon (rett og feil) uansett trinn.

• Skilnad mellom dei to fylka på 8. trinn når det gjeld responstid:

Elevane i Sogn og Fjordane har gjennomgåande lengre responstid på

alle testane.

• Resultata frå 5. trinn viser ei utvikling mot 8. trinn.

• Resultatet strir mot hovudbiletet i det som vert rapportert frå

tospråksforskinga: tospråklege viser anten raskare RT enn einspråklege

eller ein ser ingen effekt.

• Betyr dette at nynorsk er ei ulempe??!!

Resultat på NP på dei besøkte stadane

Nord-Trøndelag (3 kommunar)

Kommune Fag 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

A Engelsk 3,1 3 2,8 2,6 2,8

B 2,8 2,9 2,9 2,9 2,8

C 2,8 2,8 2,6 2,6 2,9

A Lesing 3 3,1 2,9 2,7 2,9

B 3,0 2,9 3,0 3,0 2,9

C 2,8 3,0 3,0 3,0 3,0

A Rekning 3,2 3,1 3,1 2,8 2,9

B 2,9 2,9 2,8 3,0 2,9

C 3,0 2,9 2,8 2,9 3,0

Sogn og Fjordane (2 kommunar)

Kommune Fag 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

D Engelsk 3,0 2,8 3,0 3,0 3,0

E 3,2 3,4 3,2 3,1 3,0

D Lesing 3,2 . 3,1 3,1 3,1

E 3,1 3,3 3,2 3,2 3,2

D Rekning 3,1 2,8 3,1 3,1 3,1

E 3,4 3,5 3,5 3,4 3,3

Konklusjonar

• Den psykometriske studien tilseier at nynorskelevane har ei anna kognitiv utvikling: Reaksjonstida går opp!

• Bokmåls- og nynorskelevar presterer elles like bra (i våre testar): Kanskje er testane for enkle for 8.-klassingane og gir ein «ceiling effect»; kanskje ville vanskelegare testar gitt eit anna resultat.

• Analysen av tilgjengeleg statistikk (Vangsnes et al. 2015) gir eit tydeleg, robust resultat: Skuleresultata i nynorskkommunar er betre enn forventa.

• Også for vårt utval er skuleresultata betre i Sogn og Fjordane.

• Kanskje er lengre RT bra for læring? (Eit nytt paradoks?!)

• Den kognitive skilnaden kan skuldast anna enn nynorsk.

• Men: Statstikkstudien gjeld for heile landet, ikkje berre Sogn og Fjordane: «Andre forhold» bør då også gjelda resten av «Nynorskland».

Så: Dette er berre byrjinga!