FRANZKAFKA

“SEVGĐLĐMĐLENA”MEKTUPLAR

Türkçesi:AdaletCimcoz

say

KĐTAPUSTUNE

FranzKafka’nınanadiliAlmancaydı,Almancayazardıyazılarını.Milena,Kafka’nındeğerinidahaozamananlamış,bunlarıÇekçeyeçevirmeyebaşlamıştı.Tanışmalarıbuyüzdenoldu.

1920yılında,Kafkaciğerlerindenhastalanmış,Meran’dadinleniyordu.MilenaViyana’daydı.Birbirlerinigörmedenmektuplaşmayabaşladılar;dostçabaşlayanmektuplaşmalarkısabirsüresonratutkulubirsevgiyedöndü.Aslındabusevgiyalnızmektuplardakaldı.(KierkegardyadaWerther’insevgisigibi.)Üçyılsürdümektuplaşmalar;ikiyadaüçkezbuluşabildiler.Kafkabirsürüiççatışmalar,bunalmalariçindeydi.Herbuluşmadansonrabüyükbirgünahişlemişsanır,suçlugörürdükendini;tiksinir,üzülürgenedeözlerdi.

Milenaosıralardaevliydi;Kafkadanişanlıydı.(Kafkabirkızlaikikezolmaküzereüçkeznişanlanmıştır.)Amaçoksonralarıbambaşkabirkızla,DoraDymantadındabirYahudikızıylaevlendi.Kafka’nınsongünleriMilenagibiyalnızgeçmedi;çokhastaydı,amagözününiçinebakankarısıDoravardıyanında,birdearkadaşıDr.Klopstock.Acılarıdayanılmazdurumagelince,doktorunkendisineverdiğisözüanımsatarakşusözlerisöylemiştiKafka;“Çektirme,öldürbeni,öldürmezsenkatilsayılırsın.”

MilenasoylubirÇekanababadangeliyordu.YurduiçindövüşenbüyükbabasınıAlmanlarkurşunadizmişti.Kocasıylamutludeğildi.Milena’nmyakınbirarkadaşıolanvebumektuplarıyayınlayanWillyHassşöyleanlatıyorduMile-na’yı:

“StendhaFıneskiĐtalyankroniklerindenalıpromanlarınaaktardığıtiplerebenzerdiMilena.Tutkuluydu,gözü-pek,akıllıvekararlarındaçoksoğukkanlıydı.Arkadaşolarakbulunmazbirkadındı:yardımıseven,kendiniyüzdeyüzvermesinibilen,amaöylesinedealmasınıisteyenbirkadın!Tutkularıiçinherşeyigözealır,düşüncesizdavranırdı.Yarınıyoğunucömertçeharcamışbirinsandı:Yaşamını,parasını,duygularını.»”

BumektuplarıMilena1939yılındaW.Hass’avermiştir.Hass’mdediğinegöre,tarihsizmektuplarınbirdüzenekonulmasıçokzorolmuş.Neyazıkki,Hassmektuplardaokunabilecekşekildekaralanmışsatırlarıalmamışkitaba,yaşayankişilerüstüneyazılanbölümlerideçıkartmıştır.Aradabirikimektubuneksikolduğunudabiryerebağlanmayan,havadakalantümcelerdenanlıyoruz;bueksikmektuplarıMilenavermemişolacak.Neyazıkki,Milena’nınKafka’yayazdığımektuplaryokelimizde,neolduğubilinmiyorbumektupların.Milenasonradankocasındanayrılmıştı,“Hitleryıllarında”Yahudidostudiyeonutoplamakampınaaldılar.17Mayıs1944’te-özgürlüğekavuşamadan-öldü.

AdaletCĐMCOZ

Meran-UntermaisOttoburgPansiyonu

SevgiliBayanMilena,

SizePrag’dan,sonradaMeran’danyazmıştım.Karşılıkvermediniz.Gönderdiğimopusulacıklarakarşılıkbeklememyersiz,biliyorum.Yazmadığınızabakılırsaiyiolmalısınız;bizlerçoğunluklaiyiolduğumuzzamansusarız,böyleisesevinmemgerekir.Birşeydenkuşkulanıyorumyalnız-onuniçinyazıyorumbugün-sakınkırmışolmayayımsizi?(Nekababirelimolmalıki,isteklerimeböyleaykırıdavransın.)Yada-dahakötüsü-“Bugünlerdebirazsolukalıyorum”demiştiniz,belkibuiyigünlerinizgeçti,genesıkıntılarınızbaşladıbelki,kimbilir?Sizikırmışolmamkuşkusuyersiz,biliyorum,söyleyeceksözümdeyokbukonuda;amarahatsızsanız,nefena,öğütdeveremem-benkim,öğütvermekkim?-yalnızşunusormakistiyorum:NedenbirazayrılmıyorsunuzViyana’dan?BaşkalarıgibiYurtsuzdeğilsinizki!Bohemya’yagidipdinlenemezmisiniz?AmabelkibilmediğimnedenlerdenötürüBohemya’yagitmekistemezsiniz,öyleysebaşkabiryeregidin…Meran’agelsenize!Hiçgeldinizmiburaya?

Đkişeybekliyorumsizden:Yasüreceksessizliğiniz,budemektirki:“Üzülme,iyiyim”,yadayazacaksınızbana.

Netuhaf…yüzünüzübütünayrıntılarıylagetiremiyorumdagözümünönüne,pastanede,masalarınarasındangeçipgidişiniziçokiyianımsıyorum.Biçiminizi,giysinizigörürgibiyim.

CandanKafka

SevgiliBayanMilena,

ÇevirilerledidiniyorsunuzosıkıntılıViyanadünyasınıniçinde.Birbakımautanç,birbakımadamutlulukveriyorbubana.

BuaradaWolffdan(*)mektupalmışolmanızgerekir,yazacağınıçokönceleribildirmiştibana.Birkatalogdaadıgeçen

“Öldüren”öyküsübenimdeğil,biryanlışlıkolacak;amaeniyiöykümolduğunabakılırsa,belkidedoğrudur,bilmiyorum.

Sonmektubunuzlaondanbiröncekindenanladığımagöreüzüntüleriniz,sıkıntılarınızgeçmiş,kocanı-zmkilerdeöyleolmalı,ikiniziçindebununedenlidilerimbilseniz.Birpazaröğledensonrasıgeliyorusuma,yıllarönceydi,rıhtımdamiskinmiskinbiraşağıbiryukarıgeziniyordum,kocanızarastladım.Karşılaşmışolmaktanikimizdesevinçlideğildik.

Değişikanlamlardadaolsa,ikimizde“kafaşişirmedeusta”sayılırdık.Birlikteyürüdükmübilmiyorum,belkiyalnızselamlaştık;önemlideğilzaten.Çokeski,geçmişbiranıbu,yenilenmemeli,gömülükalmalı.Evinizgüzelmi?

(*)Wolff:Kafka’yıyayımlayan.-Çevireninnotu.

Meran-UntermaisOttoburgPansiyonu

SevgiliBayanMilena,

Đkigünbirgecesürenyağmurşimdidindi,geçicidirbudinmebelki,genedekutlanmayadeğer,sizeyazarakkutluyorumbunu.Dayanılmayacakgibideğildibuyağmur;küçükdeolsayabancıbirçevrede

olmakerinçveriyorkişininyüreğine,çevreninyabancılığındangeliyorbu.Yanılmıyorsamsizde(kısasüren,yarıyarıyasessizgeçeribirbuluşmaunutulamıyoranlaşılan)Viyana’dayabancıolmaktansevinçliydinizilkgünlerde.Sonraları,birtakımetkilerlebusevincinizgeçmiş

olabilir.Geçtiyse,hoşlanıyormusunuzgenedeyabancıbirçevredeolmaktan?(Hoşlanıyorsanıziyibirbelirtisayılmaz,belkidehoşlanmamanızgerekir.)

Benburdaiyiyim.Buölümlüdünyadadahaçokbakımıtaşıyamazbedenim.Odamınbalkonubahçeyedeğinuzanıyor;balkonsarmaşıklardan,çiçeklerdengeçilmezbirhalde(havaçoktuhafburda,Prag’daböylehavalardasulardonar,balkondakiçiçeklertomurcuklandı).Güneşleburunburunayımhep(dahadoğrusukoyubulutlarlaörtülübirgökle,yoksabirhaftadırgüneşyüzügörmedim);kertenkelelerlekuşlar-birbirlerinehiçdeyakışmayanbuyaratıklar-benigörmeyegeliyor.Meran’agelmenizinedenliisterdim!Geçenlerde“solukalamıyorum”diyeyazmıştınız.Tanımlamanızpekuyuyor,burayagelirsenizazalırbusıkıntınız.

CandanselamlarımlaF.Kafka

Sizindeciğerinizdemek!Bütüngünkafamdaevirdimçevirdimbunu,başkaşeydüşünemezoldum.Hastalıkbeniürküttüsanmayın,anlattıklarınızdançıkardığımagöre-öyleolmasınıdadilerim-çokhafifbaşlamışsizde.Buhastalığın(BatıAvrupa’nınyarısıazçokciğerlerindenhastadır),kendimdenbiliyorum,üçyılayakındırkötülüğündençokiyiliğidokundubana.Üçyılönce,birgeceyarısıkanboşanmasıylabaşladıbende.Heryenişeydeolduğugibiheyecanlanıyorinsan,korkuyordatabii;hemenkalktım(sonradanöğrendimki,hiçkımıldamamakgerekirmiş)pencereyegittim,dışarısarktım,odadadolaştım,musluğagittim,yatağınüstüneoturdum-kanamahiçdinmemiş-tibuarada.Amaüzgündeğildim,biliyordumkandurunca,üçdörtyıldırsürüpgelenuykusuzluğumsonaerecektir.Durdukan.(Ogünbugünbirdahadaolmadı.)Bendesabahadeğindeliksizbiruykuçektim.Ertesisabahhizmetçimgeldi.(OzamanlarŞönbrun’auzakoturuyordum.)Đyi,candan,böncebirkızdı.Kanıgörünce:“Yandındoktor”dedi,“uzunsürmezölürsünartık.”Amabenkendimiherzamankindendahaiyiduyuyordum.Đşegittim,ancaköğledensonradoktorauğradım.Ondansonrasıpekönemlideğil,anlatmayadeğmez.Şunusöylemekistiyorumsize:Beniüzenhastalığınızdeğil.(Anılarımadayanarakkendimiinandırmayaçalışıyorum,oduyguluinceliğinizinyanındaköylülereözgübiresenliğinizvarsizin.Onuniçindeolmazdiyorum;bubiruyarıbelki,yoksaciğerinizhasta

10

değildir.)Beniüzen,benidüşündürenbuhastalığınnedeni.“Paramyok,çayekmekleyaşıyorum.Đkidensekizeçalışıyorum”diyeyazmıştınız.Neysegeçelimbunları,bunlarbenimanlayamadığımşeyler.Belkimektupladaanlatılamaz,karşılıklıoturupkonuşmakgerekirbunları.Geçelimdiyorumya,mektuptageçebiliyorum,yoksabiranbileusumdançıkmıyor.Sizdebuhastalığıortayakoyanşeyinneolduğunudüşünüyorum.Kendiminkinibiliyorum,zatenbirçoklarındanedenibirdir.Şöyleoluyor:Beyinyüklenenüzüntüleri,acılarıçekemezdurumageliyor.“Bendenbukadar”diyor,“bubütününayaktadurmasınıönemlibulanbirivarsa,yardımetsinbana,azaltsınyükümü,belkiyaşamınısürdürürüzbirazdaha.”Akciğerhemen-yitirecekçokşeyiolmadığınagöre-buradayımdiyor.Beynimleciğeriminbupazarlığındanhaberimolmadı,amabupazarlığınkorkunçolduğunuşimdianlıyorum.

Pekineyapmayıdüşünüyorsunuz?Belkidehiçönemlideğil.Đyibakılırsanızhemenatlatabilirsiniz.Bunuyakınlarınızın,sizisevenlerinbilmesigerekir.Bencildüşünceleredeyeryokartık.Nasıl?Budabirkurtuluşdeğilmiişte?Haksızmıymışım?Yoo.hayır,şakayapmıyorum,hiçdesevinçlideğilim,taki

yaşamınızıdahaiyi,dahasağlıklıdüzenlediğiniziyazıncayadek.

Sonmektubunuzuokuduktansonra,niçinViya-na’danayrılmıyorsunuzdiyesormuyorumartık,anlıyorumşimdi.AmaViyana’yayakınçokgüzelyerlerdevar,oralardadadinlenir,kendinizegelebilirsiniz.

Görüyorsunuzya,başkaşeyyazamıyorumbugün.Bencebundandahaönemlibirşeydeyok.Yarınbaşkaşeylerdensözaçarım,defteriçinteşekkürüdeyarınabırakıyorum:dokundubana,utandırdıbeni,11

amasevindirdide.Durun,birşeydahademekistiyorumsize:Çevirilerimebirsaniyelikuykunuzuverecekolursanız,bunukendimiçinbirilençsayarım.Gününbirindebuiştenyargılanmakgerekirse,çoknedenaramayakalkışmadan;uykusuzluğuonunyüzündendidiyecekler,suçlandıracaklarbenihaklıolarak.Yapmayınderken,kendimidüşünüyorum,kendimiçinyalvarmışoluyorum.

SizinFranzK

SevgiliBayanMilena,

Başkaşeyleryazmakistiyorumbugün,amaolmuyor.Hastalığınızıçokciddiyealdığımiçinmi?Değil,öyleolsaydıdahabaşkatürlüyazardım.Bahçeninbirköşesindeaçılırkapanırsandalyelerdenbiridursadiyorum,yarıgölgelikbiryerde…

Elinizinaltındadabeşonbardaksütbulunsa.ŞimdiyazortasındaViya-na’dadaolabilirbu;amaherhaldeaçvekaygılıolmamanızgerekir.Çokmuzor?Sizebunlarısağlayacakkimseyokmu?Peki,doktornediyor?

Gelenbüyükzarfıniçindeyalnızdefterigörünce,düşkırıklığınauğradım.Sizdenbirşeylerduymakistiyordum,eskibirgömüttengelenoçokiyitanıdığımsesideğil…nedemeyegiriyoraramıza?Amasonraanımsadımki,aramızıbulandao!

Nasılalabilirsinizbuağıryüküüstünüze?Anlamıyorum!Amaçeviriningüzelliğiduygulandırdıbeni;aslındanhiçayrılmadan,tümcelerinhepsiyerliyerinde,nerahat,negüzel

12

birdil.Kendinizeözgü,yapmacıksız;Çekçeyiböylesinegüzelkullanacağınızıummazdım.AlmancaylaÇekçeyibudenliiyibiliyorsunuzdemek?Yazık,kötübiröykümbu,kötüolduğunuhersatırındagösterebilirimsize.Nevarki,göstermektiksindiriyorbeni.Sizinbuöyküyüsevmişolmanızgözümdedeğerlendirmiyordeğil,yalnızdünyagörüşümükarartıyorbiraz.Bırakalımartık.“KöyDoktoru”nusizegöndermesiiçinyazdımWolffa.

Çekçeanlıyorumelbet.Hepsoracaktımsize,nedenhiçÇekçeyazmıyorsunuzbana?BundanAlman-cayıiyikullanamadığınızanlaşılmasınsakın,tersine,çokiyikullanıyorsunuzodili;kullanamadığınızzamandaboyuneğiyorönünüzdeAlmanca,dahadagüzelleşiyor.HiçbirAlmankendidilindenbeklemezöylebireğilmeyi,böylesinekişiselyazmayıgözealmazdaondan!AmabenÇekçeokumakisterdimsizden,çünküonabağlısınız,gerçekMilenayalnızordavar.(Çevirinizgösteriyorbunu.)OysabanagönderdiğinizmektuplardaViyana’daki,yadakendiniViyana’dayaşamayaalıştıranbirMilenavar.SizdenÇekçeyazmanızıistiyorum.Sözünüzüettiğinizgazetebölümlerinidebekliyorum.Değersizbuluyorsunuz,neçıkar?Değersizliğinibilebiletarihokumadınızmı?Belkibendebunlarıokuyabilirim,okuyamazsamben

debirönyargıileelimdenatarımonları.

Nişanlılıkdurumumusoruyorsunuz.Đkikez(üçdesayılabilir,çünkübirkızlaikikeznişanlanmıştım)nişanlandım.Üçkezevliliğineşiğinedekgeldim.Đlkibüsbütünkapandı.(Đşittiğimizegörekızcağızevlenmiş,birdeçocuğuolmuş.)Đkincisivardaha,duruyordaha…evlenmeumuduolmadan…duruyordasayıl-13

mazpek,yadabaşkalarınınhesabınaduruyor,öylekendibaşına…Buiştede,ötekiişlerdedegenelolarakşunuanladım:Erkeklerdahaçokacıçekiyor…Şöyledediyebiliriz:Buişlerdeerkeklerindahaazkarşıkoymagüçlerivar.Oysakadınlar,suçlarıolmadanacıçekerler.“Ellerindeolmadan”değildirbuacıçekiş,gerçektençekerleracıyı…Amabudasonundagene“elindeolmadan”avarırbelki,kimbilir?Bunlarıdüşünmekboşuna;neyebenzerbunlarıdüşünmekbilirmisiniz?Cehennemdekikazanıtekbaşınadevirmekistemeye…Zatentekbaşınadeviremezsinizkazanı,devirsenizbileyanarsınız;üstelikcehennemgenebütüngörkemiylecehennemolmaktasürergider.Đşibaşkayöndentutmakgerekiyor!

Bütünbunlarbiryana,sizinherşeydenöncebirbahçedeuzanıphastalığınızdan-helegerçekdeğilsebuhastalık-elinizdengeldiğincektatlıyanlarındanyararlanmanızgerekir!Đnanınbana,çokturtatlıyanları.

SizinFranzK

14

SevgiliBayanMilena,

Đstemedenmektubumdansezinlemeyesinizdiyeşunusöyleyivermekistiyorum:Aşağıyukarıonbeşgündürgiderekartanbiruykusuzlukçekiyorum;kaygılandığımyokpek,gelipgeçicidurumlarbunlar,belirlinedenleridevar(gülünçama,Baedeker’egöreburanınhavasıdayaparmış!),istemediğinizkadarhem,elletutulurçeşittenolmasabile…Gelgeldimkütükgibiyapıyorkişiyi,birhayvanürkekliğiveriyor.

Amabiravuntumvar:Siziyiuyumuşsunuz.“Tuhafbuluyorsunuz,dahadün“allakbullaktım”diyorsunuz,“genedeiyiuyudum!”Şaşıyorsunuzbuna.Sevinçliyim,geceleribanauğramayanuykununyolunuöğrendimartık.Uykusuzluğakarşıkoymakbudalalık…Yeryüzündeensuçsuznesneuyku,oysaensuçluvarlıkinsan!

Sizdekalkmışteşekkürediyorsunuzbuuykusuzadamasonmektubunuzda.Sorunubilmeyenbiriokusabunu,“neadam”diyecek,“bukonudadağlardevirmişanlaşılan!”Amaoadamküçükparmağınıbileoynatmamış(mektupyazmakiçinyalnız…),sütiçiyoroadam,besleyicişeyleryiyipcanınabakıyor…“Çay-ek-mek”deyemiyoryalnız;işlerioluruna,dağlandayerlerinebırakıyor.Dostoyevski’yiüneerdirenolayıbilirmisiniz?Özlübirolaydır.Birazbuyüzden,birazdabubüyükadınverdiğikolaylıktanötürüyazıyorum,yoksahiçtanınmamışbirinindebaşındangeçseydi,değerindengenebirşeyyitirmez,anlamıdeğişmezdi.

15

Yerliyerineanımsamıyorumpek,helekişilerinadlarıhiçkalmamışusumda.Dostoyevskiilkromanı“Yoksullar”!

yazıyormuş.OvakitlergönüldeşitarihçiGrigori-ev’leotururlarmış.Grigoriev,romanınkaralamalarını

aylarcagörmüş

masanınüzerinde,amaromanıancakbasıldıktansonraokuyabilmiş.Çoksevmiş;Dostoyevs-ki’ninhaberiolmadankitabı,oçağınünlüeleştirmeniNekrassov’agötürmüş.Ertesigün,geceyarısısaatüçteDostoyevski’ninkapısıçalınmış.

GrigorievleNekras-sovgelmişler,sarılıpöpmüşlerDostoyevski’yi.OgünedekDostoyevski’yletanışmamışolanNekrassov:“Rusya’nınumudusizde”demişDostoyevski’ye.Birikisaatkonuşmuşlar…konulanhepromanmış.Şafaksökerkenayrılmışlar.Ogeceyi,yaşamınınenmutlugecesisayanDostoyevskipencereyedayanmış,arkalarındanbakarkentutamamışkendiniağlamayabaşlamış.

Neredeokuduğumuanımsamıyorumşimdi,amaogecekiduygulanmasınınözünüDostoyevskişusözlerlebelirtmiştiaşağıyukarı:“Bunlarneyetkininsanlar!Neiyi,nesoylukişiler!Oysabennebayağıyım.Görebilselerdiiçimi!Anlatmayakalkışsam,inanmazlarki!”

Dostoyevski’ninonlarabenzemekistemesi,sonradanuydurulmuş,birsapıklık;belkiyenilmekistemeyengençliğinsonsözüetmektutkusudur..Hembuanlattıklarımladabirilintisiyok.Buküçüköykününbüyüsünü,usasığmayanyanınınneolduğunusezinleyebiliyormusunuzsevgiliBayanMilena?Şöylesanryo-xrumben:Nekrassov’laGrigoriev-genelbirgörüşle-Dostoyevski’dendahaüstündeğillerdielbet,amabırakalımbugenelgörüşüşimdi,Dostoyevskideogeceönemvermemişbugenelgörüşe,birişedeyaramazbugenelgörüştekcilolgularda;Dostoyevski’nindedik-16

lerinebakalım,Nekrassov’laGrigoriev’ingerçektenüstünolduklarına,amaDostoyevski’ninsonsuzbirbayağılıkiçindeolduğunainanırız.HiçbirvakitGrigori-ev’leNekrassov’aerişemeyecektir.Helehaketmediğiobüyükiyiliklerininkarşılığıhiçbirzamanödenemez.Penceredenuzaklaştıklarımgörürgibioluyorinsan,uzaklaşmalarıylaerişilmezliklerinidebelliediyorlar.Yazıkki,buöykününanlamısiliniyorDostoyevski’ninbüyükadınınaltında…Bakınuykusuzluğumnereleregötürdübeni.Boşsözlerettim,bağışlayın.

SizinFranzK.

Bugünkısayazacağım,yarıngeneyazarım,bugünyalnızkendimiçinyazıyorum,yalnızkendimebirişgörebilmişolmakiçin,mektubunuzunetkisinibirazcıkolsunatabilmekiçin…Yoksabütüngünduyacağımağırlığınıüstümde.

NeanlaşılmazbirinsansınızMilena!Viyana’dayaşıyorsunuz,derdinizbaşınızdanaşmış,genedeşaşmaya,üzülmeyevakitbulabiliyorsunuz…başkalarını,örneğinbenidüşünüyor,uyuyamadığımiçinüzülüyorsunuz!Bakınburadakiüçkızarkadaşım(üçkardeş,enbüyüğübeşyaşında)dahaakıllı.Uygunzamankollarlar,gölünyakınındaolalımolmayalım,benisuyaatmakisterler..Kendilerinebirkötülüğümdokunduğuiçinmi?Yoo..Nekötülüğümdokunabilir?Bizbüyüklerçocuklarıbunabenzerbirşeyleürkütecekolsak,bundaşakaylakarışıksevgivardır,aşağıyukarışuanlamagelir:Hadibakalımderiz,şimdibirşakayapa-17

hm,hiçolmayacakbirşeysöyleyiverelim.Amaçocuklarciddidir,olmayacakşeyyokturonlariçin.Onkezdeatmaişindebaşarısızlığauğradıklarınıgörselergenekanmazlar,genedenemektencaymazlar…unutmuşlardırbaşaramadıklarını,bilmezlerbile.Çocuklarınisteklerini,büyüklerinbilgilerinedayanarakyapacakolsak,onlarınnedenlikorkunçolduklarıçıkarortaya.Dörtyaşındakiküçükbirkızcağızyalnızöpülmek,yalnızokşanmakiçindolaşırçevremizdesanırız…birayıyavrusugibigüçlüolduğunu

ummayız;memeemdiğigünlerdenkalmaşişkincekarnıylasaldırırüzerinize,ikikardeşideyardımakoşmuştur,sağdansoldançekiştirirler,köprününparmaklığınadeksürüklendiğinizigörürsünüz.Çocuklarıngüleçbabası,yanındasevimli,şişmancakarısı(arabanıniçindedördüncüçocuğu)uzaktanbakıpgülerlerbuduruma,yardımetmekgelmezakıllarına!Sonsaniyelerimiyaşıyorumdersiniz,amabirdenkurtulursunuzellerinden…Niceolmuşturbukurtuluş?Bilmiyorum,anlatamam.Akıllıyadaileriyigörmesinibilençocuklarbeniyoketmekistiyor,ciddibirnedenlerideyok…Belkigereksizbuluyorlarbeni;oysabilmiyorlarmektuplarınızı,sizeyazdıklarımdandahaberleriyok.

Nedenkorktunuzsonmektubumdaki“bağışlayın”sözünden?Çokkötü,uykusuzgeçengünlerimdey-di,tuttumoöyküyüyazdımsize,banahepsizinleçağrışımyaptıranoöyküyü…Bitirdiğimvakitşakaklarımöylesinezonkluyorduki,niçinyazdımdiyedüşündüm.Buradaolsaydınız,buradabalkonda…elletutulurçeşittenolmasabile,çokşeydiyebilirdimsize,neyapayımişte,elimdenbaşkatürlüsügelmedi,işinözünüanlatmakistedim.Bugündeyaptığımodeğilmi?

“KöyDoktoru”adıaltındatoplanmışbirkaçkü-

18

çüköykümdenbaşkabütünkitaplarımvarsizde.BusonkitabıdaWolffgönderecek,dahadoğrusu,göndermesiiçinyazdımona.Hayır,baskıdayenibirşeyyok.Olacakmı,bilmiyorum.Kitaplarıda,çevirilerideneistersenizyapın;bencedeğeriyokyazdıklarımın,olsaydıneiyiolurdu…onlarısizeverirken,sizeolaninancımıdahaçokbelirtmişolurdum.

“Ateşçi”içinnedüşündüğümüsoruyorsunuz,sevindimbusorunuza,amagerçektendebirçeşitesirgemezliksayarımanlatmayı,hoşlanmamanlatmaktan,kişininyaşayışınıgözdengeçirmesigibibirçeşitcehennemitatmakolurbu…

Buradakigüçlükbellikötülüklerigörmektençok,birvakitleriyidiyeyaptığımızşeyleribirdahagözdengeçirmekolurdaondan.

Bakın,yazmakiyi,rahatladım;ikisaatönceelimdemektubunuz,dışardayatarkenböyledeğildim.Biradımilerimde,sırtüstüdüşmüşbirböcekdoğrulmakiçinçabalıyordu…Onayardımetmekisterdim,kolaydıda,ayağımınucuyladokunsamkurtulabilirdi…Amaelimdemektubunuzvardı,kalkamazdımayağaumurumdadeğildiböcek,görmüyordumbile.Çevremleyenidenilgilenmembirkertenkeleyüzündenoldu.Böceğinüstündengeçmesigerekiyordu;çırpınmasıdurmuştuböceğin,yaklaşmıştıölüme.,birkazadeğildibu,tersine,birölümsavaşıydı,doğalhayvanölümlerininazrastlanıracıoyunlarındanbirinigörmüştüm.Amakertenkeleböceğinüstündengeçerkenkurtardıonusırtüstüyatmaktan…Böcekikiüçsaniyeölügibidurdu,sonrabirden,hiçbirşeyolmamışçasına,duvarıtırmanmayabaşladı.Buküçükolaybanagüvenvermişolacakki,kalktımbirazsütiçtimvesizeyazdım.

SizinFranzK

19

Yarın“Ateşçi”içinbirşeyleryazmayaçalışacağım.Yazacaklarımkısaolacak,sakınuzunbirşeylerbeklemeyin.Çevirilerdeaslınauygunkalmakdoğalbirşey.Genedeşaşmaktanalamıyorumkendimi…Enufakbiryanılgı(olsaydıdaşaşmazdım)olmadığıgibi,herseferindesağlam,kesin,tambiranlayışlaçeviriyorsunuz.Çeklerbubağlılığınızdanötürükızabilirlersize,amabenençokbubağlılığıseviyorum

(öyküyüdüşünerekdeğil,kendimidüşünerek!).BenimdekendimegöreÇekçebirdilbilgimvar,çokbeğeniyorumsizinÇekçenizi,amabelkitarafsızdeğilim,bilmiyorum.Herneyse,birisizebuyüzdensuçyükleyecekolursa,gücenmişliğinizi,bağlılığımlagidermeyeçalışın.

SevgiliBayanMilena,

(Evet,bubaşlıksıkıyorartık;amaneylersiniz,böylesinegüvensizbirdünyadahastakişilerindayandıklarıdesteklerdenbiridebu,dayanaklarsıksabilebizi,güçsüzlüğümüzüngeçtiğinigöstermez.)Almanlarınarasındayaşamadım,amaanadilimAlmanca,onuniçindebudilikullanıyorum;gelgelelimÇekçedahacanayakın,böyleoluncadaÇekçeyazdığınızmektuplarbirtakımkaranlıkşeyleriaydınlatıyor…Da-20

habelirligörüyorumsizi,kımıldıyorsunuz,ellerinizya-şarlı,öylesineoynak,istediğinibilen…Karşılaşmışgibiyimsizinle;amasonragözlerimiyüzünüzekaldırmakisteyincebiryangındırbaşlıyor,mektupsüresinceyalnız-neleranlatıyorum!-

ateşgörüyorum.

Kendinizebirtakımyasalarkoymuşsunuz,olabilir.Buyüzdenacınmakistemeyişinizdeçokdoğal,çünküçalımdan,kurumdanötürükonmuşbuyasalar(benimama,ödeyen):Yasalariçinverdiğinizörneklerebirdiyeceğimyok,elinizöpülüryalnız.Dedimya,inanıyorumyasalarınıza,amaonlarınbiryaşamboyuncaböylesineeğilmez,böylesinedüpedüzamansızolacağına,yaşayışınızıdüzenleyeceğineinanmıyorum;evetbudabirçeşitanlayış,yolunuzüzerindeermişsinizbuanlayışa,amayolöylesineuzundurki…

Bunlarbiryana,sizialevalevyananbirsobanıniçindebilmek-yaşayışınızbu-,ölümlüusununalamayacağıbirşey.Banaolandavranışınızıelealalım,birokulödevigibigözdengeçirirsekgörürüzki,banakarşıüçtürlüdavranabilirdiniz:Susardınız,kendinizdenhiçsözetmezdiniz,amaozamansizitanımakmutluluğundanalıkoymuşolurdunuzbeni,belkibumutluluktandahaünemlibirşeyi,kendimidenemektenyoksunkılardınız.Demekiyiolmuşsaklamadığınız.Susmazanlatırdınız,amaherşeyideğil,yadagüzeligöstermeyeçalışarakanlatırdınız-bunubugündeyapabilirsiniz,amabugünhemenanlarımartık-,sezdirmembelkianladığımı,yalnızüzüntümikikatolur.Demekbutürlüsünüdeyapmamalısınız.

Kalıyorüçüncüyol:Kendikendinizikurtarmayaçabalamak.Buyoldasınız,mektuplarınızdansezinliyorumbunu.Çoğunerinçvegüvençarpıyorgözümeyazılarınızda,

21

kimivakitde-şimdiliktabii-başkaşeylerçarpıyor,amasonunda“tüylerinizürperiyor.”

Sağlığınıziçinyazdıklarınızlayetinemiyorum.(Benimiçinüzülmeyin,iyiyim;yalnızbudağhavasıuykularımıbozuyor.)Doktoruntanımlamalarıpekiyideğil,dahadoğrusunepekiyinedepekkötü.Hastalığıadlandırmakiçinyalnızsizindavranışınızınönemivardır.Haklısınız,alıkoluyordoktorlar,dahadoğrusu,ötekiinsanlardandahaalıkdeğillerelbet…

Yalnızbilgiçliklerigülünçtür,heleonlarlaişbirliğiediliredilmezdahadaalıklaşırlar;amahastalarındanistedikleriniaptalca,yadaolmayacakbirşeymişgibigörmemeliyiz.Olmayacakşeynedirbiliyormusunuz?Sizingerçektenhastaolmanız,olmayındasakın.Doktorlakonuştuktansonranegibibirdeğişiklikoldusizde?Önemliolanbu.

Đzinverindesizeanlamsızbirkaçsorusorayım:Nevakittenberiveniçinparasızsınız?Nedeneskiden-Viyana’dageniş

birdostçevrenizvarmışda,şimdikimselerlegörüşmüyorsunuz?

Dergilereyazdıklarınızıgöndermekistemiyorsunuzbana,öylemi?Đnanmıyorsunuzbanaöyleyse…Kafamdayarattığımkadınısarsarmısandınız?Bakınişte,bugücendirdibeni,küstümsize;dahaiyi,yüreğiminkuytusundabirazcıkküslükbulunsunsizekarşı,dengeyisağlar.

SizinFranzK.

Cuma

Önceşu,Milena:Pazarlarıiçindeoturupyazdığınoevnebiçim?Büyükmü?Boşmu?Yalnızmısınızgecegündüz?

Güzelbirpazarı“yabancıbirinin”karşısındageçirmeksıkıcıolsagerek,hemdeobirininyüzünü,yalnız“mektuplardan”

tanıyorsanız!Bukonudabendahamutluyum,odamküçük,amagerçekMilenaburda,kaçmışsizdenanlaşılanbupazar…

inanınbana,onunlaolmak,çokçokgüzel.

Đşeyaramadığınızdanyakınıyorsunuz.Böyleolmadığınızgünlervardıelbet,böyleolmayacağınızgünlerdeolacak.Birtümce(niçinsöylenmişti?)korkutmuşsizi,oysaotümceoldukçaaçıktı,sonrabirçokkezsöylenmişyadadüşünülmüştübukonuda.Öyledirişte,şeytanıneziyetettiğikişi,öcünühiçdüşünmedenenyakınındanalır.Sizdeiçindebulunduğunuzböylebirdurumdankurtulmakistediniz…Başaramayınca,işeyaramadığınızdanyakındınız.Kimisterbudüşkünlüğü?

Kimsebaşaramamıştır,Đsabile.O,yalnızşunudiyebildi:“Ardımdangelin”;sonradaşukocasözlerietti:(yazıkki,tamsöyleyemeyeceğim)“DEDĐĞĐMĐYAPIN,GÖRECEKSĐNĐZKĐBĐRĐNSANSÖZÜDEĞĐLDĐRBU,TANRISÖZÜDÜR.”Amaoda,yalnızonainananlarıniçindekişeytanıyokedebildi,herzamandabaşaramadı,ondanyüzçevirdiklerindeyitirdietkisini,“gereğinden”oldu.Đsadasınamaktanahkoyamamıştıkendini,bundahakveriyorumsizeyalnız.

^Â

22

23

Cuma

Bugünakşamadoğrutekbaşımauzuncabiryürüyüşeçıktım;yabaşkalarıiledolaşıryadaçoğun,evdekalıryatardım.

HeyTanrım,nebiçimbiryerburası!Milena,burdaolsaydınızya?Hayır,usumyitirmişdüşünmeyi,yalansöylemiş

olurdumyokluğunuzuduyuyorumdersem…Yetkin,amaacıverenbirbüyüileburadasınız!Benimburdaolduğumgibi,dahadaelletutulurbiçimde;benneredeysemsizdeordasınız,benimolduğumkadar,dahadabelirli.Eğlenmiyorum,amakimivakitşunudüşünüyorum:Değilmikiburda-sınız,bulamayacaksınızbeniburda..“Peki,amanerdebuadam?”

diyeceksiniz…“Meran’dayımdiyeyazmamışmıydı?”

F.

Đkimektupyazmıştım,aldınızmı?

SevgiliBayanMilena,

Önemsizbirkaçişvesizinlekısalıveriyorgünlerim,sonaeriyorhemen,bitiveriyor.GerçekMile-na’yayazacakvakitbulamayacağımnerdeyse:Dahacanlısıbütüngünburadaydı,odamdaydı,balkonda,bulutlarınarasında.

Sonmektubunuzdakitazelik,değişiklik,umursamazlıkneredengeliyor?Birşeymioldu?Yanılıyo-rumbelki,belkiçalışmalarınızıniyibirsonucubu,belkideduygularınızakapılmıyorsunuzartık;duygularınıza,olaylaragemvurabiliyorsunuz,kimbilir?Söyleyin,nevar?

24

Çokbilgecebaşlıyormektubunuz;şakaetmiyorum.“Haksızsınız”demekledeyerindebirsitemdebulunmuşsunuz.

“Bağışlayınbeni”yidedoğruyorumlamıştınız!Evet,haklısınız,yazdığımgibi,gerçektenkaygılanmışolsaydımneyaparyapar,bütünengellerihiçesayar,yattığımyerdenfırlar,odanızdaalırdımsoluğu.Birgerçeğiortayakoymakiçintekçıkaryolbuydu,üstyanıboşsöz…Buyazdıklarımda.Kaygınızgerçekduygularımiçinse,elikolubağlıonların,susuyorlar.

Anlattığınızogülünçkişilerdenbıkmadınızmıdaha?(Negüzelyazmışsınız…sevdiğinizbirkonu,belli.)Sizehepsorularsoranoadamdanolsun,bütünötekikişilerdenolsunbıkmadınızmıdaha?Sizinbirsonucavarmanızgerekir,herşeykadınınisteğinegöreolmalı.(“GüzelParis”söylentisibuyargıyıbirazçürütür,amaodageneTanrıçalarıdinlediktensonrabirsonucavarmıştı.)Belkidegülünçlüklerideğilönemliolan,öyleya,belkidekısabirsüreiçingülünçtüler,kimbilir…sonundageneiyiyedönüpciddiolabi-liyorlardır.Buumutlamıonlarınyanındakalabiliyorsunuz?“Yargıç”

Milena’nınnedüşündüğünükimanlayabilir?Amabanaöylegeliyorki,sizbugülünçleri,gülünçolduklarıiçinanlıyor,hoş

görüyor,seviyorsunuz.Busevginizledeyüceltiyorsunuzonları.Köpeklerinilerigeriboşunakoşuşmalarınabenziyoronlarınbugülünçlükleri.Köpeğinefendisiyolunbulunduğuyerdenyürür,buyolkestirmeolmayabilir,tamortadandageçmeyebilir,amayoloradadır.Sevginizinbiranlamıolmalı,inanıyorumbuna(genedesormaktanbirazdatuhafbulmaktanalamıyorumkendimi).Budüşünümüsavunmakiçinbaşımdangeçenianlatayım:BirkaçyılönceMoldau’dakikürekkulübündesandala

25

binerdim.Gölünbellibiryerinedekkürekçeker,sonrasandalıakıntıyabırakırdım.Boyluboyuncasandalıniçineuzanır,akıntıylataaşağılarasürüklenirdim.Köprüdenaşağısınıseyredenlerbenigörüpzayıflığımlaalayetmişolacaklar.Oradaçalışanlardanbiribirgündayanamadı,gülünçyanlarınıbirhayliortayakoyduktansonra,benimöyleupuzunsandalıniçineyat-mışkğımı,kıyametgünündekiölülerebenzettiğinisöyledi.Sözdekıyametgünügelmişçatmış,tabutlarınkapaklarıaçılmışdaölülerkımıldamadanöyleupuzunyatıyorlarmışdaha.

Kısabiryürüyüşyaptım.(Tasarladığımıyazdığımouzungezintiyebirtürlüçıkamadımdaha.)Üçgünüçgecetatlıbiryorgunlukiçindeydim.Hiçbirşeyyapamadım,yazamadımbile,yalnızmektubunuzla,dergilerdekiyazılarınızıokuyabildim.

Öylesanıyorumki-konularıbiryana-buyazılarınızdayolgösterenbiryanınızvar;buöylebiryolki,kişionunüstündemutluyürüdüğünüsanır,birdenaklıbaşınagelipdeyanınayöresinebakıncaanlar:Đlerleyememiş,kendidarçemberininiçindedönüpdurmuş;hemdeeskisindendahatelaşlı,dahaşaşkın.Amabuyazar,hergünrastlaştıklarımızdandeğil.

Sizegüvendiğimgibi,yazıla-•rınızadagüveniyorumartık.(Bilgimçokdeğil.)Çek-çedebirtekuyumtanıyorum,BozenaNemcovan’ınki-ni(*).Sizinyazılarınızınuyumubaşka,genedeadıgeçenyazarlakesinlikte,tutkuda,sevimlilikte,heleaydınlıkzekâbakımındanbirakrabalığıvar.Hepyazarmıydınız,yoksasonyıllardamıbaşladınız?Buönyargımıgülünçbulabilirsiniz,evet,belkidebirazaceleediyorumyargılamakta,amabuönyargımyazılarınızı(*)OtarihlerdeÇeklerinenbüyükkadınyazarı.-Çevireninnotu.

26

okuduğumdandeğil(belli,yeryerdergicilerinisteğineuymuşsunuz),onlardabildiklerimibulduğumdan.Yazınızdaikiyerbaştançıkardıbeni,yargımınönemsizolduğunudahaiyianlayabilirsinizdiyeyazıyorum,yırtıkpırtıkmodasalküarınıbilesizinsandım.Budergilerdekiyazılarınızıkızkardeşimegöstermekisterdim,amahemengönderdediğiniziçinekliyorumonlarımektubuma,hemsonrabirininkenarınabirtakımsayılardakaralanmış.Başkatürlüsanırdımkocanızı.Onupastanedebirçokinsanınarasındagörmüştüm;banaengüveniliri,enanlayışlısı,endurgunu-birazbabacan,amagenedekendiiçinekapanıkbiri-gibigelmişti.Hoş,bukapanıklığıötekinitelikleriniortayakoymayacakgibideğildi:Hepsaygıduyardımona.Biryolunubulupdahayakındantanıyamamıştım.Amadostlarım,heleMaxBrod,çoköverdionu.Đştebütünbunlarıgözönündetutarak,öylesinecanlandırmayaçalışıyorumgözümdekocanızı.Ozamanlarpekbeğendiğimbirözelliğidevardı:Hangipastanedeolursaolsun,yüzdeyüztelefonaçağırırlardıonu…Biriuyuyacakyerde,koltuğaoturmuş,vakitvakityerindensıçrayarakonatelefonediyoranlaşılan,derdim.Çokiyianladığımbirdurumbu…Belkideonuniçinyazdım.

SizinFranzK

Nedersiniz?Pazaradeğinbirmektupgelirmisizden?Olmayacakşeydeğil!Çılgınlıkbumektupistekleri.Tekmektupyetmiyormu?Tekbirbilgi?Yeterelbette,genedekanakanaiçmekistiyorinsanbunları,durmadankanakanaiçmek…

Açıklayınbakalımbuisteği,Milena!Yüceöğretmenim!

27

Perşembe

Yalnızşundansözetmekistiyorumbugün:Mektuplarınızıiyiceokumadımdaha,çevresindedolandım,ışığınçevresindedolananpervanegibi…Bendebirkaçkezyandım.Hemenşunuanladımama:Đkiapayrımektupbunlar,birikanakanaiçilsindiyeyazılmış,ötekisiisekorkunç.(Onudahasonrayazmışolacaksınız.)Karşılaştığınızbirdostunuza,birdenbire2x2’ninkaçettiğinisorarsanızşaşırır,delileresorulurbusorudaondan,ilkokuldurbusorununyeri.Bakın,şimdisizdenöğrenmekistediğimşeydebuikisidevar:Hemçılgınlık,hemdeöğrencilik!Sonuncusununoluşu,biraziçaçıcıhiçdeğilse.Biribanakendinikaptırınca,anlamıyorum,bocalıyorum.Buyüzdennicedostlukları(Weiss’laolduğugibi)bozmuşumdur.Karşımdaki-nininancına,iyiniyetinebakmadan(sözkonusubensem,yoksabaşkakonulardaböyledeğilimdir)yanıldığınıgöstermekisterimhep.

Yaşamımızdiyorum,nasılolsabulanıkbirsu…Nedemeyeonudahadabulandırmak?Biliyorum,kaçındırgibideğilartık…Biryolgöründübanada,birsüreyürüyeceğimbuyolunüstünde.Anılmanındeğerini-helebugünküdurumumgözönündetutulursa-(bırakınbenimanmamı,yabaşkalarınınanması?)kü-çümseyebilirmiyimhiç?(Alçakgönüllülükdeğilbu,iyidüşünün:Bundakendinibeğenmişlikvar.)Anılmanındeğerinidüşünüyordumki;mektuplarınızgeldi28

Milena.Nasılanlatayımbilmiyorum?Biradamvar,ölümdöşeğindeuzanmış.,kirli,pis..Birdenmeleklerineniyisigeliyor:Azrail!Sınayabilirmiölümübuadam?Okadaryüreklideğil,sırtınıdönüyor,dahaçokgömülüyoryatağına…Olemezartık..Olacakşeydeğilbu.Bakınşunudemekistiyorum:ĐnanmıyorumyazdıklarınızaMilena!Đnandıramazsınızdabeni!-

Dostoyevski’yidekimseinandıramazdıogece-,benimyaşamımsabirgecesürer,kendimikendiminandırabilirimbelki.

Nasılbaşaracağımıgetirebiliyorumgözümünönüne.(Sizdebirkezgözünüzünönünegetirebilmiştinizuzuniskemlesindeyatanadamı,değilmi?)Nevarki,kendimedeinanamam!Sizdenbirşeyöğrenmekistiyorumdediğimvakit,kaçamakyaptığımıanlamadınızmı?Hanikimiöğretmenler-yorgunluktanyadadoğrubirkarşılıkalmanınözlemiyle-öğrencisinebirsorusorarlardaaldıklarıkarşılıklayetin-”mezler,aldandıklarınısanmakisterler…Öyleya,öğrencidahaöğretmenininöğretmediğikonuyunasılbilebilir?Oboşatıpdolututmuştur,konununözünübilmesinisığdıramazusuna.Özünübilmek,onuöğretmek,öğretmenevergidirancak!Sızlanmak,acınmak,okşanmak,yalvarmak,düşlerekapılmaklaolmaz…(Sonbeş-altımektubumuokuyunbirdaha,birbirinebağlışeylerdir.onlar.)Nasılolurbilirmisiniz?Yalnız,evetyalnız…Neyse,geçelimşimdibunları.

Okızdandasözaçmışsınızmektubunuzda.Birdurumsamayayolaçmamakiçinhemensöyleyeyimki,bugünduyduğuacıbiryana,sizokızaenbüyükiyiliğiettiniz.Başkatürlükurtulamazdıbenden.Acıbirsezişle-amahiçanlamadan-onaolanyakınlığımınneredengeldiğiniduymuyordeğildi.(Onagörehava29

hoştu,amabenimiçinkorkunçtubu.)Şunuanımsıyorumşimdi:Virschovitz’detekodalıbirevdeydik,sedireyanyanaoturmuştuk(yanılmıyorsamkasımayın-daydık,birhaftayavarmadandaevimizolacaktıburası),türlüuzunaramalardansonra,hiçdeğilseburasınıelegeçirebildiğindenötürümutluydu;yanındakiadamdabirkaçgünsonrakocasıolacaktı.

(Genesöyleyeyimki,buevlenmeyibenistemiştim,benzorlamıştım.Oürkerek,birazdaistemeyeistemeyeboyuneğmişti,sonradaalışmıştıartık.)Ateşlibirhastanınyürekçarpıntılarıkadarsık

ayrıntılarladoluogünüanımsadıkça,gözkamaşmalarınınnedemekolduğunabendeinanıyorumşimdi.(Aylarcabenimdegözümkamaşmıştı.Yalnızbendeaşkabirçekincedeyeralmıştı:Sorumluluk.Buevlenmebirçeşit“ussalevlenme”olacaktı.)Evet,inanıyorumgözkamaşmalarınaartık,neredengeldiklerinidebiliyorum,onuniçinşusütbardağımıağzımagötürmektençekmiyorumişte.

Elimdeolmadandeğil,tersine,isteyerektamburnumundibindekırılabilirbubardakveyüzümgözümcamkırıklarıiçindekalabilir.

Birşeysoracağım:Negibisuçlaryüklüyorlarsize?Benimdemutsuzkıldığımkişileroldu,amabeni-suçlandırmadılar,durmadansitemettiklerinideanımsamıyorum.Konuşmazlar,susarlar…Đçlerindenolsunsuçlandırdıklarınısanmıyorum.

Kişileryanındaböylesineayrıkbirdurumumvardırbenim.

Geçelimbunları,önemiyok…Usumaçokgüzelbirşeygeldibusabahyataktankalkarken,işteonunönemivar!Öylesinesardıkibeni,nasılkalktığımı,nasılyıkanıpgiyindiğimianlayamadım…Birigelipayılt-masaydıbeni,nasıltıraşolduğumudabilmeyecektim.

Kısacaanlatayım:Birsüreiçinuzaklaşacaksınızkocanızdan.,yadırganacakyanıyok,biraradahaol-30

muştubudurum.Nedenlerişunlar:Hastalığınız,onunsinirlerininbozukluğu(böyledavranmaklaonadayardımetmiş

olursunuz),Viyana’dakidurum…Nereyegitmekisterdiniz,pekkestiremiyorum.Bohemya’nınsessizbirköşesihiçdefenadeğil.Benimkarışmamam,ortayaçıkmamamdahaiyiolur.Gerekenparayışimdilik(nasılödeyeceğinizisonrakonuşuruz)bendenalırsınız.(Buiştebenimkazancım-hiçdeğilse-şuolacak:Görmediklerigibiçalışkanbirmemurolacağım.

Düşünemeyeceğinizkadargülünç,gülünçolduğukadardasudanbirişimvar;nedenbanaaylıkverirler,birtürlüanlayamam.)Kimiayvereceğimparayetmeyebilirbelki,amaçokazolacağıiçinbueksikkalanı,güçlükçekmedenekleyebilirsiniz.Övecekdeğilimbubuluşumu,amasiztanıtlayacaksınızbunu,vereceğinizkararla.Böyleceötekidüşünülerimiçinvardığınızyargılarındayerindeolupolmadığınıanlamışolacağım.

Kafka

Korkunçbugünkümektubunuz,Milena!Baştansonadeğilbelki,amayeryerkorkunç…Onuniçin,açmadanönceverdiğisevinceteşekküretmekzorgeliyorşimdibana.Bugünbayramolduğuiçinözelmektuplarulaştırılmazdı;yarmsacuma,sanmıyordummektupalacağımı;anlayacağınız,sıkıcıbirsessizlikiçindeydim,sizinleilgiliolduğuiçinüzgündeğildimama.Çokgüçlüydünüzsonmektubunuzda,seyrettimsizi;yattığımyerdenkardakıyamettedağatırmananlarıseçebilsem,onlarıdaöyleseyrederdim.Tamöğleyemeğineinerkengeldimektubunuz,yanımaaldım,31

sonracebimdençıkarıpmasanınüstünekoydum,genecebimesoktum.Birmektuplaellernasıloynarsaöyle,gülerekbakılırbuçocuklara,sevilironlar.Karşımdaoturangenerallemühendisi(sevimli,bulunmazinsanlar)çoğuzamangörmüyor,nesöyledikleriniişitmiyordum;bugüngeneyemeğebaşladığımyemekde(dünağzımabirlokmabilekomadımdı)rahatsızetmiyordubeni,yemektensonraönümesürülensayıcambazlıklarınıntutarınıgörüyordumyalnız,nedeniilgilendirmiyordubeni.Gelgeldimaçıkpencereden

gördüğümçamağaçları,güneş,dağlar,köyvebütünbunlarınötesinde,uzaklardakiViyana’yısezinleyebiliyordum!

Sonramektubunuzuinceleyerekokudum;amapazargünkümektubunuzu,pazartesigünkünüyenisigelmedenokumayacağım;öyleşeylerdensözetmişsinizkionda,inceleyerekokumayagücümyetmez,anlaşılanhastalığımdahageçmemiş,hemsonragününügeçirmişomektup;hesapçaelinizegeçmemişbeşmektubumvaryolda,genebirtanesikaybolsabile,taahhütlümektuplargeçvarsabile,üçüelinizegeçmiştirartık.Sizdenşunudiliyorum:Banahemenyazın,teksözcükyeter,amabuöylebirsözcükolsunki,pazartesigünkümektubunuzunsitemleriniazaltsın,omektubuokunacakbirhalesoksun.Sizinomektubuyazdığınızpazartesigünübendeburada(hemdeboşunadeğil)aklımıbaşımatoplamakiçinbütüngücümleuğraşmıştım.

Gelelimöbürmektuba:Amavakitgeçoldu,bu-gürıedeğinatlatmıştımmühendisi,bugünkesinolarakgelirimdedim,burayagetirilmesizorolanbirtakımfotoğraflargöreceğim,çocuklarınınfotoğrafları-

32

m.Adamaşağıyukarıbenimyaşımda,Baveryalı;birfabrikasıvarmış,çokbilgiç,amaneşeli,anlayışlıbiri;beşçocuğuolmuş,ikisiyaşıyormuş(artıkçocuğuolamazmış,karısınınyüzünden),oğluonüç,kızıonbiryaşındaymış.Bunebiçimbirdünya!Genededengeyibozmadanyaşayabiliyorbuadam.HayırMilena,dengeyediluzatmamamızgerekir!

SizinFranzK

Yarıngeneyazarım.Öbürgünekalırsa,yalvarırım“tiksinmeyin”gene,neolurbunuyapmayınsakın.

Pazargünkümektubunuzubirdahaokudumşimdi,ilkokuyuşumdandahakorkunçmuşmeğer.BaşınızıelleriminarasınaalıpgözlerinizebakmakistiyorumMilena,takikendinizikarşınızdakiningözlerindegörüptamyıncayadek,omektuptayazdıklarınızıyazmazdınızbirdaha,aklınızdanbilegeçirmezdinizöyleşeyleri.

Cuma

Butersdünyayınezamanbirazcıkdüzenesokacaklar,dersiniz?Gündüzlerikafanbomboşdolaş-heryandaöylegüzelyıkılarvarki,kişideböylesinegüzelolacağınıumutlar-gecelerideuykuyerinebuluşlargelsinusuna!Bugece,dünkübuluşumubütünle-yenbirşeydüşündüm:ArkadaşınızBayanStassa’nınyanınadagidebilirsiniz,yazıgeçirmekiçin.

Köydeolduğunuyazmıştınız.Dünçokalıkçabirsözettim:“Kimiayparayetmeyebilir”diyeyazdım;saçma,olmazböyleşey,paraherayyetecek.

33

Salısabahkivesahakşamkimektuplarınızdabubuluşumundeğerinesizdeinanıyorsunuz,başkatürlüolamazdı,beğenecektinizelbet;bununönemineherkes,amaherkesboyuneğmekzorundadır!Yapmanızıistediğimbuiştebirdüzensaklıolsabile-hangiişteyokturkibukorkunçhayvan?Gözeçarpmamasıgerekirse,ufacıkolmasınıdabilir-,korkmayınsakın,dizginlerikoyvermeyeceğim;kocanızbilegüvenebilirbukonudabana.Đşibüyütmeyekalkıyorumhiçyoktan.Genededireniyorum:güvenebilirsiniz

bana.Sizihiçgörmeyeceğim.Neşimdi,nedesonra.Sizköyyaşamınıseviyorsunuz,birsüreyaşayacaksınızorada.(Azdağlık,girintisiçıkıntısıçokolmayanyerleriseverimbende,küçükbirormanı,birdegölüolsun,yeter.)

MektuplarınızınetkisiniküçümsüyorsunuzMile-na!Pazartesigünkümektuplarınızı(jenstrachoVâs-yalnızsiziniçinkorkuyorum)baştansonaokuyama-dımdaha(busabahdenedim,başarmışdasayılırım,gitmesözünüortayaattıktansonraeskidi,anlamıkalmadıya…amagenedesonunadekokuyamadım).Salıgünkümektupsa(oacayipkartıdaaldım,pastanedemiyazdınız?WerfeFdenyakınmanızadakarşılıkvermeliyim;sahibensorularınızakarşılıkvermiyorum,’oysasiznegüzelcevaplandırıyorsunuzherşeyi,neiyiböyledavranmanız)rahatlattıbeni,banagüvenverdi,amapazartesigünkümektubunuzdüngeceyiuykusuzgeçirtmiştibana.

Sahgünkümektubundabirdikenivarelbet,yi-nimidelerekgeçiyor,senbatırıyorsunbudikeniamasendengelecekde-

birkıpınıngerçeğibu,evetbirmutluacılığıntitreştiğikıpıdasöylenmişbirgerçek-sendengelecekdedayanılmayacaknevar?

34

Sizcebirsakıncasıyoksa,uygunbirzamandaWerfePebenimiçiniyibirşeylersöyleyin.-Bakınsizdeherzamansorularımıcevaplandırmıyorsunuz!Yazılarınıziçinsorduklarımıkarşılıksızbıraktınızörneğin!

Geçenlerdedüşümdegördümsizigene.Uzunbirdüştü,hemenhemenhiçanımsamıyorum!Viya-na’yagitmişimsözde,amabilmiyorum,sonraPrag’adönmüşümveadresiniziunutmuşum,yalnızsokağıdeğil,kentideanımsamıyorum,silinmişhepsi;birarabiradbeliriyorusumda:Schneideradı!Neyapacağımıbilmiyorumbuadla.Anlaşılanbulamayacaktımsizibirdaha.Şaşkınlığımdanbirtakımkalleşçedenemeleregirişiyorum,nedeninibilmiyorum,amabaşaramı-yorumda’hiçbirşey.Budenemelerdenbirikalmışusumdayalnız:Birzarfınüstüne“Milena”adınıyazıyorum;altınada,bumektubunsahibineiletilmesinidilerim,iletilmezseMaliye’ninçokbüyükkaybıolur…diyeekliyorum.Bugözdağıdevletişletmelerinikorkutacakdasizibulacaklarsözde!Kurnazlığımanebuyru-lur?Kuşkulanmayınsakın,yalnızdüşlerdetekindeğilim.

Mektubukoymuşkenzarfaçıkardım,şuracıktayervarişte:Banabirkezdaha-herzamandeğil,istememdeherzaman-amabirkezdaha“sen”debana.

35

Salı

Cumartesiyazılanmektubu,aradapazardavar,salıgünüodahizmetçisininelindenalabilmekneiyi!Negüzelbirulaştırmadeğilmi?Amagidiyorumartıkpazartesiye,yoksunkalacağımbundan.Bendenmektupalmadığınıziçinkaygılanacakkadariyisiniz,oysageçenhaftabirkaçgünyazamadımdı,amacumartesidenberihergünyazıyorum,buaradaüçmektupgeçmişolacakelinizevesizmektupsuzkaldığınızgünleriarayacaksınız!Birbakımakaygılanmaktahaklıolduğunuzudaanlayacaksınız.Evetkızıyorumsizegenelolarak,mektuplarınızdahoşumagitmeyenbirsürüşeyvardı…

dergiyazılarınızadaiçerlemiştimfalanfilan.HayırMilena,bunlarkorkutmasınsizi,amagenede

korkuyorsunuztersiolacakdiye.

Güzelşeymektubunuzakavuşmak,onauykusuzbirkafaylacevapvermekzorundakalmak!Neyazacağımıbilmiyorum,şuradasatırlarınarasındadolaşıyorum,gözlerinizinışığıaltında,soluğunuzvarüstümde,mutlu,güzelbirgündegezergibiyim.Kafamhastaymış,yorgunmuş,pazartesiMunichüzerindenyolaçıkı-yormuşum,neçıkar?Bugünböylesinemutlu,böylesinegüzelkalacakya!

SizinF.

Benimyüzümdenmisoluksoluğaevekoştunuz?Pekiamasizhastadeğilmisiniz?Yoksabenüzülmüyormuyumartıkhastahğmıza?Gerçektendeöyle,hiçüzülmüyorumartık-hayır,büyütüyorumbu-36

nugene,geçenseferyaptığımgibi-,yanımdasınızsanki,benbakıyorumsize,içtiğimsütsizedeyarıyor,bahçedeniçimedolanhavasizidegüçlendiriyor,hayırbuçokazolurdu,bendençoksizigüçlendirsinistiyorum.Birtakımnedenlerdenötürüçıkamıyorumpazartesiyola,birkaçgüngecikeceğim.Yenibirtrenvarmış,BozenMunich-Prag,onabinersem,aktarmasızyolculukedebileceğim.Yazmakistersenizyazabilirsinizdaha,buradaolmasambilePragadresimegöndereceklermektupları.Hoşçakalın.

Alıklıktaüstüneyokturinsanların.Birkitapokuyorum,Tibetüstüne.Dağsınırındakiköyyüreğimidaralttıbirden,öylesineumutsuz,yitik,öylesineVi-yana’danuzakkibuköy!AlıklıkTibet’inViyana’danuzaklığıni’düşünmek!Uzakolurmuhiç?

Perşembe

BakınMilena,uzuniskemlelerdenbirindeyatıyorumöğledenönce,çıplağım,yiniminyarısıgüneşte,yarısıgölgede;hemenhiçuyuyamadığımbirgecedensonra,nasıluyuyabilirdim?Çokhafifimuykuiçin,durmadançevrenizdedolandım,bugünsizindeyazdığınızgibi,“başımakonanbudevletkuşundan”korkmuştum,peygamberlerkadarürkmüştüm,anlatırlarhani,peygamberlerçelimsiz,küçükçocuklarmışdaha(belkipeygamberolduktansonradadurumdeğişmemiştir,önemiyokbunun),kendilerineseslenenoyücesesiduyupürkmüşler,ayakdiremişler,beyinlerinizonklatanbirkorkuiçinde,kalmışlar,oysadahaönceleride

,37

seslerduymuşlardı,amabuseferduyduklarısesteonlarıçokkorkutanbirşeyvardı,neydi?-kulaklarımıyanılıyordu,yoksaduyduklarisesmigerçektenböylesinegüçlüydü-sesinonlarıhemenyendiğinindefarkınavarmadılar,dedimyabilisizdiler,çocuktular,buyücesesöncedenkorkutmaklayenmiştibileonları,birsesişitmeklemierdilerpeygamberliğe?

Birsürüinsanbirsürüsesduyar,herçağrılandadeğerlisayılmamalıbence,biryanlışlığayolaçmamakiçinolamazdiyorumhemen-dediğimgibiyatıyordumişte,ikimektubunuzgeldiğinde.

YanılmıyorsamMilena,sizinleortakbirözelliğimizvar:Öylesineçekingenveürkeğizki,hemenhermektupdeğişik,hemenhermektupbiröncekindenkorkmuş,gelecekcevaptanbüsbütünçekiniyor.Sizdoğuştandeğilsinizböyle,anlamakkolayabunu,yaben?Bendedoğuştanböyledeğilimbelki,amabendehuyetmişartık,çaresizlikiçindeykenyadaancaköfkeliykengeçebiliyor,birdeunutmayalım:Korkuda.

Karşılıklıkapılarıolanbirodadayızsanki;ellerimizkapıtokmaklarında,karşıkininbirgözkırpışı

berikinikaçırmayayetiyor;helebirsözedecekolsa,ötekikapısınıkapamışgözdenyokolmuştur,biliyorum.Açacakkapıyıgeneelbet,buöylebirodaki,bırakılamazbelkide.Biriötekinebenzemesebukadar,rahatolsa,ötekinebakmıyormuşgibidavransa…odayıdüzenesokacakyavaşyavaş,herhangibirodaymışgibi;amahayır,odakendikapısınınönündeötekigibidavranıyor…

kimivakitikisidekapınınardınakaçmışlarvebugüzelodabomboşkalıyor.

Üzücüanlaşmazlıklardoğuyorbuyüzden.Kimi

38

mektuplanmdanyakınıyorsunuzMilena,eviriyorçeviriyorhiçbirşeyanlayamıyorum,diyorsunuzamagenede,yanılmıyorsam,oçeşitmektuplar,sizeenyakınolduğumzamanyazılmıştır.Đsteklerimegemvurmuş,isteklerinizidurdurmuş,ormanınderinliklerinde,rahatlıkiçinde,şudemekistenmiştiryalnız:Ağaçlarıntepelerindengökgörünüyor!

Hepsibukadar,amabirsaatsonrabütünbunlarbaştansöylense,evetozamandediğimizçıkarortayabelki:(Anijedineslovokterebynebylovelmidobreuvazenos-hersözünüstündeçokönemledurulmuşturelbet.)Uzunsürmezki,birgözkırpmasısüresinceyalnız,sonrauykusuzgecelerinuğultularıbaşlargene.

SizenasılgeldiğimiunutmayınMilena,arkamdaotuzsekizyıllıkbiryolculukvar(Yahudiolduğumagöre,buyıllanbirokadarartırabilirsiniz),sonra,beklenmedikbiryolkavşağındasizigörüyorum,göreceğimihiçummadığım,heleböylesinegeçbirkarşılaşmayıaklımdanbilegeçirmediğimegöreMilena,neyapabilirim?Bağıramam,coşamam,içimdefırtınalarkopmuyorartık,birsürüdelicesözdeedemem,duymuyorumkiiçimdeolanları(içimdedopdoluduranötekiçılgınlıktansözaçmıyorum),dizçöktüğümüdeşuradananlıyorum:Gözleriminönündeayaklarınızvar,okşuyorumonları.

DürüstolmamıistemeyinbendenMilena.Kimsebunu,benimkendimdenistediğimkadaristeyemez.Birsürüşeyyitiriyorumgenede,evet,herşeyimiyitiriyorumbelki.Amabuavlanmaoyunundakiyürekliolmaisteği,yüreklikılmazbeni,tersine,biradımbileatamamsonra,birdenherşeyyalanolur,ko-valananlarboğuveriravcıyı.Benböylesinetehlikeli

39

biryoldayımMilena.Amasiz?Birağacınönündeduruyorsunuz,sapasağlam,gençsiniz,güzelsiniz,yeryüzününacısınıyansıtıyorgözlerinizdekiışık.Köşekap-macaoynanıyor,birağaçtanötekinesürünüyorumkaranlıkta,tamortasındayımyolun,sesleniyorsunuzbana,tehlikelerihatırlatıyor,ürkekadımlarımdantelaşlanarakcesaretvermekistiyorsunuz;bana(bana!)buoyununnetürlüciddiolduğunuanlatmayakalkışıyorsunuz-beceremiyorum,düşüyorum,yerdeyimişte.Hemiçimdekiokorkunçsesleri,hemsizidinleyememaynızamanda;amaötekileridinler,sizedegü—vendiğimiçinaçığavurabilirim,yalnızsizegüveniyorumyeryüzünde.

SizinF.

Pazar

ĐkisayfasınıdolduranmektubunuzdakiosöylevMilena,yüreğinizintaiçindengeliyor,yaralıyüreğinizin

sesibu(tomnerozbolelo-buyaraladıbenidiyorsunuz,bunudabenyaptımha?Ben,size!),amaöylesinetok,öylesineonurlukibuses,yüreğinizedeğildeçeliğevurulmuşsanısınıveriyorinsana;endoğalşeyleristeniyor;amagenedetersanlaşılmışım(çünkübenim“gülünçkişilerim”desizinkilerleeş,hemsonra:sizinleonlararasındabirseçmeyenasılgirebilirim?

Gösterinotümceyi.Böylebudalacabirdüşünüyenasılsaplanabilirim?Yargılamayayetkimmivarbenim?Benherbakımdan-evlilik,iş,yüreklilik,esirgemezlik,arınmışlık,özgürlük,doğruluk,kendibaşına40

buyruklukkonularında-sizikinizeerişebilirmiyim?Bunlardansözaçmakbiletiksintiveriyorbana.Benmiyardımcıelimiuzatmayakalkıştım?Buyürekliliğibenmigösterdim?Nasılbaşaracaktımdersiniz?Yeterbuncasoru;onlarnegüzelbilinçaltındauyuyordu,nedemeyegünışığınaçıkarmalıonları?Karanlık,üzücüşeylerbunlar,etkilerideöyle.Đkisayfayazıyerine,ikisaatyaşamakdahaiyidemeyin,yazıdahayoksul,amadahaaçık),evettersanlaşılmışım,nedeolsasöylevbanaçekilmiş,suçsuzdadeğilim;şubakımdansuçsuzdeğilim:Yukardasorduklarımınkarşılığıçoğunlukla“hayır”

yada“hiçbirzaman”olacaktır.

Amasonraocanımtelgrafınızgeldi…Geceyi-buetkidüşmanımı-avutsundiye(yetmezseavutmaya,inanınkisuçsizindeğil,suçgecelerin.Bukısayeryüzü-geceleri,osonsuzgeceyiaklagetiriyordakorkutuyorinsanı);amamektubunuzdaavuntularladoluydu,nevarki,oikisayfabirbirlikolmuşköpürü-yoronda;oysatelgrafkendibaşınabuyruk,haberiyokötekinden.Telgrafınızıalıp-bütünötekişeylerbiryana-gelmişolsaydımViyana’yada,sizbanaöylebirsöylevçekseydinizneolurdu?(Yukardadasöylediğimgibietkisioldu,bütünbütündeğilsebile-hemdehaklıolarak-hırpaladıbeni.)Gözümebakaraksöyleseydiniz,nasılolsaolacaktıbiliyorum,söy-lenmeseydidüşünülecektibelki,birbakış,birürperişyadahiçdeğilse“söyleyeceğim”karar,boyluboyuncayereyıkardıbeni,sizbütünhastabakıcılıkhünerlerinizlekaldıramazdınızbeni.Budediklerimolmasaydı,çokdahakötüsüolurduMilena.Anlıyormusunuzşimdi?

SizinF.

41

Đnsanlarıtanımayetiniznicedir,Milena?Kuşku-,lanıyorumkimizaman,örneğinWerfeliçinyazdıklarınız!Yazdıklarınızdasevgidevar,belkiyalnızsevgiyedayanıyorsözleriniz…Genedeonuiyianlamadığınızçıkıyorortaya.Werfelnasılbiradamdır?Onubırakalımşimdi;“şişko’luğuiçinkızmanızıalalımele.(Kaldıki,yersizbuçıkışınız…Onupeksıkgöremiyorum,amabence,gündengünedahasevimli,dahayakışıklıoluyorWerfel.)Yalnızşişmanlaragüvenildiğiniduymadınızmı?Yalnızbusağlamfıçılardayanırkaynamalara,yalnızbuhavistifçileriüzüntülerden,çılgınlıklardan-

kişininkorunabileceğikadar-koruyabilirlerkendilerini,yalnızonlarişlerinedörtellesarılmasınıbaşarırlar.Birinindediğinegöreyeryüzününgerçeksahiplerişişmanlarmış…onlarişeyararmışyalnız,çünküDoğu’yuısıtır,Kuzey’igölgelendirirlermiş!(Tersinisavunmayakalkışabiliriz,amahaksızçıkarız.)GelelimYahudilikkonusuna!Yahudiolupolmadığımısoruyorsunuz..Şakamıediyorsunuz?BelkideYahudilerinokorkaklarındanolupolmadığımımerakediyorsunuzdur,kimbilir?YaksaPraglıolduğunuzagöre,Heine’ninkarısıMathildekadarbönolamazsınızbukonuda!Belkibilmezsiniz,anlatayım…Dahaönemlişeyleranlatmamgerektiğinisezinlemiyordeğilim,hemsonradokuncasıdaolacakbana;öykünündeğil,anlatmanın…Amaneçıkar?Birkezdehoşbirşeydinlemişolunbenden!Meissner’in

“Anılar”ındaokumuştum;kendisibirAlmanozanıydı,Yahudideğildi.Heine’ninkarısıMathildedurmadanAlmanları

42

kötüler,içerletirmişMeissner’i.Mathilde’yegöreAlmanlar;acı,toksözlü,şakadananlamayan,hephaklıçıkmakisteyen,karşısındakineinanıveren,yapışkan,kısacasıçekilmezbirulusmuş!Meissnerdayanamaz,“TanımıyorsunuzkiAlmanları”

der…Kocanızınburada,Paris’tedüşüpkalktığıAlmangazetecilerinçoğuYahudi.“Ammadabüyütüyorsunuz”derMathilde,içlerindenbirikisiYahudidirbelki,örneğinSeiffert!Hayır,derMeissner,SeiffertYahudiolmayantekkişi,Mathildeşaşar,nasıl?der,JeittelesYahudimidersiniz?-Jeittelessarışın,uzunboylu,güzelbiradamdı-Evet,derMeissner.YaBamberger?YaArnste-in?Onlardamı?derMathilde.Evet,onlarda.Bütüntanıdıklarsıradangeçer,sonundaMathildeiyicesinirlenir:Dahaneler,der,nerdeyseKohenadınındabirYahudiadıolduğunusöyleyeceksiniz!

OysaKohenko»camınamcaoğludur…KocamınProtestanolduğunudabildiğiniziumarım…Meissnersöyleyeceksözbulamaz,susar.)AnlaşılankorkmuyorsunuzYahudiırkından.Kentlerimizdekibuson,yadasonradanbiröncekidurumgözönündetutulursa,yürekliliksayılırbudavranışınız-eğlenmiyorum-birgençkız,anababasına“Bırakınbeni”diyealıpbaşınıgiderse,buJeanned’Arc’ınköyündençıkmasınabenzemez,dahabaşka,dahaönemlibirşeydir.

Yahudilereözgükorkaklıklasuçlandırabilirizonları,amayaygınolanbusuçlandırmainsanlarıtanımabakımındanteoridekalır,gerçeğeuymaz;örneğin,kocanıziçindahaönceleriyaptığınıztanımlamayauymuyor,benimdeneyerekedindiklerimedeuymuyor…Evet,birkaçıiçindoğrubelki,hembubirkaçıiçindetamyerinde…Bendeolduğugibi.

Tuhaflığıburadaişte,bütünYahudilerbusuçlamayagirmiyor.Yahudile-43

rinbugüvensizdurumları,kendilerineolangüvensizlikleriilebaşkalarınaolangüvensizlikleribizeşunugösteriyor:Yahudileryalnızellerindetuttukları,dişleriylekoparabildiklerinesneleresahipolabileceklerineinanmışlardır.Ellerininaltındaolanbuvarlıklaronlarayaşamahakkınıverirancak.Yitirirlersebuvarlıkları,bilirlerbirdahaelegeçiremeyeceklerini.HiçummadıklarıyerdentehlikeleryağdırılırYahudilere.Dahaaçıkanlatabilmemiçin,tehlikeyibırakıpşöylediyeyim:“Gözdağıilekorkutulur.”Sizinleilintisiolanbirörnekvereyim.Hiçsözünüetmeyecektim,amaozamantanımıyordumsizidaha.Susmaktabirsakıncagörmüyorumşimdi,siziniçindeyenibirşeyolmayacakbu;soysopunsevgisinigösterir!Kimolduklarınısöyleyecekdeğilim,adlarınıunuttumbile.KüçükkızkardeşimHıristiyanbirÇekleevlenecekti.Oğlan,sizinyakınlarınızdanbirinebirYahudikızlaevleneceğinisöyleyince:“A-mansakınbirYahudiileevlenme,görmüyormusunbizimMilena’yı”filangibisözleredilmiş.

Bunlarıanlatmaklanereleresürükledimsizi?Yolumuşaşırdım,amaneçıkar?Sizdebirliktegeldinizbelki,demekikimizdeyolumuzuşaşırdık!Çevirilerinizinengüzelyanıbence,asıllarınabağlıkalışları(“bağlı”sözüiçinazarlayınbeni,herşeygelirelinizden,amaeniyibaşardığınızişazarlamakanlaşılan;ödevlerinihepyanlışyapanbiröğrencinizolmakisterdim,durmadanazarlayasınızdiye;sınıfıgörürgibiyim,üzerimeeğilmişsiniz,benkorkudanbaşımıkaldıramıyor,bakamıyorumyüzünüze…Durmadanazarlıyor,parmağınızısallıyorsunuzhavada!Nedersiniz?Öylemiyapardınız?).

Evet,aslınaçok“bağlı”kalıyorsunuzçevirilerde,banaöylegeliyorki,elinizdentutmuşarkamdansü-

44

rüklüyorumsizi;öyküleriminkaranlık,basık,pis,boğucuyollarındadolaştırıyorum;bitmektükenmekbilmiyorbuyollar…

(Tümceleriminuzunluğudabuyüzden,anlamadınızmı?)Busonsuzyolların(ikiaydabi-tiriverdinizöylemi?Çokçabuk!)aydınlıkçıkışındaelinizibırakıp,kaçmayıakıletsembari.

Mektubumubugünkesmekiçinbiruyartısayıyorumbunu,onuniçinbugünlükbırakıveriyorumbanamutluluktaşıyaneli.

Yarıngeneyazarım…Viya-na’yanedengelemediğimi-kendimitemizeçıkarmakamacıyla-geneyarmabırakıyorum,banahakvermedikçedeerincekavuşamayacağım.

F.

Milena,adresibirazdahaokunaklıyazmanızıisteyeceğim;banayazılanzarfagirdimi,yarıyarıyabenimsayılırartık,sizinolmaktançıkar…Yabancılarınmallarınaönemverinbiraz,birazsorumluduyunkendinizi.“Tak”(*).

Bendemektuplarımdanbirininelinizegeçmediğindenkorkuyorum.Yahudikorkaklığı.Mektuplarımınelinizegeçeceğindenkorkacakyerde!

Geneokonuyadönüyor,budalacabirsözetmekistiyorum;budalalıkşurasında:Kendimcegerçekbulduğumbirşeyi-

sakıncasıolabileceğinidüşünmeden-söylemekisteyişim.BirdeMilenakorkaklıktansözaçar!Göğsümebiryumrukindirirgibibirsorusorarbana,hiççekinmedenhemde:“JsteZîd?”(Yahu-

(*)Çekçe“hahşöyle”anlamınagelir.-Çevireninnotu.

45

“>’

dimisiniz?)derbana.Çekçedesesvedevinmebakımındabirbirinineşidirbutümce.“Jste”desıkılmışyumrukhızalmakiçinnasılgeriliyor,görmüyormusunuz?Sonra“Zîd”desevinçli,uçan,yerinibulanbirinişvar.ÇekçeninAlmankulağınaböylesineettikleriçoktur.Birseferindede:“Nasıloluyordakalışınızıbirmektubabağlayabiliyorsunuz…”demiş,

“Nechapu”yu(anlamıyorum’u)yapıştırmıştınız!Çekçede,helesizinkullandığınızdildebusözçokyadırgatıcı;katı,ölü,pinti,sertbirşey,dahadoğrusu;cevizkıracağınabenziyor.Çenebusözüdiyebilmekiçinüçkezçatırdıyor:Đlkhececevizikapmakistiyor,olmuyorama,ikincihecedeağızalabildiğineaçılmış,cevizsığıyorşimdiağı-za,üçüncühecedekırılıyorceviz,çıkansesiduymuyormusunuz?Sonundadudaklarınöylebirkapanışıvarki,hiçsavunmahakkıvermiyorkarşısındakine.,kimizamanyerindebukapanış,helebenimgibibirgevezeolursakarşınızda(*).Gevezeözürdiliyorsizden,bağışlanmasınıistiyor:“Kişilerancakbirazcıksevinçliolduklarıvakitgevezedirler”diyor.

Oysabugünmektupgelmedisizden.Asılsöylemekistediğimidesöyleyemedimgene.Başkasefere.Amayarın,neolur,yarınbirşeylergelsinsizden,kapıyıyüzümekapamadanöncesöyledikleriniz-kapananbütünkapılardavardırbu-

korkunçtu.

F.

(*)BuüçheceyiPrag’dakisaatkulesininazizlerinedebenzetebiliriz:Geliş,gözüküş,öfkeliayrılış.

46

Pazartesi

Gelelimaçacağımdediğimkonuya:Đstemiyorum(Milena,yardımedinbana!Söyleyebildiklerimdendahaçoğunuanlayın!),istemiyorum(kekelemekdeğilbu)Viyana’yagelmek…gelirsemdayanamamki!Benimsıkıntımiçimden;ciğerleriminhastalığıiçiminsıkıntısınıörtmekiçinçıktıortaya.Đlkikinişanlanmamdanberi-sizinanlayacağınızdörtbeş

yıldır-hastayımben.(Sonmektubunuzdakisevinçlihavayıönceanlayamamıştım…nedensonraçözebildim:Unutuyorumhep,öyleya,dahaokadargençsinizki,yirmibeşbiledeğil,yirmiüçyaşındasınızbelki!Benseotuzyedi,neredeyseotuzsekizoluyorum,neredeysesizdenbirokadardahayaşlıyım.Uykusuzgecelerden,başağrılarındansaçlarımapakolacaknerdeyse.)Buuzun,karmakarışıköyküyübirtakımayrıntılarıylasermekistemiyorumönünüze,korkuiçindeyimdaha,birçocukgibiürküyorumgene;üstelikbendeçocuklarınunutkanlığıdayok.Üçkeznişanlandım,suçhepbendeydi,hepbendimsuçlu;ikikızıdamutsuzkıldım(*).Sizeancakilkindensözaçabilirim,ötekikızınsözünüedemem,çokalıngan,çokduygunduro…Kendisiiçinsöylenecekhersöz-iyiniyetledesöylenmişolsa-kırabilironu;anlamıyordeğildimonu,iştebuyüzden(öldesemölürdübelki)rahatdeğildim,iştebuyüzdensevincimsürekliolmuyordu,bocalıyor-

(*)Kafkaaynıkızlaikikeznişanlanmıştı.-Çevireninnotu.

47

dum,evlenmeyeyanaşamıyordumbirtürlü;oysaevlenelimdiyeTanrınıngünüzorlayandagenebendim;kimigünleronadeliceâşıktım;evliliğinçokkutsalbirşeyolduğunudabiliyorum.Aşağıyukarıbeşyılüzdüm,başınınetiniyedimdurmadan(dahadoğrusu,kendimiyedimbitirdim),yataklaradüşmedio,PrusyaYahudisi,sağlambirkırmaydı.Benonunkadargüçlüdeğildim.Amao,yalnızçekmeklekaldı,yaben?Benhemçektim,hemçektirdim!

Bitti.Birşeyyazamam,hiçbirşeyaçıklayamamartık!Hastalığımı,niçinViyana’yagelemeyeceğimianlatmayaçalışacaktımsözde…Şimdibirtelgrafaldım:“SekizindeKarlsbad’dabuluşalım,geleceğiniyazıylabildir.”Neyalansöyleyeyim,telgrafıaçarkenKorkunçbiryüzlekarşılaştım;bunuyazanın,dünyanınenuysal,ensilik,enboynubükükkişisiolduğunubildiğimhalde;hemsonra,budabenimisteğimleoldu.Đnandı-ramamonu,hastalığımasığmamamartık…

Pazartesiyeburadanayrılmakzorundayım!Birdensiliniyortelgraftakiyazılar,gizli,başkabiryazıçıkıyorortaya:Viyanaüzerindengit!diyor.Buyazıgüçlü,birbuyrukgibi,buyruklardakisertlikyokbunda.

GitmeyeceğimViyana’ya,gidememde…kestirmeMünihyoludururken,LinzyadaViyanaüzerindenyoluuzatmanınsaçmalığınıbilmiyordeğilim.Birdenemeyapıyorum:Ekmekkırıntısıbekleyenbirserçevarbalkonda,masadanaldığımekmekkırıntısınıbalkonadeğildeodanınortasınaatıyorum.Serçegörüyoriçersini,yaşamasmısağlayacakyemiçerde,yarıkaranlıkbiryerde;buekmekkırıntısımıknatısgibiçekiyoronu.,silkiniyor…dışardançokiçerdesanki;amaiçerisikaranlık,sonraekmeğinyanıbaşındabenvarım,birinsan,obilinmeyengüç!Genedesıçrıyoreşiğe,bir-48

kaçkezdahasekiyor,sonrabirdenödüpatlamışcası-nauçupgidiyor…Buküçük,bucılızkuştanicegüçlübiritkiolmalıki,yenidengeliyor,çevresinebirgözatıyor;yılgınlığıgitsindiyebirazdahaekmekserpiştiriyorumyere-elimdeolmadan-,kımıldamasaydım(iştebilinmeyengüçlerinbutürlüetkilerivardır!)kaçmayacaktı,gelipalacaktıekmeği.

îznimhaziransonundabitiyor.Sıcaklarbanadokumaz,amaiyideniyiyebastırırartık,birkaçgündebirköydekalmakistiyordum,“bendegelirim”demişti..Anlaşılanbuluşacağızşimdi;ondanayrıldıktansonrabirkaçgündeKonstantinsbad’a,anamınbabamınyanmagitmekistiyorum,oradandaPrag’adöneceğim.Bukafaylanasılçıkacağımbuyolculuklarıniçindenbilmiyorum.Napoleon,Russavaşınahazırlanırken,savaşınbiteceğinibilseydineyapardı?diyorum.

Đlkmektubunuzualdığımgün-birkaçgünsonradasözdedüğünümüzolacaktı-(bakınoiş,yalnızbenimbaşımınaltındançıkmıştır)çoksevinmiş,mektubuonadaokumuştum.Sonra-yok,hayırbumektubudayırtmakistemiyorum,sizsobayaatıyorsunuz,benseyırtıyorum.Başlayıpsonrasizegöndermektencaydığımbirmektubuyırtacakyerde,arkasınıonayazıpgöndermişolacağım…belirtilerdensezinliyorumböyleolduğunu.

Önemlideğilbütünbunlar,telgrafaboşveriyorum,gelmeyeceğimViyana’ya,tersine,telgrafıngelmesi,Viyana’yagitmememiçinbirnedendaha.Đnanıngelmeyeceğim,amabilinmez,belki-hayır,hayırgelmeyeceğim-genedekendimiViyana’dabulursam,nekahvaltı,nedeakşamyemeğihazırlayınbana,boyluboyuncayatıpkendimegelebileyimdiyebirsedyebulundurunyeter…

49

Sağlıcaklakalın;biliyorum,kolaygeçmeyecekbuhaftam.

Karlsbad’ayazmakisterseniz,-hayırhayır,Prag’ayazarsınız.Nebiçimokullardaöğretmenlikediyorsunuzkuzum?Kaçöğrencinizvar?ikiyüzmü,ellimi?Sonsırada,pencereyanındabiryerimolsunisterdim..Birsaatoturabilirsemyeterdibana,birdahayüzyüzegelmekistemezdimseninle.(Nasılolsahiçyüzyüzegelmeyeceğizya!)Yollaradüşmektende-

yetti,yazmayacağımartık.Bitmekbilmeyenbuakkâğıtlaradamıngözünebatar,durmadanonuniçinkaralarız.

Öğledensonrayazmıştımyukarkisatırları,şimdigeceninonbiri.Elimdengelentekşeyiyaptım:Karlsbad’agidemeyeceğimitelgrafladımona.Nedengitmediğimidahasonraaçıklarım;herşeyialtüstettimbiliyorum,amaeldennegelir?Nedüşünülür,negizlenebilirartık?(OnuniçindeKarlsbad’dabuluşalımdemiştim.)Đşteböylesineoynuyorumbirinsanla.Başkatürlüdavranamazdım,Karlsbad’agitseydimkonuşmazdım,susamazdımda…Dahadoğrusususmadankonuşmakolurdu:Tepedentırnağabirteksözgibiyim.Viyanaüzerindendönmeyeceğimdekesinleştidemektir;pazartesiyeMünihüzerinden-nereyeolduğunubilmiyorumdaha-KarlsbadyadaMarienbad’agidiyorum,amayalnızolacağım.

Yazacağımsize;ancakPrag’damektupbekleyebilirimsizden,odaüçhaftasonra!

F.

50

Cumartesi

Durmadansoruyorumkendime:Anladımıverdiğimkarşılığıdiyorum,amaöylebirhavaiçindeydimki,başkatürlüolamazdıyanıtım;aşırıyumuşaktıbile,aşırıaldatıcı,aşırıgözkamaştırıcıydı.Durmadangecegündüzsoruyorumkendimeişte;sizdengelecekmektubuçarpıntılariçindebekliyorum,boşunayiyorumkendimi;birhaftadurmamacasınataşabirçiviçakmaklagörevlendirilmişimsanki,amaçivideişçidebenimMÜena!

Birsöylentiyegöre-inanmakistemiyorum-işçileringreviyüzündenbuakşamdansonraTirolpostasıişlemeyecekmiş.

Aynıgün

Geldimektubunuz,mektubunuzunmutluluğu!Yazdıklarınızıniçindeçokönemlibiryervar:Bana,Prag’ıbelkideartıkyazamayacağınızısöylüyorsunuz!Öncebununüzerindedurmak,bunutekbaşınaelealmakistiyorumki,bütündünya,sizdeMilena-göreceksinizdiye.Bunuyazmaklagözdağıveriliyorbirineöylemi?Uzaktandaolsa,büinmiyordeğilbuinsanındurumu…Hemsözde,haniiyiliğiisteniyordubuadamın?Yazmakistememektehaklısınızbelki,bunumektubunuzunbirkaçyerindeiyicesezinliyorum.Buyerleriçinkendimisavunacakdeğilim.Bunlaröyleyüksekyerlerki,orayaçıkarılmışolmamıkorkuilegörüyorum,oradasolukalmayaciğerlerimingücüyok;işte,dinlenmemgerekiyorşimdibile.

Yarmgeneyazarım.

F.51

Pazar

Bugünyazacaklarımbirtakımşeyleriaydınlatabilirbelki,Milena!(Nevarlıklı,neağırbiradınızvar?Ağırlığıtaşınmasınıgüçleştiriyor.Oysabeğenmemiştimönceleri,yolunuşaşırıpBohemya’yasürüklenmişbirYunanlınınyadabirRomalınınadınabenzetmiştim;Çekdilizorlamışonu,vurgusundayanıltmış,genedebiçiminingüzelliği,renklerininparlaklığıilebirkadınıandırıyor;elüstündetaşınanbirkadını…Nebileyimben?Kaçırılırbukadın,yangından,yeryüzünden,kucağaalıpkaçırılır…Odagüvenle,isteklesokulurinsana.Yalnız“i”ninsesiçokgüçlü(*),sıçrayıpelindenkaçıvermiyormuadın?

Yükününmutluluğundanbusıçramayıkendinyapıyorsunbelkide?)

Đkitürlümektupyazıyorsun-mürekkepyadakurşunkalemleyazdıklarınıdemekistemiyorum-kaldıki,yazınkurşunkalemledegözeçarpıyor,birşeylersezdiriyorinsana,amayetersizbirsezgibu;örneğin,evinresminigönderdiğinmektupkurşunkalemleyazılmıştı,genedemutlukılmıştıbeni;rahatyazdığınmektuplarmutlukılıyorbeniMilena.

(Yaşımı,yıpranmışh-ğımı,helekorkumuanlamayaçalış;sonraunutmaki,sengençsin,taptazesin,gözüpeksin;oysabenimkorkum,güngeçtikçeartıyor,dünyadaneletekçekmekanlamınageldiğiiçinartıyor

baskısıbukorkunun,baskıarttıkçadakorkubüyüyor.Amaseningözüpekli-

(*)Milenailkheceyebasılaraksöylenir.-Çevireninnotu.52

ğinileriatılmayısağlıyorsana,buyüzdenazalıyorbaskısı,gözüpekliğinartıyor.)Orahatyazılmışmektuplarınınönündesaatlerceoturabilirim,yananbaşımadamlayanyağmurdamlalarıgibidiroçeşitmektupların.Amaötekiler?Dahaçakmutlulukgetirmesigerekenötekimektuplarınyokmu?(Güçsüzlüğümdenötürügünlercesonravarabiliyorumonlarınmutluluğuna.)Ünlemlebaşlayan(yanındadeğilimki)birtakımkorkularlabitenmektuplarınyokmuMilena?Onlarıalınca,tehlikeçanlarıvurmuşgibititremeyebaşlıyorum.Okuyamambutürlüyazılmışmektupları,genedeokuyorum,suyakavuşanbirhayvanıniçişigibiiçiyorumonları,amabiryandandakorku…Hemdenetürlü;altınagiripsaklanabileceğimbireşyaarıyorum,titreyerekbirköşeyebüzülüyorum,çılgınlargibiduaediyorum:Birfırtınagibiodamanasılgirdimse,geneöylepenceremdenuçupgitmemiçinduaediyorum…Kasırgayıalıko-yamamkiodamda!Medea’nıngüzelbaşıolmalısendebumektuplarıyazarken:Korkununyılanlarıürkmüşamabenimkorkumunyılanlarıdahaazgın.

Çarşamba-Perşembegünkümektubuna:ahyavrucuğum,yavrucuğum!Budalacaşakalarımı(ZidveNechapu=

tiksinmeüzerine)çokciddiyealmışsınbilesindiyeyazmıştım;korkudanbirbirimizitersanlarolduk;n’olursunbeniÇekçeyazmayazorlama;suç-lamadımkiseni!TanıdığınYahudileri(benidekatiçlerine)övdüğün,onlarıkötübulmadığıniçinsenisuçlayabilirimbelki-içlerindenelerivardır,neleri!-Yahudiolduklarıiçinhepsini,(kendimideşuradakiçamaşırdolabınınçekmesinetıkmakistiyorumkimivakit.Birsürebeklediktensonraçekmeyiusulcaaçıp,ölüpölmediklerinebakmak,ölmemişlerse,çekmeyi

53

genekapamak,ölünceyedeğindeçekmeyiaçmamak.Amabak,“söylev”inleilgilidediklerimciddiydi.(Đkidebir“ciddi”

giriyoryazılarıma(*),belkidehaksızlıkediyorumona-düşünmekistemiyorumbukonuyu-amaonakopmazbağlarlabağlıolduğumudabiliyorum,güngeçtikçedahadabağlanıyorumona-ner-deyseölünceyedeğindiyecektim-,konuşabilsemonunla!Amaçekmiyorum:bendendahaakıllı,dahaolgun.BiliyormusunMilena,senonavarmaklauçurumadoğrubiradımattın,ayrıldınyolundan,banagelirsenşimdi,uçurumundibiniboylarsın.Sezinlemiyormusunbunu?Geçenmektubundaki“yüksekyerler”banagöredeğil,hayırMilena.Oyerlersenin.)Söylevindensözediyorum,değilmi?Onlarıyazarkensendeciddiydin,yanılmışolamam.

Hastalığındansözaçmışsın?Yatmangerekirse,neyaparsın?Dahaiyiolurbelki,belkideyatıyorsunbenburadaoturmuş

sanayazarken?Birayöncedahamıiyibirinsandım?Kendikendimedeolsa,üzülüyordumhastalığına,hiçdeğilsehastaolduğunubiliyordum…Amaşimdi?Geçtiartık,şimdiyalnızkendihastalığımı,kendiesenliğimidüşünüyorum,amaikisidesendemeksin.

F.

Uykusuzluktankendimikurtarmakiçinküçükbirgezintiyeçıkmıştımbugünomühendisle.Sanabirkart

yazdım,amaimzalayıpgönderemedim…Biryabancıyayazargibiyazamıyorumartıksana.

(*)Ernest,ciddianlamınagelir.Milena’nınkocasınınedıErnest’ti-Çevireninnotu.

54

Pazartesi

Ancakgünışırkendalabildimuykuya-korkunçdememekiçinkötüdiyorum-,birdüşgördüm.(Neysekiuzunsürmüyordüşlerinetkileri.)KötübirdüşgördümMilena…Genedebudüşügördüğümeseviniyorum,düşlersonaermedikçekişiuyanmazuykusundan,sımsıkıtutardüşlerbizi,istesekdeuyanmayız;iştebirazcıkuyuyabilmemibudüşeborçluyum.

Viyana’daymışım.KendiyarattığımbirViyanavardırkafamda;gelirsemorayagününbirinde,öylebulacağımısanırımhep.(YarattığımbuViyana,küçük,sessizbiralandıryalnız.Alanınbiryanındaseninevin,evininkarşısındakalacağımotel;soldaBatıDemiryollarıĐstasyonu,oistasyonaineceğimViyana’yageldiğimde;FranzJosefĐstasyonuonunsolunda,ayrılırkendebuistasyondanbineceğimtrene.Kaldığımotelinbodrumunda,yalnızsebzepişirenbirdelokantavardır:Ağzımaetkoymadığımagöre,yemeklerimioradayiyebilirim;yemekyemişolmakiçindeğil,Prag’adönerken,birazyüklüolmamgerekir.Nedenanlatıyorumbunları?GördüğümdüşleĐlintisiyok.Anlaşılangeçmemişdahadüşünetkisi.)DüşümdekiViyana,buanlattığımapekuymuyordu;gördüğümbüyükbirbaşkentti…Akşamolmaküzere;ıslak,karanlık,bilmediğimbirkaynaşma,birgidipgelmesokaklarda,taşıtlarda.Kaldığımyerleevininarasında,uzunca,dörtgenveherkesingiripgezindiğibirbahçevarmış.BirdengelivermişimViyana’ya,mektuplarımdanöncevarmışım.(Böyleoluşunapeküzüldümsonraları.)Genede,senbiliyormuşsungeleceğimi,buluşacakmışız.

55

(Genedeyükolmaktançekmiyorum.)Neyseki,yalnızdeğilmişim,birkaçarkadaşlagelmişim,aralarındabirkızdavar;kimolduklarınıyerliyerinebilmiyorum,benikorumakiçinyanımdaymışlarsözde.Konuş-masalar,sussalardi,neiyiolacaktı…Amanegezer,durmadanfısıldaşıyorlardı,durumumutartışıyorlardıbelki.Nekonuştuklarınıanlayamıyordum,anlamakdaistemiyordum,amainsanıçiledençıkaranbirfısıl-daşmaydıbu.

Benotelinönüneçıkmış,sağkaldırımınyanındaduruyormuşum…Sizinevigözlüyorum.Sizinev,köşkgibibirşey,tekkatlı,hemenönündemermerden,yuvarlakbirbalkonvar.

Meğer,kahvaltısaatiymiş,sofrakurulmuşbile;kocangeliyor,sağdaduranhasırbiriskemleyeoturuyor…Uykudanyenikalkmışolacak,geriniyor.Sonrasengeliyorsun,masanınarkasınageçipoturuyorsun;senigörmemiçinhiçbirengelyok,amagenedekocanıdahaiyigörüyorumdasenibulanıkgörebiliyorum…Akmavimsi,kımıldayanbirnesnesin,hortlakgibibirşey!Sendekollarınıaçıyorsun,amagerinmekdeğilbu,birçeşitkutsallıkvarbukollarınaçılışında.Birdenakşamolmuşvesenyanımdasın…Sokakta,kaldırımınüstündesin.Benimbirayağımkaldırımda,birayağımyerde,elinitutuyorum…Hızlıhızlı,kısakısatümcelerlebirkonuşmadırbaşlıyoraramızda.Bukonuşmahiçkesilmiyor,uyanıncayadek!

Nelerkonuştuğumuzuanımsamıyorum,yalnızsondaniki,baştandaikitümceyisöyleyebilirim…Arayerdekonuşulanlaranlatılamayacakkadaracı.Bakışlarındanbirşeylersezmişolacağımki,dahaselamlaşmadan:“Benibaşkatürlücanlandırmıştınkafanda,değilmi?”diyorum.“Açıksöylemem

gerekirse,evet”diyorsun…“senidahaalımlısanmıştım.”

(“alımlı”yerine

56

dahaViyanacabirdeyimkullanmıştın,gelmiyorşimdiusuma.)

Konuştuğumuzilkikitümcebuyduişte.(Birşeydiyeyimmi?Biliyorum,heryaptığımiştebireksikyanımvardır,amaezgikonusundayüzdeyüz,baştansonasıfırımdır!Hiçbirişteböylesinekesinbirbütünlüğeermemişimdir!)Başkanekonuşabilirdik?Herşeyaydınlanmıştı…Derken,nezamanbakışacağımızıtartışmayabaşladık.Bendurmadansorusordum,sendurmadananlaşılmazbirsürükaçamaklıkarşılıklarverdin.Birdenyammdakilerdesözekarıştı:BenimViyana’yagelişiminbaşkabirnedenidevarmış,anlaşılanengellerortadankalkmışolacakki,başkenteyakınbiryerde,görmemgerekenTarımOkulunu,gidipgörebilirmisimartık!Yammdakilerbanaacımışolacaklarki,buTarımOkulusözünüattılarortaya…Benikaçırıpoyalayacaklardıakıllarısıra.Böyleolduğunusezinledim…amagözyumdum…birlikteistasyonagittik;Viyana’danayrılışımüzebilirdisenibelki,bunudabilmekistiyordum.Đstasyonageldiğimizdetuhafbirşeyoldu:TarımOkulununhangiilçedeolduğunuunutuvermiştim.Demiryolununbüyükgidişgelişplanınınönündedurmuş,istasyonadlarımsıralıyorlardıbana,amabenimgideceğimyerinadıçıkmıyordubirtürlü.Onlargideceğimyeriararlarken,bendesanabakmakfırsatınıbulmuştum.

Dışgörünüşünvızgeliyordubana,sözlerineönemveriyordumyalnız.Bendesenidüşündüğümgibibulmamıştım,benzemiyordunkendine;dahaesmerdin,yüzünzayıftı!Tombulolsaydın,böylesinekatıyürekliolabilirmiydin?(Amabudavranışındanötürükatıyüreklidenebilirmiydisana?)Üzerinde,benimkininkumaşından-hemdeerkekbiçiminde-birgiysivardı,hiçbeğenmemiştim.Birdenmektubundakibirkoşukgeliyorusuma:“ikitanecikgiysimvar,amabili-57

rimyakıştırmasını”(*),giysinibeğeniveriyorum…Anlasözlerininbendekietkisini!Arkadaşlarplanabakı-yordulardaha,bizbiryanadurmuş,buluşacağımızgününpazarlığınıediyorduk.Aşağıyukarışusonucavarmıştık:Ertesigünpazardı;pazargünleribanavakitayıramayacağınıbirtürlüanlayamıyordum,sendenasılanlamamdiyedireniyor,şaşıyordun.

Sonunda“peki”demişolacaksınki,kırkdakikaiçinkaçabileceğinisöyledin.(Konuşmamızınkorkunçyanısözcüklerindedeğildi,davranışındaydı…direnişinde.Susmaklaşunlarıanlatmakistiyordunsanki:“Önemliolangelmekistemeyişim,gelmişimkaçparaeder?”)Gününhangisaatinerastlayacaktıbanaayıracağınbukırkdakika?Birtürlüöğrenemedim…

Anlaşılankendindebilmi-yordun,düşünüyordun,amabulupsöyleyemiyordun.“Bütüngünbeklerim,öyleyse”dedim.

“Bekle”dedin…Arkanıdöndün,ötekilerinyanınagittin.Verdiğinbukarşılıktanhiçgelmeyeceğinianlamıştım.Yalnızbeklememeizinveriyordun,okadar.“Beklemeyeceğimişte”dedimusulca,duymadığınısanaraksesiminyettiğikadarbağırdımardından…Busonkozumdu,umutsuzbirseslenişti.Vızgeliyordusana,umursamıyordun,ilgilenmiyordunbenimleartık.Altüstolmuştum,kalabalığakarıştım.

Budüştenikisaatsonramektuplarınlaçiçekleringeldi.Yüreğimesuserpengüzelavuntular…

SeninF.

(Adreslergeneokunmayacakgibi,Milena!Postadadüzeltiliptamamlanmışgene.Öncedebunuyazmıştımsana,sonragelenmektubunadresiçokgüzeldi,örnekbiryazı…Hoş,odakolayokunmuyorduya!Postacılardabenimgözlerimolsaydı,yalnızseninyazdığınadresleriokuyabilirlerdi,amabenimgözlerimyokpostacılarda…)(*)BirÇekhalktürküsüolabilir.-Çevireninnotu.58

Pazartesi

Akşamgeçvakitgeldimektupların.YarınsabahmühendisleBozen’edekuzanmakistiyorum.“Yavrucuğum”dediğimiçinbanaçıkışmaktahaklısın,bunugörünce;durdedim,okuyamazsınşimdibumektupları…Yarınerkendenyolaçıkacağım,birazcıkolsunuyumamgerekiyor.Amaduramadım,okudumgene;güçanladımnedemekistediğini,sonraanladım,anlayıncadaüzüntümgeçti.Buradaolsaydın(yalnızsıcaklığınıduymakiçindeğil)neiyiolurdu…Başımıomuzunakor,genişbirsolukalırdım.Hastasın!Senitanıyorumartık,yoksa“yavrucuğum”sözükızdırırmıydıböylesine?

Şakadanbendeanlarım,amabanadagözdağıgibigelebilirherşey.“Dünmektubundaki“ve’lerisaydım,neçoktu?

Utanmıyormusunbanabunca“ve”yazmaya?!”dersen,bununşakaolmadığınıdasezinlersem,inanırımsenikırdığıma,üzülürüm.Gerçektenbirküçümsemegizlidirbundabelki,kimbilir?Anlaşılmasızorherhalde.

Gelgeldim,şakaileciddiyiayırtetmekzordeğildirpek.Amayaşayışlarınıyalnızbunagöredüzenleyenlerdegüçleşirbiraz.Gözlermikroskopgibigörmeyebaşlar,budurumagelincedekurtuluşyokturartık.Engüçlüolduğumusandığımgünlerdebile,yeterincegüçlüdeğildimbukonuda.Đlkokulagidiyordum,birincisınıftaydımdaha.Kısaboylu,karakuru,sivriburunlu,yanaklarıçökük,amatuttuğunukoparan,dediği

59

dedikbirkadınaşçımızvardı;ogötürürdübenisabahlarıokula.Küçükbulvarıbüyükbulvardanayıransokaktaydıevimiz.

Öncebulvardan,sonraTaynSokağından,kalekapısıgibibirkemerdengeçipPazarSokağına,oradandabalıkpazarınainerdiyolumuz.Biryılhersabah,çekiştimdurdum’aşçıyla.Kapıdançıkarçıkmazbaşlardısöylenmeye:Evdekiyaramazlıklarımıbirbiranlatacakmışöğretmene.Pekyaramazbirçocukdenmezdibana,amainatçıydım,tembeldim,öfkeli,üzgünbirçocuktum.Bunlarbirarayagelince,öğretmeninişineyarayacakbirşeylerçıkardıortayabelki.Buyüzdenkorkar,inanırdımaşçınınsöyleyeceğine.Okulunyolubitmeyecekgibiuzungörünürdüönceleri,yoldanelerolmazder,umutlanırdım.(Oysahiçbitmeyecekgibiuzundeğildiryollar.Buçocukluktakiinançlar,güngeçtikçeyerleşiriçimize,bizikörükörüneağırbaşlı,korkakbiriyapar.)Dahabulvardaydık,heminanmıyordumaşçınınöğretmenlekonuşabileceğine!Aşçımızsözünübizegeçirebilirdi,amaöğretmenimizherkesinsaydığıbiriydi,kulakasarmıydıbiraşçıparçasmmsöyleyeceklerine?Kadınadasöylerdimbunu.Đnce,haindudaklarımbüzer,sertbirkarşılıkverirdi:Seninanma,amagörürsün!

PazarSokağınayaklaşırken-başkaanılarımdavardırburalarda-(seninçocukluğunhangisemttegeçti?)korkumartardı.

Sevmezdimokulu,aşçınınyüzündentiksiniyordumdaşimdi.Başlardımyalvarmaya;ohayırdiyebaşını

sallardı…

Yalvardıkçaöneminikavrardımyalvardığınışeyin,artardıkorkum.Dururdumsokağınortasında,özürdilerdim,obenikolumdançekerdi.Anamababamasöylerimbuyaptıklarınıderdim,gülerdi…Güçlüydübukonuda,vızgeliyordu.Dükkânkapılarına,duvarlaratutunurdum,eteğinden

60

çekerdim,direnirdim,benibağışlamadanbiradımatmakistemezdim(onadanelerçektirmişim!)amasürüklerdibeni,şimdibuyaptıklarımıdaöğretmeneanlatacağınısöyler,sürüklerdibeni.Vakitilerler,kiliseninsaatisekizivururdu;okulunzilleriniduyar,ötekiçocuklarınkoşmayabaşladıklarınıgörürdüm.Enkorktuğumşey;okulageçkalmaktı.Bizdebaşlardıkkoşmaya,biryandanda“söyleyecek-söylemeyecek”diyepazarlığa,girişirdimkendimle.Söylemezdi!Hiçbirvakitdeelevermedibeni..Amaisteseydiyapabilirdiya!(Dünsöylemedim,bugünsöyleyeceğim;bakgörürsün!)Bugözdağıbitirirdibeni.Kimigün-düşünMi-lena-öfkesinden,duruverirdisokakta,hırslayerevururduayağını…Dükkânlardançıkarlar,bizebakarlardı!Nesaçmaşeylerbunlar,değilmi?NetürlüseninimMilena,anla!Buaşçıkadınlar,bukorkutmalar,otuzsekizyılınciğerimdebiriktirdiğitoztopraklanedenliseninimbilsen!Bunlardeğildidemekistediğim,yadabaşkatürlüdiyecektim,olmadı…Geceilerledi,kesmeliyimartık,uyumamgerekiyor…Oysabiliyorum;uyuyamayacağım.Sanayazmaktanvazgeçtiğimiçinuyuyamayacağım.Eskigünlerimibilmekistiyorsan,altıayöncebabamayazıpdaveremediğimuzunmektubugönderirimsana.

Mektubununkarşılığınıyarınvereceğim,geçdönersemöbürgünyazarım.Birkaçgündahakalıyorumburada;Fransensbad’a,anamınbabamınyanınagitmeyeceğim,içimgötürmüyorburadanayrılmayı…Balkonda,hiçbirşeyyapmadanyatmanınnesindengeçilmezdersin?

F.

61

Salı

Senigördümdüşümdebusabahgene.Yanyanaoturuyoruz…Senitiyorsunbeni,amakızmadan;gülerek.Üzülüyorum,ittiğiniçindeğil,seniitmeyezorla-,yandavranışımaüzülüyorum.Sızlanmayan,yakınmayanherhangibirkadınadavranırgibidavranıyorumsana;sessizliğininardındakisesi-hemdebanaseslenensesi-duymadığımaüzülüyorum.Duyamadımmıdersin?Duymuşdaolsam,karşılıkveremedimya!

Đlkdüşümdendahabitik,dahakötüayrıldımyanından.Biryerdeokumuşolacağım,birbenzetişgeldişimdiusuma:

“Ateştenörülmüşuzunyalımlardırsevgilim,dolaşıryeryüzünü,sararbeni.Amasardıklarınıdeğil,görmesinibilenlerisürüklerardından…”

Senin

(Adımıdayitirdim!Küçüleküçük“Senin”kaldıyalnız.)

62

Çarşamba

Öğlevaktiydi,ikimektubunbirdengeldi.Okunsundiyeyazılmamışbunlar…Kişibumektuplarıönüneserer,yüzünügözünüsüreronlara,sonradaaklınıkaçırır!Nevarki,kişidahaöncedenyitirmişseaklınınyarısını,hiçdeğilsegerikalanındeğerinianlardaonuolsunsıkısıkıtutmayaçabalar.Onuniçinişte,benimotuzsekizYahudiyılımsizinyirmidörtHıristiyanyılınızaşunlarıdiyorşimdi:

BoşmuveriyoruzdoğaileTanrınınyasalarına,olacakişmibu?Otuzsekizyaşındayım,üstelikyorgunumda,amabuyorgunlukotuzsekizyılınortayakoyacağıyorgunlukolamaz!Yorgunlukdiyeadlandırmakdoğrudeğilbelki,amarahatdeğilim,korkuyorum.Düşenlerleböbürlenenbirdünyadayaşıyoruz.Atamıyorumadımımı,ürküyorum,onuniçinyerebasamıyorum.Evet…belkiyorgundeğilim,korkağımyalnız…Benialtüstedecekbirserüveninardındangelecekobüyükyorgunluktankorkuyorum.(Yahudiyim,korkununnedemekolduğunuçokiyibitirim.)Korkunçbiryorgunlukolurbu…

Ancakakılhastanesindedinlenebilirinsan;gözünüsabahtanakşamadekbiryeredikipoturacak…

Đştebudurumadüşerdim.Biliyorum,birtakımişleresoktumburnumu.Buaradadostumudüşmanımıkırdım(oysadüşmanımyoktu,yalnızdostumvardı,hepsideiyikişilerdi),kendimdeyarısakatbirioldum,haniçocuklarınelindekimantartabancasınıgörsetitremeyebaşlayanlardan.Şimdidebirkurtuluşsa-63

vaşmaçağrılıyorumsanki.Söyle,olacakişmibu?Yaşamımıneniyigünleriniikiyılöncegeçirdim,birköyde,sekizaysürdü.Ogünlerinsözünüdahakimseyeetmedim.Kendikendimeyetiyordum,özgürdüm,bütünbağlarıkopardığımısanmıştım…Kimsedenmektupalmıyordum,beşyılsürenBerlinmektuplaşmasıbilesonaermişti.Hastalığımıngölgesinesığınmıştım.Kendimdebirdeğişmeolmamıştı,hayır,belkieskiniteliklerimedahadasıkısarılmıştım.(Aksaçlarımbuyana,altıyaşımdanberiyüzümhiçdeğişmediörneğin.)

Amabudurumunsürmemesigerektiğinibirbuçukyılöncekavradım,bukonudadahaçokdüşemez-dim(durmadanevlenelimdiyeçabaladığımgeçengüzüsaymıyorum):Körükörünebanainanmış,iyi,güzelbirinideyanımsırasürükleyemezdim…Zatenkorkunçbirçıkmazagirmiştik.

Milena!Şimdidesençağırıyorsunbeni…Yüreğime,usumaeşitetkileryapanbirseslesesleniyorsunbana.Amatanımıyorsunbeni,birkaçmektup,benimiçinduyduğunbirkaçsöz,gözünükamaştırmışolabilir.Milena,diyorum,birdenizgibidir,denizkadardagüçlüdür.Gelgeldimbiryanlışyorumlamasonunda,boğulacakolanınisteğineuyup,alınyazısıdaöyledilerse…bütüngücüiledenizüstümeyığılmazmı?Evet,görmedin,bilmiyorsunbeni.Gelmemi,gerçeğiortayaçıkarmakiçinbirönsezgiyleistiyorsunbelkide.Biliyorum,benigördüktensonrageçecekbaşınındönmesi!Kimbilir,belkidebundankorktuğumiçingelmekistemiyorum.

Gelmemekiçindahabirsürüiçleknedenlerimdevar(gerçektendevar);elletutulurbirengelde,kocan!Konuşamamonunla,yüzyüzebilegelemem.Kocanyanındaolmayıncaseninledekonuşamam,senibilegöremem.Bunlarbiryana,birdeşunlarıdüşünüyo-64

rum:Geliyorumdesem,belkisenistemeyeceksinartık,gönülerinciyledilediğinyeregitdiyeceksin…Kararsızlığımagücendiğindendeğil,bukonudabıktığıniçinböyledavranacaksın.YadaViyana’yagideyim,diyorum.Senyalnız“kapınınaçılmasını”özlüyorsun.Kapıaçılacak,amasonra?Sonrauzunboylu,zayıfbiradambelirecekeşikte,yüzündebirgülümseme…(hepgülümserim,biryaşlıteyzeden

kalıttırbu,ikimizdedurmadangülümseriz,bilerekdeğil,utangaçlığımızdan)gösterilenyereoturacak,törendeböylecesonaerecek.Ağzımıaçıpteksözcükkonuşabileceğimiummuyorum,diriliğimyetmezdeondan.(Benimhepsebzeyediğimi,hiçkonuşmadığımıgörensofraarkadaşımdün:

“Anlaşılan”dedi,“etyemekgereklicanlıolabilmekiçin.”)Mutluluğumudaduyamayacağım,bunuduymakiçindebirçeşitdirilikister.AçıkkonuşuyorumMilena,görüyorsunuzya.Amasizanlayışlısınız,yalansöylemediğimielbettesezdiniz,yalnız(hemdehiçbirşeyigizlemeden,gerçeğiolduğugibianlatıyorum)birazfazlaaçıkkonuştuğumudasezdiniz,değilmi?Bunlarısayıpdökmedendegelir,sizibüyüleyebi-lirdim.Böyledavranmadığımagöre,nedenliaçık,sizekarşınedenligüçsüzolduğumanlaşılmıyormu?

Dahaikihaftaburdakalacağım.Utanıyorumbudurumdadönmeye.Evdekiler,heleiştekilerbenimbuizindensapasağlamdöneceğimeinanmışlar.Nelersormazlar:“Kaçkiloaldın?”Oysakilovermişimdir.“Düşünmeparayı”(budacimriliğimebirtaş)“bizveriyoruzya.”Amabenyemekyiyormuşum,nedenir?Đştebunabenzerşakalar.Dahabirsürüşeydiyecektim,amamektupbitmekbilmezdisonra.Yalnızşunudemekistiyorumdaha:Buonbeşgününsonunda,cumagünkümektubunuzdakigibidireniyorsanızgelmemiçin…gelirim.

SizinF.

65

Cumartesi

Bumektupyağmurudinmeliartık,Milena!Bizisersemeçeviriyor…Yazdıklarımızıunutuyor,hangisoruyakarşılıkvereceğimizianımsamıyoruz…Netürlüolursaolsun,süreklibirçarpıntıiçindeyiz.Çekçeniçokiyianlıyorum,gülüşünübileduyabiliyorum.Zatensözlerinlegülüşlerininarasındabocalıyorumdaha,amasonundasözlerinkalıyorortada.

Unutma,niteliğimintemeli:Korku!

Çarşambagünkümektubumdansonra,benigenegörmekistiyormusun?Bilmiyorum;amabildiğimbaşkabirşeyvar:Sanakarşıolandurumum.(Senihiçgörmesembile,senbenimsin.)Dahadoğrusu,korkununağırbasmadığıkonulardabiliyorumdurumumu.Amasenindurumunuhiçbilmiyorum,obüsbütünkorkununelinde.Genesöylüyorum:sendebenitanımıyorsunMilena!(Sendeanlamıyorsunbeni!“Yahudiişi”alıkçaedilmişbirşakaydı,nasılanlamazsın!)Bütünbuolanlaraklımıdurdurabilir.Dünyamyıkılıyor,yenidenkuruluyor,bakbakalım,başınınçaresine!(Buradaki“baş”

kendibaşım)Yıkılıyordiyeyakınmıyorum,zatençöküyordu,amayenidenkuruluşunudaistemiyorum!Güçsüzlüğümdenötürüyakmıyorum,yenidenhayatakavuşacağımiçinyakınıyorum;görmekistemiyorumgüneşi!

Neyapmamızgerekiyor?Herşeye“peki”diyorsan,kalamazsınartıkViyana’da,kalmamalısın.

66

BildiğingibideğilMilena…Kadınlığınönemlideğil!Senbenimiçineldeğmemişbirkızsın,seningibiapakbiriylekarşılaşmadımki!Böylesinearınmışbirineeluzatmakiçinyürekister.Benimelimkirli,

titrek,kararsız.Kimivakitpençeyiandıranbuterli,busoğukelinasıluzatırımsana?

F.

Prag’dabaşvuracağınmemurdanistediğinsalkı-yıalamazsın.Eviboşbulursun,orasıyazıhanemsözde.BenosıradaAlstaedterRing6numaranınüçüncükatında,masanınbaşında,elleriminarasındabaşım,oturuyorumdur.

Çarşamba

Güçşeygerçeğiaçıklamak,çünküaçıklanmasıgerekentekgerçekvar;oda-çokcanlıolduğuiçin-durmadanbiçimdeğiştiriyor.(Güzeldedeğü,biliyorumdagüzelolmadığını…Belkisadecesevimli.)Pazartesiyisalıyabağlayangecede,neiyietmişimdeyazmışımsana…Yazmasaydım,çokkötüolacaktı.Kapanasıkışmışgibiydimyatakta…Bütüngecekarşılıkverdimsorularına,durmadanyakındım,senikendimdenuzaklaştırmayaçabaladım,durmadankendimesöy-düm.

(Belkimektubunelimeakşamgeçvakitgeçtiydideondan;geceyeyakınbusaatlerdebirazçarpıntılı,birazduyguluoluyorum;başaçıkamazdımociddisözlerinle.)Sonra,sabaherkendenBozen’eçıktım.Klo-benstein’akadartramvaylagittik.1200metreyetırmandım,ancakoradasolukalabildimbiraz,ama,ak-67

hmpekbaşımdadeğildi.DolomiDağlarınınkarşısınadujuyorburası,havasoğuktu,amapırılpırıldı.Oradandönerken,aşağıyaaktardığımsatırlarıyazdımdısana,yoldayazdıklarımı-şimdi-birazsertbuluyorum..Neyaparsın,duyuşlardeğişiyor…

“Heleşüküryalnızkalabildim.MühendisBo-zen’dekaldı,bendedönüyorumartık.Mühendislebuyeniyerler,seninlebenimaramagirdidiyepeksinirlenmedim,belkikendimdedeğildimdeondan.Düngeceyi,yarımakadarsanayazmakla,gerikalanvaktidesenidüşünmeklegeçirdim.Birkaçdakikagözümükapayabildim,saataltıdazorkalktım…Yabanabirininbaşkabiriniyataktançıkartmasıgibiydikalkışım!Amaiyioldu,Meran’dakalsaydımumutsuzlukiçindepinekleyecek,durmadanyazacaktım.Bugezintiyiisteyerekyapmadım,buyerleranılarımdabelirsizdüşlergibikalacak,olsunneçıkar?Geceyiböylegeçirdimdiişte.(DirenenbirbakışınvarMilena,önemiyokdiyelim,öyleya,sokaklarıdolduranbuncakişibakılmayadeğerbeldendahaçoğunugörebiliyorsun.Buileriyigörmendendahaçoğunugörebiliyorsun.Buileriyigörmenönemliişte;senbaşarıyorsunbunu.)Mektubunlaeskişeytanlarıürküttün,uyandırdın…

tekgözüaçıkuyuyan,herzamantetiktekioeskidüşmanlarımı.OnlarıayaklandırmışolmakorkunMilena..kişiyeecelteridöktürüyor.(Yeminederim:başkahiçbirşeydenböylesinekorkmam,amabuelletutulamayangüçlerdençok,çokkorkarım.)Genedeiyioldu,insanınaklınıbaşınagetiriyoronlarmvarolduklarınıbilmek,tekertekerönündengeçmeleriniseyretmek.“Viyana’dakalamazsınartık”sözümüiyiyorumlamışsın.Otümceyidüşünmedenyazmadım;yükolacaksındiyeçekindiğimyok.(Kazancımparlakdeğil,amaikimizeyeter,68

üzülme;hastalıkolmazsatabii.)Düşünülerimde,açıklamalarımdaözdenim,yalansızım.(Buyanımıilksengördün,senanladın.)

KorkuyorumMilena!Gözlerimiyuvalarındanuğratan,çılgınbirkorkubaygınlığıiçindeoluşum,kendikendimikargımış

olmaktan.(Uykudabukorkununbaygınlığıbastırsa,çoktanölürdüm.Babamayazdığımmektubuokursandahaiyianlarsın…Hayır,genedeanlaşılmazpek,nedeolsababamıgözönündetutarakyazmıştımomektubu.)Korkumbiryerdetoplanıyor:Bubüyüksatrançoyunundayerimyokbenim;oyununkurallarınıhiçesayarak,oyunualtüstederekgözümükraliçeyedikmişim!Şahınyerinegeçmekistiyorumbelki?Belkidebütünalanıgeçirmekistiyorumelime?!Amabütünbunlarınolmasınıgerçektenistiyorsam,başkatürlüdavranmalıyım…dahaazinsancaolmalıbudavranış.Đşteonuniçin,“Viyana’dakalamazsın”sözünün,sendençokbenimiçinönemivar.Heleşimdi,şuandaodilek,dileklerinenuygunu,enarınmışı…mutluluğuntakendisi.”

Dünküdüşünülerimbuydu…Bugünse:geliyorumViyana’ya,diyebilirimbelki.Bugünbugün,yarındayarınolduğunagöre,özgürlüğümüelimdetutuyorumdemektir.Korkma,şaşırtıyapmam;perşembedensonrayadakalmam.Geleceğimibildiririmsana.(Yalnızsenigöreceğim,başkalarıylakarşılaşmakistemiyorum.)Nasılolsasalıdanönceolmaz.GüneyĐstasyonunaineceğimanlaşılan-hangiistasyondanayrılacağımıbilmiyorumdaha-,oyöredebiryerdekalırım.Nerededersverdiğinibilseydim,gelirbeklerdimsenisaatbeşte.(Butümceyibirmasaldaokumuşolacağım:“Ölmemişlerseyaşıyorlardırdaha!..”)BugünViyana’mnbirplanınıgördüm…Nedemeyeböylesine69

kocabirkentkurmuşlarsanki?Tekodayetiyorsana,değilmi?!Yemekiçinyazdıklarınışimdiokudum,haklısın,bendeöyleyapmalıyım.Gününbirindeönemlibiriolursamyaparımdabelki.Korkarak,titreyerek,tetikte,bütüntüylerimdikendikenolmuşbirdurumdaokuyorummektuplarını…Odamdakiekmekkırıntılarınıkapmayagelenserçeyebenziyorum.

FPerşembe

Uykusuzluk,kişiyidahaakıllıyapıyoranlaşılan.Dünuykumualmıştım,Viyanayolculuğuiçinenalıkçasözleriettimörneğin.BuViyanayolculuğuazbuzşeydeğil,şakayagelmezpek.Üzülme,habersizgelmeyeceğim,birşaşırtmayapmayacağımsana;buolasılığıdüşündükçe,benbiletirtirtitriyorum.Evinegelecekdeğilimki!Perşembegünübendenbirsesçıkmazsa,anlaki,Prag’adöndüm.Dediklerinebakılırsa,KuzeyĐstasyonunaineceğim,dünyazdığımgibiGüneyĐstasyonunadeğil;bununönemiyokpek.Çoğunluğugözönündetutarsak,onlardandahaşapşal,dahadalgın,dahabeceriksizdeğilim(uykumudaalmışsam..),heleViyana’yagidenvagonabinebilmişsem,inerimdeVi-yana’da…Üzülme;gelgörki,ovagonabinebilmekzorişte.Görüşmeküzere,kesiyorumburada.(Amabu“görüşme”Viyana’daolmayabilir.,mektuplardaolabilirgene.)

F.

70

“Milena”adınagelince:BununAlman,yadaYahudiırkıylabirilintisiyok.EniyiÇekçeyi“NaseRec”dekibaylar(ÇekYahudilerinisaymıyorumtabii)anlar;sonradergininokuyucularıanlar,dahasonradaodergiyebağlıolanlar…Benbağlıolanlararasında-yım…Onuniçiniştedireniyorum:MilenaadınınÇekçeileilintisiyalnızkısaltılmışşeklindedir:“Milenka”

dendiğizaman.Đsterbeğen,isterbeğenme.Dilbilimböyleaçıklıyor(*).

(Viyana’yagelişimisanayatelgraflayadamektuplabildireceğim.Salı,yadaçarşambaya.Pullamadangönderirmiyimmektuplarıhiç…Pullarınalındığıbelliolmuyormuyduzarflarınüstünden?)(*)Kafka’yagöre“Milena”adıLatincedir.OysaMilena’nınkısaltılmışşekliolan“Milenka”yüzdeyüzÇekçedirve“Sevgili”

anlamınagelir.KısaltılmışşekliMilenkaolunca,ÇekçedeaslıMilenadeğil,“Milada”olmasıgerekirmiş.-Çevireninnotu.

71

Cumaaksamı

Alıkçayazdımbusabahsanagene;şimdisevgitaşanikimektubungeldi.Bunlarınkarşılığımsalıgünükarşılaştığımızdavereceğim.Đçimde,yadadışımdabeklenmedikbirşeyolmazsa,salıyaViyana’daolacağım.Yanılmıyorsamsalıgünübayram,mektupyadatelgrafelinegeçmeyebilir.Seninlebuluşacağımızyerişimdidenyazabilsemneiyiolurdu,değilmi?

Amaolmaz,buluşacağımızyerişimdidenbildirirsem,boğulurumozamanakadar.Üçgünüçgeceoyerinbomboş

kalacağınıveancaksalıgünübellibirsaatteoradaolabileceğimizidüşünmek,çıldırtabilirbeni.Şu

yeryüzündebanayetecekkadarsabırvarmıdersin,Milena?Bununkarşılığını,salıgünüverirsin.

(Kartpostal.Postadamgası:29.VI.1920Viyana)

Sah,saat10

Bukartımsaatonikiyekadargeçmeyecekeline,çünküşimdisaaton,demekyarınbuluşacağız;dahaiyibelki.Evet,Viyana’dayım,GüneyĐstasyonununoralardabirpastanedeoturmuşkakaoiçiyorum(bunebiçimkakao,nebiçimpasta?

Senbunlarımıyiyorsun?);amaViyana’daymışımgibigelmiyorbana.Đkigeceüstüstegözümeuykugirmedi..Đstasyonayakın

72

vebirgarajabitişikRivaOtelindeuyuyabilecekmiyimbugece?Sanmam.Yazacakbirşeygelmiyoraklıma:Seniyarın,çarşambagünüsaatondaotelinönündebeklemeyebaşlayacağım.Birdileğimvarsenden:Sakıngizlice,yândanyadaarkadangelipbirdençıkmakarşıma.Bendeböylebirşaşırtıyapmayacağımsana.-Bugüngörülmesigerekenyerlerigöreceğim:L.Sokağını(*),Postayı,GüneyĐstasyonunuL.Sokağınabağlayançemberi,kömürcükadınıfilan…kimseyegörünmedendolaşacağımoralarda.

Prag,Pazar(**)

Milena,Milena,Milena…Adındanbaşkaşeyyazamıyorum.Yazmalıyımama!Bugünşaşkınım,yorgunvesensizimMilena.

(Yarındayanımdaolmayacaksın.)Nasılbitikolmayayım?Hastayımdiyealtıaydinlen,günlerinihoşgeçirdiyorlarbana…

Oysabusüreiçineyalnızdörtgünbağışlanıyor!Budörtgününsalıvepazarındanyalnızbirparça,sabahlarlaakşamlardayokediliyorüstelik!Tambiresenliğekavuşma-dımsa,suçbendemi,Milena?!.(Solkulağınafısıldıyorumbunları…

Güzelbiryorgunluktansonraderinbiruykuyadalmışsın…Yoksulbiryataktayız,sağdansoladönüyorsunağırağır,dudaklarımdanyana…)

(*)Milena’nınoturduğusokak.

¦(**)Viyana’dabuluşmuşlardır;bundansonrakiPrag’danyazılmıştır.-Çevireninnotu.

mektuplar

73

Yolculuğumnasılmıgeçti?Anlatayım:Đstasyondagazetebulamayıncasokağafırladım,sevindimbunada,amayoktunsen,gitmiştin.Đyi,dedim,böyleolmasıgerekirdi.Sonragenetrenedöndüm,düzüldükyola,gazeteyiokumayabaşladım.

Nasılolmasıgerekirse,öyleydiherşey…Birazsonravazgeçtimokumaktan,senyoktunartıkyanımda…yanımdaydınelbet,bunubütünbenliğimleduyuyordum,amabirliktegeçirdiğimizodörtgününyakınlığınabenzemiyordubu…

Alışmalıydımbuçeşidine.Geneokumayabaşladım:Bahr’ıngünlüğünüokuyordumgazetede;Gre-in’dakibiryerianlatıyordu.Bitirdiğimdeyazıyı,dışarıbaktım,tersyönegidenbirvagonunüstünde“Grein”yazılıydı!Karşımdaoturanbiri“NarodniListy”ningeçenpazarkisayısınıokuyordu.RuzenaJesenska’nınbiryazısıilişincegözüme,istedimgazeteyiadamdan;birgözattım,bıraktımsonra;beniuğurlarkengördüğümyüzünüanımsadımdaoyüzleoturdumbende.

UnutamayacağımbirdoğaolayıydıyüzünistasyondaMilena:Bulutlardandeğil,kendiliğindengölgelenenbirgüneştinsanki.

Nesöyleyeyimdaha?Kafamveellerimdinlemiyorbeni.

Senin

Pazar,birkaçsaatsonra

Sanaşueklediğimmektubu,şimdibirigetirdi.(Hemenyırtkuzum.MaxBrod’unmektubunudayırt.)Adanıkarşılıkbekliyor;dokuzdagidebileceğimiyazıpverdim.Nesöyleyeceğimgüngibiortada,amanasılsöyleyeceğimibilemiyorum.

HeyTanrım!Yaevliolsaydım?Evegeldiğimdemektubudeğildeyatağımıbulsaydım?Viyana’yidüşünmemek,yatmakzorundakalsaydım?Kendimikandırmakiçinsöylüyorumbunları,benibekleyengüçişinnedenUkolayolduğunakendimiinandırmakiçin.

Senin

Kızlakonuşmayagiderken,sıkısıkıseniyanımdaduyabilmekiçingönderiyorumbumektubusanaMilena.

Bugüzelyolculuğunnasılgeçtiğiniyarınyazarımsana…____.

74

75

\

Pazargecesi,saat11.30

Hiçdeğilsebumektuplaranumarakoymakistiyorum.Oküçükparktasananasılkavuş-tumsa,bumektuplardakavuşmalısana.

3)

Herşeyapaçıkortadaişte…Bendegizlikapaksızanlattım,genede,varamadımbirsonuca.Nelerkonuştuğumuzubütünayrıntılarıylayazacakdeğilimşimdi;yalnızşukadarsöyleyeyimki,neseni,nebenisuçlayacakteksözetmedi.Öylesineaçıkseçikkonuştumki,acımaduygumubileyitirdim.Şugerçeğide

söyledimona:Seninlearamda,dedim,hiçbirşeydeğişmişdeğildir,değişmeyecekde,yalnızartık-yeter!iğrençbirşeybu,cellatlıkgibibirşeyyapıyorum,benimelimdengelmezböyleişler.Yalnız,birşeyvarMilena,kızçokhastalanırsa(zayıflamış,sonsuzkederleriçinde,yarınakşamgideceğimonagene),yataklaradüşerse,yadakendinebirşeyyaparsa-gücümyetmezartık,yalansöyleyememki…

Onadurmadangerçeğisöylemekzorundayım;bugerçekolmaklakalmıyor,gerçeğindeötesindebirşey-onunyanındaykenbilesendeeridiğimiduyuyorum.Evet,kızcağızınbaşınabirşeygelirse,hemenburayagelmelisinMilena!

F.

Nealıkçasözlerediyorum!Gelemezsinki,senindebaşındaaynıdertvar.

76

Yarınsanababamayazdığımmektubugöndereceğim,iyisaiklakuzum,gününbirindegönderebilirimomektububabamadiyekorkuyorum.Amabaşkalarıokumasın.Mektuptakiavukatçaoyunlarıanlamayaçalış,nedeolsabubirhukukçumektubudur!Okurkenseninoçoksevdiğim“genede”sözünüdeunutma!

Pazartesisabahı

Grillparzer’in“ZavallıÇalgıcı“sınıekliyorummektuba.Değerverdiğimdendeğil-eskidenbirarasevmiştimbuöyküyü-

amaöylesineViyanadeyişiileyazılmış,öylesinekaba,öylesinerezil,inanılmayacakbirşeykiartık,gülüyorum…Nevarki,ViyanaHalkBahçesindekianıtı,tepemizdenbizebakmıştı.(BizeMilena!Senyanımdaydınbenim.Düşün:YanımdaydınMilena!)Odamızmızbiriymiş,odaişinedörtellesarılmışbirkızısevermiş!

77

IPazartesi,öğleyedoğru

4)

Öncecumagünüyazdığın,sonradacumagecesiyazdığınmektuplarıaldım.Cumagünküüzüntülü,istasyondakiyüzüngibi…Buüzüntüyazdıklarındanötürüdeğil,ogünleringeçmişolmasındangeliyor,belli.Oyollar,bindiğimiztaşıtlar,içinedaldığımızorman,yokartık.Biryokuşutırmanmıştık,birlikte…Birliktetaşlıyoldandönmüş,akşamgüneşindeağaçlarınaltındadolaşmıştık.Yokolurmubunlar?Genede:“yokolmayacak”demeyedilivarmıyorkişinin,bukendinialdatmaçokalıkçaolurdu.Nitekimmasamınüstündeduranbirkaçmektubu,dosyayıgözdengeçirdimşimdi;müdürünyanınagittim,iştegeldim,dedim.(Şaşıyorum,nedenkovmazlarbeni?)Birsürübeylikişbaşardım,amadurmamacasınabirşeyçınlıyorkulağımda:“Milenayanındadeğilartık!”diyor;dahagüçlübirseskarşılıkveriyorbuçınlamaya:“Korkma”diyor,“senihiçbırakmayacak.”Evetamaoküçükçınlamadakesilmiyorbirtürlü.SonrageceyazdığınmektupvarMilena…Soluğumkesilmedennasılokuyabildimomektubu?Nasılsolukalabiliyorumdaha?Şaşıyorum.Nasılsendenayrıkalabiliyorum?

Nasılolabiliyorbütünbunlar?Anlatabilirmisinbana?Yakınmıyorum,sızlanmadeğilbu…UnutmaMilena,sözverdinbana.

Yolculuğumunnasılgeçtiğiniyazayımşimdi:

78

Avusturyavizemikiayöncesonaermişti.Viyana’dakalmayacaksın,yenilenmesigerekmez,demişlerdi.Nitekim,Avusturyasınırındakimsesesiniçıkarmamıştı;bendeakıledip-dahadoğrusuunutmuştum-yeniletmedenayrıldımViyana’dan.Gelgörki,tamsınırda,Gmünd’deyani,-tabiigenç-birmemurbuyanlışıhemenbulupçıkardı.Herkesgümrüğegiderken,bana“Bekle”dediler!Đçimebirkurtdüştü.(Bugünçalıştığımyerdeilkgünüm,ikidebirgeliplafatutuyorlarbeni,sendenayırmaya,dahadoğrusu,senibendenuzaklaştırmayauğraşıyorlar…amabaşaramayacaklar,değilmiMilena?Kimsesenibendenuzaklaştıramaya-cak,kimse,değilmi?)Birazsonra,tepedentırnağaVi-yanalıbirmemurgeldi,güleryüzlü,sevimlibiradam;aldıbeni,birsürübasamaktanindirdi,çıkardı,“SınırKomiserliği”ninodasınasoktu.Bugüleryüzlümemurusenmigöndermiştin,kimbilir?Đçerde,benimkigibipasaportundaeksiğiolan,yaşlıRomanyalıbirYahudikadındavardı,anlaşılanbukadınıdasenyollamıştınoraya.SeninYahudilerinkoruyucumeleğiolduğunubilmezmiyim?Nevarki,ötekilerdahagüçlü:“Büyük”komiserle“Küçük”yardımcısı-ikisidesolgunbenizli,zayıf,asıksuratlıkimseler-pasaportumabakarbakmaz,hiçduraksamadan:“Vizeyialmakiçin,hemenViyana’yadöneceksiniz”dediler.Nediyebilirdim?Birkaçkez“Çokfena”diyebildim.Komiserdebirkaçkez:“Fenalıkbununneresinde?”dedi;amasesindealaycı,sevinçlibirşeyvardı.“Telgraflayapılmazmıbuiş?”dedim,“Hayır”dedi.“Buradabuişlerebakacakyetkilibiryeryokmu?”dedim.“Hayır”dediler.Kadınacıdıdurumuma,çokrahatbirsesle:“Benialıkoyun,amabırakınbubayı”dedi.OlmazMilena,böy-79

leolmazcanım!Busilahlaryetersiz!Dönüyorumgümrükdairesine,bavullarımıalıpgenekomiserliğegeliyorum.Nedeuzunbiryolbu?Anlaşıldı,bugünkütrenlegidemeyeceğimartık.Komiser,işinibitirmiş,özeldairesineçekilmişti.Bizyardımcısıylayalnızkalmıştık.Viyana’yailktrensaatondaymış,gece

yarısınıgeçevesaatüçbuçuktavarıyormuş

Viyana’ya!RivaOtelinemigiderimgene?Oranınpirelerindenheryanımdelikdeşikolmuştu,sonrabakalımodavarmıdır?Neyaparım?diyorumkendikendime.L.Sokağınamıgiderim?Sabahınbeşindekapınıçalar,banayatacakbiryergöster,diyebilirmiyim?Kapıyıseninaçtığınıtasarlıyorum,kimbilirnasılşaşardın?Hemenertesigünüverirlermivizeyi?

Bilmiyorumki…BütünbuyorgunluklardansonranehaldedönerimPrag’a?Onaltısaattrendekalmak,kolaymı?Genemüdüretelgrafçek,geneiziniste!Milena,nedirbendenistediğin?Bırak,alıkoymabeniyolumdan!Bütünbugüçlüklerisendeistemiyorsundur,isteyemezsin!Acaba,diyorum,geceyiburada,Gmünd’degeçirsemde,sabahkitrenleViyana’yadönsem?Sabahbeşbuçuktabirtrenvarmış,onbirdeViyana’daoluyormuş.Öyleyapalımdiyoruz;RomanyalıYahudikadındabenimlekalacak.Bunlarıkonuşurken,nasıloldubilmiyorum,birdenkomiseryardımcısınınbizdenyanaolduğunusezinledim.Geceyiburadageçirirseniz,diyor,sabaherkendensiziPrag’agönderebilirim!Osaatteyalnızımburada,gözyumarımgitmenize,diyor.Amakomiserinduymamasıgerekirmiş.Küçükbiroyunoynuyoruzkomisere,geceyiburadageçirip,sabahViyana’yadöneceğiz,diyoruz.Elayakçekildiktensonrakonuşmakiçinayrılıyoruzyardımcınınyanından.Buradada

80

Milena’nınparmağıvar,diyedüşünüyorum.Yahudikadınıylaistasyondanağırağıruzaklaşıyoruz.(Bizigötürecekolantrenduruyororacıkta,gümrükişleriepeyuzunsürüyoranlaşılan.Kasabayagitmekiçinbirsaatlikarabayolculuğuyapmakgerekiyormuş,amaistasyonunoralardadaikiotelvar,birindeyerbuluruzumuduyladüzülüyoruzyola.Tamraylarınüstündengeçeceğizki,birmarşandizgörünüyor,kadınbenikolumdançekiyor…Marşandizingeçmesinibekliyoruz.Đştebumarşandiztreniolmasaydı,pazargünüPrag’daolamayacaktım.SeningüleryüzlüViyanalımemur,ouzunyolukoşarak,soluksoluğageliyor,komiserinbizegitmeizniverdiğinimuştuluyor.Neden?Niçin?Bilmiyoruz.

Sevinçtenboğazımızınkuruduğunuçokiyianımsıyorumşimdi.Birbahşişverebilmekiçinonkezyalvardıkadama.Hadibakalımgeridön,ouzunyolukoş,gümrüğegel,açeşyaları,sonrageneistasyonafırla…Birarasoluğumyetmeyeceksandım,biradımatamamdahaderken,yanıbaşımızdabirhamalgörmezmiyim?Viyana’dabenibulmaniçin,nasılbütünotellerialtüstettiysen,şimdideburadabenimiçinsankibütünTanrıkatlarındayalvarmıştın,Milena.Altüstolanişler,düzelivermiştibirden..Gümrüktealtınkoldüğmelerimikutusuylayitirmiştim,birazsonra,biribulmuş,koşarakgetirdionları.Trenebiniyoruz,binmemizleyoladüzülmemizbiroluyor;kanteriçindekalmıştım.Hepyanımdakal,olurmu?

F:

81

Pazartesi

5)

Saatgeceninbiri,busaatteuyumamgerekir,amasanaakşamüstüyazamadım,Maxgelmiştideondan.Çoksevindimonungelişine…Kızyüzünden,onunverdiğiüzüntüdenötürü,bugünedekgidememiştimMax’a.Akşamsekizbuçuğakadarkızladolaştım-Maxdokuzdagelirimdemişti-gece,yarımakadardaMax’lagezdik.Netuhaf,onayazdığımmektuplardan-oysaçokaçıkseçikyazdığımısanıyordum-seninsen

olduğunu,senin,senin,yalnızseninsözünüettiğimi

-durmalıyımbiraz-anlayamamış,adınıdeminöğrendi.(Adınıaçıkçayazmamıştımmektuplarda,karısınınelinegeçebilirdiyeçekinmiştim.)Gelelimkıza:Sanayazmasınagözyumduğumiçin,peksinirlibirhavaesmedibugün.N’olurdu,gözyummasay-dımyazmasına!.Üzüldüğünüsanarakhemenşutelgrafıçektimsana:“Kızyazacaksana.Vereceğinkarşılıkcandan,amasertolsun-çoksertdiyeyazsaydımya!-sakınbenibırakma.”Bendesinirlideğildimbugün;Meran’danbilesözettim,havabozulmadı,ger-ginleşmedi.Amasözdönüpdolaşıpasılkonuyagelince,zangırzangırtitremeyebaşladıkızcağız.Nesöyleyebilirdim?Hiçbirşeydeğişmesebile,seninvarolduğunuveseninolduğunyerde,bütünötekişeylerinyokolduğunuanlatmayaçalıştım.Genebeniengüçsüzyerimdenyakaladı,elimikolumubağlayansorusunusor-82

dugene:“Benhiçbirzamanayrılamamsenden,kovarsangiderimancak…Kovuyormusun?Gideyimmi?”(Övünmekiçinmiyazıyorumbunları?Doğrudeğilyazmam,bunlarısanayazmamkötü,amaneyapayım?Seniyitiririmkorkusuylayazıyorum,Milena…Bukorkuyladahaneleryaparım,neler…Yenibirçeşiditüredikorkunun,görüyormusun?Genedekimizamanşöyledüşünüyorum:Kişiyimutluluköldürebilir-se,benimçoktanölmemgerekirdi!Ama,yabenimgibiölümyargısınauğramışbiri,mutluluktanötürükur-tulabilirseölmekten?Öyleyseyaşayacağımdemektir.)“Evet,git”dedim.

Hiçistifinibozmadı:“Hayır”dedi,“ayrılamamsenden.”Alışıkolmadığımbirgevezeliklebaşladıkonuşmaya…

Anlayamıyormuş-zavallı-hemkocanıseviyormuşsun,hemdebenimle…Buarada,seniniçindeilerigerisözleretti;tokatlamakgeldiiçimden,tokatlamalıydımda.Nevarki,onundaiçinidökmesigerekiyordu,hiçdeğilsebukadarınaboyuneğdim,konuşsunbakalım,dedim.

Gevezeliğisırasında,sanayazmakistediğinideaçıkladı;onaacıdığımiçin,sanadasonsuzgüvenimolduğundan,pekiyaz,dedim.Buyazmaizni,birkaçgeceniuykusuzgeçirecek,biliyorum.Amaneyapabilirdim?Buiznikoparınca,rahatladı;rahatlamışolmasıkuşkulandırıyorbeniişte!BakMilena,vereceğinkarşılıkkötüolmasın,amasertolsun,gözününyaşınabakmadançoksertyazmanıdileyeceğim.Nesersemim,neleryazıyorumsana?Gönlünnasıldilerseöyleyaz,istediğiniyazMilena…Neyazılmasıgerektiğini,herkesteniyisenbilirsin,eminimbundan.Öyleysenedenkorkuyorum?Sonsuzüzüntüleriçindekıvrananbukız,benikötüleyecekşeyleryazardiyemikorkuyo-83

rum?Seninbendensoğumanımıbaşarır?Bukuşkumkötü…Sanakarşıbirsaygısızlık,biliyorum…AmaneyapayımMilena?Yüreğimidinleyecekyerde,korkununsesinekulakvermişim.Hayır,hayırizinvermemeliydimyazmasına!Yarıngöreceğimonugene,ulusalbayramdiyeheryerkapalı;öğledensonradolaşalımdiyeyalvardı,-pekidersembütünhaftarahatbırakacakmışbeni!Sanayazmadıysadaha,vazgeçirebilirimonubelki.Yasendenbiraçıklamaistiyorsa,diyorum;yaseninyazacakların-sevimlibirsertlikiçindeyazacakların-onuinandıracak,belkidedirenmektenvaz-geçirecekse?

diyorum.Görüyormusun,kafamnelerleuğraşıyorşimdide?

Franz

Sanayazmasınagözyummamınbirbaşkanedenideşu:Banayazdığınmektuplarıgörmekistedi!Nasılgösterebilirim?

Salısabahı

6)

Beklenmedikbirhaberaldım:UzunyıllardırgörmediğimMadrid’dekiamcam,yarınParis’tenburayageliyormuş.Sevmezdeğilimonu,amabugelişihoşumagitmedi;sabahtanakşamaonunlaolmamgerekecek,oysabenbütünvaktimi,bütünvaktimdendahaçoğunu,yeryüzününbütünvakitlerinisanaayırmakistiyorum,senidüşünmek,seniyaşamakiçin.

Tedirginolacağımşimdi,eviminderahatıkaçacak;akşamlarıda

84

yalnızkalamayacağımdemektir!N’olurdu,başkabiryerdeolsaydım;birçokşeyinbaşkatürlüolmasınıisterdimzaten,heleişihiçistemiyorum!Amabuisteklerimyersiz…benibugünlerdenayıracakbirşeyinasılisteyebilirim?Seninolanbugünlerindışında?

Yeryüzününşuitişipkakışmasmıhiçesayarak,yalnızikimiziilgilendirenkonulardansözedebiliyorumsana.Bütünötekiolaylarilgilendirmezoldubeni.Kötü,çokkötü!Amanegelebilirelden?Dilimdönmüyor,başımıgöğsünedayamış,kalmışımöylece.

•

BirşeysöylemekistiyorumMilena:Viyana’danbiracılıkkaldıiçimde:Yanılmıyorsam,ikincigündü,yukarda,ormandaşöylebirsözettindi:“Ayrıodalarınsavaşıuzunsüremez!”SondanbiröncekiMeranmektubundadahastalıktansözetmiştin.Buikiolayınasılbağdaştırayımbilmiyorum.Kıskanıyorumsanma,hayırkıskanmıyorum,amayayeryüzüçokküçük,yadabizdevgibiyiz,sığamıyoruz.Kimikıskanabilirimhem?

85

YSahakşamı

7)

Bakşuişe!Kızınsanayazdığımektubu,bengönderiyorumsana;üstelik,neyazdığınıdabilmiyorum.Anlatayım:Bugünonunlabuluşupbirvapurgezintisiyapacaktıksözde;gecegeçyattım,hiçdeuyanmadım,öğledensonrabirazcıkuyumakistiyordum,onuniçinbirpusulayazdımkıza,akşamabuluşalımdedim.Sanakaçtırsöylemiştim(birdetelgrafçekmiştimbukonuda) ̂genedeyetinmedim,kızayazdığımpusulayaşunudaekledim:“Viyana’yayazdığınmektubugöndermedenöncekonuşalımseninle.”O,mektubuyazmış,postayavermişbilesabahleyin-neyazdığınıyerliyerineodasöyleyemedi-.Pusulamıalıralmaz-zavallıcık-hemenpostayakoşmuş,buldurmuşmektubu,sevincindenneyaptığınıbilmeden,cebindekibütünparasınıvermişmemura,epeybirparaymış,sonradananlayıncaşaşırmış;getirdimektubu,verdibana.NeyapacağınıbilemiyorumMilena.Bütünumudumtezgündemutlubirsonucavarabilmek;bununtekçıkaryolunuda,bumektuptaveseninvereceğinkarşılıktabuluyorum.Biliyorum,boşbirşeyeumutbağlamışım,amaneyapayım,sonçarembu.Mektubuaçıpokusammı?Buonakarşıbirsaygısızlıkolurdu,hemokursamgönderemem,biliyorum.Đşte,böyleceaçmadan,okumadan,kapalıolarakveriyorumonusana,kendimiverdiğimgibi.

Bugünlerdetatsızburaları,mektupalmadımdaha,içimdaralıyor,yazmışolsanbileelimegeçemezdahabiliyorum,amageldeanlatbunuyüreğime!

86

Salıakşamı,dahageç

8)

Mektubupostayaverdiktensonraaklımbaşımageldi:Nasılisteyebildimsendenböylebirşeyi?Bırakki,buişitemizlemek,yadaçıkarbiryolbulmakyalnızbeniilgilendirir,beniilgilendirmeli!Nediyesenikarıştırırımbuişe?Hiçtanımadığınbirinenasılyazabilirsin?Elyazının,imzanınbaşkalarınınelinegeçmesiniistemezsindebelki.HoşgörMilena,bukonudayazdığımmektupları,telgrafıhepsinihoşgör…Sendenayrılmanınverdiğisersemliğeyorbudavranışımı.Hiçönemiyok,kızayazmayabilirsin,başkabirçıkaryolbulunurelbet.Üzmekendini.Bugünçokdolaştım,yorgunumbiraz,ondanolacak.Sonrayarındaamcamgeliyor,yalnızdakalamayacağım.Dahaiyibirşeydensözaçmakiçinşunudemekistiyorum,dinle:EngüzelhangigüngiyinmiştinViyana’dabiliyormusun?Amadelicesinegüzel?Karşılıkistemem:Pazargünü!

87

9)

Çarşambaakşamı

Yenievimikutlamakiçinbubirkaçsatırıyazıve-riyorum;çabuktutmalıyımelimi,çünküanamlababam

ondaFranzensbad’dan,amcamdaonikideParis’tengeliyor,karşılamayabengideceğim;ablamMa-rienbad’daolduğuiçin,benonunevinegeçtim,amcamabenimodayıbıraktım.Koskoca;bomboşbirevburası,bubakımdaniyi.Amasokakçokgürültülü,genedekötübirdeğiştokuşyapmışsayılmam.Sonmektuplarındanöylesineyakındımki,“güvenisarsıldı,beniyitireceğindenkorkuyor”diyedüşünebilirsin,onuniçinişte,hemenyazmakzorundakaldımsana.(Busabahöylebirmektupyazmıştımki,sonrautandımdayırttım;neyapayım?Dahateksatırıngelmedi…Postayımısorumlututayım?

Saçma…Postaylanealışverişimvar?)Güvenimsarsüsa,eminolmasamsenden,böylesinesevebilirmiyimseni?Nezamananladımbunubiliyormusun?Çokkısasürenetimizinbirleşmesindenvebirdenbireayrılmakzorundakalışımızdan.

(Pazardanbaşkabirgünolamazmıydı?Yenidenbaşkabirsaatolamazmıydısanki?Nedenbütünbunlar?)Haksızmıyımaltüstolmakla?Hoşgörbeni!Akşamınşugeçsaatindesanaiyigecelerdilerken,kendimi,herşeyimlebirsoluktaveriyorumsana,mutluluk,sendeerimek!

88

10)

Perşembesabahı

Sokakçokgürültülü,üstelikkarşılardabirdeyapıişlerivar,Ruskilisesidedeğiltamkarşımadüşen,içiinsanlarladolubüyükevlervarkarşıda,genede-tekodadabirbaşınaolmak,birevdeyalnızyaşamak,yaşamınenönemliyanı-dahadoğrusu:kimizamanyalnızkalabilmek,mutluluğunilkkoşulu.(Nevarki,önceyaşamamgerekir,yoksaevimolmuş,yurdumolmuşkaçparaeder?Birçiftcanlı,parlaklığımneredenaldığıbilinmeyenmavigözügörebilirmiydimyoksa?)Amaeviniçisessiz,banyo,mutfak,odalartambirsessizlikiçinde.Kalabalıkevlerinopatırtısıgürültüsü,gemvurulamayanistekdoluetlerinbirleşmesi,düşünüler,dilekler,köşebucakta,herkoltuğun,herkanapeninyanındayöresinegizlenmişgözyumulmayacakdavranışlar,yersiz,beklenmedikşeyler,günahçocuktan,hiçbiriyokbuevde…

Viyana’dakipazarsabahınınsessizliğiniandırıyor;amabirdecumartesiakşamınıanımsıyorum;istekledopdolu,soluğumuzukesen,hiçbitmeyecekmişgibisürenbircumartesiakşamını…

Kızkardeşimtaevdenburayagelmiş,banakahvaltıgetirmiş.(Boşunayorulmuş,nasılolsabengidecektimoraya.)Benimektuptanvedalgınlığımdanuyandırmakiçinbirkaçdakikakapryıçalmakzorundakalmış.

Burasıbenimevimdeğil;yazaylarındaeniştembirsüreiçinburadaoturacak.

F.

89

11)

Perşembe,öğledensonra

Neyse!Geldimektubun.Birkaçsatırlakarşılıkveriyorumhemen;birtakımanlaşmazlıklarayolaçabilirbuacelem,bundanötürüüzülürümdebelki,olsunneyapayım:Üçümüzündurumunu,bildiğim,gördüğüm

başkadurumlarabenzetemempek…örneklerverereküzülmekyersizbubakımdan.(Đkikişinin,üçkişininçektiğibüyükacılan…ortadanyokoluvermefilan.)Arkadaşıdeğilimkocanın,sonrabirdostudaelevermişdeğilim.Nevarki,onayalnız,“birtanıdık”gözüyledebakamıyorum,birbakımdanbağlıyımona,kimiişlerdebelkibirarkadaştandahadayakınımkocana.Helesen?Senonuhiçdealdatmışsayılmazsın,nedersende:seviyorsunonu;birleşeceksekseninle(o-muzların!varolsun!)başkabirdüzlemdeolacak,onunalanındadeğil.Öyleysebu,yalnızbizimgizlitutmakzorundaolduğumuzbirolaydeğil,yalnızkorku,üzüntü,boğuntudadeğil-ölçülübirrahatlıkiçindeydim,mektubunkorkuttubeni,buluşmamızdansonrakavuşmuştumburahatlığa,şimdigeneMeran’dakibaşdönmesineyönelirgibiyim,amanedeolsa,Meran’dakidurumungerigelmemesiiçingüçlüengellervar-buişapaçıkortada,üçkişiyiilgilendirenbirşey…Dahabirsüresusmakzorundaolsanbile.

Neolacakdiyebugündenkafapatlatmayabendekarşıyım-karşıyım,çünküsenvarsınyaşamımda,90

yalnızolsaydım,kimseengelolamazdıbutürlüdüşünülere-,gelecekgünlerinsavaşyerinedönüyorinsanbugünden,toprakaltüstolmuş,yarmkurulacakevintemellerininasıltaşısın?

Yazacakbaşkaşeygelmiyorusuma;üçgündürişegidiyorum,amateksatıryazamadımdaha,şimdibaşarırımbelki.

Sahi,sanayazarkenMaxgelmişti,korkmakimseyesöylemez;yakınlarım,kızveondanbaşkaherkes,benimLinzüzerindenburayadöndüğümüsanıyor.

F.

Sanaparagöndermemeizinverirmisin?Viya-na’dasendenborçaldımdiyegazeteyegönderebilirim,L.desanayazılarınınkarşılığınıgönderirkeneklerdibuparayı,olmazmı?Gelecekmektubundasözünüedeceğinkorkudanşimdidençekmiyorum.

91

12)

Cuma

Artıkönemsizgeliyorbuyazışmalar;önemsizde.EniyisibirtreneatlayıpViyana’yagitmekvesenialmak;yaparımdabelki,istemediğinibildiğimhalde.Yapılacakikişeyvar,biriötekindendahagüzel:YaPrag’agelirsin,yadaLibesic’egidersin,YahudiliğinverdiğikuşkubenidünJ.‘ninyanınasürükledi.Libesic’egidiyordu,yakaladımonu.SeninStassa’yayazdığınmektupondaydıya.Nekusursuzbiradam,açıkyürekli,güleryüzlü,akıllı;hemenkolunagiriyorinsanın,çekinmedenbaşlıyorgevezeliğe,herşeyiyapmayahazır,anlayışlı,hemdebirazanlayışlı!KarısıylaBrünn’egitmeyitasarlıyormuş,Florian’a,oradandaViyana’yageçeceklermiş,senigörmeye.BugünöğledensonradönüyorPrag’a,Stassa’nıncevabınıgetirecekmiş;saatüçtebuluşacağımonunla;sanahementelgrafçekerim.Bundanöncekionbirmektuptaettiğimsaçmalıklarıhoşgör,yırtatomektupları;neolacaksaşimdiolacak,güçlüvedahaiyiolangerçeğianladımartık.Tekşeybelimibüküyor:kocanaolansevgin.

Sözünüettiğinyeniödeviminzorluğunubilmiyordeğilim,amayakınlığınınbanaverdiğigücüdeküçümsemeMilena.

Evet,bugünlerdeuyuduğumyokpek,genededünküikimektubunuokuduğumzaman-92

kindendaharahatımşimdi.(MektuplarınıokurkenMaxdaburadaydı,bulunmasıpekiyiolmadı,nedeolsabuyalnızbeniilgilendirenbiriş…AhzavallıMilena,görüyormusun?Kıskançolmayanadamınkıskançlığıbaşlıyorbile.)Bugünkütelgrafınyüreğimesuserptibiraz.Kocaniçin-hiçdeğilseşimdilik-pekokadarbüyük,çekilmeyecekgibideğilüzüntüm.

Kocan,çokzorbirişibaşarmayakalkıştı,başarmadıdadeğil,sonunadeknamuslucadayandı,amasürdüremezartık,gücüyetmeyeceğindendeğil(onungücününyanındabenimsözümmüolur?).Hayır,amabugünedekolanlardançokçasorumlu,çokçaezilmişbuyükünaltında,buişleriçingereklidüşüncegücünüyitirmişartık.Bilinmez:ötekiişlerinyanısırarahatbirsolukalmasınısağlayacaktırbelkibu.Nedenistemiyorsunonayazmamı?

F.

93

13)

Cuma

Stassa’nınmektubundansözetmekistiyorumikisatırla;amcamiyihoş,amaengeloluyorbiraz,genebenibekliyorşimdi.GelelimStassa’nınmektubuna.Đyiyazılmış,içtenyazılmışya,genedeeksikbiryanıvar.(Bueksiklikolmasaydı,mektuplardahamıiçtenolurdudiyeceksin?Ummam,belkidetersiolurdu.)Herneyse,birşeylereksikomektupta,yadafazla:Belkidedüşünceüstünlüğüvar,kimbilir;adamınetkisinebağlıyorumbunu,çünküdüntıpkıöylekonuşmuştubenimle.Buiyiinsanlarıçekiştirmeyebaşladım,görüyormusun?Kıskançlık,evetkıskanıyorum,amasözveriyorumMilena,hiçüzmeyeceğimsenikıskançlığımla…Kendimi,yalnızkendimi.Bumektuptabiranlaşmazlıkdavargibigeldibana:SenStassa’danneöğütvermesini,nedegidipkocanlakonuşmasınıistedin;sen-yanılmıyorsam-onunşimdiliksadeceyanındaolmasınıistedin,değilmi?

Neiyiolurdu,bugünsendenbirmektupalabil-seydim.Kişineleresahipolduğunubilmeyenbir“kapitalist”aslında.

Yazıhanedeboşunaarandımdurdum,mektupvarmıdiye,şimdi,öğledensonra,Meran’ayazıpelimegeçmeyenbirmektubunugetirdiler,tuhafımagidiyorokuması.

94

14)

Cumartesi

Oikimutsuzmektubunöncekigüngeçmiştielime;dünbirtelgrafıngeldiyalnız(hiçteniyi,amabirzorlamavardıtelgrafında,bütüntelgraflardaolanbirkopukluk),oysabugünsesinçıkmadı;kötü,çokkötü.Oikimektubundaavutmamıştıbeni,hiçamahiçavutmamıştı.“Hemenyazacağım”demiştin,oysayazmadın.Öncekiakşam“cevaplıyıldırım”telgrafçekmiştim,onavereceğinkarşılıkdaşimdiyedeğingeçmeliydielime.Telgraftayazdıklarımıaktarıyorumburaya:“Yapılacaktekdoğruşeydi,üzülme,burasınıevinbil.J.karısıylabirhaftasonraViyana’daolacak.Sanaparayınasılgöndereyim.”Hâlâ

karşılıkbekliyorumişte.“Atlatrene,gitViyana’ya”diyorumkendikendime.“AmaistemiyorMilena,kesinolarakistemiyor.”“Gidersem”diyorum,“birkararavarmakzorundakalır.Üzüntüsüvar,kuşkulariçinde,oyüzdendeStassa’yıistiyor.”GenedeViyana’daolmalıydım,amaiyideğilimpek.Rahatım,hemdegözlegörülecekkadarrahatım,busonyıllardaolmadığım,ummadığımkadarrahatım,nevarki,öksürüyorum,sıksık,geceleridebirçeyrektençoksürüyoröksürüğüm.Prag’ınhavasısarstıbelki,belkidedahasenitanımadan,gözlerinebakmadanöncekikötüMerangünlerininetkisidir.

NasılkapkaranlıkbiryerolduViyana…Oysadörtgünsabahtanakşamapırılpırılaydınlıktı.Neler95

dönüyororada?Benburada,yazmayıbırakmış,elimişakağımadayamışotururkennelerhazırlanıyororada?

Şimdikoltuktaoturdumbiraz,açıkpenceredenyağanyağmurabaktım,türlüolasılıklargeçtiusumdan,hastasınbelki?

Yorgun,bitikyatıyorsundurbelki?BayanK.‘yebaşvursammı?Sonra,kapıaçılsa,içeriMilenagirse,diyorum!Tuhaftır,amaendoğalenolacakmışgibigeldibana.

15)

Pazartesi

Şugeçirdiğimikigünkorkunçtu,Milena.Şimdianlıyorumki,suçsendedeğilmiş,perşembedenbuyanayazdığınmektuplarıkötübirşeytanalıkoymuş.Cumagünüyalnıztelgrafınıalmıştım,cumartesi,pazarteksatırıngeçmemiştielime,bugündörtmektubunbirdengeldi:perşembe,cuma,cumartesigünüyazdıkların.Karşılıkverecekdurumdadeğilim,yorgunum.Umutsuzluk,üzüntü,sevgi,sevgimekarşılıkverenşeylerledolumektupların;dağgibiyığılmışbunesneleriniçinden,kendimedüşenihemenbulupçıkaramayacakkadaryorgunum…Kişiyorgunoluncabencildeoluyor…Helebenimgibiikigünikigecebinbirolasılıklakendiniyiyipbitirdiktensonra…Genede-budaseninyaşamagücüsağlamandangeliyor,“AnaMilena”-genedeşusonyediyıliçindekikadarbitkindeğilim…Köydegeçenobiryılısaymıyorum.

96

Perşembeakşamıçektiğimtelgrafanedenkarşılıkvermediğinianlayamıyorumbirtürlü.BayanK’yedetelgrafçekmiştim,ondandasesçıkmadı.Kocanayazacağımdankorkma,yazmayaheveslideğilim.AmaViyana’yagelmeyehevesliyim,hemdenasıl…Genedegelmeyeceğim,korkma,seninistememen,pasaportgüçlükleri,işim,yorgunluğum,öksürüğüm,kızkardeşimindüğünü(perşembeye)gibiengellerolmasabile…Cumartesiylepazargünügeçirdiklerimigeçirmektense,buyolculuğuyapmakdahaelverişlidirya,odabaşka!Cumartesigününemiyaptım?Birazamcamla,birazdaMax’Iadolaştım,herikisaattebirdeyazıhaneyeuğrayıpmektupvarmıdiyebaktım.AkşamL’yegittim,mektupalmışsenden,kötübirhabervermedi,rahatladımbiraz;“YeniGazete”deçalışanK’yetelefonetti,senisordu,odakötübirşeydemedi;kocanatelefonetmeyeçekindi,buakşamgenedesoruşturacak.BendeyanındaoturdumL.‘nin,sıksıkadınıduyduğumdanötürümutluydum.Amarahatdeğilkonuşmakonunla,hoşumadagitmiyorpek.Çocukgibi,hemdeöyleakıllıbirçocukgibidavranmıyor,kendiniövüyordurmadan,yalansöylüyor,tıpkıçocuklargibi,birtakımnumaralaradakalkışıyor,hiçkarşılıkvermedenonudinlemekzorundakalınca,olağanüstükurmaz,tiksintiverecekkadaryapmacıklıgeliyorinsankendine.Yalnızçocukyanıağırbassagözyumacağım,amaiyilik,yardımetme,paylaşmakonularındadainadınaçokciddi,çokaklıbaşındabirigibidavranıyor.Buçelişmeleriniçindensıyrılmakgüç…Nevarki,birdahaadını

duyarım,birdahasöylerbelkidiyeumutlanmasaydım,çoktankalkargiderdimyanından.Sahgünüdeevlenmesinianlattıydıböyle.

97

Pazargünümdahakötügeçtiydi:Gömütlüğegidecektim,eniyisideoolurduya,amaöğleyekadaryattım.Öğledensonrakızkardeşiminkaynanasınagitmemgerekiyordu,hiçgitmemiştim.Saataltıolmuştudöndüğümde.Đşeuğradım,telgrafsordum,yoktu.Neyapabilirdimbusaatte?Tiyatroafişlerinebaktım,sözarasındaJ.,Stassa’nınpazartesigünüWagneroperalarındanbirinegideceğinisöylemiştide.Gösterialtıdabaşlıyormuş,oysaaltıdadabuluşacaktık.Kötü.EvigörmeyeO.Sokağınagittim.Sessizdiburası,girençıkanyoktu,birazbekledim,tamkapınınyanındadurdum,sonrakarşıyanageçtim.Kendilerinigözetleyeninsanlardandahaakıllıbutürlüevler.BirvakitlersergilerinaçıldığıLucernaGeçidinegittimsonra,birşeyyokartıkorda.Stassa’yamıgitsem,diyedüşündüm,fenaolmaz,nasılolsaevdedeğildirbusaatte.

Güzel,sessizbirev;arkasındaküçükbirdebahçesivar.Sokakkapısındabirasmakilit;hiççekinmedençalabilirimkapıyıdemek.LibesiveJ.‘ninadlarınısöyleyebilmekiçinevsahibikadınlabirkaçsözettim,yazıkki,“Milena”adıanılmadı.

Yapacakbirşeybulamayıncaartık,ArcoPastanesi’ne(*)gittim.Yıllardıruğramı-yordumoraya,amabirinibulurum,senitanıyanbirinibulurumumuduylauğradımoraya.Kimseyigöremeyincedesevindim,hemençıktımoradanda,Milena!

Böylepazarlargeçirtmebirdahabana!(Viyanaçokkaranlıkgöründüdün…Onuniçinyazamadımsana.)F.

17)

Salı,birazdahasonra

Nedenliyorgunsuncumartesiakşamkimektubunda!Çokdiyeceğimvaromektupüstüne,amayorgunsun,onuniçinsusuyorum.Bendeyorgunum,Viya-na’danberiilkolarakböyleyorgunum,uykusuz,çatlayacakgibibirbaşımvar.Birşeysöylemeyeceğimbugünsana,büyükkoltuğaoturtacağımseni,okadar.(Yeterincesevgigösteremedimsanadiyorsun,dahaneyapacaktınMilena?Oturmamaizinverdin,karşımdaoturdun,yanımdaydın.Bundanbüyüksevgi,saygıolabilirmiydihiç?)Şimdidebensenioturtuyorumkoltuğa,mutluluğumuanlatabilirmiyimsözcüklerle?Ellerime,gözlerime,zavallıyüreğimenasılanlatayımburadaolmanınmutluluğunu?Benimolmanın?Oysatutkunluğumsanadeğil,seninsağladığınyaşamımıseviyorum.

L.‘ninsözünüetmeyeceğimbugün,kızdandasözaçmayacağım,birçıkaryolbulunurelbet…Nedenligeridekaldıbütünbunlar!

F.

(*)Sanatçılarıngittiğiyer.-Çevirenin,notu.98

99

“ZavallıÇalgıcı”içinyazdıklarınçokdoğru.Değervermiyorumoöyküyedememinnedeni:seninnasıl

karşılayacağınıbilmediğimdenötürüydü;sonra,kendimyazmışgibiutanıyorumoöyküden.Gerçektendekötübaşlıyor,birsürügerçeğeaykırışeylerdevariçinde,gülünçlükler,beceriksizlikler,kötüözentiler(yükseksesleokurkendahadabellioluyor,birbirgösterebilirimsana);helebutürlüezgidenemesiçokgülünç,çokzavallıcabirbuluş,ancakkızıkızdırmayayarar,dükkândaelinegeçeni-herkeskatılırdıkızınbudavranışına,baştaben-öykününkafasınaatardı,böyleliklebuöyküdehakettiğinibulur,kendiyapısıiçindeyokolurdu.Öyleki,butürlüyokoluş,biröykününbaşınagelebilecekengüzelşey.

Öyküyüanlatanogülünçpsikologdaboyuneğerbuna;bilinmez,belkizavallıçalgıcıöyküyüböylesineezgidenyoksunbirbiçimdeanlatanyazarınkendisidir…Üstelikgözyaşla-rınlahiçummadığıgibialkışınıalmışoldu.

F.

100

Çarşamba

“Haklısın,onuseviyorum,amaF.,senideseviyorum”diyorsun.Mektubundakibutümceninhersözcüğünüdikkatleokuyorum,“de”sözcüğündeönemleduruyorum.Evet,böyleolmasıgerekir,böyleolmasaydı,senMilenaolmazdın!Senolmasaydınbenneolurdum?Prag’dasöylemektensebugerçeği,Viyana’danyazmandahaiyi;herşeyiçokiyianlıyorum,sendendahaiyikavrayabiliyorumbelki…Güçsüzlüğümdenolacak,genedekolaykolaykurtulamıyorumbutümceden.!.

Durmadan,yenibaştanhepbutümceyiokuyorum.Sendebirdahagöresindiye,başbaşaveripbirlikteokuyalımdiye,mektubunbaşınayazdımotümceyi.(Saçlarınşakaklarımadeğsin.)

Bunlarıyazdıktansonrageldikurşunkalemleyazılmışikimektubun.Biliyordumgeleceklerini,içiniçinbiliyordum,sezinlemiştim,nevarki,duygularımızlayaşamıyoruzherzaman,acınacakdurumdakiyi-nimizleyerebasmayıdahaiyibuluyoruz.Kendibaşımabirişyaparımdiyenedenkorkuyorsun,anlamıyorum.Bukonudaaçıkçayazdığımısanıyordum.

BayanK.‘yetelgrafçektimse,üçgünüçgece,korkunçbirüçgünüçgece,sendenhabersizkaldığımdanötürüydü,telgrafımadakarşılıkvermemiştin,nerdeysehastasanmıştımseni.

101

Dündoktoragittim;Meran’agitmezdenöncekigibiymişim,üçaydinlenme,ciğerimevızgelmiş,solyanıbitikmiş!Bubaşarıumutsuzluğadüşürdüdoktoru,bensevinçliyim,çünkübuüçayıPrag’dageçirmişolsaydım,nedurumdaolurdumşimdi,kimbilir?Doktor,kiloaldığımıdasanmıyor,oysabenüçkiloaldığımısanıyorum.Kışayaklaşırkeniğneyapacakmış

bana,birdeonudeneyecekmiş;gözyumacağımısanmıyorumpek.

Benimdurumumbuişte!Sendekendiniyokla-söylememgereksizartık,aradabirbaktırkendine-nedersin?Sonuçpekiçaçıcıdeğil.Kimizamanşunainanıyorum:Birlikteyaşayamayacağız,boyuneğiprahatçauzanıvereceğizyanyana,ölmekiçin.Amaneolacaksa,seninyanındaolacak.Hem,doktorundüşündüğügibidüşünmüyorumben…Geçicideolsabiresenliğekavuşacaksam,dinlenmekleolacakbu…Amaonlarmbildiğianlamdakidinlenmeylebirilintisiyok,dahadoğrusu,başkabirçeşityorulmayla

iyileşebilirimbelkibiraz.

BugünFransızlarınUlusalBayramı(*),erlergeçittörenindendönüyor.Önemlibirşeyvarbugeçittöreninde-

mektuplarmdadaduyarımbunu-bandosundadeğil,gözkamaştırangiysilerindedeğil,adımatışlarındadadeğil…Heleşuyaşlı,birAlmansirkindenkaçmışabenzeyenmaviceketli,kırmızıpantalon-luFransızsubayınınyürüyüşündededeğil,butörenlerdebirçeşitgüçlülükgüsterisivarbelki,taiçten

(*)19TemmuzPrag’dadakutlanırdı.-Çevireninnotu.102

gelensessizbirsesleniş:“Neolursaolsunyalnızdeğil-.siniz…Đtilmiş,birsırayadizilmiş,eşadımatan,kişiyeinanılmazgüvensağlayansizler,neolursaolsunarkanızdabizvarız,enbüyükçılgınlıklarınızdabile-belkiasılonlarda-sizibırakmayacağız.”Gözlerimkapalı,taiçtengelenbusessizseslenişidinliyor,eriyorumsende.

Birsürüdosyagetirdilerbugün,benyokkenbirikmiş…Düşün:Döndüğümdenberiyazayazaaltıişmektubuyazabilmişim!Genedekovmuyorlarbeni!Bizimbölümüntembelliğinden,bugünedeğinbirtürlübulupçıkaramamışlardıbanaverilmesigerekenbudosyaları,benmemnundum,amaşimdiyığıldıönüme;geceleriuykusuzkalmasam,hemenbaşaçıkarımbudosyalarla.Amabugünpekbirşeyyapamadım.

:¦•¦¦

F.

Perşembe

Đşegitmedenönce,hemenyazıveriyorumbusatırları,yazmasamdahaiyi,üçgündürkıvranıyorum,biliyorumyazmamamgerektiğini,hiçdeğilseşugünlerdeyazmamalıyım.Seninoradanelerleuğraştığınıbildiğimşugünlerdesusmalıyım…

Amaelimdedeğil,mademkibenimsavaşım,ohaldesusamam.Birkaçgecediruyumadığımısezinlemişsindir.Nedeni:

“korku”,isteksizkoyuyurbeni,yerdenyereçarpıyor,sağımıso-103

Ilumuşaşırıyorum;sonrabirşeydahavar:Sonmektuplarındabenimutlukılanikiüçnesnekaçmadıgözümden,genedeumutsuzbirmutluluğasürükleniyorum;açıkladığınşeyilkbakıştakandırıyorbeni,yüreğimi,yinimi,amayenibirşeydesokuyorgözüme,tanıtlamayayetkilideğilim,bilmiyorum…Bukuşkumneredengeliyor?Böylesinebitikolmamınnedenlerindenbiri,belkideenönemlisi:oanlatılmayacakkadarrahatlıkveren,benialtüstedenetininsıcaklığınıyavaş

yavaşyitirmekteoluşum.Gelartık!Senolmayıncayanımda,korkubaşkaldırıyor,bütüngece,sabahakadarboğuşuyorumonunla.Ciddibiryanıvarbukorkunun,boşayamıyorum,üstelikdurmadanşugerçeğidesokmakistiyorgözüme:“Milenadaseningibibirinsan,neyapsın?”

Seninbukonudasöylediklerinebirdiyeceğimyok,bunuduyduktansonrabaşkabirşeyduymakistemiyorumdaartık…

Amabu“korku”benimözel“korkum”değilki-hoş,genedeöyleya-bütüninançlarınkorkusubu,hemdetaeskidenberi…Bukadarcıkdokunmuşolmanbilerahatlattıbeni.

F.

104

Perşembe,dahasonra

“AkHoroz”(*)lokantasındageceyazdığınmektuplapazartesigünkümektuplarınıaldım;ilkgelendahasonrayazdığınolacak.Şöylebirgözatabildimancak,amahemenkarşılıkvermekzorundayım…Milena,yalvarırım,kötüdüşünmebenimiçin…Hayır,kıskançlıkdeğil,amaherşeyebaşvuruyorum,seniheryöndentutmakistiyorumdaondanbelki,kıskançlığıdadenemekistiyorum,alıklıkbiliyorum…Sözveriyorum,birdahaolmayacakböylebirşey;yalnızlığınverdiğikötüdüşlemelerdenoluyorbütünbunlar.Bak,Maxiçindeyanlışdüşünüyorsun.Dünsöyleyebildimselamını,kızarak(nedeniyukardayazılı!).Durmadanselamyolluyorsunona!Maxherşeyiçokrahataçıklayanbiradamdır,seninonahermektuptaselamyollamanı,onunsanagönderdiğicandanselamları,sanasöylememişolmamayordu…“Benimdeselamsöylediğimiyaz,vazgeçerbanaselamyollamaktan,senderahatedersin”dedi…Olabilir,deneyelimbakalım.

Sakınüzülmebenimiçin,birbueksiktiMilena,benimiçinüzülmen.Busabahdasanayakındığımgibi,birkaçgündürsoluğumukesenşu“korku”olmasasapasağlambiriolacağım.Sahi,ogünormanda:“Bilmiştimböyleolacağını”demiştin,neden?Buluşmamızınikincigünüydü,yukardaormanda.Buluştuğumuzgünleribaknasıladlandırıyorum:Đlkgünengüvensiz

(*)Milena’nmViyana’daaradabiryemekyediğiyer.-Çevireninnotu.

105

^

gündü;ikincigünçokçagüvenliydi;üçüncügündepişmanlıkvardı;eniyigündördüncügündü.

Toparlanıpkızkardeşimindüğününegitmeliyimşimdi.

Buelletutulamayan,bukorkunçsorumlulukdurumunubütünaçılarıylayüklenenbiriolacağımyerde,sözgelişiodandaki,oherzamansenigörebilenmutludolapolsam,neiyiolurdu:Seyrederdimseni,koltuktaoturuşunu,mektupyazışını,yatışınıyadauykuyadalışını.Nedenmideğilim?Şusongünlerindenasılbocaladığını,yadaViyana’danayrılmakzorundakalışınıgörmek,üzüntüdenyereyıkardıbenideondan.

F.

Bugünlerdepasaportalabileceğinibilmem,rahatlıkveriyorbana.

Perşembe

Bugünöğledensonra,yakamdalimonçiçekleri,üzüntülükafamla,yarımyamalakdaolsaaklımbaşımda(yoksun,yoksun!),enişteminiyiyüreklikızkardeşlerininortasındaoturupdüğünyemeğinisonaerdire-bildim;bendebittimama.

Seninleolsam,nekolaybiryaşamımolacak-çılgınlık!nasıldokunabilirimbukonuya?-Bakışlarlakonuşurdukyalnız.

Oysaşimdi,hiçdeğilseyarınadeğinbeklemekzorundayımmektubumunkarşılığını.YanlışanlamaMilena,sevbeni.

106

Pazartesi

Đyianlamamışsınkimişeyleri,Milena:

Korktuğunkadarhastadeğilimbirkere,helebirazuyursam,Meran’daduymadığımkadariyiduyuyorumkendimi.

Hastalıklarınensevimlisidirveremçoğuzaman,helesıcakyazaylarında.Kışayaklaşırkenneyapacağımıdüşünmüyorumşimdiden.Bugünlerdebirtakımküçüksıkıntılarımvar:Sözgelişiçalışamıyorum,sanamektupyazmıyorsambaşkaişdeyapamıyorum,koltuğayaslanıp,pencereden,tekkatlıbirevvarkarşıda,hemdışarıyıseyrederkendaralmıyoryüreğim,hayırüzüntüduymuyorum,yalnızsilkinipkurtulamıyorumbudurumdan.

Sonra,parasıkıntımhiç,yok…Neyapacağımıbilemeyecekkadarparamvar;sanagönderemediğimparalardaduruyor,sıkıyorbeni.Đyiolmamiçingereklitekşeyiyaptın,yapmaktasındaMilena:Benisevmen.(RahatolMilena,banagelince:bensongündedeilkgünbeklediğimgibibekleyeceğim.)Pragyolculuğuniçindurumsamanıanlamıyordeğilim,anladığımiçinde“haklısın”diyetelgrafçekmiştim.Nevarki,telgraftakihaklısınsözükocanlakonuşmakonusun-daydı,yapılacaktekdoğruşeydeoyduMilena.Busabahbirdenbirekuşkulandım,korktum;yüreğimezilerek,yüreğimsevgidolukorktum,düşünmeden,yanlışbiradımatıpPrag’agelmeyekalkışırsındiyekorktum.Amasen,düşünmedenişgörürmüsünhiç?Yal-nışbiradımatarmısın?Senki,yaşamınısondamlası-

107

nadeğinyaşamasınıbilenbirisin…yaparmısınböylebirşey?Viyana’dageçengünlerbileşaşırtmamalı,gözünükamaştırmamak.Akşamkocanakavuşmanınbi-linçaltındakisevincineborçluyuzbelkideViyana’dakimutluluğumuzu.

Yeterartık…hayır,birşeydahademekistiyorum:Đkiyenisalkıvarmektubunda:BiriHe-idelberg’egitmetasarısı,ötekisidebankayıbırakıpParis’ekaçmak(*).Birincitasarıdakendimibirçeşit“kurtarıcı”,birçeşit“zorlayıcı”öğelerinarasındagörüyorum.Genedebenimilintimyok,hayır.Đkincitasarıdandaşunuanlıyorum:Gelecekiçinbirtakımplanlarkuruluyor,birtakımolasılıklar,dileklergözdengeçiriliyoranlaşılan;hemdesenindileklerin.Birşeydahaçarptıgözümemektubunda:Banahergünyazmanındapayıvarkendiniyiyipbitirmende-çektirdiğinteküzüntübuMilena-hergünyazmabana,amabenhergünyazarımgeneeskisigibi,birpusulacıkdaolsagönderirim-istersentabii-sendahaazyazarsan,çalışmakiçin,sevdiğinişiyapmakiçindahabolvakitbulursun.

“Donadieu”içinteşekkürederim(**).

(Bendesanakitapgönderemezmiyim?)Bugünlerdeokuyabileceğimiummuyorum.Küçüksıkıntılarımdanbirideokuyamamakbuara,amaumursadı-ğımyok,yalnızyakıştıramıyorumkendime.MaxBrod’un“Yahudilik,HıristiyanlıkveDinsizlik”adlı

(*)Butasankocasınındı;birbankadaçalışıyorduamasevmiyorduişini.-Çevireninnotu.

(**)Charles-LouisPhilippe’in‘MarieDonadieu”adlıromanı.-Çevireninnotu.

108

büyükkitabınınkaralamalarınadabakamadım,oysaokudiyezorluyorhergün.Gençbirozangelecekbugünde,şiirlerinigetirecekmiş.75şiirinasılgözdengeçiririm,çoğuuzunşiirler…Düşmanedeceğimçocuğugene,birkezdahaböyleolmuştu.

Kızınmektubumaverdiğikarşılığıekliyorum,onaneyazdığımıkarşılıktananlayabilirsin,nasılsepetlendiğimigöresindiyeekledimmektubu.Karşılıkverecekdeğilimartık.

Geçenpazarkindendahaiyigeçmedidüngünüm.Oysakötübaşlamamıştı:Gömütlüğegitmekiçinevdençıktığımdaısıgölgede36’yıbulmuştu;tramvaylarişlemiyordu,grevyapmıştıvatmanlar,özelliklebunasevinmiştim;bütünyolboyuncasevinçliydim,tıpkıgeçenpazarborsanınyakınındakioküçükbahçeyegidişimgibisevinçliydim.Amagömütlüğegirince,birtürlübulamadımgömütü,kimseciklerdeyoktuoralarda,danışmayerikapalıydı,bekçiyoktugörünürlerde,karşılaştığımkadınlardabirşeybilmiyordu,adlarınınyazdıolduğueskikâğıtlarabaktım,onlardadabirşeybulamadım,saatlercedolandımdurdumoralarda,gö-müttaşlarınıokumaktanbaşımdönmüştü,çdctımgömütlükten.

F.

109

Salı

Đkitelgrafınduruyorönümde…Uykusuzgeçenbirgecedensonra,şimdibumektubuyazıyorumsana,bu

mektubaçokönemveriyorumnedense.Prag’danyazdığımbütünötekimektuplaryazılmamışolmalıydı,heleosonyazdıklarım:Şimdiyazacağımbumektupolmalıydıyalnız,hadiötekimektuplaradagözyumulsun,amaşimdiyazacağımağırbasmalıdiyorum.Dünakşam,düngece,birdebusabahsanaanlattıklarımınhiçbirini,neyazıkki,yazamayacağımgenede…

Neyse,genelolarakşunudemekistiyorum:Çevrende-kiler,oerişilmeyenbilgiçlikleri,hayvancasersemlikleri(amahayvanlardahaiyidir),iblisçeiyilikleri,insanıkatiledensevgileriyleseniniçinnederlersedesinlerMilena;benMilena,benseninhaklıolduğunubiliyorum,neyaparsan,nasıldavramrsandavran,haklısın;isterViyana’dakal,isterburayagel,istersenViyanailePragarasındabocaladur,senisuçlayacakdeğilim.Sanainanmasaydım,ilgilenirmiydimseninle?

Denizindibindekiavuçiçikadaryersuyunbaskısınanasıldayanıyorsa,sendeöyledayanıyorsunMilena.Yaşamrezillikaslında,midemibulandırırhep;yaşamlabaşaçıkacağımı,insanlaradayanabileceğimiummaz-dimbugünedeğin,utançduyardımbundanötürü,amasen,birşeyöğrettinbanaşimdi,dayanılmayacakgibiolanyaşamdeğilmişmeğer.

Senin

110

Salı,öğledensonra

Đşteyazmamakiçinbumektubu,çokzorladımkendimi,güçbaşardım,bütüngücümübunakullandım,öyleki,iş

mektuplarınıgözdengeçirmeyegücümyetmediartık.

Stassa’yayazdığımmektup:J.dünbanauğramıştı,sabaherkenevdençıkarkenmasanınüstündesendenbirmektupgörmüş,amaneyazdığınıbilmiyormuş,okumamış,akşamaStassa’danöğrenirsindemişti.Gevezeliğimneleryazdırmıştırsanadiyesıkıldımdıbiraz.Akşamikisinidesevinçlibuluncaferahladım(benokumadımyazdıklarını),iyişeyleryazmış

olacaksın…Helebiryerindekocasınateşekkürediyormuş-sün,bubenimsanavermişolduğumbilgidenötürüolacak,mutlukıldıadamı,gözleriherzamankindendahaçokparladı.Đkisideçokiyiinsanlar;Stassagönderdiğinfotoğrafaçokuzunbaktı,birazkendinizorlayarakgibigeldibana,ciddivehiçsesiniçıkarmadanbaktıfotoğrafına,seniseyrederkengüzelleştibiran.Amabenyorgundum,cansıkıcıydım,boştum,ilgisizvekovulmayadeğerbirdurumdaydım;yatağımtütüyordugözümde.Başkabirgün,bütünayrıntılarıylaanlatırımbuakşamıbelki.(Stassa’nınçizdiği,kocasınındaaçıklamasınıyaptığıpusulayıekliyorummektuba.Dahaçokseninodadurumunukonuştuk.)Banahergünyazmademiştimdünkümektubumda,bugündeaynışeyiistiyorumsenden,buikimiziçindedahaiyiolur,hembugündahadadireniyorumbuisteğimde,aman’olursunMilena,senkulakasmabana,genehergünyazbana,kısacıkdaolsayaz,bugünkümektubundandahadakısaolsa,ikisatıryadabirsatır,birsözcükolsunyazMilena…

Korkunçacılaraboyuneğmekzorundakalırımteksözcüğündenyoksunolursam.

F.

111

Çarşamba

Nedeolsa,yürekliolmanınbellisonuçlarıvar.Önceşunakarşılıkvereyim:FilozofvePsikoanalizciOttoGrossokadarhaksızdeğilanlaşılan,örneğin;benimdurumumuyuyoronundediklerine,duygularımı,gücümüböylesineharcıyorumda,geneölmüyorum!

Sonradaşunakarşılıkve-eyim:Geleceğidüşündüğümyok,bilmiyorumçünkü.Bildiğimşu:Sendenayrıoldukçakorkununelindeyim,onaboyuneğiyorum,istediğindendahaçoğunuveriyorum,hemdehiçzorlanmadan,sevinçlekaptırmışımkendimikorkuya,ondatüketiyorumkendimi.Viyana’dakidavranışımdanötürükorkuadınabanaçıkışmaktahaklısın,gerçektendetuhaf:Korkununiçlekyasalarınıduymuyorum,amagırtlağımısıkanşeyiduyuyorum,okorkunçişte,başımagelmişvegeleceklerinenkorkuncubu.Đkimizevliolabilirdik,senViyana’da,bendekorkumlaPrag’da;yalnızsendeğil,bendeboşunabubağıkoparmayaçabalardık.BakMilena,Viyana’dagüvenseydinbana,amayüzdeyüzgüvenseydin(attığımoadımakadar,kiseniinandırmamıştı),bugünViyana’daolmazdınartık,herşeyerağmen,dahadoğrusu“herşeyerağmen”diyebirşeyolmazdı,Prag’daolurdunşimdi!Sonmektubundakinedenlerdebiravuntu,başkabirşeydeğil.Haksızmıyım?Hemengelseydinburaya,yadakararverseydingelmeye,seniniçinbirtanıtlamasaymazdımbunu,tanıtlamagereksemezsenin

112

için,yokgizlikapaklışeyin;amakendimiçinbirtanıtlamaolurdubu,iştebundanyoksunumşimdi.Zamanzamanbudabesliyorkorkumu.Evet,dahadakötüsü:ben,hanişu“kurtarıcı”kimseninbaşaramayacağıbirişi,seninViyana’dakalmanısağlıyorum!

Durmadanormanagözdağıverenfırtınaydıbukopan,amaiyiydidurumumuz.Başkatürlüolmayacağınagöre,eldennegelir?Genebugözdağlarınaltındasürdürelimyaşamı.

Küçükbayanınmektubunaniyesinirlendiğinianlayamadım.Senibirazcıkolsunkıskandırmaktıamacı,başardığınagöre?

Bundanböyle,aradabirkendimyazıpsanagöndereceğimbuçeşitmektupları,hemçokdahaiyileriniyazarım,geriçevirmeyedeelinvarmaz.

Yalvarırım,çalışmalarındansözetbirazda.Ces-ta?Lipa?Kmen?Politika?(*)Birşeydahadiyecektim,amagençbirozangeldigene-netuhaf,birigelince,dosyalarımıanımsıyorum,başkaşeydüşünemezoluyorumkaldıklarısürece-yorgunum,diyeceğimideunuttum,başımıdizlerinekoysam,eliniduysamsaçlarımınüstünde…Neiyiolurdu,ölünceyedekkalabilirdimöyle.

Evet,şunudemekistiyordum:Mektubundabüyükgerçekvar!Ötekigerçeklerinyanısıra“Netuhaf,bununfarkınavarmayansenmiolacaktın?”diyorsun.

(*)OzamanlarÇekçeçıkandergivegazetelerinadlan.-Çevireninnotu.

113

Yerdengöğekadarhaklısın.Herşeypisti,tiksintiveriyorduyalnız,çamurabatmaktı;suçlubirçocukgibiydimönünde,anasınınayaklarınakapanmış,ikigözüikiçeşme,ağlayaraközürdiliyor,birdahayapmayacağınasözveriyor!Bütünbunlardangüçleniyor,yakorkular!“Tabii,tabii”diyor,“dahabirşey

olmadı,demekdahakurtulabilir!”

Telefonunçalmasıylayerimdensıçradım.Müdürbeniçağırıyormuş.Prag’adöneliberiilkçağrılıyorumişkonusunda.

Bütünfoyamçıkacakortaya,onsekizgündürelimiişesürmedim,yalnızsanayazdım,sendengelenmektuplarıokudum,penceredendışarısınıseyrettim;ellerimmektuptuttuyalnız,mektuplarımasayabıraktım,genealdım,sonrabenigörmeyegelenlerleçeneçaldım,başkahiç,hiçbirşeyyapmadım.Amayanınagirdiğimdeçoksevimliydimüdür,gülüm-süyordu,işiilgilendirenbirşeylersöyledi,izinligidiyormuşdahoşçakalındemekiçinçağırmışbeni;anlaşılmayacakkadariyibirinsanbuadam.(Nevarki,bendemırıltıhalinde,işibitirdiğimi,yarınyazdırmayabaşlayacağımısöylemiştim.)Buolayısana,koruyucumeleğimeyazmadanedemedim.

Senin

Cumartesi

TersanlıyorsunbirazbeniMilena,aşağıyukarıeşdüşünüdeyimseninle.Bütünayrıntılarıylaanlatmayakalkışmayacağım.

Viyana’yagelipgelmeyeceğimisöyleyemembugünden,amagelmeyeceğim,öyleanlaşılıyor.Gelmememiçinbirçoknedenvardıeskiden,bugünteknedenişu:.yürekgücümyetmez.Birnedenidebelki:gelmememhepimiziçindahaiyideondan.Şunudaekleyeyimki,açıkladığındurumugözönündetutarak(birinsanıbekletmek)senindeburayagelmeniistemem,helebunahiçdayanamam.

Altıayıbanaanlatmakzorundaoluşun,yenibirşeydeğil.Biliyorum,çokkorkunçgünlerdionlar,çokkorkunçolaylarlayüzyüzegeldin,senbilekorkunçşeyleryapmakzorundakaldın;benbuişiniçindeolduğumhaldedayanamazdımbiliyorum(yediyılönceolsaydıherşeyegöğüsgerebilirdim),bugündedayanamam,bunudabiliyorum,pekiamabütünbunlardanbanane?Başındangeçenlerlesenindavranışınmıönemliolan?Önemliolansensin.Senidetanıyorumartık,onuniçinanlatmamgerekmiyor,kendimdeniyitanıyorumseni,amaelleriminnedurumdaolduğunubilmiyorumdemekdeğilbu.

Salıkverdiğimşeyekarşıtdeğilmektubun,tersine;sendeşunuyazmışsm:“Eniyisibirüçüncüyolbulupkaçmak,buyolnesanagötürsünbeni,neona;yalnızlığagötürsünbeni.”Bendebunusalıkvermiştimsa-114

115

na,aynıgündeyazmışolacağız.Amakocanhastaysabırakamazsınonu;birkaçaysürecekbirhastalıkdiyeyazmıştın,biraydançoğugeçtibile,artıkbırakmaktabirsakıncayoksanırım.Ağustos,olmazsaeylüldegidebilirsin.

Şunuaçıklayayımki,bumektubun,haniohemenokunamayanmektuplardanbiri;dörtkezüstüsteokudum,genedenedüşündüğümüsöyleyemiyorumhemen.Nevarki,yazdıklarımdapekönemsizdeğil.

Senin

Pazar

Dünyazdıklarımaek:

Mektubunugözönündetutarak,olaylarabaşkabiryöndenbakmayıdeniyorum,bugünedeğinkaçınmıştımbundan.

Tuhafoluyorbuyöndenbakılınca:Kocanlabirsavaşagirmişdeğilimseniniçin,busavaşseninkendiiçindeoluyor;sonuçkocanlaaramdakisavaşabağlıolsaydı,şimdiyekadarçoktansonaermişolurdu.Kocanıbüyüksediğimdendeğil,tersineküçümsü-yorumonubelkide;yalnızşunuiyibiliyorum:Kocanınbenisevmesi,varlıklıbirininyoksulluğusevmesinebenzer.(Seninbanadavranışındadavarbirazbu.)Kocanlayaşadığınohavaküresiiçindebenbirfareyimancak,“büyükbirevdüzeninde”,bilemedinyıldabirkezodanınortasındangeçmesinegözyumulanbirfare.Buböyle,tuhafdadeğilüstelik,şaşmıyorumböy-116

leoluşuna.Amaanlaşılmasıçokgüçolanbirşeyvar,onaşaşıyorumişte:Senbu“büyükevdüzeninde”yaşıyorsun,herşeyinleonunsun,yaşammmbütüngücünüondanalıyorsun,buevinyüceecesisin,genede-iyibiliyorum-benisevmekdeğilyalnız,benimolabilirsinde,buolanakvarelinde,kaçabilirsinoradan.

Ençokneyeşaşılırbiliyormusun?Banagelmekisteğine!-Ezgiölçülerinegöre-söylentilerekulakvermezinersenyanımabatarsın,yanınıyörenigöremezolursun;tuhaftır,amasenbunadüşmedemeyeceksin,insangücününüstündebirçabaylabaşınıdiktutmakiçinçırpınacakdidinecek,öylesinekullanacaksınkigücünü,parçaparçakopacaksın,yokolacaksın.(Bendeseninlebirlikteelbet.)Olduğumyerinçekiciyanıyok;nemutlulukvar,nedemutsuzluk,iyiliktendeyoksun,suçtanda;orayakoyduklarıiçinoturmuşkalmışım,ezginininsanlıkbasamaklarında,yurdunundolaylarındakisavaşöncesibunaklarıgibiyim(birçalgıcıbiledeğilim,obiledeğil!);hembuyerialnımınteriyledeedinmedim,öyledeolsa,övülecekyanıyokbuyerin.

Kızısoruyorsun,yenibirşeyduymadım.Sanayazdığımektubuverdiğindenberigörmedimonu.Ogünlerdebuluşacaktık,amatamosıradaseninkocanlailkkonuşmalarınıyazdığınmektuplarıngelmişti;kızlayüzyüzegelecekdurumdadeğildim,nedeninideaçıklamıştımona,kabalıketmedimdi,birpusulacıkdayollamıştım,yanlışanlamışolacak…Anaöğütleriyledolubirmektupgöndermiştibana(buaradakocanınadresinidesormuştu);gereklikarşılığıverdimelbet;budediğimbirhaftaönceydi,ogünbugünsesiçıkmadı,seninonaneyazdığınıbilmiyorum,mektubununetkisinidebilmiyorum.

117

“BelkiPrag’agelirimönümüzdekiay”diyorsun.Nerdeyse:gelme,diyeyalvaracağım.Seniçağırmakzorundakaldığımbirgünebırakbugelmeyi,oumutlayaşayayım,geldediğimdehemengeleceğindeneminolmaumuduyla.Hayır,gelmeşimdi,nasılolsadönmekzorundasın,değilmi?(Vereceğinkarşılığıbiliyorum,genedeyazılıgörmekisterim.)Neiyilik,nedekötülükvardilencikadınkonusunda;yaçokdalgındımyadabirinidüşünüyordumosıradabelki,yoksabutürlüdavranışımın,silikanılarımlailintisiyokpek.“Dilencilereçokparavermeyin,acınırsınızsonra!”diyebirsözanımsıyorumörneğin.Birgünanambirliravermişti,çocuktumdaha,büyükRingleküçükRing’inortasındaoturanyaşlıbirdilencikadınavermektibuparayıbütünisteğim.Gelgele-limparaçokgörünmüştügözüme,birdilenciyebukadarçokparaverilmezdiyedüşünmüş,sıkılmıştım.Amaparayıvermekdeistiyordum;bozdurdumlirayı,öncebironlukattıkkadınınönüne.Sonrabütünoalanıkoşarakgeçtim,soldangeldimbusefer,yeni,başkabirigibi,genebironlukattımkadına,genedolandım,genekoştum,genebironlukattım…Tamonkezalanıkoşarakdolanmıştım.(Pekonkezolamamıştıanlaşılan,çünkükadınbıkmış,kalkıpgitmişti.)Sonundayorgun,bitikdönmüştümeve,başlamıştımağlamaya,anamacımıştıdabirliradahavermiştibana.

Görüyorsunya,talihimyokdilencilerle,amavarımıyoğumuAvusturyaparasınaçevirip,OperaAlanındakidilenciyevermeyehazırım,yeterki,senyanımdaolasın,bendeyakınlığınıduyabileyimsenin.

Franz

118

Salı

Toparladımkendimi,birkaçişmektubuyazdırdımbugün,işarasındayazıyorumşimdisana:Gelenikimektubundasevinçli,hiçdeğilsekendibaşınabuyruk;alıncabuçeşitmektuplarıiçimaçılıyor(nerdeyse,nerdeyse),ormanıduyuyorum,savrulan,Viya-na’yıgörmüşgibioluyorum.NegüzelşeyyanındaolmakMilena!

Kızbugün,seninonayazdığınmektubugönderdi,kurşunkalemleçizmişbirkaçsatırınaltını,amateksözcükeklememiş.

Pekhoşlanmamışmektuptananlaşılan;altlarıçizilenbütünmektuplargibi,bunundaufaktefekburukluklarıyokdeğil,görüncebunu,sendennasılolmayacakbirşeyistediğimianladımdautandımMilena,bağışlabeni;amakızdandaözürdilememgerekir,netürlüyazılmışolursaolsun,üzecektionu.Üzmemekiçinzorlamışsınkendini,belli…amasözgelişi:

“Aramızdaadınızhiçgeçmedi,sizdenhiçsözaçmadı”demembileüzmüştüronu;tersinideyazsaydın,geneüzülecekti.

BağışlabeniMilena.AmaStassa’yayazdığınmektupla,banabüyükyardımdabulundun.

119

Perşembe

Stassa’nınyazdığıgüzel;ogündenbugünebirşeydeğişmemişonda.Tuhafbiryakınlıkvaronunlaaranda,sanaiçtenbağlı,kendiniortayakoymadan,yalnızbildiğinianlatmaklayetinenbirarabulucugibi,durmadanseniövenbiri;bunuodaanlamış,onuniçinetkisibüyükoluyorbelki;onurlu,güzelbirdurumyaratıyor.Dedimya,değişmemişogündenbuyana,bugündedurumodurumolsaydı,aynışeyleriyazardıgibimegeliyor.

Öyküleregelince,onlarıanlatmakkolaydeğilpek.Sıkıntım,Yahudiliküstüneolduklarıiçindeğil,çünkübuiğrenç,zehirli,bayat,bubitmeyenyemekortayakondumu,bütünYahudilerüşüşürbaşına,payınadüşenikaparlar;sıkıntımbuyüzdendeğildir.Neyse,bırakalımbunları,durmaüstünde,uzatelini,birdahadaçekme.

Gömütübulabildimdün.Aklıbaşındaaranıncabulunmasıgüçdeğilmiş;yanılmışım,ananınyakınlarısanmamıştımki…

Yazılardagüçokunuyor,yaldızlarıyeryerdökülmüş.Epeykaldımorda,güzel,kuntbirtaşyapı,amahiççiçekyoktu,ikiüçrenklikaranfilkoydumayakucuna.Nedenbirsürüçiçekledoldururlargömütüstlerinianlamamzaten.Ferahladımkaldığımsürece,kenttendahaiyiydimorada,sürdüdebuiyilik,sonradöndüğümde,kenttegömütlüktedolaşırgibidolaştım.Jenicek?Küçükerkekkardeşinmiydi?

Senhastadeğilsin,değilmi?Waldegg’deçektirdiğinfotoğrafınabakıyorum,hastagibigörünüyorsun,belkifotoğrafyanıltıyor,amabirşeylervarki,öyleçıkmış!Tamsariabenzeyenbirfotoğrafınyokbende.

120

Birinde:genç,soylu,incebirkızcağızduruyor,birikiyıladeğin“RahibelerOkulu”nubitirecekbirkız(ağzınınikiyanıhafifçeaşağısarkmış,buyakibarlıktanyadakiliseninverdiğidinselhavadanolabilir);ikincifotoğraf“çağrıresimlerine”

benziyor:“Viya-na’dabizböyleyizişte!”dergibi.Tuhafdeğilmi,buikincifotoğraftasenigizdoluoilkarkadaşımabenzettimgene;sırasıgelinceanlatırımbirgün.

Hayır,gelememViyana’ya.Hastalığımıönesürüpizinalmakistemiyorumartık,ikibayramdandayararlanmakneyeyarar?Bunlardışengeller.Zavallıben(kendikendimesöylüyorumbunu.)Hergünyazdımsana,alırsınbugünlerde.

Telgrafıngeldi,sağol,sağol…bütünkınamalarıgerialdım,kınamadadeğildi,elimleyüzünüokşamaktı,kıskanıyorduelim,çoktandırboşlamıştımonu.Şuressamozangeldidemin(aslındaezgicioğlan!),hemenhergüngeliyor,yaptığıikitahtaoymaişinigetirdibugün.(BiriTroçki’ninbaşı,ötekiĐsa’nındoğuşu…Görüyorsunya,genişbîracunuvaroğlanın.)Gözümeşiringörünsündiye,hemensenisoktumaraya.Viya-na’dabirarkadaşımvar,dedim,onagöndermekisterdimbunları…Amaumduğumgibiçıkmadı,biryerineikişertanebıraktı.(Hemengöndereyimmi?Yoksaburadasaklayayımmıseniniçin?)Derkentelgrafıngeldi;bensevinçle,bağlılıklaokumayakoyuldum,oğlansusmazbirtürlü.(Oysabenirahatsızetmekdeğildirniyeti,işimvarşimdidesem,biliyorum,olduğuyerdekesersözünü,basargider,hemdehiçalınmadan,gücenmeden.)Verdiğinhaberçokönemli,ayrıntılarıylayazarsandahadaönemkazanacakherhalde.Senkendininasılkoruyacaksın?Bütünişburada…Kendinikoruyabileceğiniummuyorumpek,doktorunbufikriçoksaçmabence.Kötü,amagenedeteşekkürederim.

121

Cumartesi

Yarımsaattirikimektubunlakartınıokuyorum(zarfıda;nasıloluyordapostacılaradresleriokuyabiliyorlar,şaşıyorum!),gülerekokuduğumunnedensonrafarkınavardım.Hangikralbenimkadarmutluolmuştur?Odamageliyorum,masanınüstündeüçmektupbenibekliyor,bütünişimaçıpokumakonları-ellerimneağırişgörürmüşmeğer-yaslanıyorumkoltuğa,bumutluluğaerdiğimeinanamıyorum.

Amabaştansonragülemedim…Hamallıketmenesözbulamıyorumda…Đnansambile,gözümünönünegetiremiyorum,gözümünönünegetirsembile-geneöylegüzelmiydin?-amagüzelliktenbaşkabirşeydinopazargünü,cennetinyeryüzüneinmesigibibirşeydin-sanayirmikronveren“bay”ıanlıyorum,amaseninbuişigörmenianlayamıyorum.

(Çokkorkunçbuldum,çokdaolağanüstü.Benburadatıkabasayemekyerken,senoradaaçsın,öylemi?Gözlerininaltıdaçürümüş.Fotoğraftabilebellioluyor;seniböylegörüncefotoğrafıalmışolmanınsevinciyarıyainiyor,genedeçoksevindimgönderdiğine,uzunuzunelleriniöpmekistiyorum,hiçbırakmamakistiyorumellerini,neçeviriyapsınbuellerbirdaha,nedeistasyondanbavultaşısın.)NasılhoşgöreyimbudavranışınıMilena?Aradanyüzyıldageçse,seninleküçükkulübemizinönündeotursakdagenehomurdanacağımbundanötürü.Şakaetmiyorum.ÇelişmeyedüşüyorsunMilena:Hembenisevdiğini

söylüyorsun,sözdebenimiçinyaşıyorsun,hemdeyemekyemiyor,açkalıyorsun?Elimisürmediğimbirtomarparadursunburadadasenoradaaçlıkçek,olacakşeymibu?

122

Kızınmektubuiçinsöylediklerindehaklısın,hephaklısınzaten,amayetermihaklıolmak?Benhaksızım,-olmayacakşey,amaşunuistiyorumsenden-n’olurhaksızlığımıpaylaşsanbiraz!Kızınmektubunuokurken,benimnedenÜhaksızolduğumgözeçarpmıyormusanki?Beceriksizliğimyüzündenolankızlamektuplaşmaişinikapatsakartık,bıktım.Seninmektubunugenegerigöndermişimbirpusulacıkekleyerek,ogünbugünsessedaçıkmadı,buluşmayıgözealamıyorum,umarımki,buişdeböylecekapanır.

Stassa’yayazdığınmektububeğenmiştim,yazmıştımda,nedensavunuyorsunkendini?

DemekWaldegg’egittin?Bendesıksıkgiderimoraya,nasıloldudarastlaşmadık?Amasenöylehızlıyürürsünki,gözümünönündenuçupgidivermiş-sindir.-Viyana’dayaptığıngibi-Nebiçimdörtgündüo?BirTanrıçasinemadançıkıyorveküçükbirkızistasyonahamallıkyapmayagidiyor-vebudörtgündü,öylemi?

Landauer’leolanşeyeüzüldüm(*).Almancasıy-lasıkıntıçekiyormusun?Epeyuğraşmışolacaksın,zavallıçocuk(yavrucuğumdemiyorum?Tanrıkorusun!).Üstelikbenimmektuplarımladabitikdurumdasın,biliyorum.Đşlerindenalıkoyuyormektuplarımdemektehaksızdeğilmişim,değilmi?Amahaklıolmakbirişeyaramıyor.Hakettiğimiçinmektupyazıyorsunbana,evet,yazmazsannehakkalır,nehukuk,neyaşam,nehiçbirşey.Ah!Viyana’yagidebilmek!

Yapacağınçeviriyigörmekisterim,gönderkuzum;seninleilgilinegöndersenazdır.

(*)Ladauerdeğerlibirdenemeciydi.1919’daöldürülmüştür.Çevireninnotu.

123

Cuma

Senisevipsevmediğimisoruyorsundurmadan,çokgüçbununkarşılığınıvermekMilena,mektuplahiçverilemezhele(sonpazargünkümektuplabile).Buyakınlardayüzyüzegelirseksöylerim(soluğumke-silmezse).Yalnızn’olursun,çağırmabeniViyana’ya,yazmabukonuda;gelmeyeceğim,amabukonudaettiğinhersöz,etimebatankızgınbirşiş

sanki,yakıyor,geçmiyoracısı,güngeçtikçedahadayakıyor.Buolamazistediğin.

Demekçiçekgönderdilersana?Üzüldüm;üzüntümdenneçiçeğiolduğunusökemedimyazından.Odandaduruyor,öylemi?Dediğimgibi,odandakidolapolsaydım,güpegündüz,birdenbireçıkıverirdimodandan…Oçiçeklersoluncayadeğindışardadururdumhiçdeğilse.Hoşumagitmedi.Herşeyokadaruzakki…Genedekapınıntokmağınıelletutacakkadaryakıngörüyorum,karşımdakimürekkebigördüğümgibi.Dünkü,hayırdahaöncekigünkütelgrafınıunutmamamgerekirevet,amaotelgrafıçektiğindedesolmamıştıdahaçiçekler.Hemnedenbudenlisevindirdioçiçeklerseni?“Ensevdiklerin”olduklarındanötürümü?Yeryüzündeocinstenbirsürüvar,onlardasevindiriyormuseni?Amakimbilir,belkibusorununkarşılığıdakolaydeğil,yüzyüzegelinceverilebilirancak.NerdesinMilena?Viyana’damısın?NerdebuViyana?Olmuyor,kurtulamıyorumçiçeklerden.KertnerSokağıbirmasal,birdüş,öylebirdüş

ki,geceyiandıranbirgündegörülmüş,amabuçiçeklergerçekMilena,dipdiriduruyorçiçeklikte(“saçma”bu-124

luyör,g’enedegöğsünebastırıyorsunonları!);onlaradiluzatmakdaolmuyor,öyleya:“ensevdiklerin”mişbunlar!(Amanevar?genedeüzgünsün,neden?)Görürsünüz,Milenaçıksınheleodadan,sokağaatacağımtopunuzu.

Birşeymioldu?Niçinsıkıntılısın?Söylemeyecekmisinneolduğunu?Söyleyeceksin,değilmi?

Max’isoruyorsun,çokoldusanayazalı,neyazdığınıbilmiyorum,amamektubupazargünüönümdeat-tıydıkutuya.(Senbenimpazargünüyazdığımmektubualdınmı?)

Dünkötübirgünümdü,dayanılmayacakgibideğil,amakötübirgündüişte,dahasonraanlatırımbelkinedenini.Đyiki,telgrafıngelmişti.Kimseninbilmediğibutelgrafısokupcebine,yürümekpekhoşoluyor.“ÇekKöprüsü“nedoğruyürürkenbirkaçkezokudum.(Herokunuştayeniymişgibigeliyorinsana,yutargibiokuyorum,kâğıttabirşeykalmadısanıyorum,amacebimesokarsokmaz,baştanyazılıyorsanki.)Yanımayöremebakmıyorumürkerek,kızmıyorlarmıdiye…Kızmakdeğildebelki,benigörenlerinbakışlarındanşöylebirşeylerokuyacağımısanıyorum:“Bakhele!Senkimoluyorsundabuçeşittelgraflaralıyorsun?Yukarıyabildireceğimbunu.ĐlkişhemenbirkucakdolusuçiçekgöndermekolsunViyana’ya…Birşeyleryapmamızgerekir,gözyumamayızbuolaya.”Oysakimseninumrundadeğil,kimioturmuş

balıktutuyor,kimideonlarıseyrediyor;çocuklartopunardındankoşuyor,köprüdekidilenciavuçaçmışdileniyor…Genede,sankiherkestebirzorlamavargibi,düşündükleriniaçığavurmamakiçinzorluyorlarkendilerinisanki.Buzorlamagüzelişte…Hepsisözbirliğietmiş,aynışeyidüşünüyor:“Đyiiyi”diyorlar“gelmeliydibutelgrafsana…Hakettinmi,etmedinmi?Orasmıaraştıracak

125

değiliz,sendefazlakurcalama.”Birazsonrageneçıkarıpokuyorum,artıksinirlenirler,diyorumkendikendime,hiçdeğilseböyleuluortaokuduğum,saklanmadığımiçinkızarlar,diyorum,amahayır,kızmıyorlar,sinirlenmiyorlar,işlerinebakıyorlargene.(AmasenMi-lena,senniçinüzgünsün?)

FilistinlibirYahudiylekonuştumakşamüstü;bütünayrıntılarıylaanlatamamonumektupta;bukısacıkboylu,küçük,zayıf,sakallı,birgözüköradamçokönemlibence.Onudüşünerekgeçtiyarıgecem..Başkabirgünyazarımbukonuda.

Demekalamadınpasaportunu,alamayacaksın

da?

F.

Perşembe

ÇalışkanMilena!Kafamdadeğişiyorodanbiraz,yazımasasıfilaniyiama,işyapılanbirodagibigelmiyordubana,nevarki,şimdibuncaişigörünce-duyuyorum,inanıyorumda-olağanüstüsıcak,olağanüstüserinvesevinçlibirhavaolmalıodandaşimdi.Yalnızdolabınbütünağırlığıyladuruyoryerinde,kimizamandireniyor,açmıyorkapısını,helepazargünügiysinivermekistemiyor,öylemi?

Dolapdemeyedilivarmıyorinsanın…Yenibirevkurarsan,almayız,atarızodolabı!

”

Songünlerdeyazdığımbirçokşeydenötürüutanıyorum,kızma,olurmu?Oradankopamıyorsansuçyalnızsendedeğil,kendinisuçlubulupüzülme,asüsuçlubenim…Açıklarımbunubirgün.

126

Perşembe,dahageç

Milena,baknedemekistiyorum:Belkidurumumçokiyideğil,belkidahaçokmutluluk,dahaçokgüven,dahaçokağırlıktaşıyabilirdim-genedepekbilmiyorum,heleburadaPrag’da?-amaçoğunluğugözönündetutacakolursak,bendaharahat,dahaiyi,kuşkuyadüşecekkadariyiyimüstelik;birşeyolmazdasürersebudurum,sendendehergünküçükbirhaberalırsam,banayazmanınseniüzmediğinedeinanırsam:yanyarıyaesenliğimekavuşurumbelki.OnuniçinMilena,yalvarırımsana,üzmekendiniartık;fi-zik’ehiçermezaklım(çokçoktermometrebölümlerine…odafizik’egirer,değilmi?).Hele“YeryüzüTerazisinihiçanlayamam,odabenianlayamaz(böylesinebüyükbirterazineyapsınbenimellibeş

kilomu?Banamısındemez,kılıkıpırdamadanolduğugibidurur);Viyana’daolduğumgibiyim,elinelimde,bıraktığınsürecekalacakorda.

Franz,hayır,F.değil,Senin.Odadeğil.Yeter:sessiz,derinormansadece.

WerfePinşiiri,herkesinyüzünebakanbirportregibi,banadabakıyor,amaasılyazanohaylazınyüzünebakıyor.

Đzinişinianlayamadım,nerdegeçireceksintatilgünlerini?

127

Cuma

Hayır,okadarkötüdeğildi!Biraziçimaçılsındiyeyapılmışküçükbirtakılmadanbaşkabirşeydeğildi…Genedebugünedeğinyazdıklarımınçoğunudoğrubuluyorum.Kimişeylerisentersanlamışsın,teküzüntüsözünüörneğin;kendikendiniyiyipbitirmen,banaverdiğinteküzüntü,demiştim…Mektuplarınolurmuhiç?Mektuplarınyaşamagücüveriyorbana,akşamıedememonlarolmazsa,günümüniyigeçmesinisağlıyoronlar.(Tekinibilegözdençıkaramamelbet,tekinibile,günlerimide.)Đnanki,kıskançdeğilim,amakıskanmanınyersizolduğunaakılerdirmekgüçgeliyorbiraz.Kıskançolmamayıbaşarıyorumda,kıskançlığınyersizliğineakılerdirmeyibaşaramıyo-rum.

Neyse,Max’asöyleyecekbirşeyvarşimdi;amabüyükkitabıiçinçok1cısabireleştiriyapmışsın.DurmadansenisorarMax,nasılolduğunu,neleryaptığını,birsonucavarıpvarmadığınıbilmekister,candanilgilidirdurumunla.Çokşeyanlatamıyorumona;Viya-na’dayaşayanherhangibirMilena’dansözaçıp,şunuyapıyor,şunusöylüyordiyememki…Senne“herhangi”bir“Milena”sın,nedeV’sun;saçmalıkolurdudüpedüz,onuniçinbirşeyanlatamıyorum.Öylesinedoğalkibu,üzülmüyorumbile.

Bak,yabancılarladaharahatkonuşabiliyorum,hoşumadagidiyor.Birazdanumarayapabilsemkonu-128

surken-zortutuyorumkendimi-dahadahoşlanacağım.GeçenlerdeRudonFuchs’u(*)görmüştüm.Severimonu,amaeliniuzunuzunsıkacakkadardadeğil.Umduğumubulamayacağımıbiliyordum,amaolsun,dedim,neçıkar?HemenViyanasözünüaçtım,kimlerigördüğünüsordum,birsürüerkekadısaydıönce,yokcanım,dedim,benidahaçokkadınlarilgilendirir.“Ha,evet”dedi,“Milenadavardı,tanırsınızonudeğilmi?”“Milenamı?”dedim,“tabii…”Amaçıkmadıarkası,başkaadlarısaymayabaşladı,benimdeöksürüğümtuttu,kesildikonuşmamız.Amaben,okonuyadönmekistiyordumgene,neredenbaşlamalıydım?“Ben”dedim,“savaşınhangiyılındaViyana’daydım?Sizanımsıyormusunuz?”

“1917’de”dedi.“OzamanlarE.P.(**)Viyana’damıydı?Pekanımsayamıyorum,yoksaevlideğilmiydidaha?”“Değildi”

dedi,kestigene.Sendenanlatsınistiyordum,amaolmadı,başaramadım.

Başağrılarındanyakmıyorsun,çokmuilaçalıyorsungene?Parisyolculuğutasarısıneoldu?Nereyegitmeyikuruyorsunbugünlerde?(Gideceğinyerdepostadurumunice?)Nezamangidiyorsun?Nekadarkalacaksın?Altıaymı?Herzamanyarısınısöyleki,sendenbirşeylerbulayım.

ĐkigünPrag’agelmeyinasıldüzenleyecektin?(Merakettiğimdensoruyorum.)“Onarağmen”sözüneteşekkürederim,busözcüktebirtılsımvar,kanımaişliyor.

(*)Prag’lıbirozan.

(**)Milena’nınkocası.-Çevireninnotu.

129

Cuma,öğledensonra

Evdeşumektububuldum.Uzunzamandırtanırımbukızı;yanılmıyorsambirazakrababilesayılırız,hiçdeğilseonunyakınıbenimdeyakınım,mektuptasözünüettiğiyeğenbanadaakrabaolur;Prag’daçokağırbirhastalıklayatağadüşmüştü,bukızlaablasıaylarcabaktüardıona.Çokuzunboyu,yuvarlakkırmızıyanakları,toparlakvücuduvepeltekkonuşmasıylahoşlanmambukızdan,amaiyişeylerişittimonuniçin,yaniakrabalarımızdemediklerinibırakmadılarkızınardından!

Đkiayönceböylebirmektupalsaydım,karşılığımşuolurdu:Hayır,hayır,hayır.Amaşimdi?Hayırdiyemeyeceğimona.

Yardımımdokunabileceğineinandığımdanmı?Değil,hemBismarckdabuçeşitmektuplarışukarşılıklabiryanaatarmış:

“Yaşambeceriksizcehazırlanmışbirtörenyemeğiniandırır,kişisabırsızlıklabeklerçerezi,oysaasılyemek,obüyükkızartma,sessizsoluksuzyenmiştirbile..”Kişikendinibunagörehazırlamalıymış-öfnealıkçabirbilgiçlikbu,nealıklık!-

onunlabuluşmaya,kızdankendimiçinboyuneğeceğim;görüyorsunyaMilena,sendenbirşeylergeçmişbana,elimiuzatmadanduramayacağımanlaşılan.

1Yarıngidiyoramcam!Sokaklardadolaşmayı,

yüzmeyi,kentdışınaçıkmayıöylesineistiyorumki!

Bumektubu,yalnızsenokudiyorbana,sanagöndermekleyerinegetiriyorumbuisteğinikızın.Okuduktansonra,yırtat.

“Kadınlariçinçokşeygerekmiyor.”diyorbiryerinde,güzelbirtümce.

130

Cumartesi

Bugünkümektubun,ocandan,osevinçli,omutlulukgetirenmektubun,nasılokunursaokunsun,bir“kurtarıcı”mektupolmaktançıkmıyor.Milenakurtarıcılararasında!(Bendeonlarınarasındaolsaydım,yanımdaolurmuydunşimdi?Hayır,olmazdın,biliyorum.)KurtarıcırolündeMilena!Oysadenedim,biliyorsun:karşındakiniyalnızvarlığınlakurtarabilirsin,başkahiçbirşeyinyararıyoktur.Senbenivarolmanlakurtarmadınmı?Olmayacakküçücüknesnelerledenemeyedekalkışmaartık.Biriniboğulmaktankurtarırsın,buelbettekibüyükbirolaydır,amakurtardıktansonrayüzmeöğretmeyekalkışırsan,neyeyarar?Đşikolaylaştırmakdeğilmidirbu,işibirazbaşındanatmak?Varolduğunubilmekdahagüvensağlar,heranyardımakoşacağınıummakdahaiyi…işiyüzmeöğretmenineyadaĐsviçre’dekiotelciyeyüklemeninbiryararıyok.Hembiliyorsun,kilom55,40!Eleletutuşmuşuzseninle,nasılbırakırdagiderim?Birliktegitsekdeneolacak?

Birdahasenibırakıpuzaklaragitmeyeceğim,kafamakoydumbunu.Merancehennemindenyenidöndümdaha.

131

Cumartesiakşamı

Dahabaşkaşeyleryazacaktımbugünsana,amaanlamıkalmadıartık.Evegeldiğimde,hiçbeklemediğimmektubunduruyordumasanınüstünde,yarıkaranlıkta,şöylebirgözattım;durmadanyemeğeçağrılırdım,birşeyleryedim-neyaparsın,yemedenboşalmıyortabak-sonramektubuiyicebirdahaokudum,ağırokudum,hızlıokudum,hırslı,mutlu,şaşarakokudum-gözlerimeinanamıyordum,amaapaçıkyazılmıştı,genedeinanamıyorinsan…yığılıyor,çöküyor-sun…

budabirinançdeğilmi?-sonunda,eliminkolumunbağlıolduğunu,hemdenetürlübağlıolduğunu,yüreğimçarpıntılariçindebağlıolduğumuanlayarak“gelemem”dedim,bunuilksözcüğüokurkenbiliyordum,sonsözcüğedeğinbiliyorumgidemeyeceğimiViyana’ya,amabuaradabirkaçkezuğramıştımsana,uykusuzgecelerdegörülen,onkezgörülenyarımdakikalıkdüşlergibi,gelivermiştimViyana’ya.Postayagittim,çektimtelgrafı,duruldumbiraz,geldimoturuyorumşimdi.

Gülünçbirödevleoturuyordum,nedengelemediğimianlatmayaçalışacağım.Güçsüzbulmuyorsunbeni,kimbilir?Başaçıkabilirimbelki,hiçdeğilseönümüzdekihaftalardaçıkabilirimbaşa.Amaşimdidengörüyorumsaatlerinnekorkunçsorularlageçeceğini:“DemekgitmedinViyana’ya?Böylebirmektupaldagitmeha?GitmedinViyana’ya.gitmedin,gitmedin!”Ezgidenanlamampek,amabutürlüezgüeyenlerdençokdahaiyianlarım.

Gelemezdim;işteyalansöyleyemezdimdeon-

132

dan.Đştedeyalansöylerimelbet,ikinedendenötürüsöyleyebilirim:Birikorkudan(işiilgilendirenbirşeyolursa,hiççekinmeden,hazırlıksız,gözümükırpmadansöyleyebilirim)yadaçaresizkalınca(yani“Elsehasta”denince,amaElse,Else(*)senolmaMilena,senhastalanma,busözkonusuolamaz,bunabaşvurul-mamah),dardakalmcahemenyalansöyleyebilirim;telgrafçekmengerekmezdibile,işekarşıgerekirdibelki,amaçaresizkalıncayadaizinsiz,basargiderdim.

Yalnızşunuiyibiliyorumki,mutlulukkonusundakullanamamyalanı,elimdedeğilyapamam,başvu-ramamyalana;yirmikilolukbirgülleyikaldıramayacağımınasılbiliyorsam,bukonudadayalansöyleyemeyeceğimiöylesinebiliyorumişte.

ÇünküElse’dengelmişbirtelgraflamüdürünkarşısınaçıkarsam,düşürürümelimdentelgrafı,basarımüstüne,yalanınüstüne,basıncadakaçıverirdimmüdürünyanından,izinmi-zinisteyemeden.BakMilena,pekokadaralıkçadüzenlenmiş

değilçalıştığımyer,(alıkçaya…hemdenetürlü,amageçelimşimdibunu,belkialıklıktançok,akıllarınalmayacağıgibidüzenlenmişdesekdahaiyi),bugünedeğinyaşamımısağladıorası,çıkıpkurtarabilirimkendimioradan,hiçdefenaolamazdıbelki,amabugünedeğinoradanekmekyemişim;gereğince,işgörmeyebilirim,başkalarındandahaazçalışabilirim(öyleyapıyorum),işialtüstedebilirim(öyleyapıyorum),genedeönemligörünebilirim(bunudabaşarı-

yorum),çalışmayerlerindekiozorlanmışsevimliliğeboyuneğebilirim;amaaylıklıbirmemurolmaktançıkıp,biryalanlaözgürlüğümekavuşmambirdenbire…Yüreğiministeğineuyup.“başkaönemlibirnedenol-

(*)“Elsehasta”sözü,telgrafiçinbulduklarıkapalıbirsözcük:“Gel”anlamınageliyor,anlaşılan.-Çevireninnotu.

133

madan”sığmamamyalana,düşememyollara;hayır,yalansöyleyemembukonuda.Mektubungelmedensanayazacağımşuyduoysa:Buhaftapasaportumuyeniliyorum,gerektiğindehemengelebilmekiçin.

Yazdıklarımıokudum,böyledemekistemiyordumoysa…“güçlü”olmadığımdanötürüsöyleyemedimdüşündüklerimianlaşılan.(Birdeşuvar:Ötekimemurlarıgözönündetutarsam,onlarkadarbecerememyalanı.Çünküonlarınçoğukendilerinehaksızlıkedildiğikanısındadırlar,yapabileceklerindençokişistendiğineinanmışlardır-bendebukanıdaolsaydımneiyiolurdu,hemenatlardımViyanatrenine-Đşyerini,kötüişleyenbirmakinegibigörürçoğu,başakendigeçsedahaiyikullanacaktırbumakineyi,baştakilerinbilgisizlikleriyüzündenkendisiyanlışbiryerekonmuştur,okendisininenbaştaolmasıgerektiğineinanır,oysaşimdi,enaşağıdaçalıştırırlarzavallıyıfalanfilan…Amabençalıştığımyeriböylegörmüyorumki-builkokuldadaböyleydi,lisedede,üniversitedede,aileçevremdede,heryerde…Biribana,neredeolursamolayım,suçsuzbakışlarlabakarsa,kimolursaolsun,onunlabilmediğimbirnedendenötürüdebağlıysam,amaisterseyedikatelolsun,gürültüsünüburadanişittiğimsokaktangeçenotomobilleriniçindekitanımadığıminsanlardandahayabancıolsun,anlatamayacağımkadaryabancıolsun,saygıgösteririm,asılböylelerinekarşısaygılıolunmasıgerekirbence;bendegizlemiyorumyabancılığımı,amasuçsuzbirianlarmıbunu?-yalansöyleyememişte.)Biliyorum,güçlüdeğilim,yazmasınıdabeceremiyo-rumşimdi,biliyorumuzunsürmeyecek,amadayanamam;kişiyürek

çarpıntısızyaşayamaz,yüzçevirdiğinsüreceçarpmazyüreğimMilena.

Banahemenbirtelgrafçekermisin?Yalvarışdeğil,birseslenişbu.Amazorlamakendini,gerekiyor134

diyeyapacaksan,yapma.Görüyorsun,bunlarınbilealtınıçizmiyorum.

Yalanıbanakolaylaştıracakbirüçüncünedendahavar:yanımdasenolursan!Nevarki,yeryüzününenuçsuzyalanıolurdubu,müdürünodasındasendenbaşkakimseolmazdıdaondan.

Pazar

Cumartesiakşamıyazdığımmektubanediyeceğinibiliyorum,vereceğinkarşılığıbeklememgerekiyordahabirkaçgün;neyse,bugünişteyim,“pazarnöbeti”.(Başkalarıdavar,onlarındabenimgibi,işyaptıklarıyokpek,budaalıkçabirdüzenişte.)Havakapalı,yağmuryağdıyağacak,bulutlarınışığıdokunuyorgözlerime,neyaparsın,herşeyolmasıgerektiğigibi:üzüntülüveağır.Đstediğinkadarbana:yaşamayıseviyorsun,de…Bugünsevmiyorum;düngecedensonra,bugünüdegörüncenasılseverim?Genede(geltılsımlısözcükgel!)seviyorumelbet,amahiçbelliolmuyorbusevgim.Kendimdendehiçhoşnutdeğilimbugün,Müdürünönodasındaoturuyorum,kendisiyok,hiçşaşmazdım,birdeniçerdençıkıp:“Bendehiçhoşlanmıyorumsizden,iştençıkarıyorumsizi”desebana.“Sağolun!”derdimhemen,

“Viyana’yagidebilmemiçinbunubekliyordumişte.”“Öylemi?”derdi,“şimdihoşumagittiniz,gerialdımsözümü!”“Yazıkgidemiye-ceğimViyana’ya”deyince,“Yogideceksiniz”derdi,“çünkügenehoşlanmıyorumsizdenişte,kovuyorumsizi.”

Sürergiderdibuböylece,sonucuolmayanbiröyküolurdu.

135

Prag’adöneliberi,yanılmıyorsam,ilkbugecegördümdüşümdeseni.Sabahakarşıydı,kısaamaağır,kötügeçmişbirgeceninsonundadalınanbiruyku.Çokbirşeyanımsamıyorum:SensözdePrag’agelmişsin,F.Sokağındadolaşıyoruz.

Vilime’ninkarşısında,rıhtımınoralarda…Senintanıdıklarıngeçiyormuşkarşıdan,onlarabakıyoruz,senonlardansözaçıyorsun,Krasa(*)davarmışaralarında.(KrasaPrag’dadeğil,adresinisorupöğrenirim.)Senherzamankigibikonuşuyorsun,gürünürdebirgücenikliğinyok,bendehiçsözünüetmiyorum,kendikendimikargıyorum,uğursuzluğumdansözediyorum.Sonrabirpastaneyegiriyoruz.Union’ayanılmıyorsam(yolunüstündedirya),bizimmasadabirkızlabiradamoturuyor,hiçamahiçanımsamıyorumyüzlerini,sonrabiridahavar.Dostoyevski’yiandıranbiri,amaondandahagenç,saçısakalıkapkara,kaşlarıdaöyle.Gücenmişli-ğinihiçgöstermiyorsun,amagenedebelli.

Birtuhafboyanmışsın,üzülüyorum,gözümüalamıyorumsenden,beceriksiz,kötübirboyanıştıbu,hemdeçokgözeçarpıyordu…Havadasıcakolmalıydı,pudralaryanaklarındanparmakparmakakmıştı.Sanadoğrueğilip,niçinboyandığınısormakistiyorum,amasensoracağımıanlaranlamaz,hemendavranıyor,“Nevar?diyorsun-dedimya,saklayabiliyordungücenikliğini-soramıyordum,çekmiyordum,benidenemekiçinboyandığınısezinliyordum,sorayımdiyebirdenemeyapmıştınanlaşılan,istiyordumdasormak,amaçekiniyor-dumbende.Buüzüntülüdüşezdibitirdibeni.

Dosto-yevski’yebenzeyenoadamdaseningibidavranıyordu,dahadeğişikbelki,birşeysoruncaçok

sevimli,(*)HansKrasa:Ezgiciydi(müzisyen).Toplamakampındaölmüştü.-Çevireninnotu.

136

çoknazikti,masanınüstündenbizedoğrueğiliyor,açıkaçıkkarşılıklarveriyordu,soracakbirşeybulamayıncada-çoksıkoluyordubu-birdengeriçekiliyor,kitabınadalıyordu,gömülüyordusaçınınsakalınınarasına,unutuyordudünyayı,baştabeni.Onunbutürlüdavranışıbeninedensıkıyordubilmiyorum,dayanamı-yordum,durmadan-elimdeolmadan-

birşeylersormakistiyor,adamıkendimeçekmeyeçabalıyordum,amaolmuyordu,beceriksizliğindenötürüyitiriyor-dumilgisini.

Genedebirküçükavuntumvarbugün,onuolsunalmaelimden:“Tribuna”dergisiduruyorönüm-de(*),sözünüdinlemeyipsatınalmadım,eniştemverdi,dahadoğrusuokuduktansonrageneonavereceğim.N’olur,çokgörmebunu.

Yazılarpekilgilendirmiyor,genedebirsesduyuyorum,kendisesimi!Yeryüzününbugürültüsüiçindebirsesduyuyorum…Bumutluluğualmaelimden.Negüzelyazdıklarınıntümü!Nasıloluyorbilmiyorum,gözlerimleokuyorumsözde,amakanımnasıletkilenebiliyor?Bütünvücudumubirateştirkaplıyor.Eğlenceliyanlarıdavar:Benikincitopluluğagiriyorum,değilmi?Ayaklarımdakiağırlıkbendenbirparçaolmuşartık,özelliğiminböylesineortayakonmasındanhoşlanmıyorumpek;kuğugibiyüzüyorsun,demiştibiribana,busözühoşumagitsindiyesöylemiştiüstelik.Yazılarındakendimibirdevgibigörüyorum,kollarımıaçmışduruyorum,sokmuyorumokuyucularımiçeri-güçiş,hemokuyucularıoyalamak,hemdeteksözcüğünükaçırmamak,bakışınıyitirmemek?-buçokbilmiş,doğuştanalıkokuyucularınınçoğudakadınüstelik,değilmi?Durmadançıkışıyorlar:“Moda’danteksözyok?Bizmodayıbil-

(*)Prag’daçıkançokönemlibirdergiydi.Milenadabudergiyeyazıgönderirdi.-Çevireninnotu.

137

mekistiyoruz…Şimdiyedek“yalnız”Milena’nınkendisiniokuduk,yeter.”Oysabenbu“yalnız’layaşıyorum.

Münchhausen’inLafettler’idenizeattığıgibi,bendebütünyeryüzünüelimegeçirmekistiyorum.Bütünyeryüzünümü?

Peki,yalankonusundakidurumum?Müdüreyalansöyleyemiyorum,değilmi?Evet,işteböyle:oturmuşummektupyazıyorum,havakapalıdaha,yarındamektupgelmezsenden…Seninleilgilisonhaber:gecegördüğümdüş.

Pazarakşamı

Birşeygeldiaklıma,herhaftayapabilirizbunu…Nasıloldudadahaöncedüşünemedim?Amaöncepasaportumualmalıyım,budasanıldığıgibikolaydeğil,Ottla(*)olmazsaalamamda.

Anlatayım:Bircumartesiöğledensonra,ekspresleburadanyolaçıkar,geceikideViyana’daolabilirim.(Yarıntrensaatleriniiyiceöğreneceğim.)Senbuarada,cumagünündenPrag’adönüşbiletimialmışolursun,banadatelgraflabildirirsenaldığını,telgrafınıalmadanPrag’dançıkamam.Beniistasyonda

beklersin,birliktegeçireceğimizdörtsaatimizolur,pazarsabahıyedidetrenebinerdönerdimgene.

Aklımagelenbuyduişte,yalnızdörtyorgungecesaatinibirliktegeçirmekacıklıelbet…(Hemdenerede?F.JosefĐstasyonununoralardabiroteldemi?)Genedeolmayacakşeydeğil;dahagüzeli-yaparmı-

(*)Ottla:Kafka’nınkızkardeşi;önemlibirroloynamıştırKafka’-nınyaşamında.-Çevireninnotu.

138

sınbilmiyorum-seninbeniGmünd’dekarşılamanolurdu,ozamangeceyioradageçirirdik.GmündAvusturya’dadeğilmi?

Sanapasaportgerekmezdi.TrenGmünd’deon’daoluyor,belkidahadaerken,bilmiyorum,pazargünüdönerdimben,ekspresle(pazarlarıherhaldeyerbulmakdahakolayolur)pazarsabahısaatonbirdefilan,dahageçbirtrenvarsaonunladönerimelbet.Amaseninorayanasılvekaçtagelipdöneceğinibilemiyorum.

Eh…nedersinbubuluşa?Bütüngünseninlekonuştumbunu,genedesoruyorum,netuhaf.

Krasa’mnadresi:Marienbad,HotelStern.

Pazartesi

Beklediğimkarşılıktelgraftayoktu,perşembeakşamıyazdığınmektuptadokunmuşsunbuna.Demekuyuyamadığımyersizdeğilmiş,demekbusabahkiacıklıdurumumdayersizdeğilmiş.Kangeldiğinibiliyormukocan?Büyümsememeli,belkideönemsizdir;kandeğişiknedenlerdengelebilir,amanedeolsaürkütürinsanı,adamsendedemekkolaydeğildir.

Bakıyorum,senpekumursamıyorsun,sevinçli,dayanıklıyaşamınısürdürüyorsungene,gözünükırpmadansesleniyorgibisinbana:“Gelbakalım,geluzatma!Oluyoristediğin,amabenburadaneolurum?Onudüşündüğünyokanlaşılan;biliyorum,biliyorumemekleyen

139

birçocukdeğilsin,neyaptığınıbilenbirisin,benimburda,Prag’daelikolubağlıdurmamıdasenistiyorsun,amagözleriminönündeeriyipgidiyorsunViyanacehenneminde,bunudasenistiyorsun.Yemekyemekgereksinmiyor,öylemi?Amabanagereksiniyordeğilmi?Öyleolsun!Bundadasenhaklıol!Göndermeyeceğimparayı,yazık,bugünevegidipbütünparayımutfaktakisobayaatacağımişte.

Koptukbirbirimizden,Milena,banaöylegeliyor…Tekyerdebirleşiyoruzdaha:buradaolsanveyüzünalabildiğinebenimkineyakınolsa.Birleştiğimizbiryerdahavar:“rahatölme”isteği!Amabuistekçocuklardabilevardır;okuldaykenmatematikdersindehepduymuşumdurbunu:Öğretmendefterindeadımıararkenkorkuiçindegerçeği,bilgisizliğimingerçeğinianlar,korkudanyarıdüşlübirdurumdaneleristemezdim:Kimseyegörünmedenkalksam,sıralarınarasındangeçebilsem,derdim;matematiktekitüygibihafifliğimleöğretmeninönündenuçuversem,birkolayınıbulupsüzülüversemkapıdan…Dışarıçıkıncatoparlan-sam,dışarınıngüzelhavasıylaözgürlüğümekavuşsam,sınıftakiogergin,okötühavadan-dünyanınhiçbiryerindeolmadığınısandığımohavadan-böylecekur-tarsamkendimi!Elbette,bu“rahat”

olurdu,işimegelirdi.Amaböyleolmazdıki;çağrılırdım,birödevverilirdi,buödeviçözmekiçinlogaritmadefterinebaşvurmalıydım,almamıştımyanıma,biryalanatardım,sıramdaderdim(öğretmenbanakendisininkiniverecekdiyeumutlanırdım),amagitdefterinigetir,denirdi,yerimedöner,yapmacıktanbirkorkuyla(okuldayapmacığahiçbaşvurmadım)defterinolmadığınıgörürdüm,öğretmen(geçenlerdeyolanarastladımona)notumukırar,üstelik,bilmiyorumneden,“Timsah”derdibana.Notumukırmaktahaklıydı,birnotatmakge-140

rekiyorduelbet,genedehaksızlıkedilmişti.(Evet,yalansöylememiştimamakimsekanıtlayamazdıtersini,ohaldehaklıydım.)Benyalnızbilgisizliğimiörtmekistemiştim.Bütünbunlar“rahatlık”işte,öylezamanolurki,odadayalnızkenbile“yokoluverir”insan,bununnedenleriçoktur,kişiyaşarkenbileölebilir.”(*)Pazartesi,dahasonra

Birsürüdosyagetirdilerşimdi.Buuykusuzkafaylaniyeçalışıyorum,sanki.Kime?Mutfaktakisobaya!

Birdeozangeldi,ötekisi,hanişutahtaoymalarıyapan,gravürcü;gitmiyor,yerindededuramıyor,içinibanadökmekistiyor,görüyordasabırsızlandığımı,eliminniyetitrediğinidegörüyormektubuyazarken,başımıönümeeğmişim,amagitmiyor,canlı,sevimli,mutlu,mutsuz,olağanüstübiri…Amaşimdiçekememonu.

Seninağzındankangeldi,öylemi?

Biliyormusun,durmadanaynışeyleriyazıyoruz!Hastamısın,diyesoruyorum,bakıyorumsendehastalığımısormuşsun,ölmekistiyorum,diyorum,sendeistiyorsun,önündehıçkırarakağlamakistiyorumküçükbirçocukgibi,sendebenimönümdeküçükbirkızgibiağlamakisteğigösteriyorsun.Birkez,binkezvehiçdurmadantekisteğim:yanındaolmak,bakıyorumsenindeisteğinbu.Yeter,yeter!______________F.

(*)Sayfalarınınüstünebumektubun,şusatırlarıyazılmıştır:“Gevezelikediyorum,“herşeyerağmen”mutluyumyanında.”-Çevireninnotu.

141

Pazartesi,öğledensonra

Sabahkimektubumdadediklerimdendahaçoğunusöylemedimdersem,yalanolur…Seninlekonuştuğumgibi,kimseylerahatkonuşamam,kimseseninkadarbendenyanaolmadıdaondan,kimseseninkadariyiniyetliveherşeyikavramış

değildeondan,evet“herşeyerağmen!”(Bu“herşeyerağmen”denayırmangerekir.)Maktuplarınmiçindeengüzelleri(çokönemlibu,çünkümektuplarınbirbütünolarak,-hemenhertümcesi-güzel,yaşamımdabanaverilenengüzelşeybumektuplar)“korkumu”haklıgördüklerin,haklıgörüpsavunmayaçalıştıkların,korkmamamgerektiğinebeniinandırdıkların.Korkuyusavunurken“rüşvet”almışbiravukatındurumunadüşüyorumkimizaman,amaiçiniçindehakveriyorumanlaşılan,evetkorkudemek,bendemek,belkideeniyiyanımbu,kimbilir?Eniyiyanımbuolunca,sendeisteristemezbuyanımıseviyorsun!Yoksabendesevilmeyedeğerbaşkaneolabilir?Amabuyanımsevimlidir,bilirim.

Đçimdekiokorkuilecumartesiyinasılolurda“i-yi”geçirebileceğimisorarsan,anlatmasıgüçolmaz.Senisevdiğimegöre(evet,seviyorumseni,anlayışıkıtkız,içinrahatettimi?Kocadeniz,dibindeki

küçücüktaşınasılseverse,benimdesevgimöylesineyığılıyorüstüne.Tanrıisterse,oküçüktaşbenolurumbirgün),yeryüzünüdeseviyorumdemektir,solomzunuda,hayırsağomzunduönce,canımisteyinceöperim

142

deonu(açbirazomzunu,n’olur?)solomzunsonragelir;sonraormandaüstümdekiyüzün,geneormandaakımdakiyüzünveçıplakgöğsündedinlenenbaşım.“Biztekinsanoldukbile”demektehaklısın,korkmuyorumdabundanötürü,tersine,bubenimtekmutluluğum,tekböbürlendiğimşey,yalnızolmanadayükle-miyorumbunu.

Günışığındakavuşulanyaşamile“yataktageçenoyarımsaat”arasındabiruçurumvarbiliyorum,“erkekişi”diyeadlandırmıştınbirkez,hemdetiksinerek…Bendekurtulmuşdeğilimbundan,amakurtulmakistemiyorumbelkide.

Olanlargeceolmuştuorada,geceyleilintisiolanbirşeydi,oysabengünışığındakavuştuğumyaşamıtutuyorumelimde,baştankavuşmakiçingeceyimiaşmamgerekiyor?Eldeedilmişbirşeybaştaneldeedilebilinirmi?Yitirmekolmazmıbu?

Dünyambubenim.Şimditılsımlıbirnesneyieldeetmekiçin,elçabukluğuile,BinbirGeceMasallarınıyaşayacağımdiyegeceyleilintisiolanyönemidöneyim?Hayırolmaz.Bundankorkarımişte.

Hergünaçıkgözledüşlediğimşeyi,çabucak,soluksoluğa,başdönmeleriiçin,umutsuz,acınacakbirdurumdavebirandaeldeetmek,güzelmi?(“Belki”çocuklarbaşkatürlüdoğmaz,“belki”çocukdediğimizdebirçeşittılsımdır,kimbilir?

Geçelimşimdibunu.)SanaborçluyumbunuMilena,onuniçinyanındaçokrahatveçokrahatsızım,onuniçinyanındaçokçekingenveçoközgürüm;bunuanladıktansonradırki,bütünötekiyaşamımaboşverdim.Gözlerimebak!

Şusonsatırlaradelicebirşeykatmakisterdim(çılgıncabirkıskançlık)amasevin,korkma,yendimbuisteğimi.

143

Pazartesi,ak§am

Geçvakityazıyorumbunları,sıkıntılıbirgündübugün.Yarıngelmezmektupsenden,cumartesigünüyazdığınıaldım,pazargünüyazdığımöbürgünalabilirimancak,mektubununetkileyemeyeceğibirgüngeçecekdemektir.Mektuplarınnetürlügözümükamaştırıyor,bilemezsinMilena.Amabirhaftadır-belkidahadaçok-birşeylersezinliyorum,birşeyleroldu…Yabirdenbireolduyadayavaşyavaş,Yaönemliyadadeğil,belirlibelirsizoldubirşeyler,birşeyvarMilena,yanılamam,duyuyorumbunu.Tümündevar,ayrıntılardadasezinliyorum,örneğin;mektuplarınanılarladolu(hemdeönemlianılarla),sorularımakarşılıkveriyorsun,genetümünedeğilbelki;üzüntülüsün,nedeninibilmedenüzüntülüsün,durupdururkenĐsviçre’yegöndermeyekalkışıyorsunbeni,buluşmamızıistiyorsunbirdenbire.(Oysa,burayagelme,dediğimde,boyuneğmiştinbudileğimehemen;Viyana’dabuluşmayıdauygungörmemiştin;dinlenmeyegitmedenöncebuluşmamayıisteyensendin,değilmi?Amaşimdi,ikiüçmektupturbutelaşneden?Sevinmeliyim,sevinemiyorum,birkuşku,birkorkugizlimektuplarında…Bendenyanamı,yoksabana

karşımıbukorku?Bilmiyorum.Amabutelaşta,bubirdenbireortayaçıkanbuluşmaisteğindebirşeylerdenürkmevar,nedersende.Seviniyorumbuluşmamızıkolaylaştıracakbiryolbulduğuma,senindeaklınyattıbuna,değilmi?Viyana’dandışardageçirmekistemezsengeceyi,144

birkaçsaatigözdençıkarır,genedebuluşabiliriz.PazarsabahıyedidekalkanekspresleGmünd’egelirsin-Viyana’danayrılırkenbenimyaptığımgibi-ondaGmünd’deolursun,bendahaöncegelmişolacağım,akşamdörtbuçuktadöneceğimegöre,altısaatbirlikteoluruzdemektir.Sonakşamtreniyledönersin,saatonbirkırkbeşteViyana’daolabilirsin,küçükbirpazargezintisi!)

Sıkıntımbundanötürü,rahatdeğilim,dahadoğrusurahatsızdeğilim;işteböylesinegüçlüsünMilena.Susarakbirşeylergizlediğin,gizlemekzorundakaldığın,yadabilmedengizlediğiniçinrahatsızlığımartacakyerdeartmıyorda,yalnızsıkıntılıolmaklakalıyorum,sanaolangüvenimböylesinebüyük,anla,hemdegüzelliğiniunutarak.Milena,birşeygizliyorsa,diyorum,gizlenmesigerekiyordaondangizliyor,suçlubulmuyorumseni.

Bukuşkukarşısındarahatkalabilmemin,olağanüstübaşkabirnedenidahavar.Birözelliğinvar-yanılmıyorsamdoğuştanböylesin,heryerdegörül-müyorsaetkisi,suçsendedeğil-kimsedeolmayanbirşey,sendegördümyalnız,genedeakılerdiremiyorum:kimseyiüzmemeözelliği.Acımaduygusundanötürüdeğilbu,üzmekelindengelmezdeondan.Akıllarınalamayacağıkadargüzelbirşeybu,akşamadekbunudüşündüm,bunuinceledim,amaşimdiuzunuzunyazmayaçekmiyorum;sanasarılmaisteğimihoşgöstermekiçinbelkidebütünbunlar,kimbilir?

Yatmalıyımartık.Senneyapıyorsun,şimdi,şusaatte?Pazartesi,saatgeceninonbirinde?

F.

145

Salı

Đnsanlarıtanımagücünneaz,Milena!Hepsöylerdimya.Peki,Elzehastalandı,hastalanabilirelbet,bununiçindeViyana’yagitmekzorundakalırinsanbelki,amayaşlıKlaraTeyze’ninağırlaşması(hastalanması?)Herşeybiryana,müdürünyanınagiripKlaraTeyze’ninsözünüedebilirmiyimgülmeden?Başarabileceğimialıyormuakim?(Bak,bukonudainsanlarıtanımagücünfenadeğil,herYahudininKlaraadındabirteyzesiolacağınıbiliyorsun,nevarki,benimkiçoktanöldü.)Olacakşeydeğilbu.Đyiki,bunabaşvurmakzorundadeğilizartık.Bırakölsün,hemyalnızdeğilmiş,Oskaryanındaymış!Sahi,kimbuOskar?KlaraTeyze’yianladım,amaOskarkim?Neyse,KlaraTeyze’nin,yanındaymışya,iyi…

Bariodahastalanmasa,mirasavcısıOskar!(*)

Geldibirmektupama,böylesiymiş,neçıkar?Akşamkimektuplarınasözümyok;dediğimgibi,burahat-rahatsızlığımonlarladageçmiyor,yerleştibirkez.Đyiolacaksenigörmem.Yarınyadaöbürgüntelgrafıçekerimsana(Ottlabugünpasaportişiniyolakoyacak.)Bucumartesiyegelebilirimbile,belliolmaz(ama,Viyanaolamazbuhafta,geçkaldım,dönüşbiletiminöncedenalınmasıgerekirdeondan),sendegelipgelemeyeceğinitelgraflabildirirsin.Telgrafıvak-

(*)AnlaşılanMilenaböylebirtelgrafçekmekistemiş.-Çevireninnotu.

146

tindealabilesindiye,gecedeolsagiderimpostaya.Şöyleyapacağımdemekki:“Olamıyor”diyeyazarsam,buhaftagelemeyeceğimianlarsın,Butelgrafasendenkarşılıkbeklememozaman,mektuplaanlaşırızgene.(Önümüzdekiayiçindenasılbuluşacağımız,seninizninineredegeçireceğinebağlı…Anlaşılandahauzaklaragideceksin,öyleolursa,biraygöremeyeceğizbirbirimizi,neyapalım.)Birdebakarsınki,“CumartesiyeGmünd’deyim”diyebirtelgrafçekerim.O

zamansenden,ya:“Gelemiyorum”,yada“Cumartesiyeoradayım”,yada“Pazaraoradayım”diyebirkarşılıkbeklerim.

Buikisondurumkarşısındatelgrafkarşılığıistemezartık.(Hayır,çektiğintelgrafınelimegeçtiğinibilmeniçin,bensanagenebirtelgrafçekerim.)Gmünd’debuluşmakiçinyolaçıkıyoruz.Milena,cumartesiyeyadapazaragörüyoruzbirbirimizi!Söylemesinekolay,değilmi?

Đkisaatimgitti,mektubu,bırakmakzorundakaldım.OttoPick(*)gelmişti.Yorgunum.Nezamangörüyorumseni?Yarımsaatiçindeüçkezbileduyamıyorumadını,nekötü.Nerdesin?Yolamıçıktın?Kulübeninolduğuköyemigidiyorsun?Bendeyoldayım,uzunbiryolculukbu.Sakınüzmekendinibundanötürü,yalvarırım,nedeolsayoldasayılırızartık,dahaolmazsakaçıpgiderinsan.(Devinmeyekalıyoriş.)

(*)Prag’hbirozan.“PragBasını”adlıgazeteninsahibiveKafka’-nıneskibirarkadaşı.-Çevireninnotu.

147

Salı

Doktornerede?Baştansonaokuyorummektubu,doktorunsözünübulurumdiye,amabulamıyorum.Neredeo?

Uyuyamıyorum;uykusuzluğumbundandemekistemiyorum,çünküyalnızezgidenyoksunolanlarauyumayısağlarmış

üzüntü;genedeuyuyamıyorumben.Viyanayolculuğundanbuyanaçokmuzamangeçti?Çokmuövdümmutluluğumu?

Sütletereyağdeğildesenmigerekiyorsunbana?Nedenlerinhiçbiribunlardeğildirbelki,ama,güzelgeçmiyorgünlerim.

Üçgündürtekbaşınaoturmanınmutluluğunudayitirdim,bizimkilerinyanınataşındımgene.(Onuniçinçabukgeçtielimetelgrafın.)Tekbaşımaoturmakdeğildibenimutlukılanbelki,yalnızodeğildi,eliminaltındaikieviminolmasıönemliydi:Birindegünü,ötekinde,dahauzakolanındaakşamıvegeceyigeçirmek.Anlayabiliyormusun?Benanlamıyorum,amaböyleişte.

Ah,odandakiodolap!Đlkçekişmemizonunyüzündenolacak,biliyorum.Ben:“Atalımşunudiyeceğim,sen:“Hayır”

diyeceksin.Ben:“Yao,yaben”diyeceğim,sen:“Benziyorsunuzbirbirinize,amabendolabıisterim”diyeceksin.“Peki”

diyeceğim,ağırağırbasamakları(hangibasamaklarıdersin?)ineceğim.-Tu-na’yıboylamadımsa,dahayaşıyorumdemektir!Sevmiyordadeğilimdolabını,amagiymehergünpgiysiyi.Eskiteceksin,banabirşeykalmayacak.

148

Demekçıkıyorsunyolculuğa,amavizenialamamışsındaha.“Gel”dediğimdegelemeyeceksinanlaşılan,bugüvenideyitirdimböylece.Birdeuyuyayımistiyorsun.Yadoktor?Neredeo?Yokortalardagene.

Kongreiçinözelbirpulçıkarmışlar,bendevarsanıyordum.Amabugün“Kongrepullan”diyebayağıpulgetirdiler,üstlerinekongredamgasıvurulmuş,okadar;budamgadanötürüdeepeypahalı,delikanlınınanlayacağınısanmıyorum.

Birtanekoyacağımhermektuba,pahalılığındanötürühemhergünteşekkürünüduyayımdiye!

Gördünmüişte,kalemucunbitmiş!NedenVi-yana’dakivaktimizidahaiyigeçirmedik?Sözgelişi,nedenhepokâğıtçıdakalmadık?Negüzeldiorası,biznetürlüyakındıkbirbirimize.

Alıkçaettiğimşakalarıanlatmasakındolaba.Odandaduranherşeyiseviyorum,çılgıngibi.bilbunu.

Doktorneoluyor?

Opultoplayandelikanlıyıçoksıkmıgörüyorsun?Kurnazcasorulmuşbirsorudeğil,öylegörünüyorsada.Uyumayıncainsan,nesorduğunubilmedensorar.Durmadansormakgelirinsanıniçinden,uyuya-mamakdemek,birşeyleröğrenmekdemektir,zaten;sorularakarşılıkbulunsakaçarmıkişininuykusu?

Đpesapagelmeyenbusözlernesaçma,değilmi?Alabildinmipasaportunu?

149

Salı

Cumagünüyazdığınbirmektupgeldi;perşembegünüyazdınsasorunyok,yoldayitirilmişolmasında.

Benimiçinyazdıklarınkorkunçbilgiççeşeyler,birşeyekleyecekdeğilimonlara,dokunmayacağım,olduğugibikalsın.Biryerinedokunmakistiyorumyalnız,seninsöylediğindendahaaçıksöylemekiçin:Mutluluğumsurdadırbenim!Bütüninsanlar-önemlibulduklarımbaştagelirelbet-iyidirbence,kafamla,yüreğimleinanırımiyiolduklarına…(Birigirdiiçeri,korktubenigörünce,boşluğadalmışbukonuyuyansıtanbiryüzleoturmuşumda…)Amabedenimiinandı-ramamnedense,gerektiğizamanbütüninsanlarıniyiolabileceklerineinandıramambedenimi,ürker,siner,bukorkusundankurtulmakiçinbirdenemeyegiriş-mektensesaklanacakdelikarar.

Mektupyırtmayabaşladımgene,düngeceyırttımbirtane.Benimyüzümdençokmutsuzsunöylemi?(Başkaşeylerindepayıolmalıbunda,birbirinietkilerherşey.)Çekinmç,giderekdahaaçıksöyle,birdenolmazelbet.

Dündoktoragittim.Umduğumçıkmadı,doktordaterazideiyileşmişbulmadıbeni,amakötüleşmişdebulmadılar.

Hemengitmeliymişimburadan,GüneyĐsviçre’yisalıkverdi,durumuanlatıncaaklıyattı,benbirşeydemeden,Avusturya’daikisanatoryumadıver-150

di:Dr.Frankfurter’inyönettiğiGrimmenstein’dakiy-le,WienerWaldSanatoryumunu;postadurumlarınısöyleyemedi.Senöğrenebilirmisin?Bireczaneden,yadabirdoktordan?Telefondefterindendebilgiedinebilirsin,amaacelesiyok.

Gideceğimdebellideğilzaten.Yalnızciğerhastalarınıalanyerlerdirburaları,gecegündüzöksüren,durmadanateşiçıkanbüyükyapılar.Etizorlayedirirlerinsana,zorlaiğneyaparlar,karşıkoyacakolsan,cellatkılıklıadamlaratutturupgenedeyaparlariğneyi,sakalınısıvazlayanYahudidoktorlardasesçıkarmadanbakarlar,acımazlar,neYahudiye,neHıristiyana.

Sonmektuplarınınbirinde(yenidenokumayıgözealamıyorumbumektuplarını,şöylebirokuduğumiçiniyianlamamış

olabilirim,öylesanıyorum)işinbitmeyeyüztuttuğunuyazıyorsun.Gerçekmibu?Yoksageçicibirüzüntününpayımıağırbasıyor?

Birdahaokudummektubunu,“korkunç”sözünügerialıyorum,nedeolsakimiyerinieksik,kimiyerinideçokyazmışsın;öyleysemektubunyalnız“bilgiççe”yazılmış.Güçtüryaşayanlarahortlaklarla“köşekapma-ca”oynamak.

Blei’la(*)birlikteydin,demek.Neâlemdeo?Anlıyorumsaçmabuluşunu,ikiyönarasmdabocalanır,haklısın!Çünkügüzelyanıvardır,yalnız,aşağıyukarıellibinkilometreötedeolurdagelmemekiçindirenirse…HeleSalzburg’unçanlarıdaçalmayabaşlayıncabinkilometredahaöteyekaçar…neolurneolmazdiye!

(*)FranzBlei:Romana.-Çevireninnotu.

151

Çarşamba

Casanova’nınzindandannasılkaçtığınıbilirmisin?Bilirsinelbet.Amazindandakiyaşamınkorkunçluğu,üstünkörüanlatılmıştıröyküde:Venedik’inyu-karlarmdabiryerde,karanlık,ıssızbirzindan…DaracıkbirkerevetinüstünetünemiştirCasanova,dizlerineçıkacaksunerdeyse,çıkıyordakimivakit,amaenkorkuncu:Kocakocafareler,bütüngecebağrışarakgidipgelirler,kemirirler,koparırlar,birşeylerçekerler…Yasabırsızlıkları?Đnsanıngüçsüzkalıpkerevettendüşmesinibekleyişleri?(Yaşamakiçingirişilenekmekkavgasıdırbu,yanılmıyorsam.)Mektubundaanlattıklarınbunabenziyorişte.Korkunç,anlaşılmasıdagüçbiraz,üstelikelletutulacakkadaryakınveuzak,kişininkendigeçmişigibi.Yüksekbiryeretünemişimbende,sırtımacıyor,ayaklarımuyuşmuşbeklemekten,biryandandakorku.Yapacakbaşkaşeyolmayınca,isteristemezobüyük,okarafareleriseyrederinsan,gözlerikamaşırkaranlığıniçinde;öylebirangelirki,bilemezsinartık:tünediğinyerdemisindaha,yoksadüşüphapıyutmuşmusun?!Yapma,anlatmaböyleşeyler,kalkgelburaya,nedemekbütünbunlar?Gelburaya.“Hayvancıklar”seninolsun,amabirşartla:yanımasokmaonları.

(*)

(*)Mektubunsolyanındayapılanbirçıkıntıda:“Herşeyerağmendeyimibumektubagerekirdiişte,deyiminkendidegüzel,değilmi?“Rağmen”debirçatışma,biryaşamvar,oysa“herşey”debiryokoluş.

152

Doktorunsözüedilmeyecekmiartık?Oysa,doktoragideceğinesözvermiştin,tutarsındasözünü.Kangelmiyordiyemigitmiyorsun?Beniörnekalma,benimleölçülemeyecekkadarsağlamsınsen;benhepbavulunutaşıyacak“bay”olarakkalacağım(sınıfayrılığıanlaşılmasınsakın,öncebayhamalıçağırır,bavuluntaşınmasını“bay”ricaeder,çünkübavulunutaşımayagücüyetmezdeondan…Geçenlerde-geçenlerde!-bavulumutaşıyanhamal,benhiçsesimiçıkarmadansözebaşlamıştı,beniavutmakiçinolacaktıanlaşılan;benonunakılerdiremediğiişlerigörürmüşüm,amabavultaşımakdaonunişiymiş,hemdeonahiçdeağırgelmiyormuş,falanfilan;benimdekafamdanbunabenzerşeylergeçiyordu,amadilimvarıpsöyleyemezdimelbet.)Nediyordum?Đkimizindurumundayokbenzerlik;bendenasılbaşladığımdüşünmektendealamıyorumkendimi,düşündükçeüzülüyor,doktoragitmemgerektiğinibirkezdahaanlıyorum.Üçyılönceydi,hiçciğerhastalığıçekmemiştim,hiçbirşeyyormazdıbeni,saatlerceyürüyebilirdim,yorgunluğunsınırınayaklaştığımıbileanimsamıyorumogünler(a-madaldırdımmıydıkendimidüşünülere-ogünlerde-hemenyoruluyordum),sonrabirdenbire,ağustostabirgün-tamyazortasıyani,sıcak,güzel,kafamdanbaşkaherşeyolmasıgerektiğigibiydi-kırmızıtü-kürdüm,özelyüzmehavuzundaydım.Tuhafımagitti,ilginçdebulmuştum,birsürebaktığımıanımsıyorum,sonraunutuvermiştim.Derkensıksıkolmayabaşladı,nevakittükürecekolsam,kırmızıtükürüyordumartık,elimdeydisanki.

Đlgiçekicibiryanıkalmamıştı,bayatlamıştı,önemdevermiyordum.Gitmişolsaydımdoktora?Amabelliolmaz,belkisonugenebuolur-153

IPtes.

du-nevarki,ağzımdankangeldiğinibilmiyordukimse,benbilebilmiyordum,meraklanıpüzülendeyoktu.Amabugünseniniçinüzülenbirivar,Milena,yalvarırım,daktoragit.

Kocanınbanayazmakisteyişituhafımagitti.Dövecekmibeni,boğacakmı?Anlamıyorum,gerçektenanlamıyorum.

Đnanıyorumsenindediklerine,amagetiremiyorumgözümünönüne,elimdedeğil!Onuniçindeilgilenemiyorum,çokdahasonralarıolacakbirolaymışgibialıyorum:Hanisenburdaolursunda,bana“Dinle,bak”dersin,“Viyana’dagürültükoptu.”Đkimizpenceredenbakardık,telaşlanmamıziçindeenküçükbirnedenolmazdıelbet.

Yalnızşuvar:Gelecektensözaçarken,benimYahudiolduğumuunutuyorsunzamanzaman.TehlikelidirYahudiırkı,seninayaklarınakapanmışolsabile.

Çarşamba

“Birgereksinmeduymadançıkmazsınyolasen.”diyorsunmektubunda,geçiyorum,durmakistemiyorumbununüstünde,önemikalmadıartık,acıtıyordabiraz,genedehaksızdeğilsinpek,cumartesiakşamkimektuplapazarsabahkiböylesineumutsuzolurmuyduyoksa?Hemsonra,cumartesiyekavuşuyoruzbirbirimizebelkide.(Üçtelgrafınilkinipazartesisabahıdahaalmamışabenzersin,üçüncütelgrafıvaktindealsanbari.)154

Babanınyazdıklarınaüzülmenişöyleyorumluyorumancak:Uzunzamandırsürüpgelenbuüzücüilişki,heryeniaçıklamadaseniyenidenüzecek.Yoksamektuptayenibirşeyyok.Benki,babanınbaşkamektubunugörmüşdeğilim,banabileyenibirşeysöylemiyor.Candanyazılmış,zorbacabirazda,zorbaolmasıgerektiğineinanıldığıiçinöyleyazılmış,belkideyüreğebaşkatürlüseslenilmez.Attığıimzayahiçönemverme,zorbanınbirgösterisio;“yazık”ve“çoküzülüyorum”gibisözlervarkibiryerinde,herşeyihoşgösteriyor.

Senianlamamışolmasıüzmüştürsenibelki,onaneyazdığınıbilmiyorum:amaunutmaki,aranızdabiranlaşmazlıkvarzaten,osanayardımakoşmayı“doğal”buluyor,sense“hiçdoğalolmayan”birdirenmetutturmuşsun.

Şimdideonaneyazacağınıbilmiyorsun.Dahadoğrusu,nekarşılıkvereceğinibiliyordun,bulmuşsunvereceğinkarşılığı,öyleyazıyorsunbana.Tuhafbiraz.Babanayazdıktansonrabanasorsaydın,“Bilbakalım”deseydin,“neyazdım?”

Gözümükırpmadanbilirdimverdiğinkarşılığı.

Kocanlabenimaramdabirayrımgöremezbabanelbet.Avrupalızencileriyüzlerindennasılayıra-mazlarsabizideöyleayıramazlar;bukonudakesinbirşeysöyleyemeyeceğinegöre,nedensözünüettinöyleyse?Sonranedenyalanabaşvurulsun?Gözüsendenbaşkaşeygörmeyenbiri,merakla,yürekçarpıntılarıiçindeyaşamanıgözlerken,babanındedikleriniduysaşukarşılığıverirdi,sendebunuyazmalısınonayanılmıyorsam.“Bütün‘salık’verdiğiniz,bütün‘belirli155

koşullar’gereksizdir.Milenakendiyaşamınıyaşıyor,başkatürlüyaşamakelindedeğildir.Sevinçdolubiryaşamdeğilbelki,ama‘dinginveesenli’.Sanatoryumdadahaiyisiolamaz.Milena’nmtekdileği:bunuanlamanız,başkadileğiyoksizden,düzensağlamaktandavazgeçin;yalnız,kaçmayınondan,açınyüreğinizi,ikieşdeğerdeinsangibikonuşunkarşılıklı,tartışın.Göreceksinizki,hafifleyecek‘üzüntüsü’,‘acımanız’dagerekmeyecekartık.”

Babanavereceğinkarşılık,doğumgününerastlıyorsaneolur?Doğumgünündenkorkmayabaşladımdersem,inanırmısın?Cumartesibulupbuluşamayaca-ğımızı,10Ağustostanöncetelgraflakuzum.

NeiyiolurducumartesiyeyadahiçdeğilsepazaraolabilsenGmünd’de!

Çokgereksiniyorgelmen,inan.Buluşmamızdanöncebuelinegeçeceksonmektubumdemektir.Biraydırhiçbirişeyaramayangözlerimsenigörecek!(Mektupokumayı,yadapenceredenbakmayısaymıyorum.)Çevirin,Almancaaslındandahaiyiolmuş;çöküntüler,boşluklarduruyordaha,bataklığabatmışgibiyürüyorkişi,ayağınıçekipkurtarmaköylesinezorki,“Tribuna”okuyucularındanbirigeçenlerdebana,“Akılhastanesindeçokincelemeyapmışsınız”dedi.“E-vet,kendiminkinde”dedim.Pekhoşunagitti“kendiakılhastanem”deyişim,bubuluşumdanötürüdeövdübeni!(Çevirideüçdörtküçükyeriyanlışyorumlamışsın.)

156

Çarşamba,gece

Şimdionadoğruyazıhaneyeuğradım,gelmiştelgrafın,inanamadımgözlerime,amatamam,benimkinekarşılıkişte:4.8.

günlü,sabahsaatonbirdeçekilmiş.Akşamyedidegelmiş,sekizsaatsürmüşancak,Telgrafınverdiğiavuntulardanbiride,hiçdeğilseyerceyakınızbirbirimize,yirmidörtsaatiçindealabiliyorumkarşılığını.Bukarşılıkherseferindede

“Gelemiyorum”olmayacakya!Genedeumudumukesmişdeğilim:GeceyiViyanadışındageçirmedendebuluşuruzdemiştim,almamışolacaksınomektubudaha,amabunukendiliğindendeçıkarabilirsin.Çıkmaizniyalnızbirayiçinveriliyor(sendedinlenmeyegideceksinbuarada),buküçükumudabelbağlayıpalayımmıbuizni,diyorum?Bilmiyorumki,dönüşbiletimidepeylememgerekir.

Amagereksinmeyecek,öyleanlaşılıyor,çokkesintelgrafın,çokönemlinedenlerinolmahgelmemeniçin.Üzülmeyedeğmez,neyapalım!Buluşmamızınnedenlikolayolduğunuanladıktansonradırki,önünegeçilmezbiristekolduseni

“hemen”biraysonragörmekisteğim.Seninelindeydibubuluşmayıgerçekleştirmek(yanlışanlama,suçlamıyorumseni,gelemediğiniçingelmiyorsunbiliyorum),senistemiştin,istemeyendegenesensin,bukonudahiçsözetmememgerekir;yalnızşuvar:Benisanagetirecekbiryolbulmuştum,karanlıktanaydınlığakavuşacaktım.Buyoluumutla,sevinçlekazmış,kendimdendebirşeylerkatmıştım.Benisanagetirecekbuyolaçıkmaküzereyken“gelmiyorum”sözüneçarpıyorumşimdi,sendeliyo-157

rumelbet.Birçırpıdayüreğimleaçtığımbuyolukapatmak,ağırağırdönmek,vazgeçmekzorgeliyorbiraz,elbetyüreğimsızlar.Genede-sözünüedebildiğimegöre-okadarzorgelmedianlaşılan.Çokbilmişbirköstebekgibiyeniyollaraçarımgerekirse,neyapalım!

Öylesanıyorumki,buluşmamızınöneminedünkümektubumdadokunmuştum.ÇokgerekiyordusenigörmemMilena,onuniçinçoküzüldümalıncatelgrafını;amabelkiöbürgünkümektubundabiravuntuvardır(*).

Çoksertikitümcevarbugünkümektubunda.“Sengelmezsinelbet,çünküsengelmeyi,sanagerektiğizamanabırakırsın”diyorsunbirincisinde.Gerçekpayıyokdeğilbunda,amayüzdeyüzdoğrudeğil;ikincitümceşu:“Hoşçakal,Franku”diyor,şunuekliyorsun:“Uydurmatelgrafıçekmeninanlamıkalmadıartık,çekmeyeceğim.”Genedeçektinotelgrafı,neden?“HoşkalFranku”demenkadaryersizbirşeyolamaz!BuikitümceyigerialabilirmisinMilena?Birincitümceninyarısınagözyumayım,amaikincisiniistemiyorum,olduğugibialonu.

Babanınmektubunuunuttumbusabahsanagöndermeye,özürdilerim.Meğerbusana,üçyıldıryazdığıilkmektupmuş!

Şimdigördüm,üzüntünüdahaiyianlıyorum.Amaseninbabanayazdığınmektuptadaçokyenihaberlervarki,bukarşılığıaldın,değilmi?

Üçüncübirtümcedahavarkimektubunda,obüsbütünbanakarşıt.Mideyibozanşekerlerdensözettiğintümce.

(*)Mektubunsolyanmayapılanbirçıkıntıda:“Nedenkarşıtolayımizinligitmene?Böylebirşeyinasıldüşünebilirsin?”

158

Perşembe

Nezamandırkorkusunuduyduğummektupsuzgünüm,bugünmüşmeğer,hemdehiçbeklemediğimbirzamanda.

Pazartesigünkümektubungerçektenönemliymişki,ertesigünüyazamadın.Neysebirdayanağımvarelimde:telgrafın.

Cuma

Kendimisanabeğendirecekbirgüçgösterisiyapıp,öncedosyayıgözdengeçirecek,sonrayazacaktımsana;amaolmadı,odamboş,banaaldırdıklarıyok,“a-damırahatbırakın”diyorlarsanki.“Derdibaşındanaşmış,görmüyormusunuz,gırtlağınabirşeytıkanmışgibi.”Dosyayıbiryanaittim,sanageldim,eğildimmektubunüstüne,ogünormandaolduğugibi.

Bugünmektupgelmedisenden,amakaygılanmıyorum,yalvarırımMilena,benitersanlama,seniniçinhiçkuşkulanmış

değilim,öylegörünüyorsada-çoğunluklaöylegörünüyor,haklısın-bunugüçsüzlüğüme,yüreğiminşımarıklığınaver;buyürekkiminiçinattığınıbiliyordaüstelik,amayücekişilerindegüçsüzdurumlarıolmuş;YanılmıyorsamHeraklesbilebirkezbayılmış.Seninönündedişlerimkenetli,

159

gündüzleribilegörebildiğimgözlerininönündeherşeyeboyuneğerim:Yokluğuna,üzüntüye,sıkıntıya,mektupsuzluğa,herşeye.

MutluyumMilena,beninetürlümutlukıldığımbusen!Partidenbirigelmişti;şaşma,bendepartilerdenbirindeyim.Adamtedirginettibeni,kızmasınakızdım,amaöylesineiyi,sevimli,şişman;üstelikAlmanlarınodoğruyüzlülerinden;şakadananlayan,hoşbiri,amasanayazmaktanalıkoymuştuyabeni,hoşgö-remiyordum.Ötekibölümlerigörmekistedi,tamodadançıkarken-sabrımtükenmişolacakki,-odacımektubunugetirdi,merdivendeaçtım,gözlerimeinanamadım,içindenbirdefotoğrafınçıkmazmı?Đnanılmayacak,doyumsuzbirmektupbu,hiçbitmeyecekgibigüzelbirşey;amaresmin,acınacakbirresim,gözyaşları,yürekçarpıntılarıiçindebakılabilirburesme,başkatürlübakılamaz.

Gençbiryabancıoturuyorkarşımda.Yukarıdayazdıklarımasonvermekiçin:BakMilena,yüreğimdesenolduktansonraherşeyegöğüsgerebilirim;mektupalmadığımgünlerkorkunçdiyeyazdığımabakma,doğrudeğilpek,zorgeliyor,güçoluyoröylegünler,ağırgeliyor,sualanbirkayıkgibi,battıbatacak,genedeyüzüyorseninsularında.Yalnızbirşeyegöğüsgeremem,seninyardımınolmadanbirşeylebaşaçıkamam:“korku”yla;bukonudaalabildiğinegüçsüzüm,enezim,incelemeyebileyetmiyorgücüm,batıvereceğimdibe.

Jarmilaiçinsöylediklerinbirçeşitacınmaduygusundan…yüreğinbiraraeleveriyorbeni,onuniçinböyledüşünüyorsun.

Đkikişimisayılırızbukonuda?

160

Yabenimkorkum?Kendikendimikirletmekorkusundanbaşkabirşeymi?

(Genebirigeldi,anlaşılanburadabitiremeyeceğimmektubu.)

Önümdekimektubunyüreğimesuserpmese,yazacağınısöylediğinobüyükmektuptanürkeceğimner-deyse.Neleryazacaksın,nelerokuyacağımomektupta?Parayıalıpalmadığınıyazhemen,elinegeçmediy-segeneyollarım,odageçmezsegeneyollarım,tüke-ninceyedeğinyollarım,tükeninceherşeygireryoluna,üzülme!

Çiçekçıkmadızarfıniçinden,anlaşılansondak-kadavazgeçtin,çokgördünbelkide.

Cuma

Tanışalıberiböylesinehastaolmadın,öylemi?Aşamadığımırakyollarhastalığınlabirleşincekendiminasılduyuyorumbiliyormusun?Sankiodanda,pencereileyatakarasındadurmadan,umutsuzgidipgeliyorum;senbaygınyatıyorsun,tanımıyorsunbeni.Kimselereinanamıyorum,güvenemiyorum,doktorlarabile.Đyileşmeniçinhangiyolabaşvurmalı,bilmiyorum.Elimdenhiçbirşeygelmedenşukapalı,üzüntülügöğebakıyorum:Geçmişyıllarlaeğleniyorsanki,odagerçekyüzünügösteriyor,umutsuzyüzünü,benimgibionundaelikolubağlı.YataktamısınMilena?Yemeğinikimgetiriyor.Neyiyorsun?Yabaşağrıların?Bubaşağrılarınıüstünkörügeçtinhep,elindeğerseanlat,n’olursun.Birarkadaşımvardı,DoğuYahudile-161

rinden,biroyuncuydu;heraltıaydabir,birkaçgünsüren,dayanılmazbaşağrılarınatutulurdu;başkahastalığıyoktu,sapasağlamdı,amabubaşağrılarıgeldimi,sokaktaolursaevlerinduvarlarınadayanıröyledururdu,hiçbiryardımdabulunamazdık,çevresindedolaşırbeklerdik.-Sağlamlarhastakişilerinsemtineuğramazlar,hastalardayüzçevirmiştirsağlıklıkişilerden.Sancılarınbelirlizamanlardamıgeliyor?Peki,doktornediyor?Nezamandırçekiyorsunbuağrıları?Đlaçdaalıyorsundursanırım?Kötü,çokkötü.Üstelik“yavrucuğum”dememedeizinverilmiyor.

Üzüldümgidemeyişine;anlaşılanhaftayaperşembeyeçıkabileceksinyola?Dağların,ormanın,gölünortasındaesenliğinekavuştuğunugörmemutluluğunabenermeyeceğim.Nedoymazbiriymişim,değilmi?Amayazık,dahabirkaçgünViyana’dakıvranmakzorundasın.

Davos’agitmeişinisonrakonuşuruz.Gitmekistemiyorum,hemçokuzak,hemçokpahalı,hemdegereğiyok.Prag’danayrılırsam-gerekiyormuşayrılmam-birköyegiderimeniyisi.Amakimalırbenievine?Düşünürümdaha,nasılolsaekimdenönceçıkamamyola.

DünStein’ı(*)gördüm,tanırsınbelki:KralAlp-hons’lakarıştırırlaronuhep.Biravukatınyanındaçalışıyorşimdi,benimlekarşılaşmışolmaktanpeksevinçliydi,görmeseymişbeni,telefonedipbirşeydile-yecekmiş.“Neymiş?”dedim.Birboşanmadavasındabenimtanıklığımıistiyormuş,buboşanmaişiylebirazdabenilgiliymişimde…Biryeredayanmakgeldi

(*)PaulStein:Praglıbiravukat.-Çevireninnotu.162

içimden.Meğerkorktuğumdeğilmiş:Birozanınanasıylababasıayrüıyormuşda;anasınıhiçtanımam,amaanasıDr.

Stein’dandilemiş,oğlunabirazgözkulakolaymışım,kötüdavranıyormuşanasına.Çoktuhafbirevlilikti

bu,anlatayım:Kadındahaöncebirbaşkasıylaevliydi,şimdikikocasındanbuoğlanagebekalıyor,amaçocukilkkocanınadınıtaşıyor,asılbaba-sımnkinideğil.Kadınboşanıpbuadamlaevleniyor;şimdiyıllarcasonra,ayrılıyorlar,adamistiyorayrılmayı,dâvabitmişbile.Amaevsıkıntısıyüzündenkadınbirtürlüçıkamıyorevden,boşanmışolduklarıbaldebirlikteyaşıyorlar.

Adamoralıdeğil,kadınevbulupçı-kamasabilebirleşmeyidüşünmüyor.Gülünçdenecekkadaracınacakinsanlarız.

Adamıtanırım,iyi,çalışkanbiridir.

Neistiyorsanyazkuzum,nekadarçokşeyistersenodenlisevinirim;herkitabın,hernesneniniçinegirer,Viyana’yagiderulaşırımsana(müdürünbunabirdiyeceğiyoktur),birsürüböylefırsatlarverbana.“Tribuna”daçıkanyazılarınıgönderemezmisin?

Đzinligideceğinesevineceğimnerdeyse,yalnızpostadurumusıkıyorbiraz.Oradakiyaşamını,evi,yolları,pencerendennelergördüğünü,yemeğinnasılolduğunu,herşeyiyazarsınbana,değilmi?Bendeoyerlerinyabancısıolmam,oralardadaseninleyaşarım.

163

Cumartesi

Şuarakızıyorumkendime,üzgünümdeüstelik;telgrafınıyitirdim,yitirmişolamamelbet,amaaramakzorundakalışımakızıyorum.Genedesuçsende,öylesinegüzelyazmışolsaydın,heirdakkaelimdeolmazdı,bulurdumşimdi.

Doktorunsözlerisuserptiyüreğime.Kanınhiçönemiyokmuş,“gördünmü?Bendeöyledememişmiydim?Đyidirdoktorluğum.Peki,ciğeriniçinnededi?Açkalmanı,yadayüktaşımanısalıkvermemiştirsanırım?Amabenisevmenebirdiyeceğiyoktur,değilmi?Yoksabenimadımhiçgeçmedimi?Bendenbirşeylerbulamadıysasende,inanmamdoktorundoktorluğuna.Kimbilir,belkidebenimciğerimdekıyarayıgörmüştürsende!

Korkulacakbirşeyinyok,değilmi?Sanayalnızbiraylıkbirdinlenmeverdiyseiyi,çokiyihemde.HaViyana’dakalmışsınhabaşkabiryeregitmişsin…Nediyeyim?Bütünumudunubuyolculuğabağladığınagöre,bendeinanıyorum,istiyorumgitmeni.

GeneViyanayolculuğu;bukonudayazdığın,şakaetmediğinzaman,sallanmayabaşlıyorum,yerkayıyorayağımınaltından,hadüştüm,hadüşeceğim.Düşmüyorum,amakötübudurum.Đçengellerinüstündedurmakistemiyorum,güçlüolmalarınaonlardagüçlü,amaalıkoyacakkadardeğilanlaşılan;budabenimgücümdengeliyor;dışengelleridahaönceyazmıştım.Buyolculuğuyapabilirimelbet,amayalanasığınarak,164

oysayalanabaşvurmakistemiyorum;buyalandankaçıştaonurlubirerkeğinçekingenliğiyok,birokulöğrencisininkorkusuvaryalnız.Sonradatuhafbirduygum,birönsezimvarbukonuda:Nasılolsa,diyorum,yakendimyadaseniniçinbirViyanayolculuğuvarsonunda,kaçınılmazbundan,işteyalanıozamanasaklamakistiyorum.Bukonudaikikezüstüsteyalansöylemeyienvurdumduymazöğrencibilegözealamaz.Zamanıgelincebaşvuracağımbuyalanadörtellesarılmışım,seninverdiğingelmesözünesarıldığıngibi.Onuniçinşimdigelemem.Đkigününgüveniyerine,nezamanolsagiderimolasılığıdaha

iyiMilena.N’o-lursunkes,anlatmabuluşmamızıngüzelliğini,eziyetediyorsunbana;dahasırasıdeğil…Amabiliyorum:isteklerinenzorlayıcısıdabu!

Yaçiçekler?Çoktansolmuştur,değilmi?Nekötübirzamanımarastlamıştıonlarıngelişibilemezsin,anlatamamda.

Max’laarandakianlaşmazlığakarışmakistemiyorum,seyircikalmakdahaiyi.Sen,yerdengöğehaklısın,amabak,birdeişişuyöndenal:Senyurtsuzdeğilsin,seninbiryurdunvar,dilersensırtınıçevirebilirsinyurduna-eniyisidebuanlaşılan,çünkünedeolsayüzdeyüzkopamazinsanyurdundan-AmaMaxyurtsuz,sırtınıçevirecekyeriyokdemektir.

O,durmadanbiryerarıyorkendine,biryurtyaratmakistiyor,hergün,hersaat,nerdeolursaolsun,isteryoldayürürken,isteryüzmekulübündegüneşlenirken,isterseninçevireceğinkitabıyazarken(belkiyazarkensinirlerienazgerginolduğuzamandır-amasen,zavallıcık,suçluluktankurtulmakiçinazyükalmadınsırtına:Görürgibiyimseni,çeviriyiyapıyorsun,eğilmişsinkâğı-

165

dmüstüne,boynunçıplak,arkandaduruyorum,dayanamayıpöpüyorumensenden…Kaçman’olursun,öpmekistemiştim…Đşeyaramayansevgiminbirgösterisiydibu.)evet,Maxböyleişte,durmadanonukurarusunda,sanayazarkenbile.

OnadavranışınnetuhafMilena?Genelolarakkendiniçokiyikoruyorsun,amaayrıntılardaonunbuyruğualtındasınsanki.Davos’agitmemi,birdeanamınbabamınyanındakiyaşamımıyazmışabenzer.Anlattıklarıgerçeğeuymuyorpek.

Bizimkilerinyanındaoturmaişiçokkötü,yalnızbirlikteoturmaktandeğilbu,oradakiyaşamım,oiyilik,osevgiçemberininiçindeyavaşyavaşerimem,çekilirgibideğil!Babamınmektubunuokumadındaha,sinekkâğıdınatutulmuş

birsineğinçırpınmasınıniyiyanlandavardırbelki;biriMarathon’dasavaşır,ötekiyemekodasında…SavaşTanrısıylayengiTanrıçasıheryerdevardır!Yoluyürümekneyeyarar?Evdeyemekyemenindahayararlıolacağınıbildiğimhalde…

Davosiçinbaşkazamanyazarım.Davos’agitmeyitekşeyiçinistiyorum:Ayrılırkenseniöpmefırsatınıbulurumdiye.

Cumartesi

“Đyivesabırlfyım,öylemi?Bilmiyorum,amaşunubiliyorum:Đyigeliyorböyledemen,bedenimebüeiyigeliyor,önündesonundabirtelgraf,birkâğıtparçası,neyazıkki,uzatılmışbireldeğil.Genedeyorgun,üzgünbirhavasıvar,yataktasın,belli.Bendeüzgünüm,bugündemektupgelmedisenden,genemektup-166

suzgeçtibugünümde;iyideğilsinanlaşılan.Telgrafıçekmekiçinpostayagidebildinmi?Belkidehiççıkmıyorsunyataktan?Odandasınhep?Bendeburadançokseninoodandayaşıyorum.Bugecedüşümdebiriniöldürdüm,seninyüzünden,korkunç,kötübirdüştü,kötübirgeceydi,yerliyerineanımsayamıyorum.

Geldimektubun,sevinçliyimartık!Çokaçıkseçikyazılmışbirmektup.Ötekilerdedahaazaçıkdeğildi,

amaötekilerdekiaçıklığıgörmektenkaçınıyordum.Hemsennasılyalansöyleyebilirsin?Oyüzyoksende.

Max’isuçlamıyorum,amagerçeğeaykırışeyleryazmışolacaksana.Hemistemiyorum,kimolursaolsungirmesinaramıza,karışmasınbize.Buyüzdenbiriniöldürdümbugece.Biri,hemdeyakınlarımdanbiri,sözarasında-

anımsamıyorumkonuştuklarımızı,amaaşağıyukarıbiribirişibitiremeyecek,sonunagetire-meyecekmişsözde-evetyakınlarımdanbiri,iğneleyicibirsesle:“ÖyleyseMilena’dır”deyinceöldürdümadamı…Hırsladöndümeve,anamheparkamdankoşuyordu,evegelincegenebunabenzersözleredildi,sonundakızdım,sesiminyettiğikadar:“Milena’yadiluzatırsanız”dedim,“kimolursaolsun”dedim,“babamdaolsaonudaöldürürüm,kendimide.”Uyandım,amaneuykuuykuyabenziyordunedeuyanışım.

Eskimektuplaradönüyorumgene,kızayazdığınmektuplarabenziyorkimi.Geceyazılanlarsabahyazılanlarınüzüntüsünütaşıyor.Geceyazdığınbirmektupta;“Herşeyolabilir,amabeniyitirmen?buolamazişte.”demişsin.Bilinmez,birazcıkzorlansaydı,olmayacakdediğinbuşeydeolabilirdibelki,belkioldudaböylebirzorlanma,belkibaşarıldıda…

167

Amabusonmektubunbirsolukaldırdıbana;iyi,ötekilerinaltındaezilmiştim,diridirigömülmüşgibiydim,kolumukanadımıkıpırdatmamakzorundaydım…Öyleya,belkidegerçektenyaşamıyordumartık.

Yazdıklarınşaşırtmadıbeni,bekliyordum,elimdengeldiğincekhazırlamıştımkendimi…Genedegelipçatınca,yeterincegüçlüolmadığımçıktıortaya.Ama,yığılıpkalmıyorkişihiçdeğilse.Durumunu,esenliğinianlattığınyerlerkorkunçMilena,dayanılmasıgüç.Helegitgeldeozamandüşünürüz.Umduğunesenliğekavuşursunbelki-hiçdeğilsegörünüştekavuşursun.Çokşeyummuyorum,amagüveniyorumsana.Zorlanmayagelmezdin,değilmi?Oysabenzorlamadımmıseni?Seni,doğaya,ormana,göle,iyiyemeklerebırakıyorum,bunlaryeterse,sorunyok.

Birkezdahaokudummektubunu,anımsadığımkadarışu:Bugünküdurumumlageleceğisözkonusuetmişsin.Babanabenimiçinyazdıklarınıelealırsak-birseferdahayazmıştım-mutsuzluğununnedenibenolduğumçıkarortaya…Benim,başkasıdeğilMilena,ben,ben,yalnızbenim-gözlegörülennedenlerigeçiyorum-benolmasaydım,senaltıayönceayrılmıştınbileViyana’dan,ozamanayrılmamışolsaydınbile,şimdiayrılırdın,biliyorumbunu.Viyana’danayrılmakistemediğinidebiliyorum,benolmasaydımdaayrılmakistemeyecektin,onudabiliyorum,amabenimoluşum,Viyana’dakalmanıistemedensağlıyorya!Uzağagitmeyelim,güç,anlaşılmazsorunlarıçözmeyeuğraşmadan,enkolayınıalalımele:Kocandanbirkezdahaayrılmıştın,onubırakıpbirkezdahagitmiştinbiryerlere;bugünküdurumkarşısında;bugün-168

küzorlanmakarşısındadahadakolayolurduonubırakman…Amabırakmışolmaniçinbırakmakbaşka,başkasınıngönlünüetmekiçinbırakmakbaşka,değilmi?Bütünbutartışmalarneyeyarar?Yalanıortadankaldırır,okadar.

Đstediklerinialırımelbet.YünlüleriViyana’danalsandahaiyiolursanırım,çünküburdaçıkışizniisterler.(Geçenlerdekitaplariçindeistemişlerdi,amasonrabaşkabirpostayagitmiştim,oradanistememişlerdi!)Alacağımyerdensorarım,onlarbilirler.Parayıazarazarmektuplarıniçinekorum,“Yetti”dersen,hemenkeserim.

“Tribuna”dergisiniokumamiçinverdiğinizinesevindim.Geçenlerdepazardı,birkızgördüm,“Tribu-na”yıalıyordu,modahaberleriilgiçekiyoranlaşılan.Kıziyigiyinmişdeğildi,kötüdesayılmazdı;iyicebelle-seydimilerdekideğişmesinigözleyebilirdim.ModahaberleriniküçümsemeMilena,haksızlıkedersin.Çekinmedenokuyabileceğimeseviniyorumşimdi.

(Gizligizli,sanasöylemedenbirkaçkezokumuştumdahaönceleri.)

169

Cumartesi

Birşeylerolacaktıbumektupta,biliyordum,ötekimektuplarındadasezinliyordumbirşeyler,gözlerindendeokunuyordu

-bupırılpırılbakışlıgözlerneyigizleyebilirki?-alnındakikırışıklardabilevardı;nezamandanberibekliyordum.Bütüngünükapalıperdelerinardında,uyku-düş-korkubunaltısıiçindegeçirenbiri,geceperdeleriaçıncakaranlığıgörüpşaşmaz,bendeşaşmadım.Kendininasılyiyipbitirdiğini,nasılkıvrandığını,kurtulamadığıngünübiliyorum,görüyorumMilena!Ateşleyelimmidinamitfıçısını?Söyleyeyimöyleyse:Kurtulamayacaksında,kurtulamazsınMilena.Amasesçıkaramıyorum,kalolduğunyerde,diyemiyorum…Tersinidesöyleyemiyorum,karşısındayım,çoksevdiğimzavallıgözlerinebakıyorumyalnız.(Gönderdiğinfotoğrafyürekleracısı,bakmaküzüyor,amayüzkezdezorluyorbakmamiçin;elimdenalmayakalksalar,ofotoğrafınıvermemekiçinongüçlükişiyledövüşürdüm.)Yazdığıngibigüçlümüyüm?

Bilmiyorum…Anlaşılanbirtuhafgüçlülüğümvar.Kesinolmaz,amakestirmebiranlatışlaşöylediyebiliriz:Ezgiyoksunluğumdangelenbirgüçlülükbu.Genede,şumektububitirmeyegücümyetmeyecekişte.Sevgiylekarışıkbirüzüntüdalgasıalıpgötürüyorbeni…Yazamayacağımartık.

170

Pazargecesi

Đnandırmakiçinönesürdüğünnedenlerdeötedenberibenitedirginedenbirşeyvar.Yanlışyargıyavardığınbusonmektubundaapaçıkgörünüyor.Birlikteinceleyelim:Kocamıbırakamayacakkadarçokseviyorum,dersen,inanırım,hakdaveririmsana.(Gerçeğisöylüyorsunçünkü.Benigözönündetutarakdaböyledavranmangerekir…Kocanıbenimyüzümdenbırakacakolursan,korkunçbirşeyolurdubenimiçin.)Kocamdanayrılmakönemlideğilbenimiçin,amabirtakımiçleknedenlerdenötürü,obensizyaşayamaz,dersen,geneinanır,genehakveririmsana.Gelgeldim,obensizyaşamıngüçlüklerinegöğüsgeremez,onuniçinonubırakamam,dersen,bunedenideenönemlinedendiyegösterirsen,inanmakzorolur.Bu,yadahaöncekinedenleriörtmek(güçlendirmekiçindemiyorum,ötekinedenleringüçlenmelerigerekmiyor)yada-senindedokunduğungibi-us’ungülünçoyunlarındanbiridirki,tepedentırnağasarsarbizi.

ĐP

171

Pazartesi

Düngeceyazdıklarımabirşeylerdahaekleyecektimki,dörtmektubungeldi.Hepsibirdengelmedi:Baygınlıkgeçirmiş

olduğunubanayazdığınaüzüldüğünmektubunöncegeldi;aydıraydmazyazdığınlaöteki,oçokgüzelolanıbirliktegeldi,birazsonrada“Emdie”işiniyazdığınmektubun.Günkoymuyorsunmektuplarınaartık,onuniçinbdmiyorumsırayıpek.

“Strach-Touha”(*)sorusunuönceelealıyorum;tamverebilecekmiyimkarşdığım,bdmiyorum…Dahasonrakimektuplarımdadönersembukonuya,belkidahaiyianlatabilirim.Babamayazdığımmektubuokumuşolsaydın,biryardımıolurdu(gereksizkötübirmektuptur).Gmünd’egelirken,getiririmomektububelki.

“Strach”de“Touha”yı,seninyaptığıngibidaranlamlaalırsak,sorunolarakgüç,amaaçıklanmasıçokkolaybirşey.

Böyleceyalnız“Strach”ımvar.Onudaşöyleanlatabdirim:

Đlkgecemianımsıyorum.OzamanlarZ.Soka-ğmdaydıevimiz;karşımızdahazırgiysisatanbüyükbirdükkânvardı…

Satıcıkızlardanbirikapınınönündedururduhep;benyukardaodamda(yirmiyirmibiryaşlarındaydım),biraşağıbiryukarıdolaşarak,sinirlerimibozan,benihiçdgdendirmeyenbirtakımşeyleröğrenmek,sınavahazırlanmaktaydım:Yazdı,çoksıcaktıhava,çekdirgibideğddi;buaylarolacak;Romahukukunugeveleyerekpencereninönündedururba-

(*)Çekçedir:Korku,özlem(yadaistek).-Çevireninnotu.172

kardımkıza…anlaşmıştıksonunda.Akşamsekizdebuluşacaktık,amabenkapıyaçıktığımdabirbaşkasıbekliyordukızı,nedeğişirdi?Herşeydenkorkuyordum,buadamdandakorktumdu,olmasaydıdakorkacaktımondan.Kızonunkolunagiripuzaklaşırken,banaişmaretti,bendearkalarındangittim.Biryeregirdiler,bendegirdim,yakınlarındabirmasayaoturupbiraiçtim;çıktdar,bendeçıktım,kızınevininönündeadamayrıldı,kızevegirdi,birazsonraçıktı,benimlebirotelegeldi.Bütünbuolupbitenler,dahaotelinönündeykenbde,kamçdayıcı,çarpıntdıvepisti,oteldededurumpekdeğişmedi.Sabanakarşıoteldençıktığımızda,havagenesıcaktı,genegüzeldi,köprüdengeçerkenmutluydum,amabumutluluğumbedenimindinlenmişolmasındangeliyordu,dinmiştibağırıpçağırması.Buişiçokdahapis,çokdahatiksindiricisanmıştım,böyleolmayışıdamutlukdıyordubeni.Đkigecesonragenebuluştumduokızla,dkgecekigibiydigene,herşeyiyiydi,iyivegüzel.Amasonrayazlığaçıktığımızda,birbaşkakızlatanışmış,onunlabirazgönüleğlendirmiştim;Prag’adönüncebirdahabakama-dımdıosatıcıkızınyüzüne,teksözcükedemedimdi,düşmangibigörüyordumonu…Oysaiyibirkızcağızdı,sevimliydi;butürlü

davranışımıanlamamıştı,şaşkınşaşkınbakardıarkamdan.

Rızanedendüşmanke-sdmiştimbdiyormusun?(Nedenibudeğddielbet.)Elindeolmadan,istemedenbirşeyyapmış,pisbirsözcüketmişti(yüzdeyüzbuolamazdınedeni).Amahemenoracıktabdiyordumki,usumdabutakdıpkalacaktır;unatamayacaktımhiç;genedebdiyordumki,yadabddiğimisanıyorumki,görünüştegereksinmeyen,amabudurumlardayüzdeyüziçtengelen,önünegeçdemeyenbiritkiylesöylenenbuiğrendiricisözcüğüduymakiçin(davranışından,konuşuşundansezinle-miştim)yenemediğim,dönülmezbiristekleatdmıştım173

kucağına…Yoksabütüngücümlekarşıkor,girmezdimonunlaotele.

Hepböyleolurişte.Bedenimyıllarcabekler,çıkarmazsesini,amasonrabirgündayanılmazözlemlerlesarsılır;tiksinç,pis,bildikbayağılığıister,yalnızonuarar.Buradakilerineniyisindenbiletuhafbirtatkalmıştırbende,kötübirkoku:birazkükürt,birazdatamu.BuitiliştebengiYahudiliktenbirşeyvar,pisbiryaşamdaşaşkınyürümeninşaşkınsendeleyişi,şaşkınbirçekiliş.

Amaöyledegünlerimolduki,yalnızbedenimdeğil,hiçbirşeyimrahatdeğildi,amabirbaskıaltındaezilmiyordum,iyiydim,durgundum,umudunverdiğibirtedirginliğimvardıyalnız.(Bundangüzeltedirginlikolurmu?diyeceksin.)Böylezamanlarımda-nekadarsürdüğünüanımsayamıyorum-hepyalnızdım.Böylegünlerimşimdideoluyor,amayalnızdeğilimartık.Onuniçin,yalnızelletutulacakkadaryakınolmandeğil,seninyaşamımdaoluşun,benirahat-rahatsızkılıyor.Bayağılığıonuniçinözlemiyorum.Meran’dakiilkgünlerde,istemedenodahizmetçisinikandırmakiçinnelertasarlamıştım…dönüşümeyakın,çokuysalbirkızcağızçıkmıştıyoluma,amanedediğinianlayabilmemiçinöncesözlerinikendidilimeçevirmekzorundakalıyordum!)Bayağılıkdagörmüyorumartık,pisdedeğil;dışınçekiciliğiyokki,içtengelenyaşamiçingerekenbiristekvaryalnız,kısacası:havadabirşeyvar,cennetteişlenenilkgünahtakihavanınkokusundanbirşey.Evet,buhavadanbirazvarişte,buyüzden“touha”yok,ohavatamolsaydı,“korku”daolmazdı.

Biliyorsunartık.Gmünd’degeçireceğimizgecedenbelkibuyüzden“korku”yordumbiraz,amabu“korku”bildiğimizkorkuyetmezmi?-OPrag’dadavar,yalnızGmünd’evergibirkorkudeğildiki.-

174

Emilie’denanlatbakalım,mektupelimegeçerdaha.

Parakoymuyorumbugünmektuba,yarıngönderirim.Buönemlibirmektup,elinegeçmesiniistiyorum.

Bayılmandaötekilerinyanısırabirbellilik,başkabirşeydeğil.N’olursungelGmünd’e.Yağışlıolursagelmeyecekmisin?

Bilmişol:BenpazarsabahıGmündIstasyonundayım.Pasaportiçinsoruşturdunmu?Pasaportistemezsana,amaolsun.

Burdanbiristediğinvarmı?(SendokuzubirazgeçeolursunGmünd’de.Avusturyalıolduğunagörehiçgirmegümrüğe,boşunavakitgeçirme…saatlercebekleyememseni,karşılaştığımızdasöyleyeceğimtümceyidurmadankendikendimemırıldanamam!)

Stassa’nınsözünüetmişsin,gitmemimiistiyorsun?Prag’daolduğunusanmıyorum.(Prag’daolsadahagüç

giderdimya.)Bukonuyubirdahayazmanıbekleyeceğim,yadaGmünd’desöylersin.L.içinsöylediğimiyanlışanlamışsın.(Nebelli!-

eğlenmiyorum,kıskanıyorumbelki,hayırkıskançlıkdadeğil,alıkçabirşaka)L.herkesikötüler,herkesiçin“alık”,

“düzenbaz”yada“yosma”der.Yalnızseniadınlaanar,yalnızsenisaygıyadeğerbulur.Hoşumagittiğiiçinsözünüetmiştimsana,onubiraztemizeçıkarırdiye.Haksızlıketmeyeyimadama,birkaçonurlukişidahavardıronungözünde:O

zamankikayınbabası,baldızı,kaynı,nişanlısınıneskinişanlısı,onlarıdaöverdi.

Bugünkümektubunöylesineözgün,üsteliksıkıntını,üzüntünübellietmemekiçinöylesinedekapanıkki,neyapacağımıbilmiyorum.Çıkmamgerekirseodamdan,olduğumyeredönmekiçin,merdivenleriinipçıkarımbirkez,masanınüstünde

“BendepazaraGmünd’deyim”diyentelgrafınıbulurumozamanbelki.Amahiçbirsalkıyokdaha.

175

Pazar

Telgrafın.Evet,iyiolacakbuluşmamızöyleanlaşılıyor.Yoksa,birdüzenegirebilmemiziçinkimbilirnedeğinuğraşmamızgerekecektidaha?Aramızanelergirdi?Önümüzügöremezolduk.Ötekisıkıntılarınınyanısırabirdebu,seninedenliüzmüşolacak.Çoktanönünegeçebilirdim,apaçıkortadaydı,amakorkuağırbastıydı.Bendeyaiansöylemedimmisanki?

Banayazılmamışolduğunuyüzdeyüzbildiğimmektuplarakarşılıkvermeklebendeyaiansöyledim.Buçeşit“yalan”

mektuplaraverilenkarşılıklardanbiriGmündyolculuğunuzorlamışolmaz,umarımki.(*)Bumektubumabakaraküzgünsanmabeni;söyleyeceksözbulamıyorum,neyapayım.Öylebirsessizlikçöktüki,busessizliğiniçineseslenemiyorinsan.Neyse,birlikteyizpazaraya…beş,altısaat…Konuşmakiçinçokaz;susmak,eleletutuşmak,bakışmakiçinyeter.

(*)Tuhafbirolaydıbu:OaraPrag’da,birçokkimseyemektuplargelmişti.YazıtıpkıMilena’mnelyazısıydı,amabumektuplarıyazanMilenadeğildi.

176

Pazartesi

Trendurumu,umduğumdandaiyiymiş!Đkiyolvar;birincisi,amabunupektutmuyorum,şu:Burdancumartesiöğledensonrasaat4.12’deyolaçıkabilir,gece11.10’daViyana’daolurum.Yedisaatimizvardemektir,çünküpazarsabahıyedidedöneceğim.Yedisaatimizvarderken,birgeceönceuyuyabilmişsem!(pekummuyorum)Uyuyamamışsam,karşındabitikzavallıbirhayvanbulursun.

Đkincisi,kibudahaişimizegelir;şu:(trençizelgesiniinceleyinceanladım)Gene4.12’deburdanyolaçıkıyorum,ama6.28’deGmünddeolabiliyorum.Pazarsabahıekspresledönsembile(10.46’da)onbeş

saatimizvardemektir;buonbeş

saattenbirkaçınıuykuyadaayırabiliriz.Durdahaiyisişu:Öğledensonrasaat4.38’dePrag’akalkanbaşkabirtrenvar,onunladönerimPrag’a.Ozamanyirmibirsaatbiraradayız-düşün!-BunuherhaftayapmakdaelimizdeMilena.

Yalnızbununbirsakatyanıvar,pekönemlideğil,neolurneolmazsenbirsoruşturgene.GmündtrenistasyonuÇek,oysakentAvusturya!ĐstermisinAvusturyalıolarakÇekistasyonundangeçmekiçinsendenpasaportistesinler?Pasaportsaçmalığınıbudenliazıtmışlarmıdırbilmiyorum;amaolamazcanım,çünküozamanGmündlülerindeViyana’yagidebilmekiçinÇekvizesialmalarıgerekecek,bukadarı

177

daolmazartık.Busankibizekarşıtyapılmışbirşeyolurdu.Gmünd’debelkibirsaattençokgümrüktebeklememgerekecek,yetmezmibukadarı?Yirmibirsaatimizböylecekısalmışoluyorbile.

Buönemliyolculuğunyanısıra,yazacakbaşkaşeybulamıyorum.Benibugündemektupsuzbırakmadığıniçin,sağol.

Amayarın?Telefonetmem,hayır;yüreğimağzımageliyortelefonda;kolaydadeğiltelefonetmek(geçenlerdesormuştum),nasılolsabuluşuyoruzartık,değilmi?Ottlabugünvakitbuluppasaportumiçingidemedi,amayarınyapacakoişi.Pullarıiyikullanıyorsun,anlıyorum.(Ekspresmektuppullarınıkimbilirnereyekoydum,bulamıyorumbirtürlü,söylediğimzamanağlayacaktıadamnerdeyse.)Pullariçinistediğimteşekkürüpeksudanalmışsın,ziyanıyok,bunadaboyuneğerim.“Legio”pullandagöndereceğim.-Öyküleranlatmayaheveslideğilimbugün.Başımıniçibirtrenistasyonunuandırıyor:birsürütrenkalkıyor,birsürütrengeliyor,gümrükişleri,sınıryoklaması;vizemigörmekistiyorlar,amavizemtamambusefer,“buyrun!”diyebileceğim.Onlarda:“Çıkabilirsiniz!”diyecekler.“Lütfen”diyeceğim,

“şukapıyıaçarmısınız?DışardaMilenabekliyor”Gücümyetmeyecek.“Aman”diyecekler,“buyrun,buyrun,özürdileriz,bilmiyorduk.”Veaçılacakkapı…

178

Salı

Doğumgününiçinhiçdehazırlıklıdeğilim…Hiçuyuyamadım,başımateşgibi,gözlerimyanıyor,şakaklarımzonkluyor,üsteliköksürüyorumda.Uzuncabirdilektebulunamayacağımöksürmeden.Dileğimdepekyok,amaşuyeryüzündesenvarsın,şükrediyorum,sevinçliyim;şukocayeryüzündesenibulacağımıhiçummamıştım-görüyorsunya,benimdeyaşambilgimönemlideğil,yalnızaramızdaküçükbirayrımvar;senkabuletmiyorsun,benediyorum-senibulduğumiçinteşekküretmekistiyorumsana(yetermisanki?).Öpmekistiyorumseni:hoşlanmayacaksıngene,istasyondaöptüğümzamandahoşlanmamıştın,biliyorum.(Bugüntuhafbirdirenmemvarnedense.)Songünlerimpekkötügeçmedi,iyigünlerimbileoldu,helegeçenhaftaçokönemlibirgünümoldu:YüzmeOkulununbitmektükenmekbilmeyenkocahavuzundabirturyapıyordum,akşamolmuş,kalabalıkkalmamıştı,genedebirsürüinsanvardı:yüzmeöğretmenlerindenbiri-benitanımayanı-yanmayöresinebakınarakbanadoğrugeldi,biriniarıyorolmalıydı,benigörünce,beğenmişolacakki:“Birgezintiyapmakistermisiniz?”dedi.“Sofia”

adasındanbirbay,“Yahudi”

adasınageçmekistiyormuşsandalla;büyükyapıişleriniüstünealmışolanbiriydianlaşılan;“Yahudi”adasındakocakocayeniyapılaryapılıyorşimdi.Beniseçmişolmasınapekönemvermemelibelki“Buzavallıçocuğabiriyilikedeyim,beleştenbirsandalge-179

zintisiyapsın”demiştiröğretmenbelkide;hemgüvenilirbiriolsun,hemgüçlü,hemdeadamıbıraktıktansonrasandalıgerigetirsin!Bütünbuaradıklarınıbendebulmuşolacakki,beniseçti.KocraTrnka(okulunsahibidir,birgünuzunboyluanlatırımonusana)yanımızageldi,“Yüzmebiliyormusun?”diyesordubana.Öğretmenbanagüvenmişolacakki,benkarşılıkvermedenoatıldı“elbettebiliyor”dedi.Adamıaldımsandala,düzüldükyola.Uslu,terbiyelibirçocukgibihiçkonuşmadım.“Negüzelbirakşam”dediadam.Benyalnız“evef’lekarşılıkverdim.“Amabirazserince”,dedi;bengene

“evet”dedim.Sonraçokhızlıkürekçektiğimdenötürüövdübeni…Koltuklarımkabardı,öylesinesevindimki,evetbilediyemedim.“Yahudi”adasınasandalıbiryanaştırdımki,görmeliydin;çıktı,teşekküretti,ama“bahşiş”vermeyiunuttu…

(Yalnızkızlaraveriliyorbahşişanlaşılan!)Hiçoyalanmadandöndüm.BukadartezdöndüğümeşaştıKocraTrnka.

Çoktandırkoltuklarımkabarmamıştıböylesine;kendimisana,birazcık,amabirazcıkyaraşırbuldumoakşam.OgündensonraherakşamYüzmeOkulunagidipbekliyorum…Amamüşteriçıkmıyorartık.

Bugece,yarımyamalakbiruykuyadalmadanşugeldiaklıma:doğumgününü,senceönemliolanyerlerigezmeklekutlayabÜirimdedim.BirdenBatıĐstasyonundagördümkendimi.Küçücükbiryapıymışburasımeğer,trenlersığmıyormuşistasyona,yapıdançokuzaktakalıyormuşarabalarınçoğu.Đstasyonunönündeüçkızgördüm,temizpakgiyinmişlerdi(birininsaçlarıörgülüydü),onlardabavultaşımakiçingelmişleroraya,üçüdeçokçelimsizdi…Đçimrahatlamıştı,seninyaptığınişinpekdeolağanüstübirşeyolmadığını-bukızlarıgörünce-anladım.Genesevindim,aralarındasenigörmeyince,üzüldümde.

180

Sevineyimdiyeolacak,bir“evrakçantası”buldumbirden,kimbilirkimyitirmişti?Buküçükçantadan,yanımdakilerinşaşkınlığımçekecekkadarçok,kocakocagiysilerçıktı.

“Typus”unikincibölümüçokgüzel,kesin,buruk,Yahudiliğekarşıveolağanüstü,evetolağanüstügüzel.Yazıyayınlamanınnedenliincelikleriolabileceğinihiçbilmezdim.Okuyucularınlaçokrahat,çokcandankonuşmasınıbiliyorsun,yalnızokuyucuylailgilisin,unutmuşsunherşeyi,amasonunda,birdenbireşunlarısöylüyorsunsanki:

“Beğendinizmiyazdıklarımı?Güzelyazmışım,değilmi?Güzelbuldunuzsasevinirim,amaöptürmemkendimiteşekkürederken.”Umulmadıkbiryerdekesiyorsun,yokoluveriyorsun.

Senbana“dinegiriştöreninde”armağanolarakverilmişsinMilena.Yahudilerindevardırbuçeşittörenleri.1883’tedoğdum,sendoğduğundabenonüçyaşındaydım.13yaşdönümüçokönemlidirbizde;törenleryapılır;bendehavradaküçükbirsöylevvermiştim,söylediklerimiçokgüçezberlemiştim,minberdesöylememgerekiyorduüstelikde…Sonraevdede,geneezberden,başkabirsöylevvermemgerekmişti.Armağanlaralmıştımyakınlarımdan.Ama-yanılmıyorsam-sevinçlideğildimgereğince,

verilenleriniçinde,bütünoarmağanlarıniçindeeksikbirşeyvardısanki,bendeTanrıdandiledim…Benitam10Ağustosadeğinbekletti.

Ezberebiliyorummektuplarını,amasononmektubunuseverekdurmadanokuyorum,evet…N’o-lur,sendebenimkileribirdahagözdengeçir:yatılıkızokullarındakikadarçoksorubulacaksınonlarda.

Babaişini,Gmünd’dekonuşuruz.

Kızlarınkarşısındaçoğunluklaolduğumgibi,

181

Grete’ninkarşısındadaelimkolumbağlı.Seninleilgilimi,değilmi,bilmiyorum.Elinitutmak,gözlerinebakmakhoşumagidiyor…BırakGrete’yi“haketmemek”sorunukarşısındabendeşaşırdımdiyeceğim(“Anlamıyorum”diyorsun,“nasılolurdaseningibibiri…”);bunubirliktedeçözmeyeceğiz,öyleanlaşılıyor.Çokdasıkıcıya,Gmünd’debukonuyaharcayacakbirdakkambileyok,bilmişol.-Şimdianlıyorumki,benseninkadaryalansöylemekzorundakalmayacaktımger’ekseydi.ÜzülüyorumsenidüşünerekMilena,birengelçıkarsa,üzmekendini,kalViyana’da,durumubildirmesendeolur.Neçıkar?KısabiryolculukyapmışolurumGmünd’e,sanaüçsaatyakınlaşmışolurum,fenamı?Vizemialdımbile.

Viyana’dakigrevyüzünden,bugüntelgrafçekemeyeceksin,biliyorum.

Çarşamba

Anlayamıyorum,nedenözürdiliyorsun?Geçtiğinegöre,hoşgöreceğim,unutacağımelbet.Sürdüğügünlerdehoş

görmemişüzülmüştüm,ozamandasensusmuş,umursamamıştın!Geçmişbirolayınüstündedurabilirmiyim?

Suçluyabilirmiyimseni?Kafannedenlikarışıkolmalıki,inanıyorsunböylebirşeye.Şimdişugünlerde,hiçbeğenmedimbenibabanabenzetmeni.Senidemiyitiriyorumyoksa?(Amababanıngüçlülüğüyokbende.)Benzetmekonusundadireniyorsan,gerigönderfanilayı,dahaiyi.

Ofanilayıalmaktamüçsaatsürdü.Benioyalamasıbakımından-çokkötüydümogünlerde-sevinç-

182

liydimgenede.Ogünküdurumuanlatmakisterdim,amayorgunumbugün,ikigecediruykugirmiyorgözüme…Kendimibiraztoparlayamayacakmıyımdersin?OysaGmünd’deövülmemgerekir.

Sahimi?Amsterdam’agidenkadınıkıskandındemek?Đnanarakyapıyorsaişi,birdiyeceğimyok:amabanaöylegeliyorki,senbiryanılgıyadüşüyorsun:Yaşamıhepböylegeçenbiriiçinçekilmezdurumagelenşey,bunugerçekleştiremeyenebirçeşitözgürlükgibigelebilir.Böyledirinsan.Bunaimrenmek,ölümüistemekdemektir.

NasılistersenöyledavranMax’a.Yalnız,ondannedilediğinibiliyorsun,öğrendim.Peki,sonsaatlerimyaklaşırsagötürsünlerbeniona…“Kendimiçokgüçlübulduğumdanötürü”birkaçgünsürecekbirgezintiyikonuşuruzonunla,amasonrasürünerekevegelir,uzanırımyatağa,birdahakalkmamaküzere.

Üzülme,durumumbukerteyegelmediğiiçinkonuşabiliyorumböyle.Yoksaateşim37‘5’açıksa(yağmurluhavalarda38!),merdivenlerindemekikdokur-dutelgraflarımıtaşıyanpostacılar.N’olurdu,grevleriniogünesaklasalardıbari,tamdoğumgünününolduğuşugünlerdeyapmasalardı.

“Adamapullarıvermeyeceğim”sözümdenpostanındagözükorkmuşanlaşılan!Ekspresmektubunelimegeçtiğindepulualınmıştıüstünden.Önemverbuadamınpulmerakına,tersanlama:oherpuldanyalnızbirtaneistemiyorki…Ohercinspuliçinkocakocayapraklarayırmış,heryaprakiçindegenekocakocadefterlerivar;biryaprakdoldumu,yenisinebaşlıyor!Sabahtanakşamadekbaşbaşapullarla,şişman,

183

güleçvemutlubiradam.Herpul,onuniçinyenibirsevinçkaynağıoluyor,örneğinbugünkü50‘..marklıkpullarıgörünce:“Bunlarıbulmakgüçolacakartık”dedi,“postaücretleriartıyorçünkü.”ZavallıMilena!)Kreuzeniçinsöylediklerineyattıaklım;(Afleurolmaz,orasısözüngerçekanlamıylatambirveremsanatoryumu,oradaiğneyaparlar,tanrıkorusun!Bizdenbirioradaölmüştü.)Kreuzen’inbulunduğuyerideseverim,tarihselanılarıdavardır.

Kışayakıngüzaylarındaaçıkmıdırdersin?Hemsonraalırlarmıyabancıları?Alırlarsabile,dahaçokparaisterler.Milletoradaaçlıktankırılırken,benkarnımıdoyurmayagideceğimoraya;niçinorasınıseçtiğimibendenbaşkaanlayanbulunurmu,bilmem.Yazıpsoracağımbugünlerde.

DüngeceStein’labuluştum.Haksızlığauğramışlardanbirideo.Niyealayederlerbuadamlaanlamam.Tanımadığıyok,hemenherkesinözelyaşamınıbiliyordagenedeböbürlenmiyor…Yargılarındaçoktitizdavranıyor,usunukullanarak,saygıylaanlatıyorbildiklerini;buadamınbaşdöndürücü,korkunçkendinibeğenmişbiriolduğunubilirsenönceden,sorunyok;ayrıntılaraçokçaönemvermesi,elindeolmadanyüksektenbakması,anlattığışeyindeğerinidahadaartırırbelki.

DurupdururkenHaas’dansözaçtım,hemenZarmilla’yageçtim,birazsonrakocanısordum,dönüpdolaşıpsanageldim.

Đyiyapmıyorum,biliyorum,amaelimdedeğil,adınıduymakistiyorum,sabahtanakşamadek.Doğrudandoğruyasorsaydım,kimbilirneleranlatırdı,amasormadığımiçinyalnızbildiklerinianlattı!Yaşıyordenemezmişsana,kokainyemişbitirmişseni!..(Yaşadığınanetürlüşeviniyo-184

rum,bilemezsin.)Herzamankigibialçakgünüllü,temkinlibirseslehemenekledi:“Görmedim”dedi,“duydum,öylesöylüyorlar.”Kocanı,yanmayaklaşılmasızor,güçlübirsihircidiyeanlattı.Prag’dakigünlerindenduymadığımbiradsöyledi:Kreidlova.-Durmadan,dahaneleranlatacaktı,kimbilir?Đçimbulanmıştı,herşeyden,kendimdentiksinmiştim:hemenayrıldımyanından…Hiçsesçıkarmadanonunyanısırayürümek,duymakistemediğim,üstelikhiçilgilenmediğimşeyleridinlemekzorundakalmıştım.

Genesöylüyorum:Seniüzecekbirşey,enufakbirşeyolacaksagelmesakın,kalViyana’da;biryolunubulup,banabirhaberveremezsendeziyanıyok.-Amaçıkarsanyola,sınırdaoyalanma,geçhemen.Hiçummuyorum,olacakşeydedeğil,amabirsaçmalıkyüzündenbengelemezsem,sendeçıkmışsanViya-na’danozamanakadar(BayanK.‘yetelgrafçekerdimörneğin)Gmünd’dekiistasyonotelinedebirtelgrafçekerim.

Gönderdiğimaltıkitabıdaaldınmı?

“Kavarna”yı(*)okurken,Stein’ıdinlerkenkibulantıyıduydum;nevarki,sendahagüzelanlatıyorsun;biridahaanlatırböylesinegüzel,kimdi?“Tribu-na”dergisinialanlaraniyeanlatıyorsunbütünbunları?Sankikahveninönündebiraşağıbiryukarıdolaşı-yormuşgibiydim,sabahtanakşama,yıllarca,durmadan;kapıaçılıpbirigirse,yadaçıksa,içeriyebirgözatıyor,seninoradaolduğunugörüyor,genebaşlıyordumdolaşmaya,beklemeye.Üzücüyadazordeğildir.Seniiçerdebilipbeklemekneüzünçvericidiroysa,netürlüyorucudur!

(*)Kahvehaneanlamınagelir.Milena’nınÇekçeyazdığıbiröykününadı.-Çevireninnotu.

185

Perşembe

Münchausen’inbutürlüdavranışınasevindim,amaoçokdahazorişlerinaltındankalkmasınıbilmişti!Geçendegelençiçeklereverilenönemgibi,bugülleredeönemverilecekdemek,öylemi?Neydioçiçekler,kimdengelmişti?“Gmünd”

içinsensormadannasıldavranmamgerektiğinisöylemiştir,değilmi?AzüzkendiniMilena,benimdeüzüntümazalırozaman.Butürlüyalansöylemekzorundakalacağınıhiçdüşünmemiştim.Sanayazmayacağımı,senigörmekistemeyeceğiminasıldüşünebilirkocan?Helesenibirkezgördüktensonra!

Benidenemekisteğigeliyormuşiçinden,öylemi?Alaymıediyorsun?Neolur,yapmabunu.Şimdibileanlamayagücümyetmezken,birdedenemeyekalkarsan,neyaparım?Satılıkkürkresimlerihoşunagittidemek?Đyi,birinigiy,biriniçıkar.

Bugündenparabiriktirmeyebaşlasam,sendeyirmiyıldişinisıkıpbeklesen,kürklerdebirazucuzlasa(belliolmaz,belkiAvrupa’dataştaşüstünekalmazda,kürkhayvanlarıbaşıboşdolaşırsokaklarda),işteozamansanakürkalacakparamolur!

SöyleMilena,gözümenezamanbirazuykugirecek?Cumartesi?Yoksapazargecesimi?Nedersin?

Yanümamaniçingenesöylüyorum.Adamcağızınençokdamgalıpullarhoşunagidiyor,özellikleonlarıbeğeniyor(hep

“özel”isteklerivarbuadamın!).“Negüzellik,bunegüzellik”diyordabaşkabirşeydemiyor.Kimbilirnelergörüyoropullarınüstünde?!

Yemekyiyeceğimşimdi,sonradakambiyoyagideceğim.Öğleyekadarişteyimsözde!

186

Cuma

Dahaniyeyazıyorum?Bilmiyorum…Sinirdenbelkide;gecealdığımekspresmektubuna,erkendençektiğimtelgrafdasinirdendianlaşılan!

Bumektuplaşmalarşusonucavarıyor:Senkopmazbağlarla-haninerdeyse-dinselbağlarlabağlısınkocana…(Netürlüsinirliyim,görüyormusun?Songünlerderotayışaşırmışolacağım.)Bendebunabenzeyenbağlarla-kimbilirkiminle?-

evliyim…Korkunçkarımınbakışlarıhepüstümde,duyuyorumbakışlarını.Entuhafıda,buçeşitevlilikbağlarınınko-pamamasıdır.Böyleoluncada,bukonudasözetmemekgerek;birininkopmaması,ötekininkopmamasınısağlar,aradakibağyagüçlenir,yadatersine.Amaönemliolanseninvardığınsonuç;“Hiçbirzamanolmayacak”diyorum.Öyleyse,yalnızbugünüyaşayalım,gelecektenhiçsözaçmayalımartık.Bugerçekelletutulacakkadarcanlı,dimdikduruyorayakta,dünyambununüstünekurulmuş.(Duygularımızöyledeğilelbet,amagerçeğisarsamazsın,yokedemezsin:Bunlarıaçıklamayayeltenince,keskinkılıçlarınortasındakalmışgibigörüyorumkendimi,sivriuçlarıbanaçevrili,yaklaşıyorlar,korkunçbirişkencedirbaşlıyor:kesipbiçmeleribiryana,şöylebirdokunsalaryeter,dayanamambağırırım,bağırmamladaherşeyieleveririm:seni,beni,herşeyi…)Đştemektuplaşmalarımızdabenimduyduklarım…(Tersanlamasakın.)SankibenOrtaAfrika’dabiryerdeyaşıyorum,hepordakalmakzorundaymışımda,sana-senki,Avrupada’sın-poli-187

tikamnbugünlerdenedurumgöstereceğini,kendideğişmeyecekgörüşlerimdiyeanlatmayakalkışıyorum.

Bubenzetmeyersiz,beceriksizceyapılmış,alıkça,yanlış,ağlanacakkadarkötü…Bilerek,isteyerekyapılmışsaçmabirbenzetme.Ahşukılıçlar!

Đyiettindegöndermedinbanakocanınmektubunu(sakıngönderme);aktardığınparçadanpekbirşeyanlayamadım,ancak,evlenmekisteyen“bekâr”biradamındüşündükleriniçıkarabildim,okadar.Buadamaradabir“aldatmış”,neçıkar?Bunaaldatmabiledenemez,ikinizdebiryoldasınız…Ozamanzamanbirazsolakayıyor;bu“aldatmanın”önemlibiryanıyok;büyüküzüntünebüyükmutluluklardakatmıyormusanki?Benimsonsuzbağlılığımınyanındabu“aldatma”nınsözümüolur?

Kocankonusundaseniyanlışanlamışdeğilim.Kocandanayrılmamanıngerçeknedenini,dönüpdolaşıp,onunkunduralarınayüklüyorsunMilena!-Gösterdiğinbunedendebeniincitenbirşeyvar.Kocandanayrdırsan,yabaşkabirkadınlayaşar,yadagiderbiryerdebirodatutar…Üzülme,kunduralarınıboya-yacakbiriçıkarelbet!Bilmiyorum,alıkça,belkidedeğil,amabunlarıanlatmanincitiyorbeni,nedendersin?

Doğumgünüburnundangelmezdi,paraiçindahaönceyazsaydın,gelirkengetiririm.-Amagörmeyebilirizbirbirimizibelkide,bukargaşalıktaolmayacakşeydeğilhani.

GecesiylesabahınıbirliktegeçirebilenleregeçiremeyenlerdensözediyorsunMilena.Öyledir…Sonuncularındurumudahaiyidirbence.Yaptıklarıkö-

188

tü,yadaiyiolabilir…Senindedediğingibi,buoyununpisliğibirbirlerineyabancıoluşlarındangeliyor;içindeoturulamayan,amakapısıyalnızbuişleriçinaçılanyabancıbirevdeyapılmışolmasındanötürüüstlerinepislikbulaşıyorbelkide…Güzeldeğil.evet…Amabellibirsonucagötürmüyorki!Nebu,nedeötekidünyadayeriveizivarbuyapılanın;biroyunduroynanan.Senindedediğingibi:“Toplaoynananbiroyunsanki.”Havva’nınelmayıağaçtankoparmasıgibibirşey.(Günahsayılanbuolayı,kimseninanlayamayacağıgibianlıyorumkimigünler…)Havvaelmayıyemekyemekiçinkoparmamışdaolabilir,hoşunagittiği,beğendiğiiçinkoparmıştır,belkideAdem’egösterebilmekiçinyalnız.Koparmaksonucudoğurmuşoldu,elmaylaoynamakdoğruolmayabilir,amayasakdaedilmemişki.

Salı

Anlaşılan,bumektubumunkarşılığınıancakononbeşgünsonraalabileceğim(*).Geçengünlerigözönündetutarsak,bubirçeşit“bırakılma”gibibirşey.Oysadoluiçim,tamşusıralardasanahiçsöylenmemiş,hiçyazılmamışşeylerdiyecekmişimgibigeliyor.Gmünd’dekidavranışımıhoşgöstermekiçindeğil,cançekişenikurtarmakiçindedeğil…

durumumuiyiceanlayabilmeniçinbiraçıklamadabulunmamgerekiyorda..

Korkarsın,kaçabilirsinbenden,olmayacakşeydeğil,nicelerininbaşınagelmiş,çokgörülmüştürbu.

(*)MilenaSt.Gilgen’egitmişti.OndanönceGmünd’debuluştuk-

larıanlaşılıyor.-Çevireninnotu.

189

Ayağımasankiağırzincirlerbağlanmış,sankidenizindibineçekiliyorum…Benitutmak,yada“kurtarmak”isteyen,eliniuzatmayacak…Güçsüzlüğündenötürüdeğil,birişeyaramayacağınıbildiğindenötürüdedeğil,hayır,kızmış,sinirlenmiş

olduğuiçinuzatmayacakelini.Sanadeğilbusözlerim;yorgun,boşbirkafayla(amamutsuzyadasinirlideğilim,nerdeysehoşagidecekbirdurumdayım)seçebildiğimgölgenesöylüyorumbusözleri…

Jarmila’yagittimdün.Önemvermediğiniçin,bendehemengittim;doğrusunuistersenhemengitmeminnedenibirazdakendimiçindi,uzatırsambugörüşmeyi,dahasinirli,daharahatsızolurumdiyekorkuyordum.Tıraşolmamıştımamanesakıncasıolabilirdi?Yediyiçeyrekgeçeziliçaldım,zilbozuktu,kapıyavurdum,boşuna…açılmadı;mektupkutusundagazetelerduruyordu,anlaşılanyoklardıevde.Dönüyordumki,avludanikikadınıngeldiğinigördüm.Jarmi-la’yıhementanıdım,yanındakianasıydıanlaşılan.Nefotoğrafına,nedesanabenziyorJarmila,evegirmedik,ondakikakadareskiokulunarkasındakisokaktabiraşağıbiryukarıdolaştık.Hiçuymuyorseninanlattıklarına,çokkonuşkanbirkadınJarmila,şaşırdımbubakımdan,amayalnızondakkakaldım,durmadankonuştu;Jarmila’nınbanagönderdiğimektubunuanımsadımoara.Baştansona,anlatanlailintisiolmayanbirgevezelikti;bukezdahadaaçıkgördümbuyanını…Nedeolsa,mektubuyazarkenbuluntular,ayrıntılaryapmıştı.Günlercemektuplariçinçokheyecanlanmış,WerfeliçinHaas’atelgrafçekmiş(karşılıkalamamışdaha),sanahemtelgrafçekmiş,hem“ekspresmektup”yollamış;seninisteğineuyarakhemenyak-190

mışmektupları;seniüzüntüdenkurtarmakiçinneyapacağınışaşırmış;hiçdeğilsebuişibilenbiriylekonuşmakiçinbanagelmeyibiledüşünmüş.(Neredeoturduğumuaşağıyukarıbiliyormuş.Bendeanımsıyorum:Yailkyazgünlerindeydi,yadagüzdü,Ottla,ben,birdeküçükRezenko-SchönbornSarayındafalımabakanküçükkız-kürekçekmeyegitmiştik,yoldaHa-as’lakarşılaşmıştık,yanındabirkadınvardı,yüzünebilebakmamıştım,meğerJarmila’ymış.HaasadımısöyleyinceJarmilakızkardeşimleilgilendi,yıllarcaHıristiyanlarınyeriolduğuiçinkardeşiminYahudioluşuaklındakalmış

olacak.Ozamanlarokulunkarşısındaotururduk,kardeşimevimizigöstermişmiş…Alsanaupuzunbirmasal.)Gelişimeçoksevinmiş,onuniçinböylesinecanlı,geveze,amaişinsarpasarmasındandaüzüntülü…“Herhalde,herhaldegeçtiartık”diyor,“herhalde,herhaldeolmazartıkbirşeyler”diyor.Oysamektuplarıbenyakacaktım,küllerinideBelvederAlanınasavuracaktım,banaverilmiştibuiş…Öneminipekkavrayamamıştım,amaolsun,banaverilmiştibuiş,benyapmalıydım.Onunyapmışolmasıbozduherşeyi.

Kendindençokbirşeyanlatmadı:evdenpekçık-mıyormuş-yüzüdoğruluyorsözlerini-kimselerlegö-rüşmüyormuş;kitapçıya,yadapostayagitmekiçinçıkıyormuşsokağa.Hepsendensözetti.(Yoksabenmiydimhepsendensözeden?

Güçşimdibunuayırtetmek.)Berlin’denaldığınbirmektuptansonra,seninnasılumutlandığını,Jarmila’yıgöreceğimdiyenetürlüsevindiğinisöyledimona…şaşırdı…Kimseyisevindireceğineinanmıyormuş.Yapmacıksız,inandırıcıbirşaşmaydıbu.“Geçmişgünleriyokedemezsiniz”de-191

dim,“insanistesepgünleribaştanyaşayabilir”dedim.“Evet”dedi,“belkibiraradaolunsa,olabilirbudediğiniz;songünlerdeumutlandımdı,gelirMilenadiyordum,gelmeliydide”-canlı,hareketlielleriyleyerigösteriyordu-“buraya,burayagelmeliydi…”

Sonrakapısınınönündeayrıldık,uzatmadan,kısaca.

Dahaöncebirazkızdırmıştıbeni,seninçokgüzelçıkmışbirfotoğrafındanuzunuzunsözetmişti,gösterecektide.Amagöstermedi,sözdebulamamış…Berlinyolculuğundanöncebütünmektupları,kâğıtlarıyakarkendearamışfotoğrafı,bulamamış,bugündearamış,genebulamamış!

Ayrılırayrılmazsanatelgrafçektim,isteğininyerinegetirildiğinişişirerekbildirdim!Memnunmusun?

Bumektubumuonbeşgünsonraalacağınagöre,birşeydilemeksaçmaşimdi…dileğiminsaçmalığınıartırırdiyeyazıyorum:Tutanağımızolmayanşuyeryüzünde(koparılıyoruz,kopmayakarşıkoyamıyoruz),elindeyseMilena,n’olurtiksinmebenden,birkez,binkez,eskidenyadaşimdi-heleşusongünlerde-umutsuzluğadüşürdüm,yadadüşürüyorsamseni,n’olurtiksinmebenden.Birdilekdesayılmazbu,sanadayönelmişdeğil,kimdendilediğimidebilmiyorum.Sıkışanciğerleriminsoluksuzluğundanbütünbunlar.

192

Çarşamba

PazartesisabahımektubunakarşılıkOpazartesisabahındanberi,dahadoğrusu,opazartesiöğledenberi,yolculuğunyarattığısevinç(herşeybiryana,biryerleregitmeninverdiğibirrahatlık,birdinlenme,birkendinegelmevardırnasılolsa)yatışalı,birtürkütutturmuşum,durmadanotürküyüsöylüyorumsana,bıkmadanhepotürküyü…Düşsüzuykulargibiağır,can-sıkıcı,yorucu…Söylerkenbenbileuyukluyorumkimizaman…Dinlemekzorundaolmadığınasevin…Uzunbirsüremektuplarımıokumakzorundaolmadığınadasevin!

Hey,insanlarıtanıtmagücü!Kunduralarıçokgüzelboyuyormuşsun,banane?Boya,iyiceparlat,sonradakoybirköşeye,bitirbuişi…Amasabahtanakşamadekkafandaolmasınbuboyaişi,beniüzenbu,hemtemizlemeyeyaramıyorkidüşünmek).

193

Perşembe

“Benimsin”sözündenbaşkabirsözduymakisterdimsenden.Nedenhepbunusöylüyorsun?Sevgianlamındançokgeceyi,yakınlığıanlatıyor.Evet,büyükbiryalandı,bendekatıldımdıoyalana;dahakötüsükendimitemizeçıkarmakiçinkatıldımdı.

Nefena,yapmamıdilediğinişler,kendiliğindenoluveriyor,banayapacakşeykalmıyor.Güvenmiyormusunbana?Yoksakendigüvenimiartırmamiçinmiböyledavranıyorsun?Dikkatet,bellioluyor.

Jarmila’mntelgrafında(buluşmamızdanönceçekmiş)kıskançlıknedenolsun?Anlamadım.Benigörmek-seninadına-

sevindirmiştionu,amaayrılırkendahasevinçliydi(benidüşünerek,dahadoğrusukendiadına).

Soğukalgınlığınüstünebirkaçsözdahaedebilirdin.Gmünd’demiüşüttün,yoksa“pastane”dönüşlerindemi?Buralarıdahapırılpırılgüneşiçinde,pazargünüKuzeyBohemya’yayağmuryağdıydı…Netürlüböbürlendimbilemezsin;ıslakgiysilerimigörenler,Gmünd’dengeldiğimianlayacaklardiye…

194

Cuma

Yakındanbakılıncaanlaşılırgibideğilbugünlerdekiüzüntün…Uzaktantutupbakmakgerekiyor,amageneolmuyor.

“Pençe”sözünüiyianlamamışsın,anlaşılırgibidedeğildiya.

Gmündiçinyazdıklarındayerdengöğehaklısın.Şunuanımsıyorumörneğin:“Prag’dabenihiçaldatmadınmı?”diyesormuştun.Yarışaka,yarıciddi,yarıumursamazlıkvardısorunda-geneüçyanlar-,olabileceğineinanmadığıniçinbelki.

MektuplarımıhiçesayaraksorabildinMilena?Nasılsorabilirsin?Sorduğunyetmiyormuşgibi,bendeişidahagüçleştirip

“hayır”demiştim,“aldatmadımseni.”Karşıkarşıyaoluncabunlarımıkonuşurinsan?Bizdeogüzuzunuzunkonuştuktuseninle,ikiyabancıgibi.

DünakşamJarmilauğramışbana(adresiminer-denbulmuşbilmiyorum),evdeyoktum;sanagöndermekiçinbirmektupbırakmış,birkâğıdınüstünedekurşunkalemleikisatıryazmış,adresindenemindeğilmiş,onuniçinmektububanabırakmış,sanagöndereyimdiye.

195

Pazartesi

Neyse,genedepekuzunsürmedi;Salzburg’danyazdığınikimektubudaaldım.Umanmki,Gilgen’dehavadahaiyidir,amanedeolsakışyaklaşıyor.Benhemiyiyim,hemfena…Birazdahadayansamdaşugüzübiratlatsamdiyorum.

Gmündüstüneyazışacağızdaha,yadakonuşmamızgerekecek-bufenayanım-Jarmila’nınmektubunuekledim.Sanagöndereceğimibirkaçsatırlabildirmiştimona,adresinibirhaftasonraöğrenebilirimsanıyordum.Karşılıkvermedi.Elindeğerse,oturduğunyerinbirresminigöndern’o-lur?

Perşembe

Öncekurşunkalemleyazdığınmektubuokudum;pazartesigünkümektubunadaşöylebirgözattım,vazgeçtimokumaktan,çünküaltıçizilenbirtümcevar…Netürlükorkuyorumbilemezsin.Neyazıkki,insankendiniolduğugibisözcükleriniçinekoyamıyor;koyabilseneiyiolurdu,karşıgelindimi,sözcüksavunurdukendini,yadayokolurdu…Amaburadadayalnızyokolmavar,ölümdeğilhastalıklarvar,neyaparsın?

Mektubunusonunadekokumadan,uzatsaoradakikalışınıdiyedüşünmüştüm;sendebunabenzerbirşeyleryazmışsın,havalariyicebozuncayadeğinkalamazmısınsanki?

ÇabukgeldimektuplarınSalzburg’dan,amaGil-

196

gen’dendahauzunsürecek;şuradanburadanhaberleralıyorumneyseki…GazetedePolgar’ındenizresimlerinigördümörneğin.Kişininiçinisıkan,neyapacağınışaşırtanşeyler…Belkidesevinçliolduğundanötürüböyle,neyse,pekönemlideğil.AmaSalzburgiçinyazılanlarepey:festivaller,havanınkararsızlığıfilan…Yazık,gitmektegeçkaldınMilena,bunlarpekiçaçıcışeylerdeğil.KimizamanM.Wolfgang’aoralarınıanlattırıyorum,çocukluğuGilgen’degeçmiş,çokmutluymuş

ozamanlar;eskidenoralarıdahaiyiymişanlaşılan.“Tribuna”gazetesiolmasa,bütünbusaydıklarımınsözüolmazdı;gazetedesendenbirşeylerbuluyorum,ordasenvarsın.Sözünüedişimsinirlendiriyormuseni?Elimdedeğil,seviyorumyazılarını.Hembendenbaşkakimedebilirbununsözünü?Eniyi,envefalıokuyucunbenim.Benidüşünüpdüşünmediğinibilmediğimzamanlarbilebirilintisezinlerdimyazılarındakendimle;sensöylediktensonrabüsbütünkuşkuluoldum.

Örneğin:kardakalmıştavşanıokuyunca,benianlatıyorsunsandım.(*)Neyse,ötekimektubunudaokudum:“Banakarşılıkvermeniistemiyorum”dediğinyerdenbaşladımokumaya,başındaneleryazılıolduğunubilmiyorum,amaneyazmışolursanol,senhaklısın,boyuneğiyorum.Seniiçimdesıkısıkıyanasıltaşıyorsam,nasılinanıyorsambununböyleolduğuna,dediklerinedeöyleinanıyorum…okumadanboyuneğiyorumhepsine;banakarşıtsözlerolsada,neçıkar?KötüyümMilena,bilmediğinkadarkötü…Onuniçinbağırıyorumya!

Meleklerinsesisandığımız,cehennemindibindekıle-rintürküsüdür.

(*)Mektubunyanınaçıkıntıhalinde:“Okurkenatlamışım,neolduğunuanımsayamamıştım,amahepkafamdaydı,unutmamıştım:Ateşinmivar?Derecekoydunmu?”

197

Birkaçgündür“askerliğe”başladım,dahadoğrusu“manevrayaşamı“nagirdim.Yularöncedeyapardımbunu,iyigelirdi.

Öğledensonraları,uyuyabildiğimsüreceyataktakalmak,ikisaatyürümek,sonrauyanıkkalabildiğimsüreceuyanıkkalmak.“Kalabildiğimsürece”sözündevarnevarsa.“Uzunsürmüyor”daondan.Neöğledensonralarım,nedegecelerimdilediğimgibigeçiyor;işegidinceertesigün,yüzümsolgun,kendimdebitikdurumdayım.Geceninilerisaatlerindeuykuyararlı,ikide,üçte;dörtte…Engeçgeceyarısındayatmamgerekiyor,yatıpdauyuyamazsambitikoluyorum,gecemidegündüzümüdeyitiriyorum.Bütüniş,işegidebilmekte,çalışıpçalışmamamönemlideğil.Kendimeçizdiğimbutürlüdüzenliyaşamıbirboy

sürdüreceğim…Göreviminsonaerdiğini,ancakaltıaysonra“kafamadank”

edinceanlarımbelki,amabelliolmaz,birzamanlariyigelmiştibudüzenliyaşama,geneiyigelebilir…Öksürüğümbirzorbagibiişekarışıpoyunubozmasabari.

Yokhayır,okadarkötüdeğildimektupların,amakurşunkalemleyazılmışolanıhaketmedimdi..Kimeyazılırböylebirmektup?Neyeryüzündenedeöbürdünyada,bunuhakedecekkimseyoktur.

198

Perşembegecesi

Bugünhiçbirşeyyapamadım…Oturdum,birkaçkitapkarıştırdım,okadar…Önemlibirşeyyapamadım.Şakaklarımın,içiniçinzonklamasınıdinledimarada.Bütüngünmektuplarınladidindim…Üzüntü,sevgivedertiçindeydim;kesinolmayanbirşeyekarşı,bilinmeyenbirkorkuylakaplıydıyüreğim…Kesinolmayışınınnedeni,gücümüaşmasındangeliyor.Oysayalnızbirkezokumuştummektuplarını,birdahaokumayıalamıyordumgöze;biryarımsayfayervarki,onuhiçokumadımdaha.Buolağanüstü,buöldürücügerginlikteyaşamanınendoğruyololduğunuanlamakistemeyizde,gevşetmeyeyeltenirizbugerginliği(sendebunabenzerbirşeysöylemiştin,ozamanlaralayetmekistemiştimseninle),düşüncesizbirhayvangibiçırpmır,kurtarırızkendimizi.(Oysahayvanlargibideseverizdüşüncesizliği),amasözdekurtarırız;kudurmuş,yolunuşaşırmışelektrikakımlarıiçimizeboşalır,sarsılır,yanarızoysa.Nelersöylemekistiyorumbununla,farkındadeğilim;yakınıyorsunMilena,sözledeğil,susarakyakınıyorsunmektuplarında;biryerindenyakalamakistiyorumonlan;banayönelmişolduklarındanötürüyakalayabilirimde…Bukaranlıklardabileseninleeş

düşünüdeolabilmek!Şaşılacakkadargüzel,değilmi?Yanıldığımıdasanmıyorum.

199

Cuma

Geceyiuykuyerine-isteyerekdeğilelbet-mektuplarınlageçirdim.Pekyakınacakbirdurumuyok,amamektupalamadımdahasenden,sakıncasıyokbununda.Şimdilikhergünyazışmasakdahaiyi;senbunubendenöncesezinlemiştin.Hergünyazışmak,güçlendirecekyerdegüçsüzkılıyorkişiyi…Eskidenbirsoluktaiçerdimmektuplarını(Prag’dansözediyorum,Meran’dandeğil),onkatgüçlendiğimiduyardım…Onkatartardısusuzluğum.Amaşimdiiş

ciddi,şimdimektubunuokurkendudağımıkemiriyorum,şakaklarımınzonklamasınıduyuyorum.Bunadaboyuneğebilirim,amasakınhastalanmaMilena,esenliğiniyitirme!Yazmaistersen,amanedenihastalıkolmasın.(Buçeşitikimektubunvarelimde,başaçıkabilmemiçinkaçgüngerekiyordersin?Aklıncabirsoru…Yetermigünler!)Neyaparım,diyorum?Kendimidüşünerekkorkuyorum.Nemiyaparım?Şimdineyapıyorsamgeneonu…Amanasılyaparım,kimbilir?Hayır…Düşünmekbileistemiyorum.Nekötü…senidüşündükçehepyataktagörüyorum…çokbelirligörüyorumüstelik!…Gmünd’deçayırauzandığıngibihani…(Arkadaşımdansözaçmıştım,uzunuzunonuanlatmıştımsanada,senyarımyamalakdinlemiştinbeni.)Yataktaolmanpekdeüzücüdeğil,eniyisiyatıpdinlenmenbelkide,amabenbaksamsana…aradabirelimialnınakoysam,gözlerinedalsam,bakışlarını-benodadadolaşırken-üstümdebilsem,seniniçinyaşadığımıbilsem,onurlansam,içimiçimesığmasa,buyaşama,izniniversenbanaMilena!

200

Yanımdabirsüreoyalandığıniçin,banaeliniuzattığıniçinteşekküredebilsemsana…neiyiolurdu…Hastaysanbile,umarımki,çabukgeçenbirhastalıktır,senieskisindendahagüçlükılar,ayağakaldırırseni.Oysabenimhastalığımyakındabüsbütünserecekbeniyere;patırtısız,acısızolsabari.-Hastalığınaüzülmüyorum,yabanillerdehastaolmanaüzülüyorum.-

Tramvaybiletçilerindensendehoşlanıyorsun,değilmi?TamViyana’yayakışırbirdurumdabirderibirkemikkalmış,amasevinçlibiletçiyisenanlatmıştınbana!Burdakilerdeiyikişilerdiye,biletçiolmakisterçocuklar.Basamaktadüşmedendurabilmek,yardımetmek,ellerindebirzımba,üstelikdünyakadardabiletvardırkutularında;çocuklarbayılırbiletçiolmaya,övülmeyedeğerbulurlarbuişi.Benbütünbunlardançekinirdim,genedebiletçiolmakisterdim,onlargibisevinçli,onlargibiyardımakoşabilmekiçin.Birgün,ağırgidenbirtramvayınardındanyürüyordum(ozangeldi,beklesin…şubiletçiyianlatmamgerekiyorşimdi),biletçiarkasahanlıktaydı,eğildiseslendibana,sokağıngürültüsündenanlayamamıştım,elinikolunusallayarakbirşeylergöstermeyeçabalıyordu…Bengeneanlayamamıştım,tramvaydauzaklaşıyorduartık,adamcağızınçabasıboşagidecekti…Neyse,sonundaanlamıştım:altınkravatiğnemaçılmışmeğer,onugösterirmişbana.Kötürümbirumacıgibi,lökdiyebinincebusabahtramvaya,buolayıanımsadım.Banaparanınüstünüverirken,hoşbirşeysöylemişolacak,havayıdeğiştirmekistemişadamcağız,amabenduymadım…Yanındaduranbirbaydayüzümebakarakgülümsedi,biletçiyiüzmemekiçinbendegülümsedim,amaanlamadan,durumböylecekurtuldusayılır!St.Gilgen’dekiyağmurlugökdegülümsesebirazn’olur?

201

Cumartesi

Güzel,güzelMilena,çokgüzel!Salıgünümektubundagüzeldenecekbirşeyyokbelki,amabirrahatlık,birgüvenme,biraçıklıkvarki,çokgüzelişte.

Sabahbirşeyçıkmamıştıpostadan,mektupgelmeseydideboyuneğecektim,neyapayım.Sendenmektupalmaişideğiştibiraz,amayazmamdadeğişenbirşeyyok;yazmazorundaolmamınverdiğimutluluk,ozorunluksapsağlamduruyor.Almasaydımbugünsendenmektup,neçıkardısanki?Mektubuneyapayım?Dünbütüngünüm,akşamım,geceninyarısınadekseninleydim…Seninlekonuştum;çocuklargibiaçıkveciddiydimbukonuşmada;sendebiranagibianlayışlıydın,sendeciddiydin(gerçekyaşamdaneböylebirçocukgördüm,nedeböylebirana!)diyeceğim,mektupalmasaydımdaüzülmeyecektim…Yalnızyazmayışınınnedeninibilmeliydim,hastaolduğunusanmamalıydım…Küçücükbirodada,sentekbaşına,dışardagüzyağmuru(öyleyazmıştın),üşütmüşsünkendini(bunudasenyazdın),geceleriterliyorsun,yorgunsun(bütünbunlarısenyazmıştın),bilsemböyleolmadığınıdiyordum…Neyse,rahatımşimdi.

Öncekimektubundasözünüettiğintümceninkorkunçluğunubilmiyorumki…onuniçinbumektubundakiilktümcenekarşılıkvermeyeyanaşmayacağım.Bunlarbirbirinebağlı,çözülmesigüçnesneler;ancakana-oğulkonuşmalarındaçözülebilir,genedekonuşarakdeğil,duyularakolur.Karşılıkvermeyeyanaşmayacağım,çünküpusukurmuş

şakaklarımdasızı,

202

başladıbaşlayacak.Nedersin?Yüreğimedeğilde,şakaklarımamıfırlatılmışaşkınoku?ĐnadınaGmünd’dendesözaçmayacağımişte…Oysaçoksöylenecekşeyvarorasıiçin,neyeyarar?Viyana’dailkgecehemenayrılsaydımsenden,buseferkindendahamıiyiolacaktı?Sanmam…HemViyanaGmünd’denönceydi.Benimorayakorkudanyarıbaygın,yorgunluktanbitmişbirdurumdageldiğimegörebirüstünlüğüdevar…AmaGmünd’egelirken,alıkçabirgüvenimvardı

-hiçfarkınavarmadanüstelik-sankiartıkbirterslikolmazmışgibi…sahipolmanıngüveniiçindegeldimGmünd’e.

Tuhaftır,amadurmadanbeniezenotedirginliğim,oeldeetmeninbitikliğidetekkusurum…Buböyle,buiştevebütünişlerdebuböyle!

Mektubunuikidealmıştım,şimdisaat31/4,bırakıyorumartık,yemeğegitmeliyim.

Çeviridekisontümceçokbaşarılı.Oöyküdekihertümcede,hersözcükte-övünmekgibiolmasın-ezgiylekarşılıkbir

“korku”var;yaraozamankanamıştı,uzunbirgeceydi,builintiyiçevirideçokgüzelbelirtmişsin…Dedimya:tılsımlıbirelinvar.

Mektupalmanıneziciyanlarınıanlıyorsunartık,değilmi?Büyükgüvensizliğiunutmayalım,amabugünkümektubunlamektubumarasındabiraçıklık,iyilik,genişbirsolukalmanmeşitliğivar;yalnız,ötekimektuplarımınkarşılığımalamadımdaha,korkuyorumyazacaklarından.

Adresinancakpazartesigünüelimegeçtiğinegöre,nasılolurdasahgünümektupbeklersinbenden?

.

203

Pazar

Tuhafbiryanılgıyadüşmüşümdün!Salıgünkümektubunuöğleyinalmışolmanınsevinciiçindeydim,farketmedim,amaakşamgeneokuyunca,songelenlerdendeğişikolmadığınıgördüm..Doğrubulduklarınıaçıkladığınhalde,budaötekilerkadarmutsuz.Yanılmışolmamşunugösteriyor:Đçimekapanığım,yalnızkendimidüşünüyorum.Sendenalabileceğimkadarınıalabiliyorum,kaptırmamakiçinelimdengelse,dünyanınöbürucunakaçardım.Odamakoşarakdöndüğümdemektubunumasamınüstündebulduğumiçin;hiçbeklemediğimiçin;mutluveacıkmışgibiyazılmamışolduğuiçin;şakaklarımdakizonklamabirkı-pıcıkdurduğuiçin;seniormanın,gölün,dağlarınortasındarahatsandığımiçin,bütünbusaydıklarımlasaymadıklarımdanötürüalıklıkederekmektubunusevinçlibulmuş,onagörekarşılıkvermiştim.Amaşimdianlıyorumki,gerçekdurumunlahiçbirilintisiyokbusaydıklarımın,yok,mektubundadayokbuhava.

Pazartesi

AhMilena…denizedüşmüşüzsanki,elimizdeolmadanordanorayasürükleniyoruz…Boğulmuyor-sak,budakötülükolsundiyedir.Hergünyazmadiyeyakarmıştımgeçenlerde,yalanımyoktu,içtenbirdilektibu;korkuyordummektuplarından,rahatlıyordummektupgelmeyince;birmektubunugörüncemasamınüstünde,bütüngücümütoparlamamgerekiyordu,gücümhiç,amahiçyetmiyordu-genede:bugünşuiki

kartıngelmeseydimutsuzolacaktım,hemdenetürlü.SağolMilena.

BugünedekRusyaüstüneokuduklarım,bumektubaeklediğimyazınınyanındahiçkalır;çoketkiledibuyazıbeni.Dahadoğrusu,yinime,sinirlerime,kanımadekişledi.Yazılanlarapekinanmadım,kendiorkestramagöredeğiştirdim.(Yazınınsonunugöndermiyorum,yırttımattım…Birsürüsuçsayıpdökmüş,buyazıylailintisiolmadığındangöndermiyorum…

Bütünyazıbirtaslakzaten.)

204

205

Perşembe

Pazarvepazartesigünkümektuplarınlabirkartınıaldım.N’olursunMilena,yanlışyorumlamadediklerimi.Sendenuzaktayım,içimekapanıkyaşıyorum,pekokadarsıkıntılıdeğilim,amabintürlüşeygeçiyorkafamdan,korku,tedirginlik…Tutamıyorumkendimi,içimisanadöküyorum,yazmamdoğrudeğil,amasanayazarkenunutuyorumonları,herşeyiunutuyorum,senibile…Sonrayazdıklarımakarşılığıngelince,aklımbaşımageliyor,şaşırıyorum.

Korkunyersiz,nedenkorkuyorsun?Kocançokhastaysa,birdeğildeikihastalığıvarsa,bunlardaöyleküçümsenmeyecekhastalıklarsa,gidemezişeelbet…Amabuyüzdenonuiştençıkarmazlarki…Devletmemurudeğilmikocan?Nasılatarlarişten?Yalnız,hastalıklarınıgözönündetutarakyaşamınıdeğiştirmesigerekirbiraz;hiçdgğilsegörünüştegenişbirsolukalabilirsin,gerçeküzücüolsabile…

Banaöylegeliyorki,yeryüzününensaçmaişi:suçunkimdeolduğunuaramaktır.Başakakmabiryana,o,okadarsaçmadeğilbelki,dardakalıncakişi,suçuyükleyecekbiriniararelbet.(Genedebıçakkemiğedayandımı,işdeğişir,ozamansuçuyükleyecekbiriaranmazartık.)Bugürültüsü,yürekçarpıntısıbolgünlerdekendinisuçlubulmanınüzüntüsünüanlamıyordeğilim,çokdoğalbu,amakolaybirhesapsorununuçözergibi,buişüstündedurup,günlükdavranışınıonagöredüzenlemeyianlayamam,bakbuolmazişte.Sendesuçlusunelbet,kocandasuçlu…Sonragene206

sen,geneo…ikinizdesuçlusunuz;biraradayaşayanlarkaçınabilirlermibundan?Suçsuçüstünebiner,taölünceyedekdesürer.Neyeyararbuhesap?Benim,yadadoktorunneişineyararsuçunkimdeolduğunuaramak?

Durmadanyağmuryağıyor,duracağadabenzemiyor.Aldırmıyorumbuna,odamdayım,kahvaltımıyapıyorum;birboyacıtampencereminönünde,belindenastırmışkendini,yapıyıboyuyor.Yağmura-şimdibirazcıkdindi-içerliyor,belkibenimoburcayediğimtereyağlıekmeğedeiçerliyor,belkideonuniçincamlarıkirletiyorfırçasıyla,belkibudabenimyersizbirkanım,belkiadamcağızhiçilgilenmiyorbilebenimle,benimonunlailgilendiğimkadar!Şimdidebardaktanboşanırcasınayağıyoryağmur,amaohiçistifinibozmadançalışıyoryağmurunaltında.Utanıyorum.

Weis’danduydumbirşeyler,hastaolduğunusanmıyorum,amaçokparasızmış…BirkaçayönceFranzensbad’aonunadınaparatoplanmıştı,oradanbiliyorum.Üçhaftaönce“taahhütlü”birmektupgöndermiştimona,Kara-Ormana.

Karşılıkvermedi.StarnbergGölündeymişşimdisevgilisiyle;kızBa-um’a(*)yazmış,hemdeüzüntülüşeyleryazmış(kızınyaratılışıöyledir),amamutsuzlukyokmuşyazılarında(budayaratılışınauyuyor).Prag’danayrılmadanönce,biraykadaroluyor(tiyatrodaçokbaşarıgöstermişti,kızcağız),ayaküstükonuşmuştum.Bitikti,zatenzayıf,incebirkızdır,amadayanıklıdır;bütünyıldurmadantiyatrodaoynamanınyorgunluğuçarpıyordugöze.Weis’danşöylesözetmişti:“Kara-Orman’da,iyideğildurumu,amaşimdiStarnbergGölündebirlikteolacağız,düzelirozaman.”

(*)Kafka’rundostu.Körbiryazar.-Çevireninnotu.

207

Pazar

BakMilena,önemliolangörmekmi,yoksa,yazılıgörmekmi?Meran’dayazdığınsonmektuplardanbirindesözünüetmiştinbunun,karşılıkvermeyevakitbulamamıştım.

OgüçyolculuğakatlanmakiçinRobinsonyarışmayagirmişti;başarısızlığauğramış,birsürüşeygelmiştibaşına…BenyalnızseniyitirmemledüşüveririmRobinson’undurumuna.GenedeondançokbenRobinsonsayılırım.Onunbiradasıvardı,birCuma’sı,birsürüşeyidaha.Gemisidevardı,onukurtaran,olupbitenleribirdüşeçevirenbirgemisivardıonun…Benimhiçbirşeyimyok,adımbileyok…Onubilesanaverdim.Buyüzdenbirçeşitbağımsızlığımvarsanakarşı…

Bağımlılıksınırtanımazdaondan.“Yahep,yahiç”sözü,büyükbirsöz!Yabenimsin,yadeğilsin.Benimsen,sorunyok,herşeyiyidemektir,amadeğilsen,yitirirsemseni…kötüolmaz…Ozamanhiçbirşeyolmaz,ozamanhiçbirşeyyokdemektir…Nekıskançlıkkalır,neüzüntü,nesıkışma,hiç,hiçbirşey.Biliyorum,birineböylesinegüvenmek,bayağınınaşağısıbirşey,onuniçindurmadankorkuçörekleniyoryaiçime?Amabukorkuseniyitiriririmkorkusudeğil!Birinegüvenmeyenasılyeltenirinsan,iştebukorkutuyorbeni.Bunakarşıkoyabilesindiye,sevimliyüzüneTanrısalbirgüzellikekleniyor.(Amabelkidoğuştanvardıbu.)Samson,Dalila’sınabüyükgizinianlattıişte!Artıkkesebilirsaçlarını…Zatenikidebirdarmadağınediyordu,kessin,neçıkar?Onundabunabenzerbirgiziyokmusanki?

208

Gözlegörülürbirnedeniolmadanüçgecedirçokkötüuyuyorum.Hastadeğilsinya?

Karşılıksayılmaz,amahemensöyleyeyim:şimdigelditelgrafın.Hiçbeklemediğimbirzamanda…Üstelikdeaçıkgeldiğiiçinkorkmayavakitbulamadım.Belkiinanmazsın,amabutelgrafıngelmesigerekliydibugün…Neredenbildinbunu?

Banagerekenşeyinsendengelmesidoğalolduartık.

Salı

Yanlışyorumlamışsın,diyemeyeceğim,çünküyanlışyorumlamadandahakötübuMilena,yüzeydekalanlarıanlamışsınyalnız…Önemlideğilki,bukadarınıanlamışyadaanlamamışolman!Seninyanlışyorumlamaların,tersanlamalarınsürüpgelenbirşey.Meran’dadabirikikezolmuştu.Banabirçıkaryolgösterdiyeyalvarmadımkisana…Karşımasadaçalışanarkadaşımayakarmamabenzerdibu.Benkendimlekonuşmuş,kendikendimdendilenmiştimbunu…Düşleriçindeydim,uyandırdınbeni!

Rusyaüstüneettiğimsözleriiyianladınmı,bilmiyorum.Yazarınyazmadığınesneler,yeryüzündesöylenebilecekenbüyükövgübence.

(Dünakşamsaatsekizdeevedönerken,Yahuditopluluğununtörensalonunabirgözattım…YüzdençokRusYahudisinitıkmışlaroraya,Amerikanvizesibekliyorlar,üstüstehepsi.Oylarınıkullananhalktopluluklarınabenzettim…Sonragece,birbuçuktagene

209

baktığımda,hepsiniuyurbuldum,yanyanauzanmışlaryere,iskemlelerinüstündedevardıuyuyanlar;aradabirbiriöksürüyor,yadasoldansağadönüyor,yadausulcageçiyoraralarından…elektrikbütüngeceyanıyor.)Neolmakistersin,diyesorsalardıbana,DoğulubirYahudiçocuğuolmakisterim,derdim…Onlarınarasındabirköşedeolmak,üzüntüsüzbiryanakıvrılmak…Babamötekierkeklerletartışadursun,anamsıkısıkısarılmışpaçavralara,ablamyaşıtlarıylaçeneça-lıyordur…aradabirgüzelsaçlarınıdüzeltiyor…BirkaçhaftasonradaAmerikayolundaolurduk.

Durumlarıbukadarrahatdeğilzavallıların,dizanteriçıkmışaralarında;sokaktangeçenlerduruppenceredeniçeriyeküfrediyorlar,kendiaralarındabiledalaşıyorlar,ikikişibıçakçekmişbile.Amaküçüklerinumurundamıbu?Vızgeliyoronlara.Birsürüçocukgördüm:Yataklarınüstündeciritatıyorlardı,iskemlelerinaltınasaklanıpoynuyorlar…Yiyecekleriekmeğinüzerinenesürüleceğinigözlüyorlar…Nesürülürsesürülsün,herşeyinyeneceğibiryaştaonlar.

210

Salı

Bugünikimektubunlabirkartınıaldım.Mektuplarıaçamadımhemen.Yaakılalmayacakkadariyisinyadakendiniçokiyidizginleyebiliyorsun;ilkidahaaklayakın,amaikincisindendevarbirşeyler.

Genesöylüyorum:Haklısın,yerdengöğekadarhaklısın.V.ileolankonuşmadasenbenimgibidavran-saydın,yaniböylesinesaygısızca,yanınıyöresiniunutupdirenenbirçocuksersemliğiiçinde,yalnızkendinidüşünen,birazda

“adamsendeci”birdavranışladav-ransaydin,bendeliyedönerdim.Telgrafsüresincedesürmezdibudelilik(*).

Yalnızikikezokudumtelgrafını;aldığımgünbirgözatmıştım,birdesonraları,yırtarken.Đlkokurkenduyduklarımıanlatmakgüçbiraz:Birsürünesneelkaldırmıştısanki,amaseninindirdiğintokatenbe-lirlisiydi…“Hemen”sözcüğüilebaşlayanbirtokattıbu.

Hayır,bütünayrıntılarınıelealacakgibideğilimbugün,yorgunolduğumiçindeğil,“ağırım”bugün,ondan.Olupbitenlereinanmakgüç.Yukardasöylediklerimeinansam,ozamanhaketmişolurdumtokadı.Kimsesuçludeğil,suçikimizdeyalnız.Yersizolmayandirenmelerinhafiflerdebelki,döndüğündeV.’ninmektubunuokursunbirkezdaha,hoş

görürsün.

(*)KafkabiraileçevresindeMilenaiçinbazışeylersöylemişti,çokakıllı,çokdüzenlibirsavunmaydıbu.Kendinibutürlüyermesininnedenianlaşılırgibideğil.

211

Hemenogün,telgrafıçektiğingün,babanınevineuğradım.“Schody”diyealtkatadenirsanırdım,oysaçekmekatanlamınagelirmiş.Genç,güzel,canlıbirhizmetçikızaçtıkapıyı.V.yokmuşevde,bendebulacağımıummamıştım,amabirşeyleryapmakzorundaydım;nezamandöneceğiniöğrendim.Ertesisabaherkendenevinönündeydim.Akıllı,sade,açıkbirkadın,hoşumagitti.Telgraftayazdıklarımdanbaşkaşeykonuşmadık.(Babaniçinkorkularınıhiçeindirebilirim,birdahakimektubumda.)

Jarmilaöncekigünçalıştığımyeregeldi;sendenepeydirhaberalamamış,subaskınınıdaduymamış,amasenimeraketmiş,onuniçingelmişbenigörmeye.Çokoturmadı,sıkılmadımpek.Unuttum,söyleye-medimmektupyazmasını,gittiktensonrabirkaçsatırlabildirdimdileğini.

Mektuplarmıiyiceokuyamadımdaha;geneyazacağım.

Şimdibirtelgrafındahageldi.Đnanayımmı,gerçekmi?Vurmuyorsunartık,öylemi?Đnanmam,hayır!Nasılsevinirsin?

Olamaz.Budaötekitelgrafgibidüşünmedenyazıhvermiş.Gerçekneonda,nebunda…Erkenuyanıncakişi,sanırki,gerçekburnumuzundibindedir…Birkaçsolmuşçiçeğinsüslediği,üstüaçık,hazırbirgömüt!

Gözealamıyorummektuplarıokumayı,aralıklarlaokuyabiliyorum..Okurkenduyduğumacı,dayanılırgibideğil.

Milena-elimsaçındagene,geneyanaayırıyorumsaçınıbiraz-böylesinekötübiryaratık,böylesinekötübirhayvanmıyımben?Kendimede,sanadakötüdavranacakkadarmı?Yoksabenikovalayan,benikışkırtankötübirşeymivarortalıkta?Kötüdemeyebiledilimvarmıyor,sanayazarkenöyleduyuyorum212

daonuniçinyazıyorum.Aslındaherşeyanlattığımgibi.Sanayazarsamuyuyamıyorum-yazmadığımgünlerhiçdeğilsebirkaçsaatyumabiliyorumgözlerimi.Yazmadığımgünleryorgunum,üzgünveağıroluyorum…Amayazdığımgünlerkorkuylatedirginlikikiyebölüyorbeni.Bakanlatayım:Karşılıklıbirvikaimaiçindeyizseninle,acınmadileniyoruz…Biryerleregijlenmekistiyorum,sendeaynışeyiistiyorsunbenden.Olacakşeydeğil.Amabaşarıyorumgenede.Nasılolabilir,diyorsun,şaşkınlıkiçindesin.Neistiyorsun?Nasıldavranıyorum?

Durumumuzaşağıyukarışöyle.Ben.biryerlerde,pisbirçukurdayaşayan(çukurunpisliğibenimoradaoluşumdan),ormanlarıtanımayanyabanılbirhayvandım.Birdensenigördümışıklariçinde,aydınlıkta,ogünedeğingördüğümengüzelşeyi,seni:Unuttumolupbitenleri,kendimiunuttum,kalktımayağa,sanayöneldim..Buyeni,buülküselözgürlükiçindekuşkuluyumgenede,amayaklaştım,yanındayımartık…Öylesineiyidaviandınki,hakkımvarmışgibisokuldumsana,yuzurnugözümüellerinesürdüm,mutluydum,herşeydenkopmuştumartık,böbürleniyordumda,kendimigüçlüduyuyordum,evimdegezergibiydim.(Durmadanbuevsözü.)Oysayabanılbirhayvandım,benimyerimormandı,ancakseninbağışınlayaşayabilirdimbuaydınlıktaUnutmuştumolupbitenleri,amabaşımagelecekitiigözlerindegörmüştüm.Süremezdiki…Okşuyordunbenî,ama,görecektinyabansıyanlarımı,gerçekülkemiyadsıyamazdım,ormanıanımsatacaktımsana.Derkenönüneseçilemeyen,kaçınılmasıgüçtartışmalarba?ld>Jikorku”başlıcakonumuzoldu.

Beni(senide..ım.ıov,boşyere)yiyipbitiriyordukorku,gündengutu:,kuyorduNekötü,nepistibuüzüntüler;sanah;:¦>?c.deengeloluyordumMax’laolananlaşma/hk,213

Gmünd’dekidurumumuz,sonraJarmilakarşılaşma-sındakiyanlışyorumlama,şimdideV.‘ninalıkça,kabacavurdumduymazlığıvebirsürüşeydahagirdiaraya.Kendimegelirgibiyim,anımsadımkimolduğunu…Avunacakbirşeylerdebulamıyorumgözlerindeartık.Düşlerdeçekilenkarabasanlarıçekiyorum.(Haniyabancıbiryerdeevindeymiş

gibisalınırkişi?)BukorkuyugerçektençekiyorumMilena…Dönmeliyim,karanlığadönmeliyim,dayanamıyorumgüneşe.

Umutkırıklığınauğramış,yolunuşaşırmışbirhayvangibiyim;kaçıyorum,gücümünyettiğikadarkoşarakkaçıyorumartık,amayalnızşunudüşünerekkaçıyorum:“Onudabirliktegötürebilsem”diyorum,“onunolduğuyerdekaranlıkolurmuhiç?”

Günlerinnasılgeçiyor,diyorsun,böyleişte!Mektubungeldiğinde,bensanamektupgöndermiştimbile.“Korku”,“kuşku”

falan,filanbiryana-tiksinçolduğundandeğil,midemdayanıksızdaondan-evet,herşeybiryana,genedeseninsöylediğingibigüçdeğilbelkide.Anlatmayaçalışayım:Kişikendiyetersizliğiniisteristemezçekmekzorundadır,buzorunluğuhepduyar,amaikikişininyetersizliğineboyuneğmekzorundadeğildir!Gözlerimiznegüneduruyor?Köredebilirizonları,yüreğimizideçekipatarız!Yok,yokokadardadeğil,birazbüyükseme,birazyalanvarbunda;zatenherşeyibüyüksüyorsun..Yalnızönembüyüksenemez..OvarMilena,onunoluşugerçekişte.Genedeözlemiçinedilengürültüpatırtıkadarbüyükdeğilözleminkendisi.Saçmabulacaksın,amadeğil!Bak:“Ençokseniseviyorum”diyorum,amagerçeksevgibudeğilbelki.“Senbirbıçaksın,bendedurmadaniçimideşiyorumobıçakla”dersem,gerçeksevgiyianlatmışolurumbelki.“Sizinsevmeyegücünüzyetmez.”demiştinbanaMilena;“insan’la“hay-214

van”ınarasındakiayrıntıyıortayakoymayayetmezmibu?

Neleroluyor,yadanelerolduğunuiyiceanlaya-mıyorsunMilena,benbileanlayamıyorum;bircoşkunlukkarşısındaürperiyorum,aklımıyitirecekkadarüzülüyorum,genedebilmiyorumneoluyor,neolacak!Birtekşeybiliyorum:Gürültü,patırtıistemiyorum,karanlıkolsunistiyorum,biryerleregizleneyimdiyorum,bunuistiyorumişte,bunuarıyorum,bununardındangideceğim,elimdedeğil.

Bucoşma,birvolkanpatlamasıgibibirşeyolduğunagöregeçecekelbet,yarıyarıyageçtidesayılır,amabucoşmayısağlayangüçleriçimdevardaha,hepvardı,hepdeolacak;yaşamımbunabağlı,buanlatılamayankorkularabağlıyaşamım,onlaryokoluncabendeyokolurum;benimdepayımabudüşmüş,yitirir-sembuyanımıvazgeçerimyaşamaktan,gözlerimizindoğalkapanışıgibibendekolaycayaparımbuişi.Benitanıdığındanberiböyledeğilmiydim?

Böyleolmasaydımçeviripbaşınıbakarmiydinbana?Geçtiğinegöre,buyenidurumumdarahat,mutluvesevinçliolmamgerekmezmi?Amadeğil,gerçeğeçokyakınolduğuhaldedeğil(buolayıyaşamışolmanınsevinciiçindeyim,bugerçek,birbakımadamutluyum,amarahatımdiyemem,buuymuyorgerçeğe),çünkühepkorkacağım,korkuyuhepbençekeceğim.

Nişanlanmalarımlabunabenzerolaylaradokunmuşsun;doğru,sıradanşeylerdi,acısıdeğil,amaetkisisıradandı.Sanki,baştansavmabiryaşamyaşanmışda,birdenbundanötürücezalandırılmasıgerekiyor

kişinin,cezaolarakdabirmengeneyesokuyorlaradamınbaşını,şakaklarınısıkmayabaşladıkçadilinçözülüyor,konuşuyorsun:“Vazgeçmembudeğersizyaşamdan,sürdüreceğimdiyorsun,yada“peki,vazgeçiyo-215

rum…”diyorsun.Vazgeçiyorumdiyeöylebirbağırırsınki,ciğerlerinsökülürsanki.

Budavranışımıdaötekieskişeylerlebirtutmaktahaklısın,benhepoinsanım…Hepeşşeyleretkilerbeni…Amatoydeğilimartık,görgümarttı,açıklamadabulunmakiçinsokturmamkafamımengeneye,dahaöncebasarımyaygarayı,uzaktangörüncebaşlarımbağırmaya…Gözümaçıldıartık,hayır,hayırdahayeterinceaçılmadı!Genedesanakarşıolandavranışımdadeğişikbiryanvar:Kendimivesenidüşünerekyalansöylemiyorumsana(kimseyedavranmadımbutürlü),sonradagerçeğigenesendenöğreniyorum.“Benibırakma”diyeyakarmamıelealıp,acıacıyakınıyorsan,Milena,haksızlıkedersin.Bugündebukonudadeğişmişbirşeyyok.Seninateşinleyaşıyordum(bunudaöyleolağanüstübirgöklereçıkarmasayma,buateşteyaşayabilmekherkesimutlukılar),yerdenkesilmiştiayaklarım,uçuyordum;iştebukorkutuyordubeni,nedeninibilmedenkorkuyordum,nekadarhavalandığımıbilmediğimiçinkorkuyordumbelki.Đyideğildibudurumum,nebenimiçin,nedeseniniçiniyiidi.Nitekimdoğrubirsöz,söylenmesigerekendoğrubirsözyettibenisarsmaya,sendeledim,derkenbirsözdaha,tepesiüstüyuvarlanıyorumartık,genedeçokağıroluyor,ayaklarımkimbilirnezamanyeredeğecek?Söylenenbu“doğrusözlerin”nelerolduğunuyazmayacağım,örnekvermekistemiyorum,hemneyeyarar?Büsbütünallakbullakeder.

KuzumMilena,sanayazabilmemiçinbaşkabiryolbul.Üstükapalı,yazılmışkartlargöndermeyiçokakıllıcabuluyorum;hangikitaplarıgöndereceğimidebilmiyorum.Postadanelinboşdöneceğinidüşünmek,dayanılırgibideğil,kuzumbulbaşkabiryol.

216

Pazartesigecesi

Çarşambagünüpostayauğradığında,mektupbulamayacaksın-yo,bulacaksın,cumartesigünüyazdığımı.Bugünişteyazamadım,çalışmakistiyordum,oysaçalışamadım,çünküsenidüşündüm.Öğledensonradakalkmadımyataktan,yorgundeğil,“ağır”dımgene..Đkidebirbuağırsözcüğünükullanıyorum,tambanagörebirsözcükbu,yerliyerineanlayabiliyormusun,bilmem?Dümenibozukbirvapurunağırlığınabenziyorağırlığım.Vapurdalgalaraşöylediyor:

“Kendimitaşıyamayacakkadarağırım,amasizleriçintüygibisayılırım.”Genedepeköyledeğil,benzetmeleranlatamazdurumları.

Sanasöyleyecekçokveönemlişeylerimvarsanarakyazamadım;boşvakitlerimbütünbunlarısayıpdökmeyeyetmez,gücümütoparlayamam,diyordum.Yalandadeğil.Đçindeolduğumuzgünlerdensözaça-mam,gelecektenhele,hiç!

Hastayatağımdanyenikalktımdaha(“hastayatağı”sözüngelişi),ayrılamıyorum,bıraksalar,hemenyatarımgene.Buyatağınnedemekolduğunubildiğimhalde.

Yazarkeninanmamışolsanbile,oinsanlariçinyazdıkların,yalandeğilMilena.Sevildiklerindenötürüartıyordursevgigüçleribelkide.Buçeşitinsanlariçinbilehafifleticiayrıntılarvardır.Bunlardanbirisevgilisine:“Đnanıyorum”dese,“benisevdiğineinanıyorum…”Önemliolmayabilirbu,ama:“Senin

tarafındanseviliyorum”derseişdeğişir,dahabaşkabiranlamkazanır!Bırakcanım,bunlara“sevişenler”diyemem,bunlara“dilbilimcileri”denir,okadar.

217

“Đkikişininyetersizliği”sözünüiyianlayamamışsın.Şunuanlatmakistemiştim:Benkendipisyaşamımdayaşıyorum,bubeniilgilendirenbirşey.Amasenideçekersembupisliğiniçine,ozamanişdeğişir;değilyalnızsendeyokolacağımdan,bunaaldırmam,çünkübaşkasındayokolmamonuilgilendireceğinegöre,beniüzmez;üzücüyanı:kendipisliğimisendegörür,pisolduğumabüsbütüninanırım-üstelik-kurtuluşumdahadagüçleşir:güçleşirnedemek?Kurtula-mam!(Herbakımdankurtulamam,amabukonudadahadagüçleniyorkurtulamamak.)Đştebu,ölümterleridöktürüyorbana…

KendinisuçlubulmayakalkışmaMilena,sensuçludeğilsin.

Eskigünlerielealarakbirtakımkıyaslamalaryapmıştımsonmektubumda…Yapmamalıydım,kızdımkendikendime.Gel,unutalımbunları.

Hastadeğilsin,değilmi?

Burada,Prag’dabaşınısokacakbiryerinvarMilena,evet,kimsedeonuelindenalmayakalkışamaz;gecelersahipçıkmayakalkışırbelki,amagecelerherşeyieldeetmeyebakar.Birsaraydeğilelbet!Gözündeküçültmekdeistemem,başınısokacakbiryerişte,üstkattakiodanabakandolunayıkarartacakkadardabüyükbiryer.Peki,amabukaranlıkkorkutmayacakmıseni?Hemdeöylebirkaranlıkki,karanlığınsıcaklığındanyoksunbirkaranlık.Korkmayacakmısın,diyenedensoruyorum,biliyormusun?Çünküsözünüettiğinadamyokartık,olmadıda;Viyana’dagördüğünadamdayok,Gmünd’dekideyokartık…Ortayerindenikiyebölünmeküzereolanbirivaryalnız,onundacanıcehenneme!BunuböylecebilMilena,bunubilmenönemli…Gününbirindebirlikteyaşamayakalkarsak,oVivana’daki,yadaGmünd’dekiçıkıve-218

rirortayabelki,hemdehiçbirşeyolmamışgibi,hiçsuçuyokmuşgibidavranırgene;amaderinlerdebiryerde,kendiniherkestengizleyen,ortayahiççıkmamışolanbirivardır,benbilepekiyitanımamonu,ipleronunelindedir,güçlüolanodur;davranışımıoetkiler,gözdağlarıylayıldınrbeni,yıkarbozarherşeyi.(Nedençıkmazortayasanki?Nedengöstermezkendini?)

Evet,MitziK.buradaydı,iyioldudageldi.Amaartıktutacağımkendimi,başkalarıiçinbirşeyyazmayacağım;adlarınınmektuplarımızakarışması,herşeyialtüstetti.Yazmayacağımınnedenibudeğil(çünküaltüstetmişsayılmazlarda,gerçeğebiryolaçmışoldular,gerçeğeveonunardındangelecekşeylere),adlarınıanmamaklacezalandırmakistemiyorumonları-cezasayılırsa-banaöylegeliyorki,yeryokartıkonlaraburada.Karanlıkburası,karanlıkbirevdeoturuyorum,buradayalnızalışıkolanlaryaşayabilir,onlarbilegüçlükçekiyor.

Geçeceğinibiliyormuydumdersin?Hayır,geçmeyeceğinibiliyordum.

Çocukluğumda,kötübirşeyyaptığımzaman-başkalarıncakötüsayılmayabilirdi-kendimceçokkötübulduğumbirolayı(suçsaymayışlarıhünerimigöstermez,herkesinuyuşuk,herkesinkörolduğunugösterir),yaptığımdahiçbirşeydeğişmezdi,çokşaşardımbuna;büyüklerdüşüncelibirdurumagirerlerdibelki,amabellietmezlerdi;açmazlardıağızlarını…Bukapalı,ağızlarıtaküçüklüğümdenberiseyrederdim,aşağıdandoğru,akılerdiremezdimkapalıkalışlarına.

Birsürebeklediktensonrasuçsuzolduğumainanırdım;teksözcüketmeyişleri,korkumunyersiz,çocukçaolduğumugösterirdibana,korkarakbıraktığımyerdenbaşlayabilirdimgene.Yorumlamalarımdeğiştiydi219

sonraları.Önceşunuanladımdı:Çevremdekileryaptığımişinfarkındaydılar,nedüşündüklerinidegizlemiyorlardı,amabenanlayamıyormuşum!Sonra:beniazarlamamışolmalarıgüçlüolduklarındanötürüdeğildi,böyleolsabile,butürlüdavranışlarıbendenyanaolduklarınıgöstermiyorduki!

Diyelimki,sezmiyorlardı,onlarındünyasındayoktum,etkileyemiyordumonları;varlığımınyolu,benimyolumonlarındünyasındangeçmiyordu;varlığımınelerebenzetirsek,hiçdeğilsegüçlübirkolum,onlarınyaşamınındışındanakıpgidiyordu.

N’olursunMilena,yalvarıyorum,mektupgönde-rebilmemiçinbirşeybul.Boşunauğramapostaya,küçükpostacınbile-

nerelerdeo?-boşunauğramasın,postadakikızabileboşunasorusorulmasın.Birçıkaryolbulamazsan,çaresizboyuneğeceğizelbet,aman’o-lur,hiçdeğilsebukonudazorlakendini.

Dünsenigördümdüşümde.Ayrıntılarıylaanımsayamıyorum,amabirbirimizdeeriyordukdurmadan…Senben,bensenoluyordum.Derken,nasıloldubilmiyorum,yanmayabaşlıyorsun;ateşbezlesöndürülürdiyor,elimegeçirdiğimbirceketlevurmayabaşlıyorumsana.Genebensen,senbenoluyoruz,sonundasenyoksunartık,yananda,söndürmeyeçabalayandabenimyalnız.Korktuğumbaşımageliyor,böylebezlevurmaksöndürmüyorateşi.Amabuaradayangınsöndürücülergelmiş,senkurtulmuşsun…Hiçbenzemiyordunkendine,hortlakgibibirşeydin,sankitebeşirlekaranlığaçizilmiştin,kollarımaatıldığındacansızdın,belkisevinçtenbayılmıştın;bilmiyorumiyice,belkibendimbirininkollarınaatılan…

A.buradaydışimdi,tanırmısınonu?Gelip-git-melerbirbitse!..Bütüninsanlartükenmekbilmeyen220

1

bircanlılıkiçinde,hiçölmeyeceklermişgibi:amagerçekölümsüzlüktenyanadeğilbucanlılıkları,yaşadıklarısaatinderinliklerineinenbircanlılıkbelkidebu.Korkuyorumbukonulardan.Heristedikleriniyapardım,tekbenievlerineçağırmasınlar.,Bilsemçağırmayacaklarınıayaklarınıöperdim.Yalnızyaşayabiliyorumdaha,amabirigeldimibitiyorum,gücüylebenicanlandırmakiçinönceöldürüyorsanki;sonradagücüyetmiyordiriltmeye.Pazartesiyebekliyormuşbeni,şimdidensıkıntılarbasıyor.

Birliktegeçireceğimizbirgelecektennedensözediyorsun,Milena?Olmayacağınıbildiğiniçinmi?Vi-yana’daşöylebirdokunmuştukokonuya…Çokiyitanıdığımızbirininyokluğunuduyuyorduk,öylegelmiştibana…Güzeladlarlaçağırıyordukonu,amakarşılıkalamıyorduk!Nasılkarşılıkverebilirdi?Yoktuki.

Yüzdeyüzbildiğimizazbirşeyvardırşuyeryüzünde,amaşunuiyibiliyoruzMilena:Bizhiçbirzamanbiraradaolamayacağız;aynıkenttebileolamayacağız.Çokiyibiliyorumbununböyleolacağını-ner-deyse:yarınyataktankalkamayacağımıbildiğimgibidiyecektim-(benkendikendimiyataktansırtlayarakkaldıracağım,öylemi?Ağırbiryükünaltındagörürgibiyimkendimi:yüzükoyunyapışıpkalmışım…üstüm-dekiağırölüdenbirazcıksıyrılabilmekiçinbütüngücümükullanacağım),yarınkalkıpgidemeyeceğimişe.Kalkamayacağım,biliyorumkalkamayacağımı,amabukalkmaişi,insangücününaz

buçuküstündebirşey,becerebilirimbuişi,insangücününazbuçuküstüneçıkabiliyorumdaha.

Genedeyataktankalkmasözünüciddiyealmapek,okadarağırdeğilim;yarınsabahkalkacağımıaklımalıyorda,ilerdebiraradaolacağımızıaklımalmı-

221

yor.Sendekendiniyokluyor,ViyanailePragarasınasıkışmışbüyük,dalgalıbir“deniz”densözederken,sendebenimgibidüşünüyorsun;senindeaklınalmıyorbuişinolacağını.

“Pislik”konusunagelince:tekvarlığımolanbuşeyi(bütüninsanlarıngerçekvarlıklarıbu,genedebenpekiyi”

bilmiyorum)nedengizleyeyim,nedengözönünesermeyeyim?Alçakgönüllümüolayım?Evet,buyüzdençıkışabilirsin.

Ölümüdüşününcekorkuyorsun,öylemi?Benyalnızsancılardançokkorkuyorum.Buuyartıkötüişte.Ölümüisteyip,sancılardankaçınmakkötü,çokkötübiruyartıbu.Ölmeyigözealabilirimyoksa.Nuh’ungüvercinigibideriz,bizleridesalıvermişleryeryüzüne…Yeşilbiryaprakgeçirememişizelimize,neçıkar?Gemininkaranlıklarınagömülürüzgene,olurbiter.

Đkisanatoryumdandabilgikâğıtlarıgeldi,bilmediğimşeylerdeğil,amaViyana’danuzaklığı,birdeparasışaşırttıbeni.

Çokpara,gündedörtyüzkron,belkidebeşyüz;kesinolarakbildirmiyorlar.Viyana’danuzaklığıdaüçsaat,hemdetrenle,trendensonradayarımsaatarabayoluvar…Yolcutreniymiş,ekspresdeğil.Grimmensteinbirazdahaucuzgibi..

Dardakalırsamorayagiderim,amadahadüşünmüyorumgitmeyi.

GörüyorsunyaMilena,nasılyalnızkendimidüşünüyorum,hepkendimi?Dahadoğrusu,kendiduygularımlaisteklerimegöredüzenlediğimodaracık,okısayolumuzasaplanmış,yanımıyöreminasılboşluyo-rum?“Tribuna”ile“Kmen”deçıkangüzelyazılarıniçinteşekkürbileetmiyorumsana,görüyormusun?Bendeyazılarımdanbirinigönderebilirimsana;açıklamayapmamıisteme,yazıyıbaştanokumamgerekir

222

ki,hiçkolaybirişdeğilbu.Bilmediğimdildenyaptığınçevirileriniseverekokuyorum.TolstoykonuşmalarınıRusçadanmıçevirdin?

Gribetutulmuştundemek?Kendinetakazaetmeyeyeryok,çünküosıralardabenimdegünlerimpeksevinçligeçmemiştiburada.(“Sevinçli”sözcüğününeredenbulupçıkarmışinsanlar?Kimizamanhiçakılerdiremiyorumbuna;“üzüntü‘lüyekarşıtbirsözcükolsundiyebulmuşlaranlaşılan.)

Artıkyazmazbana,diyorum:bukanıyavarıncaneşaştım,nedeüzüldümdü.Üzülmedim,çünkübütünüzüntülerbiryana,inanıyorumyazmamamgerektiğine,hemsonra,hiçbirgüçyokturkişuyeryüzünde,benimacınacakkadaryoksulçelimsizliğimidiriltebilsin;şaşmamıştım,-dahaöncelerideşaşmazdımbelki-“Bugünedeğiniyidavrandımsana,amaartıkyetti,buişbitti”deseydindahaönce,gene

şaşmazdım.Yeryüzündebelkiyalnızşaşılacakşeyleroluyor,amabudavranışınaenazşaşüırdı;hersabahuyanıpyataktankalkabilmek,örneğinçokdahaşaşılacakbirşey…Amabudagüvensağlayanbirşaşkınlıkdeğil,budahaçoktiksintiuyandıranbirmerak!

Güzelbirsözduymayadeğermisin,değmezmisinbugünMilena!Anlaşılanbendeğersizimki,söyleyemiyorum,söyleyebilirdimoysa.

Umduğumdandahamıöncegöreceğizbirbirimizi?(Bak,ben“göreceğiz”diyorum,sen“birlikteyaşayacağız”diyeyazmışsın.)Amabenöylesanıyorumki(herşeydoğruluyorbukanımı,heryerdegörüyorum,üintisiolmayannesnelerdebilesezinliyorum),bizhiçbirzamanbiraradayaşayamayacağız,olamayacakbu;“önce”ile“hiçbirzaman”arasındaayrımyoktur.

223

HerbakımdanGrimmensteinSanatoryumudahaiyi.Günde50kronaşağıolmasındanbaşka,hastalaragereklinesnelerödünçveriliyorburada.Ötekisanatoryumagidersem,yastıkyorgan,battaniyegibinesneleribenimgötürmemgerekiyor,yokbendebunlar.SonraGrimmensteinpeşinparaistemiyor,ötekileristiyor;Grimmensteindahayüksekte.Acelesiyok,gitmiyorumkidaha.Evet,birhaftapekbitiktim(ateşimvardı,solukdarlığıçekiyordum,hepyatıyordum,Đcal-kamıyordum,üstelikdeöksürüyordum);uzuncabiryürüyüşyapmıştım,çokçagevezeliketmişim,nedenibuolacak;dahaiyiyimşimdi,sanatoryumagitmeişidesuyadüşergibi…Gönderdikleriçağrılarabakıyorum:ViyanaOrmanıSanatoryumundabalkonlubiroda380krondanbaşlıyor,oysaGrimmenstein’daenpahalıoda360kron.Đkisideçokpahalı,amaGrimmensteingenededahaelverişlielbet.Yapılacakiğneleriçindeayrıparaalınıyor!Birköyegidebilsem,neiyiolurdu,eniyisiburadakalıpbirzanaatöğrenmek!Hiçistemiyorumsanatoryumagitmeyi;neişimvaroralarda?

Karbolkokanelleriylebaşhekimetlerisokuştursunağzıma,tagırtlağımasoksun,değilmi?

Đkisaattirsedirdeyatıyordum…Başkahiçbirşeydüşünemedenyalnızsenidüşündüm.

HepunutuyorsunMilena:Bizseninleyanyanadurmuş,yerdeyığılıkalanvarlığımıseyrediyoruz;amakendimiseyredenben,cansızımartık.

Güzdebiroyunediyorbana…Kuşkulanacakkadarüşüyor,kuşkulanacakkadaryanıyorumvakitvakit;bakmıyorumateşime,önemlideğildir,diyorum.Hastalığımilerledibiraz,doğalbu,güçlükçekiyorumsokaktakonuşmamgerekince,sonradahadakötüleşi-yorum,onuniçinbendedüşünmüştümViyana’yauğramayı;belkideiyigelecekbuyolculuk;Viyana’nın

224

havasıciğerimedeiyigelir,birvakitleryaşamımısağlamıştıoranınhavası.Amaodamdançıkmamgerekiyorsa,hiçoyalanmadandoğrucasanatoryumakapağıatıpuzanmalıyatağa.

ViyanaOrmanıSanatoryumubelkidahayakınca,amaçokdeğil.Lebbersdorftandahaötedebusanatoryum,hemtrendenindiktensonrayarımsaatarabaylagitmekgerekiyor.BuradanBaden’euzanmakla,Grimmenstein’danViyana’yainmekaşağıyukarıbir;çıkmamaizinverirlerse,ikisanatoryumundauzaklığıbirsayılır.

NasıloluyordaMilena,dahaçekinmiyorsunbenden,tiksinmiyorsun?BoşveremiyorsunMilena,negüçlüsünü

“BubackaKniha”adlıbirÇinhortlakbetiğiokuyorumdaanımsadım,sözhepölümüstüne.Ölümdöşeğindeyatanbiri,ölümleburunburunaolmanınverdiğiumursamazlıkiçindeşunlarısöylüyor:“Bütünyaşamımeğlenceyekarşıkomaklageçti.”Birdeöğrencivar,öğretmeniyleeğlenerek:“Durmadanölümdensözediyorsun”diyor,“amaölmedindaha.”

“Öleceğim,öleceğimoğlum,sontürkümüçağırıyorum,kiminintürküsüuzunsürer,kimininkısa…Birkaçsözcüktüruzunluğukısalığıyapan.”

Yalandeğil;ölmeküzereolanbirtenorunyattığıyerdensöylediğiaryayıdinlerkendudakbüküpgülümsememizyersiz.

Bizdeyatıyoruz,üsteliktürkümüzyıllarcasürüyor.

FranzWerfel’in“Spiegelmensch”adlıoyununudaokudum.Baştansonayaşamagücüfışkırıyor;yalnızbiryerindebirazcıksakatlanıyor,üstyanıdolupdoluptaşıyor,hastalığıanlatışbileçokcanlı.Yutargibiokudumyarımgünde.

225

Seni“orada”şimdilerdeüzennevargene?Sanahiçbiryardımımdokunamadı,amaasılşimdielimkolumbağlı.Buyakınlardaçokdahastalanıyorum.

Müdürçağırtmıştı,şimdiyanındangeliyorum.HaberimolmadankardeşimOttlakonuşmuştugeçenhaftamüdürle;genebanasormadandoktorgelipiyicebirbaktıydıbana;istemediğimhaldeizinverecekleranlaşılan.

Milena,özürdilerim,odatutmaişinesinirlenmiş,birazkısayazmıştımgeçengün.(Oysaşimdianlıyorum,odatutulmamış

daha.)Grimmenstein’agitmekistiyorumelbet,amabirtakımişlerimvardaha,hastaolmasaydımçoktanbiterdibuişler.

(HastaolmayanınGrimmenstein’daişinediyeceksin.)Şimdideöğreniyorumki,Avusturyahükümetininiznigerekiyormuş,oysasanatoryumdanistemezdemişlerdi,iznialmakgüçolmayacak,amadahaistemişdeğilim.

Günlerimisokaklardageçiriyor,Yahudidüşmanlığıiçindeyüzüyorum:“Uyuzırk”adınıtakmışlarYahudilereşimdide.

Böylesinetiksiniliyorsa,endoğalşeygöçetmekoralardan,yalanmı?Kalınmazkiartık.(Yahudilikyadaulusalduygununbirilintisiyokbukonuda.)Direnipkalmalarındabiryüreklilikyok;mutfaklarımızdankovamadığımızhamamböcekleri-ninyürekliliğinebenziyorbudirenme.

Penceredenbaktımşimdi:Atlıpolisler,silahlıjandarmalar,bağırıpkaçışaninsanlar,veburadapencerede,durmadanbaşkalarınasığınıpyaşamanıntiksintiverenutancıiçindeben…

Birsüredirduruyorbu,elimdeğipgönderemedim.Đçimekapanıkbirdurumdayım;seninyazmamanındateknedeniolabilir.

Đzinistedim,gelirgelmezpasaportişinebaşla-

226

yıpodamıtutacağım:Uzunsürmezsanıyorum.Kızkardeşimdebenimlegeliyor,birikigünViyana’dakalacakmış;doğacakçocuğundanöncedavranıpyapmakistiyorbukısayolculuğu.

ViyanalıozanA.Ehrenstein,umduğumdandahaiyigörüşlüymüş,sanayazdıklarındananlaşılıyor.Yanıldığımıanlamakisterdim,amabirdahagöremeyeceğimonu.Yanındayirmidakkakadarkalmıştım,yabancılıkduymamıştım,rahattım;hemenkanımkaynamışdeğildibelki;okuldasıraarkadaşınınyanındaduyulanbirrahatlık,biryabancıolmamaduygusugibi…Birbirininkötülüğünüistemeyen,okulumacılıkla-rınıbirlikteyenmeyeçabalayan,olduğugibigörünmeye,çalışanbirsıraarkadaşlığı-aslındaneyürekleracısıbirarkadaşlıktırbu.ĐşteEhrenstein’dadabunlarıduydum,başımıdöndürmedi.Đyiniyetli,güzelkonuşan,kendiniçokzorlayanbiri;herköşebaşındaonabenzerbiridursadurumniceolurdersin?Kıyametkopmaz,amaiçindeolduğumuzşugünleridahadaçekilmezbirdurumasokarlardı.ErnstWeiss’in

“Tanja”-sınıbilirmisin,papazlaolankonuşmasını?Kişielindeolmadanyardımlarıylanasılezerkarşısındakini;zavallıTanja,gönülalmanınkarabasanlarınadayanamazölür.

YabanaatılırgibideğilEhrensteinelbet,güçlüyanlarıvar;oakşamyükseksesleokuduklarıçokgüzeldi.(KariKrausüstüneyazılankitaptanokumuştu,kimiyerleriniçokgüzelokudu.)Anlaşılan,görüşüdeiyiimiş.Şişmanladıdabugünlerde,kapıgibibirşeyoldunerdeyse(yakışmış,güzelleşmiş;nasılgözüneçarpmaz!)çelimsizleri,zayıflarıunuttu,zayıfolduklarınıbiliyor,okadar.Kimiinsanlariçinyeterbubilgi,benimiçinörneğin.

‘F.

227

HayırMilena,birlikteyapabileceğimizi,umduğumuzşeylerolmayacakViyana’da,olamazda;ozamandaolmamıştı,başımıduvardanuzatıpbakmayaçabalamıştım,ellerimleasılmıştımduvara,sonratepe-taklakyereyuvarlandım,ellerimkaniçinde.Birlikteyaşayabileceğimizbaşkaşeylervardırbelki;yeryüzübirsürü“belki’lerledolu,neyazıkki,benbilmiyorum.

Günlerimi,saatleriminegüzeldüzenlemişsin,çoksevindim;haritadaincelemeleryapargibibakıyorum,gözümüalamıyorum.Hiçdeğilseelletutulurbirşeybugönderdiğin,amaonbeşgündenöncegelemem,dahabilegeçkalırım.

Dosyalarıbitiremedimdaha,sonrasanatoryumdandasesçıkmadı,etyemediğimisebzegillerdenolduğumuyazmıştım.

Uluslarınyolculuğaçıkışlarınabenzetiyorumyolculuğumu:Eksikler,birtürlütamamlanmaz,sondakkadabirilerivazgeçer,ötekikorkar;sonundaherkeshazırdırbekler,amabirçocukağlıyordiyeçıkılamazyola.Korkuyorumdayolaçıkmaktan;düngecekiöksürüğümtutarsa,hangiotelalırbeni?(Yulardanberiilkkez

onuçeyrekgeçeyattım.)Onuçeyrektenonbirekadarök-sürdüm,sonradalmışımsoldansağadönerkengeneöksürmeyebaşladım,saatonikiydi,tambirekadaröksürdümgene.Geçenyılrahatçagidebilmiştimyataklıda,buyılyataklıyabilealmazlarbeni.

Öyledediğingibideğilpek,Milena.ŞimdisanabusatırlarıyazanıMeran’dantanıyorsun.Birleştiksonra,tanımayadaanlamasözkonusuolamazdıartık;sonrabölündükgene.

228

Bukonudabirkaçsözetmekisterdim,amagırtlağımsıkılmışgibi,çıkmıyorsözcükler.

BenimdebaşımageliyorMilena,bende:“Bunuyazmalıyımona”diyorum,yazamıyorumgenede.OnbaşıPerkinsengeloluyorbelki,amaelimibırakırbırakmaz,kaçamaktanyazıveriyorumbirsözcük.

Beğenibenzerliğindenötürüdeğilmitamoyeriçevirmişolmam?Evet,enönemverdiğimşey,“eziyet”işi,eziyetçekmektenbaşkabirişledeuğraşmıyorum.Nedenmi?BirazPerkinsgibiyimbende,onunkadardüşüncesizim;alışkanlıkla,gelenekleribozmamakiçinbelkide.Kargılanmışbirağızdanokargılısözüduyupöğrenmekiçinböyledavranıyorum.Buişinalıklığını,saçmalığınışöyleanlatmayaçabalamıştımbirvakitler(saçmalığınıanlamışolmakbirfaydavermez,odabaşka):“Kırbaçlananhayvan,efendisininelindenkırbacıalıpkendikendinikırbaçlamayabaşlar,böyleliklesözdeefendiolacak,durumuöyönetecek,amabilmezki,boşunadırbu,çünküefendisikırbacınkayışınabirdüğümdahaatar.”

Biliyorum,eziyetetmekkötübirşeydir.BüyükĐskender,Frikyakralınınkırbacındakidüğümüçöze-meyince,eziyetetmediydi,kayışıkesipattıydı.

BuiştedebirYahudiparmağıvaranlaşılan.“Venkov”dergisi,bütünkötülüklerinYahudilerdengeldiğiniyazıyordugeçenlerde,okadarki,ortaçağdakiperhizgeleneğinibileYahudilerbozmuş.Neyazıkki,çokbilgiverilmiyorduyazıda,birĐngilizkitabınınadıvardıyalnız,onadayanarakyazılmış.ÜniversitekitaplığınagidiparamalıbuĐngilizkitabını,ama

“ağırım”gene;merakdaediyorum:Ortaçağdakibuolayla

229

uzaktanyakındanneilgileriolabilir?Seninçokokumuşbirarkadaşınvardırbelki,onasorbakalım.

Gönderdimkitaplarısana.Şunudemekistedimki,kızmıyorum,sonzamanlardayaptığımenakıllıcaişbu.RessamAles’inalbümübitmiş,yenibaskıyılbaşınaçıkıyormuş,onunyerineÇehov’un“Babicka”smıaldımsana;çokkötübaskı,okunacakgibideğil,sengörseydinalmazdınbelki.

Sanatoryumyangınıüstüneetraflıbirşeylerduydunmu?Grimmenstein’agitmekisteyecekherkesşimdi,onlarındayanınavarılmazartık.Oraya,benigörmeyenasılgelirH.?Meran’daolduğunuyazmamışmiydin?

Kocanlabuluşmakniyetindehiçdeğilim,üzülme.Kalkıpobenigörmeyegelmezse-hiçsanmam-karşılaşmamızolacakşeydeğil.

Yolculuğumgecikiyorgene,işimvar,bitireme-dimdaha.Bak,hiçsıkılmadan“işimvar”diyebiliyo-rum.

Güçolduğundandeğil,amabenölümeyaklaşmışım,uykununölümebenzediğigibi,yarıuykudayımbende.“Venkov”dergisininyerdengöğehakkıvar.GöçetmeliMilena,göçetmeli!

Anlamıyorumdiyorsun,hastalıkdebuna,anlarsınbelki.Psikanalizinaydınlatmayauğraştığışeylerdenbiridebu.Ben,hastalıkdiyemiyorum,bencepsikanaliziniyietmeçabası,korkunçbiryanılgıyauğramışburada.Kişininyürekleracısıdurumubiryana,hastalıkdenenşeyinançlaradayanır;dardakalaninsanınherhangibiranakucağınayapışıpkalmasıbu;psikanalizdinlerintemelinideburayabağlıyor;kişilerinrahatsızlığı,tedirginliğibundangeliyor,diyor.Amagü-

230

nümüzdebirdinetrafındatoplanmalargözeçarpacakkadardeğil;sayısıztarikatlar,mezheplervarama,bunlartekkişilerinelindekalmış;görünüşealdanıpyanüıyoruzbelkide,belliolmaz.

Buyapışıpkalmalar,buköksalmalarbeslenecektoprağıbulunca,insanınkişiliğiniçıkarmıyormuortaya?Koparıpatamazsın,bir“obje”bulmuşsundur,ondayaşar,giderekdahadabeslenir(bedenindede);bunumuiyileştirecekler?

Benimdurumumuüçhalkayaayırıpöyleanlatabilirim:Derinlerde,içte,birAvar,sonraB,sonraCgeliyor.ĐçtekioçekirdekA,B’yesorar:“Nedeneziyetçekerbuadam?Nedengüvenmezkendine?Nedenherşeydenelinieteğiniçekmiştir?(Buherşeydenelçekmeisteyerekdeğildirelbet,elçekmezorundakalınmıştırdaondan.)Nedengülüpoynamaz,nedenyaşamaz?”(Diyojendebubakımdançokağırhastadeğilmiydi?Đskenderiçimizdenbiriylekonuşsaydı,mutluolurduk,amaDiyojenküçümsedionu,güneşimikarartmadedi;okorkunç,oyanan,yakan,insanıçıldırtanYunanGüneşiniistiyordu.Neyapsın?Hortlaklarladoluydufıçısı.)C,yanibedenimiz,biraçıklamadabulunmazbize,davranışlarındaonayalnızBbuyrukverir.C,korkunçbaskılaraltında,ölümterleridökerekişgörür.(Alnımızı,yüzümüzü,şakaklarımızı,saçımızındiplerinedek,kısacasıbütünkafamızısırılsıklamedenböylebirkorkuterinibilirmisin?Cbunlarıçekerişte.)Seninanlayacağın,C,anlamadankorkuylaişgörür;bilirA’nınB’yeherşeyiaçıkladığını,B’nindeherşeyidoğruanladığınainanır.

Yüreğiaçıkbirinsanım,Milena.(Yalnızelya-

231

zımdahaaçıkseçiktieskiden,öylesanıyorum;nedersin?)“Tutsaklığın”gözyumduğukadaraçıkyürekliyim,azşeydeğilbu;hemsonra“tutsaklık”güngeçtikçegevşiyor.Ama“bunu”kozdiyekullanamam,kozbuolamaz.Birözelliğimvar,herkesebenzemeyenbiriyim,dışgörünüşümledeğil,amabirölçüyevurursan,onlardançokayrıolduğumçıkarortaya.

Bak,sendebendeözelliğiolanBatılıYahudilerdençeşitliörneklergösterebiliriz,değilmi?Amabanaöylegeliyorki,beniçlerindeenBatılısıyım;birazşişirereksöylersem,buşudemektir:Hiçbirşeyimegözyumulmaz,rahatedeyimdiyebirdakkabileverilmemiştirbana;zatenhiçbirşeyverilmezbana,herşeyikendimçabalayarakeldeetmekzorundayımdır,yaşadığımgünlerlegeleceğideğil,geçmişimibilekendimyaratmakzorundayım,doğalolarakherkesinbirgeçmişivardırbelki,benonubilekendimeldeetmekzorundayım;bencebuenzoriş,dünyasağamıdönüyor?-Bilmiyorumya-ayakuydurabilmemiçinbenimsoladönmemgerekiyor!Nasılbaşaçıkarım?Gücümyetmezki;paltomağırgelirken,nasıltaşırımkoskocadünyayısırtımda?Bırakbenimgüçsüzlüğümü,kimingücüyeterdibütünistenenleriyerinegetirmeye?

Kendigücümüzlebuişlerinaltındankalkabilmeyidenemekçılgınlıktır,çılgınlıkladaödenir.Onuniçin,seninyazdığıngibi

“bunu”kozolarakkullanamam.Đstediğimşeyiyapmakelimdedeğilbenim,istemekbileelimdedeğil;benyalnızolduğumyerdedurabilirim,başkaşeyisteyemem,istemiyorumda,zaten.

Sankisokağaçıkmadanönceyıkanıptaranmamızyetmiyormuşgibi,üstelik-gereklinesnelerhepeksikolduğundan-giysini,ayakkabılarını,şapkanı,

232

bastonunudakendinyapacaksındiyorlarörneğin!Hiçbirinisağlamyapamazsınelbet;sokakaralarındafoyanortayaçıkmadıdiyelim,amacaddeyeçıkarçıkmazüstünbaşındökülürdeçırılçıplakkalıverirsen,neyaparsın?Budurumdaevekaçmanınsıkıntısınıdüşün!Birdeistermisin,yansokaklarınbirindeYahudilerikovalayanlarlakarşılaşasın?

TersanlamabeniMilena,buadamyitirmişkendinidemiyorum,bunudemiyorum,hayır,amaçıkarsacaddeyeişteozamanyitirirkendini;kendiderezilolur,dünyayıdarezileder.

Sonmektubunpazartesigünüelimegeçmişti,bendehemenogünkarşılığınıyazmıştımsana.

Paris’eyerleşmekistiyormuşkocan,öylebirsöylentivarburada;yenibirkararmıbu?

Bugünikimektubungeldi.ElbettehaklısınMilena;kendiyazdıklarımıdüşünerekutanıyorum,açmayakorkuyorummektuplarını.Hiçdeğilseyalanşeyleryazmıyorumsana,dahadoğrusugerçeğisöylemeyeçabalıyorum;düşün,birdeyalanşeyleryazsamneyapardım?Nasılelimvarıpdaaçabilirdimmektuplarını,verdiğinkarşılıklarınasılokuyabilirdim?

Çıldırırdım,demekkolay.Diyeceğim:yalansöylemediğimdenötürübüyükbirövünmepayıçıkarmamalıyım,yaptığımşeyinövünülecekyanıyok,neyapıyorumsanki?Yazılmamasıgerekeniyazmaya,anlatılmasızorolanıanlatmayaçabalıyorum;içimdeduyduğum,kanımaişlemişolanşeyleraçıklanabilirmi?Aslındabelkiheposözünüettiğimkorkudanbaşkabirşeydeğildemekistediğim;amanetürlükorku?Herşeyesinmiş,heryerdevar,sağımabaksamkorkuyorum,solumabaksamkor-233

kuyorum,birsözsöyleyeceğimdiyekorkudantitriyorum.Amakimbilir,belkibukorkuyalnızkorkudeğildebirşeylereulaşmakisteği,buistekkorkudandagüçlü!

“Onubenbudurumagetirdim,benyıktımonu”demen,çoksaçmaMilena.Suçlubenim;yalanabaşvurulduğuiçinbenimsuçlu;bugünbilekaçıyoruzgerçekten,geneyalanağırbasıyor…deki:Korkudanötürü,bendenyadainsanlardançekindiğindenötürü,amayalanhepvar.Suyagitmedenöncekırıktıbutesti!Bendeşimdiyalanabaşvurmamakiçinkesmeliyimburda.Korkunçşeyşuyalan,kişiyikemirendahakorkunçbirşeydüşünemiyorum.Yakanyorumsana:n’olursunkonuşturmabeniartık…MektuplarımdadaVi-yana’dadasusmamgerekir.“Benyıktımonu”diyorsun;bende,seninkendininasılyiyipbitirdiğinigörmüyormuyum?“Sokağaçıkıncarahatbirsolukalabiliyorumancak”diyorsun;amabenburdasıcacıkodamdaoturuyorum,sırtımdasabahlığım,ayağımdaterlikler,rahatım,gözümsaatte…(Neyapayım?

Saatiizlemekzorundayım.)

Avusturya’danizinkâğıdımgelmedençıkamamyola.Üçgündenuzunsürecekkalmalariçinözelbirizingerekiyormuş.Birhaftaönceyazdım,karşılığınıbekliyorum.

“Benyıktımonu”sözüçıkmıyorusumdan.Tersineinanmakkadargerçeğeaykırıbusöz.Bunebenimsuçum,nedebaşkalarının.Benkaranlıklarınadamıyım,ortalaraçıkmamamgerekir,endoğrusubu.

234

Perşembe

Bugüngünlerdenperşembe.Salıgününedeğinkararlıydımgitmeye.Amakimigünler,sanatoryumagideceğimidüşündükçe,içimebirsıkıntıçöreklenmiyordeğildi,birtürlüyolaçıkamayışımınnedenibudaolabilirdi,amayenerimdiyordum.Đzinkâğıdınıburadabeklemeningereksizolduğunu,Viyana’da,dabuişinyapılabileceğinisöyledibirisalıgünü…Yolaçıkmamiçinhiçbirengelkalmıyorduartık.Bütünbiröğledensonramısedirinüstündekıvranarakgeçirdim;akşamsanabirmektupyazdım,sonravazgeçtimgöndermekten,yenerim,başarırımbelkidiyordum;gecesabahadekhiçgözümüyummadansağdansoladöndüm,bocaladım,kıvrandımdurdum.Đkizıtçarpışmavardıiçimde:Birigitmekistiyor,ötekikorkuyordugitmekten;ikisidebendenbirerparça,ikisideonparaetmez.Sabahıdarettim.

Yolaçıkacakgücübulamıyorumkendimde,Milena.Karşılaşacağımızıdüşündüğümde,bunugözönünegetirdiğimdebiledayanamıyorumbeyniminzonklamasına.Seniyanılgıyauğrattığımmektubundadaapaçıkgözeçarpıyordu,şimdidebu…

“Hiçummuyorum”diyorsun.Artıkayrılabilirsinbenden,hiçdeğilsebuumudumgüçlensin!

Nedurumdaolduğumukimseyeanlatamam,sendeanlayamazsın,kendimbileanlayamıyorum,nasılbaşkalarınaanlatabilirim?Okadardaönemlideğilbu,önemliolanşu:Đnsancayaşanamazçevremde,bununböyleolduğunusendebiliyorsun,biliyorsundainanmakistemiyorsungene.

235

Sarımektubunualmadımdaha;peki,açmadangönderirimsana.Yanılmıyorsam,iyiolacakbirbirimizemektupyazmaktanvazgeçsek.Yanıldığımıdahiçanımsamıyorum,Milena!•

Senisözkonusuedecekdeğilim;ilgilenmediğimdendeğil,nasılilgilenmem?Amasözünüetmekistemiyorum.Öyleysekendimdensözaçayımgene:Şuyeryüzünde,dünyabiryanasenbiryanaMilena;hergüngönderdiğimşukâğıtparçalarındayazılıdeğilsanaverdiğimdeğer.Zatenbumektuplarüzmektenbaşkaişeyaramaz-üzmezlersedahadakötü-,neyisağlıyorlarki?ÇokçokGmünd’debuluşmayı,anlaşmayı,anlaşmazlıkları,utancı;hemdegeçiciolmayanbirutancı.Senisokaktailkgördüğümgünkügibigüçlügörmekistiyorum,amaL.Sokağınıngürültüsündendahaçokengeloluyorbumektuplar.

Budabellibirsonucagötürmüyorki…Mektuplarımdadurmadanartangüçsüzlüğüm,mektuplarıaşmaçabasıbirsonucagötürüyorbelki;sanakarşıda,kendimekarşıdaelimkolumbağlı-hayırhayır,binmektuplayalanlasan,bendebinkezinanmakistesem,genedeböyleolduğundadirenirim-Önemliolan(güçsüzlüğümdenbelki,amabütünnedenlersaklı,bellideğilki…)benisusmayazorlayarakbirsonucavardıranses:Karşıkoyamadığımogüçlüses,SENĐNSESĐN.

Sanagelince,birşeydiyemedimseniniçin,kendimektuplarındananlayabiliriz(belkisarımektuptada

vardı,dahadoğrususarımektubugeriisteyentelgrafındavar),çoğunluklaokumaktankaçındığımsatırlarındavarsın…Şeytanınkilisedenkaçtığıgibikaçıyorumbusatırlarıokumaktan.

Netuhaf,bendesanatelgrafçekecektim.Bütüngünkafamdaevirdimçevirdim,öğledensonrayatakta236

yatarken,akşamBelveder’dedolaşırkenhepsanabirtelyollamakistedim,önemlideğildisoracağım:“Sonmektuptaaltlarıçizilisatırlarınkesinolarakcevaplandırılmasıdileği”diyeçekecektim:Yersiz,pisbirkuşkusezinledimdevazgeçtimtelgrafıgöndermekten.

Geceninbirbuçuğuşimdi,bumektubuyazdım,başkabirşeyyapmadım,mektubabaktımsenigördüm.Kimivakit-düştedeğil-gözümünönünegetiriyorumseni,yüzünüsaçlarınörtmüş,ayırıyorumsaçlarını,ortayaçıkıyoryüzün…Alnını,şakaklarınıokşu-yorum,sonraelleriminarasınaalıpöylecetutuyorumyüzünü.

(Gidersemsanatoryuma,elbetyazarımsana.)

Pazartesi

Bumektubuyırtıpatacaktım,telgrafınakarşılıkvermeyecektim,-telgraflardeğişikanlamlıoluyor-amaşimdikartınlamektubungeldi;ahbukartlamektup!Onlardainandırmıyor,Milena,-çenemtutulsadakonuşmasamya!-Mektupistediğinenasılinanırım?Kimivakit,bilmedenkendindesöylediğingibi,seninistediğin,seninaradığındinlenmek,rahatetmekdeğilmi?Oysa,bumektuplarüzüntüverirsana,üzüntülüolduklarındanüzüntüyaratırlar,karşıkoyamazsınbuüzüntüye,giderekartarüzüntüsü.Neyaparızbukarkıyamette?Yaşamıntekçıkaryolususmak,burdaveorda.Karalargiyecekmişiz,neçıkar,olsun?Uykumuzudahaçocuksu,dahaderinkılar.Amaüzüntüdemek,gecegündüz,uykudaolsun,uyanıkolsun,vücudunasaplanmışbirokutaşımakdemek,çekilirşeydeğilbu.

237

Çarşamba

Sanabumektubuyazmaktanbenialıkoyacakbiryasatanımıyorum..Yazabileceğinengüzelşeyiyazmışsınbelkide,sanateşekküretmekistiyorum,kimsealıkoyamazbenibundan.“Biliyorum,senbeni..”demişsin,sağolMilena.

Amaartıkbirbirimizeyazmamamızgerektiğini,sendebenimkadarbiliyorsun;bunuöncebenimsöylemişolmambirrastlantı,dahaöncedavranıpsendesöyleyebilirdin.Bukonudaanlaştığımızagöre,yazmamanıniyiliklerinisayıpdökmekyersizolur.

Bumektubumdansonra,artıkpostayauğrama.Birkötüyanıvarbunun,sanabirdahahiçyazamayacağımdemektir;hayır,şöyleyaparız:Bensanaboşbirkartgönderirsem,anlarsınki,postadabirmektupvardır.SENĐSTEDĐĞĐNVAKĐT

YAZABĐLĐRSĐNBANA,gerekirseyazelbet,bundandoğalneolabilir?

Biliyorum,V.işiniiyibaşaramadım,amailkağızdasandığınkadardakötüdeğildicanım.Ona-hemdeseninadına-birdilencigibibaşvurmadım-dıki!Biryabancıgibigitmiştimona;seniiyitanıyanViyana’dakidurumuazçokbilen,üstelikdesendenkederliikimektupalmışolanbiriydim.

VedalaşmıyorumMilena.Ayrılmıyoruzki;pusukurmuşyerçekimibenibüsbütündibeçekerse,obaşka.Amabaşaramayacak,senvarsın.

238

SevgiliBayanMilena,(*)

Bence,gizlenmelerden,kaçamaklardanvebunlarlailgilinesnelerdenpeksözetmemeli;savaştakicasusluklargibi.Bunlaranlaşılır,açıkşeylerdeğilbilmecelergibiçözülmekister,bunlarlakarşılaşıncakişi,kendinibüyükhalkyığınındanayıramıyor.Evet,olaylarıetkileyebiliyoruz-çünkühalkyığınlarıolmadansavaşlarolmuyor-bundanötürüdesözetmehakkınıbuluyoruzkendimizde,amaişindoğrubirsonucabağlanmasıgenedeosonugelmez“aşamasırası“nınelinde.

Diyelimki,olaylarıgerçektenetkileyebildikgününbirinde,hiçiyiolmaz,çünküişinyeterliklisiolmadığımızdansözünnereyevaracağınıdüşünmedenkonuşuruz,tutamayızkendimizi;unutmamalı:Yeryüzükulakkesilmişgammazlarladoludur.Eniyisisoğukkanlıolmak,buçeşitkışkırtmalarıduymazlıktangelmek!Nereyebaksakbirdürtükleme,birkışkırtmavar,üstüneoturduğunuzkanalboyundakiçimenlerdebile.(Sözaramızda,hiçdoğrudeğilbuyaptığınız;buhavalardabensobanınısıttığıodamdasıcaksutorbamlakuştüyüyorganlıyataktayım.Üstümdeikibattaniyevar…Genededonuyorum.)Yargılarımızönündesonundadışgörünüşleredayanıyor;benimhastalığımiçinsizinotehlikeligezintilerinizdendahadaiyidiyeceğigeliyorinsanın.Hastalığımıngerçekanlamınıelealırsakkimseyiinandıramam;inanılacakgibidedeğil!

(*)BundansonrakimektuplarMilena’nınevadresinegönderilmiştir.

239

“Donadieu”yüokumayabaşlayacağımbugünlerde,amabelkidehemengöndersemdahaiyiolur,bilirimbuçeşitözlemleri,bukadaruzunSürenkitaptanyoksunkalmanızıhoşgöremezsiniz.Örneğin,benbirçokkişileriçinpeşinyargılardabulunmuştum,elimdehiçbirkanıtyokkenhepsindebirçeşit“kopulamayanbağlantılar”sezmiştim;hiçunutmam,OskarBaum’unoğluFrankfurtyakınlarındaormanıniçindekiokuldanbiracelekoşupevegelmişti,kitaplarınıunuttuğuiçin;sevdiği,ayrılamadığıkitapKipling’in“YoldaşlarlaUzunSırık”adlıkitabıidi,yetmişbeşkezokumuştubukitabı!“Donadieu”desiziniçinböylekopulamayanbirkitapsahemengönderirim,amaçokdaokumakistiyorum.

Dergilerelimegeçseydi;okumazdımbelkidemodaüstüneyazdıklarınızı(niyeyoktubupazar?),çıktığıgünleribildirirsenizçoksevindirirsinizbeni.Sokağaçıkabilirsemalırım“Şeytan”ı,amaşimdiliksancılarımvar.

GeorgKaiserüstüneçokazşeybiliyorum,dahaçoğunuöğrenmekiçindehevesimyoktu,oyunlarınıdagörmedimsahnede.Đkiyılöncekidavasıçoketkilemiştibeni;“Tatra”daokumuştum,helesavunması!Yazılarındabaşkalarındanaparttığışeyleriçokolağankarşılıyor,AlmanedebiyatındayeriniLuther’lebirtutuyor,sonundahükümyerseAlmanya’dabütünbayraklarınyarıyaindirilmesiniistiyordu!Benigörmeyegeldi,yatağımınbaşucunaoturdu,hepbüyükoğlundansözettiydi(üççocuğuvarmış),onyaşındaolanbüyükoğlununeokulagönderiyor,nedeevindeokutu-yormuş,çocukokumayazmabilmiyordaha,amagüzelresimyapıyor,bütüngününüormandavegöldegeçiriyormuş.(Berlinyakınlarındatekbaşlarınabirköy

240

evindeoturuyorlar.)AyrılırkenKaiser’eşöyledemiştim:“Yaptığınızduyulmamışbirşey.”“Evet”demişti,“amayapılacaktekşeybu,üstyanıdüpedüzkepazeliktir.”Böylebiriylekonuşmaktuhaf,rahatsızediyorinsanı;biryanıylaBerlinlivurdumduymazbirişadamı,öbüryanıylayarıçılgın.Birbakımakendiniyitirmişsayılmaz,çokgüçlübiledenebilir;sözdesıcakülkeleronubudurumagetirmiş.(GençliğindebirsüreGüneyAmerika’daçalışmış,hastadönmüşordan,sekizyılkımıldamadanyatmış,ancakbirakılhastanesindekendinegelebilmiş.)Yüzündedevarbudengesizlik:Yassıbiryüz,şaşılacakkadarboşbakanaçıkmavigözler,bugözlerdurmadansağasolakayıyor,ağzıburnugibi,yüzününbiryanıinmelidümdüzdururken,ötekiyanıhababamoynuyor.Kaiser’inMax’dayarattığıtepkibambaşkadır,Maxonugönülaçıcı,şakacıbiriolaraktanıyor;anlaşılanoistemişolacakki,Kaiserdegelipbenigördü.Nekötü…Bütünmektubuonunladoldurdum.Oysa,başkaşeyleranlatacaktım.Birdahasefere.

SevgiliBayanMilena,

Söylemedenduramayacağım:Eskidenbiraraçokkıskanmıştımbirini…sevildiği,üstünetitrendiği,elüstündetaşındığı,rahatçagömütündeyatabileceğiiçin.Neyapayım,kıskançbiriyim.

Aradasıradaelimegeçirebildiğim“Tribuna”dergisindekiyazılarınızdananladığımagöre,yazaylarınıiyigeçirmişebenzersiniz.Birgün“Tribuna”yıPlanaĐstasyonundabirkadınınelindegörmüştüm.Kızkardeşim,benimiçinistemiştidergiyikadından.Al-241

manbanyolarıüstüneçokeğlencelibiryazınızvardıosayıda.

Demiryolundanuzakyazlıklarınövgüsünüdeyapmıştınız,odagüzelbiryazıydı-aynıyazımıydıikisiyoksa?-

sanmıyorum.Ama“NarodniList”deyazdığınızzamankolayınakaçmıyorsunuz,ciddisinizoyazılarınızda,hervakitolduğunuzgibi.HeleYahudilere…(moda)boşverip,paraharcamakonusundayazdıklarınızçokgüzeldi.Sonratutup

“Aşçılar”üstünebirçeviriyibastırmışsınız…Bunedenkuzum?Neanlaşılmazbir“Teyze”o?Biryerdemektuplarayapıştırılanpullarıneksikliğindenyakınır,biryerdedeparayısokağaatmaktan…Bunlargerçekşeylerbelki,amaboşuna.

Bakılıncaiyiyanlarıyokdeğilbu“Teyze”nin;neolurtiksinmeseAlmanlardanbudenli?Neiyiolacak!Almanlarkusursuzdur,hepdeöylekalacaklar.

Eichendorffun“Eyuzayanvadiler!Eytepeler!”şiirinibilirmisiniz?YadaJustinusKemer’in“Bıçkı”(*)şiirini?

Okumadınızsa,yazargönderirimsize.

Plana’dananlatacakşeyleryokdeğil,amageçtiartık.Ottlabanaçokbaktı,oysabendenbaşkabirçocuğudahavar!

Oralardazararsızdıciğerim;döneliikihaftaoldu,gidemedimdoktoradaha.Pekkötüdeğildurumum,birsaateyakın-

dahadauzunbelki-odunyardımdayorulmadım!-Nekendinibeğenmişlikdeğilmi?-Mutluanlarımbileoldu.Uykuyagelinceişdeğişiyor…uykuylauyanıklık,bunlarbambaşkaşeyler,kötüşeylerbunlar,helekimivakitçok,amaçokkötü.

Yasizinciğeriniznedurumda?Oonurlu,güçlü,üzgün,osarsılmayanvarlık?

SizinK

(*)Kafka’nınensevdiğişiir.-Çevireninnotu.242

Epeyoluyorsizeyazmayalı,BayanMilena,bugünyazmamıdabirrastlantıyaborçluyum.Yazamadığımiçinözürdileyecekdeğilim,mektuplardannedenlitiksindiğimibilirsiniz.Yaşamımınbütünmutsuzluğu-yakınmadeğilbu,genelbilgiedinmekiçinyazıyorum-mektuplardanolmuşturdiyebilirim,dahadoğrusumektupyazmafırsatınıbulmuşolmaktan.

Đnsanlarhiçaldatmadıbeni,amamektuplareleverdihep;başkalarınınyazdıklarıdeğil,kendiyazdıklarım.Bukonudaçokbirşeydiyecekdeğilim,benimdurumumunbirözelliğivardıbelki,genedeherkesiçinbuböyledir.Đçimizinkorkunçsarsıntılarınıkorortayamektupyazmak;hortlaklarlabirçeşitalışverişgibibirşeydirbu.Yalnızaldığımızmektuplardadeğil,kendimektuplarımızdadahortluyoruz;yazarkendeğişiveriyorelimizinaltındamektuplar,biröncekibirsonrakinikabalaştırıyor,tanıkoluveriyorlarbirbirlerine!Đnsanlarmektuplakonuşabilirlerfikrinikimatmışortaya?!Uzaktaolanbirinidüşünebiliriz,yakınımızdakinielletutabiliriz,hepsiokadar,üstyanıinsangücünüaşar.Oysa,mektupyazmak,hortlaklarınönündesoyunmak,kendinielevermekdemektir…Açkurtlargibibunubekleronlar.Kâğıdınüstündekiöpücüklerulaşamazsahibine,yanyoldahortlaklarınelinedüşer,onlariçipbitirirbuöpücükleri.Bucoşkunbeslenmedenötürüçoğahyorlaranlaşılan.Đnsanlıksezmişkibunu,karşıkoymayaçabalıyor;kişilerinrahatıiçindahadoğalbirbuluşmayısağlıyor:Trenibulmuş,otomobildemiş,uçağabaşvurmuş,amaişiştengeçmişartık,yokolmayayüztutarkenbulunmuşşeylerbunlar;kar-243

şıyöndahagüçlü,dahatemkinli:Postadansonratelgrafıbulmuş,telefonu,telsizi!Açlıktanölmeyecekhortlaklar,amabizlerezileceğiz.Bukonuyuelealmamışolmanızaşaşıyorum;yazıpaçığavurmaklabirşeyeldeedemezsiniz,karşıdakoyamazsınız,geçkalınmıştır,amahiçdeğilseanlarlarki,maskeleridüşmüştür,“onların”varolduklarınıbiliyoruzartık.

Değişikdavranışlarıiledeeleveriyorlarkendilerini:Kimivakitonlarayakalanmadangeçiyorelimizebirmektup,birdosteligibiokşuyorelimizi..Amabelliolmaz,belkibudabirgösteriştir.Butürlüsüdahatehlikeliolabilir,belkiasdbutürlüsündensakınmakgerekir.Bunu,biziyanılgıyadüşürmekiçinyapıyorlarsa,diyecekyok!Đyibaşarıyorlar.

Bunabenzerbirşeygeldibugünbaşıma,onuniçinyazıyorumsize.Sizindetanıdığınızbirindenmektupaldımbugün(*),epeydiryazışmıyoruzbirbirimizle,yukarıdaanlattığımnedenlerdenötürü…Uykuyukaçırmayabirebirbuçeşitmektuplar.

Kurumuş,boşalmış,insanıkamçılayanbirhaldegeçiyorelimize…Biranlıksevinçyerinisonsuzacılarabırakıyor.

Kendindengeçerekokurkenbirdenegörürsün?Birdamlacıkuykunayaklanıpkaçıvermiştiraçıkduranpencereden…

Artıkbekleki,gerigelsin!Đştebuyüzdenbirbirimizeyazmıyordukartık.

Süreklideğil,amaçoksıkdüşünürümonu.Hiçbirdüşünümyeterincesüreklideğildir.Amadüngeceçokdüşündümonu,saatlerce;önemverdiğimuykumundüşmansaatlerinionudüşünerekuyanıkgeçirdim…Birmektuptasarlıyordum,birzamanlardiyemediklerimidurmadanhepeşsözcüklerleyazıyordumkafamda.Sabaherkendensözünüettiğimmektupgel-

(*)Milena’danaldığımektuplar.-Çevireninnotu.244

di…Meğerarkadaşımdabiraydır,dahadoğrusubirayönce,banagelmesigerektiğinidüşünmüşdurmuş;netuhaf,ozamanlargeçirdiğimolaylarlaöylesineuyuyorkibuisteği!

Onunmektubunakarşılıkverirken,sizedeyaza-madandurmadım;inanınBayanMilena,isteyerekyazdığımtekinsansizsiniz.(Đsteyerekmektupyazılırmıbilmem?Sözüngelişi…Amahortlaklariçindediklerimgerçek,burundelikleriniaçmışbekleşiyorlarge-ne.)(*)

Çoktandırdergilerdegörmüyorumyazılarınızı,gazetelerdekimodayazılarındanbaşka…Birkaçşeybiryana,sevinçliverahatsınızbuyazılarınızda,hele“ilkyaz”üstüneyazdıklarınız!Üçhaftadırgörmüyordum“Tribuna’yı(aratıpbulduracağım),Spindelmüh-le’yegitmiştim.

Aldımmektubunuzu.Benmektupyazamazoldumartık,tuhafgeliyor;biraz-nevakitdeğildinizki?-sabırlıolunMilena.

Yıllardırkimseyebirsatıryazmamıştım,ölügibiydim,buisteğimyoktu,sankiyaşamıyordumbudünyada,amabaşkadünyalardadayaşamıyordum.,yıllardıristenenleriyarımyamalakyapmıştım;benhepçağrılmasınıbeklemişim,çağırsınlardiyekulakkabartmışımhep;hastalığımseslenincebitişikodadankoşuvermişimona,giderekonunelindebiroyuncakolmuşum.Amaoodakaranlık,kiminelinedüştüğümdebellideğil.

Diyeceğim,düşünmek,yazmakgüçgeliyorartık…Hiçbirşeyyazmadankalemoynatıyorumçoğuzaman-şimdiolduğugibi-;heledüşünmek!Ondan

(*)Evadresinegönderemediğibirmektubunsözünüediyorolmalı.-Çevireninnotu.

245

hiçsözaçmayayımdahaiyi.(Sizindüşünmegücünüzeşaşarımhep,biravuçtümceyisığdırırsınızavcunuza,şimşekhızıylafırlatıverirsiniz.)Onuniçinbirazsabırlıolundiyorum;butomurcuköylekolaykolayaçılmaz,tomurcukolduğundanötürübelki,kapalınesnelere“tomurcuk”adınıverdiklerindenötürü.

Başladım“Donadieu”ye,azokuyabildimdaha,yeniyenigiriyorumiçine.Charles-LouisPhilippe’denazşeyokudum,nedensepektadınavaramamıştımbuadamın.Sadeliğiniöverler…AmaAlmanlarlaRuslaravergidirsadelik;evet,sevimliliğinesevimliobüyükbaba,amaetkilemiyorinsanı.Okuduğumkadarındaenhoşumagiden(Lyon’dayımdaha)köşebaşındabirdenbireduyulanosevinç…Yazarınhünerideğilbu,Fransa’yavergibirşey,Flaubert’inartıkları..

(Anımsadınızmıdediğimyeri?)Çeviriyidesankiikikişiyapmış,birbakıyorsunçokiyi,birbakıyorsunanlaşılırgibideğil.

(Wolfdayenibirçevirisiçıkacakyakınlarda.)Đsteyerekokuyorum;severimokumayı,amaağırokuyanbirioldumartık.

Çabukokumamıbirşeydahaengelliyorbukitapta:Şaşırıyorumkızlarkonusunda,yazarınanlattığıkızişiazıtıyorbiraz,inanamıyorum;yaklaşmayıgözealamamıştır,hiçummuyorum:Banaöylegeliyorki,sankiyazarokurundikkatinigerçek

“Dona-dieu”dençekmekiçin,bezdenbirbebekyapmış,adına“Donadieu”demiş!GerçekDonadieubambaşkabiri,üstelikbambaşkabiryerde.Buçocukumsu,gençkızbakışlarınınardındasertbirşeyçarpıyorinsanıngözüne:Ezgikurallarınagöre-aslınadayanarak-sonradanyazılanuvertürgibibirşeybukitap,bütünbuanlatılanlardahaolmamışsanki.Kimikitaplardabuduygusonunadeksürer.

“BüyükYolunÜstünde”yibilmiyorum,amaÇe-246

hov’uçokseverim,okumayadoyamamkimivakit.“WillvonderMühle”yidebilmiyorum,heleSteven-son’uhiç,yalnızsizinsevdiğinizyazarolarakbiliyorum,okadar.MaxBrod’un“Franzf’sinigönderirim;birkaçyerindışında,pekummuyorumseveceğinizi.Benşunainanmışım:Yaşayanyazarlar,yazdıklarıylacanlıbirbağkuruyorlar;yazarlarınölmemişolmaları,kitaplarıiçinyaiyioluyor,yadakötü.Kitabıngerçekdurumu,yazarınölümündensonra,dahadoğrusu,yazarınölümündenbirsüresonraortayaçıkıyor.(Çünkübuişgüzaradamlar,öldüktenbirsüresonradaetkilerlerkitapları!)Amakitapyalnızbaşınakalınca,kurtuluncayazarınbaskısındanyaşamayabaşlar,yasaydırırkendini,yadasaydırmaz.Meyerbeerbubakımdançokiyiyapmış,operalarınınayaktadurabilmeleriiçinhepsineayrıbirer

“vasiyet”yapmış,desteklemişonları.Önemliolmamaklabirlikte,birsürüşeysöylenebilirbukonuda.“Franzi”yielealarakböylebirdenemeyegirersek,neolurbilirmisiniz?Yazarıntayatakodasınagireriz!Öpüşmekiçinse,hadipekidiyelim,amaötekihoşlanmamanız-belkidehoşlanırsınız-kitapiçinbiryargısayılmazelbet.

“Donadieu”yüepeyokudumbugün,sarmıyorbirtürlü.(Nedeninisöyleyecekdurumdadeğilimşimdi;bitişikte,mutfaktakızkardeşimaşçıkızındertlerinidinliyor,öğütlerveriyorona.Öksürsemsusarlarhemen,bendekurtulurdumonlarıdinlemekten,amaistemiyorum;bukızcağızyenigeldidaha,ondokuzyaşında,güçlükuvvetlibirşey,hiçnedensizyeryüzününenmutsuzyaratığısanıyorkendini,mutsuzolduğuiçinmutsuz,durmadanyakınıyor,istiyorki,kardeşimgönlünüalsın…Kızkardeşimdebayılırhizmetçilerleçeneçalmaktan,babamındediğigibi:“Mutfakkumku-ması“dır.)Bukitapüstünenesöylesem,haksızlıket-247

mişolacağım,kitabınsuçuyok,benrahatdeğilim.Dünadamöldürmüşolanbiri-bu“dün”hepdünolarakkalır-bugünöldürüöyküleriokuyamaz…Hepsibirdenüstünesaldırır:Sıkıcıbulur,sinirlenir,üzülür.Yokdizgenlenmişdizgensizlikvarmış,yoktörenseltö-rensizlikmiş,insanışaşırtanalaycıyanıvarmış-vızgelir-,hiçbiriniçekemembukitapta.RaphaelDona-dieu’yükandırıpodasınagötürdüyse,götürsün,buDo-nadieuiçinçokönemliolabilir,amaodadayazarınişine?

Helebirdördüncünün,okuyucununhiçişiyokoodada…Giderekbuodatıpfakültesinin,yadapsikolojifakültesininanfisinedönüyor!

Dergideincelediğinizbirkonuyudüşünüyorumkimivakit.Tuhaftır,amaben(uydurduğunuzkonuşmalarıgerçekmişgibialıyorum.Neyaparsınız:Yahudilikağırbasıyor!)bütünevliliklerin“yalnızlıktan”kurtulmakiçinyapıldığınainanamıyorum.

Dahakutsalnedenlerivardır;yanılmıyorsam,o“Melek”debenimgibidüşünüyor.Evlenmeninnedeniyalnızlıktankur-tulmaksa,neeldeedilir?Yalnızlığıyalnızlıklabirleştirmektenbiryuvakurulamaz…Birininyalnızlığıötekindeyansır,karanlıkgecelerdebile.Heleyalnızlığısilahgibikullanmak,dahadakötüdür.(Gençkızlarınbilisiz,anlamsızyalnızlıklarındansözetmiyorum.)Evlenmekistemekdemek,öncedenherşeyikesinolarakbilmekdemektir.

Kötübirşeyvar,hiçummuyordumböyleolacağını,amabumektupları,buönemlimektuplarıyazmayacağımartık.

Mektupyazmanınokorkunçbüyüsübaşladıgene,ondan…Kötügeçengecelerimbüsbütünbölünüyor.Kesmeliyim,yazamamartık.AhMilena!Sizinuykusuzluğunuzbenimkinebenzemez.Yakarıyo-rumsize:N’oluryazmayınartık.

F.

248

(Dobrichovice’den9.5.1923’tepostalanmışbir

açıkkart.)

Selamlarınızaçokteşekkürederim.Prag’daiyideğildim,onuniçinbirkaçgünlüğüneburayagelmekzorundakaldım.

Yolculuksayılmazpek:Alışıkolmadığımkanatlarla,acemiceuçmayaçabalamakgibibirşeybu.

K(Dobrichovice‘den15.5.1923‘tepostalanmışbaşkabirkart.)

SevgilibayanMilena,

Dobrichovice’denattığımkartıalmışolacaksınız.Dahaburdayım,amaikiüçgünekalmazdöneceğim.Çokpahalıburası,sonrahiç,amahiçdeuyuyamıyorum,yoksagüzelliğinediyecekyok.Dahauzunyolculuklaraçıkabilecekmiyimbilmem,Prag’danyarımsaatöteyegitmemgereksebile,şeytanınayağınıkırdımsayılırburayagelmekle.Burasıöylepahalıki,parasıbitsedevızgeleceğiiçin,insanancakölümündenikiüçgünöncesiniburadageçirebilir!Helekorkum?Hiçbukerteyegelmemişti.Busaydıklarımolmasa,yeryüzüapaçıkserilmişolacakönüme!

CandanselamlarımsiziMilena

(Bukartınüstüne,arasına,altınkurşunkalemleşunlaryazılmıştır:“Paranınüstünütamvermiyorlar,kimivakitçok,kimivakiteksikveriyorlar…Açıkgözburanıngarsonları.Üçtüroluyorbu:Birkaçsözcükle,hemdetamvaktinde-nasıladlandırırsanızadlandırın-yagözümüaçıyor,yadagönlümüalıyorsunuz.”)249

Osonbuluştuğumuzgündenbuyana-şaşmamıştım,amahanibirdenkalkıpgitmiştin?-çokkötügünlergeçirdiğimeylülbaşlarındaancaksendenmektupalabilmiştim.Buarada,temmuzdaçokönemlişeylergeçmiştibaşımdan-neçokdaönemlişeylervardır!-AblamlaMüritz’egitmiştim.Prag’dan,odörtduvarınarasındançıkabilmekazşeydeğildi.ĐlkgünlerimçokkötügeçtiMüritz’de.BiraraBerlin’egitmesevdasınadüştümMüritz’de.Biliyorsunuz,Kudüs’egitmeyidetasarlıyordum…Olacakşeydeğildi,amanasılolsayatağındançıkamayacağınainanmışolanbiriningördüğügüzelbirdüş

gibiydibuyolculuktasarıları.Öyleya,yataktankalkamayacağımagöre,nedenKudüs’ekadaruzanmayayım?

ÇoğuDoğuluYahudilerlenbirarayagelmiş“Halkeviyazlıkgezitopluluğu”narastladımdıMüritz’de.Kamplarıyolumunüstündeydi,bilmemneden,biryakınlıkduymuştumonlarlaaramda;işteoarakurmayabaşladımdıBerlin’egöçmeyi.

KudüsyolculuğunabenziyorduBerlin’egöçmehevesiönceleri…NeyapardımyalnızbaşımaBerlin’de?Yalnızbaşımayapamazdımorada,amaonadabirçarebulundu,nedersin?(*)AğustosunortalarındaPrag’adöndüm,biraykadardaküçükkızkardeşiminyanında,Scheleson’dakaldımdı.Đşteordaykenyananmektupişiniduydum,çoküzüldüm,ağırbiryüktenkurtulmakiçinhemenyazdımdısana,amagönderemedimmektubu,seninnerdeolduğunubilmiyordum,sonraburaya,Berlin’egelmedenönceomektubudayaktım.Sözünüettiğinötekiüçmektubunneolduğunubilmiyorum.Çirkinbirolaydanötürüüzgündüm,birineolmayacak,utanılacakbirşeyyapılmıştı,ilgiliüçkişidenhangisine(*)KafkaburadasonradanevlendiğikansıDoraDymant’tansözetmekistiyor.-Çevireninnotu.

250.

yapıldığınıdayerliyerinebilmiyordum.Üzüntümbundanötürüolmasaydı,yadamektupMüritz’deelime

geçmişolsaydı,geneüzülecektimelbet.

Berlin’eeylülsonundagelebildim,yolaçıkmadanbirazönceĐtalya’danyazdığınkartıalmıştım.Çokzorçıkabildimbuyolculuğa,bütüngücümütoplamakgerekti,dahadoğrusugüçmüçkalmamıştı,ölügibiydim,gömülmeyegidergibiçıkmıştımyola.

ĐşteşimdideBerlin’deyim;üzülecekbirşeyyok,düşündüğünkadarkötüdeğildurumum:Bahçeliküçükbirköşkte,kentdışındaoturuyorum…Bugünedeğinhiçböylesinegüzelbirevdeoturmamıştım,bırakmazlarbuevibanadiyorum,öylesinegüzel,dahaöncebaşkabirevdeoturuyordum,yenitaşındımburaya.YemeklerPrag’dakigibi,benimyediklerimdebirdeğişiklikyok.Hastalığımdadabirdeğişmeyok.Hepsibukadar.Dahaçoğunusöylemeyedilimvarmıyor,çokbilesöyledim;havahortlaklarınındilinedüşmektenkorkuyorum,yutuverirleryazdıklarımı.Sendeçokbirşeyyazmamışsınmektubunda.Durumunnice,iyimikötümü,anlayamadım.Hoş,insankendidurumunubileanlayamıyor:“korku”daöyle.

251

SevgiliMilena,

Sizebaşlanmışbirmektuphanidirduruyorönümde,bitiremedimbirtürlü;başladıgeneeskidertlerim,buradadabuldubeni,yereserdibiraz;herşeydenyoruluyorum,birsözcükbileyoruyorbeni,yazdığımherşeyçokbüyükgörünüyorgözüme,gücümlebağdaştıramıyorum,“selamlar”sözcüğünüyazsamyalnız,genekuşkulanıyorum;buselamlar,bensolukalamazken,ogürütülü,azgın,karanlıkL.Sokağınıgeçmegücünübulabilirmikendinde,diyorum.Đşteonuniçinyazmaktanvazgeçiyorum.Oysaiyibakılıyorumburada,üstümetitreyenler,ellerindengeleniyapıyorlar.Dışolaylardanpekbirşeylerduyduğumyok,Prag’dangazetegelmiyor,pahalılıkvarmışorada.Berlin’deçıkangazetelerialmayaparamyok,n’oluraradabir“NarodniListy”yigöndersenize,birvakitlernekadarseverekokurdumordakiyazıları.Yeniadresimşu:Steglitz,GrunewaldSokağı13Seifert’lerinyanında.Genedegönderiyorumselamlarımı,neçıkar?Kapınınönündeyığılıversinleryere,dahadagüçlenirlerbelki.

F.

Milena’nmKafka’yayazdığımektuplarbulunamamıştır,biliyoruzbunu.Yalnız,Kafka’nınyakınarkadaşıMaxBrod,Kafka’yıanlatankitabında,Milena’nınkendisineyazdığıbirkaçmektubuyayınlamıştır.Kafkaileilintisiolanbumektupları,bizdebukitabınsonunaaldık.Milenahakkında-çokazdaolsa-birfikirverebiliyorokuyucuya.

AdaletCĐMCOZ252

MÎLENA’NIN

MAXBROD’AYAZDIĞI

MEKTUPLAR

21Temmuz1920

Sizdençokbüyükbirdileğimvar;bilirsiniz,Frankyazmazdurumunu.“Đyiyim”diyor,“sağlığımgerektiğindendahadaiyi”

deyipgeçiştiriyorhep.Çokgüçbusevgiliadamıanlamak.Onuniçinsizeyakarıyo-rum,gerçektenyakarıyorumsize:Üzüntülerininnedenibensem,ağrılarınabenimyüzümdenkatlanıyorsa,hemenyazınbana,olurmu?Elevermemsizi,sözveriyorum.Yazacağınızıummakbile,rahatlattıbeni.Nasılyardımedebilirimona,bilmiyorum;genedebiryardımımdokunabileceğinisezinlemiyordeğilim.-Đnsansizisevmek,sizinleövünmekzorundaymış…Franköylediyor.Bendeaynışeyleriduyuyorumsiziniçin:Sonsuzbirgüvenvariçimdesizekarşı,şimdidenteşekkürederim.

M.P.

255

.29Temmuz1920

Altüstoldum.Bilmiyordumki,Frank’ınböylesinehastaolduğunu!Sapasağlamdıburdayken,birkezbileduymadımöksürdüğünü;canlı,sevinçli,uykusuzlukçekmeyenbiriydiyanımdayken.Banateşekkürediyorsunuz,sevgiliMax,banaha?Oysaazarlayınbeni,buradamıhlanıpkaldığım,onunyanınagidemediğimiçinçıkışınbana;mektupyazmaktanbaşkabirşeyyapamadığımdanötürügücenmenizgerekir.Aman’o-lur,genede;sakın,sakındarılmayınbana,kötüdüşünmeyinbenimiçin…Buişihafifealdığımısanmayınsakın.Deşilmişimüzüntüden,neyapacağımışaşırmış,bitikbirdurumdayım(Frank’asöylemeyinsakın).Yazdıklarınızdoğruysa,onabiriyiliğimdokunabiliyor-sa,bubenimiçinmutluluklarınmutluluğudemektirMax.

Biryerleregidipdinlenmesiiçinelimdengeleniyapacağım;dahaolmazsakalkargelirimPrag’a,birlikteçabalar,gönderirizonu.Söylememgerekirmi?Herşeyiyaparımonuniçin.

Evliliğim,kocamaolansevgim…BunlarçokçapraşıkşeylerMax;anlatamammektupla.Buradanayrılamamhemen,belkidehiçayrılamam;yalnız…Hayırhayır,konuşmakalıklıkolur.Durmadankaçamakyapıyor,kendimebirçıkaryolarıyorum;yaşadığımsüreceiyivedoğruolanıyapmakistiyorum,okadar!ĐnanınbanaMax,Frank’ınüzülmesinedayanamam,bilin

256

ki,benimiçinFrank’tanbaşkaönemlibirşeyyokyeryüzünde.

Yanındasizvarsınızşimdi,rahatımbiraz;söylenmesigerekenbirşeyolursa-hiççekinmeden-apaçıkolduğugibiyazınbana…Yazarsınızdeğilmi?Frank’ınyanındaolduğunuziçin,bendekendimieskisikadaryalnızduymuyorumartık.

Yolculuğuiçinnelergerektiğiniyazınbana,doktorundediklerinide.Đyileşmesiiçinumutvarmı,yokmu?Niçinsoruyorumbunları?Önemsizbunlarşimdilik,önemliolanonungitmesi,gidecekdebiliyorum.DurmadanteşekküretmekistiyorumsizeMax,mektubunuziçimesuserpti.SizeMaxdediğimiçindeözürdilerim,Franz’-danalıştım,odaöylediyorsize.

SelamlarımlaMilenaP.

257

Sabahtanakşama,akşamdansabahadurmadankarşılıkverebilirimyazdıklarınıza!“Franksevgidenkorkuyor,amayaşamdankorkmuyor,öylemi,nasılolur?”diyorsunuz.Frank,yaşamıherkesgibialmıyorki!Para,borsa,dövizişleri…

Biryazımakinesibileaküsırerdiremediğinesneleronuniçin(aslındadaöyleya,busaydıklarım,amabizlerogözlebakmıyoruz);bütünbusaydıklarım,gizlemci,çözümügüçbilmecelergibigelirFrank’a:Çalıştığıyerdekiişi,nedenlibüyüttüğünüunutuyormusunuz?Birişadamınınkarşısındakendindengeçer,tıpkıbirçocuğunbirlokomotifkarşısındaduyduğuhayranlıkgibi.Enkolayşeylereakılerdiremez.OnunlaPosta’yagittinizmihiç?Diyelimki,birtelgrafçekecek,önceenbeğendiğigişeyegönderdiklerindeanlayamaznedenini,başınısallar,şaşar.Telgrafıveripkızdanparanınüstünüalıncadatitizlenir,sayarparayı,bakarki,kızcağızbirkronfazlavermiş,geriverirhemen.Gişedenayrılıpağırağırmerdivenlerdeninerkenbirdahasayaraldığıparayı,tamsokağaçıkmıştır,birdenegörsün?Meğerkızcağıztamvermiş

paranınüstünü;Frankyanlışsayıpgerivermişkronu!Neyapacağınışaşırmıştır;elindepara,sokağınortasındadurur…

Dönüpyukarıçıkmayıalamazgöze,üşenir;hemyukarısıçokkalabalıktır…Budurumdayardımdaedilemezona.Başımageldideyazıyorumbunları;birseferinde“bırakcanımn’olur”diyecekoldum,anlamamışgibiyüzümebaktıydı,“nasıl258

bırakılır?”demişti.Tersanlaşılmasınsakın,cimrilikdeğilbu,amaoncaböyledavranmakdoğrudeğildir,sorumluluğuyüklenmekistemezmiş.Uzunuzunanlatmıştı,dahadoğrusuanlatmayauğraşmıştıbununnedenini,amabenanlayamıyordumbudirenmeyi.Girdiğimizherdükkânda,yemekyediğimizyerlerde,birdilenciyeparaverirkenhepbunabenzerolaylarlakarşılaştım.Birseferindedeikikronvermiştibirdilencikadına,amabirkronugeriistedi;kadınbozukparamyokdeyince,düşünmeyebaşladıydıFrank.Durduk,birçıkaryolaradık,budurumdaneyapılabilirdi?Birdenbuldu:

“Đkikronudabırakırımkadına”dedi.Tamononbeşadımuzaklaşmıştıkki,pişmanoldu!Sonrabuadam,hiçgözünükırpmadan,üstelikvermeninmutluluğuiçindebanayirmibinkronuşıpdiyeverebilir,istesem.Amayirmibinbirkronistesem,şaşırır;helebuparayıbiryerdebozdurmamızgerekirsebüsbütünallakbullakolur.Öyleya,bubirkronunereyekoysun,haketmediğimbubirkronunhesabınınasılverebilirkendine?Parayakarşıduyduğubusıkıntıyı,kadınlarakarşıdaduyar;işinekarşıduyduğukorkusudaöyledeğilmi?Çokkötügünlerimdeydi,telgrafçekmiş,telefonetmiş,mektuplarımdayalvarmıştım:Kalkgel,demiştim,Tanrıhakkıiçin,hiçdeğilsebirgünlüğünegel,demiştim…Nedenliyalvarmıştımanlatamam.Gelseydineiyiolacaktıbenimiçin,amagelmedi.Aklımagelenbütünkötülükleriyağdırmıştımbaşına.Uykularıkaçtıydı,günlercegözüneuykugirmemişti,üzüldü,kıvrandı,sayfalardolusumektuplaryazdı,amagelmedi,gelmedi,gelmedi…Nedenmi?Çalıştığıyerdenizinistiyemezmişdeondan!Müdürünkarşısınaçıkıp,banageleceğinisöyleyemezmiş!Çabukmakineyazabiliyordiyehayranolduğu-gerçekten

hayran-259

dır-müdürünesöyleyemezmişbudileğini!Yalandasöyleyemezmişmüdürüne,öylebiradamanasılyalansöylenirmiş?

Đlknişanlısınıniçinsevdiğini,okızaniçinbağlandığınısorarsanızşukarşılığıverir:“Çokçalışkandı,tuttuğunukoparanbirkızdıdaondan!”

Hayır,hayıranlayamazdünyayı,yabancısıdıryaşamın.Gizemci,sırdolubirşeydiryaşamdediğimiz.Hiçbirzamanbaşaramayacağınısandığıbu“tuttuğunukoparan”olayınaaklıdurur,hayrandır,hemdeinsanıngözünüyaşartacak,çocuksubirbilisizliklehayrandır.Kocamınbeniyıldayüzkezaldattığını,benivebaşkakadınlarıavcununiçindetuttuğunuanlattığımda,kendindengeçmiş,hayranlıklayüzüaydınlanıver-mişti.Müdürününçabukmakineyazmasınahayranolduğugibi,onubuyüzdenkusursuzbulduğugibi,kocamadabubakımdanhayranolmuştu!Yazımakinesiniiyikullananbirmüdürle,dörtsevgiliyielindetutanbirkocayanasılakılerdiremiyorsa,Posta’daeksikaldığıbirkrona,dilenciyefazlaverdiğiparayadaöylesineakılerdiremez;anlayamazbutürlüdavranışları,canlı,elletutulurnesnelerolduklarındankavrayamaz.Frankyaşayamazyaşamagücüolmadığındanyaşayamaz.EsenliğekavuşamayacaktırFrank,çoksürmezölür,bakgörürsünüz.Hepimizdebiryaşamagücüvardır,görünüşekapılırız,yalanasığınırızbizler,olaylaragözyumabiliriz,iyimser,yadakötümserliğebaşvurabilirizzamanzaman,birkanıyısavunabilirizhiçdeğilse.Amaosığınmazbutürlükoruyucunesnelere.Yalansöylemekelindengelmezilkin,beceremezki…Sarhoşolmayıdabeceremez.

Sığınacak,başvuracakhiçbiraracıyokelinde.Bizimkorunabileceğimizşeylerondaolmadığındanhırpalanıyoryaböylesine.Giyinikinsanlarınarasındaçırılçıplakdolaşanbiridiro.Đster260

iyilik,isterkötülükolsun,yaşamınayardımcıolacaknesnelerdenyoksunolunca,kendibaşınabirvaroluşçulukoluyoronunkisi.KahramanlıktanuzakbiryalnızlıkiçindedirFrank.Nevarki,dahayüceliyor,dahaerişilmezoluyorböyleolunca.

Kahramanlık,yalan,korkaklık!Birereğeulaşmakiçin,hiçbirinsanyalnızlığınıönesüremez,kullanamaz.Fakatkorkunçbirileriyigörmesezgisiiçinde,tertemizdir;kimseyelekesürmekistemediğiiçinzorlanmıştırbuyalnızlığa.Akıllıkişilerdebaşkalarınıkirletmektençekinirler,amaonlarherşeyipembegösteren,büyülügözlüklertakar…Onlariçinbaşkalarınıkirletmekdiyebirşeyyoktur,incitmekdiyebirşeybilmezonlar!Onlarçabukmakineyazar,durmadankadındeğiştirirler…Frankbayılırböylelerine,kendindengeçermişcesinebakaronlara…Anlayamaz,amahayrandırişte!

Frank’ınyazdığıkitaplarşaşırtıcıdır,amakendidahaçokşaşırtıyorinsanı.Max,sizesonsuzteşekkürborçluyum.Prag’agelirsem,görmeyegelebilirimsizi,değilmi?Đzinverirsiniz?Đyidileklerimle,eniçtenselamlarım.

MilenaP.

261

Almancayazmadığımiçinbağışlamanızıdilerim,sizirahatsızettiğimiçindebağışlayınbeni,amaneyapacağımışaşırdım;kafam,beynimdurmuşgibi…Hiçbirşeyetkilemiyorbeniartık,duygularımkörel-mişsanki.Anlayamıyorumsöylenenleri,hiçbirşeyanlayamıyorum.Busongünlerdekorkunçşeyleroldu,genedeanımsayamıyorum.Olanlarıanımsayabilsem,öldürmemgerekecekkendimi,tekbildiğimbu.

Niçin,neden,neden,nasıloldubütünbunlar?Kendimden,yaşamımdansözetmekistiyorum,amaneyeyarar?Mektubuduruyorönümde,öldürücübirşeyistiyorbenden:“Yazmabana”diyor,

“buluşmamızadaneyapyapengelol…Budileğimiolsungetiryerine,belkiozamanyaşamagücübulurumkendimde,yoksaherşey,herşeybiter.”Neyapabilirim?Teksözcükyazmayı,birşeysormayıgözealamıyorum;hoş,nesoracağımıdabilmiyorumya!Bilmiyorum.Bilmekistediğimneki?Onudabilmiyorum.Allahkahretsin!..Şakaklarımıbeynimesokuncayadekbastırmakistiyorum.Ya-mndaydınızonun,bilirsinizbelki?Suçbendemi?Bunusöyleyinyeter,suçlumuyum,değilmiyim?Bilmekistiyorum.Yalvarırımsize,Tanrıhakkıiçingönlümüalmayakalkışıp“kimsesuçludeğilbukonuda”demeyin;Tinçözümlemelerinedekalkışmayınsakın.Bütünbutürlükarşılıkları,bütünbunlarıbiliyorum.Max,sizegüvenimvar,yaşamımınbuengüçbölümündebile-Tanrıbiliyorya-n’olursizdebanagüvenin,262

anlayınneistediğimi.Frank’ınnebiçimbirinsanolduğunubilmiyordeğilim;nelergeçtiğinibiliyorum-genedehiçbirşeybilmiyorum-çıldırmaküzereyimMax,gereğincedavranmakiçinelimdengeleniyaptım,yaşamımıonagöredüzenlemiştim,düşüncelerimde,duygularımdatersbirşeyyoktu,amabiryerde,birindevarsuç,var,varbiliyorum.

Nerde,kimdeolduğunubilmek,onuöğrenmekistiyorum.Anlatabiliyormuyumderdimi?Bakınşunubilmekistiyorum:Ötekikadınlarınüzdüğügibimiüzdümonu?Buüzüntüyüzündenmiağırlaştı,onuniçinmikaçıyorbendenşimdi?Onuniçinmisığmıyorkorkusuna,onuniçinmiyokolmalıyım,çıkmalıyımyaşamından?Suçyalnızbendemi?Yaratılışınmgerektirdiğişeylermiyoksabunlar?Đştebunlarıöğrenmeliyim,bunlarıbilmekistiyorumMax!Bilentekinsansizsinizbelki.N’oluryazınbana,ricaederimyazın,herşeyiolduğugibi-apaçık,çırılçıplak,ağırdaolsa,acıdaolsagerçeğiyazınbana;bukonudakidüşüncenizi-neolursa,nasılolursaolsun-bilmekistiyorum.Yazmaklabüyükdavranacağımıbilirim.

Nedurumdaolduğunudayazın,nehaldedirbilmiyorumki,hiçbirşeybilmiyorum,aylardır.Đmzamıatamayacağım,özürdilerim,buyazdıklarımıbileokuyamambirdaha.Hoşçakalın.

263

Mektubunuzateşekkürederim;buaradabendebiraztoparlayabildimkendimi…Birişeyaramıyorama,genedüşünebiliyorumhiçdeğilse.Telaşlanmayın,yazacakdeğilimona.Nasılyazabilirim?.Đnsanlarınyeryüzünebirgörevlegeldiklerigerçekse,benbaşaramadımonunyanındakigörevimi.Onayardımedemediğimegöre,kendimibeğenmişlikedip,onazararımdokunsunistermiyim?

Onunkorkusunuçokiyibiliyorum;Frankbenimletanışmadanöncedebukorkununtutsağıidî,benFrank’ıtanımadankorkusunutanımıştım.Onunkorkularınıdahaöncedenbildiğim,nelerolduğunuanladığımiçinhazırlıklıydım;kısabirsüredeolsaüstesindengelebilmiştimkorkusunun.YanımdakaldığıodörtgüniçindeFrankdakurtulmuştu,alaybileetmiştikkorkusuyla.Amabiliyorum,onuhiçbirsanatoryumiyiedemeyecek:korkusundankurtulmazsahiçbirzamanesenliğekavuşamaz.Kiloalamaz,çünküonadakorkusuengel.Bukorkuyalnızbanakarşıdeğil,herşeyekarşı,utanmadanyaşayabilenherşeyekarşıdır.Etisevmezörneğin,etinarsızca,çırılçıplakoluşutiksindirironu,bakamazbile.Hiçdeğilsebukorkusundankurtarmıştımonuogünlerde…Tiksintiylekarışıkkorkuyuduymayabaşladığında,hiçsesçıkarmadanbirsüregözgözebakışırdık,solukalmayabilegücümüzyoktu,beklerdiköylece,uzunsürmezgeçerdi,264

bulurdukendinigene.Böyleolmasıiçinbirçabadagöstermemiştim,onudağtepeyürütmüştüm;bana

ayakuyduramazdı,bendahahızlıyürür,öndengiderdim…Oardımdangelirdidüşekalka.Şimdigözlerimikapayıncagörüyorumonu,beyazgömleğininiçindençıkangüneştenyanmışyüzüylenasıluğraşıyoryetişmeye!Güneşdemedik,sıcakdemedik,bütüngünyürüdük,birkezbileolsunöksürmemişti,oburlargibiyemekyedi,çocuklargibimışılmışıluyuduydu;hastafilandeğildiogünlerde,geçirdiğiküçükbirsoğukalgınlığıydıbelki,sezmemiştikbile.

OPrag’adönerken,bendeonunlagitseydimçokşeydeğişirdiMax,amagidemedim,gidemezdim,burayabağlıydım,ayrılamazdımkocamdan;kadınlığımengeloluyordubelkide,ölünceyedeğinbirrahibegibiyaşamayıgözealamıyordum.

Dindiremediğimbirözlemimvardır,herkadıngibi,bendeanaolmakisterim.Sürdüğümyaşamlahiçbirilintisiolmayanbirözlemdirbu:Banakadınlığımıduyuracak,banayaşadığımıanlatacakbirözlem.Buistek,buitkiağırbasmışolabilir.

Onaolansevgimden,hayranlığımdan,buralardankaçmakisteğindendahagüçlüydübuözlemim.Bukonudanesöylersemsöyleyeyim,yalanolabilir,amaşusaydığımnedenlergerçeğeenyakınolanları.

Derkenişiştengeçti,içimdekiçatışmalarelletutulurgibiolduki,budakorkuttuonu.Oysa,Frank,bugünedeğinbunakarşısavunmuştu,amatersyönden.Birsüreyanımdarahatetmiş,dinlenebilmişti;elimdeolmadanbendeonutedirginetmeyebaşlayınca,benimyanımdadarahatsızolmayabaşlamıştı.Biliyordum,düzelemezdiartık.Onanasılyardımedebile-

.265

ceğinibildiğimhalde,uzatamıyordumelimi,güçsüzdümMax.Benimsuçumbuişte.Bunuyapamadığımiçinsuçluyum,bunusizdebiliyorsunuz.Frank’manormalyanlarınayükledikleridavranışlarıonunengüzelsilahıdeğilmidir?Yaşamınagirenkadınlar,yalnızcakadındılar,kadıncayaşamakistediler.Banaöylegeliyorki,bizhepimiz,bütündünyadakiinsanlarhasta,amao,gerçeğigören,duyan,yaşanmasıgerektiğigibiarı,pırılpırılyaşayabilentekinsanFrank’tır.Yaşamakarşıçıkamazbiliyorum,amabutürlüyaşamakarşıkoymasınıçokiyibaşarır.Onunlagitmeyigözealabil-seydimmutluolurdubenimle,bunubugünanladım,çokgeçolduktansonra.Ogünlerdebendebütünötekikadınlargibi,kadınlığımıönesürdüm,kadıncayaşamakistedim,hayvandanfarksızdım.Korkmaktahaklıydı.Frankbirşeylersezsindeyersizolsun,olacakşeymibu?Bütüninsanlarınbildiklerindenonbinkatçoğunubiliryaşamdan.Evet,korkmaktahaklıydı,yersizdeğildirbukorkusu.YanılıyorsunuzMax,Frankyazmayacaktırartıkbana.Yazacakbirşeyyokki.Korkusuüstüneyazacakteksözcüğükalmadı.Benisevdiğinibiliyorum.Bıkamazbenden,iyiliğiveutangaçlığıengeldirbuna.Birsuçgibigelirona.Kendisinisuçlubulurherişte,güçsüzgörür.Oysa,doğruluğa,arınmış-lığa,erişilmezliğeyönelmekgerektiğinionunkadarkimseduymamış,buyoldaonunkadarçabalamamış-tır.Buböyle,bununböyleolduğunu,kanımınsondamlasınadeğinbiliyorum,genedeinanmakistemiyorum.Nasıldayanırım?Onsuzyaşamayanasıldayanacağım?Aklımalmıyor.Sabahtanakşamadeğinsokaklardadolaşıyor,sabahlaradeğinpencereminönündeoturuyorum,binbirşeygeçiyorkafamdan,incecikbir

266

oltayatakılmışgibisızlıyoryüreğim…Dayanılırgibideğil.

Hastayımdaüstelik.Ayaktadurabiliyorsam,elimdeolmadanyaşıyorumdemektir…Beniyaşatan,benibugünegetirenşeydeobilinçaltındakiyaşamasevgisiolacak.Üzüntü,özlem,yaşamaolanbu

bağlılığımlanasılçıldırmıyorumdaha?Çokyalnızım,dilsizlerinyalnızlığınabenziyoryalnızlığım,onuniçinhoşgörünbugevezeliğimi,dinleyecekbirinibuluncaboşalttımiçimi,susamazdımdaha.Hayır,hayıryazmamFrank’a,meraketmeyin,birsatırbileyazmam.Bilmiyorumneyapacağımı.ĐlkyazaylarındaPrag’agelmeyidüşünüyorum,sizedeuğrarım.HergünPosta’yauğru-yorum,alışmadımdaha.Teşekkürederim.

M.P.

267

SAYYAYINLARIMARTI,RichardBACH

çev.NuranAkgören,roman,92s.,1993,7,bs.PETROL,UptonSINCLAIR

çev.Ş.Emrah,roman,530s.,1985,3,bs.TÜRKHALKHAREKETLERĐ,ÇetinYETKĐN

TürkiyeTarihi,430s.,1984,3.bs,SĐYASALDÜŞÜNCETARĐHĐ,K.ERTOP,ÇetinYETKĐN

DünyaTarihi,264s.,1988.CĐNSĐYETÜZERĐNE,SigmundFREUD

çev.A.Avniöneş,psikoloji,144s.,1993,6.bs.PSĐKANALĐZVEUYGULAMA,SigmundFREUD

çev.MuammerSencer,psikoloji,1991,264s.,3.bs.PSĐKANALĐZÜZERĐNE,SigmundFREUD

çev.A.AvniÖneş,psikoloji,208s.,1989,5.bs.YAŞAMIMVEPSĐKANALĐZ,SigmundFREUD

çev.KamuranŞipal,Psikoloji,320s.,1993,3.bs.SEVMESANATI,ErichFROMM

çev.IsıtanGündüz,felsefe,124s.,1993,3.bs.KENDĐNĐSAVUNANĐNSAN,ErichFROMM

çev.NeclaArat,felsefe,266s.,1985,3.bs.YENĐBĐRĐNSANYENĐBĐRTOPLUM,ErichFROMM

çev.NeclaArat,felsefe,216s.,1992,4.bs.JUNGPSĐKOLOJĐSĐNĐNANAHATLARI,FreidaFORDHAM

çev.AslanYalçıner,psikoloji,170s.,

1.hamur3.hamur

DĐNĐLEBĐLĐM,BertrandRUSSEL

çev.AkşikGöktürk,inceleme,176s.,1994,6.bs.BATIFELSEFESĐTARĐHĐ,BertrandRUSSELL,ciltl-ll-lllçev.MuammerSencer,Felsefe,1112s.,1994,4.bs.EVLĐLĐKVEAHLAK,BertrandRUSSEL

çev.VasıfEranus,inceleme,192s.,1993,2.bs.EĞĐTĐMDZERĐNE,BertrandRUSSELL

çev.NailBezel,inceleme,226s.,1994,2.bs.ECCEHOMMO,FriedrichNIETZSCHE

çev.CanAlkor,felsefe,152s.,1993,4.bs.TARĐHÜZERĐNE,FriedrichNIETZSCHE

çev.NejatBozkurt,felsefe,199s.,1994,2.bs.TRAGEDYANINDOĞUŞUF/Zedric/?NIETZSCHE

çev.ĐsmetZekiEyuboğlu,felsefe,144s.,1994,2.bs.TÜRKHALKŞĐĐRĐ,ciltl-ll,AsımBEZĐRCĐ

Şiirantolojisi,894s.,1993.GÜVENSĐZLĐKÜÇGENĐ,GüneyDĐNÇ,

Đnceleme,200s.,1987.DERDĐMYETERSAKĐNOL,IşılÖZGENTÜRK,

öykü,87s.,1987.HERYÖNÜYLEBRĐÇ,GÖREN,

çev.G.Aktaş,R.Serdaroğlu,oyun,631s.,1987.BRĐÇ,GÖREN,

çev.G.Aktaş,R.Serdaroğlu,oyun208s.DENEMELER,A.CAMUS,

çev.S.Eyuboğlu,V.Günyol,deneme,132s.,1994,8.bs.ĐZAFĐYETTEORĐSĐ,AlbertEINSTEIN,çev.GülenAktaş,160s,,1993,3.bs.DĐVANŞĐĐRĐ,ĐsmetZekiEyuboğluŞiirantolojisi,1360s.,1994”‘

PRATĐKUSUNELEŞTĐRĐSĐ,ImmanuelKANT

çev.I.ZekiEyuboğlu,felsefe,248s.,1994.DAVRANIŞLARIMIZINKÖKENĐ,SarolTEBER,psikoloji,312s.,1993,5.bs.

YAŞAMASANATI,AlfredADLER

çev.KamuranŞipal,psikoloji,192s.,1992,4.bs.YAŞAMINANLAMVEAMACI,AlfredADLER,çev.KamuranŞipal,psikoloj,264s.,1993.PSĐKOLOJĐKAKTĐVĐTE,AlfredADLER

çev.BelkısÇorakçı,psikoloji,2.bs.,1993,332s.ĐNSANITANIMASANATI,AlfredADLER

çev.KamuranŞipal,psikoloji,320s.,1991,3.bs.ÖZAL’ALAFSÖYLETMEMARKADAŞ,EnderAROL

politikmizah,224s.,1989,4.bs.ĐNSANNASILĐNSANOLDU,M.ĐLĐN-S.SEGAL

çev.AhmetZekeriya,ĐnsanlıkTarihi,552s.,1993,8bs.VAROLUŞÇULUK,J.P.SARTRE

çev.AsımBezirci,felsefe,122s.,1989,10.bs.DENEMELER,J.P.SARTRE

çev.SabahattinEyuboğlu,VedatGünyol,deneme,128s.,5.bs.ĐNSANLARARASINDAKĐEŞĐTSĐZLĐĞĐNKAYNAĞI,J.J.ROUSSEAU

çev.RasihNuriĐleri,inceleme,224s.,1990,4.bs.SEVGĐLĐMĐLENA(MEKTUPLAR),KAFKAçev.AdaletCimcoz,edebiyat,226s.,1990,5.bs.GÜNEŞDĐYEBĐRYILDIZ,GeorgeGAMOW

çev.GülenAktaş,222s.,1991,2.bs.TARĐHĐNĐLKELERĐ,I.ZekiEYUBOĞLU

inceleme,174s.,1991.FELSEFENĐNĐLKELERĐ,Descartes

çev.MesutAkın,felsefe,1992,160s.,3.bs.ÖPBABANINKELĐNĐ,EnderAROL

Politikmizah,1992,272s.BĐLĐNÇVEBĐLĐNÇALTININĐŞLEVĐ

çev.EnginBüyükinal,Psikoloji,284s.,1994,2.bs.ATATÜRKDEVRĐMLERĐIŞIĞINDALAĐKLĐK,

IsmetZekiEYUBOĞLU

Đnceleme,192s.,1994.TÜRKĐYE’DEKADINOLGUSU,

YayınaHazıriayan,NeclaArat,derleme,1994,336s.,1992.

CĐNSELATLAS,ErwingHAEBERLE

çev.MesutAkın,2.bs.,1993,754s.,Rsm.SAĞLIKUVEMUTLUYAŞAMANINYOLLARI,ArthurULENE

çev.MehmetDemir,1993,264s.,Rsm.SÖZSÜZKONUŞMA,WolfgangZIELKE

çev.EsatNermi,1993,160s.,Rsm.SAYILARINŞIĞINDA3ELECEĞĐMĐZ,WeraF.BIRKENBIHL,çev.EsatNermi,1993,160s.,Rsm.BUGÜNÜNDĐLĐYLEMEVLANA,A.KADĐR\

şiir,160s.,8.bs.,1993.BUGÜNÜNDĐLĐYLEHAYYAM,A.KADĐR

şiir,128s.,1989,9.bs.ÖNÜÇÜNCÜKABĐLE,ArthurKOESTLER

çev.BelkısÇorakçı,Tarih,284s.,1993,4.bs.KADINVECĐNSELLĐK,YayınaHazırlayan:NeclaARAT

Đnceleme,184s.,1993,birincibasım.AMATÖRBALIKÇILIK,EnginSUNAR

Hobi,184s.,renklirsm.,1993.ELEŞTĐRĐVEAYDINLANMA,NejatBOZKURT

Felsefe,1994,296s.ĐKNAETMESANATI,JesseS.NĐRENBERG

çev.CavidanSeyitcemaloğlu,1994,189s.

Adres:SAYDAĞITIMLTD.ŞTĐ.

AnkaraCad.No:54Sirkeci/ĐSTANBULTel:5122158-5281754Fax:5125080

“Benisanagetirecekbiryolbulmuştum,karanlıktanaydınlığakavuşacaktım.Buyoluumutla,sevinçlekazmış,kendimdendebirşeylerkatmıştım.Birçırpıdayüreğimleaçtığımbuyolukapatmak,ağırağırdönmek,vazgeçmekzorgeliyorbiraz,elbetyüreğimsızlar.(…)BakMilena,“Ençokseniseviyorum”diyorum,amagerçeksevgibudeğilbelki,“Senbirbıçaksın,bendedurmadaniçimideşiyorumobıçakla”dersem,gerçeksevgiyianlatmışolurumbelki.”

Kafka,sevgilisiMilena’yayazdığıbumektuplarda,yüreğinintümgücüyletepedentırnağasevmeninsoyluluğunukoyuyorortaya.EdebideğerindenhiçbirşeyyitirmedenAdaletCimcoz’ungüzelimTürkçesiyledilimizekazandırılanbukitap,1962

TürkDilKurumuÇeviriÖdülünüalmıştır.