FOR WORKSHOP:FOR WORKSHOP: 1. Unsa ang mga 1. Unsa ang mga pagdayegpagdayeg ug ug

positibo nga komentaryopositibo nga komentaryo nga inyong nga inyong nadungog mahitungod sa mga batan-on nadungog mahitungod sa mga batan-on karon, gikan sa inyong mga:karon, gikan sa inyong mga:

a.) ginikanana.) ginikanan

b.) magtutudlob.) magtutudlo

c.) lumilihok sa simbahanc.) lumilihok sa simbahan

d.) ubang mga tawo sa katilingband.) ubang mga tawo sa katilingban

2. Unsa ang mga 2. Unsa ang mga pagsawaypagsaway ug ug negatibo nga komentaryonegatibo nga komentaryo nga nga inyong nadungog mahitungod sa inyong nadungog mahitungod sa mga batan-on karon, gikan sa mga batan-on karon, gikan sa inyong mga:inyong mga:a.) ginikanana.) ginikananb.) magtutudlob.) magtutudloc.) lumilihok sa simbahanc.) lumilihok sa simbahand.) ubang mga tawo sa katilingband.) ubang mga tawo sa katilingban

3. Unsa ang inyong gibati niini?3. Unsa ang inyong gibati niini?

• 4. Unsa ang mga panginahanglan sa mga batan-on karon diha sa ilang:a.) panglawas (physical/ biological)b.) panghunahuna (mental/cognitive)c.) pagbati (emotional)d.) moral ug espirituhanon nga kinabuhi?

5. Unsa ang inyong nakita 5. Unsa ang inyong nakita nga matampo o mabuhat sa nga matampo o mabuhat sa mga batan-on karon diha sa mga batan-on karon diha sa kalambuan sa:kalambuan sa:

a.) panimalaya.) panimalay

b.) katilingbanb.) katilingban

c.) Simbahan?c.) Simbahan?

PAGSABOT SA MGA PAGSABOT SA MGA BATAN-ONBATAN-ON

Batan-onBatan-on

Ang pulong nga “Batan-on” mao ang Ang pulong nga “Batan-on” mao ang kasagarang termino nga gihatag sa kasagarang termino nga gihatag sa nagpanuigon og dose ngadto sa nagpanuigon og dose ngadto sa dese-otso, o dese-nueve. dese-otso, o dese-nueve.

Usa ka nindot nga pananglitan sa Usa ka nindot nga pananglitan sa linihokan ug kinaiya sa usa ka batan-on linihokan ug kinaiya sa usa ka batan-on mao ang gipakita ni Tom Hanks diha sa mao ang gipakita ni Tom Hanks diha sa pelikula nga “Big” :pelikula nga “Big” :

Kanunay’ng nagsubay Kanunay’ng nagsubay sa kaugalingon kay dili sa kaugalingon kay dili siya segurado sa halos siya segurado sa halos tanang butang. tanang butang.

Literal ang Literal ang pagsabot (insakto, pagsabot (insakto, tukma, matinud-tukma, matinud-anon) ang anon) ang pagsabotpagsabot

Wala gyud Wala gyud kahibalo sa mga kahibalo sa mga lagda sa lagda sa katilingban busa katilingban busa usahay molihok usahay molihok nga walay tumong.nga walay tumong.

Gisinati ang kalibutan Gisinati ang kalibutan pinaagi sa mga pinaagi sa mga konkretong senses konkretong senses (nakita, nadungog, (nakita, nadungog, nahikapan, natilawan, nahikapan, natilawan, nasimhotan). nasimhotan).

Inosente ug gawasnon. Inosente ug gawasnon. Magarbohon sa Magarbohon sa

kaugalingon ug sa kaugalingon ug sa iyang nahimo/ natampo. iyang nahimo/ natampo.

Dili mahukmanon. Dili mahukmanon.

Sakit mosulti sa Sakit mosulti sa tinuod (prangka). tinuod (prangka).

Nanginahanglan og Nanginahanglan og seguridad, pagdawat, seguridad, pagdawat, pagtahod, pagsalig, pagtahod, pagsalig, pagka-abli, ug pagka-abli, ug pagtamod sa sikreto. pagtamod sa sikreto.

Anaa ang presensiya Anaa ang presensiya sa karon; sa karon; mapadayonon. mapadayonon.

Malipayon, Madasigon, Malipayon, Madasigon, maya, abtik, masaligon, maya, abtik, masaligon, ug maunongon sa ug maunongon sa iyang gibuhat. iyang gibuhat.

Patas ang pagtagad sa Patas ang pagtagad sa tanan. tanan.

Masaligon ug abli. Masaligon ug abli. Sige’ng naglantaw-Sige’ng naglantaw-

lantaw, nag-obserbar, lantaw, nag-obserbar, ug nagpaminaw sa ug nagpaminaw sa palibot. palibot.

Ang mga batan-on nga babaye Ang mga batan-on nga babaye pareho ra usab sa maong mga pareho ra usab sa maong mga kinaiya ug linihokan apan sayo nila kinaiya ug linihokan apan sayo nila kini nga masinati ug itago lang nila kini nga masinati ug itago lang nila sa ilang kaugalingon..sa ilang kaugalingon..

Maisogon ug lawom ang pagbatiMaisogon ug lawom ang pagbatiMaunongon Maunongon Positibo, malaumon Positibo, malaumon Walay kahadlok, walay kuratWalay kahadlok, walay kuratMadasigon, walay kakapoy Madasigon, walay kakapoy Andam ug mahinamon modawat Andam ug mahinamon modawat

og buluhaton, og buluhaton,

Ang kasagarang pagtan-aw sa hamtong Ang kasagarang pagtan-aw sa hamtong sa mga kalidad ug abilidad sa mga sa mga kalidad ug abilidad sa mga batan-on mao ang mosunod:batan-on mao ang mosunod:

Iresponsable, walay buot Iresponsable, walay buot Dili palupig, dili matay-og Dili palupig, dili matay-og Walay kasinatian, inosente, Walay kasinatian, inosente,

wala masulayi wala masulayi Kaugalingon ra ang Kaugalingon ra ang

gihunahuna gihunahuna Walay pagtahod, walay Walay pagtahod, walay

batasanbatasan

Dili lalim, dili maagwanta, Dili lalim, dili maagwanta, grabe, pwerte..grabe, pwerte..

Lisud, dili sayon, sayon Lisud, dili sayon, sayon sultion lisud buhaton sultion lisud buhaton

Salikwaot, dili kahibalo Salikwaot, dili kahibalo Rebelde, walay tahod Rebelde, walay tahod Dako’g baba, arogante, Dako’g baba, arogante,

dako’g ulo dako’g ulo

Dili makadawat sa mga epekto sa Dili makadawat sa mga epekto sa gibuhatgibuhat

Walay buot, kulang sa kahamtonganWalay buot, kulang sa kahamtonganMaro-maro, kahibalo tanan, dako’g Maro-maro, kahibalo tanan, dako’g

ulo ulo Madali-dalion, haras-haras, kulang Madali-dalion, haras-haras, kulang

pamalandong pamalandong Mobati nga protektado siya sa Mobati nga protektado siya sa

grupogrupo

Konkreto ang Panghunahuna Konkreto ang Panghunahuna "Concrete Thinkers"..."Concrete Thinkers"...

Ang mga Batan-on konkreto Ang mga Batan-on konkreto ang panghunahuna. Para nila ang panghunahuna. Para nila ang tanang butang “itom ug ang tanang butang “itom ug puti.” Ang tanang butang mao puti.” Ang tanang butang mao na gyud. Kung mao, mao, kung na gyud. Kung mao, mao, kung dili, dili.dili, dili.

Ang mga konkreto og mga panghunahuna Ang mga konkreto og mga panghunahuna makakita lamang sa parehas gyud o lahi makakita lamang sa parehas gyud o lahi gyud. gyud.

Ang mga konkreto og mga panghunahuna Ang mga konkreto og mga panghunahuna nagtuo nga ang mga balaod mao ra gyud nagtuo nga ang mga balaod mao ra gyud bisa’g magkinaunsa pa. bisa’g magkinaunsa pa.

Ang mga lagda o balaod dili gyud usbon Ang mga lagda o balaod dili gyud usbon aron lang paghatag og rason sa mga aron lang paghatag og rason sa mga panghitabo, o sa mga butang nga dili panghitabo, o sa mga butang nga dili madala pagdumala. madala pagdumala.

Ang mga Konkreto og panghunahuna Ang mga Konkreto og panghunahuna makapalambo sa ilang pag-ila sa makapalambo sa ilang pag-ila sa kaugalingon pinaagi sa pagtarong sa pag-kaugalingon pinaagi sa pagtarong sa pag-eskwela, mahimong sakop sa grupo nga eskwela, mahimong sakop sa grupo nga maayo ang binuhatan, magbaton og maayo ang binuhatan, magbaton og ginikanan nga sige’ng mohatag sa positibo ginikanan nga sige’ng mohatag sa positibo nga aspeto sa ilang pagkatawo, sa ilang nga aspeto sa ilang pagkatawo, sa ilang linihokan, ug ilang panagway. Mas dali sila linihokan, ug ilang panagway. Mas dali sila nga motuo sa ilang isigka-batan-on kaysa nga motuo sa ilang isigka-batan-on kaysa ilang ginikanan.ilang ginikanan.

Para nila, ang Para nila, ang mga mga ginikanan ginikanan angay nga angay nga mahigugma mahigugma kanila ug kanila ug mosulti og mosulti og mga positibo. mga positibo. Mao gyud na Mao gyud na ang trabaho ang trabaho sa ginikanan. sa ginikanan.

Moabot pa og Moabot pa og kanapulo balik-kanapulo balik-balikon sa mga balikon sa mga ginikanan ang ginikanan ang ilang positibo nga ilang positibo nga komentaryo ayha komentaryo ayha pa sila tuohan sa pa sila tuohan sa batan-on. Apan batan-on. Apan kung ang isigka-kung ang isigka-batan-on mao ang batan-on mao ang mohatag sa mohatag sa komentaryo, komentaryo, matinuod man o matinuod man o dili, bisan kung dili dili, bisan kung dili kaila, motuo sila kaila, motuo sila dayon ug modulot dayon ug modulot gyud sa ilang gyud sa ilang kasingkasingkasingkasing..

Ang mga batan-on grabe ka-bugal-Ang mga batan-on grabe ka-bugal-bugalon ug tigpasakit sa pagbati sa bugalon ug tigpasakit sa pagbati sa usa’g-usa. Kataw-an nila ang uban, usa’g-usa. Kataw-an nila ang uban, bisan sa publiko, para lang kalingawan. bisan sa publiko, para lang kalingawan. Busa, tungod niini, kanunay’ng tungason Busa, tungod niini, kanunay’ng tungason ang pag-ila sa kaugalingon. ang pag-ila sa kaugalingon.

Ang mga batan-on Ang mga batan-on konkreto ang konkreto ang panghunahuna kutob panghunahuna kutob sa 21 ang edad. sa 21 ang edad. Inanay ang pag-usab Inanay ang pag-usab niini ngadto sa pormal niini ngadto sa pormal nga panghunahuna. nga panghunahuna. Ang uban dili gyud Ang uban dili gyud makapalambo sa makapalambo sa maong abilidad. maong abilidad.

Pormal nga PanghunahunaPormal nga Panghunahuna(Formal Thinking)(Formal Thinking)

Ang pagtubo sa pormal Ang pagtubo sa pormal nga panghunahuna nga panghunahuna mahitabo sa hinay-hinay mahitabo sa hinay-hinay ug ginagmay. Posible ug ginagmay. Posible nga makab-ot na kini sa nga makab-ot na kini sa pag-edad og 17, apan pag-edad og 17, apan ginagmay ug hinay-hinay ginagmay ug hinay-hinay lang gyud nga dili kaayo lang gyud nga dili kaayo mamatikdan ang tibuok mamatikdan ang tibuok nga epekto. nga epekto.

Ang pormal nga panghunahuna mao ang Ang pormal nga panghunahuna mao ang abilidad sa pag-plano ug pagtimbang, nga kung abilidad sa pag-plano ug pagtimbang, nga kung ako ning buhaton, unsa ang mahitabo ako ning buhaton, unsa ang mahitabo (makakita sa hinungdan ug epekto). Kining (makakita sa hinungdan ug epekto). Kining maong panghunahuna mahitabo uban sa maong panghunahuna mahitabo uban sa paglambo sa dapit sa agtang nga bahin sa paglambo sa dapit sa agtang nga bahin sa utok. Kining bahina kasagaran moabot sa utok. Kining bahina kasagaran moabot sa tibuok nga kalamboan pag-abot sa edad nga tibuok nga kalamboan pag-abot sa edad nga 21. 21.

Sa pagkahimugso sa bata, dili pa kaayo lambo Sa pagkahimugso sa bata, dili pa kaayo lambo ang iyang utok. Kinahanglan pa nga motubo ang iyang utok. Kinahanglan pa nga motubo ang mga ugat sa tibuok bahin sa utok aron ang mga ugat sa tibuok bahin sa utok aron mapahimuslan kini. Ang matag bahin mapahimuslan kini. Ang matag bahin maghatag sa bata sa iyang abilidad sa maghatag sa bata sa iyang abilidad sa paghunahuna, pagbuhat, pagpamati sa lain-paghunahuna, pagbuhat, pagpamati sa lain-laing butang, o sa paghimo pa og mas maayo. laing butang, o sa paghimo pa og mas maayo.

Ang mga ugat sa lain-laing bahin sa utok Ang mga ugat sa lain-laing bahin sa utok kinahanglan nga motubo aron magamit kinahanglan nga motubo aron magamit kining mga bahina. Hangtud dili kana kining mga bahina. Hangtud dili kana mahitabo, ang bata magpabilin nga limitado mahitabo, ang bata magpabilin nga limitado sa iyang panghunahuna ug abilidad sa sa iyang panghunahuna ug abilidad sa paggamit sa iyang mga mata, dalunggan, paggamit sa iyang mga mata, dalunggan, ilong, baba, dila, ug panit. ilong, baba, dila, ug panit.

Ang mga motibo sa Ang mga motibo sa pagtabang sa uban pagtabang sa uban kabahin na sa konkreto kabahin na sa konkreto nga panghunahuna. nga panghunahuna. Pananglitan: Ang Pananglitan: Ang pagtinarong sa pagtrabaho pagtinarong sa pagtrabaho nga walay sweldo dili nga walay sweldo dili masabtan sa usa ka tawo masabtan sa usa ka tawo nga konkreto ang nga konkreto ang panghunahuna. Ubos sa panghunahuna. Ubos sa ilang pagsabot, ang ilang pagsabot, ang balaod mao nga: Kung balaod mao nga: Kung motrabaho ka, motrabaho ka, kinahanglan adunay kinahanglan adunay katumbas nga suhol. katumbas nga suhol.

Ang pagtinarong sa pagtrabaho nga Ang pagtinarong sa pagtrabaho nga walay bayad, nga alang sa walay bayad, nga alang sa katagbawan ug pag-alagad sa uban, katagbawan ug pag-alagad sa uban, dili masabtan sa mga tawo nga dili masabtan sa mga tawo nga konkreto ang panghunahuna. Sa ato konkreto ang panghunahuna. Sa ato pa, makabati sila niini, apan dili sila pa, makabati sila niini, apan dili sila kasabot. kasabot.

Ubos sa pormal Ubos sa pormal nga nga panghunahuna, panghunahuna, ang pag-alagad ang pag-alagad makapa-ila sa makapa-ila sa kaugalingon, kaugalingon, maghatag og bili maghatag og bili sa kaugalingon, sa kaugalingon, ug maghatag og ug maghatag og dakong dakong katagbawan. katagbawan.

Ang kahibalo mahitungod Ang kahibalo mahitungod sa paglambo sa utok sa paglambo sa utok makatabang kanato sa makatabang kanato sa pagsabot ngano nga ang pagsabot ngano nga ang mga batan-on morag mga batan-on morag walay klaro sa ilang walay klaro sa ilang panghunahuna hangtud panghunahuna hangtud nga moabot na sila sa nga moabot na sila sa panuigon nga 21. panuigon nga 21. Nianang edara, Nianang edara, kasagaran kanila kasagaran kanila magsugod na sa magsugod na sa hinamtong nga linihokan. hinamtong nga linihokan. Makalingaw na kaayo Makalingaw na kaayo sila ikauban tungod kay sila ikauban tungod kay mora na sila’g hamtong. mora na sila’g hamtong.

Madunggan nato sa mga Madunggan nato sa mga hamtong nga moingon: hamtong nga moingon: “Giunsa gud intawon nimo “Giunsa gud intawon nimo paghunahuna. Wala ka ba paghunahuna. Wala ka ba masayud sa unsay dangatan masayud sa unsay dangatan kung mao na ang imong kung mao na ang imong buhaton?” Ang ubang batan-buhaton?” Ang ubang batan-on motubag nga: “Wala gyud on motubag nga: “Wala gyud ko nasayud.” ko nasayud.”

Tungod kay wala gyud sila Tungod kay wala gyud sila naghunahuna, kay wala pa naghunahuna, kay wala pa silay kapasidad sa maong silay kapasidad sa maong panghunahuna. panghunahuna.

Ang sobra nga pagtan-aw sa Ang sobra nga pagtan-aw sa mga batan-on sa ilang mga batan-on sa ilang kaugalingon usa ka normal kaugalingon usa ka normal nga butang. Usahay ang mga nga butang. Usahay ang mga tawo mahadlok sa pagka-tawo mahadlok sa pagka-batan-on tungod sa kadelikado batan-on tungod sa kadelikado niining yugtoa sa kinabuhi. niining yugtoa sa kinabuhi.

Niining panahona, matud pa sa usa Niining panahona, matud pa sa usa ka ginikanan, ang mga bata ka ginikanan, ang mga bata “mausab ngadto sa bag-ong “mausab ngadto sa bag-ong minugna, ug mokalit lang sila nga minugna, ug mokalit lang sila nga nagsige na og hunahuna sa mga nagsige na og hunahuna sa mga kausaban nga nagakahitabo sa kausaban nga nagakahitabo sa ilang kaugalingon, sa lawas man o ilang kaugalingon, sa lawas man o sa ilang mga pagbati ug mga sa ilang mga pagbati ug mga relasyon. relasyon.

Ang ilang misyon niining yugtoa Ang ilang misyon niining yugtoa mao nga mahimo silang “sila sa mao nga mahimo silang “sila sa ilang pagkatawo” ug mahimo silang ilang pagkatawo” ug mahimo silang gawasnon gikan sa ilang mga gawasnon gikan sa ilang mga ginikanan. Usahay ilang ipadayag ginikanan. Usahay ilang ipadayag ang ilang “kagawasan” ug ilang ang ilang “kagawasan” ug ilang “kaugalingon: pinaagi sa ilang “kaugalingon: pinaagi sa ilang sininaan, sinultihan, linihokan, ubp., sininaan, sinultihan, linihokan, ubp., nga morag “weird” ang dating. nga morag “weird” ang dating.

Malipay sila usahay nga Malipay sila usahay nga ingnon og “weird” kay sa ingnon og “weird” kay sa ato pa nakapili sila og lahi ato pa nakapili sila og lahi sumala sa ilang sumala sa ilang nagustohan, ug dili tungod nagustohan, ug dili tungod kay gipili sa mga hamtong kay gipili sa mga hamtong – busa mobati sila nga – busa mobati sila nga adunay ilang kaugalingon. adunay ilang kaugalingon. Kinahanglan atong Kinahanglan atong tahoron ang ilang tahoron ang ilang paningkamot nga ma-paningkamot nga ma-independente ug independente ug makatukod sa ilang makatukod sa ilang talagsaon nga pagka-sila. talagsaon nga pagka-sila.

Kining mga batan-ona, sa ilang pangedaron, Kining mga batan-ona, sa ilang pangedaron, mahimo usab nga tinubdan sa pangandoy ug mahimo usab nga tinubdan sa pangandoy ug kadasig kung adunay makakuha sa ilang kadasig kung adunay makakuha sa ilang pagtagad. Tingali dili kaayo sila dasig sa mga pagtagad. Tingali dili kaayo sila dasig sa mga butang relihiyoso tungod kay niining panahona, butang relihiyoso tungod kay niining panahona, daghan sila og mga pangutana sa mga ideya, daghan sila og mga pangutana sa mga ideya, bili ug tulomanon sa ilang mga ginikanan. bili ug tulomanon sa ilang mga ginikanan.

Usa kini ka positibo Usa kini ka positibo nga proseso, bisan nga proseso, bisan kun daw makagubot kun daw makagubot sa mga hamtong – sa mga hamtong – tungod kay pinaagi tungod kay pinaagi lamang sa mga lamang sa mga pangutana nga ang pangutana nga ang gikinahanglan nga gikinahanglan nga kausaban mahitabo. kausaban mahitabo.

Ang proseso nga gitawag og “Enervation” Ang proseso nga gitawag og “Enervation” mao ang pagtubo sa mga ugat dapit sa mao ang pagtubo sa mga ugat dapit sa atubangan nga bahin sa utok. Mahitabo kini atubangan nga bahin sa utok. Mahitabo kini panahon sa pagkatulog. panahon sa pagkatulog.

Kadtong mga batan-on nga mas gipalabi Kadtong mga batan-on nga mas gipalabi ang pagbilar, o pagpaminaw sa music ang pagbilar, o pagpaminaw sa music samtang natulog, wala nagtugot sa mga samtang natulog, wala nagtugot sa mga ugat sa pagtubo tungod kay busy man kini ugat sa pagtubo tungod kay busy man kini sa pag-proseso sa nisulod nga stimuli. sa pag-proseso sa nisulod nga stimuli. Busa, ilang gihikawan ang ilang Busa, ilang gihikawan ang ilang kaugalingon sa ilang paglambo ug sa ilang kaugalingon sa ilang paglambo ug sa ilang posibilidad nga mamahimong de-abilidad posibilidad nga mamahimong de-abilidad nga mga tawo. nga mga tawo.

Adunay gitawag og “pultahan sa Adunay gitawag og “pultahan sa pagkat-on” o panahon nga ang usa ka pagkat-on” o panahon nga ang usa ka bahin sa utok magamit. Mao kini ang bahin sa utok magamit. Mao kini ang panahon nga ang mga ugat panahon nga ang mga ugat nag-”enervate” anang bahina. Kung nag-”enervate” anang bahina. Kung ang mga ugat dili mapalihok, malawos ang mga ugat dili mapalihok, malawos sila ug mamatay. Kung mahitabo kini, sila ug mamatay. Kung mahitabo kini, ang tawo mawad-an sa abilidad sa ang tawo mawad-an sa abilidad sa paggamit anang bahina o sa paggamit anang bahina o sa pagpahimulos niini sa iyang kinatibuk-pagpahimulos niini sa iyang kinatibuk-an nga kapasidad. an nga kapasidad.

Usa ka pananglitan niini mao ang Usa ka pananglitan niini mao ang abilidad sa mga batan-on nga dali abilidad sa mga batan-on nga dali ra makakat-on og mga langyaw ra makakat-on og mga langyaw nga lenguahe nga husto ang tuno nga lenguahe nga husto ang tuno ug paglitok. Kung dunay mosulay ug paglitok. Kung dunay mosulay niini nga hamtong na, maglisud sila niini nga hamtong na, maglisud sila pagkat-on sa lenguahe ug dili gyud pagkat-on sa lenguahe ug dili gyud nila makuha ang hustong tuno ug nila makuha ang hustong tuno ug paglitok. paglitok.

Makatabang kanila kung aduna sila’y idolo Makatabang kanila kung aduna sila’y idolo nga naggamit og pormal nga nga naggamit og pormal nga panghunahuna sa panahon sa “pultahan panghunahuna sa panahon sa “pultahan sa pagkat-on”, o sa panahon sa sa pagkat-on”, o sa panahon sa “enervation” sa atubangan nga bahin sa “enervation” sa atubangan nga bahin sa utok, ug maoy ilang sundon. Ang utok, ug maoy ilang sundon. Ang paggamit sa mga ugat makatabang sa paggamit sa mga ugat makatabang sa paglambo. paglambo.

Mga problemado nga Mga problemado nga batan-on, nga aduna batan-on, nga aduna lama’y 3-4 ka oras nga lama’y 3-4 ka oras nga pagkatulog, dili pagkatulog, dili makapatubo sa makapatubo sa atubangan nga dapit sa atubangan nga dapit sa utok. Madelatar ang utok. Madelatar ang ilang panabot, ilang ilang panabot, ilang relasyon, ug ubang relasyon, ug ubang bahin sa ilang kinabuhi. bahin sa ilang kinabuhi. Mao usab kini sila ang Mao usab kini sila ang makatulog nga makatulog nga maminaw og musicmaminaw og music

Kining mga problemado nga batan-on Kining mga problemado nga batan-on mosamot nga makasangka sa mga mosamot nga makasangka sa mga hamtong nga nagpaabot nga “molihok hamtong nga nagpaabot nga “molihok sila sumala sa ilang edad,” bisan sila sumala sa ilang edad,” bisan kung dili nila kaya. Kung mag-tinanga kung dili nila kaya. Kung mag-tinanga sila, ang pagtan-aw sa mga hamtong sila, ang pagtan-aw sa mga hamtong niini nga wala sila’y pagtahod. niini nga wala sila’y pagtahod. Adunay mga nag-edad og 16-18 Adunay mga nag-edad og 16-18 anyos nga ang linihokan sama sa 12-anyos nga ang linihokan sama sa 12-13 anyos. Angay sila nga trataron 13 anyos. Angay sila nga trataron sumala sa ilang linihokan. sumala sa ilang linihokan.

Kung dunay mga batan-on nga Kung dunay mga batan-on nga ang ilang paglambo nadelatar ang ilang paglambo nadelatar og mga 3 ka tuig, segurado nga og mga 3 ka tuig, segurado nga adunay problema. Angay adunay problema. Angay gayud ampingan nga aduna gayud ampingan nga aduna sila’y maayong pagpahulay ug sila’y maayong pagpahulay ug adunay idolo nga mga hamtong adunay idolo nga mga hamtong nga naggamit sa pormal nga nga naggamit sa pormal nga panghunahuna.panghunahuna.

Ang mga batan-on nga gi-Ang mga batan-on nga gi-abusohan kasagaran abusohan kasagaran moserado sa ilang lawas moserado sa ilang lawas ug hunahuna. Busa, ang ug hunahuna. Busa, ang “pultahan sa pagkat-on” “pultahan sa pagkat-on” wala nagamit, ug wala nagamit, ug kasagaran aduna silay kasagaran aduna silay kalisdanan sa pagsulti ug kalisdanan sa pagsulti ug sa pagpaminaw, ug uban sa pagpaminaw, ug uban pa nga madelatar sa ilang pa nga madelatar sa ilang paglambo. paglambo.

Kasagaran, kining Kasagaran, kining maong mga batan-maong mga batan-on maglisud sa on maglisud sa pagsubay unsay pagsubay unsay nagpaluyo sa ilang nagpaluyo sa ilang utok. Tungod kini utok. Tungod kini sa kanunay nga sa kanunay nga paggamit sa “off” paggamit sa “off” nga switch sa ilang nga switch sa ilang utok, samtang utok, samtang giwala nila ang “on” giwala nila ang “on” nga switch. nga switch.

Usahay mapindot ang Usahay mapindot ang "on" nga switch sa mga "on" nga switch sa mga panghitabo nga sama panghitabo nga sama sa nasinati nga pang-sa nasinati nga pang-abuso. Moabot kini sa abuso. Moabot kini sa mga peligroso o wala mga peligroso o wala paabota nga panahon. paabota nga panahon. Adunay mobaha nga Adunay mobaha nga mga pagbati nga dili mga pagbati nga dili mapugngan ug maoy mapugngan ug maoy hinungdan sa hinungdan sa kahigwaos sa kahigwaos sa panghunahuna. Aron panghunahuna. Aron mawala kini, ang ubang mawala kini, ang ubang mga batan-on mga batan-on modangop sa druga o modangop sa druga o alcohol. alcohol.

Ang uban dili mohunong og trabaho, dili Ang uban dili mohunong og trabaho, dili mohunong sa pagkab-ot sa gustong kab-oton, mohunong sa pagkab-ot sa gustong kab-oton, magsige og tan-aw og TV, magsobra ang kaon, magsige og tan-aw og TV, magsobra ang kaon, grabe nga pag-ehersisyo, o makiglambigit kang grabe nga pag-ehersisyo, o makiglambigit kang bisan kinsa nga karelasyon aron sa pagtabon o bisan kinsa nga karelasyon aron sa pagtabon o pagwala sa sakit nga kasinatian.pagwala sa sakit nga kasinatian.

Kun ang usa ka batan-on sayo nga misinati sa Kun ang usa ka batan-on sayo nga misinati sa sekswal nga kalihukan, sa wala pay 15 anyos, sekswal nga kalihukan, sa wala pay 15 anyos, adunay dakong kalambigitan kini sa mosunod:adunay dakong kalambigitan kini sa mosunod:

Negatibo nga Negatibo nga kasinatian sa kasinatian sa unang sekswal unang sekswal nga kalihukan. nga kalihukan.

Gi-abusahan sa Gi-abusahan sa sayo nga edad, sayo nga edad, mga 13 anyos. mga 13 anyos.

Nabiktima sa pang-abuso sa bata pa; Nabiktima sa pang-abuso sa bata pa; nga kasagaran gihimo sa mas nga kasagaran gihimo sa mas hamtong nga tawo. hamtong nga tawo.

Naggamit og drugas ug/o alcohol sa Naggamit og drugas ug/o alcohol sa matag sekswal nga kasinatian.matag sekswal nga kasinatian.

Mga suliran sa pamilya ug drugas.Mga suliran sa pamilya ug drugas. Nadaut ang utok tungod sa sayo nga Nadaut ang utok tungod sa sayo nga

pagka-biktima sekswal. pagka-biktima sekswal.

Importante nga atong Importante nga atong hatagan og pagtagad hatagan og pagtagad ang mga batan-on ang mga batan-on karon, bisan unsa pa karon, bisan unsa pa ang ilang porma ang ilang porma karon, tungod kay karon, tungod kay sila ang mahimong sila ang mahimong mga pangulo sa mga pangulo sa umaabot ug maoy umaabot ug maoy lubas sa katilingban. lubas sa katilingban.

Kung makahimo kita sa Kung makahimo kita sa pagpahunong sa usa ka batan-on pagpahunong sa usa ka batan-on sa paghimo og dili maayong sa paghimo og dili maayong desisyon pinaagi sa paghatag og desisyon pinaagi sa paghatag og hustong edukasyon, maayong hustong edukasyon, maayong pagkatulog, maayong panig-ingnan, pagkatulog, maayong panig-ingnan, ug panahon nga mahitabo ang ug panahon nga mahitabo ang “enervation,” makahimo kita og “enervation,” makahimo kita og dakong kausaban sa umaabot nga dakong kausaban sa umaabot nga kalibutan. kalibutan.

Unsay giila sa mga batan-on nga Unsay giila sa mga batan-on nga maayong ginikanan? Si Jill Hunter maayong ginikanan? Si Jill Hunter nag-ingon nga ang mga bata ganahan nag-ingon nga ang mga bata ganahan og mga ginikanan nga malipayon, nga og mga ginikanan nga malipayon, nga adunay nindot nga diwa ug kahibalo adunay nindot nga diwa ug kahibalo mopasiaw. Gusto nila nga ang ilang mopasiaw. Gusto nila nga ang ilang ginikanan makamugna og malipayon ginikanan makamugna og malipayon nga panimalay ug maghatag og nga panimalay ug maghatag og maayong panig-ingnan. maayong panig-ingnan.

Ang mga batan-on Ang mga batan-on nangandoy nga ang ilang nangandoy nga ang ilang pamilya mo-suporta sa ilang pamilya mo-suporta sa ilang mga kalihukan, bisan gawas mga kalihukan, bisan gawas sa eskwelahan. sa eskwelahan.

Ang mga Batan-on nag-Ang mga Batan-on nag-ingon…ingon…

Gusto namo nga ang mga Gusto namo nga ang mga hamtong: hamtong:

A.) Maminaw ug mosulay sa A.) Maminaw ug mosulay sa pagpaminaw unsa ang among buot pagpaminaw unsa ang among buot ipasabot. ipasabot.

B.) Motratar kanamo sama sa mga B.) Motratar kanamo sama sa mga hamtong. hamtong.

Modawat kanamo sa among pagka-Modawat kanamo sa among pagka-kami, hasta ang among mga sayop. kami, hasta ang among mga sayop.

Mosalig kanamo ug magpaabot sa Mosalig kanamo ug magpaabot sa labing nindot nga mogawas gikan labing nindot nga mogawas gikan kanamo. kanamo.

Motratar nga matinahuron sa among Motratar nga matinahuron sa among mga higala. mga higala.

Mogiya kanamo, mahigugma kanamo, Mogiya kanamo, mahigugma kanamo, ug ipadayag kanamo ang ilang ug ipadayag kanamo ang ilang paghigugma. paghigugma.

Busa, uban ang pagtahud sa mga Busa, uban ang pagtahud sa mga maayong ginikanan, gitanyag maayong ginikanan, gitanyag kining ang mosunod nga sugyot:kining ang mosunod nga sugyot:

Paminaw uban ang pagsabot, sa walay Paminaw uban ang pagsabot, sa walay paghukom; ayaw pagdali-dali og react; hatagi sila paghukom; ayaw pagdali-dali og react; hatagi sila og tinud-anay nga pagtagad. og tinud-anay nga pagtagad.

Pagtuon nga mahimong “coach” kaysa mahimong Pagtuon nga mahimong “coach” kaysa mahimong huwes; ayaw pagsige og yawyaw ug tambag; huwes; ayaw pagsige og yawyaw ug tambag; pabilin nga kalma panahon sa lantugi pabilin nga kalma panahon sa lantugi

Hatagi og mga maayo nga kapilian; pag-uban mo Hatagi og mga maayo nga kapilian; pag-uban mo sa pagsulbad sa problema; ituyok ang mga sa pagsulbad sa problema; ituyok ang mga buluhaton sa panimalay. buluhaton sa panimalay.

Ipalambo ang pagsinaligay ug pag-respetohanay; Ipalambo ang pagsinaligay ug pag-respetohanay; paminawa ang ilang ideya ug pangayo og tabang paminawa ang ilang ideya ug pangayo og tabang gikan kanila. gikan kanila.

Pagbaton og pagkasiaw; hatagi sila sa Pagbaton og pagkasiaw; hatagi sila sa angayan nga pagdayeg; lantawa ang ilang angayan nga pagdayeg; lantawa ang ilang positibo nga mga buhat. positibo nga mga buhat.

Paghimo og mga tradisyon sa pamilya; Paghimo og mga tradisyon sa pamilya; paghimo og mga album sa mga importanteng paghimo og mga album sa mga importanteng petsa ug tigom sa pamilya. petsa ug tigom sa pamilya.

Paghatag og higayon; paghimo og mga salo-Paghatag og higayon; paghimo og mga salo-salo sa pamilya; pag-imbitar sa mga higala sa salo sa pamilya; pag-imbitar sa mga higala sa imong anak nga batan-on sa mga salo-salo sa imong anak nga batan-on sa mga salo-salo sa pamilya. pamilya.

Pagplano og mga hiniusang bakasyon; kung Pagplano og mga hiniusang bakasyon; kung mahimo iapil ang mga apohan; pag-inambitay mahimo iapil ang mga apohan; pag-inambitay sa mga sugilanon sa pamilya. sa mga sugilanon sa pamilya.

Kinahanglan nga atubangon sa mga Kinahanglan nga atubangon sa mga ginikanan nga makat-on sila sa “pagbuhi” ginikanan nga makat-on sila sa “pagbuhi” sa ilang mga anak nga nakigbisog sa sa ilang mga anak nga nakigbisog sa pagtubo sa kahamtongan. Apan hinumdomi pagtubo sa kahamtongan. Apan hinumdomi nga ang alibangbang nga sayo kaayo nga ang alibangbang nga sayo kaayo makagawas sa cocoon dili mabuhi. Ang makagawas sa cocoon dili mabuhi. Ang mga batan-on nga suportado sa mga batan-on nga suportado sa mahigugmaon nga ginikanan, diha sa mahigugmaon nga ginikanan, diha sa protektado nga palibot, makahimo pagrisgo protektado nga palibot, makahimo pagrisgo sa mga pamaagi nga makahimo kanilang sa mga pamaagi nga makahimo kanilang aktibo nga partisipante sa makahuloganon aktibo nga partisipante sa makahuloganon nga katilingban. nga katilingban.

THE END!THE END!

BYE! BYE!BYE! BYE!

Q. Q. My child has just entered the adolescent My child has just entered the adolescent years. What does that mean for me as a years. What does that mean for me as a parent?parent?

First, understanding this glandular upheaval makes it First, understanding this glandular upheaval makes it easier to tolerate and cope with the emotional easier to tolerate and cope with the emotional reverberations that are occurring. For several years, some reverberations that are occurring. For several years, some kids are not entirely rational! Just as a severely kids are not entirely rational! Just as a severely menopausal woman may accuse her innocent and menopausal woman may accuse her innocent and bewildered husband of infidelity, a hormonally depressed bewildered husband of infidelity, a hormonally depressed teenager may not interpret his world accurately either. His teenager may not interpret his world accurately either. His social judgment is impaired. Therefore, parents shouldn’t social judgment is impaired. Therefore, parents shouldn’t despair when it looks like everything they have tried to despair when it looks like everything they have tried to teach their kid seems to have been forgotten. He is going teach their kid seems to have been forgotten. He is going through a metamorphosis through a metamorphosis (changes, transformation)(changes, transformation) that that has turned everything upside down. But stick around. He’ll has turned everything upside down. But stick around. He’ll get his legs under him again! get his legs under him again!