fransiza 9 (1)

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАУНИВЕРЗИТЕТ "Св. КИРИЛ И МЕТОДИЈ"-

СКОПЈЕЈавна научна установа

ЕКОНОМСКИ ИНСТИТУТ-СКОПЈЕ

ПОСТДИПЛОМСКИ СТУДИИ ОД ОБЛАСТА НА ПРЕТПРИЕМНИШТВОТО

Франшизата како опција за започнување на бизнис

Семинарска работа од предметот: Претприемнички менаџмент

Санја Антониевикј досие бр.510

Одговорен наставник: Проф. д-р Дејан Пендев Наставник: Проф. д-р Васил Поповски

Скопје, Септември 2008 година

1

СОДРЖИНА

Вовед -------3

1.Поим и потекло на франшизата---4

2.Основни видови на франшиза-------8

3.Позитивни и негативни страни на франшизата----10

4.Надоместоци кои треба да ги плаћа корисникот на

франшизата--12

5.Подготовки пред потпишувањето на договорот за франшиза----14

6.Како функционира франшизингот во Р.Македонија--------17

Заклучок--20

Суммарyс -21

Користена литература-------22

Претприемнички менаџмент

Вовед

2

Следнава семинарска работа е посветена на сите “идни

бизнисмени” кои се двоумат како да започнат со сопствен

бизнис, а помеђу сите опции, франшизата им е понудена како

можност.

Најчесто кога идните основачи на бизниси размислуваат

како да почнат, имаат на избор неколку опции: да започнат нов

бизнис односно да започнат од нула, да купат веће постоечка

фирма или да размислат за франшизата како можност која што

веће има завршено многу работа уште пред да се започне и

може да биде прилично профитабилна.

Франшизата претставува привилегија или дозволено право,

поединци или групи да користат одреден вид на комерцијални

активности.

Најстариот концепт на франшизата датира од средниот век,

кога витезите или свештениците можеле да добијат право со

управување на одреден дел од имотите на лордовите.

Денес под поимот франшиза се подразбира купување на

правото на користење на конкретен заштитен знак (трејдмарк)

или бизнис концепт. Бизнисот кој се води со франшизата, во

основа е ист како и сите други бизниси кои се водат под истото

име.

За да може да се води тој бизнис, треба најпрво купувачот

на франши-зата треба да ги купи производите, алатите,

помошта за адвертајзингот и обуката од франшизорот (фирмата

која ги поседува правата на бизнисот).

Од каде потекнува, што претставува, како функционира, кои

се нејзи-ните позитивни и негативни страни, се основните

концепти според кои ће се придржавам додека ја пишувам оваа

семинарска работа со надеж дека еден ден ће им помогне на

неодлучните бизнисмени да дознаат нешто повеће за

франшизингот пред да ја одберат како опција за сопствен

бизнис, која во иднина можеби ће се покаже како вистински

избор и ће ги збогати.

3


1.Поим и потекло на франшизата

Франшиза (енг.францхисе, приоритy, герм.Францхисе, Селбстбехалт)1

Франшизата претставува предмет на договор кој настанува

кога една компанија (давател на франшизата) го лиценцира

своето трговско име (бренд) и својот начин на работа (бизнис

концепт) на одредена личност или група (корисници на

франшиза) која што се сложува дека ће работи во согласност со

одредбите во договорот за франшиза. Давателот на франши-

зата му овозможува подршка на корисникот на франшизата а во

некои случаи има одредена контрола врз начинот на работа на

корисникот на франшизата. За возврат корисникот на

франшизата му плаћа на на давате-лот на франшизата

определен т.н. почетен финансиски надоместок (такса) и

финансиски надоместок за работа (ројалити) за користењето на

трговско-то име и начинот на работа.2

Значи од една страна корисникот на франшизата го

поседува бизнисот, а од друга страна работата мора да биде

водена од условите во договорот за франшизата.

Според тоа идниот корисник на франшиза мора да се одлучи

најпрво за една од клучните одлуки доколку се реши да купи

франшиза а тоа е дали да купи востановени и познати франшизи

или треба да бара нови и надежни фирми.

Успешната фрншиза има многу придобивки:3 значителна

транспаре-нтност на името, потврдени маркетинг методи,

потврден квалитет на деловни планови и системи за обука,

добар менаџмент и историја што е лесно да се следи. Од друга

страна, можеби давателот на франшизата веће го заситил

1 Izvor: Prisposobeno spored http://www.limun.hr/franshiza 2 Izvor: Prisposobeno spored http://www.wikipedia.hr/fransiza 3 Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

4

http://www.americanexpress.com/

http://www.seebiz.net.mk/

http://www.wikipedia.hr/fransiza

пазарот на кој што треба да се делува, надоместоците се

повисоки и можеби колку е поголема фирмата, толку е помала

шансата пазарот да ја прими пораката при што е можно да се

појават несогласувања.


Новите и надежни фирми пак, даваат шанса идниот корисник на

франшиза да се вклучи на почетокот во нешто што подоцна

може да биде високо профитабилна можност за развој. Поновите

франшизи исто така имаат многу помали почетни надоместоци и

цена на лиценца и поголеми се шансите да се порасположени за

преговарање со индивидуалните франши-зи. Од друга страна,

помалите франшизи им недостасува име и препознатли-вост,

можеби немаат доволно искуство за да работи нивниот систем,

можеби тие се почуствуваат како тест-случај за нивните

процедури и шансите за неуспех на давателот на франшизата се

многу поголеми.

Франшизата датира уште од средниот век кога витезите или

свештени-ците можеле да добијат право за управување со

одредени делови на имот, сопственост на богатите лордови.

Саемите и пазарите кои што биле организирани тогаш, биле

организирани како франшиза, како и некои други ненаведени

комерцијални активности.

Франшизата4 има свои корени и од феудалниот период, но

првата комерцијална продажба на франшиза е регистрирана од

страна на Сингер Сењинг Центер (компанија која што се занимавала

со продажба на машини за шиење) кој ја развил Исаац Сингер во

текот на 1858год.

Сингер ги продавал правата на локално вработените луђе, да

ги продаваат неговите машини и да ги обучуваат корисниците,

потег кој подо-цна му овозможил поголем раст на компанијата.

Приходот од лиценци-раните права ми помогнал во

финансирањето на производството на маши-ните и поради 4 Izvor: Prisposobeno spored http://www.fransiza.hr/poim, http://www.wikipedia.hr/fransiza

5

фактот дека секоја франшиза сама се финансирала, Сингер бил

поштеден од трошоците за вработување на менаџерски тимови

кои би се грижеле за продажбата на машините.

Сингер-овиот модел бил копиран од страна на неколку

индустрии. Некои од нив била и Цоца Цола, која успеала на

национално ниво да се про-шири, префрлувајћи го товарот од

производство, сладирање и дистрибуција на своите производи

на локалните бизнисмени кои ги добиле правата на полнење. Во

замена на превземениот ризик на локално ниво и осигурување

на капиталот за експанзија Цоца Цола, франшизерите на Цоца Цола

добиле


ексклузивни маркентишки и дистрибутерски права на својата

територија.

Анализата на првите 100 години од употребата на

франшизата открива многу занимливости. Можеби најважен

детал во поголемиот број на дава-тели на франшиза е тоа што

тие не го контролирале изгледот и впечатокот на корисниците

на франшизата. Иако биле рани корисници на франшизата

можеле барем да идентификуваат заедничко трговско име,

едноставно биле слободни во креирање на сопствениот пазарен

стил според индивидуалниот вкус и стил. Бензиските станици

немале ист изглед, истото важело и за мотелите, дилерите на

автомобили, малопродажбата, дури и услугите кои што се

нуделе, се разликувале од објект до објект.

Но, за срећа се се променило во текот на 1950 година кога

Раy Кроц извршил реорганизирање на потенцијалот на

франшизата со цел да ја повтори успешната формула со

дополнителни измени кои конечно го дава-ат денешниот изглед.

Раy Кроц во своите доцни 40-ти години бил релативно успешен

продавач на апарати за правење на милкшејк. Еден од неговите

клиенти бил многу успешен продавач на хамбургери во Сан

Бернардино, Калифорнија, кој што се викал МцДоналд и кој

6

продавал хамбургери, милкшеици и помфрити во големи

количини. Инспириран од успехот од ресторанот на МцДоналд ,

каде што поголемиот број вработени биле студе-нти, Кроц

помислил дека може да го искористи начинот на неговото

работе-ње и вработување а со тоа и неговиот успех.

Успехот на МцДоналд се смета за легенда во

претприемништвото а успехот на Раy Кроц се споредува со

успехот на Хенрy Форд во воведувањето на линија за

производство во индустријата за брза храна. Но, Кроц направил

многу повеће од брзината во брзата храна. Тој го осмислил

концептот кој се нарекува “Трговско одело” со кој не се опфаћа

само изгледот и впечатокот на украсот во бизнисот, туку на

секој детал во бизнисот, започнувајћи од основата па се до

најмалите ситници кој претставуваат дел од бизнисот.

Со тоа според Раy Кроц секој аспект за тоа како да се води

франшизата од МцДоналд’с станал дел од системот кој гарантира

дека искуството и впечатоците на потрошувачите во секој

МцДоналд’с ресторан ће бидат секогаш и насекаде еднакви.


Керц-овата теорија се покажала толку многу успешна, така

што за многу брзо време се проширила во франшизната

индустрија.

Во текот на 60-тите години бензинските пумпи започнале да

го прифаћаат единственото “Трговско одело” и ги

стандардизирале начинот на давање на услуга.

Малопродажбата, мотелите, цвећарниците започнале да ги

стандардизираат не само изгледот на трговијата туку и начинот

на давање на услугите. Тогаш секој дилер на автомобили, хотел

или ланец на ресторани ја прифатил предноста на тоа бизнис-

клонирање.

Подоцна, типичниот договор за франшиза од средината на

1990-тите значајно се разликувал од своите предходни

примероци од 50-тите и 60-тите.Договорот кој содржел 3

7

договорни страни, подоцна пораснал и мути-рал притоа

опфаћајки 50 и повеће страни а давателот на франшизата го

диктирал секој аспект во односите и до најситните

детали.Најголемиот број на договори ги опфаћа и најситните

делови од франшизата. Обновата, доколку се продолжи е

условена од потписот на корисникот на франшизата, кој воедно

со самото потпишување се обврзува дека подоцна давателот на

франшизата може да додаде дополнителни услови во

договорот. Вооби-чаено корисниците на франшизата го прифаат

тој услов (и плаћаат за тоа) за сите системски промени кој

можат да настанат, вклучувајћи ги и понуде-ните производи,

користење на трговско име и посакуваното “трговско одело”.

Поради фактот дека франшизата ужива голема популарност,

голем број на даватели на франшизата нудат намалена или

никаква заштита на пазарот на корисниците на нивната

франшиза. Во денешно време франшизата претста-вува систем

што се франшизира (а не повеће право на дистрибуција на прои-

зводи), голем број на давачи на франшиза наплаћаат ројалити на

право на користење на име и систем. Бидејћи давателот на

франшизата нема догово-рени ограничувања на колку трговци

може да ја продаде франшизата и поради тоа што ројалити се

наплаћа во по продаден производ (без обзир на профотот на

корисникот на франшизата), давателот на франшизата и него-

вите соработници се потполно фокусирани на продажба на

системот. Често корисниците на франшизата тврдат дека

нивниот давател на франшиза знае да биде нечуствителен кога

е во прашање профитната маржа која е потре-


бна за успех.Тоа е вистина, бидејћи многу даватели на франшиза

тврдат дека воопшто не ја мерат профитната маржа на

корисниците на нивната франшиза бидејћи ни тие самите не се

во состојба да ја предвидат профитабилноста во иднина кога се

8

договараат за нова франшиза, а за нив сепак најверодостојно

мерило е бројот на продадени производи.5

Купувачите на франшизата се убедени дека франшизата

претставува едностран договор за “индустриски стандард” а со

самото тоа и прифатлив. Освен тоа, купувачите размислуваат

дека доколку не ја прифатат понуде-ната франшиза и

едностраниот договор, франшизата едноставно ће ја купи друг

купувач а со тоа и шансата да заработи добар профит. Се

додека купу-вачите стојат во редот со пенкалото и парите во

новчаник, франшизниот пазар ће нуди само франшизни

договори, кои ги штитат само интересите на давателите на

франшизата.

2.Основни видови на франшиза

Постојат осум типови на франшизи.Поголемиот дел од

франшизите претставуваат зрели менаџерски франшизи, па

дури и оние кои почнуваат како франшиза, како типична и

обична работа, подоцна се охрабруваат и се препорачуваат да

прераснат во менаџерски тип на франшиза.

1.Менаџерска франшиза - Корисникот на франшизата

управува со работата на неколку подрачја или со тим од

лу”е.Таков тип на фрашиза се курирски франшизи или оние чија

функција се заснова на возила со кои управуваат магацини,

станици за снабдување и сл. Тука корисникот на франшизата

непосредно е вклучен во работата.

2.Мултифраншизинг или мастер франшиза -

Претставува работење во кое корисникот на франшизата има

право на регрутација на други корисни-ци на франшиза од ист

давател на франшиза. Целта е: брзо ширење на одреден пазар,

финансиска поткрепа и кадар од здружените партнери, поделен

ризик при влезот на непознат пазар, зголемување на вредноста

5 Izvor: Prisposobeno spored http://www.fransiza.hr/franshiza

9

на марката на локалниот пазар. Међутоа, истовременоможе да

се дојде и до


негативен облик на таквото работење, во прв ред се смета

губењето на контрола на локалниот пазар во корист на

здружениот партнер кој може да биде многу јак, тешкотија при

раководењето на мрежната франшиза на стански пазар,

индиректни одговорности за работата на здружените партне-ри

како и неможност за било каква акција при кршење на

договорот, доколку за тоа е одговорен здружениот партнер.

3.Франшизен ћош - Овој облик на франшиза може да го

добие одреден трговец кој посветува само дел од својата

трговија вложувајћи во франшиза во некоја дејност. Тој

франшизен ћош е среден и наместен во стил во кој сопственикот

на тој франшизен ћош би бил препознатлив во таа дејност.

4.“Цо-брандинг” – спојување на брендови - Спојувањето на

брендовите претставува формално и слободно здружување на

повеће заштитни имиња со различни сопственици и различни

управувачки конце-пти. Таквото работење може да се обавува

под исти кров или да покрива поголем регион. Таков вид на

франшиза на пример се сретнува во тргови-јата на мешовита

стока на бензиските пумпи кои ја нудат повеће франшизи на

едно место.Во таквото работење мора да постои синергија на

заштитно-то име и концепт, бидејћи во спротивно една

франшиза ће ја ослабнува дру-гата франшиза. При тоа треба да

се превземат мерки за претпазливост, бидејћи тоа здружување

на брендови најпрво треба Вас да ви донесе работа и профит а

не обратно.

5.Извршна франшиза - Се состои во тоа што само една

особа е вклу-чена во финансиски услуги, личните услуги или

додење на проекти. Работниот простор нема важна улога

бидејћи целата работа се одвива во работните простории на

клиентите. Пример за таква франшиза е даночното и

10

трошковното советување, решавње на исплата на штета од

осигурување и работа со недвижности.

6.Малородажна франшиза - Купувачот на франшизата

вложува голема сума на финансиски средства во реклами,

опрема и вработени, со што би помогнал во водењето на

системот на работење со големи приходи, кои покасно може да

се продаде со голема заработка, ако купувачот на фран-шизата

се реши да се повлече, односно да оди во пензија или

едноставно да заработи на своето предходно вложување.За

разлика од вложувачката


франшиза, тука сопствениците на франшизата имаат главен

збор при бирањето на купувачите.Примери за ваквиот вид на

франшиза се високата мода, продавниците за хи-фи опрема,

организирање на саеми и сл.

7.Продажна/Дистрибутивна франшиза - Купувачот постојано

е во движење, ги продава или дистрибуира производите на

неколку подрачја и запослува луђе за достава со што би се

покриле сите подрачја додека расте бројот на клиентите.

8.Подвижни услуги - Купувачот на франшизата влегува со

мали фина-нсиски вложувања и го купува правото за користење

и давање на услуги кои вклучуваат само еден вработен и

превозно средство. На пример, нудење на кућни услуги-

поправки, инсталации, чистење, одржување или автомобилски

услуги.6

3.Позитивни и негативни страни на франшизата

Позитивните страни на франшизата наспроти

започнувањето со сопствен бизнис се:7

Намален ризик - Франшизите традиционално имаат многу

помала стапка на неуспех во споредба со новите почетни

6 Izvor: Prisposobeno spored http://www.pks.komora.net 7 Izvor: Prisposobeno spored http://www.mla.org.mk str.8-10 (1995-2004, American Express Company)

11

http://www.mla.org.mk/

бизниси.Причината за таквата стапка е тоа што со

франшизата се купува концепт за кој повећето проблеми

биле разређшени од некој друг;

Добивање на комплетен пакет - трејдмарк, лессен пристап

до познат производ, докажан маркетинг метод, опрема,

залихи и сл;

Моћ на броеви - кога се купува франшиза, се има моћ на

купување на целата мрежа, што може да помогне да се

обезбеди производ и да се натпреварува со поголеми

национални клиенти;

Бизнис процеси - многу давачи на франшизи обезбедуваат

за своите овластени партнери најразлични докажани

системи за финансии и сметководство, продолжителна

обука и подршка, истражување и развој;


Помош за маркетинг и продажба, планирање и

проектирање, управување со залихи итн;

Финансиска помош и помош за селекција на локација -

некои компа-нии можат да помогнат при финансирањето

на првичната инвести-ција, со тоа што ће дозволат да

потрошиш што е можно помалку готовина однапред, исто

така можат да помогнат и во изборот на локација, водејћи

сметка за атрактивноста на локацијата, за да може

фирмата да опстане;

Адвертајзинг и промоција - не само што ће има погодности

од нацио-налните и регионалните промотивни кампањи од

давателот на франшизата, купувачот на франшизата ће

има придобивки И во други области - од обезбедување на

копија на неговите сопствени адвертајзинг напори, до

развој на материјали за неговата канцеларија/продавница

кои се осмислени да ги водат купувачите низ неговиот

бизнис;

12

Корисникот на франшизата би го чинело многу финансиски

средства, време и ризик ако треба сам да ги развива овие

материјали.

Негативни страни на франшизата наспроти започнувањето со

сопствен бизнис се:8

Недостаток од контрола - Суштината на франшизата е

купување на работасо докажан концепт, но може да се

чини дека корисникот на франшизата би изгледал повеће

како менаџер отколку како сопстве-ник. Ова може да е

тешко за некои луђе, особено за оние кои имаат изразен

претприемнички дух. За овие личности можеби ће биде

тешко да се вклопат во нечиј друг систем;

Цена - Може прилично многу да чини да се отвори

франшиза и да се работи со неа. Почетните трошоци се

секогаш повисоки од очекува-ните и можеби корисникот на

франшизата веднаш уште на самиот почеток ће забележи

дека тековните лиценцни трошоци имаат најголемо

влијание на неговиот готовински прилив.


Корисникот на франшизата не е сам - Исто како што

репутацијата на давателот на франшизата може да влијае

на индивидуалниот бизнис на корисникот на франшизата,

исто така и неговите проблеми стануваат дел од

проблемите на корисникот на франшизата. Па така, ако

матичната компанија се соочи со тешки моменти, ће страда

и индивидуалната франшиза на корисникот поради тоа

што се и двете тесно поврзани;

Корисникот на франшизата има обврска - Франшизниот

договор е обврзувачки и може да биде прилично

ограничен. Корисникот на франшизата е ограничен

најчесто на извесни деловни практики, надоместоци, па

дури и изгледот на неговиот бизнис. Доколку не се 8 Izvor: Prisposobeno spored http://www.mla.org.mk str.8-10 (1995-2004, American Express Company)

13

http://www.mla.org.mk/

согласува, можеби ће нема друг ресурс освен да ги

почитува инстру-кциите од давателот на франшизата.

4.Надоместоци кои треба да ги плаћа корисникот

на франшизата

Во основа, има два типа надоместоци кои корисникот на

франшизата ги плаћа за купената франшизата - авансни

надоместоци и тековни надоме-стоци. 9

Авансниот надоместок е почетниот надоместок за работа,

којшто корисникот на франшизата му го плаћа на давачот на

франшизата за правата за отварање на франшиза. Во основа,

корисникот на франшизата ги купува правата за користење на

трејдмаркот, деловните методи и права за дистрибуција на

давачот на франшизата. Цената на лиценцата може да е висока,

особено за добро познати, разработени франшизи и не би било

чудно доколку изнесува и до десетици илјади евра или

долари.Честопати, оваа сума е заснована на вредноста на

областа или трговскиот регион, така што, колку е поголем

пазарот толку е повисока цената.

Исто така мора да се внимава, дека таа сума што корисникот на

франши-зата ја плаћа однапред е како додаток на трошоците за

почеток на бизнисот кои ће мораат да се направат.Почетните

трошоци можат, но не мораат да


вклучуваат и трошоци за обука, почетни промотивни цени,

инвентар, доградби (некои даватели на франшиза бараат

просторот во кој ће работи корисникот на франшизата да има

посебен екстеиер, специфичен само за таа франшиза), опрема-

вградени елементи (можеби во договорот ће биде наведено да

корисникот на франшизата набави или изнајми посебна опрема

98 Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

14



или вградени елементи од давателот на франшизата) и сите

други трошоци кои се потребни за да се отвори новиот бизнис. 10

Тековните надоместоци се плаћаат за одржување на правата за

да се работи со франшизата. Повећето даватели на франшизата

наплаћаат посебни надоместоци за лиценцата, обично процент

од продажбата на големо, а не од профитот од

новоформираниот бизнис на корисникот на франшизата. Овој

процент може да се движи од 1% па дури до 15%, иако 5% е

вообича-ено.11 Посебно мора да се нагласи дека овој процент се

плаћа на бруто продажба кои ги вклучува вкупните сметки,

помал данок на продажба, повраток и рефунди, па така може да

одземе значителен дел од профитот. (подвлекла А.Н.)

Некои даватели на франшиза наплаћаат редовен

надоместок (што се плаћа неделно, месечно или квартално)

наместо надоместокот на лиценца. Овој тип на надоместок може

да биде дел од маржата која се плаћа за стоките или услугите

кои ће треба корисникот на франшиза да ги купи.

Вообичаено е франшизите да платат и дел од локалните,

регионалните и националните трошоци за маркетинг на

давателот на франшизата.Овие надоместоци најчесто се

вклучени во кооперативни маркетинг фондови, од кој конечно

имаат придобивка сите франшизи преку зголемена присутност

на заштитниот знак.


5.Подготовки пред потпишувањето на договорот

за франшиза109 Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

11 Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

15





Пред да се започнат преговорите со давателот на

франшизата за условите во договорот, корисникот на

франшизата мора преку информа-тивните документи и

предложениот договор од страна на давателот на франшизата

многу добро да ги анализира сите информации поврзани со

компанијата која му ја нуди франшизата. Тоа најдобро би било

да се анализира со помош на адвокат, сметководител и друг

советник кој многу детално ке ги разгледа сите документи и

информации и ће приложи свое мислење и совет кои во

комбинација со анализите на самиот корисник на франшизата,

ће му помогнат да заштеди пари и заштита од лоша

инвестиција. Колку повеће корисникот на франшизата е

запознаен со франшизерот, толку се помали шансите

инвестицијата да пропадне.

Затоа е пожелно корисникот на франшизата да биде

запознаен со неколку работи:12

- Дали франшизорот има успешна историја? - Мора да се

имаат конк-ретни податоци за името на франшизорот, лично и

за фирмата, организа-цијата, историјата и финансиската

историја. Мора да се определи и дали неговиот успех може да се

повтори во областа на корисникот на франши-зата;

- Колку ће го чини корисникот на франшизата? -

Информациите треба да содржат целосна листа на надоместоци

кои ће треба корисникот на франшизата да ги плати за почеток

со работа и за тековна рабора со фран-шизата. Исто така треба

да се наведени и другите обврски, како што е инвентар или

опрема што мора да се набави од франшизерот;

- Дали избраната област на работа ће биде ексклузивно за

корисни-кот на франшизата? - Корисникот на франшизата

секако треба да се заинтересира дали франшизорот има намера

да отвори други продавници во неговата област, па дури и дали

има намера да продава во неговата област преку каталог или по

пошта. Можеби корисникот на франшизата треба да12 Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

16




задоволи и некои други критериуми за продажба за да го

задржи правото на ексклузивитет;

- Кои производи може да се продаваат и како можат да се

продава-ат? - Корисникот мора да ја запази одобрената листа на

франшизерот за производите кои смее да ги продава. Исто така

корисникот на франшизата мора да ги знае и ограничувањата во

начините на продажба, бидејћи може да му биде дозволено да

организира влез или да произведи некои производи, но не и да

ги продава надвор од неговата локација;

- Какви услуги понудува франшизерот? - Во овој дел спађаат

услугите пред да се започне и по започнувањето на бизнисот.

Исто така корисникот на франшизата мора да се информира за

потребната обука, каде ће се одвива и колку ће го чини;

- Проверка на списокот на заштитните марки и патенти кои

ће треба да се добијат!;

- Дали постојат замки, кои корисникот на франшизата треба

да ги знае;

- Документите кои што се приложени со договорот, мора да

ги откријат сите мерки во случај на прекршување на законите на

франшизта, измама, проневера или нефер деловни искуства. Во

тие документи мора да е објавено и тоа дали франшизерот или

некој негов предходник објавиле стечај во изминатите 15

години;

- Колку корисникот на франшизата може да очекува дека ће

заработи од тој бизнис? - Информаторот треба да содржи

хипотетички проекции за профитот, како и формула за тоа како

се стигнало до објавените бројки. Посебно внимание треба да се

посвети на тоа дека економските услови зависат од област до

област па така тие бројки не гарантираат успех на конкретно

место на бизнис. Освен тоа треба да се користат и прогнози во

комбинација со проценките на трошоците во избраната област.

17

Међу поважните работи кои теба да ги знае корисникот на

франшизата е тоа што тој треба да бара кога ће ја одбира



Најчести барање се:13

1.Профитабилност;

2.Извештај за успешно работење;

3.Единствен производ;

4.Ефективен финансиски менаџмент и друга контрола;

5.Добар имиџ;

6.Интегритет и посветеност;

7.Успешна стопанска гранка.

Освен овие барања корисникот на франшизата треба да направи

додатни истражувања со што одлуката пред да купиш каков

било бизнис мора да е издржана. Постои цел спектар од извори

од кои можат да се исцрпат скапо-цени информации со кои би

можело да се дознае за некоја можност за франшизата. Еве

неколку работи кои можат да се сторат:14

Разговарање со франшизерот - дали франшизерот ће

остави добар впечаток, односно дали одговорите од

франшизерот ги задоволуваат сите прашања на корисникот на


Разговарање со постоечките франшизи - разговарање со

тековните сопственици на фрншизи со цел да се дознае што

мислат тие за биз-нисот, односно дали се задоволни со

инвестицијата што ја направиле, дали заработуваат онолку

колку што очекуваат и сл.

Читање за фирмата по весници и списанија од конкретната

стопа-нска гранка и посветување време на проучувњето на

13Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)14Izvor: www.seebiz.net.mk prevzemeno od www.americanexpress.com (OPEN Small Business Network)

18





весниците или интер-нет, разгледување на медиумите, најчесто

во нив можат да се најдат инфор-мации кои фирмата нема да ги

сподели доброволно.

Проверка на препораките - корисникот на франшизата

може да се јави во банката или другите препораки кои што ги

навел франшизерот.

Посета на независни агенции - проверување дали имало

тужби против фирмата.

Обезбедување извештај за кредитоспособноста на

компанијата - најчесто извештај се бара од Дун & Брадстреет,

ТРЊ/Еџпериан или некоја од другите агенции за проверка на

кредитоспособноста.


Од сиве овие работи корисникот на фирмата може многу

дополнително да научи за водењето на фирмата.

6.Како функционира на франшизингот во

Р.Македонија

Франшизингот како бизнис модел станува се повеће

присутен во државите во транзициј каде што економиите се во

развој. Благодетите од ваквиот начин на рбота во земјите во

транзиција што се веће членки на ЕУ, најнапред ги прифатила

Унгарија каде во моментот работат 400 франшизни ланци, потоа

следуваат Полска, Словенија и Хрватска со по 120 франшизи,

додека Чешка има 55 фирми кои работат врз база на добиена

франшиза.15

Во Македонија корисниците на франшизи можат да се

избројат на прстите од една рака. Тоа се Манго, МцДоналд’с, Динерс,

Форнетти и единстве-ниот македонски давател на индустриска

франшиза Алкалоид кој успеал да го продаде брендот Кафетин

во Русија. На многумина од бизнис круговите франшизингот како

15 Izvor: Prisposobeno spored http://www.limun.hr/franshiza

19

бизнис модел им е добро познат: се јавува кога компа-нијата која

е давател на франшизата го лиценцира својот бренд и начинот

на работа на одредена личност која е корисник на франшизата

и која се согласува да работи во склад со условите од договорот

(договор за франши-за).За возврат корисникот на франшизата

плаћа одредена сума на пари кои се прецизирани во договорот

на давателот на франшизата. Едноставно кажано при купување

на франшизата вие купувате правила на работење е сведен на

минимум.

Искуствата на развиените економии укажуваат на тоа дека

давателите на франшиза треба да се ориентираат на мали и

средни претпријатија. Само како пример ће ја наведеме

компанијата Генерал Моторс кој соработува со 2.500 мали и средни

претпријатија кои се нејзини франшизери.Европски пример е

Металуршкит комбинат Феср Алпинеу - Австрија со околу 4.000

франшизанти, додека некои претпријатија од хемиската

индустрија ваква врста на соработка имаат со дури 6.000 мали и

средни претпријатија. Еден од поинтересните брендови кој

неодамна пристигна на Балканот е америка-


нскиот производител на кафе Старбуцкс.За овој производ

ексклузивно право да даваат франшиза во регионот имаат

Грците.16

”Цената на ’лиценцата’ односно франшизата зависи од

големината на брендот кој се купува како и од неговата

присутност или отсутност во регионот. Нормално посилен бренд

кој не е многу застапен во некои регион да постави повисока

цена за користењето на неговата франшиза. За да една

компанија се стекне со правото да стане корисник на франшиза,

не е дово-лно само плаћањето на одредена финансиска такса.

Корисникот на фран-шизата предходно треба да има искуство во

областа во која бара да ја добие франшизата. Многу важна е и

добрата репутација која е гаранција пред давателот на 16 Izvor: Prisposobeno spored http://www.limun.hr/franshiza

20

франшизата дека компанијата е способна да го одржу брендот.

Ако некоја компанија е финансиски моћна да го купи брендот на

значи дека автоматски ће стане сопственик на франшиза. Треба

едноставно да го убедите давателот на франшиза дека сте во

состојба да го одржувате брен-дот кој тие веће го имаат

изградено. По склучувањето на договорот за партнерство

примателот на франшизата е обврзан да ја одреди структурата

на компанијата според инструкциите кои се одредуваат од

страна на дава-телот на франшизата.Она што е многу интересно

да се напомене е што сите корисници на франшиза восветот

работат по исти терк, со еднакви правила на работа кои се

одредуваат според интернационалниот правилник ИОМ

(Интернатионал Оператион Мануал). На корисникот му е оставен

сосема мал простор за лична креативност со цел работата да ја

прилагоди кон потре-бите на локалниот пазар следејћи ги

спецификите што секој регион ги носи со себе. Франшизата како

модел покрај тоа што нуди препознатлив и загарантиран бренд

носи бројни погодности. Секоја година давателот на франшизата

организира конференции, обуки, курсеви во насока на конти-

нуирана едукација на персоналот со цел да се подигне

продуктивноста на ниво на компанија. Доколку во текот на

работата се јават одредени пробле-ми, многу брзо и едноставно

се добива совет од другите корисници на франшиза кои веће се

соочиле со истиот проблем и го разрешиле.


Давателот на франшизата е во постојан контакт со корисникот,

бара да му се поднесуваат месечни, годишни, петгодишни

планови кои детално се следат во насока на подигнување на

продуктивноста во текот на работата. Исто така корисниците на

франшизата имаат хардверска и софтверска поддршка и

маркетинг на глобално ниво. Дел од овие услуги во согласност

со договорот ги плаћаат самите корисници на франшиза.

Компанијата давател на франшиза еднаш годишно доаћа да

21

утврди дали се запазени потребните стандарди, но и да разреши

некои потешкотии доколку се поја-ват. Повећето даватели на

франшизи наплаћаат редовен надоместок за лиценцата кој се

движи од 1 до 15 проценти. Овој надоместок се плаћа еднаш

годишно, но постојат и дополнителни надоместоци како месечен

надоместок од обртот што го прави компанијата.” - истакнал

Божидар Јанковски извршен директор на Динерс Цлуб – Скопје.17

”За сите модели на користење на франшиза важи едно правило:

Соработката помеђу корисникот и давателот на франшизата не

може да биде еднострано прекината. Кога барем еден од

предходно дефинираните услови међу давателот и примателот

не е исполнет може да дојде до прекин на договорот.Еднаш

загубената доверба многу тешко се враћа.” – подвлекла Тања

Антић директор на Манго во Скопје.18


Заклучок

17 Izvor: http://www.total.com.mk (Intervju na Nata{a Crvenkovska za spisanieto “Kapital”)18 Izvor: http://www.total.com.mk (Intervju na Nata{a Crvenkovska za spisanieto “Kapital”)

22

Целта на оваа семинарска работа е да ги објасни

најосновните работи и поими поврзани со франшизата како

избор при отварање на нов бизнис.

Содржината на семинарската се состои од кратка историја

за потекло-то на франшизата, во колку видови може да се

сретне, како функционира, како и воочување на сите предности

и недостатоци кои можат да се сретнат при раководењето со

франшизниот бизнис. Освен тоа тука се наведени и видовите на

надоместоци кои што корисникот на франшизата мора да ги

плаћа за време на користењето на франшизата. А тоа значи дека

пред да го избере овој начин на водење на овој бизнис,

корисникот на франшизата мора да процени дали може

финансиски да одговори на сите надоместоци и сите ризици и

обврски пред да купи некоја франшиза.

При крај на семинарската работа во кратки црти е наведено

искуство-то на неколкуте корисници на франшиза во

Р.Македонија во споредба со нашите соседни земји, каде што

користењето на франшизата се повеће зазема пошироки

размери.

23


Суммарy

А францхисе ис буyинг тхе ригхт фор усинг а партицулар традемарк ор а

бусинесс цонцепт. Тхе бусинесс оф тхе францхисорс ис басицаллy тхе саме ас алл

тхе отхер бусинессес листед ундер тхе саме наме. Ин ордер то старт уп тхис кинд

оф бусинесс, тхе францхисорс муст буy тхе продуцтс, тхе тоолс, анд тхе хелп фор

адвертисинг ас њелл ас траининг фром тхе цомпанy њхицх ис ентитлед то

цондуцт тхат партицулар бусинесс. Тхе францхисор ис тхе оњнер оф тхе

бусинесс, бут он тхе отхер ханд, тхе њорк ис цондуцтед аццординг то тхе

цондитионс ментионед ин тхе цонтрацт фор тхе францхисе. А лот оф пеопле

регард тхис ас тхе басиц ацљуиситион фром тхе францхисе – тхеy цан профит

фром тхе бусинесс форм, тхе наме, тхе сyстем фор суппорт тхат ис провидед бy

тхосе њхо селл тхе францхисе. Тхосе њхо аре инволвед ин тхис кинд оф бусинесс

офтен саy тхат тхе францхисе хелпс пеопле то старт а бусинесс фор тхемселвес

анд нот бy тхемселвес.

24


Користена литература:

1.хттп://њњњ.њикипедиа.хр од 7/10/2008

2.хттп://њњњ.тотал.цом.мк од 7/10/2008

3. хттп://мла.орг.мк (8-10стр) од 7/10/2008

4.хттп://њњњ.сеебиз.нет.мк (Америцан Еџпресс-Опен Смалл Бусинесс Нетворк)

од превземено од хттп://њњњ.америцанеџпресс.цом од 7/15/2008

5.хттп://њњњ.предузетник.цо.yо од 7/10/2008

6.хттп://њњњ.пкс.комора.нет од 7/12/2008

7.хттп://њњњ.лимун.хр од 7/12/2008

9.хттп://њњњ.сувремена.хр од 7/10/2008

10.хттп://њњњ.франсиза.хр од 7/10/2008

11.Томазацк Марта, “Типс & Трапс Њхен Буyинг а Францхисе, Папербацк, 1999

(паге 56-78)

25

fransiza 9 (1)

Documents