TR = pQ+Qp promjena uk.prihoda MR = p + Q(p/Q) granicni prihod E = pQ/Qp elastinost potranjes obziro na elastic potraznje granicni prihod ima vrijed: MR=p(1+1/E)a ako je uslov MR=MC iznos granic troska je: p=--------Trina mo- visina cijene iznad nivoa graninih trokova Odnos cijena i graninog troka zavise od elastinosti potranje (pribliavanjem cijene i visine graninog troka monopolista nije u poziciji da ostvari znaajne interese) p = 1 Lernerov indeks iznosi nula s obzirom da vai jednakost p=MC . formula:L=p-MC/p Vea vrijednost Lernerovog indeksa pokazuje vii stepen monopolske moi.Duopol je prisustvo dva prodavca u okviru date proizvodne grane Oligopol je trini model stanja konkurencije izmeu nekoliko prodavaca Oligopoli- meuzavisnost djelovanja prodavaca i lini upliv u cijenu, koliinu i realizaciju prodaje Kod savrene konkurencije zanemarljiv je uticaj na cijenu i visinu prodaje. Prodaja kod oligigopoliste predstavlja inilac formiranja ukupne ponude to utie na obim proizvodnje i visinu trine cijene Djelovanje oligopoliste determinisano reakcijom potroaa i reakcijom konkurenata Odnosi duopolista..1. odnosi dominacije (kada jedan ili oba ucesnika nastoje da ovladaju cjeelokupnim trzistem) 2.odnosi satelitstva(podrazumijevaju predhodno saznanje jednog ili oba ucesnika da ne mogu realizovati trzisnu dominaciju i prilagodjavaju sopstvenu politiku aktuelnim trzisnim uslovima..Kod monopola se paralelno formira cijena i obim proizvodnje dok kod oligopola to nije mogue (izuzev kod diferencijacije proizvoda i vezanosti kupca za odreen proizvod). Odnosi unutar oligopola: lider i satelit. Oligopolisti mogu uspostaviti dogovor o jedinstvenoj cijeni Poveanje cijene jednog oligopoliste utia na preusmjeravanje kupaca ka drugomSmanjenje cijene jednog oligopoliste utie na smanjenje cijena ostalih oligopolistaUglavnom nije prisutan rat cijena, nego konkurencija u kvalitetu, ambalai, marketingu..Oligopolija uslovljava neracionalno korienje drutvenog kapitala i neadekvatno korienje raspoloivih kapaciteta Duopolski model trinog djelovanja:Kurnov- duopolisti vode politiku satelitatakelbergov- jedan tei ka dominaciji, a drugi je satelitBoulijev- tenja oba uesnika na tritu da ostvare dominacijuKlasifikacija duopola: odnosi dominacije i odnosi satelita. Ravnotea duopola predstavljena je korienjem linije indiferentnosti odnosno izoprofitnih krivulja- krivulja jednake dobiti i krivulja reakcije

Dosta preduzea koji nude diferencijalne proizvode. Svako preduzee ima nizak stepen uea u ukupnom prometu, tako da skromno dijeluje na kontrolu cijene. Iskljuena mogunost sporazuma namjetanja visoke cijene Svako preduzee ima sopstvenu politiku kreiranja cijena i obima proizvodnje

Kod potpune konkurencije krivulja potranje je skoro parelelna apscisi, dok je kod monopolistike konkurencije krivulja potranje nagnuta prema apscisi (negativno). Kod monopolistike konkurencije djelovanje prodavca na obim prozvodnje saglasno je visini potranje za njegovim proizvodom, dok kod monopola globalnom obimu potranjeRavnotea determinisana jednakou granine cijene proizvodnje i graninog prihoda Uslovi ravnotee preduzea:GCP=MR Jednakost izmeu prodajne cijene i cijene proizvodnje P = CP Cijena proizvodnje jednaka je sumi prosjenog troka i graninog profita CP = AC + PPf Preduzee nabavlja proizvodnje faktore (sirovine, maine, radnu snagu) da bi njihovom upotrebom proizvelo odreenu robu i prodalo je kupcima na tritu 3 razliite strukture nesavreno konkurentnih trita:MONOPOL OLIGOPOL MONOPOLISTIKA KONKURENCIJA Savrena konkurencija i ist monopol ekstremni trini modeli rijetko prisutni u praksiOligopol konkurencija nekolicine prodavaca/proizvoaa daleko prisutnijaSporazumni oligopol (tajni) sporazumi obino protivzakoniti dvije forme: karteli i cjenovno predvodnitvoDvije vrste katrela1) karteli cilj maksimizacija zajednikog profita2) karteli cilj raspodjela trita ..Karteli s ciljem max. profita neposredni (ali tajni) sporazumi izmeu oligopolista u cilju smanjenja neizvjesnosi..Preduzea imenuju centralno tijelo odluuje o Q i P u svrhu maksimiziranja profita, te alokaciji proizvodnje i raspodjeli dobiti meu lanovimaBarometarsko cjen. predvodnitvo uloga lidera povjerena preduzeu koje nije najvee niti s najniim trokovima, ve dobar poznavalac tr. prilika izabrano pristankom ostalih uesnika (ak ne mora pripadati istoj industriji) Cjenovno predvodnitvo oblik tajnog sporazuma u kome jedno preduzee odreuje cijenu a druga ga slijedeZastupljenije od kartela firme zadravaju veu slobodu osnovno pravilo MC = MR Najei oblici: - cjen. predvodnitvo preduzea s niskim trokovima - cjen. predvodnitvo velikog preduea - barometarsko cjen. predvodnitvoCjenovno predvodnitvo preduzea s niskim trokovima ovakvo preduzee formirae niu cijenu, koju e pratiti ostale firme (sa viim trokovima), svjesno rtvujui dio profita Konkretno, sljedbenici bi vie zaradili prodajui manje koliine uz veu cijenu ipak slijede predvodnika da bi izbjegli cjenovni rat Cjenovno predvodnitvo dominantnog preduzea na tritu prisutno veliko preduzee sa znaajnim trinim ueem, te nekoliko manjih, sa skromnijim tr. % Motivi za biranje barometra: - jak konkurentski odnos nekolicine velikih preduzea u nekoj industriji moe sprijeiti izbor 1 od njih- barometar vai za odlinog anticipatora cijena i tranje

Prilikom primjene u istraivanju trinih stanja, dijelimo ih na**.igre s jednim uesnikom (monopol i monopson) **igre s 2 uesnika (duopol, duopson) **igre s nekoliko uesnika (oligopol, oligopson) s tim u vezi svrsishodno je navesti podjelu igara: igre sa nultim ishodom;igre sa nenultim ishodom.Sutina kod oligopola, preduzea (igrai) imaju mogunost izbora izmeu razliitih strategija..Strategije mogu biti:promjena cijena;diferencijacija proizvoda;promjena marketinga; kreditiranje kupaca itd.Opta privredna ravnotea-uvod u analizuParcijalna analiza- fokus istraivanja posebni centri ekonomskog odluivanja i trite pojedinih roba.Analiza opte ravnotee- aktivnosti svakog ekonomskog subjekta i svakog trita odreenog proizvoda imaju uticaj na druge subjekte i trita date ekonomije.Preduzee X povea obim ponude Px cilj analize nije samo poveanje vrijednosti proizvoda X koje se manifestuje u domenu trita, nego analizira se ktite komplemenata, supstituta, promjene na tritu rada i kapitala...ekonomija u cjelini. Parcijalna ravnotea analiza aktivnosti odreenih privrednih subjekata i trita pojedinih roba Opta ravnotea- simultano djelovanje svih proizvodnih subjekata i svih trita Cijene utiu na ekonomsku poziciju stanovnitva i privrede Cijene imliciraju (ne)ravnoteu trita dobara finanlne potronje i faktora proizvodnjeTu = T(C1,C2,C3...) Pu = P(C1,C2,C3...)Opta ravnotea razmjeneUslovi ravnotee razmjene proizlaze iz Edvortovih dijagrama.MRS- marginakna stopa supstitucije dobara odgovara odnosima granine korisnosti datih dobaraMRST uspostavljena je izjednaavanjem MRS dobara za oba korisnika (potroaa).Uesnici u razmjeni ostvaruju Pareto optimum.Funkcija drutvenog blagostanja omoguava eliminaciju neoptimalnih kombinacija u procesu razmjene.Region uzajamne prednosti.Jezgro razmjene..Upotpunjavanje opte ravnotee razmjene kroz relativne cijene i dohodak potroaa.Determinante potroake koristi:Preferencije potroaa, visina novanog dohotka i cijena proizvoda i usluga..Budetsko ogranienje potronje iskazano budetskom linijom i granicama potronje IAB = XxPx+YxPy

Opta ravnotea proizvodnjeOpta ravnotea proizvodnje uspostavljena je izjednaavanjem vrijednosti marginalne stope tehnike supstitucije (transformacije) faktora proizvodnje za oba proizvodaMRSTLK(X) = MRSTLK(Y) MRSTLK = MPL/MPK Kriterijum ravnotee je ispunjen ako je ostvaren sledei uslov (MPL/MPK)x = (MPL/MPK)y Optimalna kombinacija faktora proizvodnje: (MPL/MPK)x = (MPL/MPK)y = PL/PK

Opta ravnotea proizvodnje i razmjeneMarginalna stopa transformacije MRTxy = (MRTxy)A = (MRTxy)BPoto vrijednost marginalne stope supstitucije dobara u ravnotei izjednaava njihovu marginalnu korisnost, a marginalna stopa transformacije faktora proizvodnje u ravnotei odraava odnose njihovih marginalnih trokova proizvodnje, slijedi relacija:MCx/MCy = [MUx/MUy] A [MUx/MUy]B

Prednosti slobodne trgovine- komparativna prednostZemlja e se ukljuiti u proizvodnju onih proizvoda od kojih ostvaruje najvie dobitka, a najmanje gubitke.Proizvodnja se posmatra samo sa aspekta jednog faktora proizvodnje, a to je rad.Trokovi proizvodnje se posmatraju kroz jedinicu rada i jednaki su opredmeenom radu u jedinici vremena

Uslov opte ravnotee razmjene: marginalna stopa supstitucije dobara potronje jednaka je za sve potroae tih dobara.Uslov opte ravnotee proizvodnje: Marginalna stopa tehnike supstitucije faktora proizvodnje jednaka je za sve proizvode u kojima su dati faktori utroeni. Uslov opte ravnotee razmjene i proizvodnje: vrijednost marginalne stope transformacije proizvoda (supstitucije faktora proizvodnje) ekvivalentna je supstituciji datih proizvoda u procesu potronje za svaki proizvod i sve pojedinane potroae.

Prisustvo savrene konkurencije preduslov za ostvarenje opte ravnoteeOstvaren prvi uslov jer cijene imaju isti nivo za potroaeOstvarenje drugog uslova jer cijene imaju isti iznos za faktore proizvodnjeOstvaren je trei uslov jer vrijednost marginalne stope transformacije jednog dobra u drugo istovjetna je odnosu cijena tih dobara, zatim marginalna stopa supstitucije tih dobara u procesu potronje jednaka je istom odnosu cijenaAksiomi prihvatljivosti utvrivanja kolektivnih preferencija:Potpuna ureenost kolektivnih preferencija,Suverenitet graana,Nenametanje kolektivnih preferencija.Nediktatura kolektivnih preferencija,Nezavisnost u odnosu na eksterne izbore

Optimalna raspodjela proizvodnje dobaraOptimalna raspodjela faktora proizvodnje ekvivalentna je optimalnoj alokaciji resursa, optimalna raspodjela datih dobara potroaima ekvivalentna je optimalnoj raspodjeli dohotka.Eksterni efektiRazlika izmeu privatnih prihoda i eksternih trokovaEksterni efekti (eksterna ekonomija) razlikuju eksterne utede od eksternih trokova.Eksterne utede su pozitivni efekti, a eksterni trokovi su negativni efekti na blagostanje a svi zajedno su objedinjeni u eksternalije. Klasifikacija eksternih efekata:Eksterna ekonomija proizvodnjeEksterna ekonomija potronjeEksterna disekonomija proizvodnjeEksterna disekonomija potronjeProizvodno-potrone eksternalijeTehnike eksternalije

Vantrina rjeenjaJedno od rjeenja je internalizacija- transformacija eksternih efekata u interne, inkorporiranjem eksternih efekata u sistem cijena i novanih naknada da bi bili prebaeni privrednom raunu preduzea, njihovom kompariranju vrijednosti izdataka i prihoda te izdacima potroaa Ovaj proces se sprovodi kroz: takse, premije i prava.Javna dobra i cijene njihovog korienjaJavna dobra i usluge- javni sector.Za definisanje potrebna dva uslova da bi neka proizvodnja pripadala javnom sektoru:Proizvodi i usluge moraju imati izuzetan znaaj za funkcionisanje privrede u cjelini I Data djelatnost mora funkcionisati po principu monopola. Centralizacija ponude, decentralizacija potranje.Najvaniji kriterijumi za cijene:Prodajna cijena(tarifa) ne mora biti jednaka realnim izdacimaKriterijumi za cijene mogu biti razliiti:,Pokriti trokove, Maksimizacija dobitkaCijena da pobolja drutvenu i ekonomsku strukturuIndikatori rijetkosti resursaFormiranje cijena putem ekonomskih analiza: cost benefit i effectiveness

COST-BENEFIT analiza i potroaev viakCost-effectiveness- primjenjuje se kod investicionih projekata gdje su unaprijed odreeni ciljevi za sve mogunosti pa se putem ove analize bira jedna od njih (bira se optimalna investiciona mogunost)Cost-benefit analiza- vrjednuju se projekti, odnosno odreuje se da li se projekat treba realizovatiOva analiza ima za cilj istraivanje efekata krupnih investicija na irem drutvenom planu i iznalaenja odgovora na pitanje njihove korisnosti sa stanovita drutva u cjeliniPotroaev viak je eksterni efekat koji ima znaaj u ovoj analizi

Cost benefit analiza ekonomsku opravdanost proizvodnje javnih dobara utvruje na osnovu graninog drutvenog troka i granine drutvene korisnosti.Drutvena korisnost je izvedena iz potroaevog vika (cijena dobra treba da povea vrijednost. potroaevog vika).Sniavanje trokova u jednoj grani treba da omogui zadravanje prvobitne vrijednosti trokova u drugim granamaOportunitetni troakCijena je izvedena iz funkcije ponude

Aukcijska trzista:rijec je o trzistima na kojia se kupovina I prodaja proizvoda realizuje posredstvom formalnih procesa pregovaranja.

Oblici aukcije: tradicionalna(engleska) govorna aukcija;holandska aukcija;aukcija zapecacenih ponuda.