flora matritensis, 1 (pteridophyta) 5. c’) sáenz (~*) · rivas-martínez,s. & ccl.-flora...

37
Lazaroa, 3: 2561 (1981) flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. Rivas-Martínez C’) con la colaboración de M. Costa (**), 1. Izco (*5*) & C. Sáenz (~*) Resumen: Rivas-Martínez, 5. & col. Flora Matritensís, ¡ (Pteridophyta). Lazaroa, 3: 25-61 (1981). La flora pteridológica de la provincia de Madrid y comarcas limítrofes consta de 24 géneros, 54 especies, siete stubespecies, dos formas y doce híbridos. La obra posee claves para determinar órdenes, géneros, especies, subespecies y formas. Pata cada taxon se indica el biotipo, tamaño, ecología, fitosociologia, pisos bioclimáticos, corología gene ral y regional, así como la ploidía y número de cromosomas. Abstract: Rivas-Martínez, 5. & col. Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta). Lazaroa, 3: 25-61 (1981). The pteridological flora from Madrid and surrounding arcas comprehends 24 genera, 54 species, 7 subspecies, 2 forms and 12 hybrids. This paper has keys for the determina- tion of ah taza up to the form level. Biotype, size, ecology, phytosociology, vegetation stage, general and regional chorology, ploidy level and chromosome number is given for each taxon. PREAMBULO El Catálogo crftico de la Flora vascular de la provincia de Madrid, que comprende más de 3.000 táxones, ha sido el resultado de varios años de tra- bajo de un equipo encabezado por los firmantes del presente artículo. Como (fl Departamento de Botánica, Facultad de Farmacia, Universidad Complutense de Madrid. (SS) Departamento de Botánica, Facultad de Farmacia, Universidad de Valencia. (5*5) Departamento de Botánica. Facultad de Farmacia, Universidad de Santiago. (flfl) Real Jardín Botánico, C.S.í.C., Claudio Moyano, 1, Madrid-7.

Upload: others

Post on 13-May-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Lazaroa, 3: 2561 (1981)

flora Matritensis, 1 (Pteridophyta)

5. Rivas-Martínez C’)con la colaboraciónde M. Costa (**), 1. Izco (*5*) & C. Sáenz (~*)

Resumen:Rivas-Martínez, 5. & col. Flora Matritensís, ¡ (Pteridophyta).Lazaroa, 3: 25-61(1981).

La flora pteridológica de la provincia de Madrid y comarcas limítrofes consta de24 géneros,54 especies,siete stubespecies,dos formas y doce híbridos. La obra poseeclaves para determinarórdenes,géneros,especies,subespeciesy formas. Pata cada taxonse indica el biotipo, tamaño,ecología, fitosociologia, pisos bioclimáticos,corología general y regional,asícomola ploidía y númerode cromosomas.

Abstract: Rivas-Martínez, 5. & col. Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta).Lazaroa, 3: 25-61(1981).

The pteridological flora from Madrid and surrounding arcascomprehends24 genera,54 species,7 subspecies,2 forms and 12 hybrids. This paperhas keys for the determina-tion of ah taza up to the form level. Biotype, size, ecology, phytosociology, vegetationstage,generaland regional chorology,ploidy level and chromosomenumber is given foreach taxon.

PREAMBULO

El Catálogo crftico de la Flora vascular de la provincia de Madrid, quecomprendemás de 3.000 táxones,ha sido el resultadode varios años de tra-bajo de un equipo encabezadopor los firmantes del presenteartículo. Como

(fl Departamentode Botánica, Facultad de Farmacia, Universidad Complutense deMadrid.(SS) Departamentode Botánica, Facultadde Farmacia,Universidadde Valencia.(5*5) Departamentode Botánica. Facultadde Farmacia,Universidadde Santiago.(flfl) Real JardínBotánico,C.S.í.C.,Claudio Moyano, 1, Madrid-7.

Page 2: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

26 Lazaroa Vol. 3 (1981)

el Catálogoaún se halla inédito, nos ha parecidooportuno iniciar la publica-ción en fascículosde la Flora Matritensis. Hemoscomenzadopor los helechosporque el avance taxonómico en este grupo de vegetalesvascularesha sidoprobablementeel más espectacularde los acaecidosen los últimos veinte años.En sucesivosfascículostrataremosotros grupos sistemáticosen los que hayahabido también cambios importantesrespectoa Flora Furopaca (1964-1980).

El areal del Catálogo de la Flora Matritensis superabastanteel territorioprovincial de Madrid, ya que incluye los territorios provinciales adyacentesde Cuenca,Toledo, Avila, Segoviay Guadalajara(mapas1, 2 y 3). Tambiénse mencionancomo limítrofes aquellostáxonesque sin quetengamosnoticia desu presenciaen el área madrileña se conocende alguna localidad no lejanacomprendidaen los sectorescorológicos Guadarrámico,Castellano duriense,Celtibérico-alcarreño,Manchegoy Toledano-tagano(5. RIVAS-MARTíNEZ, Asso-ciationskomplexe(Sigmeten): 191. 1978; Lazaroa, 1: 11. 1979).

Mapa 1 .—-—Area aproximada de Flora Matritensis en la Península Ibérica.

En la Flora Pteriodológica Matritense, en el estadoactual de nuestrosco-nocimientos reconocemoslos siguientes táxones: 8 órdenes,18 familias, 24géneros,54 especies,7 subespecies,2 formas y 12 híbridos.

La estructuraciónde estefascículodedicadoa los helechoses la siguienteUna clave dicotómicasencilla nos lleva a los órdenesy de estosdirectamente

Page 3: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,S. & ccl. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27

a los géneros.Si los géneros tienen más de una especie en el ámbito de lallora otra clave nos conduce a ellas. Del mismo modo procedemoscuandoexisten varias subespecieso formas. Las familias se describenconcisamente.

Mapa 2.—Provincia de Madrid y comarcaslimítrofes (Flora Matritensis).

En cada especieo taxon de menor rangose indican los datos siguientes:

1. Citación completa2. Sinónimos3. Nombre castellanizado4. Forma biológica y tamaño5. Autoecologia (biotipo, vegetación, suelos, etc.)6. Fitosociología7. Pisos bioclimáticos8. Distribución matritense (sectorescorológicos)9. Frecuencia en el areal de la flora

10. Corología general11. Ploidía y número de cromosomas.

Page 4: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

28 Lazaroa Vol. 3 (1981)

Mapa 3.—División corológica de Madrid y comarcaslimítrofes.

En observacionesque siguen a ciertas especiesse comentacríticamentelaexistenciade ciertos táxonesy se señalanhíbridosexistenteso supuestos,aun-que la previa comprobacióncitológica y viabilidad de las esporasse imponeen cada caso.

A pesarde que se han tratado de evitar las abreviaturasy siglas para con-seguir una lectura más fácil, se han utilizado las siguientes:

SynCCCARRRRhmextdudMAF2n

SinónimosMuy comúdComúnEscasaRaraMuy raraArcas limítrofesExtintaCitada, pero dudamosde su existencIaHerbario de la Facultadde Farmaciade MadridNúmero somáticode cromosomasPáginap

Page 5: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 29

División PTERIDOPHYTA (pten-idéf¡tos, helechos)

1. Tallos articuladosprovistos de hojas pequeñasentresoldadasen forma de

vainas; esporofilospeltados; esporascon elátereso hapteriosEquisetolesp. 34

1. Tallos no articuladoscarentesde hojas entresoldadasen forma de vainas;

esporofilos no peltados; esporassin elátereso hapterios 2

2. Tallos cortos, gruesosy tuberiformes bi-trilobulados; hojas lineares rolli-

zas, dispuestasen rosetasy provistas de 4 cavidadesaerenquimáticaslon-

gitudinales Isoetalesp. 31

2. Tallos largos y ramificados;hojas ni dispuestasen rosetasni provistas de

cavidadesacrenquimáticas 3

3. Tallos divididos dicótomamente;hojas microfilas uninerves o sin nerva-

dura 4

3. Tallos no divididos dicótomamente;hojas macrofilascon nervaduraabun-

dante 5

4. Hojas ovadasprovistasde lígula; heterosporia Selaglnellalesp. 31

4. Hojas lineareso linear-lanceoladas,desprovistasde lígula; homosporia . . -

Lyeopod¡alesp. 30

5. Hojas no enrolladasen el ápice duranteel estadojuvenil; esporangiosde

paredespluristratas Ophiaglossalesp. 36

5. Hojas enrolladasen el ápice duranteel estadojuvenil; esporangiosde pa-

redes unistratas 6

6. Esporangiosde dos tipos mega-y microsporangios,protegidospor esporo-

carpos Marsilealesp. 58

6. Esporangiosde~un solo tipo isosporangiosreunidos en grupos o soros,pro-

tegidosa lo sumopor un indusio 7

7. Esporangiosde paredesdelgadasprovistas de un anillo de dehiscencia...

HUestesp. 38

7. Esporangiosde paredesgruesasno provistos de un anillo de dehiscencia

Osmundalesp. 37

Page 6: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

30 Lazaroa Vol. 3 (1981)

Clase A. LYCOPSIDA

Orden 1. Lycopodiales(Lycopodiaceae)

Familia ¡. Lycopodiaceae (Licopodiáceas)

Plantas herbáceasvivaces; mIlos con ramificación dicótoma; hojas microfilas enervesouninerves;esporangiossolitarios, situadosen las axilas de esporofilosfoliáceos,dispuestosen espigas (esiróbilos) terminales,homospóreos.Protalossubterráneossaprofitos.Familiasubcosmopolitaque comprendeunas500 especies.

1. Trofofilos (hojas)y esporofilosdesiguales,hojas (trofofilos) lineares,apla-nadas,rematadaspor un largo pelo hialino de 2-3 mm; esporofilos muchomás anchosquelas hojas,oval-lanceolados,de bordesescariososdentados,dispuestosen espigasque rematanlargos pedúnculospoco foliados

Lycopodium1. Trofofilos (hojas) y esporofilossimilares, hojas (trofofilos) subuladas,mu-

cronadas, agudas,curvadashacia el exterior; esporofilos muy poco másanchosque las hojas,dentadosen la base,dispuestosen espigasque rema-tan tallos foliados Lycopodiella

Lycopodium L., Sp. Pl. 2: 1100. 1753.

1. Lycopodium clavatum L., Sp. Pl. 2: 1101. 1753.

Licopodio mazudo

Caméfito herbáceo20-200cm— Matorralesrastreros,grietas umbrosas.Humí-cola, acidófilo -r Junipero-Cytisetumpurgantis — Oromediterráneo.Guadarra-mense (Peñalara,vertiente segoviana,B. LÁZARO IBIZA, MAF 65964): RR,extinta (?) — Subcosmopolita,2n=68.

Obs. HULTÉN (cf. RAYNAL, J. Bulí. Soc. Bot. Fr. 113: 402-406. 1966) señala,al parecerpor error, Lycopodium annotinum L., Sp- Pl. 2:1103. 1753. de laSierra de Guadarrama;a excluir.

Lycopodiella Holub, Preslia36: 20. 1964.

2. Lycopodiella inundata (L.) Holub, Preslia,36: 21. 1964.

Syn. LycopodiuminundatumL., Lepidotis inundata (L.) C. Bórner nom. iileg.Licopodio inundado.

Caméfito 3-15 cm — Brezales y praderashigrófilas. Suelos higroturbososdeca-pitadoso iniciales, silicícola — Genistion micrantho-anglicae,Rhynchosporion

Page 7: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,5. & col. - Flora Matritensis,1 (Pteridophyta) 31

albae Supramediterráneo.Guadarramense(La Pedriza de Manzanarescf.RivAs-MARTíNEz, CRESPO, CUBAS & MORENO, Anal. Inst. Bot. Cavanilles,34 (2): 536. 1978): RR — Holártico, rarísimo RegiónMediterránea.2n = 156.

Orden 2. Selaginellales(Selaginellaceae)

Familia 2. Selagineilaceae(Selagineláceas)

Plantas herbáceasvivaces: tallos con ramificación dicótoma; hojas sencillaspequeñasuni-nerves provistas de lígula en el haz; esporangiossolitarios, dispuestosen la base deesporofilosfoliáceos,agrupadosen espigas(estróbilos) terminales,heterospóreos:macros-poras tetraédricasy triletas de 150-600 micras,microsporastetra~dricasy triletas de 50-80micras. Protalos endospóricos.Familia cosmopolitaque comprendeunas 400 especies.

SelaginellaBeauv., Prodr. Aethéog.: 101. 1805, nom. cons.

3. Selaginella denticulata (L.) Link, Fil. Sp. 159. 1841.

Syn. Lycopodium denticulaíum L. — Selagineladenticulada.

Caméfito 4-lOcm — Rocas y taludesalgo umbrosos,bosquestemplados.Esció-fito sensible a las fuertes heladasde la meseta— Anogrammo-Selaginelletum,Anogrammo-Parietarietumlusitanicae,Querceteailicis — Mesomediterráneoin-ferior. Guadarramenseoccidental: R. Luso-extremadurense:C — Mediterráneo-Macaronésico.Diploide, 2n = 18.

Orden 3. Isoetales

<Isoetaceae)

Familia 3. Isoetaceae(Isoetáceas)

Plantas herbáceas,arraigadas,vivacescon frecuenciaacuáticas;tallos cortos tuberiformesbi-trilobulados; hojas tetralocularesen rosetascon la baseespatuladaprovistas de lígula:esporangiosen la base de las hojas, los maaosporangiosen las exteriores con macros-poras subtetraédricastriletas de 250-900 micras, los microsporangiosen los interioresconmicrosporasbilateralesmonoletasde 20-45 micras. Protalosendospóricos.Familia subcos-mopolita quecomprendeunas70 especies.

IsoetesL., Sp. Pl. 2:1100. 1753. ()

1. Plantasprovistas de filopodios y hábitat terrestre 2

(*) En colaboracióncon M. C. Prada.

Page 8: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

32 Lazaroa VoL. 3 (1981)

1. Plantas sin filopodios y hábitat acuático 3

2. Macrosporascon perisporio reticulado; laesura tenuimarginada1. durieui 4.

2. Macrosporascon perisporio tuberculado; tubérculos pequeños,todos delmismo tamañosobreambascaras,a vecesmás o menosconfluentesen cres-tas obtusassobrela caradistal; laesuracrasimarginada 1. bistrix 5.

3. Velo ausente;macrosporasde contorno circular en vista polar1. setacea6.

3. Velo cubriendomás de la mitad del esporangio;macrosporastriangularesen vista polar 1. velata 7.

4. Isoetesdurieui Bory, Compt. Rend. Acad. Sci. Paris 18: 1166. 1844.

Isoetesreticulado.

Hidrogeáfito,geáfito,8-15 cm — Comunidadesde terófitos efimeros,encharcadassólo durantela época de lluvias. Suelos arenososo limosos silíceos oligótrofos,ligeramentepseudogleizados— Característicade la alianza Isoetion — Mesome-diterráneo inferior. Oretano: R (hm.) — Mediterráneooccidental: 2n = c. 18.

5. Isoetesbistrix Bory, Compt. Rend.Acad. Sci. Paris 18: 1167. 1844.

Syn. ¡roeles delalandel Lloyd, 1. chaeturetíMendes— Isoetesescamoso.

Hidrogeófito, geáfito, 8-12cm — Comunidadesde terófitos efímeros,encharca-dos o inundados.Suelos arenososo limosos silíceos pseudogleizados— Carac-terística del orden Isoetalia, Radiolo-Isoetetumhistricis — Mesomediterráneo.Guadarrámico,Hejarano-gredense,Oretano: R — Mediterráneo,Cántabro-atlán-tico. Diploide, 2n = 22.

6. IsoetessetaceaLam., Encycl. Méth. Bot. 3: 314. 1789.

Syn. ¡sofles delilei Rothm., 1. setaceaDelile — Isoetessetáceo.

1-Iidrogeófito, 12-3 5 cm — Comunidadesencharcadaso sumergidasdurante elinvierno y partede la primavcra. Suelosarenososo limosos silíceos pseudoglei-zados— Característicadel orden Isoetalia,Sisymbrello-Preshietum,Preslio-Eryn-gietum corniculatí — Supra-mesomediterráneo.Guadarrámico,Oretano: R —

Endemismo íbero-provenzal.Diploide, 2n = 22.

Obs. M. C. PRADA (com. verb.) ha comprobadoque el tipo de ¡roeles setaceaLam. existe en el herbariode LAMARK en Paris y que es lo que se ha denomi-

Page 9: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas1Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 33

nado IsoetessetaceaDelile (1. delilel Rothm.) y, por ende, distinto a IsoetesechinosporaDurieu (Isoetessetaceaauct. non Lam.).

7. IsoesesvelataA. Braun in Bory & Durieu, Expí. Sci. Alger Bot. 1:19. 1844.

Syn. Isoetesvariabilis Le Grand — Isoetesvelado.

Hidrogeófito, 5-30cm — Comunidadesanfibias sumergidasdurante una épocadel año — Mediterráneooccidental.Diploide, 2n = 22.

a. Macrosporas con perisporiofuertementetuberculado subsp.yeísta7a.

b. Macrosporas con perisporio liso o con algún tubérculo ocasional

subsp. asturicense 71,.

7a. subsp.yeísta

En el territorio estárepresentadopordos formas:

a. Hojas de 15-30cm; fascículosfibrosos subepidérniicosnumerosos,constituidos porcélulasde paredes muy engrosadas;estomasabundantes forma veíais 7a.

a’. Hojas de 5-15 cm; fascículosfibrosossubepidérmicosescasos,constituidos por célulasde paredespoco engrosadas: estomas escasos forma leresehil 7.’.

a. forma yeísta

Cicendion, Junco-Isoetetumvelatae,Juncetumnanae (tenageiae)— Supra-oro-mediterráneo.Guadarrámico:AR — Mediterráneooccidental.

a’. forma Ieresch¡i<Reichenb.fil.) Pradastat.nov.

Syn. Isoetesboryana Durieu var. leresehulReichenb- fil, ex Leresche& Levier,Deux ex. bot. Esp. et Port. 118. 1880.

Litorellion, Sparganio-Isoetetumlereschii, Cicendion, Juncetum nanae (tena-geiae) — Oromediterráneo.Gredense:AP. — Endemisinogredense.

7b. subsp.asturicense<Laínz) Rivas-Martínez& Prada,Lazaroa2: 327. 1980.

Syn. Isoetes boryanum Durieu subsp. asturicenseLaínz, Isoetes asturicense(Laínz) Lainz.

Littorellion, Subulario-Isoetetumasturicensis— Oromediterráneo.Bejarano:RR<hm.) — Endemismocarpetano-leonés.Diploide, 2n = 22.

Page 10: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

34 Lazaroa Vol. 3 (1981)

Obs. RIVAS GoDÁY, Anal. Inst. Bot. Cavanilles, 27: 236. 1970, cita de la co-marca del Embalsede Santillana ¡socias tenuissimaBoreau,Bulí. Soc. Industr.Angers, 21: 269. 1850, que parecedebe ser excluido del catálogomatritense.

Clase B. SPHENOPSIDA

Orden 4. Equisetales(Equisetaceae)

Familia 4. Equisetacese(Equisetáceas)

Plantasherbáceasvivaces; rizoma horizontal y tallos articuladosestriados;hojas peque-ñas,verticiladas, soldadasen una vaina rematadapor dientesque representana las hojas;esporofilospeltadosdispuestosen espigaso estróbilos terminalesque llevan variosespo-raTIgios; isosporia con las esporasprovistasde cuatro elátereso hapterios.Protalos exos-póricos. Familia cosmopolitaque comprendeunas 25 especies.

Equisetum L., Sp. Pl. 2:1061. 1753.

1. Tallos ligeramentehinchadosentre los entrenudos;vainas con los dientescaedizosprovistos de dos anillos negruzcos,uno en el ápice y otro en labasemás ancho y conspicuo E. byemale8.

1. Tallos cilíndricosno hinchadosentre los entrenudos;vainascon los dientespersistentesagudosdesprovistosal menos de uno de los anillos negruzcos

2

2. Tallos blanquecinosde más de 5 mm de diámetrocon más de 20 costillaso estríaspoco marcadas E. telmatela9.

2. Tallos verdososde menosde 5 mm de diámetrocon menos de 20 costillaso estríaslongitudinalesbien marcadas 3

3. Tallos estérilesy fértiles dimorfos; primer entrenudorameal tanto o máslargo que la vaina caulinar adyacente,ramascompactas. -. E. arvense10.

3. Tallos estérilesy fértiles homomorfos; primer entrenudorameal mucho máscorto que la vaina caulinar adyacente,ramas huecas 4

4. Tallos mates con 8-20 costillas o estrías;estróbilo apiculado de 6-12 mm

E. ramosissimum11.

4. Tallos brillantes con 4-8 costillaso estrías;estróbilo obtusode 10-30 mmE. palustre 12.

Page 11: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - HoraMatritensis, 1 (Pteridophyta) 35

8. EquisetumhyemaleL., Sp. Pl. 2:1062. 1753.

Syn. Hippochaetehyemalis(L.) Bruin — Equisetode invierno.

Geáfitorizomatoso,20-100cm — Robledales,alisedas,fresnedas,hayedos,olme-das,herbazaleshigrófilos umbrosos.Suelos de gley anmoar,tierras pardasdepseudogley— Característicade la alianzaAlno-Padion,Querco-Fagetea— Supra-mediterráneo.Ayllonense(Hayedode Montejo): RR, (), Celtibérico-alcarreño:R — Holártico, escasoen la región Mediterránea.2n = 216.

9. Equisctum telmatein Ehrh., Hannover. Mag. 21: 287. 1783.

Syn. EquisetumnmjusSchinz& TbelL, E. maximumauct.non Lam. — Equisetomayor.

Geáfito rizomatoso,30-150cm— Fresnedas,saucedas,alisedas,juncalesumbro-sos, fuentes,etc. Suelos turbososy aninoriformesde gley — Osmundo-Alnion,Populion, Holoschoenion— Mesomediterráneoinferior. Manchego-xucrense:R(hm.), Luso-extremadurense:R (lim4 — Holártico. 2n = 216.

10. Equisetrnnarvense L., Sp. Pl. 2:1061. 1753.

Equiseto de los cultivos; caía de caballo.

Geófito rizomatoso,10-60 cm — Comunidadesruderalesvivaces,saucedas,cul-tivos. Sueloslimososo arcillososgleizados— Arction, Agropyro-Rumicioncrispi,Polygono-Chenopodion— Meso-supramediterráneo.Carpetano,Casteilano-maes-trazgo-manchega:AR — Holártico. 2n = 216.

11. Equisetumramosiss¡mumDesL, FI. Atí. 2: 398. 1799.

Syn. EquiseturncampanulatumPoiretin Lam.,E. ramosumSchleich.— Equisetoramoso.

Ocófito rizomatoso,15-120cm— Saucedas,tarayares,herbazalesvivacesrude-rales,cañaverales.Suelosbrutos gleizados— Salicetaliapurpureae,Nerio-Tama-ricetalia,Agropyro-Rumicion— Meso-supramediterráneo:AR — Subcosmopolita.2n = 216.

12. EquisetumpalustreL., Sp. Pl. 2: 1061. 1753.

Equiseto palustre.

GaMito rizomatoso.helófito, 20-60cm — Praderasy zonashúmedas,turberas.Suelos higroturbosos, gley, suelos brutos gleizados arcillosos — Característica

() Recientementeherborizadaen un melojar frescoen el Arroyo del Villar, Lozoya (dis-trito Paularense,subsectorGuadarrándco).

Page 12: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

36 Lazarca Vol. 3 (1981)

del orden Molinietalia, Phragmitetalia— Supramediterráneo:Guadarrámico,Celtibérico-alcarreño:R — Holártico. 2n = 216.

Obs.En el territorio de la Flora sehalla el supuestohíbridoEquisetumx mooreiNewman,Phytologist5: 19. 1856,pro sp. (Equisetumhyemalex ramosissimum,E. occidentale(Hy) Coste),quepresenta: las esporasmuy irregularesy estériles;los dientesde las vainasagudos,verdesy persistentes;el tallo, a vecessubra-moso, más grácil que en E. hyemaley ademáslos entrenudosno hinchados,E. x moorei ha sido citado en diversaslocalidadesde los sectoresManchegoy Guadarrámicoen áreasadyacentesa E. ramosissinzurnDesf. Las mencionesregionalesde Equisetumx trachyodon A. Braun, Flora 22: 305. 1939, pro sp.(E. hyemalex variegatum)y E. fluviatile L., Sp. Pl. 1062. 1753 ( E. limo-sum L.) pareceque debendesestimarse.

Clase C. FILICOPSIDA

Orden 5. Opliioglossales(Opbioglossaceae,mcl. Botryebiaceae)

Familia 5. Ophioglossaceae(Ofioglosáceas)

Plantasherbáceasvivaces; rizoma corto; hojas grandessencillas o divididas, enrolladasen el ápice duranteel estadojuvenil, multinerves,diversificadasen trofofilos y esporo-filos; esporangiosde paredesgruesas,nacidos a partir de varias células prafundas,queno se hallan reunidosen soros ni poseenindusio; esporastodas iguales. Protalosexospó-ricos, tuberiformes, saprofitosy con micorrizas. Familia subcosmopolitaque comprendeunas 90 especies.

1. Limbo de las hojas estériles (trofofilo) íntegro con nervadurareticulada;esporofilo espiciforme y esporangiosdísticos coalescentes

Opbioglossum

1. Limbo de las hojas estériles (trofofilo) pinnatisectocon las pinnulas untanto crasasy nervaduradicótoma; esporofilo dividido y esporangioslibres

Botrychium

OpbioglossumL., Sp. Pl. 2: 1062. 1753.

1. Planta de pequeñatalla de 3-8 cm; hojas estériles linear-lanceoladasdehasta5 mm de anchura; espigasdísticas con menos de 10 esporangiosencada fila; esporaslisas O. Iusitanicum 13.

1. Planta de tafiamedianade 10-30 cm; hoja estériloblongademásde 20 mmde anchura;espigasdísticascon más de 12 esporangiosen cadafila; espo-ras verrucosas O. vulgatum 14.

Page 13: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez.3. & col. - Flora Matritensis, 1 <Pteridophyta) 37

13. Opbioglossumlusitanicum L., Sp. Pl. 2: 1063. 1753.

Ofiogloso portugués.

Geófsto, 3-8 cm — Pastizalesterofíticos fugaces,majadales.Suelossilíceos limo-sos o arenososcompactos,ligeramenteencharcadoso pseudogleizadossuper-ficialmenteen invierno — Isoetalia, Poetaliabulbosae— Mesomediterráneo.Car-petano: RR (Valdemaqueda),Luso-extremadurense:AR — Mediterráneoocct-dental. 2n = 240.

14. Ophioglossumvulgatum L., Sp. Pl. 2: 1062. 1753.

Oflogloso vulgar, lengua de serpiente.

Geóflto rizomatoso, 10-35cm — Pradoshigrófilos, juncalesoligótrofos. Suelosgleizadospobres anmoorde gley — Característicadel ordenMolinietalia — Su-pramediterráneo.Guadarramense(La Granja de San Ildefonso): RR (ext. ?) —

Subcosmopolita.2n = 480.

Obs. Pudierahallarseen el territorio de la Flora O. azoricuin C. Presí,Tent.Pteridogr.Suppl. 49. 1846 (0. s-’ulgatum subsp.ambiguum(Cosson & Germ.)E. F. Warburg), que poseevarios trofofilos, y menos de 14 paresesporangiosen el esporoflio.

Botrycbiuni Swartz, J. Bot. Schrader1800 (2): 8. 1801.

15. Botrychium lunaria (L.) Swartz in Schrader,J. Bot. 1800 (2): 110. 1801.

Syn. Osmunda lunaria L. — Lunaria menor.

Geóflto rizomatoso,4-20cm — Cervunales,turberas.Taxon silicífilo, hidrófilo oturfófilo. Sueloshigroturbosos,anmoorde gley, ranker higromor — Caracterís-tica del ordenNardetalia, Campanulo-Nardion— Supra-oromediterráneo.Ayllo-nense: R — Subcosmopolitatemplado.2n = 90, 96.

Orden 6. Osmundales<Osmundaceae)

Familia 6. Osmundaceae(Osmundáceas)

Plantas herbáceasvivaces; hojas grandes, divididas, enrolladas en el ápice durante elestadojuvenil (circinadas>,multinerves,diversificadasen trofofilos y esporofilos.esporan-gios nacidos de una célula epidérmicacarentede anillo, pero a vecesprovistos de ungrupo de célulassubapicalesde paredesgruesas,dehiscentespor una fisura longitudinal,y que ademásde no mostrar indusio no se agrupanen soros. Protalo exospóricoverde.Familia subcosmopolitaque comprende unas 25 especies.

Page 14: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

38 Lazarca Vol. 3 (1981)

Osmunda L., Sp- Pl. 2:1063. 1753.

16. Osmunda regalis L, Sp. Pl. 2:1065. 1753.

Helecho real.

Hemicriptófito, 30-180cm — Alisedas, fresnedas,carrizales umbrosos.Taxonhidrófilo, turfófilo, calcífugo. Sueloshigroturbosos,gley anmoor — Caracterís-tica de la alianza Osmundo-Alnion,Phragmitionaustralis (communis)— Meso-supramediterráneo. Guadarramense: RR <ext. ?), Luso-extremadurense:AR —

Subcosmopolita.Diploide, 2n = 44.

Orden 7. Filicales(Sinopteridaceae,Adiantaceae, Cryptogi-ammaceae, Gymnogrammaceae,Hypolepidaeeae,Aspleniaceae,Athyriaceae, Thelypteridaeeae, Dryopteri-daceae, Blecbnaceae,Polypodiaceae)

Obs. En esteordenen vez de ofrecerprimerouna clave para la determinaciónde las familias, se diferenciandirectamentelos génerosy no las familias.

1. Hojas dimorfas, las fértiles o esporofilos y estériles o trofofilos de dis-tinta forma 2

- Hojas homomorfas,las fértiles y estérilesde la misma forma (trofospo-rollos) 4

2. Hojas coriáceasunipinnatisectas,persistentesduranteel invierno; pínnu-las de las hojas estériles casi enteras Blecbnum

2. Hojas blandasvarias vecespinnatisectas,que se destruyenduranteel in-vierno; pinnulasde las hojas estérileslobuladas 3

3. Planta anual que no forma macolla; peciolo pardo-rojizo; pínnulasde losesporofilos de márgenesplanos Anogramma

3. Planta vivaz amacollada;peciolo verdoso; pínnulasde los esporofilosdemárgenesrecurvados Cryptogramma

4. Soros entremezcladoscon páleas (tricomas laminares)brillantes o peloslanosos largos 5

4. Sorosdesnudoso cubiertospor un indusio,pero no entremezcladosconpáleas o pelos lanosos 6

5. Hojas profundamenteunipinnadolobuladas;envésde las pínnulasdensa-mentecubiertopor páleasplateado-rojizas Ceteraeh

Page 15: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 39

5. Hojas bi-tripinnatisectas;envésde las pinnulasno cubiertopor páleasbri-llantes plateado-rojizas,sino por escamascastaño-claraso pelos blanque-cinos largos Cosentinia

6. Limbo entero o pinnatífido con lóbulos profundos pero que no lleganal raquis 7

6. Limbo pinnatisecto;raquis no alado 8

7. Limbo entero,oblongo lanceolado,cordadoen la base; soros lineares ytransversos Pbyllitis

7. Limbo profundamentepinnatífido; sorosorbiculareso elípticosPolypodium

8. Sorosdispuestosen los márgenesde las pínnulas 9

8. Soros no dispuestosen los márgenesde las pínnulas 11

9. Plantasde gran talla, 40-150cm; hojas coriáceas;pecíolo de color verde

Pteridium

9. Plantasde pequeñatalla, 5-30cm; hojas blandas;pecíolo pardo-rojizoonegruzco 10

10. Pínnulasovado-cuneadasy pecioluladas;pecíolo negrobrillanteAdiantum

10. Pínnulasni ovado-cuneadasni pecioluladas;pecíolo pardo-rojizoChe¡Ianthes

11. Soros alargados,lineares o elípticos, cubiertospor el indusioAsplenium

II. Soros orbicularesu oblongos,cubiertoso no por un indusio 12

12. Soros sin indusio; hojas parcialmenteinsertas en un rizoma largo y rep-tante Gymnocarpium

12. Soros con indusio; hojas amacolladas 13

13. Sorosorbiculares;indusio orbicular inserto en la pínnulapor un solo pun-to central 14

13. Sorosoblongos; indusiooblongo inserto en la pínnula por todo un bordelateral 15

14. Indusio peltado; pínnulas con dientes largamentearistadosPolysticbum

Page 16: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

40 Lazaroa Vol. 3 (¡981)

14. Indusio reniforme; pínnulascon dientespoco o nadaaristadosDryopteris

15. Indusio plano, a vecesflabelado,inserto en la pínnula por su borde máslargo; basedel pecíolo negruzca Athyrium

15. Indusio acapuchado,a veces rugoso,inserto en la pínnula por su bordemás corto; basedel pecíoloverdosa Cystopteris

Familia 7. Sinopteridaceae(Sinopteridáceas)

Plantasherbáceasvivaces, provistasde un rizoma corto cubierto de pAleas; hojas pinna-tisectashomomorfasmás o menos cubiertasde tricornas sobre todo por el envés; sorossituados en el borde de las pínnulasprotegidoso no por un pseudoindusioo margenfoliar recurvado. Familia subcosniopolitaque comprendeunas 200 especies.

Cosentinia Todaro, Syn. Pl. Vasc. Sicil. 15. 1866. (1

17. Cosentinia vellea (Aiton) Todaro, Syn. Pl. Vasc. Sicil. 15. 1866.

Syn. Acrostichumrefieran Aiton, Notholaenavellea(Aiton) R. Br., Cheilanthesvellea (Alton) F. Mueller, Notholaena lanuginosa (Desf.) Poiret, Cheilanthescatanensis(Cosentini) H. P. Fuchs — Cosentiniavellosa.

Hemicriptófito, 5-35 cm — Fisuras y rellanos terrososde rocas.Casmocomófitosilicibasícolay calcícola— Cheilanthomaderensis— Cosentinietumvelleae(Chel-lanthetumvelleo-maderensis),Cheilanthetaliamaranto-maderensis,Asplenietaliapetrarchae— Mesomediterráneoinferior. Oretano: R (hm.) — Mediterráneo-turánico y macaronésico.2n = 58, 116.

CbeilantbesSwartz,Syn. Fil.: 5. 1806 nom. cons.()

1. Pínnulasplanas,de márgenesíntegrosy muy poco recurvados,con el envésdensamentecubiertopor páleas(tricomas laminares)linear-triangularesdecolor ferrugíneo C. marantae18.

1. Pinnulasconvexas,de márgenesmuy recorvadosíntegroso crenadosconrebordeescariosoo pseudoindusiomáso menosamplioquecubre los soros,envésdesprovistode páleas (tricomaslaminares) linear-triangularesde co-lor ferrugíneo 2

() En colaboraciónconC. Sáenz.

Page 17: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 41

2. Pínnulasglabrasen el envés; pecíolo y raquis provisto de páleaslinearesde color castaño; esporascon el perisporio crestadoo crestado-reticulado

3.

2. Pínnulasprovistas de glándulasy pelospluricelularesglandulíferosde colorferrugineo o espadiceoen el envés; raquis desprovistode páleaslinearespero que puedetenerglándulasy pelos glandulíferos;esporasde superficiegranulosacon el perisporio granuloso 4.

3. Pínnulasoblongas;pseudoindusioamplio, 0-4-0,8mm, blanquecino,blando,de bordefimbriado,2n = 120 C. pteridioides19.

3. Pínnulasovaleso suborbiculares;pseudoindusioestrecho,0,2-0,4mm, dis-continuo, de borde no fimbriado; 2n = 60 .. C maderensis20.

4. Lámina de contorno ovado-lanceolado;peciolomenor de dos vecesla lon-gitud de la lámina; envésde las pinnulasesparcidamentecubiertode pelosglanduliferos pluricelulares(2-5 células); 2n = 120 C. tinaei 21.

4. Lámina de contornodeltoide; pecíolo al menosdos veces la longitud de lalámina, envés de las pínnulasdensamentecubierto de pelos glandulíferosflexuososy pluricelulares(5-9 células);2n = 60 C. hispanica22.

18. Cbeilantbesmarantae(L.) Domin, Bibí. Bot. (Stuttgart) 85: 133. 1915.

Syn. AcrostichummarantaeL., Noiholaenamarantae(L.) R. Br. — Qucilantespaleáceo.

Hemicriptófito, 10-35 cm — Fisurasy grietas de rocas asoleadas.Casmocomó-fito silicibasícolay silicícola — Característicadel ordenCheilanthetaliamaranto-maderensis— Supramediterráneo.Celtibérico-alcarreflo: R (hm.) — Mediterrá-neo,etíope,indo-himaláyicoy macaronésico.2n = 58, 116.

19. Cheilantliespteridioides (Reichard)C. Chr., Index Fil.: 178. 1905.

Syn. Polypodium pteridioidesReichard,Polypodiumfragrans L. non L., Chei-lanthesacrosticha (Balbis) Todaro, Cheilanthesodora Swartz — Queilantesolo-roso.

Hemicriptófito, 6-20 cm — Fisurasde rocas calcáreas.Casmófitocalcicola y sili-cibasícola— Característicadel ordenAsplenietaliapetrarchae(glandulosi),Chei-lantho pteridioidis — Asplenietum petrarchae— Mesomediterráneo.Manchego,Celtibérico-alcarreño.AR — Mediterráneo-turánico.Alotetraploide(C. maderen-sis x C. persica).2n = 120.

Page 18: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

42 Lazaroa Vol. 3 (1981)

20. CheilantliesmaderensisLowe, Trans.CambridgePhilos.Soc. 6: 528. 1838.

Syn. Cheilanlhespietidioldes(Reicharó)O. Chr. var. rnaderensis(Lowe) O. Ch.Qucilantesmaderense.

Hemicriptófito, 5-15 cm — Fisurasde rocas silíceas ricas en bases.Comófitoy casmocomófttosilicibasícola — Característicadel orden Cheilanthetaliama-ranto-maderensis,Asplenio-Cheilanthionmaderensis,Cheilanthionhispanicae—

Mesomediterráneo.Guadarramenseoccidental (Pelayos) RR, Luso-extremadu-rense: AR — Mediterráneooccidentaly macaronésico.Diploide, 2n = 60.

21. Cheilanthestinael Todaro, Giorn. Sci. Nat. Econ. Palermo 1: 217. 1866.

Syn. CheilanthesduriensisMendo9a& Vasc. pro hybr. (Ch. hispanicax pteri-dioides),Cheilanihes corsicaReichst.& Vida — Quellantesduriense.

Hemicriptófito, 8-22 cm — Fisurasde rocagraníticasy gneísicas,algo terrosas.Casmocomófitosilicícola subesciófilo — Característicade la subalianzaCheilan-thenion (duriensis)tinael, Asplenio billotii — Cheilanthetum(duriensis)tinaei,Cheilantbionhispanicae— Meso-supramediterráneo.Guadarramense,Luso-ex-tremadurense:AR — Mediterráneooccidental.Alotetraploide ? (C. hispanicax C. tnaderensis),2n = 120.

22. CheilantbesbispanicaMett., Abh. SenckenbergNaturf. Ges. 3: 74. 1859.Queilanteshispánico.

Hemicriptófito, 6-20cm — Fisuras de rocas silíceas.Casmófito silicícola helió-filo — Característicade la alianza Cheilanthionhispanicae,Asplenio billotil-Cheilanthetumhispanicae— Mesomediterráneo.Guadarramenseoccidental (Hi-nojosa de San Vicente): RR, Oretano: AP. — Mediterráneooccidental íbero-mauritano.Diploide, 2n = 60.

Obs. En algunascrestascuarcíticasde la Oretana(Sierra de Miravete) y Cor-dillera Central (5. de San Vicente) aparecenejemplares intermedios entreCheilantheshispanicay Cheilanehestinaei, cuyos esporangiospresentannume-rosas esporasabortadasy que parecencorrespondera probablescitotipos tri-ploides,de origenhibridógenoentreambostáxones.

Familia 8. Adiantaceae(Adiantáceas)

Plantasherbáceasvivaces provistas de un rizoma corto solenostélico,cubierto por páleasestrechas,opacas y parduzcas;peciolos de color oscuro y brillante; hojas homomorfas,

Page 19: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 43

con los soros linearesinsertos en los márgenesrecurvosde las pínnulas,que constituyenun pseudoindusia;esporastetraédricas.Familia subcosmopolitaque comprendeun cen-tenarde tspecies.

Adiantum L., Sp. Pl. 2:1094.1753.

23. Adiantum capfllus-veneris1., Sp. Pl. 2:1096. 1753.

Culantrillo de pozo.

Hemicriptófito, 5-50cm — Fisuras de roca rezumantes,tobas calizas, pozos.Hidrocasmófítobasófilo— Característicadela alianzaAdiantion,Eucladio-Adian-tetum — Supra-mesomediterráneo.Manchego,Celtibérico-alcarreño:AR, Luso-extremadurense:R — Holártico. Diploide, 2n = 60.

Familia 9. Cryptogrammaceae(Criptograrnáceas)

Plantas herbáceasvivaces provistas de un rizoma corto cubierto de páleas parduzcas;hojas pinnatisectasamacolladasdimorfas, las fértiles o esporofilos con las pínnulasmásestrechasy largas que las estérileso trofofilos; soros insertosen el borde de las pínnulasprotegidospor un pscudoindusioo margen foliar recurvado. Fanúlia del hemisferio bo-real quecomprende4 especies.

CryptogrammaR. Br, in Franklin, Narr. 1. Polar Sea: 767. 1823.

24. Cryptogrammacrispa(L.) R. Br. ex Hooker, Gen. Fil. tb. 115b. 1842.

Syn. Osmundacrispa L., Allosorus crispus (L.) Róhling — Criptogramacrespa.

Hemicriptófito, 15-35cm— Suelospedregososmóviles, rocas,cascajales,grietasanchas.Especie glericola quionófila — Característicadel orden Androsacetaliaalpinae, Cryptogrammo-Dryopteridetumoreadis (abbreviatae), Dryopteridionoreadis(abbreviatae),Linario-Senecioncarpetani,Saxifragionwillkommianae—

Oromediterráneo.Guadarrámico,Gredense:C — Orófito holártico. Diploide,2n = 120.

Familia 10. Gymnogrammaceae(Gimnogramáceas)

Plantas herbáceaso vivaces, con rizoma solenostélicocon páleas oscuras;pecíolo condos hacesfibroso-vasculares;frondesdimorfas u homomorfas;esporangiossin constituirsorosbien definidos y sin indusio; esporastetraédricas.Familia subcosniopolita.

Page 20: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

44 Lazaroa ‘/ol. 3 (1981)

Anogramnia Link, Fil. Sp.: 157. 1841.

25. Anogramma leptophylla (U) Link, Fil. Sp- 137. 1841.

Syn. Polypodiuin leptophyllurn L., Gymnogranimaleptophylla (L) Desv., Orn-mmitis teptophylla (L) Swartz — Anograma fugaz.

Terófito, 4-20cm — Comunidadesterofiticasesciófliasténeras,vegetaciónbriopte-ridofítica de taludessombríos,grietas anchasumbrosas.Exocomófito silicicolaalgoesciófilo— Suelosarenososo limosos— Característicadela claseAnogrammo-Polypodietea,Selaginello-Anogrammetum,Anogrammo-Parietarietumlusitani-cae, Tuberarietalia — Supra-mesomediterráneo.Guadarrámico:R. Toledano-tagano: O — Mediterráneo-cántabro-atlántico-macaronésico.2n = 26?

Familia 11. Hypolepidaceae (Hipolepidáceas)

Plantasherbáceasvivaces, provistasde un rizoma horizontal peloso solenostélico; hojastri-tctrapinnavisectas;sorosmarginalesdispuestosde forma linear, a vecesprotegidosporun indusio interior y un pseudoindusioo margen foliar recurvado; esporangiosde piecorto, provistos de un anillo de 14-20 células. Familia subcosmopalitaque comprendeun centenarde especies.

1. Pteridium Gled. ex Scop., El. Carniol.: 169. 1760, nom. cons.

26. Pteridiuni aquilinum (L.) Kuhn in Decken, Reis. Ost. Ah. Bot. 3 (3): 11.1879.

Syn. Pterisaquilina L., mcl. Pteridiunz aquilinum subsp.capenseAlíen — Hele-cho común,helechoáguila.

Geófito rizomatoso,30-250cm — Bosquescaducifoliosy perennifoliospoco den-sos, piornales,pastizalesdensosamacollados,laderas recientementedeforesta-das. Taxon silicícola que exige suelos profundos, frescos y ricos en materiaorgánica.Tierras pardasmulliformes más o menos acidificadas— Quercetalíarobori-petraeae,Quercion fagineo-suberis,Cytisetalia scopario-striati— Meso-supramediterráneo.Carpetano,Luso-extremadurense:CC — Subcosmopolita.Tetraploide.2n = 104.

Obs. Pareceposible que el citotipo diploide 2n = 52, P. herediae(Clementeex Colmeiro) Léve & Kjellqvist, Lagascalia2 (1): 28. 1972, pudierahallarseen los encinaresy quejigaresmanchego-alcarreñosdesarrolladossobresustratoscalizos.

Page 21: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 45

Familia 12. Aspleniaeeae(Aspleniáceas)

Plantasherbáceasvivaces, provistas de un rizoma corto dictiostélico cubierto de páleasclatradasde color oscuro; soros alargadosdispuestosa un solo lado de la nervadura,protegidospor un indusio estrechoadherido a lo largo del nervio; esporasbilaterales.Familia subcosmopolitaque comprendeunas 700 especies.

1. Lámina indivisa linear lanceolada,cordadaen la base;soros alargadosqueestán protegidospor dos indusios laterales 1. Phyllltis

- Lámina pinnada, lobuladao crenada,no cordadaen.la base; soros prote-gidos por un indusio lateral 2

2. Lámina lobulada-pinnatifida, con el envés densamentecubierto de páleasque ocultan los soros 2. Ceteraeh

2. Lámina crenada,pinnatífida o pinnatisecta; con el envés no cubierto depáleasy soros bien visibles 3. Asplenium

Obs. La existenciade frecuenteshíbridosintergenéricosentreAsplenium,Phylli-lis y Ceterach sería razón suficiente, en opinión de algunos autores,para noconsiderarmás que el géneroAsplenium.No obstanteser una opinión razona-ble, en estetrabajoseguimosla nomenclaturatradicionaldiversificada.

Phyllitis Hill

27. Phyllitis seolopendrium(L.) Newman, Hist. Brit. Fernscd. 2, 10. 1844.

Syn. AspleniumscolopendriumL., Scolopendriumollicinale DC. — Lenguadeciervo.

Hemicriptófito, 10-60cm — Grietasanchasde rocas umbrosas,muros rezuman-tes, pozos,bosquessombríosy frescos.Esciófito humicola gleifilo — Osmundo-Alnion, Fraxino-Ulmenion,Centrantho-Parietarionjudaicae — Mesomediterra-neo. Guadarramense(El Escorial, MÁS GUINDAL, MAF 62. 892): PR, Tole-dano-tagano:R — Holártico. Diploide, 2n = 72.

CeterachWilld., nom. cons.

28. Ceteracboffieinarum Willd. Anleit. Seibstud.578. 1804.

Syn. Asplenium ceterach L. — Doradilla.

Hemicriptófito, 4-25 cm — Grietasde rocas y muros.Casmófito heliófilo y sub-nitróflío — Característicade la clase Parietarieteajudaicae,Asplenietearupes-tris — Supra-mesomediterráneo:AR — Holártico. Tetraploide.2n = 144.

Page 22: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

46 Lazaroa Vol. 3 (1981)

Asplenium L., Sp. Pl. 2:1078. 1753.

1. Limbo de la fronde indiviso o dicótomamentepinnatífido 2

1. Limbo de la fronde pinnatisecto 3

2. Limbo entero,crenadoo palmatilobadoobtuso A. celtibericum 29.

2. Limbo dividido en lóbulos ahorquilladosagudos,estrechosy erectosA. septentrionale 30.

3. Limbo unipinnatisecto 4

3. Limbo bi-tripinnatisecto 5

4. Raquisy foliolos cubiertosde pelos glandulíferos A. petrarchae31.

4. Raquis y foliolos glabros A. triebonianes32.

5. Pecíolo más corto que el limbo y éstede contornooval-lanceolado 6

5. Pecíolo tan largo o mayor que el limbo y éste de contornomás o menosdeltoide o triangular 8

6. Limbo estrechamentelanceolado,al menos cinco vecesmás largo que an-cho; pinnulas 2-3 mm de anchas,sinuado-incisasy aristadas

A. fontanum33.

6. Limbo oblongo-lanceolado,de dos a cuatro veces más largo que ancho;pínnulas3-7 mm de anchas,no sinuado-incisasy mucronadas 7

7. Limbo hasta30 cm, dos vecesy media más largo que ancho; pínnulaslar-gamenteatenuadasen la base, con los dientes rectosmucronados

A. billotil 34.

7. Limbo hasta 15 cm, cuatrovecesmás largo que ancho; pínnulaspoco ate-nuadasen la base, con los dientes divergentesmucronados

A. foreslaesun35.

8. Pecíolo verde; limbo con 2-4 paresde pinnulasde color verdemate; bordedel indusio eroso-ciliado A. ruta-muras-la36.

8. Pecíolo pardo o negruzco; limbo con más de 5 paresde pinnasprimariasde color verde brillante; bordedel indusio íntegroo subíntegro 9

9. Limbo con las pinnas primarias de contorno caudadoy las inferiores ar-queadas;pínnulasde las últimas divisiones lineares;2n = 72

A- onopteris 37.

9. Limbo con las pinnas primarias de contorno no caudadoy las inferioresno arqueadas;pinnulas de las últimas divisiones ovales; 2n = 144

A. adiantum-nigrum38.

Page 23: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,8. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 47

29. Asplenium celtibericum Rivas-Martínez, Buid. Jard. Bot. Nat. Belg. 37:329. 1967.

Syn. Asplenium seelosii Leybold subsp.glabrum (Lit. & Maire) Rothm. inCadevalí A. seelosii Leybold var. celtibericum (Rivas-Martínez)O. Bolós &Vigo — Asplenio celtibérico.

Hemicriptóflto, 2-10cm — Fisurasde rocas verticaleso extraplomadas.Casmó-fito calcícola(calicífilo, calcófilo) — Potentilletalia caulescentis,Rhamno-Asple-nietum celtibericae,Antirrhinetuni pulverulenti — Supramediterráneo.Celtibé-rico-alcarreño: R — Ibero-mauritano.Diploide, 2n = 72.

Obs. Pareceque pueda hibridarse con A. septentrionaleÉL.) Hoffm., dandoorigen a individuos algo pinnatífido-furcadosque correspondenal Aspleniumx bolosii hybr. nov. Syn. A. seelosii subsp.glabrum var. catalaunicumO. Bolós& Vigo, But. Inst. Cat. Hist. Nat. 38 (Sec. Bot. 1): 64. 1974.

30. Asplenium septentrionale (L.) Hoffm., Deutschl. FI. (Krypt.) 2: 12. 1796.

Syn. AcrostichumseptentrionaleL. — Asplenio septentrional.

Hemicriptófito, 5-15 cm — Fisuras de rocas verticales,muros. Casmófito silicí-cola — Característicadel ordenAndrosacetaliavandellii, Saxifragionwillkom-mianae, Cheilantheniontinaei — Supra-oromediterráneo.Carpetano:AR, Luso-extremadurense:RR — Holártico. Autotetraploide, 2n = 144.

31. Asplenium petrarcbae(Guérin) DC. in Lam. & DC., Fí. Fr. cd. 3, 5: 238.

1815.

Syn. Polypod¡umpetrarchaeGuérin,AspleniranglandulosumLoisel. — Asplenioglanduloso.

Hemicriptófito, 4-12 cm — Fisuras de rocasverticales.Casmófitocalcícola— Ca-racterísticadel ordenAsplenietaliapetrarchae(glandulosi),Cheilanthofragran-tis (pteridioidis) — Asplenietumpetrarchae— Mesomediterráneo.Manchego:R —

Mediterráneooccidental. Tetraploide,2n = 144.

32. AspleniumtrichomanesL., Sp. Pl. 2:1080. 1753.

Syn. Asplenium melanocaulonWilld. — Asplenio tricomanes.

Hemicriptófito,4-30 cm — Fisurasde rocas verticales,muros, troncosmusgosos— Subcosmopolita.

Page 24: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

48 Lazaroa Vol. 3 (1931)

En el territorio de la Flora está representadoal menospor dos subespecies:

a. Páleaslanceoladas;pinnassuborbiculares,algo remotasentre sí, las superioresinsertasoblicuamenteen el raquis; calcífugo; 2n = 72 subsp.trichomanes32a.

b. Páleaslinear-lanceoladas;pinnas suborbiculares,las inferiores trilobuladas y las res-

tantesincisas; calcifilo; 2n — 144 subsp.pachyrachis32b.

32a. subsp. trichomanes

Silicícola — Característicadel ordenAndrosacetaliavandellil, Saxifragionwill-kommianae,Cheilantheniontinaei — Supra-oromediterráneo.Carpetano:R, To-ledano-tagano:RR — Diploide, 2n = 72.

32b. subsp.paehyracbis(Christ) Lovis & Reichstein,Willdenowia 10: 18. 1980.

(Syn. A. trichomanessublususpachyrachisChrist, A. csikii Kummerle& An-drasovszky)

Calcicola— Asplenietaliapetrarchae,Potentilletalia caulescentis— Meso-supra-mediterráneo.Manchego,Celtibérico-alcarreño:AR — Tetraploide,2n = 144.

Obs. Algunos ejemplaresmanchegoscalcífilos y luso-extremadurensessiliciba-sifilos de gran tamaño y pinnulasoblongo-subrectangularesparecencorrespon-der al taxon autotetraploide,2n=144, subsp. quadrivaleusD. E. Meyer ex Lo-vis, Brit. Fern Gaz. 9: 152. 1964 (A. trichomanes var. majus (Willk.). Asi-mismo en los afloramientoscalcáreoso de rocas básicasen el sectorToledano-taganoaparecenejemplaresquepodríancorresponderal híbrido triploide A. trí-chomanessubsp. x lusaticum (D. E. Meyer) Lawalrée,Nouv. Fi. Belg., ed. 2,829. 1978 (A. trichomanessubsp. trichomanes x subsp. quadrivalens).En elpiso supramediterráneodel subsectorAyllonense(Sierra de Alto Rey) es escasoel híbridoA. x alterni¡olium Wulfen in Jacq.,Misc. Austr. 2: 51. 1781 (A. trí-chomanessubsp. trichomanesx A. septentrionale).

33. Aspleniumfontanum (L.) Bernh. in Schrader,Jour. Bot. 1: 314. 1799.

Syn. PolypodiumjontanumL., Aspleniumhallen DC., A. leptophyllum Lag.,García& Clemente— Asplenio fontano.

Hemicriptófito, 5-20cm — Fisurasde rocas, taludes,grietas umbrosas.Casmó-fito calcicola de tendenciaesciófila — Característicadel orden Potentilletaliacaulescentis,Jasionionfoliosae,Antirrhinetum pulverulenti,Anomodonto-Poly-podietalia, Saxifragetumlatepetiolatae— Supramediterráneo.Celtibérico-alca-rreño: AR (hm.) — Alpino, Centroeuropeo— Mediterráneooccidental.Diploide,2n = 72.

Page 25: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,.5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 49

34. Asplenium billotii .F. Schultz, Flora (Regensb.) 28: 738. 1845.

Syn. Asplenium lanceolatum Hudson non Forskal, A. obovatum Viv. subsp.lanceolatum (Hudson) P. Silva — Asplenio lanceolado.

Hemicriptófito, 10-45cm — Fisuras de rocas, muros umbrosos.Casmófito sili-cícola — Característicadel orden Androsacetaliavandellii, Saxifragion will-kommianae,Sedo-Saxifragetumcontinentalis,Cheilaníhionhispanicae,Aspleniobillotii — Cheilanthetumtinaei — Supra-mesomediterráneo.Carpetano, Luso-extremadurense:AR — Mediterráneooccidental, Cántabro-atlántico-macarone-sico. Autotetraploide,2n = 144.

35. Aspleniumforesiaeum(Le Grand) Christ, Beitr. Krypt. Schweiz 1(2): 84.

1900.

Syn. Asplenium jorisiense Le Grand nom. nud., A. jonesienseLe Grand exSudre— Aspleniode Forez.

Hemicriptófito, 10-20cm — Fisuras de rocas verticales. Casmófito silicícola —

Característicadcl orden Androsacetaliavandellii — Supramediterráneo.Celtibé-rico-alcarrefio: R — Mediterráneooccidental.Alotetraploide (A. ¡ontanum xA. obovaturn),2n = 144.

36. Aspleniumruta-mus-ariaL., Sp. Pl. 2:1081. 1753.

Asplenio de muros, culantrillo blanco.

Hemicriptófito, 5-15 cm — Fisurasde rocas verticales,muros. Casmófito calcí-cola y basifilo — Característicade la clase Asplenietea rupestria, Parietarietea

judaicae— Supra-mesomediterráneo:AR — Holártico. Autotetraploide:2n=144.

Obs. El taxon diploide, 2n = 72, A. ruta-muraria subsp. dolomiticum Lovis& Reichst. Brit. Fern Gaz. 9: 143 (1964), que sólo se diferencia del tetra-ploide por sus esporasmenores, tal vez pudiera hallarse en el territorio dela Flora. En Galve de Sorbe (Celtibérico-alcarreño)existe A. x ,nurbeckiiDórfier, Osterr.Bot. Zeit. 45: 223. 1895 (A. ruta-muraria x A. septentrionale).

37. Aspleniutnonopteris L., Sp. Pl. 2:1081. 1753.

Syn. Asplenium acutum Willd., A. virgili Bory, A. adiantum-nigrum subsp.onopteris (L.) Heufler — Asplenio onopteris,culantrillo negrode bosque.

Hemicriptófito, 20-60 cm — Bosquesperennifolioso caducifoliosumbrosos,ro-quedos,grietasy taludesumbrosos.Esciófilo humícolasilicicola — Característica

Page 26: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

-u

50 Lazaroa Vol. 3 (1981)

del ordenQuercetaliailicis, Quercenionpyrenaicae,Phagnalo-Rumiceteaindu-rati, Anogrammo-Polypodietea— Meso-supramediterráneo.Carpetano,Luso-extremadurense:AR — Mediterránco-Macaronésico.Diploide, 2n = 72.

38. Aspleniumadiantum-nigrumL., Sp. Pl. 2:1081. 1753.

Syn. Aspleniumargutum Kaulfuss — Asplenio adianto-negro,culantrillo derocas.

Hemicriptófito, 10-40 cm — Fisurasde rocas,muros umbrosos.Casmófitoy cas-mocomófitosilicicola de tendenciaesciófila— Característicadel ordenAndrosa-cetalia vandellii, Saxifragionwillkonimianae— Oro-supramediterráneo.Carpeta-no: R — Holártico. Alotetraploide(A. onopterisx A. cunei/olium Viv.), 2n=144.

Obs. Algunos ejemplaresrupícolasdel sector Guadarráinicoparecenmostrarcaracteresintermediosentre Asplenium onopterisy A. adiantum-nigrum,porlo que bien pudieraexistir en el territorio el hibrido triploide 2n = 108 A. xticinenseD. E. Meyer, Ber. Deutsch.Bot. Ges. 73: 391. 1961; para su defini-tiva incorporaciónal catálogomatritensees de rigor el recuentocromosómico.

Familia 13. Atbyriaceae (Atiriáceas)

Plantasherbáceasvivaces, provistasde un rizoma dictiostélico corto cubierto de páleasopacas;pecíolosportadoresde dos cordonesfibroso-vasculares;sorossuperficialesprovis-tos de indusio a veces fugaz; esporasbilaterales.Familia subcosmopolitaque comprendeunas 700 especies.

1. Indusio lateral adheridopor su bordemás largo, marcadamentefimbriado;basedel peciolo negruzca Atbyrium

1. Indusio acopado,basioscópico,adheridopor su bordemás corto, algo den-ticulado; basedel peciolo verdosa Cystopteris

Atliyrium Roth

39. Atbyrium filix-femina (L.) Roth, Tent.Pl. Germ. 3 (1): 65. 1799.

Syn. Polypodium1. fernina L. — Helechohembra.

Hemicriptófito, 20-140cm — Bosquescaducifolios frescos, bordesde arroyos,taludesumbrosos.Esciófito humicolagleifilo. Tierras pardasgleizadas,pseudo-gley, anmoor de gley — Querco-Fagetea,Ilici-Fagion, Fraxino-Ulmenion,Quer-cenionpyrenaicae,Osmundo-Alnion,Adenostylion— Meso-supra-oromediterrá-

Page 27: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,.5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 51

neo, Carpetano,Luso-extremadurense,Celtibérico-alcarreño:AR — Holártico.Diploide, 2n = 80.

CystopterisBernh. in NeuesJ. Bot. 1 <2): 26. 1805, nom. cons.

40. Cystoptes-is fragilis (L.) Bernh., Neues Jour. Bot. 1(2): 27. 1805.

Syn. Polypodium f. fragile L. — Helecho frágil.

Hemicriptófito, 10-40cm— Fisuras de rocas y muros frescos,grietas anchasypedregalesumbrosos.Casmocomófitode tendenciaescióflía— Asplenietearupes-tria, Parietarieteajudaicae,Anogrammo-Polypodietea,Osmundo-Alnion— Meso-supra-oromediterráneo,Carpetano,Luso-extremadurense,Celtibérico-alcarreño:AR — Subcosmopolita.Tetraploide,2n = 168.

Obs. Además del taxon de esporasequinuladas(C. fragilis), pudierahallarseen el territorio C. dickieanaR. Sim, Gard. Farmer’s J. 2 (20): 308. 1848, quesólo se diferencia con seguridadpor sus esporasgranulosas(“‘). CUTANDÁ, FI.

Comp.Madrid, 730. 1861), cita del EscorialAspidiumregium Sw. = Cystopte-ns regia (L.) Desv., Mem. Soc. Linn. París 6: 264. 1827 (Syn. Polypodium

regium L., Sp. Pl. 2: 1091. 1753, C. fragilis subsp.alpina Hartm.), que ennuestraopinión debeponerseen duda en el católogomatritense.

Familia 14. Dryopteridaceae(Driopteridáceas)

Plantas herbáceasvivaces, provistas de un rizoma corto, cubierto de páleas pardas onegruzcas;pecíolo provisto de tres o más hacesfibroso-vasculares;limba de la frondeuni-tetrapinnatisecto;soros redondeadoscon indusio peltado o reniforme. Familia sub-cosmopolitaquecomprendeunas 1.200 especies.

1. Indusio reniforme; pinnulas obtusaso denticuladas Dryopteris

1. Indusio peltado;pínnulascon los dientesaristados Polystichum

DryapterisAdanson, Fam. Pl. 2: 20. 1763, nom. cons.

1. Limbo de la fronde tripinnatisecto,de contorno subtriangulary máximaanchura en la base; pínnulas pinnatifidas, mucronadas;páleasbicolorespardo-clarasen los bordesy oscurasen el centro D. expansa41.

U) M. GUTIÉRREZ BurriLLo (com. verb.), al revisar el material existenteen MAF, havisto que algunosejemplaresprocedentesdel Escorial representabanlas esporasgranulo-sasy el hábito de C. Iragilis, por lo que hay que admitir la existenciaen la Flora Matri-tensisde O d¡ckieanaCC. Iragilis subsp.dickieana(R. Sim) Hyl.).

Page 28: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

52 Lazaroa Vol. 3 (1981)

1. Limbo de la fronde bipinnatisecto, de contorno oblongo o lanceolado;pínnulasíntegraso festoneadas,poco o nadamucronadas;páleasunicolo-res pardo-claras 2

2. Páleasde ápicesfiliformes, pardo-rojizaso negruzcasal menos en la baseque tienden a cubrir todo el raquis; zonasde inserciónde las pinnas conel raquis negruzcas;pínnulascon los bordesparalelos,truncadaso redon-deadasen el ápice,con la nervaduramarcada O. alfinis 42.

2. Páleasde ápicesagudos,amarillentaso pardo-rojizasabundantessólo en elpecíolo, raquis rara vez manchadode negro en la zona de inserciónconlas pinnas; pínnulaslobuladascon la nervadurapoco marcada 3

3. Páleasamarillentas;pinnulascon dientesagudos; indusios algo aplastados,blandos, de 1,2-2 mm de diámetro, carentesde glándulasen el borde;esporas36-46 mm (sin perisporio y en bálsamo); tetraploide, 2n = 164

D. filix-mas 43.

3. Páleaspálidamentepardo-rojizas;pínnulas con dientes obtusos; indusiosconvexosen el margen; esporas32-36 mm (sin perisporioy en bálsamo);diploide, 2n = 82 O. oreades 44.

41. Dryopterisexpaíisa(C. Presí)Fraser-Jenkins& Jermy,Fern Gaz. 11: 338.1977.

Syn. NephrodiumexpansumC. Presí,Dryopteris assimilis Walker — Driopterisexpandido.

Hemicriptófito, 20-120cm— Glerasde gruesosbloques,grietasanchas,bosquescascajosos.Comófito glerícolasilicífilo. Sueloshumososfrescosbajo pedregales.Tierras pardas húmedasmulliformes — Crytogrammo-Dryopteridetumoreadis(abbreviatae),Adenostylion, Ilici-Fagion — Supra-oromediterráneo.Ayllonense(Pico del Lobo, Puerto de la Quesera):It Guadarramense(La Pedrizaposte-rior); RR, Gredense(El Escalerón,Cinco Lagunas,Los Galayos): R — Euro-siberiano,oromediterráneo.Diploide, 2n = 82.

Obs.D. expansaha sido confundidoen Madrid con Dryopteris dilatata (Hoffm.)A. Gray, ManualBot. 11.5. 631. 1848,especiealotetraploide(D. expansax D. in-termedia), 2n = 164, de la que se diferencia por sus frondesmenorestripinna-tisectas; pinnulas menos mucronadasy páleasbicolores menos contrastadas(cf. RIVAS-MARTÍNEZ & SÁENZ, Trab. Dep. Botánicay F. Veg. 3: 24. 1971;RIVAS-MARTíNEZ & COSTA, Anal. lnst. Bot. Cavanilles, 32: 152. 1975). Noobstante,D. dilatata pudiera hallarse en algún bosquecaducifolio del sectorGuadarrámico;y en las comarcaslimítrofesmadrileñasexisteen el sectorTole-dano-tagano:Valle del Hospitaldel Obispo, Navatrasierra,Cáceres,MAF 80592(cf. RIVAS-MARTíNEZ & LADERO, Anal. Inst. Bot. Cavanilles,28: 54. 1972).

Page 29: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,.5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 53

42. Dryopteris aflinis (Lowe) Fraser-Jenkins,Fern Gaz. 12: 56. 1979.

Syn. Nephrodiumalfine Lowe, Dryopteris borren auct. bisp. pl. non (Newman)Oberbolzer& Tavel — Falso helechomacho.

Hemicriptófito, 40-160 cm — Bosquescaducifolios frescos,taludes umbrosos.Esciófito humicola calcífugo.Tierras pardashúmedasde mu!! — Característicade la claseQuerco-Fagetea.llici-Fagion, Quercenionpyrenaicae,Alno-Ulmion,Osmundo-Alnion,Fraxino-Ulmenion— Meso-supramediterráneo,Carpetano,To-ledano-tagano,Bejarano-gredense:R — Mediterráneo-occidental-atlántico-maca-ronesico.Diploide apomicto,2n = 82.

Obs. Todos los ejemplaresmadrileñosque conocemosde esta especie perte-necena la subsp.affinir, en vez de al taxon triploide apomicto subsp.borren(Newman)Fraser-Jenkins,Willdenowia 10: 110. 1980 (syn.Dryoptenis borren(Newman) Oberdorfer& Tavel, D. pseudomas(Wollaston) Holub & Pouzar)como se habíatradicionalmenteopinado (cf. RIVAS-MARTíNEZ & SÁENZ, Trab.Dep. Botánicay F. Veg. 3: 23. 1971). Son caracteresde la subsp.affinis: lafronde verde oscurabrillante y coriácea;pecíolo frondino corto; indusio grue-so; pínnulastruncado-redondeadasy la inferior basiscópicamedio adnada.Soncaracteresde la subsp. borren: la fronde pocobrillante,pecíolofrondino corto;indusio delgado; pinnulas más alargadas,subdenticuladas,redondeadasen elápice y la inferior basiscópicanetamentepeciolulada. En el sector Bejarano-gredenseconocemosuna localidadde la subsp.borren: Bañosde Montemayor,Salamanca,MAF 87887.En el sectorToledano-tagano,cerca de Navalvillar deIbor, Cáceres,MAF 80587, pareceque puedereconocersetambién la subsp.robusta Fraser-Jenkins,Willdenowia 10: 111. 1980, taxon triploide de grantalla y pínnulasamplias de bordesparalelosy ápicesredondeados.

43. Dryopteris flux-mas (L.) Schott, Gen. Fil. tab. 9. 1834.

Syn. Polypodium 1. mas L., Aspidiumfilix-mas <L.) Swartz, Polystichumfiliz-masÉL.) Roth — Helechomacho.

Hemicriptófito, 30-130cm — Bosquescaducifolios frescos,pinares albaresdesustitución,grietasanchasumbrosas.Esciófito humícola.Tierras pardasde muí!.Característicade la claseQuerco-Fagetea.Ilici-Fagion, Quercenionpyrenaicae,Fraxino-Llímenion, Osmundo-Alnion, Adenostylion — Supra-oromediterráneo.Guadarrámico:AR, Bejarano-gredense:R., Celtibérico-alcarréño(Sierrade Val-demeca,cf. G. LÓPEz, Anal. Inst. Bat. Cavanilles,33: 64. 1976): RR — Euro-siberiano.Alotetraploide <D. oreadesFomin x D. caucasica(A. Braun) Fraser-Jenkins& Corley), 2n = 164.

Page 30: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

54 Lazaroa Vol. 3 (1981)

44. DryopterisoreadesFomin, Vestn. Tiflissk. Bot. Sada, 18: 20. 1911.

Syn. Dryopteris abbreviata (DC.) Newmanex Manton et sens.auct. non D. ab-breviata (Schrader)O. Kuntze, D. filix-mas var. abbreviatumNewman et Lo-phodiumabbreviatumsensuNewmannon Folystichumabbreviat¿~mDC. — Hele-chomachomenor.

Hemicriptófito, 20-80 cm — Gleras de gruesosbloques,grietas anchas,muros.Comófito orófilo glerícola silicifilo. Suelos humososfrescos y ricos bajo cas-cajareso bloques— Característicade la alianzaOryopteridion oreadis (abbre-viatae), Thlaspietearotundifolii — Oromediterráneo.Carpetano:AR — Euro-siberiano-oromediterráneo.Diploide, 2n = 82.

Obs. Hemosdetectadoen el límite superior de los bosquesnaturales,tanto enGredos como en Guadarrama,individuos con caracteresintermedios entreDryopteris oreadesy D. filix-mas, queparecencorresponderal híbrido triploideDryopteris x mantoniaeFraser-Jenkins& Corley, Brit. Fern Gazette, 10 (5):230. 1972. En cualquiercasose impone una confirmacióncitológica.

Polystichum Roth, Tent. FI. Germ. 3: 31. 1799, nom. cons.

1. Limbo de la fronde linear-lanceolado,unipinnado;pinnas indivisasP. lonchitis 45.

1. Limbo de la fronde lanceoladoo lanceolado-elíptico,bi-tripinnado 2

2. Frondesde color verde oscuro brillante, persistentesduranteel invierno yalgo coriáceas;pínnulassésiles o provistas de un peciólulo ancho insertooblicuamenteen el raquis; esporasamarillo-pálidasno papilosas;2n = 164

P. aculeatum46.

2. Frondesde color verde claro mate, marcescentesen invierno y muy pococoriáceas;pínnulas provistas de un peciólulo estrecho inserto perpendicu-larmenteen el raquis; esporaspardo-oscuraspapilosas; 2n = 82

P. setiferum 47.

45. Polysticbum lonebitis (L.) Roth, Tent. FI. Germ. 3: 71. 1799.

Syn. Polypodium lonchitis L., Aspidiumlonchitis (L.) Swartz — Polístico pin-nado.

Hemicriptófito, 10-50cm — Gleras de gruesosbloques,grietas anchas.Orófiloglerícola,algo esciófilo y humícola— Dryopteridion oreadis(abbreviatae),Thlas-pietea rotundifolii — Oromediterráneo.Guadarramense(Peñalaracf. RrvÁs-

Page 31: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis,1 (Pteridophyta) 55

MARTíNEZ, Anal. lnst. Bat. Cavanilles,21 (1): 203. 1963): RR (dud.) — Holár-tico. Diploide, 2n = 82.

Obs. Se duda sobrela existenciaen Peñalaradel verdaderoPolysdchumIon-chitis (L.) Roth por no haberlohalladonuncamaduroy poder tratarsede unaforma juvenil pinnatisectade P. aculeatum. Si se comprobasecitológicamentela presenciaen dicha áreadel hibrido triploide P. x illyricum (Borbás)Haline,Allg. Bot. Z. Syst. 10: 103. 1904 (P. lonchitis x aculeatum)podría tal vez ad-mitirse la presenciade ambos progenitores.

46. Polystiehum aeuleatum (L.) Roth, Tent. FI. Gerni. 3: 79. 1799.

Syn. FolypodiumaculeatumL., Aspidium aculeatum(L.) Swartz, Palystichumlobatum (Hudson) Presí — Polístico aculeado.

Hemicriptófito, 20-lOO cm — Bosquescaducifolios,pinaresnaturalesumbrosos,grietas anchasumbrosas.Esciófito humícolacalcífugo. Tierras pardasmullifor-mes bien drenadasy algo acidificadas— Característicade la claseCuerco-Fage-tea, Galio rotundifolii-Fagetum,Melico-Betuletumceltibericae, Luzulo-Querce-tum pyrenaicae,Adenostylion, Dryopteridion oreadis (abbreviatae) — Supra-oromediterráneo.Carpetano: AR — Eurosiberiano-mediterránee—macaronésico.Alotetraploide(P. lonchitisx setiferum),2n = 164.

47. Polystichumsetiferum(Forskal)Woynar, Mitt. Naturwiss.VereinesSteier-mark, 49: 181. 1913.

Syn. PolypodiumsetiferumForskal,Polystichumaculeatumauct. non (L.) Roth,Aspidiumangulare ¡<it ex Willd., Polystichumangulare (Kit et Willd.) C. Presí— Polístico setoso.

Hemicriptófito, 30-120cm — Bosquescaducifoliosfrescos,grietasumbrosashú-medas.Esciófito humícolacalcífugo. Tierras pardasgleizadas,gley anmoor —

Característicadel ordenFagetalia,Fraxino—Ijímenion, Osmundo-Alnion— Meso-

supramediterráneo.Luso-extremadurense:R (limj — Eurosiberiano-mediterrá-neo-macaronésico.Diploide, 2n = 82.

Familia 15. Thelypteridaceae (Telipteridáceas)

Plantasherbáceasvivaces, provistas de un rizomadictiostélico largo reptantey paleáceo;pecíolo recorrido por dos cordones fibroso-vasculares;soros redondeadospor lo generaldesprovistosde indusio. Familia subeosmopolitaque comprendeunas 800 especies.

Page 32: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

56 Lazaroa Vol. 3 (1981)

GymnocarpiumNewman, Phytologist 4: 371. 1851.

48. Gymnacarpium dryopteris (L.) Newman, Phytologist 4: 371. 1851.

Syn. Polypodium dryopteris L., Dryopteris linneana C. Chr., Currania dryopte-nr (L.) Werry, D. dis¡uncta (Rupr.) C. y. Morton, Carpogymniadryoptenís(L.)

Lowe & Lowe — Driopteris linneano.

Geófito rizomatoso,10-30cm — Pinaresnaturalesdensos,grietasanchasumbro-sas. Esciófito orófilo, humícola, acidófilo y silicicola. Tierras pardaspodsoliza-das, ranker mor — Junipero-Cytisetumpurgantis pinetosum sylvestris — Oro-mediterráneo.Guadarramense(Puerto de Navacerrada,vertiente segoviana,LEREScHE & LEvIER, Deux ex. bot. Esp. et Port. 1: 1880); RR (ext. ?) — Euro-siberiano. Tetraploide,2n = 150.

Familia 16. Blecbnaceae(Blecnáceas)

Plantas herbáceasvivaces provistas de un rizoma corto de estructuradictiostélica cu-bierto de páleas clarradas;trofofilos y trufoesporofilos pinnados dimorfos algo coriáceos;soros lineares protegidospor un largo indusio submarginal inserto en la parte exteriordel soro. Familia subcosmopolitaque comprendeunas 250 especies.

Blecbnum L., Sp. Pl. 2:1077. 1753.

49. Bleebnum spicant (L.) Roth, Ann. Bot. Usteri 10: 56. 1794.

Syn. Osmundaspicant L. — Eleenoespigado.

Hemicriptófito, 10-70cm — Bosquescaducifolios y pinares naturalesfrescos,grietasumbrosas,brezalesturbícolas.Esciófito humícolaacidófilo. Tierras par-das acidificadas,podsolizadas,pseudogleyde moder, ranker mor, anmoor —

Ilici-Fagion, Galio rotundifolii-Fagetum,Melico-Betuletumceltibericae,Junipero-Cytisetúm purgantis pinetosum,Osmundo-Alnion,Quercenionpyrenaicae,Ge-nistion micrantho-anglicae— Supra-oromediterráneo.Carpetano,Oretano,Cclii-bérico-alcarreño:AR — Holártico. Diploide, 2n = 68.

Familia 17. Polypodiaceae(Polipodiáceas)

Plantas herbáceasvivaces, provistas de un rizoma reptantede estructurasolenostélica,cubierto de páleasopacas;hojas pinnadas;sorossuperficialesredondeadosy desprovistosde indusio. Familia subcosmopolitaquecomprendeun millar de especies.

Page 33: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,.5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 57

PolypodiumL., Sp. Pl. 2:1082.1753.

1. Páleas del rizoma 5-13 mm; lámina ovado-triangular;soros con paráfisisevidentes;anillo del esporangiocon 7-12 células subrectangulares;2n=74

P. eambricum 50.

1. Páleas del rizoma 3-6 mm; lámina lanceoladau ovada; soros sin paráfisisevidentes;anillo del esporangiode 7-16 célulasovaladas,estrechasy engro-sadas; 2n = 148-222 2

2. Lámina oblongo-lanceolada;pinnulasobtusascon la nervadura1-3 bifur-cada; soros orbiculares;anillo del esporangiocon 11-16 células; 2n = 148

P. vulgare 51.

2. Lámina de oblongo-lanceoladaa subtriangular;pinnulas agudascon la ner-vadura4-6 bifurcada; soros anchamenteelípticos; anillo del esporangiocon7-11 células; 2n = 222 P. interjectum 52.

50. Polypodium cambrieumL., Sp. Pl. 2:1086. 1753.

Syn. Polypodium australe Fée,P. serratum (Willd.) Sauter,P. vulgare subsp.serratum(Willd.) Christ — Polipodioserrado.

Geólito rizomatoso,8-lo cm — Grietas de rocas; muros, bosquespedregosos.Casmocomófitohumicola, basífilo, de tendenciaesciófila y foliación otoñal —

Característicade la clase Anogrammo-Polypodietea,Homalothecio-Polypodionserrulati, Saxifragetumlatepetiolatae,Asplenion petrarchae— Supra-mesomedi-terráneo.Manchego,Celtibérico-alcarreño:R — Mediterráneo-atlántico.Diplol-de, 2n = 74.

Obs. Las poblacionesmediterráneasfértiles de estaespeciegalesaestérildebendenominarsesubsp.australe(Fée) Greuter& Burdet,Willdenowia 11: 24. 1981.

51. Polypodiumvulgare L., Sp. Pl. 2:1085. 1753.

Syn. Polypodiumauritum Willd. — Polipodio vulgar.

GedEtorizomatoso,8-40 cm — Fisurasy grietasde rocas,basede troncos,bos-ques pedregosos.Casmófito, casmocomófitoo epifito, humícola, acidófilo, detendenciaesciófila y foliación primaveral — Saxifragion willkommianae, Ilici-Fagion, Junipero-Cytisetumpinetosumsylvestris— Oro-supramediterráneo.Car-petano: AR, Celtibérico-alcarreño:R — Mediterráneo-eurosiberiano.Alotetra-ploide (1’. virginianum 1,.. x P. glyzyrrhiza (DC.) Eaton), 2n = 148.

Page 34: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

58 Lazaroa Vol. 3 (1981)

52. Polypodium interjectum Shivas, Jour. Linn. Soc. Bot. (London) 58: 29.1961.

Syn. Polypodium vulgare L. var. prionodes Asclierson, P. vulgare L. subsp.prionodes (Ascherson)Rothm. — Polipodio intermedié.

Geófito rizomatoso,15-60cm — Grietas de rocas,muros, troncos,bosquespe-dregosos.Casmocomófitoo epifito, humícolá, de tendenciaesciéflía y foliaciónestival — Característicade la claseAnogrammo-Polypodietea,Bartramio-Polypo-dion serrulati, Centrantho-Parietarionjudaicae, Cheilanthion hispanicae, San-guisorbo-Quercetumsuberis — Supra-mesomediterráneo.Carpetano: R, Oreta-no: AR — Mediterráneo-eurosiberiano.Alohexaploide(P. cambricumx P. vul-gare), 2n = 222.

Obs. Entre los posibleshíbridos estérilesque puedenhallarseen el áreade laFlora pareceel más común,en la basede la Sierra de Guadarrama,Polypo-dium x mantoniaeRothm., Brit. Fern Caz. 10: 152, 1970 (P. irnlgare x ínter-¡ectum, P. vulgaresubsp. x mantoniae(Rothm.) Scbidlay,Flora Slovenska,2:225. 1966). En los confines templadosde la Oretanay Gredospareceque pue-den reconocerseP. x shivasii Rothm. in Rothm. & Schneider,KulturpflanzeBeih. 3: 254. 1962) (1’. australe (cambricum)x interjectum, P. x rothmaleriiShivas) y el ya comentado.En los Universaleshay ejemplaresque podríanrespondera P. x fontqueri Rothm. in Cadevalí, FI. Catalunya6: 353 (1936)(P. australe (cambricum)x vulgare). No obstante,sólo tras el estudiodel cario-tipo, en cada caso, se podrá asegurarla existenciade estos táxoneshíbridos.

Orden 8. Marsileales(Marsileaceae)

Familia 18. Marsileaceae (Marsileáceas)

Plantasherbáceasvivaces, de pequefia talla, generalmenteanfibias, provistasde rizomasreptantesdelgadoscarentesde páleasy portadoresde hojas y raícesen cada nudo. Espo-rocarposglobosos, solitarios, sésileso pedicelados,insertosen la basede las hojas, pro-vistos de 24 soros de macro-y rnicrosporangios.Familia subeosmopolitaque comprendeunas 20 especies.

MarsileaL.,Sp. Pl. 2: 1099. 1753.

53. Marsilea strigosa Willd., Sp. Pl. 5: 539. 1810.

Syn. Marsilea pubescensTen. Marsileaestrigosa.

Hidrogeófño, 3-20 cm — Comunidadesherbáceasde desarrollo anual, propiasde lagunazosy bordes de lagunas temporales,depresionesinundadaso en-charcadashastael final de la primavera. Suelos areno-limosossilíceos gleiza-

Page 35: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,5. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 59

dos — Característicadel orden Isoetalia, Pulicario-Agrostietum salmanticae(pourretii), Sisymbrello-Preslietumcervinae— Mesomediterráneo.Matritense(cf.LÁZARO IBIZA, IX. 1890, Madrid, MAF 65965): RR (ext. 2), Talaverano:R —

MediterráneoMacaronésico,2n =

INDICE ALFABETICO

Este índicecomprendetodos los nombrescientíficos latinos de las especies,subespecies,formas e híbridos mencionadosen el texto. En letrascursivasse indican los táxonesespe-cíficos, infraespecíficoso híbridos que se conocendel areal de la Flora Matritensis. Conletras redondaslos citados en el texto como sinónimos (número del taxon entre parén-tesis), incidentalmente,o bien como probableso a excluir.

AcrostichummarantaeL. <18>, 41AcrostichumseptentrionaleL. (30), 47Aerostichumvelleum Aiton (17), 40

23 Adíantumcapillus-venerisL., 43Allosoruscrispus (L.) Rohling (24), 43

25 Anogrammaleptophylla (L.) Link, 44Aspidium aculeatum(L.> Swartz(46),

55Aspidium angulareKit ex Willd. (47),

55Aspidium filix-mas (L.> Swartz(43>, 53Aspidium lonchitis (L.) Swartz(45), 55Aspidiumregium Sw.,51AspleniumacutumWilld. (37), 49

38 Aspleníumadiantum-nigrum L., 50Asplenium adiantum-nigrumsubsp.

onopteris(L.) Luersa.(37), 49Aspleniumx alternifolíumWulfen, 48AspleniumargutumKaulfuss(38), 50

35 Aspleniumbillotíí F. Schultz,49Aspteníumx boloslí Rivas-Martínez,47

29 AspleníumceltibericunsRivas-Martínez,47

ceterachL. <28), 45Iontanunz (L.) Bernh.,48joresiacum Christ, 49

AspleniumforesienseLe GrandexSudre(35), 49

Asplenium forisienseLe Grandnoni.nud. (35), 49

AspleniumglandulosumLoisel (31), 47Aspleniumhallen DC. (33), 48AspleniumlanceolatumHudsonnon

Forskal (34), 49Aspleniumleptop~yllumLag., García

& Clemente(33), 48Aspleniumx lusaticumfl. E. Meyer, 48AspleniummelanocaulonWilld. (32),47Aspleníumx murbeckíiDorfier, 49

Asplenium obovatum Viv. subsp. lan-ceolatum(Hudson)P. Silva (34), 49

37 AspleníumonopterisL., 49Aspleniumonoptenisx A. cuneifolium

<38), 5031 Aspleníumpetrarchee(Guérin) DC. in

Lam. & DC., 4736 Aspleníumruta-muraría L., 49

Asplenium ruta-murariasubsp. dolomi-ticum Lovis & Reichst.,47

¿4spleníumruta-muraría x A. septentrio-nale, 49

AspleniumscolopendriumL. (27), 45Asplenium seelosii Leybold subsp. gla-

brum (Lit. & Maire) Rothm. in Ca-devalí (29), 47

Asplenium seelosii Leybold var. celti-bericum (Rivas-Martínez)O. Bolós &Vigo (29), 47

30 Aspleniumseptentrionale(L.) Hoffm.,47

Aspleníumseptentrionalex A. tricho-moflessubsp.tríchomanes,48

Aspleniumx ticinenseD. E. Meyer, 50Aspleniumtrichomanessubsp.x lusatí-

cum (D. E. Meyer) Lawalr¿e,48Aspleniumtrichomanesvar. majus

Willk.. 48321, Aspleniumtrichomanessubsp.pachyra-

chis (Christ) Lovis & Reichst.,48Aspleniumtrichomanessubsp.quadri-

valensD. E. Meyer,4832a Aspteníu,n tricho,nanes L. subsp. trí-

cho,nanes,48Asplenium trichomanessubsp. tricho-

manesx subsp.quadrivalens,48Aspleaiumvirgili Bory <37), 49

39 Athyrium/ílix-/emina (L.) Roth, 5049 Blechnumspícant (L.) Roth,56

Asplenium33 Asplenium35 Asplenium

Page 36: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

60 Lazaroa Vol. 3 (1981)

15 Botrychíurn lunaria (L.) SwartzinSchrader,37

Carpogymniadryopteris(L.) Lowe &Lowe (48), 56

28 Ceterach of/icinaruni DC. in Lam. &DC., 45

Cheilanthesacrosticha(Balbis) Todaro(19>, 41

Cheilanthescatanensis(Cosentini)H. P.Fuchs(17), 40

CheilanthescorsicaReichst.& Vida(21), 42

Cheilanthespro hybr.

22 CheilanlhesCheilanthes

(21?), 42Cheilanthes

20 CheilanihesCheilanthes

(¡9), 41

duriensisMendo9a& Vasc.(21), 42hispanica Mett., 42hispanicax maderensis

hispanica x tinaeí, 42maderensisLowe, 42maderensisx C. persica

18 Chei)anthes marantee (L.) flomin, 41CheilanthesodoraSwartz (19),41

19 Cheilanthes pteridíoídes (Reichard) C.Chr., 4t

Cheilanthes pteridioides (Reichard) C.Chr. var. maderensis(Lowe) C. Chr.(20), 42

21 Cheílanthes tínael Todaro, 42Cheilanthesvellea (Aiton) F. Muelí.

non (R. Br.) F. Muelí. (17). 4017 CosenUníavellea (Alton> Todaro,4024 Cryptograrn,na crispa (L.) R. Br. ex

Hooker, 43Curraniadryopteris(L.) Werry (48),56Cystopterís dickieanaR. Sim, 51

40 Cystopteris fragílis (L.> Bernh., 51Cystopíerisfragilis subsp.alpinaHartm.,

51Cystopterís Iragilis subsp.dtckieana (R.

Sim) l-lyl., 51Cystopterisregia(L.) Desv.,51Dryopterisabbreviaía(OC.) Newman

ex Manton (44), 54Dryopterisabbreviata(Schrader)O.

Runíze, 5442 Dryopteris a/fluís (Lowe) Frascr-Jenkins,

53Dryopterisaffinis (Lowe) Fraser-Jenkins

subsp.borren (Newnian) Fraser-Jeokins, (42), 53

Dryoptenisaffin¡s (Lowe> Fraser-[enkiímsubsp. robusta Fraser-lenkins (42), 53

DryoptenisassiniilisWalker (41), 52

Dryopterisborren Newman (42), 53Dryopterisdilatata(Hoffm.) A. Gray,52Dryopterisdisjuncta (Rupr.) C. y. Mor-

ton (48), 5641 Dryopteris expansa (C. Presí)Fraser-

Jenkins & Jermy,5243 Dryopteris flUx-mas (L.) Schott,53

Dryopteris filix-mas var. abbreviatumNewman(44>, 54

Dryopteris filix-mas var. borren New-man (42), 53

Dryopteris interniediax O. expansa,52Dryopteris linneanaC. Chr. (48), 56Dryopterís x mantoniae Fraser-Jenkins

& Corley, 5444 DryopterisoreadasFoniin, 54

Dryopteris oreadesFomin x O. cauca-sica(A. Braun) Fraser-Jenkins& Cor-ley (43), 53

Dryopteris pseudomnas(Wollaston) Ho-lub & Pouzar.53

10 Equisetum arvenseL., 35EquisetumcampanulatumPoiret in

Lam. (II), 35Equisetumfítíviatie L., 36

8 EquisetumEquisetumEquisetumEquisetumnEquisetumEquisetum

(9>, 35EquísetumEquisetum

12 EquísetumII Equísetum

Equisetum9 Equisetum

hye¡nale L., 35hyemale x ramosissi,num, 36hyen,alex variegatum,36Iimosum L., 36majusGars. (9), 35maximumauct. non Lan,.

x moorei Newn,an,36occídentale(Hy) Coste,36palustre L., 35ramosíssí,numOesf.,35ramosumSchleich.(II), 35telrnateia Ehrh.,35

Equisetumx trachyodonA. Braun, 36Granimitis leptophylla(L.) Swartz(25),

4448 Gytnnocarpiumdryopteris(L.) Newsnan,

56Gymnogrammaleptophylla (L.) Oesv.

(25), 44Hippochaetehyemalis(E.) C. Borner

(8), 35Isoetesastunicense(Laínz) Laínz (7b), 33floetes boryanaDurieu var. lereschii

Reichenb.fil, ex Leresche& LevierMl. 33

‘~‘ic~ bcrvanum Dunieu subsp.asruni-censeLaínz(71,), 33

IsocteschaeturetiMendes (St 32

Page 37: flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 5. C’) Sáenz (~*) · Rivas-Martínez,S. & ccl.-Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 27a los géneros. Si los géneros tienen más de una especie

Rivas-Martínez,3. & col. - Flora Matritensis, 1 (Pteridophyta) 61

IsoetesdelalandeiLloyd (5), 32Isoetesdelilei Rothm.(6), 32

4 Isoetes duricul Bay, 32IsoetesechinosporaDurieu, 33

5 Isoeteshístrix Bory, 32Isoetessetaceaauct.non Lan,., 33IsoetessetaceaDelile (6), 33

6 ¡saetes setacea Lam., 32Isoetesvariabilis Le Grand(7), 33

7b ¡saetes velata subsp.asturicense (Laínz)Rivas-Martínez& Prada,33

7a ¡saetes velaje subsp.velata f. tereschií(Reichenb.fil.) Prada,33

Lepidotis inundata(L.) C. Borner(2), 30LophodiurnahbreviatumsensuNewman

(44), 542 Lycopodíellainundata (L.) Holub,30

Lycopodiumannotinun,L.. 301 Lycopodíum clavatum L., 30

Lycopodiumdenticulatun,L. (3), 31LycopodiuminundatumL. (2), 30MarsileapubescensTen. (53)

53 Marsilea strígosa Willd., 58NephrodiurnexpansumC. Presí (41),52Notholaenalanuginosa(Desf.) Pairet

(17), 40Noiholaenamarantae<L.) R. Br. (18), 41Nosholaenavellea (Aiton) Desv.(17), 40OphioglossumazoricumC. Presí,37

13 Ophioglossum lusítanicum L., 3714 Ophioglossuni vulgatum L., 37

Ophioglossum vulgatum subsp. anibi-guum (Cosson & Ocmi.) E. F. War-burg, 37

Osniundacrisr,a L. (24). 43fl~mi,nda lun;irin 1 (15). 37

16 Os,,í,,nda regalis 1,.. 38Osm’ níhí snicant 1.. (49). 56

27 Phylhhs scotopendri,~~íí L.) Newman,45Polypodium aculeatun,L. 46). 55Polvpodium atíritum Willd. (511. 57PolypodiumaustraleFée(50), 57Polypod¡uni australe (cambricum) x

ínter¡ectum, 58Polypodiumaustrale(cambricum)x

vulgare. 5850 Polypodíum camnbrícum L.. 57

Polypodium cambrícwn L. subsp. aí’s-trate (Fée) Burdet & Greuter,57

Polypodiun,cambricun,x P. vulgare<52), 58

Polypodiumdilatatum Hoffm., 52PolypodiumdryopterisL. (48), 56Polypodiumf. femnina L. (39), 50Polypodiuntfontanum L. <33), 48

Polypodiumx fontqueri Rothm. in Ca-devalí, 58

Polypodiumf. fragile L. (40), StPolypodiumfragransL. non L. (19>, 41Polypodiumf. masL. (43), 53

52 Polypodíum interjectum Shivas, 58Polypodiumleptophyllum L. (25), 44PolypodiumlonchitisL. (45), 54Potypodium x mantoniae Rothm.,58PolypodiumpetrarchaeGuárin(31),47PolypodiumregiumL., 51Polypodían:x rothmalerii Shivas,58Polypodium serratum(Willd.) Sauter

<50), 57PolypodiumsetiferumForskal <47), 55Polypodium x shívasiíRothm.in Rothm.

& Schneider,58Polypodiumvirginianure L. x P. glyzy-

rrhiza (DC.) Baton (SI), 5751 Polypodium vulgare L., 57

PolypodiumvulgareL. subsp.prionodes<Ascherson)Rothm.(52), 58

Polypodium vulgare L. var. prionodesAscherson(52), 58

Polypodiumvulgaresubsp.serratun,(Willd.) Christ (50), 57

Polypodiumvulgare L. var. serratun,Willd. (50), 57

Polypodíumvulgare x interjectum, 58Polypodiuni vulgare L. subsp.x manta-

niae (Rothm.) Schidlay.58PolystichumabbreviatumDC., 54

46 Polystichum aculeatum(L.) Roth, 55Polystichumangulare(Kit ex Willd.>

C. Presí (47), 55Polystichuni filix-mas (L.) Roth (43), 53Polystichumx illyricuni (BombAs) Hahne,

55Polystichun,lobatun, (Hudson)Presí

(46), 5545 Polystichum lonchífis (L.) Roth, 54

Polysíichumlonchitis x aculeatum,55Polystichumlonchitis x P. setiferun,

(46), 5547 Poiystíchum set iferun, (Forskal)Woy-

nar, 5526 Pteridíum aquilina,,, (L.) Kuhn in Dcc-

ken, 44Pteridiun,aquilinum subsp.capense

Alíen (26), 44Pteridium herediae (Clemente ex Col-

meiro) Love & K~ellqvist, 44PterisaquilinaL. (26), 44Scolopendriumofficinale Sm. (27), 45

3 Selagínelladentículata(L.) Link, 31