fitocenoloÅke karakteristike planinske Åume …−sadrÿaj ukupnog azota odreæen je metodom po...

OKTOBAR–DECEMBAR, 2005. 93

UDK 630* 182:582.632.2(497.11)Originalni nauøni rad

FITOCENOLOÅKE KARAKTERISTIKE PLANINSKE ÅUME BUKVE NA PEÅTERSKOJ

VISORAVNI Ass. Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53

ÇUBINKO RAKOÑAC, MIHAILO RATKNIÕMILIÕ MATOVIÕ, VERA LAVADINOVIÕ

Izvod: U radu su prikazane karakteristike zajednice planinske åume bukve (Ass.Fagetum moeisiacum montanum B. Jov. 53) na Peåterskoj visoravni. Na ovom podruøjubukva je zastupçena na ograncima okolnih planina u koje duboko prodiru i visoravan,dok je centralni deo podruøja obeåumçen. Sastojine ove zajednice zastupçene su narazliøitim geoloåkim podlogama i zemçiåtima, kao i u razliøitim orografskimuslovima. Na osnovu floristiøkog sastava, a u vezi sa raznolikim ekoloåkim uslo-vima u zajednici planinske åume bukve, izdvojene su dve subasocijacije.

Kçuøne reøi: bukva, asocijacija, subasocijacija, uslovi staniåta, Peåterska viso-ravan.

PHYTOCOENOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE MONTANE FOREST OF BEECH ON PEÅTERSKA VISORAVAN

Ass. Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53

Abstract: The characteristics of the community of montane forests of beech (Ass. Fagetummoeisiacum montanum B. Jov. 53) were studied on Peåterska Visoravan. In this region, beechis represented on the hills of the surrounding mountains which penetrate deeply in the plateau,while the central part of the region is deforested. The stands of this community grow on diffe-rent bedrocks and soils, as well as in different orographic conditions. Based on the floristiccomposition, and in relation to diverse ecological conditions, the community of the montaneforest of beech is classified into two subassociations.

Key words: beech, association, subassociation, site conditions, Peåterska Visoravan.

1. UVOD

S obzirom na tri vrste bukvi zastupçene u dendroflori na ovim pro-storima (Fagus sylvatica, F. moesiaca i F. orientalis) i velike razlike u re-gionalnoj klimi, izdvojeno je pet sveza bukovih åuma: Fagion medioeuro-paeum Soo (1960) 1962 (sinonim Fagion austroalpinum Fukarek 1979.), kojaobuhvata åume bukve u Sloveniji, najsliønije sredñeevropskim; Fagionillyricum Horvat (1938)1950. u ilirskoj provinciji, u Bosni i Hrvatskoj,

Dr Çubinko Rakoñac, nauøni saradnik, dr Mihailo Ratkniõ, mr Vera Lavadi-noviõ, istraÿivaø saradnik, Institut za åumarstvo, Beograd.

Dr Miliõ Matoviõ, red. profesor Prirodno-matematiøkog fakultetaUniverziteta u Niåu.Istraÿivañe su finansirali Ministarstvo nauke i zaåtite ÿivotne sre-dine Republike Srbije i Javno preduzeõe za gazdovañe åumama „Srbijaåume“ uokviru projekta: Izbor vrsta drveõa za poåumçavañe i melioracije TP-6821A.

94 „[UMARSTVO” 4

Fagion moesiacum Bleøiõ et Lakuåiõ, 1970. u mezijskoj provinciji - Srbiji,Bugarskoj, severnoj Makedoniji i Crnoj Gori (To miõ, Z., 1992.), Fagionscardopindicum Fuk. 1979. i Fagion dacicium Soó 1960. Zapadna Srbija od re-ke Ibar prema Bosni, istoøna Bosna i severoistoøna Crna Gora øineprelaznu ilirsko-mezijsku zonu u kojoj su øesto mozaiøno zastupçene izajednice iz sveze Fagion illyricum. Sveza Fagion moesiacum Bleøiõ et Laku-åiõ, 1970. podeçena je na sedam podsveza od kojih je jedna planinske åumebukve (Fagenion moesicae montanum Jovanoviõ, 1976.) Ove åume kao klima-regionalni pojas zauzimaju najøeåõe nadmorske visine izmeæu 800 i1200 m i javçaju se na svim ekspozicijama. U nekim sluøajevima sreõu se utipiønom sastavu na nadmorskim visinama do 1400 m, ili silaze neåtoniÿe od 800 m nadmorske visine. Ova zajednica u principu izgraæuje sna-ÿan pojas, u kome je bukva vitalna i veoma ekspanzivna. Planinska bukovaåuma se na Kopaoniku pruÿa od 1100 (1200) do 1550 (1600) m, gde poøiñedoña subalpijska bukova åuma (Mi åiõ, 1964.). Planinske bukove åumena Kosovu i Metohiji su rasprostrañene na visinama iznad 1000 m, pre-teÿno na silikatnoj podlozi, koja je zajedno sa orografskim faktorima,omoguõila i u ovim jugozapadnim krajevima Srbije, uspeåan razvitak bu-kovih åuma (Kra sni õi, 1972.). Planinska åuma bukve na Zlataru nala-zi se samo u dolinama (Obra tov, 1992.), na hladnijim severnim ekspozi-cijama. Na Goliji zajednica planinske bukve gradi pojas izmeæu 750 i 950m nadmorske visine (Ga jiõ, 1989.).

2. CIÇ ISTRAŸIVAÑA I METOD RADA

Ciç istraÿivaña bio je da se utvrde osnovne karakteristike zajedni-ce planinske bukve na Peåterskoj visoravni i ñenih staniåta kao osno-ve za poåumçavañe ovog dosta obeåumçenog podruøja. Na osnovu detaç-nijih istraÿivaña potrebno je odrediti pravce degradacije nekada znat-no zastupçenih bukovih åuma.

Za odreæivañe karakteristika zemçiåta u åumskoj zajednici uzetisu pedoloåki profili, na mestima uzimaña fitocenoloåkih snimaka.Odreæivañe tipova zemçiåta vråeno je na osnovu klasifikacije zem-çiåta (Åko riõ, Fi li pov ski, Õi riõ, 1985.).

Za odreæivañe osobina uzoraka zemçiåta koriåõene su standardnelaboratorijske metode:

− mehaniøki sastav zemçiåta odreæen je po meæunarodnoj Pipet Bmetodi, a teksturne klase sitne zemçe pomoõu trougla Fere-a;

− suma adsorbovanih baznih katjona i hidrolitiøka kiselost odreõe-ni su metodom po Kapenn-u, a kiselost zemçiåta rasvorenog u vodi i KClelektrometrijski;

− sadrÿaj ukupnog humusa odreæen je metodom po Tjurin-u;− sadrÿaj ukupnog azota odreæen je metodom po makro Kjeldahl-u;− lako pristupaøni oblici fosfora i kalijuma u zemçiåtu odreæe-

ni su Al-metodom.Fitocenoloåka prouøavaña vråena su po principima i metodu

francusko-åvajcarske åkole Braun-Blanket-a (Bra un -Bla nqu et , J.,1928, 1921.).


Kao polazna osnova za prouøavañe vegetacije posluÿili su fitoce-noloåki snimci iz kojih se vide osnovne osobine sastojina, floristiøkisastav i graæa i staniåne prilike. Spektri flornih elemenata (procen-tualno uøeåõe grupa flornih elemenata i uøeåõe pojedinaønih flornihelemenata) po zajednicama su uraæeni u skladu sa sistematizacijom biç-nogeografskih elemenata (Ga jiõ, 1980. po Ga ji õu, 1984). Bioloåkispektri (procentualno uøeåõe pojedinih ÿivotnih formi) biçaka raæe-ni su prema Kojiõ, M. et al., 1997, na osnovu podele na tipove ÿivotnihformi (Ra un ki a er , 1934).

3. REZULTATI ISTRAŸIVAÑA

3.1 Rasprostrañenost i poloÿaj bukve na podruøju istraÿivaña

Danaåñi areal bukve ograniøen je na juÿne ogranke Golije i Javora ineåto malo u Barama. Moÿe se reõi da su kao i meåovite liåõarsko-øe-tinarske i bukove åume bile pod velikim negativnim uticajima i da sumasovno uniåtavane. Bukva je sa smrøom i jelom izgraæivala meåoviteåume plitkog karsta Starog Vlaha. Ipak, bukove åume, kao ølan paleoge-netskih åuma ove oblasti, neåto duÿe su se zadrÿala i na veõim povråi-nama od smrøevih i smrøevo-bukovo-jelovih åuma. Ñu su i stoøari viåeåtedeli i branili zbog koriåõeña za ogrev. Bilo im je u tome lakåe izbog velike izdanaøke moõi bukve. Ali i bukva im je bila neprijateç uvelikoj vekovnoj antiåumskoj borbi za paåñake. Veõinom su ostale samoizdanaøke niske õube na ogoçenom kråu, tipiøne u jednoj konsekventnojpaåñaøkoj oblasti. Ali bukva na Peåterskoj visoravni ima i nekolikosvojih optimalnih nalaziåta. To su nalaziåta na ograncima Golije i Ja-vora, Ozrenu, delovima Jadovnika i u Barama. Interesantno je, da se ibukva drÿi boønih dolina oko Peåtersko-sjeniøke oblasti, kao i kit-ñak, a na otvorenoj povråi je iåøezla sa øetinarima. Ostalo je samo ni-skih åuma na niskoj obodnoj, planinskoj kosi oko Sjeniøkog poça od Dub-nice do Cetanoviõa. U podgorini Javora u Õurunama oøuvane su vrlo do-bre planinske õube, proplansko klasiønog tipa na privatnim senokosimai livadama, na podlozi crvenih peåøara i konglomerata. Na podlozi di-jabaza i serpentina Ozrena i Revuåe, bukva se odrÿala, dok smrøe i jelena ovom lokalitetu nema. Tu je ona nekad sa smrøom i jelom imala meåo-vite åume na nadmorskoj visini od 1400-1600 m.

Po nazivu Bukova glava vidi se da je tu nekada bilo bukovih åuma.Kr stiõ, O. (1956), navodi da je na serpentinitima Revuåe bilo zaosta-lih sastojina bukve, belog bora i smrøe. Danas moÿemo reõi da nema ovedragocene kombinacije, veoma potrebne za obnovu åuma prirodnim putemna ovakvim staniåtima. Bukove åume na juÿnim padinama Golije javçajuse u dva oblika, kao proplanske sastojine i grupe stabala na senokosima ikao sklopçene åume planinskog tipa, loåeg habitusa stabala. Na ogran-cima Golije danas su ostali ñeni posledñi ostaci, lokalizovani u depre-sijama pravilnih, dugaøkih i zaravñenih kosa. Na svim oblim, zaravñe-nim padinama, koje su bile podesne za senokose i obradu, åuma je uniåte-na, a ostala je samo u depresijama.


Kada se proæe Boåkovska kosa i Strmac, u pravcu sela Buøe, nastajeponovo zona bukovih åuma, ali bukva ne prelazi greben Pometenika, niravnu ivicu sjeniøke visije, veõ se drÿi gorñih padina Çutske reke. OdDuge Poçane ka jugu, preko prostrane karstne povråi Suhara, Omara iNinaje nigde se ne susreõu oøuvane bukove åume, iako ih je tu moralo bi-ti ranije. Ima samo nekoliko bukovih zabrana u selu Krña Jela poznatikao Krñojelski zabrani, ali su oni samo nastavak zone bukovih åuma So-kolovine i åuma gorñeg toka Baøilovske reke. Jedini joå znatniji osta-ci bukovih åuma nalaze se na niskom planinskom vencu od Suke viåe selaCetanoviõa, do Bukove Glave (1235 m), viåe sela Dubnice. To su zaostalebukove åikare, ali ni one nisu viåe øiste, veõ im se primeåala leska,jasika i nalaze se u stalnoj regresiji. Na svim poloÿajima u blizini sela,na kosama i grebenima bukva nestaje. Zadrÿava se samo u depresijama gdeima viåe vlage i akumulacionih nanosa od povråinskog spiraña. Bukvase na teritoriji Bara nalazi u svom optimumu, mañe u obliku øistih sa-stojina, a viåe u zajednicama sa smrøom i jelom. Danaåñe bukove åume susamo ostaci nekadaåñih meåovitih åuma sa øetinarima, koji su vekov-nim uniåtavañem viåe stradali. U oøuvanim zabranima jasno se vidi dasmrøa, jela i bukva øine harmoniøne i bioloåki otporne sastojine. Po-smatrajuõi ove zrele i najboçe åume na visoravni moramo biti zabrinu-ti za ñihovu buduõnost, poåto je i na ovim lokacijama poøelo ñihovouniåtavañe.

Izuzetak su oøuvane åume na podruøju Zaklopaøe, koje su bile boçezaåtiõene. Bukva je na ovom podruøju koriåõena ranije i za zimsku, br-sniøku seøu za zimsku ishranu stoke, a leti za ispaåu i ishranu. U delupodruøja, od uravñene mase Oseøenika (1430 m), prema Duboøici zastup-çene su bukovo jelove åume, koje su zbog povoçne otvorenosti stalno naudaru za seøu od okolnog stanovniåtva. Ovde se bukva dobro i prirodnoobnavça, ali na veõim otvorima odmah se ubacuje jasika i breza. Istoønood Oseøenika bukove åume nalaze se u veoma teåkom stañu. Tu su od osta-taka nekadaåñih visokih åuma formirani niski i brsnati åibçaci ibrsnate ÿbuñaøe kao posledñi degradacioni stadijum bukovih åuma. Po-tiskivañe bukovih åuma je na ovom podruøju i daçe u toku, bilo da su oneblizu seoskih naseça, bilo da su daçe. Na ivicama zaostalih bukovih åu-ma ili se nalaze stare i novije livade ili tek formirane oranice. Nala-ziåte bukve u Derventi je povoçno, s obzirom na opåte stañe bukovihåuma na ovom podruøju, ali se i ono moÿe poboçåati racionalnim gazdo-vañem. Jedan deo ovog nalaziåta pokazuje loåije stañe bukovih åuma saznaøajnim stepenom degradiranosti i prisustva drugih vrsta liåõara, ja-sike, breze i leske. Kako se moÿe poboçåati stañe åuma u Derventi po-kazuju pojedini privatni zabrani, gde su øak i meåavine bukve sa jasikomi brezom povoçnog staña. Bukovih åuma ima i na ograncima Javora kojipripadaju visoravni, od Bojevog Brda do Vasiçevog Vrha, ali one ne sila-ze dubçe u paåñaøku zonu seoskih naseça. Neåto bukovih åuma ima naobodnim padinama Divçe Rijeke, koje se nalaze u dobrom stañu samo nastrmim nepristupaønim stranama na kojima nije bilo moguõe izvlaøeñeoborenih stabala. Mañe povråine bukovih sastojina, za koje bi se mogloreõi da su oøuvane, nalaze se na Vrhovima kod Sugubina.


Najboçe sastojine bukve i jele nalaze se na levoj obali Studene rekeu Ogorijevcu, koji se oslaña na Javor. Do skoro oøuvane sastojine bukvenalazile su se na severnim stranama Velike i Stupske Lise, severnoj pa-dini Vrela, ali su one posledñih godina razorno uniåtene zbog slabezaåtite od bespravne seøe. Pojedinaøne, mañe, oøuvanije sastojine nala-ze se u privatnim posedima na Planini i na padinama Suvog Rta. Bukoveåume su zastupçene, moÿe se reõi na osnovu pregleda rasporeda po povr-åini, na boønim dolinama i padinama Peåterske povråi i podgorineGolije i Javora.

3.2 Karakteristike staniåta

Zajednica planinske åume bukve, kao najzastupçenija na podruøjuistraÿivaña, ima i veoma åiroku ekoloåku amplitudu svog pojavçiva-ña. U pogledu nadmorskih visina, sastojine bukve na Peåteru javçaju seod 1200 do 1600 m nadmorske visine. One se javçaju i niÿe u vidu mañihsastojina i grupa stabala, ali generalno, na niÿim nadmorskim visinamaoko seoskih naseça åuma je do kraja uniåtena, pa u progresivnoj sukcesi-ji ta mesta su za sada zauzele pionirske vrste drveõa. Najboçe sastojinekoje su i istraÿivane nalaze se do oko 1280 m nadmorske visine, åto je ioptimalni pojas prostiraña bukovih åuma za ovaj geografski pojas. U ve-õini sluøajeva, one su saøuvane na hladnijim severnim, istoønim, severo-istoønim ekspoziijama, dok na toplijim ekspozicijama nisu uspele da seobnove i pored znatne izdanaøke snage bukve. Na veõim nadmorskim visi-nama od preko 1450 m bukva se javça u obliku delimiøno oøuvanih sastoji-na i na zapadnim, jugozapadnim i juÿnim ekspozicijama. Åto se tiøe nagi-ba terena, bukva se u ovom podruøju javça na veoma razliøitim nagibima ipoloÿajima, na grebenima, strmim kosama, zaravnima ali najboçe se oøu-vala na duÿim stranama umerenog nagiba okrenutim prema severu. Najve-õi nagib na kojima se nalaze istraÿivane sastojine je 40 stepeni. Gene-ralno se moÿe reõi, da se javça na kreøñaøkoj geoloåkoj podlozi i na ki-selim kvarcnim konglomeratima i peåøarima i dijabaz-roÿnacima.Shodno tome, a i prema ostalim razlikama koje se javçaju kao posledicarazliøitih ostaih uslova zajednica je podeçena na dve subasocijacija: cal-cicolum i silicicolum. Bukove sastojine na kreøñacima javçaju se na kreø-ñaøkim crnicama i na smeæem kreøñaøkom zemçiåtu, kao dominantnomtipu na kojem se bukva javça. Prema teksturnim karakteristikama crni-ce pripadaju ilovaøama do glinovitim ilovaøama, a smeæa kreøñaøkazemçiåta pripadaju ilovaøama do glinama. Dubina organomineralnihkreøñaøkih crnica je do 50 cm, a kod posmeæenih do 60 cm i koluvijalnihdo 50 cm, åto je i moõnost A hortizonta. Kod smeæih kreøñaøkih zem-çiåta debçina A horizonta je od 4 do 20 cm, a debçina (B) horizonta jeod 8 do 90 cm, proseøno od 15 do 60 cm. U pogledu kiselosti, pH u vodi iz-nosi od 5,8 do 7,0 a u KCl od 4,6 do 6,4. Ova zemçiåta su slabo obezbeæenalako pristupaønim oblicima fosfora a sredñe su obezbeæena lako pri-stupaønim oblicima kalijuma. Takav odnos u pogledu kiselosti i lakopristupaønih oblika fosfora i kalijuma je sliøan kod kreøñaøkih crni-ca i smeæih zemçiåta na kreøñacima. Poåto se bukva javça i na kiselimgeoloåkim podlogama, to se javçaju i drugi tipovi zemçiåta u zajednici


planinske bukve. Ona se na ovim drugim podlogama javça na distriønomkambisolu. Prema teksturnoj klasi distriøni kambisol pripada pesko-vitoj ilovaøi do ilovaøi. Kiselost distriønih kambisola pod bukovimsastojinama u vodi je od 3,9 do 4,5, a u KCl od 3,0 do 3,8 vrednosti pH . Lakopristupaønim oblicima fosfora su slabo obezbeæena, dok su lako pri-stupaønim oblicima kalijuma slabo do sredñe obezbeæena.

3.3 Floristiøki sastav i struktura

Floristiøki sastav i struktura predstavçeni su fitocenoloåkomtabelom 1 sa 19 snimaka. Fitocenoloåka tabela sadrÿi 182 vrste, åtoukazuje da je zajednica bukve na Peåteru sloÿenog floristiøkog sastava.U I spratu nalazi se 10 vrsta drveõa; 25 vrsta ÿbuña u drugom spratu i 147vrsta koje se javçaju u sloju prizemne flore. Meæu vrstama u spratu pri-zemne vegetacije 144 vrste su cvetnice i 3 vrste pripadaju papratima. Po-jedini fitocenoloåki snimci sadrÿe od 15 do 59 biçnih vrsta, u proseku30 vrsta, zato se moÿe reõi da su i pojedinaøno snimci bogati biçnim vr-stama, ako se ima u vidu da se radi o navedenoj zajednici koja je, inaøe,floristiøki siromaåna. Najveõi broj snimaka sadrÿi preko 22 vrste. Naosnovu ovih podataka moÿe se konstatovati da su sastojine bukve na Peå-teru degradirane. Bogatstvo pojedinih snimaka biçnim vrstama je posle-dica loåeg sastojinskog staña, prisustva vrsta travnih zajednica zbograskidanog sklopa. U odnosu na ukupan broj biçnih vrsta (182) velikibroj vrsta javça se u samo po jednom fitocenoloåkom snimku (77). Ako seima u vidu da se radi o bukovoj zajednici, koje su po pravilu floristiøkisiromaåne, moÿe se utvrditi da su åume ove zajednice veoma degradira-ne, sve iz navedenih razloga o stañu bukovih sastojina i staniåta naistraÿivanom podruøju. Znaøi, oko 147 vrsta koje su zabeleÿene u spratuprizemne flore, govori o degradiranosti sastojina planinske bukve iuticaju susednih travnih zajednica na bogatstvo flore u sastojinama.

3.3.1 Spektar ÿivotnih oblika - bioloåki spektar

Bioloåki spektar asocijacije prikazan je u tabeli 1. Uoøava se mañeprisustvo hemikriptofita (49%), u odnosu na ostale zajednice ovog po-druøja. One su prilagoæene uslovima ÿivota u umerenim i hladnim kraje-vima i kao takve predstavçaju procentualno najbrojniju grupu ÿivotnihformi u naåim krajevima (Dik liõ, N., 1984). Visoko uøeåõe geofita(19%) ukazuje na vlaÿnije klimatske i edafske uslove, poåto se sastoji-ne nalaze na hladnijim ekspozicijama ili na veõim nadmorskim visinamagde je vlaÿnost zemçiåta i relativna vlaga vazduha velika. Uøeåõe fa-nerofita i nanofanerofita je dosta znaøajno i iznosi 22%, koje je, presvega, posledica velokog udela nanofanerofita (13%), usled nesklopçe-nosti sastojina i priliva velike koliøine svetlosti. Udeo hamefita je7%; 3% drvenastih i 4% zeçastih, Terofita ima 1%, a terofita/hame-fita 2%. Ovakav odnos u okviru bioloåkog spektra je uobiøajen odnos zazajednice bukve koje se nalaze u loåem sastojinskom stañu.


Tabela 1- Spektar ÿivotnih oblika u zajednici Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53M

Table 1- Spectre of life forms in the community Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53

3.3.2 Spektar flornih elemenata

Spektar flornih elemenata zajednice prikazan je u tabeli 2.

Najveõu grupu zajednice øine sredñeevropski florni elementi, kojiuøestvuju sa øak 34%, a iz te grupe najveõe uøeåõe imaju sredñeevropski isubsredñeevropski florni elementi kao pojedinaøni areal tipovi. Vi-soko je i uøeåõe evroazijskih flornih elemenata (26%), od kojih kao po-jedinaøni areal tipovi najviåe uøestvuju evroazijski i subevroazijski sa14 vrsta.

Submediteranskih flornih elemenata u uÿem smislu ima malo (5%).Podgrupa istoønosubmediteranskih je zastupçena sa (4%) i podgrupabalkanskih 8%. Zajednica Fagetum moesiacae montanum nalazi se veõinomna kreøñaøkim terenima, gde su znatnije zastupçeni submediteranskiflorni elementi. Pontsko-centralnoazijskih flornih elemenata ima umañem udelu, 3%, åto je posledica klimatskih uslova. Subatlantskiflorni elementi uøestvuju sa 5%. Florni elementi severnih predela øaksa 6%, a cirkumpolarni i kosmopoliti sa 9%, åto ukazuje na hladnije us-love ove zajednice.

Mezofilne biçke (sredñeevropskog i subatlantskog flornog ele-menta) uøestvuju sa 39%, a biçke kserofilnog karaktera (pontski, subme-diteranski, balkanski i florni elementi pustiñskih predela) zastup-çene su sa 20%, dok su biçke åiroke ekoloåke amplitude (evroazijski ikosmopolitski florni elementi) zastupçene velikim udelom od 31%.Frigorifilne biçke zastupçene su 10%.

Najveõim brojem biçnih vrsta kao pojedinaøni florni elementi za-stupçeni su subsredñeevropski (19), sredñeevropski (14), evroazijski(14), subevroazijski (6), circumpolarni (5), submediteranski i subjuÿno-sibirski (5), subborealni (4) i veliki broj razliøitih, pojedinaønih ar-eal tipova balkanskih i balkansko-apeninskih flornih elemenata.

Ÿivotni oblici

Fanero-fite

Nanofa-nerofite

Drvena-ste hame-

fite

Zeçaste hamefite

Hemi-kripto-

fiteGeofite Terofite

Terofite/hamefite

p np dc zc h g t th

9% 13 3% 4% 49% 19% 1% 2%

22% 7%


Tabela 2-Spektar flornih elemenata zajednice Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53

Table 2- Spectre of floral elements of the community Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53

3.4 Spratovnost

Zajednica bukve predstavçena je sa 19 fitocenoloåkih snimaka u ko-jima je bukva dominantna vrsta u I spratu. Samo u 8 pojedinaøno ispitiva-nih sastojina, osim bukve, nalazi se po neka vrsta drveõa u prvom spratu.Sastojine su sklopçene od 0.5 do 0.9, a najveõi broj ima sklop 0.7, åto po-kazuje da su sastojine degradirane ili skoro podmlaæene, pa nisu uspeleda kroåñama prekriju povråinu zemçiåta. U pogledu visina stabala nepokazuju visoke vrednosti i visine iznose od 8 m na Suvom Rtu do 26 m uBarama, a proseøna visina u svim istraÿivanim sastojinama je 17 m. To suveoma male vrednosti visina za bukove åume, åto govori o stañu tih åu-ma i koriåõeñu moguõnosti staniåta.

Vrednosti sredñih preønika su od 14 do 28 cm, mada u istraÿivanimsastojinama vrednosti preønika su dostizale do 40 cm za pojedina stabla,ali je broj takvih sastojina veoma mali. Proseøne vrednosti preønika su

GRUPA flornih eleme-nata

BROJ biçaka

Uøeåõe Florni elemenatBroj

biçaka

FLORNI ELEMENTI SEVERNIH PREDELA

6 6% 6%Borealni 2

Subborealni 4

SREDÑEEVROPSKI 33 34% 34%Sredñeevropski 14

Subsredñeevropski 19

SUBATLANTSKI 4 5% 5% Subatlantsko-submediteranski 4

SUBMEDITERANSKI 5 5% 17% Submediteranski 5

Istoøno submetiteranski 4 4% Istoøno submediteranski 4

Balkanski i balkansko-apeninski

8 8%

Mezijski 2

Ilirski 1

Subilirski 2

Balkanski 1

Subbalkansko-apeninski 1

Sredñebalkanski 1

PONTSKO-CENTRAL-NOAZIJSKI

3%Pontski 3 3%

Subpontski 1

Pontsko-submediteranski 2

EVROAZIJSKI FLORNI ELEMENTI

25 26% 26%

Subjuÿnosibirski 5

Evroazijski 14

Subevroazijski 6

CIRKUMPOLARNI i KOSMOPOLITI

9 9% 9%Cirkumpolarni 5

Kosmopoliti 3

UKUPNO: 97 100% 100% UKUPNO: 97


samo 19 cm, åto je zaista malo imajuõi u vidu moguõnosti koje bukove åu-me mogu da postignu.

Sredña rastojaña izmeæu stabala nisu velika i iznose najviåe do4 m, åto je i razumçivo imajuõi u vidu stañe sastojina bukve i ñenu ve-liku izdanaøku snagu. Od vrsta drveõa u prvom spratu se, samo malo zna-øajnije u pogledu stepena prisutnosti, pojavçuje divça treåña (Prunusavium), ali u obliku pojedinaønih stabala. Pojedinaøno se javçaju u ponekom snimku Acer platanoides, Betula pendula, Carpinus betulus, Picea abies,Pyrus pyraster, Populus tremula, Sali capreae i Ulmus carpinifolia.

Sklop u spratu ÿbuña nije izraÿen, osim u pojedinaønim snimcima,åto je i karakteristiøno za bukove åume. Ali tamo gde je degradacija ja-øe izraÿena, kao u Rudoj glavici i Suvom rtu, dolazi do masovnije pojavevrsta u spratu ÿbuña, kao odgovor na poveõani priliv svetlosti. U dru-gom spratu u svim snimcima negde mañe, negde viåe znaøajno, pojavçuje seFagus moesiaca, Corylus avellana i Rosa pendulina sa stepenom prisutnostiV i IV, takoæe, kao znak degradacije i veõeg dotoka svetlosti. Neåto ma-ñe se javça Crataegus monogyna, ali ipak u znatnom stepenu prisutnosti.Vrste sa stepenom prisutnosti II, su: Daphne mezereum, Evonymus europae-us, E. latifolius, E. verrucosus, Juniperus communis, Lonicera ylosteum, Prunusavium, Viburnum lantana, Juniperus communis, Prunus avium, Populus tremula,Ribes alpinum, Rosa arvensis, Rosa dumetorum, Sorbus aucuparia, Sali capreaei dr.

U spratu prizemne flore pojavçuje se sa najviåim stepenom prisut-nosti Aremonia agrimonioides, zatim sa mañim stepenom prisutnosti Ane-mone nemorosa, Fragaria vesca, Glechoma hirsuta i Helleborus odorus. Saprisustvom u veõem broju snimaka javçaju se Asarum europaeum, Paris uad-rifolia, Stelaria holostea. Takoæe u velikom broju snimaka, ali ipak mañenego prethodne vrste, jaçaju se Aegopodium podagraria, Asperula odorata,Astrantia major, Brachypodium silvaticum, Cardamine bulbifera, Doronicumcolumnae, Dryopteris fili-mas, Euphorbia amygdaloides, Galium silvaticum,Helleborus multifidus, Heracleum sphondylium, Lilium martagon, Laser trilo-bum, Luzula luzuloides, Mercurialis perennis, Polygonatum verticilatum i dr.

3.5 Podela asocijacije

U asocijaciji Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53 izdvojene su dvesubasocijacije: calcicolumi silicicolum. Fagetum moesiacae montanum subass.calcicolum je termofilnija zajednica planinske bukve koja se javça nakreøñaøkim crnicama i smeæim kreøñaøkim zemçiåtima. Ovakvi uslo-vi su za razvoj bukve nepovoçniji, a zajednica je kseromezofilnog (mezo-termnog) karaktera. Odlikuje se veõim floristiøkim bogatstvom i pri-sustvom diferencijalnih termofilnih i kseromezofilnih vrsta. Dife-rencijalne i neke karakteristiøne vrste bukovih åuma su: Daphne meze-reum, D. laureola, Viburnum lantana, Evonymus verrucosa, E. latifolius, E.europaeus, Ribes alpinum, Chamaecytisus hirsutus. Sa pogoråañem edafskihuslova, stabla bukve postaju krÿçava, ona gube dominaciju a leska preu-zima dominantnu ulogu.

Subasocijacija silicicolum javça se na kiselim silikatnim podlogamai floristiøki je siromaånija, sa uøeåõem diferencijalni vrsta smrøe-


vih åuma. Diferencijalne vrste ove subasocijacije su: Luzula luzoloides,Vaccinium myrtillus, Calamagrostis arundinacea, Prenathes purpurea.

4. ZAKÇUØCI

Danaåñi areal bukovih åuma na Peåteru ograniøen je na juÿneogranke okolnih planina. Kao i meåovite liåõarsko-øetinarske i buko-ve åume bile su pod velikim negativnim uticajima i masovno su uniåta-vane. Veõinom su ostale samo izdanaøke niske åume na ogoçenom kråu,tipiøne u paåñaøkoj oblasti. Bukva na Peåterskoj visoravni ima i ne-koliko optimalnih nalaziåta, kao åto su ogranci Golije i Javora,Ozren, delovi Jadovnika i lokalitet Bare.

Ova zajednica kao najzastupçenija na podruøju istraÿivaña ima i ve-oma åiroku ekoloåku amplitudu svog pojavçivaña. U pogledu nadmor-skih visina sastojine bukve se javçaju 1200 do 1600 m nadmorske visine.

Na veõim nadmorskim visinama od preko 1450 m bukva se javça u obli-ku delimiøno oøuvanih sastojina i na zapadnim, jugozapadnim i juÿnimekspozicijama. Åto se tiøe nagiba terena ona se u ovom podruøju javça naveoma razliøitim nagibima i poloÿajima, na grebenima, strmim kosama,zaravnima ali najboçe se oøuvala na duÿim stranama umerenog nagibaokrenutim prema severu. Najveõi nagib na kojima se nalaze istraÿivanesastojine je 40 stepeni. U pogledu karakteristika zemçiåta javçaju se nakreøñaøkim crnicama i smeæim kreøñaøkim zemçiåtima.

Mezofilne biçke (sredñeevropskog i subatlantskog flornog ele-menta) uøestvuju sa 39%, a biçke kserofilnog karaktera (pontski, subme-diteranski, balkanski i florni elementi pustiñskih predela) zastup-çene su sa 20%, dok su biçke åiroke ekoloåke amplitude (evroazijski ikosmopolitski florni elementi) zastupçene velikim udelom od 31%.Frigorifilne biçke zastupçene su sa 10%. U pogledu bioloåkog spek-tra najviåe su zastupçene hemikriptofiti (49%).

U asocijacija Fagetum moesiacae montanum ustanovçene su dve subaso-cijacije: calcicolum i silicicolum. Zajednica Fagetum moesiacae montanumsubass. calcicolum je termofilnija zajednica planinske bukve koja se javçana kreøñaøkim crnicama i smeæim kreøñaøkim zemçiåtima. Odlikujese bogatijim floristiøkim sastavom i prisustvom diferencijalnih ter-mofilnih i kseromezofilnih vrsta. Subasocijacija silicicolum javça sena kiselim silikatnim podlogama i floristiøki je siromaånija, sauøeåõem diferencijalni vrsta smrøevih åuma.


LITERATURA

Dikliõ, N. (1984): Ÿivotne forme biçnih vrsta i bioloåki spektar flore SRSrbije. Vegetacija SR Srbije I, SANU, 291-313 Beograd.

Gajiõ, M. (1984): Florni elementi SR Srbije. SANU, Vegetacija Srbije I. 317-397,Beograd.

Gajiõ, M. (1989): Flora i vegetacija Golije i Javora. ÅPIK Ivañica, 1-592, Ivañica,Beograd.

Gajiõ, M. (1988): Flora Nacionalnog parka Tara. Åum. fak. i Å.S. 1-605, Beograd,Bajina Baåta.

Jankoviõ, M. (1979): Fitoekologija, 1-401, Nauøna kñiga, Beograd.

J�vorka, S., Csapody, V. (1979): Ikonographie der flora des südöstlichen Mitteleuropa. Aka-démiai kiadó, 1-703, Budapest.

Jovanoviõ, B, Cvjetiõanin, R. (2005): Åumske zajednice mezijske bukve u Srbiji.Monografija „Bukva u Srbiji“, str. 125-137, Udruÿeñe åumarskih inÿeñera itehniøara Srbije i Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu.

Krstiõ, O. (1956): Åumska privreda sreza Sjeniøkog. Studija Instituta za ekonomikupoçoprivrede u Beogradu. 1-98, Beograd.

Lakuåiõ, R. (1982): Planinske biçke, 1-204, Sarajevo.

Matoviõ, M. (1986): Monografija o biçnom pokrivaøu okoline Prijepoça. 1-153,Prijepoçe.

Miåiõ, V. (1964): Poreklo, sukcesija i degradacija åumske vegetacije Srbije (II).Bioloåki institut N.R. Srbije, Zbornik radova, kñ. 7., 3-17, Beograd.

Obratov, D. (1992): Flora i vegetacija planine Zlatar. Doktorska disertacija, Bio-loåki fakultet Prirodno-matematiøkog fakulteta, 83-157, Beograd.

Rakoñac, Ç. (1993): Uticaj tehnoloåkih postupaka poåumçavaña na prijem i razvojåumskih kultura crnog i belog bora na Peåterskoj visoravni. Magistarski rad,Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, 1-134, Beograd.

Stojanoviõ, Ç., Jovanoviõ, B. (1987): Ceno-ekoloåke i uzgojne karakteristike sasto-jina bukve i jele sa plemenitim liåõarima u zapadnoj Srbiji. Åumarstvo, 40 (3-4), 3-13, Beograd.

Åkoriõ, A., Filipovski, Ÿ., Õiriõ, M. (1985): Klasifikacija zemçiåta Jugoslavije.ANUBiH, Pos. izd., kñ. LVIII, Odel. prir. i matem. nauka, kñ. 10, 17-25, Sarajevo.

Tomiõ, Z. (1992): Åumske fitocenoze Srbije. Univerzitetski uœbenik, Åumarskifakultet, 1-131, Beograd.


PHYTOCOENOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE MONTANE FOREST OF BEECH ON PEÅTERSKA VISORAVAN

ass. Fagetum moeisiacae montanum B. Jov. 53

Çubinko Rakoñac, Mihailo RatkniõMiliõ Matoviõ, Vera Lavadinoviõ

Summary

The present range of beech forests on Peåterska Visoravan is limited to the south hills of thesurrounding mountains. As the mixed broadleaf-coniferous and beech forests, they were exposed tointensive adverse effects and were massively destroyed. Mainly there are only coppice forests on thedeforested rugged land, typical in the pasture zone. On Peåterska Visoravan, beech has several optimalsites, such as the hills of the mountains Golija and Javor, Ozren, parts of Jadovnik and the localityBare.

This community, as the most represented one in the study region, has very wide ecologicalamplitude. Beech stands occur at the altitudes from 1200 to 1600 m. At higher altitudes above 1450m, beech occurs in the form of partially preserved stands and on the west, southwest and south expo-sures. Regarding the slope, they occur on very different slopes and positions, on the ridges, steep slo-pes, plateaux, but they are best preserved on the longer sides with a moderate slope, facing the north.The steepest slope on which the study stands occur is 40 degrees. As for the soil characteristics, theygrow on calcareous black soils and brown calcareous soils.

Mesophilic plants (Central European and Subatlantic floral element) account for 39%, andxerophilous plants (Pontic, Sub Mediterranean, Balkan and floral elements of desert regions) accountfor 20%, while the plants of wide ecological amplitude (Eurasian and Cosmopolitan floral elements)account for a high percentage of 31%. Frigoriphilous plants account for 10%. Regarding the biologi-cal spectre, the most represented species are the hemicryptophytes (49%).

The association Fagetum moesiacae montanum B. Jov. 53 consists of two subassociations: cal-cicolum and silicicolum. The community Fagetum moesiacae montanum subass. calcicolum is amore thermophilous subassociation, occurring on calcareous black earths and brown calcareous soils.It is characterised by a greater floristic wealth and by the presence of differential thermophilous andxero-mesophilic species. The subassociation silicicolum occurs on acid siliceous soils and it is floristi-cally poorer, with the participation of the differential species of spruce forests.

fitocenoloÅke karakteristike planinske Åume …−sadrÿaj ukupnog azota odreæen je metodom po...

Documents