fiyat endeksleri

TRKYE STATSTK KURUMU

FYAT ENDEKSLERVEENFLASYONSorularla Resmi statistikler Dizisi - 3 ISSN 0259-5036

TK

!"!#

DIA1N"BDDBD11FAF4F

(ND"5!"1B2"AK""5(2BN75BSSA~S~!

(ND"5!"1B2"AK""5(2BN75BSSA~S~!

S~~a~~m

!S}})a

D~q(Sq

NS}~~m

!~B~S~~~

D~q(Sq

NS}m~~~S}}m

(SS~)aD~q(Sq

~~q

"Sa_

NS}53129

D~S1

5~kSa~Su5q51ADIA1N"

S}}BS}}(~BSS"~~1SS~~S}D~S1SS}}SS)~m~~S~~SS}uSmS}SS~uS}}SS

D~S14SaSS}rSSaS

4Dq-50Adet-3

ISBN 978-975-19-4218-0

T!K, Fiyat Endeksleri ve En! asyonSorularla Resmi !statistikler Dizisi - 3

III

!! "#$%&'(! )*+,+&*+&%! -.$./.0! %,$,$! ,12321,$240! ,$,5+2$/,321,$24! 6(!+#/! &*+,+&*+&%! %.11,42321,$2424! &7+&',8! 9.'9.%1,$2! &*+,+&*+&%*(1! 6($&1($&0!.1.*1,$,$,*2!*+,49,$+1,$,!.':.4!;1,$,%!:#6(4&1&$1&%0! +.+,$1212%0! +,$,12%12!';$./1,4/,*20! ,43,%! /(+;9;1;C&%! ,82%1,/,1,$24! 9&%%,+(! ,124/,*2! &1(!/#/%#49#$?!

!G&',+! &*+,+&*+&%1($&4(! &1&5%&4! ,'$24+212! /(+;9;1;C&%! ,82%1,/,1,$! 9,!

:($(%! &4+($4(++(0! :($(%*(! A,*212! ','241,$9,! /(63.++.$?! H,=2$1,4,4! A.!','249,! &*(0!


V

&'()*&+),! !! !! $-./-!

! !"0123! NNN!

&450678597:! NO!

)897:! PNN!

*;1-9?!)0/9-1.@0! !! !!Q?!R42!


VI

!indekiler

$-./-!

!QQ?!"@GR!*(E(+&49(!'($!,1,3,%!/,1!6(!7&=/(+1($!4,*21!*(8&1/(%+(9&$S!

M!

!QT?!@GR!&8&4!*(8&1(4!/,1!6(!7&=/(+1($!4,*21!A(1&$1(4/(%+(9&$S!

U!

!QM?!G&',+!(49(%*1($&49(!^,'12%!9(>&5&/!;$,42_!4(9&$S!Z($(1($9(!%.11,4212$S!

U!

!QU?!G&',+!(49(%*1($&49(!^A&$!B43(%&!'2124!Y$,12%!,'24,!:B$(!9(>&5&/!;$,42_!4(9&$S!Z($(1($9(!%.11,4212$!S!!

V!

!QV?!G&',+!(49(%*1($&49(!^:(8(4!'2124!,'42!,'24,!:B$(!9(>&5&/!;$,42_!4(9&$S!Z($(1($9(!%.11,4212$S!

W!

!QW?!G&',+!(49(%*1($&49(!^;4&%&!,'12%!;$+,1,/,1,$,!:B$(!9(>&5&/!;$,42_!4(9&$S!Z($(1($9(!%.11,4212$S!

X!

!QX?!`2112%!(4>?!)0678197:97!59A595!


VII

! $-./-!

!TV?!d,*&+!6(!A&1(5&%!(49(%*1($!4(9&$S! QU!

!TW?!d&1(5&%!(49(%*1($!4,*21!7(*,E1,42$S! QU!

!TX?!R49(%*1($!7,4:&!%;4.1,$!&8&4!7(*,E1,42$S! QV!

!T[?!G&',+!(49(%*&!4(!9(/(%+&$S! QV!

!T\?!G&',+!(49(%*1($&4(!4(9(4!&7+&',8!9.'.1/,%+,92$! QW!

!M]?!G&',+!(49(%*1($&4&4!7(*,E1,4/,*2!&8&4!:($(%(4!+(/(1!9(>&5%(41($!4(1($9&$S!

QW!

!MQ?!R49(%*1($&4!7(*,E1,4/,*249,!%.11,421,4!/,1!6(!7&=/(+!*(E(+&!4(9&$S!

QW!

!MT?!R49(%*!7(*,E1,/,*249,!%.11,421,4!,>2$12%!4(9&$S! QX!

!MM?!"(/(1!'21!


VIII

! $-./-!

!UT?!"@GR!%&/1($&4!7,$3,/,1,$242!+(/(1!,12$S! TQ!

!UM?!"@GRL'(!+(/(1!;1,4!%&+1(!4,*21!*(8&1/(%+(9&$S! TQ!

!UU?!T]]M!"(/(1!`2112!"@GRL'(!+(/(1!;1,4!+#%(+&/!4(9&$S!

TT!

!UV?!H,4(7,1%2424!4&7,&!E,$,*,1!+#%(+&/!7,$3,/,*2!4(9&$S!

TT!

!UW?!H,4(7,1%2!+#%(+&/!7,$3,/,1,$2!4,*21!A(1&$1(4/(%+(9&$S!

TT!

!UX?!"@GR!7(*,E1,/,*2!&8&4!4(!+#$!6($&1($!:($(%1&9&$S! TM!

!U[?!"@GR!7(*,E1,/,*249,!:($(%1&!;1,4!/,1!6(!7&=/(+1($!4,*21!*2422!4(9&$S!

TW!

!indekiler


IX

! $-./-!

!V[?!"@GRL9(!,>2$12%1,$!4,*21!7(*,E1,42$S! TX!

!V\?!"@GR!&8&4!^


X

! $-./-!

!XU?!"@GRL9(!A&$!/,99(4&4!AB1:(!


XI

! $-./-!

!\Q?!@GRL9(!7,4:&!/,99(!6(',!/,99(!:$.A.!%,E*,4/,/,%+,92$S!

U]!

!\T?!@GRL9(!/,99(1($&4!*(%+B$1($(!:B$(!9,>212/20!2!4(9&$S! UT!

!\W?!@GRL9(!*(%+B$!6(!/,99(!,>2$12%1,$2!4,*21!7(*,E1,42$S!

UT!

!\X?!@GRL9(!,'1,$!&+&A,$&'1(!9(>&5%(4!,>2$12%1,$!%.11,4212$!/2S!

UM!

!\[?!@GRL9(!+,$2/*,1!#$#41($&4!,>2$12%1,$2424!%,'4,>2!4(9&$S!

UM!

!\\?!@GRL9(!+,$2/*,1!#$#41($!&8&4!%.11,421,4!h,=,$,!a2%/,!i$,42!DhaiF!4(9&$S!

UU!

!Q]]?!@GRL9(!


XII

!indekiler

$-./-!

!Q]W?!@GRL9(!B=(1!&49&$&/1&!&+&/&!4,*21!',E21/,%+,92$S!

V]!

)897:! !

! !J?!)06781!K71-L9-=-!.20


XIII

!"#$%&'%&K;)*+,#*+*-

./T1N 2 Boru Hatlar2 ile Petrol Ta52ma Anonim nirketi

3/43/5 2&Amaca Gre Ki5isel Tketim S2n2flamas2 (Classification of Individual Consumption by Purpose)

351 2&Faaliyete Gre rnlerin )statistiki S2n2flamas2

67&! 2&Avrupa Toplulu>unda Ekonomik Faaliyetlerin )statistiki S2n2flamas2

7!&9::9 2 Avrupa Toplulu>unda Faaliyete Gre rn S2n2flamas2 (2002)

4;/ 2 Uluslararas2 )5 rgt (International Labour Organization)

4 2 Katma De>er Vergisi

?136 2&Ekonomik Faaliyetlerin )statistiki S2n2flamas2

5@/ 2&Pazara 2kma Oran2

5A/=3/i retim istatistikleri sistemi

!?1 2 Ulusal Hesaplar Sistemi (System of Nacional Accounts)

T6T1N 2 Trkiye Elektrik Ticaret Anonim nirketi

T


1

4B&6?7;1!C/?&

!D-E&F2&6GH+*)IDG&G%J"-K&

Enflasyon, fiyatlar genel dzeyinin etkili bir 5ekilde devaml2ykselmesi nedeniyle paran2n srekli olarak de>er kaybetmesi, bunun sonucu olarak da tketicilerin sat2n alma gcn yitirmesidir. Bu tan2mdan anla52ld2>2 zere enflasyon sadece belli bir mal2n veya hizmetin fiyat2n2n tek ba52na artmas2 de>il, fiyatlar genel dzeyinin srekli bir art25 gstermesidir. Bir ekonomide baz2 mallar2n fiyatlar2artarken baz2lar2 da d5mektedir. nemli olan ortalama fiyatlar2nseyridir. Ortalama fiyatlar2n seyri, fiyat endeksleri ile llmektedir.

!D-E&92&7"I*,+*-&$%G%+&JLM%I"&G%&J%#%N,"-K&

Fiyatlar genel dzeyi, piyasada al2m-sat2ma konu olan mal ve hizmetlerin belirli bir dnemdeki (belirli bir ay veya y2ldaki) ortalama fiyatlar2d2r. Piyasadaki fiyat de>i5imini izleyebilmek iin seilen mal ve hizmetlerin fiyatlar2, ayn2 mal ve hizmete ait daha nceki dnemin ortalama fiyatlar2 ile kar52la5t2r2lmaktad2r.

!D-E&O2&6GH+*)IDG&G*);+&P%)*Q+*G#*N,*J;-K

Enflasyon, piyasada seilmi5 mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlar2n2ndnemsel de>i5imini gsteren fiyat endeksleri ile hesaplanmaktad2r.

!D-E&R2&6GH+*)IDG&D-*G;&G%&*G+*#*&$%+#%N,%J"-K&

Enflasyon oran2, fiyatlar genel dzeyinde belirli bir zaman diliminde meydana gelen de>i5me oran2d2r. Szkonusu oran lke genelindeki fiyat art25lar2n2n ls olarak kullan2lan fiyat endekslerinden yararlanarak bulunmaktad2r. Enflasyon oran2 yahut fiyatlar genel dzeyindeki de>i5im oran2n2n ls olarak Tketici Fiyatlar2 Endeksi ve retici Fiyatlar2 Endeksi de>i5im oranlar2 kullan2lmaktad2r.

En! asyon


2

!D-E&S2&6GJ%N)&G%J"-K&

Endeks, belirli bir olaya ait de>erlerin zaman iinde ortaya 2kan de>i5imini lmeye yarayan ve 100Yden ba5layan bir say2d2r. Endeks temel dnemde 100Ye e5ittir ve sonra gelen dnemlerin 100Ye gre de>i5imini gstermektedir.

!D-E& T2& TL-N"I%& &),*,"),"N& KE-E#EUGEG& P%)*Q+*J;O;& H"I*,&%GJ%N)+%-"&G%I"&$V),%-#%N,%J"-K&

Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan hesaplanan Tketici Fiyatlar2Endeksi hanehalklar2n2n tketim harcamalar2nda yeralan mal ve hizmetlerin belirli zaman aral2klar2nda fiyatlar2ndaki de>i5meleri gstermektedir. retici Fiyatlar2 Endeksi ise tar2m, imalat sanayi, madencilik ve enerZi sektrlerinde retimi yap2lan mallar2n, retici taraf2ndan yurtii pe5in sat25 fiyatlar2ndaki de>i5melerigstermektedir.

!D-E& W2& 1IG;& %NDGD#"J%& X"-J%G& YDN& %GH+*)IDG& D+*X"+"-"K&?"Y"GK

Bir ekonominin sahip oldu>u farkl2 piyasa ortamlar2 vard2r ki, tketici, retici, ithalat ve ihracat piyasalar2 bunu rnek gsterilebilir. Piyasalar2n da kendi ilerinde fiyat genel dzeyleri farkl2l2k gsterebilir. K2saca, her piyasa iinde fiyatlar genel dzeyindeki de>i5im enflasyon olarak yorumlanabilir. Fakat kamuoyu genellikle retici ve tketici piyasalar2ndaki fiyat de>i5imlerini nemsemektedir.

!D-E&Z2&+N%+%-&"Y"G&%GH+*)IDG&D-*G;&G"Y"G&VG%#+"J"-K&&&

Fiyat istikrar2n2 sa>lamak ve srdrmek ekonomik ve sosyal geli5meyi sa>layan temel faktrlerden biridir. Fiyat istikrar2,bireylere ve firmalara tketim, tasarruf ve yat2r2m kararlar2nda ve uzun vadeli planlar yapmalar2nda dikkate almaya gerek duymad2klar2 lde d5k bir enflasyon oran2n2 ifade eder. Yksek

En! asyon


3

enflasyon, bireylerin sat2n alma gcn azaltarak geim s2k2nt2s2na ve ya5am kalitesinin d5mesine yol amaktad2r. Yksek enflasyonun yaratt2>2 belirsizlik, bireylerin karar alma srecinde ve gelecekle ilgili beklentilerinde, yat2r2m srecinde, kredi ve i5gc piyasas2nda, d25piyasalarda birbirlerini etkileyen bir olumsuzluklar silsilesi yaratmaktad2r. Enflasyon oran2, fiyat istikrar2n2 sa>lamak iin politika uygulay2c2lar2na yol gstermektedir.

!D-E& [2& \%-& L+N%J%& %GH+*)IDG& *IG;& IVG,%#+%& #"&P%)*Q+*G#*N,*J;-K

Her lke, enflasyon hesab2 iin fiyat endekslerini kullanmaktad2r.Fiyat endeksleri uluslararas2 standartlarla belirlenmi5 yntemlerle kurulmaktad2r. lkeler aras2nda kapsam farkl2l2klar2 olmakla birlikte genel standartlar a2s2ndan ayn2 yntemler izlenmektedir.

!D-E& F:2& 7"I*,& %GJ%N)+%-"& *Y;);GJ*G& X*N;+J;O;GJ*& L+N%+%-&*-*);GJ*N"&N*Q)*#&H*-N+;+;O;&G*);+&*Y;N+*G;-K

Her lke, hanehalklar2n2n tketim harcamalar2 baz2nda zgn kapsam2n2 olu5turmak durumundad2r. Bir lkede, hanehalklar2n2nharcamalar2nda ok nem arzeden bir rn ba5ka bir kede ayn2nem derecesinde bulunmayabilir. Ayr2ca iklim farkl2l2klar2na dayal2rn e5itlemelerinin getirdi>i farkl2l2klar da sz konusu olabilmektedir. Endeks hesaplamalar2nda kapsamdan ok yntem farkl2l2>2n2n bulunmamas2 nemlidir.

!D-E&FF2&T76&)%Q%,"GJ%&I%-&*+*]*N*+&'%&P"M#%,+%-&G*);+)%Y"+#%N,%J"-K

Tketici fiyatlar2 endeksinin amac2, hanehalklar2 taraf2ndan belirli bir ihtiyac2 kar52lamak amac2yla sat2n al2nan mal ve hizmetlerin genel fiyat dzeyindeki de>i5imini lmektir. Fakat piyasadaki tm mal ve hizmetlerin fiyatlar2n2n izlenmesi imkans2z oldu>u iin hanehalklar2n2n yapt2klar2 tketim harcamalar2 iinde en fazla paya

En! asyon


4

sahip mal ve hizmetler kapsama al2nmaktad2r. Tketim harcamalar2,amac2na gre s2n2fland2r2larak (r. g2da harcamalar2, giyim harcamalar2, sa>l2k harcamalar2, ula5t2rma harcamalar2 vb.) herhangi bir mal ve hizmet grubunun de>erlendirme d252 kalmamas2sa>lanmaktad2r. Sonra, her bir grubu temsil eden mal ve hizmetler tketilme a>2rl2>2na gre bykten k>e s2ralanmakta ve belirli bir a>2rl2ktan yukar2 de>er alan (r. 1/1000) mal ve hizmetler endeks kapsam2na al2nmaktad2r.

&!D-E& F92& 76& "Y"G& )%Y"+%G& #*+& '%& P"M#%,+%-& G*);+X%+"-+%G#%N,%J"-K&

retici fiyatlar2 endeksinde lke ekonomisi iinde retimi yap2lan tm mallar2n fiyatlar2n2n takip edilmesi imkans2zd2r. Bu nedenle, rnn toplam sat25 de>erinin, toplam sat25 gelirlerinden ald2>2 paya gre bir seim yap2lmaktad2r. rn seimi sektrler (tar2m, imalat, maden, enerZi) ve alt sektrler (g2da rnleri imalat2, makina imalat2vb.) ayr2m2nda yap2ld2>2 iin herhangi bir retim faaliyetinin de>erlendirme d252 kalmamas2 sa>lanmaktad2r. Hizmetler FE kapsam2nda yer almamaktad2r.

!D-E&FO& 2& 7"I*,&%GJ%N)+%-"GJ%& ^*I+;N&J%O"M"#&D-*G;_&G%J"-K&?%-%+%-J%&NE++*G;+;-K

Fiyat endeksi serisinde bir ay2n endeksinin bir nceki ay endeksine gre yzde de>i5imidir. Bu da fiyatlar genel dzeyindeki ayl2kde>i5im oran2n2 ifade etmektedir.

Kullan2c2lar iin fiyatlar genel dzeyinin bir ayl2k art252 ya da enflasyonun aydan aya seyri nemli ise, o zaman ayl2k de>i5imoranlar2n2n kullan2lmas2 gerekmektedir.

En! asyon


5

Ayl2k de>i5im oranlar2yla ilgili olarak a5a>2da yeralan rnekte Ekim 2007 cari ay olarak de>erlendirilmektedir.

I: Endeks de>eri ( It / It-1 ) _ 100 - 100 t: Cari ay t-1: Bir nceki ay

`-G%N&F2 2007 y2l2 ayl2k genel endeks de>erleri

6I+L+a9::T& 6N"#a9::W& 140.13 142.67

Ayl2k de>i5im (c) d (It / It-1)_100-100 d (142.67 / 140.13)_100-100 d 1.81

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, bir nceki aya gre c1.81 oran2nda art25 gerekle5mi5tir.

!D-E&FR&2&7"I*,&%GJ%N)+%-"GJ%&^X"-&VG]%N"&I;+;G&1-*+;N&*I;G*&$V-%&J%O"M"#&D-*G;_&G%J"-K&?%-%+%-J%&NE++*G;+;-K

Bir nceki y2l2n Aral2k ay2na gre de>i5im oran2 y2l2n ba52ndan itibaren fiyatlar genel dzeyinin ortalama de>i5im oran2n2vermektedir. Bu oran, fiyatlar genel dzeyinde y2lba52ndan ilgili dneme kadar olan de>i5imin tespitinde kullan2l2r.

Bir nceki y2l2n Aral2k ay2na gre de>i5im oranlar2yla ilgili olarak a5a>2da yeralan rnekte Ekim 2007 cari ay olarak de>erlendirilmektedir. I: Endeks de>eri ( It / IA ) _ 100 - 100 t: Cari ay A: Bir nceki y2l2n Aral2k ay2

En! asyon


6

`-G%N& 92 Aral2k 2006 ve Ekim 2007 y2l2 ayl2k genel endeks de>erleri

1-*+;Na9::T&&&6N"#a9::W 134.49 142.67

Aral2k ay2na gre de>i5im (c) d (It / IA) _100-100 d (142.67 / 134.49)_100-100

d 6.08

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, geen y2l2n Aral2k ay2na gre c6.08 oran2nda art25 gerekle5mi5tir.

!D-E& FS2& 7"I*,& %GJ%N)+%-"GJ%& ^$%Y%G& I;+;G& *IG;& *I;G*& $V-%&J%O"M"#&D-*G;_&G%J"-K&?%-%+%-J%&NE++*G;+;-K

Y2ll2k de>i5im olarak da ifade edilen bu oran, ilgilenilen aydaki fiyatlar genel dzeyinin geen y2l2n ayn2 ay2ndaki fiyatlar genel dzeyine gre de>i5imi gstermektedir. Sadece iki y2l2n ayn2aylar2ndaki endeksler kar52la5t2r2ld2>2 iin arada kalan di>er aylarda gerekle5en de>i5im oranlar2 bu hesaplamaya yans2mamaktad2r.Baz2 zel konularda, rne>in kira kontratlar2nda oldu>u gibi, y2l2nbelirli bir ay2 referans al2narak, referans al2nan bu ay2n bir nceki y2ldaki endeks de>erine gre de>i5imi isteniyorsa, geen y2l2n ayn2ay2na gre de>i5im oranlar2 kullan2lmal2d2r.

Bir nceki y2l2n ayn2 ay2na gre de>i5im oranlar2yla ilgili olarak a5a>2da yeralan rnekte Ekim 2007 cari ay olarak de>erlendirilmektedir.

I: Endeks de>eri ( It / It-12 ) _ 100 - 100 t: Cari ay t-12: Bir nceki y2l2n ayn2 ay2

En! asyon


7

`-G%N&O2 Ekim 2006 ve Ekim 2007 y2l2 ayl2k endeks de>erleri

6N"#a9::T&& 6N"#a9::W& & 132.47 142.67 Y2ll2k de>i5im (c) d (It / It-12)_100-100 d (142.67 / 134.47)_100-100 d 7.70

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, 2006 y2l2Ekim ay2na gre c7.70 oran2nda art25 gerekle5mi5tir.

!D-E&FT2&7"I*,&%GJ%N)+%-"GJ%&^DG"N"&*I+;N&D-,*+*#*+*-*&$V-%&J%O"M"#&D-*G;_&G%J"-K&?%-%+%-J%&NE++*G;+;-K

Geriye dnk 12 ay2n endeks rakam2 ortalamas2n2n, bir nceki 12 ayl2k endeks rakam2 ortalamas2na oran2 olarak ifade edilmektedir. Bu durumda en son 24 adet ayl2k endeks rakam2n2n i5leme al2nmas2gerekmektedir. Bu oran, y2l iindeki di>er aylardaki fiyat de>i5im oranlar2n2 da hesaba katt2>2 iin enflasyon oran2ndaki e>ilimi daha anlaml2 bir 5ekilde yans2tmaktad2r. Enflasyon oran2 d5k olan lkeler iin oniki ayl2k ortalamalara gre ya da bir nceki y2l2n ayn2ay2na gre de>i5im oran2n2 kullanmak ok farkl2 sonular getirmemektedir.

Oniki ayl2k ortalamalara gre de>i5im cari aya ait endeks de>eridahil, geriye dnk 12 aya ait endekslerin ortalamas2n2n (d1) bir nceki 12 ayl2k endeksler ortalamas2na (d2) oranlanmas2yla bulunmaktad2r.

Oniki ayl2k ortalamalara gre de>i5im oranlar2yla ilgili olarak a5a>2dayeralan rnekte Ekim 2007 cari ay olarak de>erlendirilmektedir.

En! asyon


8

I: Endeks de>eri ( d1 / d2 ) _ 100 - 100 t: Cari ay d1: Birinci dnem endeksleri ortalamas2 (Itg It-1ghh..gIt-11) / 12 d2: )kinci dnem endeksleri ortalamas2 (It-12g It-13gh..gIt-23) / 12

`-G%N&R2 d1Ye ait endeksler d2Yye ait endeksler

6N"#a9::WBBBK*);#a9::T&&&& &&6N"#a9::TBBK*);#a9::S& 142.67 g ... g 134.18 132.47 g ... g 122.14

12 12 d1 d 138.15 d2 d 126.77

12 ayl2k ortalamalara gre de>i5im (c) d (d1 / d2)_100-100 d ( 138.15/126.77 )_100-100 d 8.98

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, oniki ayl2k ortalamalara gre y2ll2k c8.98 oran2nda art25 gerekle5mi5tir.

!D-E&FW2&C;++;N&%GH+*)IDG&"Y"G&$V),%-$%&G%&D+#*+;J;-K

Y2ll2k enflasyon oran2 bir y2ll2k (oniki ayl2k) dnemde fiyatlar genel dzeyindeki de>i5imi ifade etmektedir. Y2ll2k enflasyon oran2n2hesaplamak iin iki yakla52m vard2r: Birincisi cari ay ile bir nceki y2l2n ayn2 ay2n2n fiyat endekslerinin kar52la5t2r2lmas2d2r. )kincisi ise cari ay dahil olmak zere son oniki ayl2k dnemin fiyat endekslerinin ortalamas2n2n, bu dnemden nceki oniki ayl2k dnemdeki ortalamas2 ile kar52la5t2r2lmas2d2r. )ki yakla52mda da ayn2 fiyat endeks serisi kullan2lmakla birlikte, sonular farkl2 2kmaktad2r.

En! asyon


9

E>er bulundu>umuz y2l iindeki fiyat art25 oranlar2 bir nceki y2la gre daha yava5 bir seyir izliyor ise o zaman geen y2l2n ayn2 ay2na gre de>i5im oran2, oniki ayl2k ortalamalara gre daha d5k 2kacakt2r.

E>er iinde bulunulan y2ldaki fiyat de>i5im oranlar2 bir nceki y2lagre daha h2zl2 bir seyir izliyor ise o zaman oniki ayl2k ortalamalara gre de>i5im oran2, geen y2l2n ayn2 ay2na gre de>i5im oran2ndan yksek 2kacakt2r.

rne>inj nu an iinde bulunulan ay2n 2007 Ekim ay2 oldu>uvarsay2l2rsa, geen y2l2n ayn2 ay2na gre de>i5im oran2, 2006 ile 2007 y2llar2 Ekim aylar2n2n kar52la5t2r2lmas2 olacakt2r.

I: Endeks de>eri

( It / It-12 ) * 100 - 100 t: Cari ay

t-12: Bir nceki y2l2n ayn2 ay2

6N"#a9::T&&&6N"#a9::W&

132.47 142.67

Y2ll2k de>i5im (c) d (142.67 / 132.47)*100-100

d 7.70

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, 2006 y2l2Ekim ay2na gre c7.70 oran2nda de>i5im gerekle5mi5tir.

Oniki ayl2k ortalamalara gre de>i5im oran2 ise 2006 y2l2 Kas2m l 2007 y2l2 Ekim aras2 gerekle5en 12 aya ait ayl2k endeks rakamlar2naait ortalama de>erin, 2005 y2l2 Kas2m l 2006 y2l2 Ekim aras2gerekle5en 12 aya ait ayl2k endeks rakamlar2na ait ortalama de>erin birbirine oran2n2n yzde olarak ifadesidir. K2sacas2, y2l

En! asyon


10

ierisindeki di>er aylar2n de>i5im oranlar2n2n etkisi de hesaplamalara dahil edilmi5 olacakt2r.

I: Endeks de>eri

( d1 / d2 ) * 100 - 100 t: Cari ay

d1: Birinci dnem endeksleri ortalamas2

(Itg It-1ghh..gIt-11) / 12

d2: )kinci dnem endeksleri ortalamas2

(It-12g It-13gh..gIt-23) / 12

d1Ye ait endeksler d2Yye ait endeksler

&K*);#&9::SBBB6N"#&9::T&&&&&&&&&K*);#&9::TBBB6N"#&9::W

(122.14gh.g132.47) / 12 (134.18 ghhg 142.67) / 12

d1 d 126.77 d2 d 138.15

12 ayl2k ortalamalara gre de>i5im (c) d(138.15 / 126.77)*100-100

d 8.98

Bu rnekte fiyatlar genel dzeyinde, 2007 y2l2 Ekim ay2nda, oniki ayl2k ortalamalara gre y2ll2k c 8.98 oran2nda de>i5imgerekle5mi5tir.

2006 Ekim ay2nda fiyat endeksinin 132.47 ve 2007 Ekim ay2ndafiyat endeksinin 142.67 olmas2 durumunda, geen y2l2n ayn2 ay2nagre art25 c 7.70Ytir. Son oniki ayl2k dnemin endekslerinin ortalamas2n2n 138.15, bir nceki oniki ayl2k dnemin endekslerinin ortalamas2n2n da 126.77 oldu>u d5nlrsej oniki ayl2kortalamalara gre de>i5im c 8.98 olarak bulunacakt2r. Oniki ayl2kortalamalar y2l iindeki d55 ve art25lar2 yans2tt2>2 halde geen y2l2nayn2 ay2na gre lmler, y2l iindeki bu dalgalanmalar2yans2tmamaktad2r.

En! asyon


11

!D-E&FZ2&@%N"-J%N&%GH+*)IDG&G%J"-K&

ekirdek enflasyonb enflasyonun gelece>ine ili5kin tahmin edici gc yksek olan, enflasyonun e>ilimini belirleyen ve para politikas2n2n olu5turulmas2na yard2mc2 olan bir gstergedir. ekirdek enflasyon, fiyatlarda gzlenen tm geici etkilerin ar2nd2r2lmas2sonucunda fiyatlar genel dzeyindeki art25 anlam2na gelmektedir. Bu geici etkilerin ar2nd2r2lmas2 iin zel kapsaml2 fiyat endeksleri ile hesaplanmaktad2r. Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan 2005 y2l2Ocak ay2ndan itibaren hesaplan2p yay2mlanan mzel Kapsaml2 TFE Gstergelerin Trkiye iin ekirdek enflasyon gstergeleridir.

!D-E&F[2&`M%+&K*Q)*#+;&T76&cV),%-$%+%-"&G*);+P%)*Q+*G#*N,*J;-K

zel Kapsaml2 TFE Gstergeleri, Tketici Fiyatlar2 Endeksinden baz2 alt kalemlerin d25lanmas2 yoluyla olu5turulan fiyat endeksleridir. Bu zel kapsaml2 fiyat endeksleri, tketici fiyatlar2nda gzlenen tm geici etkilerin ar2nd2r2lmas2 ile fiyat de>i5imlerini lmektedir. Bu nedenle, uluslararas2 piyasalardaki fiyat hareketlerine ba>l2 enerZi fiyatlar2, mevsimsel etkilere maruz rnlerin fiyatlar2, devletin kontrolnde belirlenen fiyatlar ve dolayl2 vergilerin (KDV, TV gibi), tketici fiyatlar2 endeksinden kademeli olarak ayr25t2r2lmas2 ile hesaplanmaktad2r. Hesaplanan bu gstergeler, gerekle5enenflasyonun kayna>2n2n a2klanmas2nda nemli bir ara olarak kullan2lmaktad2r.

!D-E&9:2&`M%+&K*Q)*#+;&T76&cV),%-$%+%-"&G%+%-J"-K&

zel Kapsaml2 TFE Gstergeleri hiyerar5ik olarak a5a>2daki 5ekildes2ralanabilir:

K15!1< ! (A) Mevsimsel rnler hari ! (B) )5lenmemi5 g2da rnleri hari ! (C) EnerZi hari

En! asyon


12

! (D) )5lenmemi5 g2da rnleri ve enerZi hari ! (E) EnerZi, alkoll ikiler ve ttn rnleri hari ! (F) EnerZi, alkoll ikiler, ttn rnleri, fiyatlar2

ynetilen/ynlendirilen di>er rnler ve dolayl2 vergiler hari

! (G) EnerZi, alkoll ikiler ve ttn rnleri, fiyatlar2ynetilen/ynlendirilen di>er

rnler, dolayl2 vergiler ve i5lenmemi5 g2da rnleri hari ! (H) )5lenmemi5 g2da rnleri, enerZi, alkoll ikiler, ttn

rnleri ve alt2n hari

1Y;N+*#*+*-2

Tan2mlarda d25lanan mal ve hizmet gruplar2n2n rnek ierikleri a5a>2da gsterilmi5tir.

6G%-d"2 Su, elektrik, tp, kalorifer yak2t2, kmr, odun, benzin, LPG, mazot, motor ya>2

1+ND++L& "YN"+%-&'%& ,L,LG&L-LG+%-"2&Rak2, viski, bira, 5arap, ttn ve sigaralar

&M+%G#%#"M&$;J*&L-LG+%-"2&Et, sakatat, bal2k, st, yumurta, taze meyve ve sebzeler

CVG%,"+%GaIVG+%GJ"-"+%G& H"I*,+*-2& Belediye ekme>i, at2k p, devlet hastanelerinde e5itli sa>l2k hizmetleri, otoban cretleri, e5itli toplu ta52ma cretleri, e5itli ileti5im hizmetleri, 5ans oyunlar2,niversite harc2, noter cretleri.

En! asyon


13

44B&6?=6K!;6A;6&&;c&;&&T6A1i5imin gstergesidir. Endeks, ortalama ve oranlar2n kullan2ld2>2 i5lemler dizisi sonunda bulunan ve yzdelerle ifade edilen say2dan ibarettir. Endekste biri k2yaslanan, di>eri temel olmak zere iki de>er vard2r. K2yaslanan de>er paya, temel de>er paydaya yaz2l2r. Oransal k2yaslamay2 kolayla5t2rmak iin blme i5leminin sonucu 100 ile arp2l2r. Bylece temel de>er 100 kabul edilerek di>erlerinin buna gre ka olaca>2 belirlenmi5 olur.

!D-E&992&6GJ%N)&Y%M",+%-"&G%+%-J"-K&

Endeks hesab2nda, endeksin cinsine ve kapsam2na uygun e5itli yntemler kullan2l2r. Bu nedenle, endeks hesaplama yntemlerini endeks e5itleri ile birlikte incelemek kolayl2k sa>lar. Endeksler 5u5ekilde s2n2fland2r2lmaktad2r:

FB&C%-&'%&M*#*G&%GJ%N)+%-"&& 9B&!*X",&'%&J%O"MN%G&%)*)+;&%GJ%N)+%-&& OB&.*)",&'%&X"+%M"N&%GJ%N)+%-&

!D-E&9O2&C%-&'%&M*#*G&%GJ%N)+%-"&G%J"-K&

Nfus, retim ve fiyat gibi herhangi bir istatistiki de>i5kene ait de>erlerin, blgeler, iller vb. gibi mekanlar itibariyle gsterdi>ioransal de>i5imin lsne yer endeksi denir. Ancak genellikle endeks denince ilk akla gelen, zaman endeksidir.

Yine nfus, retim ve fiyat gibi istatistiki de>i5kenlere ait de>erlerin zaman itibariyle gsterdi>i oransal de>i5imlerin lsne zaman endeksi denir. Bu endeksler bir zaman serisine dayan2rlar ve uygulamada yayg2n olarak kullan2l2rlar.

Endekslerle !lgili Temel Kavramlar


14

!D-E& 9R2& !*X",& '%& J%O"MN%G& %)*)+;& %GJ%N)+%-& G*);+,*G;#+*G;-K

Endekslerin sabit ve de>i5ken olarak ayr2m2 genellikle zaman serileri iin szkonusudur. Belirli bir dnemi veya belirli baz2 dnemlerin ortalamas2 esas kabul edilip, serinin btn de>erlerini bunun yzdesi olarak gsterilmesi suretiyle elde edilen endekse sabit esasl2endeks denir. De>i5ik devrelere ait verilerin kar52la5t2r2ld2>2 sabit dnem de>i5mez.

Esas al2nan dnem de>i5ken oldu>unda, di>er bir ifade ile, her de>er bir nceki dnemin de>eri ile kar52la5t2r2ld2>2nda buna de>i5ken esasl2 endeks denir.

!D-E&9S2&.*)",&'%&X"+%M"N&%GJ%N)+%-&G%J"-K&

Basit endeksler tek maddeyi kapsayan endekslerdir. Bile5ikendeksler iki veya daha ok maddeyi kapsamaktad2r.

!D-E&9T2&."+%M"N&%GJ%N)+%-&G*);+&P%)*Q+*G;-K

Bile5ik endeks hesab2nda kullan2lan yntemler 5unlard2r:

FB Basit toplam endeks: Endeksin kapsad2>2 maddelerin cari dnemdeki de>erlerinin toplam2, temel dnemdeki de>erlerintoplam2na blnr ve sonu 100 ile arp2l2r.

9B Basit endekslerin a>2rl2ks2z aritmetik ortalamas2: Temel dneme gre her madde iin hesaplanan basit endekslerin aritmetik ortalamas2n2n 100 ile arp2m2d2r.

OB Basit endekslerin a>2rl2kl2 aritmetik ortalamas2 veya a>2rl2kl2toplam endeks: Endeksin kapsad2>2 maddelerin endeksin konusuna gre tketim, retim, ithalat, iharacat vb. de>erlerinin toplam de>ere oranlanarak a>2rl2kland2r2lmas2 ile hesaplanan endekslerdir.



15

Bu yntemde yeralan temel endekslerj OBFB Sabit a>2rl2kl2 toplam endeks (Laspeyres Endeksi):

A>2rl2klar2n referans al2nd2>2 dnem endeksin ba5lang2 dnemi veya kar52la5t2r2lan dnemlerden nceki dnemdir.

OB9B De>i5ken a>2rl2kl2 toplam endeks (Paasche Endeksi): A>2rl2klar2n referans al2nd2>2 dnem kar52la5t2r2lan dnemlerden son dnemdir.

OBOB )deal endeks (Fisher Endeksi): Laspeyres ve Pasche Endekslerinin geometrik ortalamas2 al2narak hesaplanmaktad2r.Bylece a>2rl2klar, kar52la5t2r2lan dnemlerin her ikisine de ait olmaktad2r.

!D-E&9W2&6GJ%N)+%-&P*G$"&NDGE+*-&"Y"G&P%)*Q+*G;-K

Endeksler genellikle fiyatlar2n ya da miktarlar2n zaman iindeki de>i5imlerini lmek iin hesaplan2r. Gnmzde s2kl2kla kullan2lan fiyat endekslerinej tketici fiyat endeksi, retici fiyat endeksi, in5aat maliyet endeksi, iftinin eline geen fiyat endeksi, iftinin dedi>ifiyat endeksi, d25 ticaret fiyat endeksi rnek olarak verilebilir.

e5itli olaylar2n miktarlar2nda meydana gelen oransal de>i5imleri lmek amac2yla hesaplanan miktar endeksleri de fiyat endeksleri kadar nemlidir. Sanayi retim ve d25 ticaret miktar endeksleri en ok kullan2lan miktar endekslerine rnek olarak gsterilebilir.

!D-E&9Z2&7"I*,&%GJ%N)"&G%&J%#%N,"-K&

Fiyat endeksi, seilmi5 mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlar2n2n belli bir dneme gre de>i5imini ler. Endeks olu5turmak iin ilgilenilen piyasaya gre (tketici, retici, ihracat, ithalat vb.) ve bu piyasay2temsil edecek bir mal ve hizmet sepeti olu5turulur ve seilmi5maddelerin fiyatlar2 dnemsel olarak izlenir. Fiyat endeksleri, fiyatlar2n2n izlendi>i mal ve hizmet piyasas2na gre isimlendirilir.



16

Bunlaraj tketici fiyatlar2 endeksi, retici fiyatlar2 endeksi, ihracat fiyatlar2 endeksi, ithalat fiyatlar2 endeksi rnek olarak gsterilebilir.

!D-E&9[2&7"I*,&%GJ%N)+%-"G%&G%J%G&"P,"I*Y&JEIE+#*N,*J;-K

Bir lkenin ekonomik yap2s2n2n belirlenmesinde, ekonomik kararlar al2nmas2nda, ki5ilerin sat2n alma gcnn tespitinde, cret ve maa5lar2n belirlenmesinde, tketici taraf2ndan sat2n al2nan mal ve hizmetlerdeki perakende fiyatlar2n tespiti ve bu fiyatlarda zaman ierisinde meydana gelen de>i5imin belirlenmesinde fiyat endekslerine ihtiya vard2r. Yine sosyo ekonomik durum ve e>iliminbelirlenmesinde, konZonktrn tayini ve gelece>e dnk kararlar al2nmas2nda fiyat endekslerine ihtiya duyulmaktad2r.

!D-E& O:2& 7"I*,& %GJ%N)+%-"G"G& P%)*Q+*G#*);& "Y"G& $%-%N%G&,%#%+&J%O"MN%G+%-&G%+%-J"-K&

Hesaplaman2n yap2labilmesi iin gerekli olan de>i5kenler 5unlard2r:

! Mal ve hizmet sepeti ! Temel y2l a>2rl2klar2! Temel y2l fiyatlar2! Cari fiyatlar.

!D-E& OF2& 6GJ%N)+%-"G& P%)*Q+*#*);GJ*& NE++*G;+*G& #*+& '%&P"M#%,&)%Q%,"&G%J"-K&

Endekslerin hesaplanabilmesi iin, fiyatlar2n2n dnemsel olarak izlendi>i belirli bir mal ve hizmet listesine endeksin pmal ve hizmet sepetiq, veya pmadde sepetiq denir.

Endekslerde tm mal ve hizmetlerin dzenli olarak fiyat hareketlerini izlemek ok zordur. Bu nedenle belirlenen bir lte gre nemli mal ve hizmetlerle s2n2rland2r2larak temsil edilen sepete pmal ve hizmet sepetiq denir. Seilen mal ve hizmetlerj tr, miktar ve



17

kalite olarak a2ka tan2mlan2r ve endeksin amac2na ynelik olarak gncelli>i sa>lan2r.

!D-E&O92&6GJ%N)&P%)*Q+*#*);GJ*&NE++*G;+*G&*O;-+;N&G%J"-K&

Endeks hesaplanabilmesi iin gerekli, seilmi5 mal ve hizmetlerin toplam sepet ierisindeki de>erlerine ba>l2 olarak ald2klar2 paya a>2rl2k denir. )ki tr a>2rl2k szkonusudur.

!*X",& *O;-+;N2 Tketim ya da retim yap2s2 aylar ya da mevsimlerden etkilenmeyen maddelerin a>2rl2klar2na denir.

=%O"MN%G& *O;-+;N2 Tketim ya da retim yap2s2 mevsimlerden etkilenen maddelerin a>2rl2klar2na denir. rne>in tar2msal rnlerin ve giyim rnlerinin tketimi ve retimi mevsimlerden etkilenmektedir. Endeks kapsam2ndaki bu rnler retildikleri ve/veya tketildikleri aylarda daha fazla a>2rl2k almakta, arz ve talebinin olmad2>2 aylarda da daha az a>2rl2k almaktad2r. Bylece y2liinde aylar itibariyle toplam sepet iindeki etkileri de>i5kenlikgstermektedir.

!D-E&OO2&T%#%+&I;+&H"I*,;&G%J"-K&

Fiyat endeksleri hesaplanabilmesi iin gerekli olan mal ve hizmetlerin temel y2la ait 12 ayl2k ortalama fiyatlar2na temel y2l fiyat2denir. Temel y2l, endeksin daha sonraki dnemlerle kar52la5t2r2ld2>2y2ld2r.

!D-E&OR2&3*-"&H"I*,&G%J"-K&

Fiyat endeksleri hesaplanabilmesi iin gerekli olan mal ve hizmetlerin ilgili dnemde yrrlkte olan fiyatlar2na denir.


TK, Fiyat Endeksleri ve EnflasyonSorularla Resmi statistikler Dizisi - 3

18

Soru 35: Trkiyede ilk fiyat endeksi ne zaman yaymlanmtr?lk olarak 1914 ylnda Osmanl dneminde stanbul il merkezinden derlenen 26 maddenin perakende fiyatlaryla arlksz olarak Hayat Pahall Endeksi hesaplanmtr.

Daha sonra 1927 ylnda stanbul Ticaret Odas tarafndan bir alma balatlm ve stanbul Ticaret Odas 1929 ylnda, stanbul piyasasnda toptan muamele gren 52 maddenin arlkl geometrik ortalamas ile hesaplanm "Toptan Eya Fiyatlar" endeksini yaymlamtr.

Soru 36: lkemizde fiyat endeksi konusunda hangi almalar yaplmtr?Trkiye statistik Kurumu tarafndan hesaplanan tketici ve retici fiyatlar endeksleri temel yllar ve kapsamna gre aadasralanmtr:

Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE)

Temel Yl1955=100 Ankara iin TFE 1958=100 Ankara iin TFE 1968=100 11 il, Trkiye iin TFE 1978-1979=100 14 il, 5 blge, Trkiye iin Kentsel Yerler TFE 1987=100 16 il, 5 blge, Trkiye iin Kentsel Yerler TFE 1994=100 19 il, 7 blge, Trkiye iin Kentsel Yerler TFE 2003=100 81 il, 26 istatistiki blge, Trkiye iin TFE

Endekslerle lgili Temel Kavramlar


19

-%,"]"&7"I*,+*-;&6GJ%N)"&f76g&

T%#%+&C;+1981d100 Trkiye (Toptan E5ya Fiyatlar2 Endeksi) 1987d100 Trkiye (Toptan E5ya Fiyatlar2 Endeksi) 1994d100 Trkiye (Toptan E5ya Fiyatlar2 Endeksi) 2003d100 Trkiye (retici Fiyatlar2 Endeksi)

!D-E&OW2&6GJ%N)+%-&G%J%G&I%G"+%G#%N,%J"-K&

Sosyal, ekonomik ve kltrel a2dan h2zl2 ve byk bir de>i5im iinde olan lkemizde zaman ierisinde teknoloZinin de getirdi>iyenilikler do>rultusundaj retimi ve/veya sat252 yap2lan mal ve hizmetlerin de>i5iklik gstermesi nedeniyle toplumumuzun tketim yap2s2nda da de>i5ime neden olmaktad2r.

retimdeki sektrlerin, firmalar2n ve rnlerin paylar2nda ve yap2lar2nda de>i5iklikler olmaktad2r. Bu de>i5im erevesinde baz2mal ve hizmetler yerini yenilerine b2rak2rken, baz2lar2 da tketim ierisindeki nemini yitirmektedir. rne>inj cep telefonu, DVD, kontak lens, bilgisayar gibi rnlerin tketimi gnden gne artmaktad2r. Jeton, kibrit, mektup gnderme, gibi mal ve hizmetlerin tketimi azalmaktad2r.

Tketim ve retim yap2s2ndaki bu de>i5ikliklerin endekslere yans2t2labilmesi ve endekslerin gncel olmas2 ka2n2lmaz bir olgudur. Uluslararas2 tavsiyelerde de endekslerin be5 y2lda bir yenilenmesi nerilmektedir.



20

444B&TK6T&3&&7&C1T;1A4&6?=6K!&&fT76g&

!D-E&OZ2&TLN%,"]"&H"I*,+*-;&%GJ%N)"&fT76g&G%J"-K&

Tketici Fiyatlar2 Endeksi (TFE), belirli bir referans dneminde bireylerin ortalama tketim kal2plar2n2 yans2tan bir mal ve hizmet sepetinin zaman iinde fiyat de>i5imini ler. Endeks sepetinde yer alan mal ve hizmetlerin miktar ve kalite de>i5meleri gznne al2narak endeksin sadece fiyat hareketlerini yans2tmas2sa>lanmaktad2r.

Perakende fiyat de>i5imleri ve bu fiyat de>i5imlerinden bireylerin nas2l etkilendikleri ile ilgili enflasyon oran2, TFE de>i5im oran2d2r.

!D-E&O[2&T76&P*G$"&*#*Y+*-&"Y"G&NE++*G;+;-K

TFE de>i5ik amalar iin kullan2l2r. Bu amalardan en nemlileri:

! Makro ekonomik anlamda enflasyonun llmesi ve di>erlkelerin enflasyonlar2yla kar52la5t2r2lmas2,

! Hkmetlerin ekonomik politikalar2n2n belirlenmesi, ! cretlerin ve fiyatlar2n ayarlanmas2,! Herhangi bir de>er verisinin enflasyondan ar2nd2r2lmas2

(deflatr olarak kullan2lmas2),! Milli muhasebe hesaplar2na gsterge olmas2,! Fiyat analizlerine gsterge olmas2,! Ticari faaliyetlerin ynlendirilmesi, ! Perakende fiyat ve kira art25 tespitlerine gsterge olmas2d2r.

!D-E&R:2&T76&,L#&TL-N"I%UI"&,%#)"+&%,#%N,%"J"-K&

Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan hesaplanmakta olan 2003 Temel Y2ll2 TFE harcamay2 yapan ki5ilerin uyru>una ve yurtiinde yerle5ik olup olmad2>2na bak2lmaks2z2n TrkiyeYde yap2lan tm tketim harcamalar2n2 kapsamaktad2r. Kapsamda, nfusun gelir



21

gruplar2na veya co>rafi blgelere gre herhangi bir ayr2myap2lmam25t2r.

!D-E& RF2& \*G$"& I%-+%M"#& I%-+%-"& "Y"G& T76&P%)*Q+*G#*N,*J;-K

2003 Temel Y2ll2 TFE, mTrkiyen iin ve m)statistiksel Amal2 Blge Birimleri S2n2flamas2nna gre 26 Blge iin hesaplanmaktad2r.Ankara, )stanbul, )zmir illeri kendi ba5lar2na birer blge olu5turmaktad2r. Ek 1Yde blgelerin kapsad2>2 iller belirtilmi5tir.

!D-E&R92&T76&N"#+%-"G&P*-]*#*+*-;G;&,%#%+&*+;-K2003 Temel Y2ll2 TFEYde, aralar2nda akrabal2k ba>2 bulunsun ya da bulunmas2n, ayn2 konutta veya ayn2 konutun bir blmnde ya5ayan bir veya birden fazla ki5iden olu5an hanehalklar2n2n,kurumsal nfus olarak adland2r2lan okul, yurt, otel, ocuk yuvas2,huzurevi, hastane, hapisane, k25la ve orduevlerinde ya5ayan ki5ilerin ve bunlar2n yan2s2ra, yurtiinde yerle5ik olarak ikamet etmeyen turistlerin yapt2klar2 bireysel tketim harcamalar2 temel al2nmaktad2r.

!D-E&RO2&T76UI%&,%#%+&D+*G&N",+%&G*);+&)%Y"+#%N,%J"-K&

TFE, tan2m2ndan da anla52laca>2 zere, belirli bir kitlenin tketimine konu olan mal ve hizmet sepetinin zaman ierisindeki fiyat de>i5imini yans2t2r. Bu durumda ncelikle endeks kapsam2na al2nan nfusun belirlenmesi gerekir. TFEqde, endeksin amac2nagre kitlenin seiminde alternatif yakla52mlar olabilmektedir. Bunlarj co>rafi kapsam, sosyal kapsam, gelir kapsam2, nfus kapsam2 vb. kriterlerdir. lkenin belirli kesimleri kent, k2r veya blgesel ayr2mdaele al2narak endeksler hesaplanabilmektedir. Endeks hesaplanmas2nda kitle o lkede ya5ayan toplam nfus olabilece>igibi, gelir gruplar2na, gelir kaynaklar2na veya geim tarz2na gre seilmi5 kitleler de (i5i, cretli, mte5ebbis gibi) olabilmektedir.



22

Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan hesaplanmakta olan 2003 Temel Y2ll2 TFE herhangi bir co>rafi, demografik veya gelir grubu ayr2m2na gitmeden yurtiinde tketim harcamas2 yapan tm bireyleri kapsamaktad2r.

!D-E& RR2& 9::O& T%#%+& C;++;& T76UI%& ,%#%+& D+*G& ,LN%,"#&G%J"-K

Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan hesaplan2p yay2mlanan m2003 Temel Y2ll2 TFEnnin temel amac2, piyasada tketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlar2ndaki de>i5imi lerek enflasyon oran2n2hesaplamakt2r. Bu amaca ynelik olarak hanehalklar2, turistler ve kurumsal nfusun yapt2>2 bireysel tketim harcamalar2 ve bylece yurtiinde yap2lan tm G"P*"&Q*-*)*+&,LN%,"#&P*-]*#*+*-; temel al2nmaktad2r.

!D-E& RS2& \*G%P*+N;G;G& G"P*"& Q*-*)*+& ,LN%,"#& P*-]*#*);G%J"-K

Hanehalk2n2n nihai parasal tketim harcamas2, hanehalklar2n2nsat2nalma yoluyla yapt2>2 harcamalard2r. Bu kavram, hanehalklar2n2nkendi tketimlerine ynelik retimleri, di>er hanelerden mal ve hizmet olarak ald2klar2 yard2mlar gibi yine tketim kapsam2nda olan ama parasal olarak piyasada al2m-sat2ma konu olmayan unsurlar2kapsamaz. K2saca, bireylerin mal ve hizmet piyasas2nda yapt2klar2tm parasal harcamalard2r.

!D-E&RT2&\*G%P*+N;&TLN%,"#&P*-]*#*+*-;&G*);+X%+"-+%G#%N,%J"-K&

Hanehalk2 bte anketlerinde, hanehalklar2n2n anket ay2nda yapt2klar2 g2da, giyim, sa>l2k, ula5t2rma, konut, ev e5yas2 ve benzeri konulardaki tketim harcamalar2na ili5kin sorular sorulmaktad2r.Hanehalklar2n2n yapt2klar2 tketim harcamalar2, hanehalk2n2n yapt2>2tm harcamalar2 gnlk olarak kay2t etti>i mHanehalk2 Harcama Kay2t Defterin ve hanede bulunan 15 ve daha byk ya5taki fertlerin



23

bireysel harcamalar2n2 kaydettikleri mFerdi Harcama Kay2t Defterin arac2l2>2yla anketrler taraf2ndan derlenmektedir. Ayn2 5ekilde Trkiye )statistik Kurumu turistlerin ve kurumsal nfus olarak adland2r2lan okul, yurt, otel, ocuk yuvas2, huzurevi, hastane, hapishane, k25la ve orduevinde ya5ayan ki5ilerin bireysel tketim harcamalar2n2 da zel anketlerle derleyerek TrkiyeYde yap2lantoplam tketim harcamalar2n2 mal ve hizmet ayr2m2nda elde etmektedir.

!D-E&RW2&T76&P%)*Q+*#*);&"Y"G&G%&,L-&'%-"+%-&$%-%N+"J"-K&

TFEqyi hesaplamak iinj bir pmal ve hizmet sepetiq ile bu mal ve hizmetler iin yap2lan pharcama de>erlerineq, ptemel y2lq ve pcari ay fiyatlar2naq ihtiya vard2r.

!D-E&RZ2&T76&P%)*Q+*#*);GJ*&$%-%N+"&D+*G*+&'%&P"M#%,+%-&G*);+);G;H+*GJ;-;+#*N,*J;-K

Mal ve hizmet s2n2flamas2n2n temelini, mmkn oldu>unca birbiriyle ili5kili olan ayn2 tketim ve retim zelli>ine ve benzer fiyat hareketlili>ine sahip maddelerin biraraya getirilmesi olu5turmaktad2r. Madde e5idinden, mal ve hizmet grubuna kadar endeks hesaplanabilmesi ve uluslararas2 endeks kar52la5t2rmalar2n2nyap2labilmesi iin de s2n2flamaya ihtiya vard2r.

TFEqnin hesaplanabilmesi iin kullan2lan s2n2flama mUlusal Hesaplar S2n2flamas2nn2n (SNA- System of National Accounts) alt al25mas2 olan mAmaca Gre Ki5isel Tketim Harcamalar2 S2n2flamas2nd2r (COICOP-Classification of Individual Consumption by Purpose). S2n2flama madde e5idinden ba5lamakta ve ana gruplara kadar devam etmektedir.

!D-E&R[2&T76&);G;H+*#*);GJ*&I%-*+*G&*G*&$-EQ+*-&G%+%-J"-K&

Amaca Ynelik Ki5isel Tketim Harcamalar2 S2n2flamas2Ynda yeralan ana gruplar 5unlard2r:



24

1. G2da ve alkolsz iecekler 2. Alkoll iecekler ve ttn 3. Giyim ve ayakkab24. Konut5. Ev e5yas26. Sa>l2k7. Ula5t2rma8. Haberle5me9. E>lence ve kltr 10. E>itim11. Lokanta ve oteller 12. e5itli mal ve hizmetler

!D-E&S:2&T76*+&'%&P"M#%,&)%Q%,"&G%J"-K&

TFEqnin hesaplanabilmesi iin gereken, fiyatlar2n2n takip edilece>iseilmi5 mal ve hizmetlerden olu5an sepete mal ve hizmet sepeti denir.

!D-E&SF2&T76*+&'%&P"M#%,&)%Q%,"&G*);+&X%+"-+%G"-K&

TFEqnin temeli, hanelerin belirli bir dnemde yapt2klar2 tketim harcamalar2na dayanmaktad2r. Tketim harcamalar2na konu olan mal ve hizmetlerin neler oldu>u ve ne miktarda sat2n al2nd2>2n2nbelirlenmesi gerekmektedir. Bunun iin hanehalklar2n2n tketim harcamalar2 sHanehalk2 Bte Anketis ile, turistlerin tketim harcamalar2 sYabanc2 tiyaretiler Anketis ile, okul, yurt, otel, ocuk yuvas2, huzurevi, hastane, hapisane, k25la ve orduevlerinde ya5ayan ki5ilerin tketim harcamalar2 da mKurumsal Nfusa Ynelik Tketim Harcamalar2 Anketin ile belirlenmektedir.

Her bir mal ve hizmet iin yap2lan tketim harcamas2j toplam harcama iinde ald2>2 paya gre s2ralanarak, her bir harcama grubunda nemli paya sahip mal ve hizmetler sepetine dahil



25

edilmektedir. Hanehalklar2 taraf2ndan belirli bir ihtiyac2 kar52lamak amac2yla sat2n al2nan tm mal ve hizmetlerin endeks kapsam2 iinde yer almas2 imkans2z oldu>u iin, en ok tketim harcamas2 yap2lan mal ve hizmetler endeks kapsam2na al2nmaktad2r.

!D-E& S92& T76& #*+& '%& P"M#%,& )%Q%,"& G%& );N+;N+*$LG]%++%G#%N,%J"-K&

TFE mal ve hizmet sepeti her y2l2n Aral2k ay2ndagncellenmektedir.

!D-E& SO2& T76UJ%& Q"I*)*I*& I%G"& Y;N*G& #*JJ%+%-& %GJ%N)%&J*P"+&%J"+%X"+"-"K&

Piyasaya yeni 2kan maddeler tketim harcamalar2nda nemli bir paya sahip oldu>unda, y2l sonunda mal ve hizmet sepetinin ve harcama a>2rl2klar2n2n gncellenmesi s2ras2nda endekse dahil edilmektedir. Yeni nem kazanan mal ve hizmetler tketici piyasas2n2n izlenmesi ve her y2l uygulanmakta olan tketim harcamalar2 anketleri ile belirlenmektedir.

!D-E& SR2& T76& #*+& '%& P"M#%,+%-"G"G& )%Y"#"GJ%& P*G$"&V+YL,+%-&J"NN*,%&*+;G#*N,*J;-K

Endeks kapsam2nda yeralan mal ve hizmetlerin seimindej ! Hanehalklar2n2n tketim harcamalar2nda nemli bir a>2rl2>a

sahip olmas2,! Tan2mlanabilir nitelikte olmas2,! Birim fiyat2na ula5man2n mmkn olmas2,! Fiyat2n2n izlenebilir olmas2,! Tketim harcamas2nda e5ik nemde a>2rl2k almamas2na

ra>men yak2n zamanda a>2rl2k almas2 muhtemel mal ve hizmetlerden olu5ur.



26

!D-E& SS2& T76*+& '%& P"M#%,& )%Q%,"& D+EM,E-E+E-N%G& P*G$"&P*-]*#*+*-&N*Q)*#&J;M;&,E,E+#*N,*J;-K

Endeks mal ve hizmet sepeti olu5turulurkenj! Hanehalk2 fertlerinin i5yerleri iin yapt2klar2 harcamalar, ! Haneler taraf2ndan yat2r2m amac2yla yap2lan harcamalar

(gayrimenkul al2m2, antika al2m2 gibi),! Tasarruflar,! Hanehalk2 fertlerinin yurtd252nda yapt2klar2 harcamalar, ! Gelir vergileri ve di>er dolays2z vergiler,! Kulp aidatlar2 ve ba>25lar,! Parasal borlar ve verilen hediyeler, ! Emekli ve sosyal gvenlik aidatlar2, hayat sigortas2 vb. sigorta

primleri gibi harcamalar kapsam d252nda tutulmaktad2r.

!D-E&ST2&9::Z&I;+;&T76&*G*&P*-]*#*&$-EQ&)*I;);b&*+,&$-EQ&)*I;);b&*JJ%&)*I;);&'%&$-EQ+*-;G&*O;-+;N+*-;&G%+%-J"-K&

2008 y2l2 itibariyle, 2003 Temel Y2ll2 TFEqde, 12 ana grup, 44 alt grup ve 454 madde kapsanmaktad2r. Sepete e5itleriyle birlikte toplam 851 rn girmektedir. Ek 2 sepetteki madde ve madde gruplar2n2n ana harcama gruplar2na gre da>2l2m2 ve ana harcama grup a>2rl2klar2n2 gsterilmektedir.

!D-E& SW2& T76UJ%& #*+& '%& P"M#%,+%-"G& *O;-+;N& '%-"+%-"G"G&N*IG*O;&G%J"-K&

Madde a>2rl2klar2, her bir maddeye ili5kin harcama de>erlerinin ilgili madde grubunun toplam harcama de>erindeki paylar2d2r. TFEqde kullan2lan a>2rl2klar mHanehalk2 Bte Anketin, mKurumsal Nfus Tketim Harcamas2 Anketin ve mYabanc2 tiyaretiler Anketin olmak zere anketten elde edilmektedir. Ancak verilerin hanehalk2bte anketinden elde edilemedi>i veya yetersiz oldu>u tketim maddelerinde retim, ihracat, ithalat ve perakende ticaret gibi e5itli anketlerden elde edilen bilgiler yard2mc2 kaynak olarak kullan2lmaktad2r.



27

!D-E&SZ2&T76UJ%&*O;-+;N+*-&G*);+&P%)*Q+*G;-K

Mal ve hizmetlerin nitelikleri gznne al2narak bu tketim maddeleri iin yap2lan harcama de>erleri ve toplam harcama iindeki paylar2 incelenmi5tir. Yap2lan incelemede baz2 maddelerin aylar itibariyle mevsimsel farkl2l2k ve de>i5kenlik gsterdi>i, baz2maddelerin ise aylar itibariyle sabit kald2>2 gzlenmi5tir. Aylar itibariyle farkl2l2k gsteren maddeler (giyim, sebze ve meyve gibi) iin, ayl2k harcama de>erleri kullan2larak ayl2k de>i5ken a>2rl2khesaplanm25t2r. Di>er maddelere ait a>2rl2k hesaplamas2 iin 1 Ocak - 31 Aral2k 2003 tarihleri aras2ndaki 12 ayl2k tketim de>erleri kullan2larak y2ll2k sabit a>2rl2k kullan2lm25t2r.

Maddeye ili5kin harcama de>eriMadde a>2rl2>2 d Maddeninin ait oldu>u alt gruba ait toplam harcama de>eri

nekil 1Yde pG2da ve alkolsz ieceklerq grubunda a>2rl2klar2n hesaplanmas2ile ilgili 5ema bulunmaktad2r:

GIDA ve ALKOLSt !!"#"$%"&

()*+

",-., /. 012!3314

564678 9.4:176

564678 913;.9:.3.4

",-.,564678 G7 /. ;6".4 012!3314

*6".4 H!4!7?4?73.46

E1,1471 *6".4 012!3?4?73.46

N%N"+&FB&TLN%,"]"&H"I*,+*-;&%GJ%N)"&hc;J*&'%&*+ND+)LM&"Y%]%N+%-U&$-EXE&"Y"G&*O;-+;N&)"),%#"&



28

!D-E& S[2& T76& "Y"G& ^H"I*,& J%-+%#%_& N*Q)*#;G*& $"-%G&I%-+%M"#&I%-+%-"&G*);+&X%+"-+%G"-K&

Fiyatlar2n derlendi>i rnek yerle5im yerleri tespit edilirken konut say2s2, nfus yo>unlu>u ve i5yeri say2s2 temel lt olarak al2nm25t2r. Nfus ve bina say2mlar2 ile 2003 y2l2 Hanehalk2 Bte AnketiYnden elde edilen harcama da>2l2mlar2 yerle5im yerlerinin rneklemini belirlemede kullan2lm25t2r. Bunun sonucunda 2008 y2l2 itibariyle, 81 il ve 73 ile fiyat derleme kapsam2na al2nm25t2r.

!D-E&T:2&T76UJ%&H"I*,+*-;G&J%-+%G#%)"GJ%&J"NN*,%&*+;G#*);$%-%N%G&NDGE+*-&G%+%-J"-K&

TFEqde kapsanan mal ve hizmetlere ait fiyatlar2n derlenmesinde iki nemli unsur szkonusudur. Bunlarj kapsamdaki her bir mal ve hizmet iin derlenecek mfiyat say2s2n ve mbu fiyatlar2n derlenece>ii5yerlerinin seimindir.

!D-E&TF2&T76UJ%& H"I*,&J%-+%G%]%N& "MI%-+%-"G"G& )%Y"#"&G*);+I*Q;+;-K

Seilen yerle5im yerlerinde endekste kapsanan mal ve hizmetlerin sat252n2n yap2ld2>2 i5yerleri (market, giyim ma>azas2, bakkal, kasap, manav, muayenehane vb.) a5a>2da belirlenen ltlere gre seilmektedir:

! )5yerinin halk2n yo>un al25veri5 yapt2>2 yerlerden biri olmas2,! )5yerinde aran2lan nitelikte maddelerin topluca bulunabiliyor

olmas2,! )5yerinin faaliyet de>i5tirme veya kapanma gibi e>iliminin

olmamas2,



29

! )5yeri aran2lan nitelikleri sa>l2yorsa, daha nceki endekste takip edilen i5yerlerinden olmas2,

! Giyim ma>azalar2n2n mmkn oldu>unca kad2n, erkek, ocuk ve bebek giysilerini bir arada sat2yor olmas2,

! zel amal2 olarak sadece belirli bir kesime ynelik sat25yapan kurum, vak2f, vb. trden bir i5yeri olmamas2,

! )5yerinin fiyat derleme konusunda i5birli>ini kabul ediyor olmas2d2r.

taman ierisinde TFEqde kapsanan i5yerleri kapanabilir, faaliyet de>i5tirebilir veya takip edilen rnler bulunmayabilir. Bu durumda, yeni i5yerleri ile eski i5yerleri, madde tan2mlar2 ve fiyatlar bak2m2ndan kar52la5t2r2l2r ve tutarl2l2k sa>lanarak yeni i5yeri endekse dahil edilmektedir.

!D-E& T92& T76UJ%& *IG;& #*JJ%& "Y"G& J%-+%G%]%N& H"I*,& )*I;);G*);+&X%+"-+%G#%N,%J"-K&

Belirli bir mal ve hizmet iin derlenecek fiyat say2s2, mal ve hizmetlerin i5yerleri aras2ndaki fiyat farkl2la5ma derecesine ba>l2d2r.E>er, mal ve hizmetin fiyat de>i5imi fazla ise, fiyat de>i5iminin daha az oldu>u mal ve hizmete gre daha fazla fiyat say2s2na gerek vard2r. Pilot al25malarda madde tan2mlar2n2n belirlenmesi s2ras2nda maddeler, i5yerleri aras2ndaki fiyat farkl2la5mas2na (varyans2na) gre ayr2lm25 ve bu madde gruplar2 iin yeterli say2da fiyat gzleminin yap2lmas2 sa>lanm25t2r.

!D-E&TOB&T76UJ%&H"I*,+*GJ;-#*&);-*);GJ*N"&K=>&'%&X%GM%-"&'%-$"+%-&J"NN*,%&*+;G;-K

TFEqde fiyatlar, tketicinin dedi>i KDV vb. vergiler dahil, pe5in sat25 fiyatlar2 olarak derlenir.



30

!D-E& TR2& in baz2 marketlerin al25veri5kart2na sahip olan m5terilerine ynelik indirimli fiyatlar endeks kapsam2na al2nmamaktad2r.

)ndirimlerde dikkat edilecek nemli nokta mal2n kalitesinin de>i5memesidir. Fiyatlarda meydana gelen indirimler mal2nkalitesinin de>i5mesinden veya defolu olmas2ndan kaynaklan2yorsa bu fiyatlar dikkate al2nmamaktad2r. Baz2 perakende sat2c2lar2 ucuz satmak amac2yla takipte olan rnlerin kalitesini de>i5tirip ayn2 mal gibi piyasaya srebilir, bu gibi durumlarda gerekli kalite ayarlamas2yap2larak fiyatlar endeks hesab2na dahil edilmektedir.

!D-E& TT2& T76UJ%& H"I*,& J%-+%#%N& "Y"G& "MI%-"GJ%G& #*JJ%&)%Y"#"&I*Q;+;-N%G&NE++*G;+*G&V+YL,+%-&G%+%-J"-K&

TFEqde, i5yerlerinde maddenin tan2mlanmas2nda belli ltler kullan2lm25t2r. Bu ltlerj

! Maddenin tan2m2n2n do>ru ve net yap2labiliyor olmas2,! Maddenin tan2m2n2n endeks kapsam2ndaki tan2m ile tutarl2

olmas2,! Kalite fark2 olmamas2,



31

! l biriminde tutarl2l2k sa>lanmas2,! Maddenin i5yerinde sat252n2n srekli olmas2,! Takip edilen maddenin ait oldu>u madde grubuna ait

maddelerin de fiyat2n2n takip edilebilir olmas2d2r.

!D-E&TW2&T76UJ%&^#*JJ%&,*G;#;_&G"Y"G&VG%#+"J"-K&

TFEqde ayn2 kalitedeki ve ldeki maddelerin fiyatlar2n2n takip edilmesi esast2r. Bunun iin madde tan2mlar2n2n standart hale getirilmesi gerekmektedir. Fiyat derleyen ki5inin benzer rnler aras2ndan endeks kapsam2ndaki maddeyi rahatl2kla ay2rt edebilmesi iin madde tan2mlar2n2n mmkn oldu>unca ayr2nt2l2 olmas2na dikkat edilmesi gerekmektedir. Bylece fiyat derleyen ki5ilerin de>i5mesidurumunda ayn2 maddenin fiyat2n2n derlenebilmesi sa>lanabilmektedir. Marka, model, l birimi ve maddeye ili5kin di>er zel bilgilerden olu5an tan2mlar fiyat derlemede en nemli unsurdur. Ayr2ca bir madde e5idinin retimden kalkmas2 veya talebin azalmas2 vb. nedenlerle piyasada bulunamamas2durumundaj ikame edilecek rnn seiminde madde tan2mlar2yard2mc2 olmaktad2r.

!D-E&TZ2&T76UJ%&^,%#%+&I;+&H"I*,+*-;_&G*);+&P%)*Q+*G;-K

2003 Temel Y2ll2 TFE iin seilen maddelerin temel y2l fiyatlar2 (Po), 1 Ocak-31 Aral2k 2003 tarihleri aras2ndaki 12 ayl2k dnemin fiyatlar2n2n ortalamas2d2r. De>i5ken a>2rl2kl2 maddelerin fiyatlar2 ise bulunduklar2 aylardaki a>2rl2klarla elde edilmi5 a>2rl2kl2 ortalama fiyatlard2r. tincirleme endeks yap2s2 kapsam2nda daha sonraki y2llarda, her y2l2n Aral2k ay2 fiyatlar2 temel y2l fiyatlar2 olarak al2nacakt2r.

Temel y2l fiyatlar2 de>i5ik kaynaklar kullan2larak belirlenmi5tir. 1 Ocak l 31 Aral2k 2003 tarihleri aras2 uygulanan m2003 Hanehalk2Bte Anketiqninn dnemsel verileri ile seilen maddeler ve bu maddelere ait birim fiyatlar incelenmi5tir. Ayr2ca 1994d100 Kentsel



32

Yerler TFEqde kapsanan maddelerin 2003 y2l2na ait fiyatlar2irdelenmi5 ve bunlarla beraber yeni maddelerin fiyatlar2 derlenmeye ba5lanm25t2r. Bu al25malar sonucu temel y2la ait ayl2k birim fiyatlar belirlenmi5tir.

!D-E& T[2& T76UJ%& H"I*,& J%-+%G"-N%G& G%+%-%& J"NN*,&%J"+#%N,%J"-&K&

TFEqye ait fiyatlar2n derlenece>i tarihlerin i5yerindeki yetkililer taraf2ndan nceden biliniyor olmas2 ve zellikle al25veri5in yo>un oldu>u zamanlar2n seilmemesi gerekmektedir. Aksi halde, i5yo>unlu>undan dolay2 i5yeri yetkilisinin fiyat derlemede yard2mc2olmamas2 gibi istenmeyen bir durum szkonusu olabilmektedir.

Fiyat derlenirken ilgili maddenin ara5t2rmaya konu madde tan2m2nauyup uymad2>2na dikkat edilmekte, dolay2s2yla do>ru maddenin fiyat2n2n derlendi>inden emin olunmaktad2r. E>er fiyatlarda de>i5imszkonusu ise bunun nedenleri ara5t2r2lmaktad2r. Fiyatlarda meydana gelen de>i5imin gerek fiyat de>i5imi mi yoksa kalite de>i5iminden mi kaynakland2>2 belirlenmektedir.

!D-E&W:2&3*-"&H"I*,&G%J"-K

Endeksin hesaplanabilmesi iin gereken cari fiyatj endeks kapsam2na al2nan maddelerin ilgili ayda derlenen fiyatlar2d2r.TFEqde kapsanan mal ve hizmetlerin ayl2k fiyatlar2 tm il merkezleri ve seilmi5 yerle5im yerlerindeki, seilmi5 i5yerlerinden takip edilmektedir.

!D-E&WF2&T76UJ%&]*-"&H"I*,+*-&G*);+&J%-+%G#%N,%J"-K&

Ayl2k cari fiyatlar, ay2n 10. ve 20. gnlerini iine alan haftalarda, ay ierisinde fiyat de>i5ikli>inin ok s2k oldu>u taze sebze ve meyveler ile petrol rnleri iin her hafta derlenmektedir. Kiralar iin de ayda bir defa bilgi toplanmaktad2r.



33

lke genelinde, yerle5im yerlerine gre fiyat farkl2l2>2 gsteren maddelerin ayl2k fiyatlar2, yerle5im yerlerinden sorumlu T)K Blge Te5kilat2ndaki mfiyat izleme anketrlerin taraf2ndan derlenmektedir.

lke genelinde yerle5im yerlerine gre fiyat farkl2l2>2 gstermeyen maddelerin ayl2k fiyatlar2 ise T)K Ankara Blge Mdrl> fiyat birimince derlenmektedir. T)K Ankara Blge Mdrl> Fiyat birimi taraf2ndan derlenen bu maddeler aras2nda 5unlar yeralmaktad2r:Devlet hastanesi masraflar2, uak bileti, telekomnikasyon hizmetleri, tekel rnleri.

!D-E&W92&T76UJ%&N"-*&X%J%++%-"&G*);+&J%-+%G"-K&

Tfeqde kira bedellerinin izlenece>i konutlara ait adres, kirac2n2n ad2,soyad2, telefonu gibi bilgilerle konutun 2s2tma sistemi, oda say2s2 vb. zelliklerinin bulundu>u formlar arac2l2>2 ile her ay kirac2 taraf2ndan denen kira bedelleri sorulmaktad2r. Kira bedelleri fiyat izleme anketrleri taraf2ndan telefonla veya kirac2larla yzyze gr5lmek suretiyle derlenmektedir.

!D-E&WO2&T76&N*Q)*#;GJ*N"&N"-*+;N&NDGE,+*-;GJ%O"M,"-"+#%)"&)VMNDGE)EEJE-K&

Kira fiyat2 derlenen konut kirac2n2n 2kmas2 ile uzun sre bo5kalabilir, ev y2k2labilir veya sat2labilir. Bu durumlarda konutun zellikleri dikkate al2narak yeni bir kiral2k konut ile ikame edilmektedir.

!D-E&WR2&T76UJ%&X"-*JJ%G"G&XV+$%&H"I*,;&G*);+P%)*Q+*G;-K

Blge fiyat2, maddenin bir blgedeki yerle5im yerlerinden derlenen cari fiyatlar2n2n geometrik ortalamas2 al2narak hesaplanmaktad2r.Blge fiyatlar2, blgesel TFEqnin hesaplanmas2nda kullan2lmaktad2r.



34

!D-E& WS2& T76UJ%N"& X"-& #*JJ%G"G& TL-N"I%& H"I*,;& G*);+P%)*Q+*G;-K

Trkiye fiyat2, bir maddenin blge fiyatlar2n2n blge a>2rl2klar2 ile a>2rl2kl2 aritmetik ortalamas2 al2narak hesaplanmaktad2r. Trkiye ierisinde blge a>2rl2klar2, blgelerin alt tketim de>erinden ald2klar2paylarla hesaplanmaktad2r. Cari fiyatlar2n blgeler iin elde edilmesinden sonra Trkiye ierisindeki blge a>2rl2klar2 ile arp2larak Trkiye fiyat2na ula52lmaktad2r. Trkiye geneli iin TFE, Trkiye fiyatlar2 ile hesaplanmaktad2r.

!D-E&WT2&7"I*,&J%-+%#%&HD-#EGEG&"Y%-"O"&G%J"-K&

Fiyat derleme formlar2ndaj i5yeri bilgisi (adres, sorumlu ki5i, telefon no, faks no) ile fiyat2 derlenecek madde ad2, maddenin tan2m2, varsa marka ve modeli, l birimi, nceki aylardaki fiyatlar2 ve her bir madde iin anketr taraf2ndan notlar2n kaydedilebilece>i blm yeralmaktad2r.

!D-E&WW2&T76UJ%&3*-"&H"I*,+*-;G&NDG,-D+L&G*);+&I*Q;+;-K

Cari fiyatlar ayl2k olarak i5yerlerinden fiyat derleme formuna kaydedilmektedir. Fiyat derleme formuna kaydedilen fiyatlar2n ilk kontrol i5yerinde yap2lmaktad2r. Fiyat serisi ve madde tan2m2kontrol edilerek derlenen fiyatlar, mfiyat dkm tablosunna aktar2lmaktad2r. Merkez ve Blge Te5kilat2 elemanlar2 taraf2ndan zel programlar arac2l2>2yla ki5isel bilgisayarlarda kontroller yap2lmaktave blgelerde kontrol tamamlanm25 fiyatlar do>rudan bilgisayar a>2ile Trkiye )statistik Kurumu-Tketici Fiyatlar2 Tak2m2qnaaktar2lmaktad2r.

Trkiye )statistik Kurumu- Tketici Fiyatlar2 Tak2m2qna bilgisayar a>2ile gelen fiyatlar, bilgisayar ortam2nda e5itli kriterlere (yerle5imyerleri, i5yerleri say2s2, fiyat say2s2, ayl2k, y2ll2k fiyat de>i5imleri vb.) gre kontrol edildikten sonra mendeks hesaplama program2nna



35

aktar2lmaktad2r. En son kontrol tablolar2 ile denetim yap2ld2ktansonra endeks hesaplanmaktad2r.

Fiyatlar2n alandan derlenmesi i5i her ay2n 25Yi civar2ndatamamland2>2 iin, 25. gnden ay sonuna kadar olan srede nemli fiyat de>i5imleri bas2n ve resmi kanallar arac2l2>2 ile izlenmekte ve de>i5meler mmkn oldu>unca endekse yans2t2lmaktad2r.Merkezden derlenen fiyatlarla, devlet kontrolnde olan rnlerin fiyatlar2ndaki de>i5imler gn a>2rl2kl2 olarak endekse yans2t2lmaktad2r.

!D-E& WZ2& T76UJ%& P%)*Q+*G*G& %G& *I-;G,;+;& P*-]*#*& JLM%I"&G%J"-K

TFEqnin hesapland2>2 en ayr2nt2l2 harcama dzeyi madde e5ididir.Maddenin fiyat2na madde e5idi (r. pirin fiyat2na pirin e5idi olan baldo pirin ve berzani pirin fiyatlar2ndan gidildi>i gibi ) a>2rl2klar2yla gidilmektedir (Bkz. nekil 2). Yani baldo pirincin i5yerlerinden (bakkal, market, spermarket vb) gelen fiyatlar2n2nortalamas2 pirincin baldo e5idi iin fiyat2n2 olu5turmaktad2r. Bu i5lem pirincin berzani e5idi iin de yap2lmakta ve elde edilen e5itfiyatlar2, madde e5idi a>2rl2klar2 ile arp2larak pirincin madde fiyat2bulunmaktad2r. e5idi olmayan maddelerin fiyatlar2 i5yerlerinden al2nan fiyatlar2n ortalamas2 ile bulunmaktad2r.



36

!D-E&W[2&T76&N*Y&X*)*#*N,*&P%)*Q+*G;-K

TFEj Trkiye ve 26 blge iin hesaplanmaktad2r. TFE, 5u sekiz basamakta hesaplanmaktad2r:

1. Madde e5idi endeksi 2. Madde endeksi

3. Alt grup endeksi 4. Grup endeksi 5. Alt ana grup endeksi 6. Ana grup endeksi 7. Blge endeksi 8. Trkiye endeksi



37

4>B&A6T&3&&7&C1T;1A4&6?=6K!&&f76g&

!D-E&Z:2&-%,"]"&H"I*,;&G%J"-K&

retici fiyat2, yurtiinde retimi yap2lan rnlerin, KDV vb. vergiler hari, pe5in sat25 fiyat2d2r. retici fiyatlar2 endeksinde, tar2m, avc2l2k,ormanc2l2k ve bal2k2l2k sektrlerinde faaliyet gsteren reticilerin yeti5tirdi>i ve piyasaya arz etti>i rnlerin ilk el sat25 fiyatlar2izlenmektedir. Tar2m sektrne ili5kin bu fiyatlar, mreticinin Eline Geen Fiyatlarn olarak adland2r2lmaktad2r. Sanayi sektrne ili5kinrnlerin fiyatlar2 da do>rudan sanayi sektrndeki retici firmalardan al2nmaktad2r.

!D-E&ZF2&-%,"]"&H"I*,+*-;&%GJ%N)"&f76g&G%J"-K&

FE, belirli bir referans dneminde lke ekonomisinde retimi yap2lan ve yurtiine sat25a konu olan rnlerin, retici fiyatlar2n2zaman iinde kar52la5t2rarak fiyat de>i5ikliklerini len fiyat endeksidir.

!D-E&Z92&76UI%&G%J%G&$%-%N)"G"#&JEIE+#EM,E-K

Toptan E5ya Fiyatlar2 Endeksi (TEFE), yurtiinde retimi yap2lan maddelerin fiyatlar2n2n, k2smen reticiden, k2smen de retim yapmayan ve toptan sat25la u>ra5an arac2lardan elde edilmesi ile hesaplananj fiyatlara, tketiciye yans2yan vergiler ile toptanc2marZlar2n2n dahil oldu>u, karma bir fiyat endeksi idi. Gerek mallar2ntketim a5amas2ndaki fiyat de>i5imlerini len TFEYye kar52l2k,retim a5amas2ndaki fiyat de>i5imlerini len daha anlaml2 bir endeks olu5turmak, gerekse uluslararas2 endekslerle kar52la5t2r2labilirlik ve uyum sa>lamas2 amac2yla mFEn hesaplamas2na gereksinim duyulmu5tur.

retici Fiyatlar Endeksi (FE)


38

!D-E&ZO2&T676&"+%&76&*-*);GJ*N"&H*-N&G%J"-K&

)ki endeks aras2ndaki temel fark fiyat derlenen birimlerde ortaya 2kmaktad2r. Toptan e5ya fiyat endeksinde fiyatlar, reticilerin yan2s2ra toptan sat25 noktalar2ndan da (sebze, meyve ve bal2khallerinden) derlenmekte ve fiyatlara KDV vb. vergiler dahil edilmekte idi. FEqde, fiyatlar2n zellikle reticilerden derlenmesi esas al2nmakta ve rn fiyatlar2, KDV vb. vergiler hari tutularak yurtii pe5in sat25 fiyatlar2 olarak al2nmaktad2r.

!D-E&ZR2&76UJ%&L+N%&%NDGD#")"GJ%N"&L-%,"#&N*Q)*#;&G*);+X%+"-+%G"-K&

2003 Temel Y2ll2 FEYdej lke ekonomisindeki tar2m ve sanayi retimi kapsanmaktad2r. lkede tar2m ve sanayi faaliyeti kapsam2nda yurtiine arz edilen retim temel al2nmaktad2r. )hracat kapsam d252nda b2rak2lmaktad2r.

!D-E&ZS2&76UJ%&N*Q)*G*G&)%N,V-+%-&G%+%-J"-K& &

Gayri safi milli has2la iinde yeralan iktisadi faaliyet kollar2ndan,Tar2mdaj

! Tar2m, avc2l2k, ormanc2l2k,! Bal2k2l2k,

Sanayidej! Madencilik ve ta5 ocak2l2>2,! )malat sanayi, ! Elektrik, gaz ve su sektrleri

2003 Temel Y2ll2 retici Fiyatlar2 Endeks hesaplamas2n2nkapsam2ndad2r.



39

!D-E&ZT2&76UJ%&N*Q)*G#*I*G&)%N,V-+%-&G%+%-J"-K&

FEqde kapsanan be5 ana sektr d252nda kalan in5aat, toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar, ula5t2rma, depolama, haberle5me, mali arac2 kurulu5lar2n faaliyetleri, e>itim, sa>l2k i5lerive sosyal hizmetler gibi ticaret ve hizmet faaliyetlerinde yeralan sektrler endekste kapsanmamaktad2r.

Ticaret ve hizmet sektrlerinde, ilgili hizmetlerin standart tan2m2n2nyap2l2p fiyat2n2n belirlenmesi o>u zaman imkans2z oldu>undan 1981d100, 1987d100 ve 1994d100 Temel Y2ll2 Toptan E5yaFiyatlar2 ve 2003d100 retici Fiyatlar2 Endekslerinde bu sektrler kapsanmam25t2r.

!D-E&ZW2&76&P*G$"&*#*Y+*-&"Y"G&NE++*G;+;-K

De>i5ik amalar iin kullan2labilecek bir endeks olan FE, a5a>2daki konularda karar al2c2lara yard2mc2 olan nemli bir gstergedir.

! Enflasyon ve ekonomideki fiyat hareketlerinin izlenmesi, ! Hkmetlerin ekonomik politikalar2n2n belirlenmesi, ! cretlerin ve fiyatlar2n ayarlanmas2,! retim ve verimlilik hesaplar2,! Muhasebe hesaplar2,! Fiyat analizlerine ili5kin al25malar, ! Yat2r2m kararlar2.

!D-E&ZZ2&76&P%)*Q+*#*);GJ*&G%&,L-&'%-"+%-&$%-%N+"J"-K&

FEqyi hesaplamak iin ncelikle lke ekonomisi iinde retilen ve yurtiinde sat252 yap2lan rnleri temsil eden bir madde sepeti gereklidir. Ayr2ca bu maddelerin retimden yurtiine yap2lan sat25a>2rl2klar2na, temel y2l ve cari ay fiyatlar2na da ihtiya vard2r.



40

!D-E&Z[2&76*JJ%&)%Q%,"&G*);+&X%+"-+%G"-K&

2003 Temel Y2ll2 FE iin madde sepeti belirlenirken 2003 y2l2 lke ekonomisinde retimi yap2lan tm maddeler gznne al2nm25t2r. Bu maddelere ili5kin bilgiler Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan retilmekte olan tar2m, imalat sanayi, maden ve enerZi retim istatistiklerinden elde edilmi5tir. Her bir ana sektr alt2nda retimi yap2lan maddeler, yurtiindeki sat25 de>erine gre s2ralanm25 ve retimden yurtii sat252 en fazla olan maddeler endeks kapsam2naal2nm25t2r. Ayr2ca 2003 y2l2 boyunca uygulanan mFE Bilgi Derleme Anketin ile retici firmalardan, yurtiine satt2klar2 maddelerin tan2m,sat25 miktar2 ve fiyat2na ili5kin bilgiler derlenmi5tir.

!D-E&[:2&76UI%&$"-%G*JJ%+%-"G&)%Y"#"GJ%&P*G$"&V+YL,+%-&J"NN*,%&*+;G#*N,*J;-K

FE kapsam2nda yeralan maddelerin seiminde 5u gibi ltler dikkate al2nmaktad2r:

! retimden yurtiine yap2lan sat25 de>eri itibariyle nemli bir a>2rl2>2 olmas2,

! Tan2mlanabilir nitelikte ve birim fiyat2na ula52labilir olmas2,! Fiyat2 izlenebilir nitelikte olmas2,! Yurtii retimden sat252nda sreklili>in olmas2.

!D-E& [F2& 76UJ%& P*G$"& #*JJ%& '%I*& #*JJ%& $-EXE&N*Q)*G#*#*N,*J;-K

K2sa zaman aral2klar2nda sipari5 usul farkl2 ebat ve kalitede retimi olan maddeler, fason retimler, ithal maddeler ve sadece ihra edilen maddeler endeks kapsam2na al2nmamaktad2r.



41

!D-E&[92&76UJ%*JJ%+%-"G&)%N,V-+%-%&$V-%&J*O;+;#;b&H"-#*&)*I;);&'%&*G*&)%N,V-&*O;-+;N+*-;&G%+%-J"-K&

2008 y2l2 itibariyle, FEqde 5 ana sektr alt2nda 759 madde kapsanmaktad2r. Ek 3qte FEqde ana sektrlere gre madde say2s2,firma say2s2 ve ana sektr a>2rl2klar2 yer almaktad2r.

!D-E&[O2&76UJ%&NE++*G;+*G&);G;H+*#*+*-&G%+%-J"-K&

retici fiyatlar2 endeksinin hesaplanmas2nda kullan2lan faaliyet s2n2flamas2 olarak, Avrupa Toplulu>unda Ekonomik Faaliyetlerin )statistiki S2n2flamas2 (NACE 1.1.), madde s2n2flamas2 olarak Avrupa


GE#EL

TARIM MADE#+!L!K !MALAT SA#ELEKTR!KGA/ SU

G"DA &R&()ER!!MA)AT"

Et ve et rnleri imalat!

7ebze ve meyvelerin i"lenmesi

Hayvansal ve bitkisel ya#lar

7trnleri

>#tlm"tah!lrnleri

Et imalat!

Kmes hayvan etleri

Et ve kmes hayvanlar!rnlerinin imalat!

7!#!r etleri Koyun etleri

Firmalar

BALIKILIK

Haz!rhayvan yemleri

Di#er g!da maddeleri

$ekil 3G &FEHde kullan!lan Iaaliyet ve madde s!n!Ilamas!


42

Toplulu>unda Faaliyete Gre rnlerin )statistiki S2n2flamas2 (CPA) 2002 ve PRODCOM listesi kullan2lmaktad2r. nekil 3Yte bu s2n2flamaya rnek verilmi5tir.

!D-E&[R2&&76UJ%*JJ%&)%Q%,"&G*);+&$LG]%++%G#%N,%J"-K&

lke ekonomisinde retim yap2s2nda meydana gelen de>i5meler dikkate al2narak mevcut maddelerin a>2rl2klar2, firmalarla yap2lan gr5meler, tar2m ve sanayi retim istatistiklerinden elde edilen bilgiler 252>2nda gncellenmektedir. Bunun yan2s2ra retimde nemli paya sahip olan yeni maddeler belirlenmekte, reticileri ile temasa geilerek endeks kapsam2na al2nmaktad2r.

!D-E&[S2&76UJ%&*O;-+;N&'%-"+%-"G"G&N*IG*O;&G%J"-K&

FEqde mal sepeti olu5turulurken kapsanan sektrlerin lke ekonomisindeki retim ve sat25 de>erlerine gre ve madde sepetindeki rnlerin ilgili madde grubundaki sat25 de>erlerine gre ald2klar2 paylara a>2rl2k denir. Bunun d252nda her bir maddeyi reten firmalar yine yurtii sat25 de>erlerine gre a>2rl2kland2r2lmaktad2r.

FEqde kullan2lan tm a>2rl2klar Trkiye )statistik Kurumu taraf2ndan retilmekte olan tar2m, imalat sanayi, maden ve enerZi retim istatistiklerinden elde edilmektedir. Ayr2ca 2003 y2l2 boyunca uygulanan mFE Bilgi Derleme Anketin sonular2 firmalar2na>2rl2klar2n2n belirlenmesinde kullan2lm25t2r.

!D-E& [T2& 76UJ%& )%N,V-& '%& #*JJ%& *O;-+;N+*-;& G*);+P%)*Q+*G;-K

retici fiyatlar2 endeks kapsam2na ait sektr a>2rl2klar2j gayri safi milli has2la ierisinde yeralan be5 ana sektrn retimden yurtii sat25 de>erinin, toplam retimden yurtii sat25 de>erine oranlanmas2ile hesaplanmaktad2r.



43

Alt sektr a>2rl2klar2j alt sektr sat25 de>erlerinin toplam sat25de>erine oranlanmas2 ile hesaplanmaktad2r. Her bir madde kendi grubu ierisinde toplam yurtii sat25 de>erinden ald2klar2 paylar oran2nda a>2rl2kland2r2larak madde a>2rl2klar2 hesaplanmaktad2r.

!D-E&[W2&76UJ%&*I+*-&","X*-"I+%&J%O"MN%G&*O;-+;N+*-&NE++*G;+;-#;K

FEqde, 2003 y2l2 ayl2k bilgi derleme anketi sonucundan, maddelerin nitelikleri gznne al2narak retimden yurtii sat25lar2 incelenmi5tir. Yap2lan incelemede tar2m ve bal2k2l2k sektr d252ndaki sektrlerde aylar itibariyle maddelerin retimden yurtii sat25lar2nda byk farkl2l2klar gzlenmemesine ra>men, tar2m ve bal2k2l2k sektrnde baz2 maddelerin retim ve sat25lar2n2n aylar itibariyle mevsimsel farkl2l2k ve de>i5kenlik gsterdi>i, baz2 maddelerin ise aylar itibariyle ayn2 kald2>2 gzlenmi5tir. Aylar itibariyle farkl2l2k gsteren maddeler iin, ayl2k yurtii retimden sat25 de>erleri kullan2larak ayl2kde>i5ken a>2rl2k hesaplanm25t2r (sebze, meyve ve su rnleri). Di>erleri iin ise y2ll2k sabit a>2rl2k kullan2lm25t2r.

!D-E& [Z2& 76UJ%& ,*-;#)*+& L-LG+%-"G& *O;-+;N+*-;G;G& N*IG*O;G%J"-K

FEqde tar2msal rnlerde sabit a>2rl2klar2n hesaplanmas2nda kaynak olarak T)Kqin 2002 ve 2003 y2llar2na ait retim ve fiyatlar2n yer ald2>2 sTARIMSAL YAPIs (retim-Fiyat-De>er) yay2n2ndaki veriler, evre ve Orman Bakanl2>2qn2n verileri, ticaret borsalar2, tar2mbirlikleri, bal2k halleri ve su rnleri retim tesislerine ait veriler kullan2l2rken, de>i5ken a>2rl2klar2n hesaplanmas2nda ise i5lem hacmi itibar2yla yeterli kapsam olu5turan 63 ilin toptanc2 sebze ve meyve hal bilgileri kullan2lm25t2r.

Tar2m sektr iin FE hesaplamas2nda, bitkisel rnlerin 2002 ve 2003 y2llar2na ait ortalama retim miktarlar2 kullan2l2rken, Canl2Hayvanlar, Hayvansal rnler, Su rnleri ve Ormanc2l2k sektrleri



44

iin 2004 y2l2 bilgileri kullan2lm25t2r. Tm gruplar iin 2003 y2l2ortalama fiyatlar2, retim miktarlar2 ile arp2larak 2003 y2l2 sat25de>eri elde edilmi5tir. 2001 y2l2 Pazara 2kma Oran2 ile 2003 y2l2 sat25de>erinin arp2m2ndan madde baz2nda 2003 y2l2 pazarlanan sat25de>erleri elde edilmi5tir. 2001 y2l2 pazara 2kma oran2, bahsi geen dnem itibariyle mevcut en gncel oran olarak kullan2lm25t2r. Bu de>erlerden ihracat de>erleri 2kar2larak 2003 y2l2 net yurtii pazarlanan sat25 de>erleri bulunmu5tur.

Bu de>erler zerinden madde, alt grup ve ana gruplara ili5kin Trkiye ve Blgesel )ndeks iin dikey a>2rl2klar hesaplanm25t2r.Borsa, birlik-kurum, TMO ve pazar a>2rl2klar2n2n belirlenmesinde borsada i5lem gren maddelerin de>erleri ile TMO ve birlik-kurumlar2n yapm25 oldu>u al2m de>erlerinin toplam2, net yurtii pazarlanan sat25 de>eri toplam2ndan 2kart2lm25 ve kalan de>er pazar de>eri olarak kullan2lm25t2r. Elde edilen bu de>erler zerinden borsa, birlik, TMO ve pazar a>2rl2klar2 bulunmu5tur.

!D-E& [[2& 76UJ%& ,*-;#)*+& L-LG+%-& "Y"G& NE++*G;+*G& 5*M*-*&@;N#*&/-*G;&f5@/g&G%J"-K&

reticinin, retiminden tohumluk iin ay2rd2>2, hayvan yemi olarak kulland2>2, kendi tketimi iin ay2rd2>2 ve zayiat d252nda kalan miktar mpazarlanan miktarnd2r. Pazarlanan miktar2n toplam retime blnmesiyle Pazara 2kma Oran2 (PO) elde edilmektedir. Pazara 2kma oranlar2n2 hesaplamak amac2yla Kurumumuz taraf2ndan Tar2mve Kyi5leri Bakanl2>2n2n ile te5kilatlar2 arac2l2>2yla, mBitkisel ve Hayvansal rnler Pazarlama Ara5t2rmas2, 2001n uygulanm25t2r.Endeks al25mas2nda 12 blge dzeyinde maddelere ait 2001 y2l2PO kullan2lm25t2r.

!D-E&F::2&76UJ%&H"I*,&J%-+%G%]%N&H"-#*+*-&G*);+&)%Y"+"-K&

FEqde kapsanan maddelerin reticilerine m2003 Temel Y2ll2 FE Bilgi Derleme Anketin uygulanm25 ve ayn2 maddeyi retip satan



45

firmalar2n toplam yurtii sat25 de>erleri s2ralanarak en ok pay alan firmalar seilmi5tir. Ayr2ca maddelerin firmalar aras2 fiyat varyanslar2na bak2larak, maddelerin fiyatlar2n2n takip edilece>i firma say2s2 belirlenmi5 ve bu firmalar yurtii sat25 de>er ve miktar bykl>yle orant2l2 olarak tabakal2 rnekleme yntemiyle seilmi5tir. Firma seimi a5a>2da nekil 4Yte gsterilmektedir:

& & & )%Y"#&N-",%-+%-"&

Endekste kapsanacak maddeleri retip satan firmalardan yurtii toplam sat!! de"erinde en ok paya sahip firma ve i!letmelerin seimi

Tar!m ve bal!k!l!k sekt:rnde; ile pazarlar!, borsalar, birlik ve kurumlar, bal!k retme iftlikleri. Madencilik ve #malat Sanayi sekt:rnde retici firmalar. Elektrik, do"algaz ve su sekt:rnde TETA$, BOTA$ ve belediyeler.

Firmalar!nseiminde retilen madde iin retimde yeterli pay almas!

Fretiminin sreklili"ininolmas!

Madde tan!m!n!nayr!nt!l!olmas!

Fasonretiminin olmamas!

Bilgiverme konusunda i!birli"inikabuletmesi


N%N"+&RB&76iJ%&H"I*,&J%-+%G%]%N&H"-#*+*-;G&'%*JJ%+%-"G&)%Y"#&)L-%]"&'%&N-",%-+%-"&


46

!D-E& F:F2& 76UI%& ,*-;#& )%N,V-LGJ%G& )%Y"+%G& #*JJ%+%-"G&H"I*,+*-;&G%-%+%-J%G&J%-+%G#%N,%J"-K&

Tar2m sektr iin seilen maddelerin fiyatlar2j bitkisel rnler, canl2hayvanlar ve hayvansal rnler iin pazar, birlik-kurum, ticaret borsalar2, AYKUR Genel Mdrl>, neker Fabrikalar2 Genel Mdrl> ve Toprak Mahsulleri Ofisiqndenj bal2k ve di>er su rnleri iin bal2k toptanc2 hali, su rnleri kooperatifleri ve bal2k2l2ktesislerindenj orman rnlerinin fiyatlar2 ise evre ve Orman Bakanl2>2Yndan derlenmektedir.

!D-E&F:92&76UJ%&H"-#*+*-J*G&H"I*,;&"M+%G%]%N*JJ%&,*G;#;G*);+&D+#*+;J;-K

Firmalardan, retti>i maddeye ait tan2mlar, maddenin tm ayr2nt2lar2(renk, ebat, cins vb.) ile zel kodlar2 var ise belirtilmesi istenerek en ince ayr2nt2s2na kadar al2nmaktad2r. Bylece herhangi bir maddenin fiyat takibinde olabilecek tan2m ve fiyat kar252kl2klar2 nlenmeye al252lmaktad2r. Endekse seilen maddelerin, iinde yer ald2>2 grubu temsil edecek nitelikte olmas2, tan2m2n2n iyi yap2lmas2, fiyat takip edilecek standard2n2n olmas2 gerekmektedir. Tan2mlar, daha sonradan yap2labilecek kalite ve fiyat ayarlamalar2n2n yap2lmas2na imkan sa>layacak boyutta ayr2nt2l2 olarak belirlenmektedir.

!D-E&F:O2&\*G$"&H"-#*+*-&76UJ%&N*Q)*G#*MK&

Yurtii retim ve sat25tan ok az a>2rl2k alm25 firmalar, belirli zaman aral2klar2nda sipari5 zerine farkl2 ebat ve kalitede retimi olan firmalar, fason retim yapan firmalar, yurtii retimleri olmay2psadece ithal madde sat252 olan firmalar veya sadece ihracata ynelik retim ve sat252 olan firmalar endeks kapsam2na al2nmam25t2r.

!D-E&F:R2&76UJ%&I%G"&"MI%-+%-"&%GJ%N)&N*Q)*#;G*&*+;G*X"+"-"K

lke ekonomisinin retim yap2s2ndaki de>i5meler dikkate al2narak endeks kapsam2ndaki firmalar gncellenmektedir. tamanla



47

endekste kapsanan i5yerleri kapanabilir, faaliyet de>i5tirebilir, fason retime geebilir veya takip edilen rnler bulunmayabilir. )5yerlerinde bu olay sreklilik arz ederse bu durumda ayn2tan2mlarda maddeleri retip yurtiine satan yeni firmalar endekse dahil edilmektedir.

!D-E& F:S2& 76UJ%& L-LG+%-%& EI$E+*G*G& ,*N)",+"& )*,;MbE+*M,;-#*&$"J%-+%-"&H"I*,+*-J*&N*Q)*G;-K

FEqde, rnlere uygulanan taksitli sat25 fiyatlar2, anla5mal2 fiyatlar ve ula5t2rma bedeli kapsanmamaktad2r.

!D-E&F:T2&76UJ%&VM%+&"GJ"-"#+"&H"I*,+*-&J"NN*,%&*+;G;-K

FEqde maddelere uygulanan zel indirimli sat25 fiyatlar2 endekste kapsanmamaktad2r. E>er indirimli sat25lar retim piyasas2ndan kaynakl2 ise endekste kapsanmaktad2r. Fiyatlarda meydana gelen indirimler mal2n kalitesinin de>i5mesinden kaynaklan2yorsa bu fiyatlar dikkate al2nmamakta, buna kar52l2k mevsimlik indirimlerden kaynaklanan fiyat de>i5imleri dikkate al2nmaktad2r.

!D-E&F:W2&76UJ%&,%#%+&I;+&H"I*,+*-;&G*);+&P%)*Q+*G;-K

Sabit a>2rl2kl2 maddelerin temel y2la ait fiyatlar2 1 Ocak-31 Aral2k2003 tarihleri aras2ndaki oniki ayl2k dnemin fiyatlar2n2n aritmetik ortalamas2d2r.De>i5ken a>2rl2kl2 maddelerde ise temel y2l fiyatlar2, bulunduklar2aylardaki a>2rl2klar2 ile a>2rl2kland2r2larak elde edilmi5 a>2rl2kl2ortalama fiyatlard2r.FE iin seilen maddelerin temel y2l fiyatlar2 (Po), de>i5ik kaynaklar kullan2larak belirlenmektedir. 2003 y2l2 sFE Ayl2k Bilgi Derleme Anketisnin uyguland2>2 (1 Ocak-31 Aral2k 2003) tarihleri aras2anketten seilen maddeler ve bu maddelere ait birim fiyatlar irdelenmi5tir. Anketten seilen maddelerin ayl2k fiyatlar2 ile bu maddelerin ayl2k retimden yurtii sat25 de>er toplam2, retimden yurtii sat25 miktar2na oranlanarak birim fiyat kar52la5t2rmas2



48

yap2lm25t2r. Ayr2ca 1994d100 Toptan E5ya Fiyatlar2 Endeksinde kapsanan maddelerin 2003 y2l2na ait fiyatlar2 de>erlendirilmi5tir. Bu al25malar sonucu temel y2la ait ayl2k birim fiyatlar tespit edilmi5tir.

!D-E& F:Z2& 76UJ%& H"I*,+*-& P*G$"& JVG%#J%& '%& G*);+J%-+%G#%N,%J"-K

FEqde tar2m sektrnde yeralan maddeler d252ndaki maddelerin her ay2n 5., 15. ve 25. gnlerindeki fiyatlar2 derlenmektedir. Tar2msektrnde ise reticinin eline geen fiyatlar, her ay2n birinci ve ikinci haftas2n2 iine alacak 5ekilde ayl2k olarak derlenmektedir. Endekste kapsanan maddelerin ayl2k cari fiyatlar2 seilmi5 firma, kurum ve kurulu5lardan, ile pazarlar2ndan, ticaret borsalar2ndan, su rnleri kooperatiflerinden ve belediyelerden her ay zel formlar arac2l2>2yla derlenmektedir. Tar2m sektr iin reticinin eline geen fiyatlar, pazar kurulan 863 yerle5im yerinde Tar2m Mdrlkleri arac2l2>2 ile posta yoluyla derlenmektedir. Ocak 2005 ay2ndanitibaren ise internet arac2l2>2 ile de derlenmeye ba5lanm25t2r. neker pancar2, ttn, ay gibi rnler iin hkmetin belirledi>idestekleme al2m fiyatlar2 takip edilmektedir.


49

!D-E& F:[2& 76U& J%& H"I*,& J%-+%G"-N%G& G%+%-%& J"NN*,&%J"+#%N,%J"-&K&

FEqde fiyat derlenirken 5u hususlar dikkate al2nmaktad2r:! Fiyatlarda KDV vb. vergilerin hari olmas2,! Maddenin retimden kalkmas2 durumunda ayn2 tip

maddenin ikame al2nmas2,! A52r2 fiyat dalgalanmalar2n2n sebebinin ara5t2r2lmas2,! Formlar arac2l2>2yla al2nan fiyatlarda hatal2 fiyat

gnderilmesine meydan verilmemesi.

!D-E&FF:2&76UJ%&H"I*,+*-;G&NDG,-D+L&G*);+&I*Q;+#*N,*J;-K

Cari fiyatlar firmalardan ayl2k fiyat derleme formu ile derlenmektedir. Fiyat derleme formu ile derlenen fiyatlar2n ilk kontrol fiyat derlenen i5yerinde yap2lmaktad2r. Daha sonra Trkiye )statistik Kurumu Blge Mdrlklerinde fiyat serileri ve madde tan2mlar2 kontrol edilerek T)K- retici Fiyatlar2 Tak2m2qnagnderilmektedir. T)K merkezinde Kurum elemanlar2ncabilgisayarlara girilmekte, fiyat serileri, bir nceki ay fiyat2 ile cari ay fiyat2 de>i5im oranlar2 incelenerek e5itli analiz ve kontroller yap2lmaktad2r. Son olarak madde gruplar2na gre a>2rl2kl2 ortalama fiyatlar2n art25lar2 incelenerek endeks kontrol tamamlanmaktad2r.

Kontrollerde grlen problemler Blge Mdrlkleri veya do>rudan firma yetkilileri ile gr5lerek irdelenmektedir. Fiyatlar derlendikten sonra, ay sonuna kadar olan de>i5meler gerek bas2ndan ve resmi yay2nlardan, gerekse firmalar2n bildirimleri ile mmkn oldu>unca endekslere yans2t2lmaktad2r.

!D-E& FFF2& 76& P%)*Q+*#*);GJ*& %G& *I-;G,;+;& JLM%I&P*G$")"J"-K

FE en alt dzeyde mmadde e5idi endeksin olarak hesaplanmaktad2r. Madde endeksij maddenin cari fiyat2n2n temel dnem fiyat2na oranlanmas2 ile bulunmaktad2r.



50

Cari fiyat Madde e5idi endeksi d _ 100 & &&&&&&&&&&&Temel dnem fiyat2

!D-E&FF92&76&P*G$"&JLM%I+%-J%&P%)*Q+*G#*N,*J;-K

FE yedi basamakta hesaplanmaktad2r. 1. Madde e5idi endeksi 2. Madde endeksi 3. Madde alt grubu endeksi 4. Faaliyet endeksi 5. Alt sektr endeksi 6. Ana sektr endeksi 7. Genel endeks

!D-E& FFO2& 7"I*,& J%-+%I%G& Q%-)DG%+"G& %O","#"& G*);+I*Q;+#*N,*J;-K

Fiyat derleme al25malar2 retici ve tketici fiyatlar2 endeksi iin T)K Blge Mdrlklerinde Fiyat )statistikleri Tak2m2 elemanlar2nca yrtlmektedir. Fiyat derleme al25mas2nda ilk defa grev alacak elemanlar ise, endeks konusunda bilgilendirildikten sonra, ba5lang2ta deneyimli elemanlar ile birlikte al25t2r2lmakta ve i5yeri sahibiyle ileti5im kurmaktan, madde tan2mlar2 ve fiyatlar2n yerinde derlenmesine kadar bir ok konuda tecrbe kazanmaktad2rlar.

Fiyat derlemekle grevli elemanlar2n grev yerleri belirlenerek bir kontrolr tayin edilmektedir. Kontrolr, fiyat derlemekle grevli eleman2n kar52la5t2>2 sorunlar2 zmekten ve derledi>i fiyatlar2kontrol etmekten sorumludur. Gerekti>inde bizzat i5yerlerine gidip, fiyat derleme al25mas2na nezaret ederek, e>er fiyat derlemede hatal2 i5lemler yap2l2yorsa yap2lan i5lemlere mdahale edebilmektedir.



51

>B&6?=6K!&\6!15;12rl2klar2 ve madde sepeti gncellenebilmektedir. Bunun iin her y2lAral2k ay2 itibari ile yeni maddeler endekse dahil edilmekte ve yeni a>2rl2klar, endeks hesab2nda kullan2lmaktad2r.

Endeks Hesaplama Yntemi ve Yaymlama #ekli

T!K, Fiyat Endeksl

fiyat endeksleri

Documents