frases quechua
TRANSCRIPT
FRASES QUECHUA
SALUDOS - NAPAYKUAllin paqarin Buenos díasAllin sukha Buenas tardesAllin ch´isi Buenas noches (de 18 a 22 horas)Allin tuta Buenas noches (de 22 adelante)Allin Punchay Buen díaPachi GraciasWaqkuti kama Hasta luegoTinkuna kama Hasta otro encuentro
Allin paqarin tata Buenos días papáAllin sukhayay mama Buenas tardes mamáAllin paqarin ñaña Buenas días hermanaAllin ch´isi jatun tata Buenas noches abueloAllin sukha yayumalliq Buenas tardes directorJatun mama allin ch´isi Buenos días abuelaAllin ch´isi yachachiq Buenas noches profesor
Allin paqarin tukuyniykichikpaq Buenos días para todosAllin paqarin yachachiq Buenos días profesor¿Imaynalla kachkankichik? ¿Cómo están?Walliq ¿Qanri? Bien y ¿Usted?May walliq ¡Imatayachakichik! Muy bien ¡Qué novedades!Mana imapis kanchu No hay nadaJina kaqtinqa waqman rina Si es así vamos a otroAri Si
Allin paqarin Buenos díasAllinp´unchay Buen día (mañana)Allin sukha Buenas tardesAllin ch´isi Buenas nochesImaynalla Cómo estásWalliqlla Estoy bienWaqkuti kama Hasta luegoTinkuna kama Hasta otro encuentroNapaykuripuwanki Me lo saludasMaypi chinkanki Dónde te pierdesChayllapi Por ahíWaq tinkuna kama Nos vemos luego
Allin paqarin kachun mama Aurora Que sea buen día Doña AuroraAllin p´unchay risuchun tata Juan Que tenga buen día Don JuanWaqkuti kama kachun Que sea hasta otra oportunidad¡Imaynalla Magdalena! ¡Cómo está Magdalena!Ripunaytian, tinkunakama Me tengo que ir, hasta luego
NOS CONOCEREMOS - RIQSINARIKUNAYachachiq ProfesorYachaqaq EstudianteÑuqaj sutiyqa Mi nombre es
¿Imaynalla kachkanki? ¿Cómo estás?Waliqlla, ¿Qanri? Bien y ¿Tú?Ñuqapis waliqllataq Yo también estoy bien¿Imataq sutiyki? ¿Cómo te llamas?Ñuqa Patricia kani, ¿Qanri? Yo soy Patricia y ¿vos?Ñuqajta sutiy Lucas Yo soy LucasWaliq, tinkuna kama kachun tata Bien, que sea hasta otro encuentro Señor Tinkuna kama mama Patricia Hasta otro encuentro Señora Patricia
PREGUNTASÑuqaqsutiyqa Mi nombre es, me llamo¿Imataq tatayki sutin? ¿Cómo se llama tu padre?¿Imataq mamayki sutin? ¿Cómo se llama tu madre?¿Pitaqpay? ¿Quién es él?/¿Quién es ella?¿Imata ruwayta yachanki? ¿Qué sabes hacer?¿Maypi tiyakunki? ¿Dónde vives?¿Maymanta jamunki? ¿De dónde vienes?¿Mayman richkanki? ¿A dónde estás yendo?¿Maychhiqampi tiyakunki? ¿En qué parte vives?¿Qam maymanta kanki? ¿De dónde es usted?Qullasuyumanta kani Soy de Bolivia (collasuyo)Santa Cruz llaqtamanta kani Soy de la Ciudad de Santa CruzÑuqatiyakuni ..... Yo vivo .....¿Piwantaq tiyakunki? ¿Con quién vives?¿Machkhakankichik? ¿Cuántos son?Tapuq El que preguntaKutichik El que responde¿Imayna kachkanki? ¿Cómo estás?Allillan ¿Qamri? Bien no más y ¿vos?Allillan ¿Maypi tiyanki? Bien no más ¿Dónde vives?Ñuqa tiyakuni Santa Cruz pi Yo vivo en Santa Cruz¿Qam maymanta jamuchkanki? ¿Vos de dónde estás viniendo?Llamk´asqaymanta jamuchkani Estoy viniendo del trabajo¿Mayman richkanki? ¿Vos dónde estás yendo?Ñuqapis richkani llamk´aq Yo también estoy yendo a trabajarWaqkutipi astawan rimanarikusunchik En otra hablaremos másAri. Waqp´unchawkama Si. Hasta otro díaAri Si
CONOZCAMOS LOS COLORES - LLIMP´IKUNATA RIQSINACHIK
Yuraq BlancoQ´umir VerdeYana NegroAnqas AzulPuka RojoQ´illu AmarilloCh´umpi Café, marrónUqi PlomoKulli MoradoYuraqkulli LilaYuraqanqas CelesteCh´ikchi Mezcla de colores
Paykunaqta yana p´anchanku De ellos su ropa es negraÑuqaykuqta yuraq saphiyku Nuestra hoja está en blanco (raices)¿Paypata chuanqas p´anqan? ¿De él su libro es azul?Ñuqanchikpata yuraq raphinchik De nosotros la hoja es blancaQampata yana qillqanayki De ti tu lapicero es negro¿Ñuqaqta Pukachu simiy? ¿ mi boca es roja?Ari, ñuqaqta puka simiy Si, mi boca es rojaMana, ñuqaqta Pikachu simiy No, mi boca no es roja¿Ñuqaykuqta q´umirchu ñawiyku? ¿De nosotros nuestros ojos son verdes?Ari, ñuqaykuqta q´umir ñawiyku Si, de nosotros nuestros ojos son verdesMana, ñuqaykuqta q´umirchu ñawiyku No, de nosotros nuestros ojos no son verdes
HABLAREMOS DE LOS TIEMPOS - PACHAKUNAMANTA PARLARINACHIKÑawpaq p´unchaw Antes de ayerQayna p´unchaw AyerKunan p´unchaw Hoy díaQ´aya p´unchaw MañanaMinchha p´unchaw Pasado mañana
¿Ñañayki mayk´aq p´unchaytaq ripurqa? ¿Tu hermana qué día se ha ido?Ñañayqa ñawpaq p´unchaw ripun Mi hermana se fue antes de ayer¿Ministro tata mayk´ataq Chayamurqa? ¿Cuándo ha llegado el Señor Ministro?Qayna p´unchaw chayamurqa Llegó ayer¿Mayk´aqtaq takisunchik? ¿Cuándo vamos a cantar?Kunan p´unchaw takisunchik Hoy día cantaremosQ´ayataq tususunchik Mañana bailaremosMinchhataq qhichwapi qillqasunchik. ¿Allinchu? Pasado mañana escribiremos en
quechua. ¿Es bueno?Ari, Allinkachkan Si, está bien no más
LOS DÍAS DE LA SEMANA - QANCHISCHAWPA P´UNCHAW NINKillachaw LunesAtichaw MartesQuyllurchaw MiércolesIllapachaw JuevesCh´askachaw ViernesK´uychichaw SábadoIntichaw Domingo
LOS MESES DEL AÑO - WATAQ KILLANKUNAQhaqmiy EneroJatunpuquy FebreroPachapuquy MarzoAriwaki AbrilAymuray MayoJawkaykuski JunioChakraqunakuy JulioChakrayapuy AgostoTarpuy SeptiembrePawqarwara OctubreAyamarq´ay NoviembreQhapaqIntiraymi Diciembre
ESTACIONES DEL AÑO - PACHAQ MIT´ANKUNAPawqarmit´a PrimaveraPuquymit´a VeranoJawkaymit´a OtoñoChirimit´a Invierno
¿Mayk´aqt´ikat´ikan? ¿Cuándo florecen las flores?Pawqarmit´apitikan En primavera florecen¿Mayk´aqmikhunapuqun? ¿Cuándo producen los alimentos?Puquymit´apimikhuykunapuqun En verano producen los alimentos¿Jawkaymit´at´ikanchu? ¿En otoño florece?Mana No¿Mayk´aqtaqchhirimun? ¿Cuándo hace frío?Chirimit´a En invierno
CUERPO HUMANO - RUNAQ UKHUNUma CabezaChukcha CabelloMa´l FrenteUya CaraPullurki CejaRuk´ana DedoKunka CuelloRukuchu CodoKiru DienteWiksa EstómagoWikar CaderaRikra HombroMaki ManoSinqa MarizÑawi OjoPupu OmbligoRinri OrejaTiklla PestañaChaki PieMuqu RodillaSillu UñaT´usu PantorrillaSimi Boca
CONOZCAMOS LOS OBJETOS DE CASA - NAKUNATA WASIMANTA RIQNACHIK
Wayk´unawasi CocinaMikhunawasi ComedorPuñunawasi DormitorioQillqanawasi EscritorioJisp´anawasi BañoJallch' anawasi EstanteChukuna TabureteJamp' ara MesaSamanawasi Lugar de alientoWislla CucharaWasu VasoAllquwasi Casa de perroWisq´ana PuertaTawakúchu VentanaP´achajallch´ana Estante
CONOCIMIENTO (EDUCACIÓN) - YACHAYYachakuq Yachaywasi muyuyninmanta Ambiente escolarPukllana qutu Club deportivoUmalliq DirectorYachachiypa qallariynin Educación inicialIskaysimipikawsaypurapiyachachiy Educación intercultural bilingüePachamama yupaychaymantayachachiy Educación para el medio ambienteLlaqtakamachiypaqyachachiy Educación para la democraciaQhariwarmi yupaychaypurakunapaqyachachiy Educación para la equidad de género
Mama yachaywasi Escuela centralSullk´a yachaywasi Escuela seccionalYachachiyphani Horario escolarYachakuypi apaykachana Materiales educativosYachanawasipi apaykachana Objetos de la claseYachaywasiqhawaq Yachachiq ProfesorYachachinapaqwakichiy Proyecto educativo
HIMNO NACIONAL DE BOLIVIA - BOLIVIA SUYU TAKIYNIN
Boliva suyunchik sumaqchasqaMunasqanchikmanjina junt`akunKacharisqaña kay llaqtanchisqaÑak`ariy kamachiypi kaymanta
Allinsinchi ch´aqway qayna karqaTinkupi k´upaypi qhapariyninKunaqa t`inkisqa may kusiypiMisk´i takiyninchikwanjukchasqa
Llaqtanchikpaq jatun sutintaSumaq kusiy k´anchaypi jap´inachiqSutinrayku tatalitanachikKamachiy kanatawañuna.
Bolivianos: el hado propiciocoronó nuestros votos y anhelo;es ya libre, ya libre este suelo,ya cesó su servil condición.
Al estruendo marcial que ayer fueray al clamor de la guerra horrorososiguen hoy, en contraste armonioso,dulces himnos de paz y de unión. De la patria el alto nombreen glorioso esplendor conservemosy en sus aras de nuevo juremos¡Morir antes que esclavos vivir!
VOCABULARIO - SIMIKUNAAcercar
Actividad
Adelante/delante
Adivinanza
Adivinar
Agrupar
Almohadilla
Alumno
Aprender imitando
Aula
Biblioteca
Borrador
Borrar
Calendario
Campo deportivo
Candado
Carpeta
Clasificar
Club deportivo
Color
Compañero
Compás
Completar
Conclusión
Contar (número)
K´askay
Ruwana
Ñawpa
Imasmari
Imasmariy
Qutuchay
Qillqapichana
Yachakuq
Yachapakuy
Yachanawasi
Ñawirinawasi
Qillqakhituna
Pichay/khituy
Pachawatana
Ch´atana
Karpita
Aqllay
Pukllanaqutu
Llimp´i
Masi
Muyuchina
Junt´achiy
Tukuchana
Yupay
Contar (narrar)
Cuaderno
Cuchara
Cuchillo
Diccionario
Dirección
Director
Escenario
Escuela
Estante
Exterior
Grada
Grupo
Interior
Lapicero/ lápiz
Lápiz de color
Letrero – anuncio
Letrina
Libro
Llave
Mástil
Mesa
Objeto/cosa
Patio
Pegamento
Jawariy
Qillqanap´anqa
Wislla
Kuchuna
Simipirwa/simiqullqa
Pusachanawasi
Umalliq
Patillapata
Yachaywasi
Jallch´ana
Jawa
Patilla
Qutu
Ukhu
Qillqana
Llimp´iqillqana
Willana
Jisp´anawasi
P´anqa
Kichana
Wiphalawarkhuna
Jamp´ara
Ima
Wasikancha
K´askachina
Pizarrón
Puerta
Regla
Salón de actos
Silla
Taburete
Tajador
Tijera
Tiza
Agua
Animal
Antiguo
Basura
Chicha
Comprar
Conversar
Copiar
Corregir
Chistes
Dibujar
Dictar
Discutir
Egreso
Ejemplo
Pirqaqillqana
Wisq´ana
Chiqachana
Tantakunawasi
Tiyana
Chukuna
Ñawch´ina
K´utuna
Isku / Yuraqqillqana
Yaku
Uywa
Ñawpa
Q´upa
Aqha
Rantiy
Rimapayay
Qillqapay
Allinchay
Asikunapaq
Siq´iy
Qillqachiy
Rimanakuy
Lluqsiq
Kayjina