FONETYKA

Fonetyka

• to dział gramatyki, który zajmuje się dźwiękami mowy i zjawiskami artykulacyjnymi (wymawianie głosek)

Głoska a litera

• Głoska to pojedynczy dźwięk mowy.

• szyba = sz y b a = 4 głoski

• Litera to graficzny zapis głoski.

• szyba = s z y b a = 5 liter

Funkcje litery „i”

• jako zmiękczenie spółgłoski

• jesień [jes’eń]

• ciocia [c’oc’a]

• jako samogłoska i zmiękczenie spółgłoski

• kino [k’ino]

• fizyka [f’izyka]

• jako samogłoska

• irytacja [irytacja]

• jako zmiękczenie spółgłoski i spółgłoska „j”

• miasto [m’jasto]

• piasek [p’jasek]

Rodzaje głosek

głoski samogłoski

spółgłoski

Rodzaje samogłosek

samogłoski

ustne

a, e, i, o, u (ó), y

nosowe

ą, ę

Rodzaje spółgłosek

spółgłoski ustne b, c, d, f...

nosowe m, n, m’, ń

Rodzaje spółgłosek

spółgłoski

twarde m. in. c, n, z, dz

miękkie m. in. ć,

ń, ź, b’, p’

Rodzaje spółgłosek

DŹ. b d g w z ź ż (rz) dz

BDŹ. p t k f s ś sz c

DŹ. dź (dzi) dż m n l ł r -

BDŹ. ć cz - - - - - ch (h)

Zjawiska fonetyczne

1. upodobnienie

2. utrata dźwięczności na końcu wyrazu

3. uproszczenie grupy spółgłoskowej

Upodobnienia

upodobnienia

utrata lub uzyskanie dźwięczności

udźwięcznienie

ubezdźwięcznienie

kierunek

wsteczne

postępowe

miejsce

wewnątrzwyrazowe

międzywyrazowe

upodobnienia udźwięcznienie

• jakże [jagże] k g

• prośba [proźba] ś ź

upodobnienia ubezdźwięcznienie

• krzak [kszak] rz sz

• ławka [łafka] w f

• śliwka [śl’ifka] w f

• Przemek [Pszemek] rz sz

• wtrącenie [ftrącen’e] w f

upodobnienie wsteczne

• nóżka [nószka] ż sz

• rozsypać [rossypać] z s

• papierówka [papierófka] w f

• jakby [jagby] k g

• obowiązki [obowiąsk’i] z s

upodobnienie postępowe

• kwadrat [kfadrat] w f

• twórczość [tfórczość] wf

• przyjęcie [pszyjęcie] rz sz

• ćwiczenie [ćficzen’e] w f

• przygoda [pszygoda] rz sz

upodobnienie wewnątrzwyrazowe

• wszystko [fszystko] w f

• chwila [chfila] wf

• dróżka [drószka] ż sz

• wędka [wętka] d t

• zasadzka [zasacka] dz c

upodobnienie międzywyrazowe

• głos znajomego [głoz͜ znajomego]

• plac budowy [pladz ͜ budowy]

• brat Olka [brad ͜ Olka]

• jak dobrze [jag͜ dobrze]

• posiedź chwilę [posieć ͜chw’ilę]

Utrata dźwięczności na końcu wyrazu

• ponieważ [poniewasz]

• trud [trut]

• twarz [twasz]

• staw [staf]

• miód [miót]

• targ [tark]

Uproszczenie grupy spółgłoskowej

• trzeba [czeba]

• sześćset [sejset]

• pierwszy [pierszy]

• krakowski [krakoski]

Analiza zjawisk fonetycznych

Sylaba (zgłoska)

• to grupa głosek, której ośrodkiem jest samogłoska

• tornister = tor – ni – ster

• wakacje = wa – ka – cje

• teczka = tecz – ka

• fotel = fo – tel

• urodziny = u – ro – dzi - ny

Akcentowanie

czwarta sylaba od końca

trzecia sylaba od końca

przedostatnia sylaba

ostania sylaba

1. i 2. os. l. mn. czasowników w trybie przypuszczającym np. biegalibyśmy, dzwoniłybyście

1. i 2. os. l. mn. czasowników w czasie przeszłym np. mówiliśmy, pojechaliście 1., 2. i 3. os. l. poj. czasowników w trybie przypuszczającym np. malowałaby liczebniki złożone zakończone na –sta, -set np. czterysta wyrazy obcego pochodzenie zakończone na –yka, -ika np. matematyka

najczęstszy sposób akcentowania np. wersalka, poszukiwany

skrótowce np. PKP [pe-ka-pe] jednosylabowce np. mistrz

Zaznaczanie akcentowanej sylaby

Bibliografia

• Bąk P., Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, Warszawa 2016.

• Kosmal L., Język polski od A do Z. Nauka o języku, Warszawa 1999.

• Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2007.

• Ostaszewska D., Tambor J., Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa 2000.