freud totem vet abu

8/8/2019 Freud Totem Vet Abu

1/48

DNYA KLASKLER DZS: 23

TOTEM ve TABU

Bu kitabn hazrlanmasnda TOTEM VE TABU'nun MEB Alman Klasikleri Dizisindeki 1. basks temel alnm ve eviri dili gnmz Trkesine uyarlanmtr.

Yayna hazrlayan: Egemen Berkz

Dizgi: Yenign Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..

Bask: ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.

Aralk 1998

SIGMUND FREUD

TOTEM ve TABU

eviren: Niyazi Berkes

Cumhuriyetimizin 75. yl cokusuyla...

Hmanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aama, insan varlnn en somut anlatm olan sanat

yaptlarnn benimsenmesidir. Sanat dallar iinde edebiyat, bu anlatmn dnce eleri en zengin

olandr. Bunun iindir ki bir ulusun, dier uluslarn edebiyatlarn kendi dilinde, daha dorusu kendidncesinde yinelemesi; zek ve anlama gcn o yaptlar orannda artrmas, canlandrmas ve yeniden

yaratmas demektir. te eviri etkinliini, biz, bu bakmdan nemli ve uygarlk davamz iin etkili

saymaktayz. Zeksnn her yzn bu trl yaptlarn her trlsne dndrebilmi uluslarda dncenin

en silinmez arac olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyatn, btn kitlenin ruhuna kadar ileyen

ve sinen bir etkisi vardr. Bu etkinin birey ve toplum zerinde ayn olmas, zamanda ve meknda btn

snrlar delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi ulusun kitapl bu ynde zenginse o ulus,

uygarlk dnyasnda daha yksek bir dnce dzeyinde demektir. Bu bakmdan eviri etkinliini

sistemli ve dikkatli bir biimde ynetmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda

bilgi ve emeklerini esirgemeyen Trk aydnlara kran duyuyorum. Onlarn abalaryla be yl iinde, hi

deilse, devlet eliyle yz ciltlik, zel giriimlerin abas ve yine devletin yardmyla, onun drt be kat

byk olmak zere zengin bir eviri kitaplmz olacaktr. zellikle Trk dilinin bu emeklerden elde

edecei byk yarar dnp de imdiden eviri etkinliine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir Trk

okurunun elinde deildir. 23 Haziran 1941.

Milli Eitim Bakan

Hasan li Ycel

SUNU

Cumhuriyet'le balayan Trk Aydnlanma Devrimi'nde, dnya klasiklerinin Hasan li Ycel nclnde

dilimize evrilmesinin, kukusuz nemli pay vardr.

Cumhuriyet gazetesi olarak, Cumhuriyetimizin 75. ylnda, bu etkinlii yineleyerek, Trk okuruna bir

"Aydnlanma Kitapl'' kazandrmak istedik.


2/48

Bu erevede, 1940'l yllardan balayarak Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanan dnya klasiklerinin en

nemlilerini yaynlyoruz.

Cumhuriyet

TOTEM VE TABU

SIGMUND FREUD

eviren: Niyazi Berkes

BLM I

LKELLERN "ENSEST'' KORKUSU

lkel insan, geirmi olduu geliim evreleriyle tanyoruz; yani biz ilkeli bize brakm olduu cansz

antlar ve aralarla, sanatyla, dinsel ve masals, efsanevi ve dsel ykleriyle, yaam zerine

dncelerine ilikin bize ya dorudan doruya ya da dolayl yoldan gelen bilgilerle ve sonu olarak bizim

bugnk detlerimizde arta kalm bir durumda yaayan dnce biimleriyle tanrz. stelik biranlamda o hl bizim adamzdr, yle kimseler vardr ki, biz onlar hl kendimizden ok ilkel insana

daha yakn sayarz ve onlarda eski insann dorudan doruya asllarn ve temsilcilerini seebiliriz. Vahi

ve yar vahi dediimiz insanlar hakknda bylece bir yargda bulunabiliriz. Onlarn ruh yaamnn bizim

iin zel bir nemi vardr; nk onlarn ruh yaamnda kendi geliimimizin iyi korunmu ilk evresini

buluyoruz.

Bu varsaym doruysa, etnografyann bize rettii "ilkel insan psikolojisi'' ile psikanaliz

aratrmalarnn bize rettii "nevrozlularn psikolojisi'' arasnda yaplacak bir karlatrma birok

benzer noktay ortaya karacak ve az ok bildiimiz konular aydnlatacaktr.


3/48

Gerek i, gerekse d nedenlerden tr bu karlatrma iin etnografyaclar tarafndan en geri ve en

ilkel olarak gsterilecek boylar alyorum: Bugne kadar en arkaik ve baka yerlerde bulunmayan

zellikleri hayvanlar dergisinde bile saklam olan en yeni anakarann, yani Avustralya'nn yerlilerini

seiyorum.

Avustralya yerlileri en yakn komular olan Melanezyallar, Polinezyallar ve Malayallarla ne bedence,

ne de dilce iliiklik gstermeyen ayr bir budun saylyor. Bunlar ev ya da kalc kulbeler yapmasn

bilmez, tarm bilmezler, kpekten baka evcil hayvanlar da yoktur. Hatta mlek yapmasn bile

bilmezler. Salt avladklar hayvan etleriyle ve topra kazarak kardklar kklerle yaarlar. Krallar ya

da bakanlar yoktur. Tm topluluklar ilgili sorunlar yallar meclisinde kararlatrlr. Bunlar arasnda

yksek varlklara tapmak biiminde bir din olduu sylenemez. Suyun ktlndan dolay en kat yaam

koullaryla savamak zorunda olan Avustralya'nn i blgelerindeki boylar, ky blgelerinde

yaayanlardan daha ilkel grnyor.

Elbette bu zavall plak yamyamlarn, cinsel yaamlarnda bizim kendi dncelerimiz bakmndan ahlakl

olmalarn ya da cinsel drtlerini byk lde snrlamalarn bekleyemeyiz. Bununla birlikte yakn

akraba arasnda cinsel ilikide bulunmak yani "ensest''(*) yapmaktan kanmak konusunda bunlarn en

titiz zeni ve en byk iddeti gstermeyi grev saydklarn da reniyoruz. Gerekte bu insanlarn

btn toplumsal rgtlenmesi bu amaca hizmet ediyor gibi ya da onun elde edilmesiyle ilgili bir duruma

getirilmi gibi grnyor.

Avustralyallar arasnda totemizm sistemi btn dinsel ve toplumsal kurumlarn yerini almaktadr.

Avustralya boylar kk kk birtakm klanlara ayrlmtr. Bunlarn her biri kendi toteminin adn alr.

yleyse totem nedir? Kural olarak yenebilen, zararsz ya da tehlikeli ve korkun bir hayvan, ender

olarak da bir bitki ya da (yamur, su gibi) bir doa varldr. Totemin btn klanla zel bir ilikisi

vardr. Totem her eyden nce klann atasdr. kincisi, klann koruyucu ruhu ya da gzetenidir, klan

halkna g zamanlarda yol gsterir, ocuklarn daima tanr ve korur. Bunun iin, totemdalar

totemlerini ldrmemek ya da ona zarar vermemek, onun etini yememek ya da ondan herhangi bir

biimde yararlanmamak konusunda kutsal bir bor altndadr. Bu yasan herhangi bir biimde

inenmesi otomatik olarak cezalandrlr. Bir totemin zellii yalnzca tek bir hayvann ya da bir

varln iinde deil, trn btn yelerinde gizlidir. Zaman zaman lenler yaplr ve burada

totemdalar birtakm trenli danslarla totemlerinin hareketlerini ve zelliklerini temsil eder ya da

onlara yknr.

Toteme bal olma durumu, ya anne tarafndan ya da baba tarafndan elde edilir. Totemin anne

tarafndan geme durumunun, baba tarafndan gemesinden nce ve daha eski olmas olasdr. Bir


4/48

toteme ballk, Avustralyalnn btn dier toplumsal grevlerinin temelini oluturur. Bir yandan boy

balarnn, dier yandan da kan akrabalklarnn stnde bir eydir. (1)

Totem bir topraa ya da yere bal deildir. Ayn totemin yeleri birbirinden ayr olarak ve dier

totemlere bal kimselerle dosta yaarlar. (2)

imdi psikanalizin ilgisini eken totemizm sisteminin zelliklerini ele alalm. Totemin bulunduu hemen

her yerde ayn zamanda u yasa da vardr: Ayn toteme bal olanlar birbirleriyle cinsel ilikide

bulunamaz, birbirleriyle evlenemezler. Bu, totemle birlikte ekzogami denen kuraln da bulunduunu

gsteriyor.

Bu iddetli yasak ok dikkate deer bir eydir. Bunun, totemin ieriinden ve zelliklerinden

rendiimiz eylerle mantksal bir ilgisi yoktur. Yani onun totemizm sistemine nasl girdiini

anlayamayz. Onun iin baz bilginlerin balangta ekzogaminin gerek kken, gerekse anlam ynnden

totemizmle hibir ilgisi olmadn, fakat evlenmeyle ilgili snrlamalarn bunu zorunlu klmas zerine

sonradan ona eklendiini kabul etmelerine amamak gerekir. Ne olursa olsun, totemizmle ekzogami

arasnda bir ilgi vardr ve bu da ok gldr.

Bu yasan anlamn tartarak anlamaya alalm.

(a) Bu yasan inenmesi, dier totem yasaklarnda (rnein totem olan hayvann ldrlmesinde)

olduu gibi otomatik olarak cezalandrlmakla braklmyor, btn toplumu tehdit eden bir tehlikeden ya

da herkesin zerine gelecek olan bir gnahtan kurtulmak sorunuymuasna btn boy tarafndan

iddetle bunun c alnyor. Frazer'in kitabndan alnacak birka tmce (3) bu gibi gnahlarn bizim

bugnk llerimize gre olduka ahlakd olan bu vahiler tarafndan nasl karlandn gstermeye

yeter. Frazer yle der: "Avustralya'da yasak olan bir klana bal biriyle cinsel ilikinin cezas daima

lmdr. Kadn ister ayn yerli topluluktan olsun, ister baka bir boydan karlm olsun, nemi yoktur;

onu kars olarak kullanan sulu ve kadn klan arkadalar tarafndan ldrlebilir. Baz olaylarda belirli

bir zaman iin ele gemekten kurtulursa su unutulabilir. Yeni Gney Gal'de Ta-ta-thi boyunda grlen

ender olaylarda erkek ldrlr, fakat kadn yalnzca ldresiye dvlr ya da mzraklanr ya da her

ikisi birden yaplr. Kadn bsbtn ldrmemenin nedeni, onlara gre, kadnn zorlanm olma

olasldr. Hatta gelip geici aklarda bile klan yasaklar en korkun eyler olarak dnlr ve lmle

cezalandrlr.'' (Howitt)

(b) ocuk dourmayla sonulanmayan sevimeler iin de ayn iddetli cezann verilmesi asndan, bu

yasaklarn uygulamayla ilgili nedenlerle konmu olmasn kabul etmeye olanak yoktur.

(c) Totem kaltm yoluyla getii ve evlenmekle deimedii iin, rnein anne tarafndan gemesi

durumunda yasan sonular kolaylkla anlalabir. rnein erkek klana Kanguruyla balysa ve Emu

toteminden bir kadnla evlenirse, kz ve olan btn ocuklar Emu olur. Totem yasasna gre, kendisi


5/48

gibi Emu olan annesi ve kz kardeiyle yasak olan cinsel ilikide bulunmas byle bir evlenmeyle doan bir

oul iin olanakszdr. (4)

(d) Fakat ekzogamiyle bal olan totemin daha baka sonular da olduunu anlamak iin biraz dikkat

yeter. Yani bu durumda ama, anne ya da kz kardelerle cinsel ilikinin yasak edilmesinden fazla bir

eydir. Bu, ayn zamanda erkein kendi topluluuna bal kadnlarla ve dolaysyla kendisiyle kan

akrabal bulunmayan birok kadnla da cinsel ilikide bulunmasn, bu kadnlarn hepsini kan

akrabalarym gibi saymakla olanakszlatrr. Uygar uluslarda buna benzer eyleri ok aan bu korkun

yasan psikolojik nedenleri ilk bakta ak deildir. Bizim anlayabildiimiz, bu yasakta totem olan

hayvann ata olduuna gerekten inanlddr. Ayn totemden gelmi olan herkes kan akrabasdr, yani

bir ailedendir ve bu ailede en uzak akrabalk dereceleri bile cinsel ilikiye kesin bir engel olarak

tannmtr. Bylece bu ilkeller gerek kan akrabal yerine totem akrabaln koyarak bizim iyice

anlayamadmz bir zellikle kark olan "ensest'' isteine kar derin bir korku ya da duyarllk

gsteriyorlar. Fakat bu iki tr akrabalk arasndaki kartl fazla bytmeyelim ve totem yasaklarnn

gerek "ensest''i zel bir durum olarak ierdiini aklmzda tutalm.

Bir toteme bal olan bir topluluun nasl olup da kk aile yerine getii bir bilmecedir. Bunun zm

totemin kendisinin aklamasna baldr. Cinsel ilikinin evlilik snrlarn aan bir zgrlk erevesinde

oluu kan akrabalnn ayn zamanda "ensest''i ne kadar nne geilemez bir duruma getireceini

dnrsek, "ensest'' yasann aile balarnn yerine klan balarn geirdiini varsayabiliriz. yleyse,

Avustralyallarn detlerinin, baz toplumsal durumlarda ve bayramlarda bir erkein, yasal ei olmas

bakmndan bir kadn zerinde sahip olduu kaytsz artsz kocalk hakknn inenebileceini kabul

ettiini kaydetmek gerekir.

Gerek bu boylarn, gerekse dier birok totemli budunun dili, kukusuz bununla ilgili bir zellik gsterir.

Akrabal gstermek iin kullandklar kavramlar iki birey arasndaki akrabal deil, bireyle topluluun

arasndaki ilikiyi gz nnde tutmaktadr. Bunlar L. H. Morgan'n anlatna gre "snflandrmac''

(classificatory) akrabalk sistemiyle ilgilidir. Yani bir adam yalnzca kendisini dnyaya getiren adama

"baba'' demez; boyun kurallarna gre, annesiyle evlenebilecek ve bunun iin kendisine baba olabilecek

btn erkeklere de baba der. Bunun gibi, yalnzca kendisini douran kadna "anne'' demez; boy

yasalarna gre kendi anas olabilecek btn kadnlara da anne der. Yalnzca z anne ve babann

ocuklar olanlara "karde'' ya da "kz karde'' demekle kalmaz, anne ve baba topluluundaki herkesin

ocuklarna da karde der, vb. Onun iin iki Avustralyalnn birbirine verdii akrabalk isimleri, bizim

dilimizdeki det zere, zorunlu olarak aralarndaki bir kan akrabaln gstermez. Maddi ilikiden ok

toplumsal ilikileri anlatr. Bu snflandrmac sistemin anahtarn belki de kk ocukluk alarnda

bulabiliriz. Bu alarda ocuklar anne ve babalarnn kadn ve erkek ahbaplarna da "amca'' ya da


6/48

"teyze'' demeye altrlr. Ayn eyi "frres en Apollon'' ya da "soeurs en Christ'' denildii zaman

eretilemeli bir anlamda sylenmi olarak da gryoruz.

Bize bu kadar garip grnen bu dil alkanlnn aklanmas, rahip L. Fison'un "topluluk evlilii'' dedii

eyin, yani birden fazla erkein birden fazla kadn zerinde kocalk haklarna sahip olduu evlilik

biiminin bir art ve izi olarak bakarsak basitlemi olur. Bu tr evlilikten doan ocuklar ayn anneden

domadklar halde birbirlerine karde ve topluluun btn erkeklerine de baba gzyle bakar.

Birok yazar, rnein Edward Westermarck, History of Human Marriage adl yaptnda (2. basm:

1902) topluluk evliliinin varlndan karlan sonulara itiraz ediyorsa da, Avustralya hakknda en

yetkili kimseler snflandrmac akrabalk deyilerinin topluluk evlilii zamanndan kalma olduunda

birleiyorlar. Spencer ve Gillen'e gre (5), topluluk evliliinin bir biimi bugn Urabunna ve Dieri boylar

arasnda vardr. Onun iin topluluk evlilii bu budunlar arasnda bireysel evlilikten ncedir ve dil ve

detler zerinde belirgin izler brakmadan ortadan kalkmamtr. Fakat bireysel evlilik yerine topluluk

evliliini koyarsak, o zaman bu budunlar arasnda grdmz "ensest'' korkusunun neden bu kadar

sert olduunu anlayabiliriz. Totem ekzogamisi, yani klana bal olan bireyler arasndaki cinsel

birlemenin yasak edilmesi, topluluk "ensest''inin nne gemek iin en iyi are olarak grnyor ve

bylece totem ekzogamisi, asl nedenin duraan ve uzun bir art olmu oluyor. Avustralya vahileri

arasndaki evlenme yasaklarnn nedenlerini anladmz sanmakla birlikte gerek durumlarda ok

artc olan ve ilk bakta anlalmayan birok karkl daha renmek zorundayz. nk

Avustralya'da totem yasandan baka yasak gstermeyen pek az boy vardr. ou, evlilik snflar ya da

fratri denen iki paraya ayrlacak biimde kurulmutur. Bu evlenme kmelerinin her biri dardan

evlenir, yani ekzogamdr ve totem topluluklarnn ounu ierir. Genellikle bu evlenme kmelerinin her

biri de yine iki ikincil snfa ya da ikincil fratriye ayrlmtr ve btn boy byle drt snfa ayrlm

oluyor demektir. Bu biimde ikincil snflar, fratrilerle totem kmeleri arasnda kalmaktadr.

yleyse Avustralya boylarnn kuruluunun tipik ve ou kez kark olan emasn u biimde

gsterebiliriz:

a ve b fratrileri c, d ve e, f ikincil fratrilerine ve bunlar da on iki totem topluluuna ayrlr. Her

topluluk ekzogamdr. (6) c ikincil snf e ile e ve d ikincil snf f ile ekzogram bir birlik oluturur. Bu

dzenin baars ya da eilimi ortadadr: Evlenilecek kimselerin seiminin ya da cinsellik zgrlnn

alann snrlamaya yarar. Eer yalnzca bu on iki totem topluluu olsayd, her toplulukta ayn sayda

insan olduunu tasarlayarak bir topluluun her yesi seecekleri boyun kadnlarnn 11/ 12'sini

alabilecekti. ki fratrinin olmas bu sayy 6/ 12' ye, yani 1/ 2' ye indiriyor. a toteminin bir erkei ancak

1. topluluktan 6. toplulua kadarki topluluklardan bir kadnla evlenebilecekti. ki ikincil snfn araya


7/48

girmesiyle seme 3/ 12' ye, yani 1/ 4' e iniyor. a toteminden bir erkein ancak 4., 5. ve 6. totemlerden

bir kadnla evlenebilmesi gerekiyor. Evlenme snflarnn (bunlardan baz boylarda sekiz kadar

bulunmutur) tarihsel ilikileri tmyle aydnlanm deildir. Biz yalnzca bu dzenlemelerin totem

ekzogamisi gibi ayn amac ve hatta daha fazlasn elde etmeye altn gryoruz. Fakat totem

ekzogamisi nasl olduunu kimsenin bilmedii bir biimde oluan kutsal bir yasa, yani teden beri

sregelen bir det olduu halde, evlenme snflar ikincil dalmlar ve bu dalmlarla ilgili birok

kouluyla deta belirli bir ama gzetilerek yaplm gibi, hatta belki de totemin etkisinin snmekte

olduu bir srada "ensest''i yasak etme grevini yapmak iin bilinli ve bile bile yaplm bir eymi gibi

gzkyor. Totem sistemi, bildiimiz gibi, boyun dier btn toplumsal grevlerinin ve ahlaksal

snrlamalarnn temeli olduu halde, fratrilerin nemi genellikle evlenilecek kimsenin seiminin

dzenlenmesi kesinletirildii zaman sona eriyor.

Evlenme sisteminin snflara ayrlmas yntemi, daha sonraki geliiminde doal ve topluluk-ii "ensest''i

yasaklamakla snrl kalmam, erkek ve kz kardeler arasnda daima varolagelen yasaklamay karde

ocuklarna dek genileten ve karde ocuklar iin de manevi akrabalk dereceleri icat etmi olan

Katolik Kilisesi'nin yapt gibi, daha uzak ama ayn toplulua bal akrabalar arasnda da evlenmeyi

yasak etmitir. (7)

Evlenme snflarnn kkenini ve anlamn belirlemek iin yaplan ok aprak ve sonusuz tartmaya

dalmann ya da bu snflarn totemizmle ilikisini incelemeye girimenin bize bir yarar yoktur. Bizim

amacmz iin, gerek Avustralyallarn, gerekse dier ilkellerin "ensest''e engel olmak iin byk bir

aba harcadklarn gstermek yeterlidir. (8) lkellerin "insan gnaha iten nefsin batan karmalar"na

belki de bizden daha fazla maruz kaldklar ve bu yzden kendilerini ondan daha dikkatli korumalar

gerektii iin "ensest''e kar bizden daha duyarl davranmak zorunda kaldklarn syleyebiliriz.

Fakat bu insanlarn "ensest'' korkusu, her eyden nce bir toplulua bal bireyler arasnda cinsel

ilikiye engel olmak iin kurulmu gibi gzken bu kurumlar oluturmakla kalmamaktadr. Bu ilikilerin

dnda, bireyin bizdeki anlamyla yakn olan akrabalarna kar nasl davranacan belirleyen birtakm

"detler'' daha vardr. Bu detlerin de hemen hemen dinsel kurallar kadar iddetli etkileri vardr.

Kimsenin onlardan kuku duymaya asla hakk yoktur. Bu detlere "saknma ya da kanma'' detleri

diyebiliriz. Bunlar Avustralya'nn totemli budunlarnn dnda baka budunlarda da vardr. Fakat biz

burada da okura ok saydaki gereten ancak bir iki rnek vermekle yetineceiz.

Melanezya'da, oullarn kendi anneleri ve kz kardeleriyle ilikilerini belirlemede bu gibi snrlayc

yasaklarn byk bir rol vardr. rnein Yeni Hebrid Adalarndan Lepers Adas'nda olan ocuk

annesinin evini belirli bir yata brakr ve kendi yanda bulunan dier olanlarla birlikte ayr bir

kulbede yaar, orada uyur ve yer. Yemek istemek iin annesinin evine urayabilir; fakat kz kardei


8/48

evdeyse yemek yemeden uzaklap gitmek zorundadr. Eer darda kz kardeine raslarsa kzn

kamas, yzn evirmesi ya da kendini bir yere saklamas gerekir. Olan kum zerinde kz kardeinin

ayak izlerini tanrsa, bu izlerin arkasndan gidemez, kz da erkek kardeinin izinden gidemez. Olan kz

kardeinin adn azna bile alamaz, hatta onun adnn bir parasn oluturan herhangi bir szc bile

kullanmaktan saknr. Yeniyetmelik treniyle balayan bu saknma, btn bir yaam boyunca iddetle

gzetilir. Anneyle oul arasndaki saknma yala birlikte artar ve genellikle anne tarafndan daha da

zorunludur. Anne oluna yiyecek getirdii zaman onu oluna kendi eliyle veremez, yalnzca olunun nne

koyar. Birbirleriyle ana-oul gibi konumaz, resmi konuurlar. Erkek ve kz karde karlatklar zaman

kz alla kaar ve olan ban ona evirmeden geer gider. (9)

Yeni Britanya'da Gazella Yarmadas'nda bir kz evlendii andan balayarak erkek kardeiyle

konuamaz, onun adn azna alamaz, adn ancak bir simgeyle anlatr. (10)

Yeni Mecklenburg'ta karde ocuklar da kz ve erkek kardelerin bal olduu ayn kurallara baldr.

Onlar da birbirlerine yaklaamaz, birbirlerinin elini skamaz, birbirlerine armaanlar veremez,

birbirlerine ancak be on adm uzaktan seslenebilirler. Bir kz kardele cinsel ilikide bulunma suunun

cezas aslmak yoluyla lmdr. (11)

Bu ka g kurallar zellikle Fiji Adalarnda iddetlidir ve burada yalnzca kan bakmndan kz

kardeleri kapsamakla kalmaz, ayn zamanda topluluk bakmndan kz karde olarak grlenleri de iine

alr. Bu vahilerin, andmz yasak akrabalardan olan kimselerle birtakm kutsal orjiler yaparak cinsel

ilikide bulunmalar alacak bir olay olarak gzkmekle birlikte, buna amaktansa bu cinsel kama

detleriyle taban tabana kart gzken bu olay, sz konusu cinsel yasa aklamak iin kullanabiliriz.

(12)

Sumatra'daki Battalar arasnda bu kama kurallar btn yakn akrabalar kapsar. rnein bir Battalnn

bir toplantda kendi kz kardeiyle birlikte bulunmas olanakszdr. Bir erkek karde bakalarnn da

hazr bulunduu bir yerde bile kz kardeiyle birlikte bulunmaktan bir hayli rahatszlk duyar. kisinden

birisi eve gelirse, dieri evden kmay yeler. Bunun gibi, bir baba evde kzyla, bir anne de oluyla

birlikte yalnz kalmaz. Bu detleri bize anlatan Felemenkli misyoner, onlar zlerek hakl grmek

zorunda olduunu da belirtiyor. Bu insanlar ba baa kalan bir kadnla bir erkein kesinlikle ar bir

yaknla gireceklerini kuku duymakszn kabul ettiklerinden ve aralarnda kan ba bulunan kimselerin

cinsel ilikide bulunmasndan her tr ktln doacan dndklerinden dolay bu gibi yasaklarla

nefsin bu ayartmalarndan kurtulmann mmkn olacana inanyorlar. (13)

Afrika'da Delagoa Krfezi'nde Barongolar arasnda baldza, yani karnn kz kardeine kar ok iddetli

bir saknganlkla davranlr. Bir kimse kendisi iin ok tehlikeli olan bu akrabaya rasgeldiinde, ondan


9/48

dikkatle kaar. Onunla ayn kaptan yemek yemeye cesaret edemez, onunla ancak utanarak konuur,

kulbesine giremez ve onu ancak titrek bir sesle selamlar. (14)

ngiliz Dou Afrikas'nda Akamba ya da Wakamba Adas'nda herkesin daha sk karlaabilecei bir

kama kural geerlidir. Bu kurala gre, bir kz yeniyetmelik ve evlenme alarnda, babasndan kamak

zorundadr. Babasna yolda rasgelirse kendisini hemen bir yere saklar. Babasnn yanna oturmaya asla

yeltenmez. Evleninceye kadar bu biimde davranr. Fakat evlendikten sonra babasyla toplumsal ilikileri

tmyle zgrleir. (15)

Uygar uluslar iin de ok ilgi ekici olan ve birok yerde bulunan, ok iddetli bir saknma konusu daha

vardr ki, o da damatla kaynana arasndaki toplumsal ilikilere snrlar koyan saknmadr. Avustralya'da

bu ok geneldir; fakat Melanezyallar, Polinezyallar ve Afrika zencileri arasnda da, totemizm ve

topluluk evliliinin izlerinin bulunduu yerlerde de grlr. Bu budunlarn bazlar arasnda bir kadnn

kaynatasyla olan zararsz toplumsal ilikilerine kar buna benzer yasaklar vardr; fakat bunlar tekiler

kadar srekli ve nemli deildir. Tek tek baz olaylarda kaynanayla kaynatann her ikisinden de kald

grlr.

Biz burada etnografik zmlemeyle deil, kaynanayla damat arasndaki kanmann temeli ve ieriiyle

ilgili olduumuz iin bir iki rnek vermekle yetineceiz. Banks Adalarnda bu yasaklar ok iddetli ve

acmaszca uygulanr. Damatla kaynana birbirlerine yaklaamaz. Anszn yolda karlasalar kadn bir

yana ekilerek durur, damad geinceye kadar arkasn dner ya da damat bu biimde davranr. Vanna

Lava'da (Port Patterson) bir adam nnde kaynanas olduu halde kyda dolaamaz, ancak dalgalar

kadnn ayak izlerini ykayp bozduktan sonra damat oradan geebilir. Yalnzca birbirlerine belirli bir

uzaklktan seslenebilirler. Hi kukusuz, her ikisi de birbirinin adn azna bile alamaz. (16)

Solomon Adalarnda bir adam evlendii andan balayarak kaynanasn ne grebilir, ne de onunla

konuabilir. Kaynanasyla karlarsa kim olduunu bilmiyormu gibi davranmas ve kendini saklamak iin

olabildii kadar hzla kadndan uzaklamas gereklidir. (17)

Zulu Kafirler arasndaki detlere gre, bir adam kaynanasndan utanmak ve onunla birlikte bulunmaktan

saknmak iin her eyi yapmak zorundadr. Kaynanasnn bulunduu kulbeye giremez, karlatklar

takdirde ikisinden birinin ekilmesi gerekir ya da kadn bir alln arkasna saklanmak zorundadr, bu

srada erkek de kalkann kaldrarak yzn saklar. Birbirlerinden kamazlarsa ve kadnn kendini

rtecek hibir eyi bulunmazsa, det yerini bulsun diye kadn bana bir demet ot atar. Ya bir nc

kii araclyla ya da rnein aralarnda doal bir engel varsa uzaktan yksek sesle konuabilirler. Her

ikisi de birbirinin adn azna alamaz. (18)


10/48

Nil kaynaklar evresinde yaayan bir zenci boyu olan Basogalarda bir adam kaynanasyla ancak evin

baka bir odasnda ve ona grnmeden konuabilir. stelik bu insanlar ev hayvanlar arasnda bile

"ensest''i cezalandracak kadar bu iten nefret eder. (19)

Btn gzlemciler, yakn akraba arasndaki kamalarn anlamn ve amacn "ensest''e kar koruyucu

ara olarak yorumladklar halde, kaynanayla ilikiyle ilgili olan kaytlar ayr biimlerde yorumluyorlar.

Bu ilkellerin, bir erkein annesi yerinde yal bir kadna kar istek duyacandan bu kadar korkmalar

anlalr ey deildir. (20) Ayn itiraz, baz evlilik snf sistemlerinde var olan ve damatla kaynanann

evlenmesini kuramsal olarak mmkn gren baz kurald durumlara ve byle bir olasla kar gvence

verilmesi gerekliliine dikkati eken Fison'un grne kar da ileri srlebilir.

Sir John Lubbock The Origin of Civilisation adl yaptnda kaynanayla damat arasndaki bu ilikiyi daha

eski olan "karmayla evlenme'' detine kadar gtryor. "Kadnn gerekten karld zamanlarda

kzn anne ve babasnn fkesi belki de ok ciddi idi. Oysa bu evlilik biiminin yalnzca simgelerinin

kald zamanlarda anne ve babasnn bu fkesi de simgesellemi ve bu det, kkeni unutulduktan sonra

da srmtr" diyor. Fakat Crawley, bu aklamann olgularn gzlemlenmesiyle varlan sonulara

uymadn kolayca gstermitir.

E.B. Tylor'e gre, kaynanann damada kar byle davranmasnn nedeni, damada karsnn ailesi

arasndaki yerinin henz geici olduunu anlatmaktan baka bir ey deildir, yani adamcaza ilk ocuu

dnyaya gelinceye kadar yabanc gibi davranlr. Fakat ilk ocuk doduu halde kamann yine srdne

baklrsa, Tylor'n bu aklamas glklerle karlayor, kaynanayla damat arasndaki ilikinin ieriini

kesin olarak aklayamyor ve bylece cinsel etmeni savsaklyor. Bu ilikilerle ilgili kama kurallarnda

anlatlan tiksinmedeki kutsal eyi hesaba katmyor. (21)

Bu yasan nedeni kendisinden sorulan Zululu bir kadn, verdii yantta byk bir duygu incelii

gsteriyor: "Onun, kendi karsn bytm olan memeleri grmesi doru deildir.'' (22)

Uygar uluslar arasnda da damatla kaynana arasndaki ilikinin aile kurumunun en przl taraflarndan

biri olduu bilinen bir gerektir. Geri Avrupa ve Amerika beyazlarnn toplumsal yaamnda kaynanayla

damat arasndaki kama detleri artk kalmamtr; fakat kalsayd ve bireyler tarafndan yine ayr ayr

bunu yapma zorunluluu ortaya kmasayd, birok uyumazln ve belann nne belki de geilmi

olurdu. Birok Avrupal, ilkellerin birbirine bu kadar yakn akraba olan iki kimse arasnda herhangi bir

yaknlamann nne gemek iin koyduklar bu kanma detlerinde herhalde yksek bir hikmet

grrd. Hi kukusuz, kaynanayla damadn psikolojik durumlarnda, aralarndaki ekememezlii artran

ve bir arada yaamay gletiren bir ey vardr. Kaynanayla damat arasndaki ilikilerin uygar uluslar

arasnda alay konusu olmas, bana yle geliyor ki, ikisi arasndaki ilikilerin birbirine olduka kart


11/48

birtakm duygularn etkisi altnda olduunu kantlyor. Demek istediim, bu iliki gerekte

iftdeerlidir, yani sempatiyle nefret gibi birbirine kart duygulardan olumutur.

Bu duygularn bazlarnn aklamas kolaydr: Kaynana kzndan ayrlmak istememekte, kzn eline teslim

ettii yabanc adama gvenmemekte, kendi evinde zerinde hep egemen olmaya alt kzna kar bu

egemen konumunu korumak istemektedir. Erkee gelince, kendisini bir yabancnn istemine brakmamaya

karar vermitir, karsna olan sevgisine kendisinden nce sahip olanlara kar kskanlk duymakta ve

gen karsnn deeri hakkndaki abartl kuruntusunu bozmak istememektedir. Oysa bu kuruntuyu en

ok bozan, birok ortak niteliiyle kzn anmsatan, ama gzellik gibi, karsn o denli sevdiren tazelik ve

genlik gibi eylerin bysnden yoksun bulunan kaynanasdr.

Bireyler zerinde yaplan psikanaliz incelemelerinin bize gizli duygular zerine rettii bilgiler,

yukarda saydmz nedenlerden baka nedenler daha eklememizi mmkn klar. Kadnlarn psiko-cinsel

gereksinimlerinin aile yaamnda ve evlenmede doyurulmam olduu yerlerde, kar koca ilikisinin eksik

bir biimde son bulmas ve kadnn cinsel heyecanlarn yaaynn tekdzelemesi sonucunda, srekli

bir doyumsuzluk durumunun ortaya kma tehlikesi vardr. Yalanmakta olan anne, ocuklarnn yaamn

yaama yoluyla kendini onlarla bir sayma, onlarn heyecanlarn kendi heyecan yapma yoluyla kendini bu

tehlikeye kar korur. Ana baba ocuklaryla gen kalr, derler. Gerekte ana babann en deerli ruhsal

kazanc da budur. Ksr kadn, evlilik yaamnda katland yoksunluklara karlk avuntularn ve dnlerin

en iyisinden yoksun kalmaktadr. Kzyla bu duygu katlmn anne o kadar ileri gtrebilir ki, kznn

sevdii adama bile k oluverir. Bu ak baz durumlarda, bu tr duygusal eilimlere evrilmi olan

iddetli ruhsal diren yznden iddetli nevroz biimlerine yol aar. Btn olaylarda byle bir lgnca

sevdaya kar, kaynanann ruhunda yaayan kart glerin atmas da katlr. ou kez damada

gsterilmesi yasak olan sevgi duygularnn rtbas edilmesine neden olan etken, kaynanann damadna

duyduu akn bu hain ve sadiste ieriidir.

Kocann kaynanayla ilikisi de, baka kaynaklardan gelmekle birlikte buna benzer duygularla karktr.

Kendisine nesne seerken hep annesinin ya da belki de kz kardeinin imgesi egemen olur; fakat

"ensest'' yasa yznden ocukluk yaamnn bu iki sevgili kiiliine kar olan bu yelemesi yn

deitirir, o zaman onlarn imgesini yabanc nesnelerde bulmay baarr. O zaman kaynanasnn, kendi

annesinin ve kz kardeinin annesinin yerini tutmakta olduunu grr ve iinde direnmekte olduu eski

seiine doru bir eilim uyanmaya balar. Oysa "ensest'' korkusu bu ak nesnesinin "gemii"nin

anmsanmamasn buyurur. Annesinin imgesi bilin dnda deimemi olarak kald halde, bilin dnda

teden beri deimeden sren bir kaynana imgesinin bulunmamas bu yadsmay kolaylatrmaktadr.


12/48

Bu dirence katlan ve kaynanaya kar gsterilen rahatszlk ve kskanlk karl bir duygu, gerekte

kaynanann da damatta bir "ensest'' hevesi uyandrdndan bizi phelendiriyor. Nitekim eilimlerini

daha kzna yanstmadan gelecekteki kaynanasna k olan kimseler vardr.

lkeller arasnda kaynanayla damat arasndaki kamay gerektiren etmenin, bu "ensest'' etmeni

olduunu kabul etmemek iin bir neden gremiyorum. yleyse, bu ilkel insanlarn bu kadar dikkatle

uyduklar bu kama detlerinin aklamalar arasnda ilk olarak Fison tarafndan ileri srlen bak

asn yelememiz gerekir; nk Fison btn bu kurallarda, olas bir "ensest'' giriimine kar bir

korunma aresi olmaktan baka bir ey gremiyor. Ayn ey, gerek kan, gerekse evlenme yoluyla akraba

olanlar arasnda geerli olan kamalar iin de dorudur. Yalnzca bir fark vardr ki, o da birincisinde

"ensest'' dorudan doruyadr, bylelikle de kamadaki ama bilinlidir; kaynanayla damat ilikisine

ilikin kamadaysa "ensest'' bilinli olmayan ara evrelerin getirdii dsel bir hevesten baka bir ey

deildir.

Buraya kadar psikanaliz ynteminin uygulanmasyla toplumsal psikolojinin yeni bir k altnda

grlebileceini kantlamamza pek fazla frsat dmedi; nk ilkellerin "ensest'' yapmaktan

korktuklar oktan beri bilinen bir eydi ve daha fazla yoruma gereksinimi yoktur. "Ensest''

korkusunun daha iyi anlalabilmesi iin bizim ekleyebileceimiz ey, onun esas itibaryla bir ocukluk

nitelii olduunu ve nevrozlularn ruhsal yaamna kesin olarak benzediini gstermektir. Psikanaliz bize

ocuun ilk nesne seiinin "ensest'' eilimini gsterdiini, bu eilimin anne ve kz karde gibi yasak

olan nesnelere evrildiini retmitir. Yine psikanaliz, bize ergin bireylerin kendilerini bu trden

eilimlerden nasl kurtardklarn da gstermektedir. Bununla birlikte ocuklua zg psiko-cinsel

eilimlerden kurtulamamtr ya da bu eilimlere dnmektedir (ki buna gerileme ya da "regression''

diyoruz). Bu yolla libidonun "ensest'' isteine saplanmas onun bilinli olmayan ruhsal yaamnda ayn

rol oynamay srdrmekte ya da yeniden oynamaya balamaktadr. "Ensest'' isteklerinin anne ya da

babaya kar kkrtt bu duygular nevrozun merkez dmdr diyecek kadar ileri gidiyoruz.

"Ensest''in nevrozlarda oynad rol hakkndaki bu dnce elbette ergin ve normal kimselerin genel

gvensizliiyle karlaacaktr. Bu "ensest'' konusunun ne dereceye kadar airlerin ilgi merkezini

oluturduunu ve saysz tr ve biim deitirme altnda nasl iir gereci olduunu gsteren Otto

Rank'n aratrmalar da ayn biimde kar klarla karlanacaktr. Bu direncin, her eyden nce,

bugnn tmyle bastrlm eski "ensest'' isteklerine kar insanlarn duyduu derin nefretin rn

olduuna inanmak zorundayz. Buna dayanarak, sonralar bilinli olmamaya mahkm olan "ensest''

isteklerinin tehlikesini sezen ilkellerin bu isteklere kar en iddetli savunma yollaryla kendilerini

koruduklarn gstermek nemlidir.


13/48

BLM II

TABU VE KARIT DUYGULAR

1

Tabu szc Polinezyaca bir szcktr, tam evirisi gtr; nk karlad anlam bugn bizde

kalmamtr. Eski Romallar zamannda byle bir szck vard: sacer szc Polinezyallarn tabusuna

karlkt. Yunanllarn goV szc, branlerin kodaush szc, Polinezyallarn ve Afrika'daki

(Madagaskar), Kuzey ve Orta Asya'daki birok budunun benzer szcklerle tabu deyimiyle

karladklar anlamda bir szck olsa gerektir.

Bizim iin tabunun birbirine kart iki anlam vardr: bir yandan kutsal (sacr), kutsallatrlm

(consacr) anlamlarna; dier yandan da tehlikeli, korkun, yasak, kirli anlamlarna gelir. Tabunun kart

Polinezya'da noa szcyle sylenir ve sradan, yanalabilir, tutulabilir bir ey anlamlarna gelir. Bu

biimde tabu szcnde saknmllk kavram gibi bir anlam da gizlidir; kendini temel olarak yasaklarda

gsterir. Bizdeki "kutsal korku'' tamlamas ou durumda tabu anlamn karlar.

Tabu snrlamalar din ya da ahlk yasaklarndan farkldr. Bunlar bir tanrnn egemenliine bal

olmaktan ok kendinden yasaktrlar, yasak olmalarn kendileri gerektirir. Bunlarn ahlk yasaklarndan

ayrl: Tabu yasaklar doruluklar iin akla uygun hibir neden gsteremezler, kkenleri de belli

deildir. Bizce anlalamaz olmakla birlikte onun egemenlii altnda olanlar iin bu yasaklar bir

zorunluluk, bir gerek olarak kabul edilir.

Wundt (1) tabuya insanln yazlmam en eski yasas der. Tabunun tanrlardan daha eski olduu ve bu

eskiliin dinden nceki bir dneme kadar gittii herkes tarafndan kabul edilmitir.

Tabu sorununu psikanaliz ynnden incelemeden nce, sorunu yansz olarak ortaya koymak iin

antropoloji bilgini Northcote Thomas'n Encyclopedia Britannica'ya yazd "Taboo'' makalesinden bir

para alacam: (2)

zel anlamnda tabu, (a) kiilerin ya da eylerin kutsal (ya da kirli) ieriini, (b) bu ierikten kan

yasan trn ve (c) bu yasan inenmesinden kan kutsall (ya da kirlilii) anlatr. Polinezya'da

tabunun kart "noa'' szcdr ve bunun "genel'' ve "ortak'' anlamna gelen yakn biimleridir...

"Daha geni anlamda, tabunun trl biimlerini ayrabiliriz: 1. Doal ya da dorudan doruya olan, bir

kiide ya da bir eyde ikin olan, gizemli "anlam'' (erk)'in sonucu olan tabu; 2. Birinden bakasna

geebilen, dolaysyla olan ve yine "anlam''n rn ama (a) ya edinilen ya da (b) bir rahip, bakan ya da


14/48

baka biri tarafndan konmu olan tabu; 3. Bir kadnn kocasna zg oluunda olduu gibi, her iki etkinin

de bulunduu ara tabu.

"Tabu terimi farkl bir biimde ayn zamanda minseklerle ilgili yasaklara da uygulanr; fakat bu anlamda

kullanmamak daha iyidir. Tabu deyiinin iine yaptrm tanr ya da cin olan trleri, yani byyle ilgili

yasaklardan farkl olan dinsel yasaklar da alarak geni anlamda kullanmak gerektii savlanabilirse de,

bu dinsel yasaklarda ne otomatik bir edim, ne de bulama olay olmamas nedeniyle buna en iyisi, dinsel

yasaklar demelidir.

"Tabunun amalar eitlidir: 1. dorudan doruya tabular (a) nemli kiilerin, bakanlarn, rahiplerin ve

benzerleriyle eyann ktlkten korunmasn; (b) zayflarn, yani kadnlarn, ocuklarn ve genellikle

sradan halkn, bakan ve rahiplerin erkinin anlamndan, yani byl etkisinden korunmasn; (c) belli

besinleri yeme, vb. yoluyla, cesetlerle birlikte bulunup konuma yoluyla ya da dokunmayla oluacak

tehlikelere kar korunmay; (d) yaamn balca edimlerini, doumlar, erdirmeyi (initiation), evlenmeyi

ve cinsel etkinlikleri korumay; (e) insanlar tanrlarn ve cinlerin fkesinden ya da gcnden (3)

korumasn: (f) domam ocuklarn ve ana babalarna bal kk ocuklarn belli edimlerin

sonularndan ve zellikle baz besinlerden kt varsaylan zglklerin gemesinden korunmasn

salar. 2. Bir bireyin maln, tarlalarn, aralarn, vb. hrszlardan korumak iin konmu olan tabular da

vardr.''

Makalenin dier blmleri yle zetlenebilir: nceleri tabunun inenmesinin cezas belki de iten

kendiliinden gelen birtakm yarglara braklmt. Tabunun tanr ve eytan kavramlaryla birlikte

bulunduu yerlerde byk Tanr'nn erkinden otomatik bir biimde ceza beklenir. Dier durumlarda,

olaslkla daha ileri bir evrede, davranyla bakalarna zarar veren sulunun cezasn toplum kendi eline

alyor. Bylece, insanln ilk ceza sistemleri de tabuyla ilgilidir. "Tabunun inenmesi sulunun kendisini

de tabu yapar.'' Yazar bundan sonra, bir tabunun inenmesinden kan baz tehlikelerin, ceza edimleri

ve temizlenme treniyle de oluturulmas olasl olduunu sylyor.

Tabunun kayna, insanlarda ve hortlaklarda bulunan ve cansz eyaya da geebilen garip bir gte

grlyor. Makalenin bu paras yledir: "Tabu saylan kimseler ve eyler elektriklenmi eyaya

benzetilebilir. Bu gibi insanlar ya da eya yle korkun g kaynaklardr ki, elektrikleri dokunmayla

geebilir ve bu elektriin boalmasna neden olan canl dayankl deilse zerinde ykc etki yapar. Bu

tabunun inenmesinin ortaya karaca sonular, bir yandan tabu olan kimsede ya da eyde sakl olan

byl etkinin gcne, dier yandan da tabuyu ineyenin manasnn gcne baldr. rnein krallarn

ve bakanlarn byk gc vardr, uyruklarnn onlarla dorudan doruya konumas lm demektir. Oysa

halktan daha byk manas olan bir bakan ya da bu boydan biri kral ya da bakana zarar grmeden

yaklaabilir. Bu bakanlardan daha aa olanlar da onlara tehlikesizce yaklaabilir. Demek ki dolayl olan


15/48

tabularn g derecesi, bu tabularn ilgili olduu kimsenin manasna baldr; eer bu kimse bir bakan ya

da bir rahip ise onun tabusu halkn aa tabakasndan gelen tabulardan daha gl olur.''

Madem ki tabu bir eyden baka bir eye geebilir, yleyse birtakm kefaret trenleriyle tabuyu

kaldrmann bir yolunun olmas gerekir. Frazer, bir srekli tabulardan, bir de geici tabulardan sz

eder. Srekli tabular rahipleri, bakanlar, lleri ve bunlarla ilgili her eyi kapsar. Geici tabularsa,

rnein kadnn ayba durumu ve lohusal gibi, savann seferden nceki ya da seferden sonraki

durumu gibi, zellikle av ya da srgn av ve benzeri iler gibi belli durumlarda olur. Bundan baka tpk

kilise aforozlar gibi bazen byk bir alann tabu olduu duyurulur ve bu yerin tabuluu yllarca srer.

Okurlarmn btn bu rneklerden kard sonu zerine bir yargya varmam doruysa, btn bunlar

grdkten sonra tabunun ne olduunu ve tabu hakknda neleri zihinlerimize yerletirmek gerektiini

renmekten okurlarmn henz ok uzak bulunduklarn syleyeceim.. Bu bir yandan, verdiim bilgilerin

eksikliinden ve tabuyla bo inanlar, cin inanc ve din arasndaki ilginin ne olduu sorununda geen

btn tartmalar bir yana brakmamdan ileri geliyor. Dier yandan, tabu hakknda bilinen her eyi

ayrntlaryla anlatmann zihinleri kartracandan korkuyorum. Onun iin okura, sorunun gerekten

aydnlanm olmaktan uzak olduuna gvence verebilirim. Bununla birlikte bizi asl ilgilendiren ey, bu

ilkel insanlarn kendilerini bir sr kayt ve baskya baml klmalardr. Ak ve akla uygun hibir nedeni

yokken u ya da bu yasak saylmakta ve niin yasak sayld sorusu onlarn aklna bile gelmemektedir;

nk kendilerini bu balarla gayet doal olarak bal grmektedirler; bunlara kar herhangi bir

saldrnn iddetle ve otomatik olarak cezalandrlacana inanmaktadrlar. Bu yasaklar istemeden

ineyenlerin bile gerekten otomatik olarak cezalandrldn gsteren gvenilir gzlemler de vardr.

rnein yasak olan bir hayvann etini yiyen susuz bir kii derin bir acya kaplarak leceine inanm ve

gerekten lmtr.

Bu yasaklar en ok insanlara zevk veren eylerle ilgilidir. rnein istediini yapmak, kaytsz artsz

iftlemek gibi istekleri ilgilendirir. Baz durumlarda bu yasaklar oru ve perhiz gibi pek kark

biimlerde, baz durumlardaysa sama gibi grnen birtakm davran ve trenler biiminde grnrler

ve ierikleri bakmndan anlamlar anlalr gibi deildir. Btn bu yasaklarn kuramsal bir temeli var: Bu

yasaklar baz kimselerde ve baz eyada, adeta bulac hastalklarda olduu gibi dokunmayla geebilen

bir g olduuna inanld iin tehlikelidir. Bu tehlikeliliin derecesi de deiir. Baz kimselerde ya da

eyada bu tehlikelilik ok yksektir. Tehlikeliliin derecesi o kimsenin ya da eyin tad g ykyle

orantldr. Tabu yasan ineyen bir kimsenin, sanki bu tehlikeli g ykn emmi gibi, tabu olan

eyin ieriine girdiine inanlyor. Bu g kral, rahip, yeni domu ocuk gibi az ya da ok nemli bir

durumu olan kimselerde; ayba, yeniyetmelik, lohusalk gibi kurald baz bedensel durumlarda;


16/48

hastalk, lm gibi uursuz durumlarda; dokunma ya da etkileme yoluyla bu durumlarla ilgili olan

eylerde sakldr.

Bununla birlikte "tabu'' dendii zaman bundan, bu gizemli kendine zgln taycs ya da kayna

olan btn kimseler, yerler, eyler ya da geici durumlar anlalr. Bu kendine zglkten doan yasak

da tabudur. Sonu olarak szck anlamyla, tabu dendii zaman bir de olaanst kutsal, ayn zamanda

da tehlikeli, kirli ve gizemli olan her ey anlalr.

Gerek bu szck ve gerek onun karl olan sistem, bizce gerekten anlalamayan bir ruhsal yaamn

bir parasn anlatr. Gerekten de ilkel toplumsal evrim evresinde bulunan budunlara zg cin ve eytan

inanlarn incelemeye girimeden tabuyu anlamann olanaksz olduunu grrz.

Acaba tabunun giziyle neden ilgileniyoruz? Kanmca her psikolojik sorun yalnzca kendisi iin deil, ayn

zamanda baka nedenlerden dolay da incelenmeye deerdir. Polinezya ilkellerinin tabularnn,

balangta sandmz kadar bize yabanc olmadn syleyebiliriz. Bizim boyun ediimiz ve ok eski

alardan gelen ahlak kurallarnn ilkellerin bir tabusuyla herhalde esasl bir ilgisi olacaktr. lkellerin

tabusunu aydnlatmakla, bizim "koulsuz buyruk''umuzun karanlk kaynaklar da aydnlanm olacaktr.

te bundan tr, W. Wundt gibi bir aratrmacnn tabu konusundaki yorumunu, zellikle "tabu

inancnn ta kklerine kadar gitmeye'' sz vermesi bakmndan herhalde derin bir ilgiyle dinlemek

isteriz.(4) Wundt'a gre, tabu dncesinde "baz eylerden korkmay anlatan detler ve bu detlere

karlk olan tapnma dnceleri ya da davranlar vardr.''(5) Baka bir yerde der ki: "Szcn

genel anlamna gre, tabu deyiiyle detlerin, grenein ya da yasalarn koyduu yasaklar, bir eye

dokunmamay, bir eyi kullanmak amacyla almamay ya da baz szckleri aza almamay anlyoruz...''

Yasak tabular bulunmayan hibir budun ya da hibir uygarlk aamas grlemez.

Wundt bundan sonra tabunun ieriini anlamak iin uygarlk olarak daha yksek olan Polinezyallar deil,

daha ilkel olan Avustralya yerlilerini incelemenin daha yararl olduunu gsterir. Avustralya'daki tabu

yasaklarn hayvanlarla, insanlarla ve eyayla ilgili tabular olmak zere e ayrr. Baz hayvanlar

ldrmeyi ve yemeyi yasak eden hayvan tabusu totemciliin ekirdeini oluturmaktadr.(6) Konusu

insan olan ikinci tr tabularn ierii z olarak bakadr. Bu gibi tabular, yalnzca tabulu olan kimselerde

ve allann dndaki durumlarda olur; rnein erdirme treninde delikanllar, ayba dnemlerinde ve

lohusalklarnda kadnlar, yeni domu ocuklar, ller tabudurlar. Bir kimsenin giysisi, aralar, silahlar

ve bunlar gibi hep kulland mallar bakalar iin her zaman tabudur. Avustralya'da bir delikanlnn

erdirme treninde ald yeni ad, kendisinin zel mlknn bir paras olur; bu ad tabudur ve gizli

tutulmas gerekir. Aalara, bitkilere, evlere, semtlere konan nc tr tabulara gelince, herhangi bir

nedenden tr korku uyandran ya da gizemli olan her eyin tabu olmas kuralna gre konurlar.


17/48

Wundt, Polinezyallarn ve Malaya takmadalar halknn daha zengin ekininde tabunun derin

deiikliklere uramadn kabul ediyor. Bu budunlarn toplumsal bakmdan daha ok farkllatn,

bunlardan krallarn, bakanlarn ve rahiplerin ok etkili tabusu olmasndan ve bu gibi kimselerin

kendilerinin ok gl tabu kurallarna bal olmalarndan anlarz.

Fakat tabunun gerek kaynaklar, ayrcalkl snflarn karlarnda olmaktan ok uzak ve ok daha

derinlerdedir: "Tabular, en ilkel ve ayn zamanda en srekli igdlerin kaynaklarnda, yani eytanlarn

etkisine kar duyulan korkulardadr.''(7) "Aslnda tabulu eylerde sakl olduuna inanlan eytansal

gce kar duyulan korkularn nesnelletirilmesinden baka bir ey olmayan tabu bu gcn kzdrlmasn

yasaklar ve bilerek ya da bilmeyerek tabu inendii zaman eytann fkesinin yattrlmasn ister.''

yleyse tabu yava yava eytan inancndan ayrlarak kendi bana bir gce dnmektedir. detlerin,

geleneklerin ve sonuta yasalarn zorlad bir ey olmaktadr. "Fakat yere ve zamana gre deien

tabu yasaklarnn arkasnda gizli olan buyruun kkensel anlam: eytanlarn fkesinden sakn

buyruuydu.''

Demek ki Wundt, tabunun ilkel budunlarn eytansal gce inanmalarnn bir anlatm ve geliimi olduunu,

tabunun daha sonra bundan ayrlarak bir tr ruh uyuukluuyla bir gce dntn, bizim det ve

geleneklerimizin kknn de burada olduunu gstermektedir. Bu anlatmn ilk parasna ne kadar kar

klrsa klsn, ben Wundt'un bu grn kandrc grmyorum. Birok okurumun da byle

dndn seziyorum.

Wundt'un aklamas, tabu dncesinin ve bu dncenin en derin kklerinin kaynaklarna kadar

gitmekten ok uzaktr. nk ne korkuyu, ne de eytan psikolojide daha teye gtrlemez olgular

olarak kabul etmeye olanak yoktur. Eer gerek eytan diye bir varlk olsayd byle olabilirdi: Fakat

tanrlar gibi, bunlarn da insanln ruhsal glerinin bir rnnden baka bir ey olmadn bilmekteyiz.

Wundt, tabunun anlam zerine de pek aydnlk olmayan nemli dnceler ileri srer. Ona gre kutsalla

kirlinin ayrlmas, tabunun ilkel evrelerinde grlmemektedir. Bunun iin bu kavramlar, o zaman ancak

daha sonralar aldklar anlamdan tmyle yoksundular. Tabulu olan hayvan, insan ya da semt eytanldr.

Yani kutsal deildir ve dolaysyla, sonraki anlamda, henz kirli de deildir.

Burada tabu deyimi, daha sonralar hem kutsalla, hem de kirliyle ilgili olan bir nitelii, yani dokunma

korkusunu gstermesi ynnden, dokunulamaz ey anlamna gelen, fakat henz farkllamam bir anlam

tayan eytanllk dncesine uygundur. Fakat bu nemli ayrc niteliin her zaman ortak olarak gz

nnde tutulmas, daha sonraki koullar altnda birbirinden ayrlan ve en sonunda birbirinin kart

saylan iki alan arasnda kkende bir birliktelik bulunduunu bize gsterir.


18/48

Eyada gizli eytansal bir gcn, bir eyaya dokunanlar ya da onu kullanmaya kalkanlar arptna

inanan ilk tabu inanlar, ilk evrede tmyle nesnelletirilmi bir korku biimindeydi. Bu korku, bu ilk

evrede henz korku ve nefret biiminde ikiye ayrlmamt; bu ancak daha ileri bir evrede oldu.

Acaba bu ayrlma nasl oldu? Wundt'a gre bu, tabu yasaklarnn eytanlarn alanndan tanrsallk alanna

gemesiyle olmutur. Kutsal ve kirli karsav, ikinci evre geldii zaman henz daha ortadan kalkmam

ama yava yava nemi gzden dm olan bir mitoloji evresinin ardndan yeni bir mitoloji evresinin

gelmesiyle ortaya kmtr. Bir evreyi, daha yksek ikinci bir evre yenerek geriye att zaman, birinci

evrenin ikincinin yannda yine aa bir durumda yaamas, sayg konusu olan elerinin nefret konusuna

dnmesi mitolojide genel bir yasadr.(8)

2

Tabu sorununa, ruhsal yaamn bilin d ksmyla uraan psikanaliz ynnden baktmz zaman, tabu

olaylarnn bize hi yabanc olmadn hemen anlarz. Tpk ilkellerin kendi boy ya da toplumlarna zg

olan tabulara baemeleri gibi, kendi kendine birtakm kat tabu yasaklar yaratan kimseler olduunu

psikanalizciler pekl bilirler. Eer bunlara psikanalizde "zorlanma nevrozlular'' demeye (*) almam

olsaydk, bu insanlara "tabu hastas'' demek ok yerinde olurdu.

Psikanaliz aratrmalar bize bu "zorlanma'' hastalnn klinik etiyolojisini ve psikolojik mekanizmasnn

nasl olduunu retmitir. Bu bilgimizi toplumsal psikolojide bu duruma karlk olan grnlere

uygulamaktan kendimizi alamyoruz.

Bu giriimde bulunurken bir eyden saknmak gerekir. Tabuyla zorlanma hastal arasndaki benzerlik,

ikisinin de gerek ieriiyle ilgili olmaktan ok yalnzca her ikisinin de grnleriyle ilgili olduu iin,

tmyle dtan bir benzerlik olabilir. Doa birbirinden ok farkl olan biyolojik durumlarda birbirinin

ayn olan biimleri kullanmay sever. rnein mercan dizilerinde, bitkilerde ve hatta baz billurlarda ya

da baz kimyasal keltilerin oluumunda olduu gibi. Yalnzca otomatik birtakm koullara dayanarak i

ilikilerle ilgili sonular karmak kukusuz ok eksik ve yararszdr. Bunun iin, bu gibi yanllara dme

olasln hesaba katarak, ancak ekince notunu unutmamak kouluyla, tasarladmz karlatrmay

yapabiliriz.

Nevrozlulardaki zorlanma yasaklaryla tabular arasndaki ilk ve gze arpar benzerlik, bu yasaklarn

kaynaklarnn da tpk tabularda olduu gibi nedensiz ve anlalmaz grnmesidir. Gnn birinde ortaya

kan bu yasaklarn etkisiyle birey yenilmez bir korku altnda, onlarn basksn duymak zorunda kalr,

bireyin zerine dardan gelen bir ceza tehdidi olmas art deildir; nk yasan inenmesi


19/48

durumunda arkasndan kesinlikle dayanlamaz bir ykm geleceine hasta iinden (vicdanndan) gelen bir

kanyla inanmaktadr. Bu zorlanma hastalar her zaman, bu yasaklardan birinin inenmesi durumunda,

yaknlarndan birinin bundan kesinlikle zarar greceini bize anmsatrlar. Bu zararn ne olabilecei belli

deildir. leride kefaret ve kar koyma edimlerini tartrken de, bu yasaklarn kendilerinin

tartmasnda olduu gibi, yine bu yetersiz bilgiyi elde edeceiz.

Tabuda olduu gibi, nevrozlulardaki yasaklarn ekirdei de dokunma edimidir, "dokunma korkusu''

(dlire de toucher) deyii buradan gelir. Yalnzca bir cisme dorudan doruya dokunmak yasak olmakla

kalmaz, ayn zamanda rnein "biriyle iliki kurmak", "biriyle ya da bir eyle ilikide bulunmak'' gibi

ancak dolayl yoldan dokunma anlamn veren edimleri de kapsar. Yasak olan eyi anmsatan ve bylece o

eyle zihinsel de olsa bir iliki kuran her ey, dorudan doruya bedenle dokunma kadar yasak oluyor.

Bylesi bir kapsam genilemesini tabuda da aynen grmtk.

Baz yasaklar, gttkleri amalarndan kolayca anlayabiliriz; fakat baz kurallar anlalr gibi deildir,

sama ve anlamsz gibi grnrler. Bu gibi kurallara "teaml'' grenek, formalite diyoruz. Tabu

detlerinin de ayn eitlilii gsterdiini gryoruz.

Zorlama yasaklarnn byk bir yer deitirme yetenei vardr; bir eyden dier bir eye yaylmak iin

her nedenden yararlanrlar ve o eyi de (hastalarmdan birinin yerinde bir deyimiyle) "ekilmez'' bir

duruma getirirler. yle ki hasta en sonunda her eye ambargo koyar. Nevrozlular, bu "ekilmez'' kimse

ya da eyler sanki tehlikeli bir bulac hastala yakalanm ve dedii yerlere bunu geirecekmi gibi

davranr. Tabu yasaklarn gzden geirirken aynen bu yer deitirme ve geme niteliklerine

raslamtk. Bundan baka tabu olan bir eye dokunmakla, ona dokunann da tabu olduunu ve kimsenin

onunla ilikiye girmediini grmtk.

Bu geme ya da daha iyi bir deyimle yer deitirme konusunda, biri Maorilerin yaamndan, dieri bir

zorlama nevrozu eken bir kadnn yaamndan, iki rnek alarak bunlar burada karlatracam:

"Maorilerin bakan atee asla kendi azyla fleyemez; nk o kutsaldr, kutsalln fledii atee ve

atein stndeki kabn iindeki ete geirir, buradan da o yemei yiyen kimsenin iine geer ve bylece

yemei yiyen kimse bakann soluuyla alanarak kesinlikle lr.''(9)

Hastam, kocasnn satn alarak eve getirdii bir mutfak takmnn, evi kendisine ekilmez bir duruma

getirecei korkusuyla, kaldrlmasn istiyordu. nk bu eyin Hirschen sokandaki bir maazadan

alndn renmiti. Bu Hirschen szc, vaktiyle genliinde bekrken tand ve imdi uzak bir

kentte bulunan ve kendisi iin artk "olanaksz'', yani tabu olan bir dostunun ad olduu iin, Viyana'da

satn alnan bu ey, imdi kadnn iliki kurmak istemedii dostu kadar tabu olmutur.

Zorlanma yasaklar da tabu yasaklar gibi yaamda en olaanst zveriler ve saknmalar oluturur;

fakat bunlarn bazlar, baz edimlerde bulunma yoluyla kaldrlabilir ve bu edimler de zorlayc bir


20/48

nitelik kazanarak zorunlu olur. Bu edimler tvbe, balanmay dileme, kendini hakl karma, temizlenme

trnden edimlerdir. Bu zorlayc edimlerin en yaygn olan suyla ykanmadr (ykama obsessionu). Tabu

yasaklarnn bir blm de bu biimde kaldrlabilir, yani bu tabularn inenmesi byle bir trenle

onarlabilir ve bu ite suyla gusl (boy abdesti) en ok yelenen yntemdir.

imdi tabu detleriyle zorlanma nevrozlarnn belirtileri arasnda en ak karlkl noktalar

zetleyelim: (1) Bu yasaklarn nedensizlii, (2) Bunlarn iten gelme bir gereksinimle zorlanmalar, (3)

Kolayca yer deitirmeleri ve yasak olan eyden bulama tehlikesi tamalar, (4) Yasak olan eyden

kan trenlerin ve buyruklarn nedenlii bakmndan her ikisinin benzerliini grmekteyiz.

Bununla birlikte psikanaliz bize zorlanma nevrozunun gerek ruhsal mekanizmasn, gerekse klinik tarihini

retmi bulunuyor. te tipik bir dokunma korkusu olaynn tarihi: lk ocukluk andan bu yana olay

konusu olan kii, kendi bedenine dokunmakla byk bir haz duyuyordu, bu hazzn nesnesi

kestirilebileceinden fazla duyarllamt. Fakat bu ok haz verici dokunma edimi, dardan gelen bir

yasak buyruuyla atr..(10) Bu yasak buyruu kabul edilir; nk iten gelen birtakm zorlu glerin

(11) yardmn gryordu; bu dtan gelen yasak, dokunma biiminde kendini gstermek isteyen

igdden daha zorlu olduunu kantlar. Byle olmakla birlikte ocuun ilk ruhsal yuurumu yznden bu

yasak teki igdy ortadan kaldramamtr. Baarabildii tek ey, bu igdy (yani dokunma hazzn)

bastrmak ve onu bilinaltna tkmak oldu. Hem yasak, hem igd birlikte kaldlar. Birincisi kald; nk

yalnzca bastrlm ama yok edilmemiti. kincisi de kald; nk eer kalmam olsayd, igd bilince

frlayacak ve darya kacakt. Bylece zmlenmemi bir durum, ruhsal bir saplanma oluur. Bundan

sonra yasak ve igd arasndaki srekli savatan kan birok sonucun kayna bu savatr.

Bu biimde duraanlaan ruhsal kuruluun balca ayrt edici nitelii, bu bireyin nesneye, daha dorusu

bu nesneyle ilgili edime kar ald ve (12) ift deerli diyeceimiz tavrda grlr. Birey bu edimi (yani

dokunma edimini) hep srdrmek ister, onda en yksek zevki tadar; fakat onu srdremez, hatta ondan

nefret eder. Bu iki ak arasndaki kartlk kolay kolay zmlenemez; nk -nasl diyeyim- bunlarn

ruh yaamnda yerleri karamayacak denli ayrlmtr. Yasak tmyle bilin blmnde yerlemitir,

oysa hl yaamakta olan dokunma zevki bilinaltnda kalmtr, kiinin ondan haberi yoktur. Eer bu

psikolojik etmen olmasayd, ift duygular ne bu kadar uzun sre yaayabilir ne de bundan sonraki patlak

vermelere yol aard.

Olayn klinik tarihinde, ilk ocukluk anda yasan belirleyici bir etmen olarak grnne nem

verdik; fakat nevrozun daha sonraki ilerleyiinde bu rol, bu yata gzken itme oynuyor. Unutma

(amnesie) ile ilgili olan bu itme olgusu yznden bilinli duruma gelen yasan nedenleri bilinemez. Onu

zihni olarak skp atmak iin yaplan btn giriimler, hcum noktas yakalanamad iin, baarszla

mahkmdur. Yasak kendi gcn, zorlaycln bilinmeyen kartyla, yani gizli ve snmemi kalan


21/48

zevkle, baka bir deyimle, bilinli bir sezgisi olmayan i gereksinimle olan birlikteliine borludur.

Yasan istein yerine geebilme ve yeniden yaratma gc, bilinli olan zevkle uyutuunu ve bilinaltnn

psikolojik etmenlerinden ok da kolaylk gremediini anlatr. gdnn verdii haz, karlat

engellerden kurtulmak iin srekli yer deitirir. Yasak edilenin yerine konmu eyler ve edimler

biiminde kendine vekiller arar. Ayn nedenden tr yasak da onun peinden dolar, yasaklanm

igdnn yeni hedeflerine de yaylr. Geri itilmi libido her yeni admnda yeni bir iddetle, yasan

kar koymasyla karlar. Bu iki kart gcn karlkl olarak birbirini itmesi, boalma ve var olan

gerginlii gevetme gereksinimini dourur. te zorlayc edimlerin nedenlerini burada bulmaktayz.

Nevrozlarda, bir yandan pimanlk belirtisi, temizlenme ura ve buna benzer davranlarda

saylabilecek edimler; te yandan da igdye yasak edilen edimin yerine geecek edimler olan

uzlatrc edimler aka grlmektedir. Bu zorlayc edimlerin igdye srekli yardm etmesi ve yasak

edilen ilk edime gittike yaklamas, nevroz hastalklarnn bir yasasdr.

imdi tabunun i yzn, hastalarmzn zorlayc yasaklaryla aynym gibi ele alarak inceleyelim.

nceleyeceimiz birok tabu yasann ilk biiminden uzaklam, yer deitirmi ve bozulmu olduunu

aka bilmemiz gerekir; bu nedenle en eski ve en nemli tabu yasaklarn ancak biraz aydnlatmakla

yetinmek zorunda kalacaz. Yine, ilkellerle nevrozlular arasnda tam karlkll ve birbirine noktas

noktasna benzerlii olanaksz klacak kadar nemli farklar olduunu anmsamalyz.

Her eyden nce ilkeller arasndaki yasaklarn gerek kaynan, yani tabunun gerek douunu

aratrmann yararsz olduunu sylemeliyiz. Bizim varsaymmza gre, bu kaynak onlarca "bilin d''

olduu iin tabular bize bu kayna bildiremez. Fakat nevrozlardaki yasa model olarak alp tabunun

tarihini u biimde kurabiliriz: Tabular tarihlerinin bir evresinde ilkellere dardan zorlanm ok eski

yasaklardr, yani daha nceki bir kuan daha sonraki bir kuaa zorlad kurallardr. Bunlar, iddetle

istenen edimlere kar konmu yasaklardr. Belki ataerkil ve toplumsal yetkenin koyduu gelenein bir

sonucu olarak bu yasaklar kuaktan kuaa geerek srm ama sonraki kuaklara kalt olarak kalm

ruhsal bir kendine zglk durumunda "biimlenmitir.'' Bu gibi "doutan dnceler'' var m yok mu,

bunlar kendiliklerinden mi yoksa eitim yoluyla birleerek mi tabunun duraan bir duruma geliini

etkilemilerdir; bunu burada belirlemenin olana yoktur. Bununla birlikte tabunun sreklilii bize bir

ey retmektedir: Yerine getirilmesi yasaklanm olan ilk istek, bu tabulara karn bu budunlar

arasnda yaamay srdrmektedir. yleyse bu insanlar tabu yasaklarna kar ift deerli (ambivalent)

bir tavr almaktadr: Bilindlarnda bu kurallar dinlememekten baka bir ey istememekte ama ayn

zamanda bunu yapmaktan da korkmaktadrlar. Korkmaktadrlar; nk onu dinlememek istedikleri halde,

korku hazdan daha gl gelmektedir. Fakat tpk nevrozda olduu gibi bu istek, bireylere kurallara

aykr olarak kalmaktadr.


22/48

En eski ve en nemli tabu yasaklar totemciliin iki yasasdr, yani totem olan hayvan ldrmemek, kadn

cinsinden olan totemdalarla cinsel ilikiden saknmak.

yleyse bunlarn, insanln en eski ve en gl istekleri olduu grlmektedir. Totemciliin anlam ve

kayna bizce gizli olarak kaldka bunu anlayamayz ve bu rneklerle varsaymmzn doruluunu

deneyemeyiz. Fakat bu tabularda kullanlan anlatm ve bu tabularn bir arada olumalar durumu,

bireyler zerinde yaplan psikanaliz aratrmalarnn sonularn bilenlere, ocuktaki istek yaamnn

merkez noktas ve nevrozlarn ekirdei dediimiz eyi anmsatacaktr.(13)

Yukarda sylediimiz biimde snflandrlmaya allan dier btn tabu trlerini bir tmcede

zetlersek, hepsi birletirilmi olur: Tabunun temeli bilin dnda gl bir eilimin istedii yasak bir

edimdir.

Nedenini bilmemekle birlikte yasak olan edimi gerekletiren ve bylece tabuya kar gelen kimselerin

de tabu olduunu bilmekteyiz. Fakat tabunun yalnzca yasak olan edimi gerekletiren kiiye kar deil

de, kurald durumlarda bulunan kimselere, bu kurald durumlara ve kiisel olmayan eyaya kar da

uygulanmasyla bunu nasl birletirmeli? Btn bu deiik koullar, daima ayn kalan tehlikelilik nitelii

nedir? Bu, insann ift deerli isteklerini uyandran, yasa bozmaya kar insan itahlandran bir

nedenden baka bir ey olamaz.

Tabuyu ineyen kimsenin kendisi de tabu olmaktadr; nk bakalarn da bunu yapmaya

itahlandrmak gibi tehlikeli bir kendine zgl vardr. Herkesi kendisine imrendirmektedir; herkese

yasak olan eyi o niye yapsn? Onun iin o gerekten bulacdr. Her rnek, bakalarn da yknmeye

srkleyecei iin onu yapann kendisinden saknmak gerekir.

Fakat bir kimse bir tabuyu inemeden de geici ya da srekli olarak tabu olabilir. Bunun basit nedeni,

bu gibi kimselerde bakalarna yasaklanm olan istekleri uyandracak ve onlarda ift deerli duygularn

atmasna yol aacak bir kendine zglk olmasdr. Kurald konumlarn ve durumlarn ounda bu

kendine zglk vardr ve bunlar tehlikeli bir etki gc tarlar. Kral ya da bakan, evresindekileri

kendisine imrendirir, belki herkes de kral olmak ister. ller, yeni domu ocuklar, kadnlar kendilerini

savunamayacak bir durumda olduklar iin cinsel olgunlua erimi bireylerin, yeni bir zevkin batan

karmasyla itahlandklar bir srada bunlar kendi zerlerine kkrtmalar olasl vardr. Onun iin bu

gibi kimseler bu gibi durumlarda tabu olmaktadr. Onlarn uyandrabilecei isteklere kimsenin

kaplmamas gerekir.

imdi trl kiilerin manalarndaki glerin niin birbirini ortadan kaldrarak etkisiz bir duruma

getirdiini de anlam oluyoruz. Kraln tabusu, uyruklar iin ok gldr; nk aralarnda ok byk

toplumsal farklar vardr. Fakat rnein bir bakan, kral ile uyruklar arasnda zararsz bir arac olabilir.

Tabu dilinden normal psikoloji diline evrildiinde, bunun anlam udur: Kral ile ilikiye girme halkta


23/48

gl bir imrenme duygusu yarataca ve bundan ekinmesi gerektii halde, konumuna o kadar

imrenilmeyen ve elde ettii konuma herkesin pekl eriebilecei yksek bir grevliyle ilikiye girmek

mmkndr. Bakan krala kar bir kskanlk duymakla birlikte elde ettii etkiyi gz nnde tutmakla bu

kskanl hafifletebilir. yleyse byl gteki isteklere yol aan kk farklar, son derece byk

farklardan daha az tehlikelidir.

Baz tabu yasaklarnn inenmesinin, herkese ktlk getirecei korkusuyla cezalandrlmas ya da

toplumun btn bireyleri tarafndan kefareti denmesi gereken toplumsal bir tehlike saylmasnn

nedeni de bylece aydnlanm oluyor. Eer bilinlenmemi isteklerin yerine gerek itepileri getirirsek,

gerekten byle bir tehlike vardr. Bu tehlike, ok gemeden btn toplumun sonunda dalmasna neden

olacak olan yknmeye yol amas olasldr. Eer bir yasak inendii zaman bu cezasz braklrsa,

herkesin bu ktl ileyene yknmek isteyecei ortadadr.

Bir tabu yasann gizli anlamnn nevroz olaylarnda olduu kadar zel nitelikte olmas olanaksz olmakla

birlikte, dokunmann "dlire de toucher'' dokunma korkusunda oynad role benzer bir rol tabu

yasaklarnda da grrsek amamalyz. Dokunmak, bir edinme ediminin bir kiiyi ya da eyi kullanmaya

kalkmann balangcdr.

Tabuda sakl bulunan bulama gcn, insan batan karma, yknmeye srkleme zgl olarak

yorumladk Bu yorum, tabunun bulaclnn her eyden nce eyaya da gemesiyle kendini gstermesi

ve eyann da tabulu olmas durumuna uymuyor gibi gzkmektedir.

Tabuda grlen bulaclk, nevrozlarda grdmz gibi bilinlenmemi itepilerin arm kanallaryla

baka eyler zerine kaydrlmas eiliminin bir anlatmdr. Bylece gryoruz ki manann tehlikeli

byl gc iki gerek yetiye, yani yasaklanm istekleri anmsama yeteneiyle yasa bu istekler uruna

ineme gibi daha nemli olan bir eilime denk dmektedir.

Fakat ilkelin ruhsal yaamnda yasaklanm bir edimin ansnn uyanyla birlikte her zaman bu edimi

gerekletirme eiliminin de uyandn kabul edersek, o zaman bu iki g tek g olarak yeniden

birleiyor demektir. Bu dne gre, anlarla istekler yeniden birbirine kavumaktadr. Bir yasaa

kar gelen bir kimsenin bu davran, bakalarn da ayn ii ilemeye gtrrse, tpk tabunun bir

kiiden bir eye ve bu eyden baka bir eye geii gibi yasaa boyunemezliin de bulama yoluyla

getiini kabul etmek gerekir.

Eer bir tabunun inenmesi, elde bulunan bir eyden ya da bir zgrlkten vazgemek demek olan

kefaret ya da tvbe yoluyla dzeltilebilirse, bir tabu kuralna boyun emenin de gerekten istenilen bir

eyden vazgemek demek olduunu gstermi oluruz. Bir zverinin savsaklann, baka yerde baka bir

eyden zveride bulunma gidermektedir. Bundan karacamz sonu, tabu trenleri ynnden tvbenin,

temizlenme treninden daha eski olduu yolundadr.


24/48

imdi tabunun nevrozlularda grlen zorlayc yasaklarla karlatrlmasndan neler rendiimizi

zetleyelim. Tabu (bir yetke tarafndan) dardan ykletilen ve insann en zorlu isteklerine kar

evrilmi olan ok ilkel bir yasaktr. Onu inemek istei bilin dnda bir yerletirme yaar; tabuya

boyun een kimseler tabunun yasaklad eye kar ift deerli duygular duyarlar. Tabuda grlen

byl g, insan batan karma zglne dnebilir; bulac bir hastalk gibidir; nk ortadaki

rnek daima bulacdr ve nk yasaklanan istek bilin dnda baka bir eyin zerine kaydrlabilir.

Bir tabunun inenmesinin kefaret yoluyla temizlenmesi, tabuya boyunemenin temelinde bir vazgeme

bulunduunu gsterir.

3

imdi tabuyu zorlanma nevrozuyla karlatrmaktan ne elde ettiimizi ve bu karlatrmaya

dayandrlan yorumun deerini aratralm. Baka bir yolun veremeyecei yarar vermedike ve tabuyu

bize anlatacak baka aralardan daha iyi anlatmadka, hi kuku yoktur ki, yaptmz yorumun hibir

deeri olamaz. Geri buraya kadar sylediklerimizle bu yorumun yararn gstermi olduumuzu

savlayabiliriz; fakat bunu tabu yasaklarnn ve detlerinin daha incelikleriyle aklamasn uygulama

yoluyla glendirmeye almalyz.

imdi bambaka bir yntem kullanabiliriz. Aratrmamz, nevrozlardan alarak tabuya uyguladmz

varsaymlarn ya da vardmz sonularn ne dereceye kadar tabu olaylarnda dorudan doruya

kantlanabileceini belirtecek biime sokabiliriz. Fakat nce aradmz eyin ne olduunu belirtmeliyiz.

Tabunun balangc hakkndaki varsaym, yani tabunun vaktiyle dardan ykletilmi ilkel bir yasaktan

kt varsaym kukusuz kantlanamaz. Onun iin nevrozlarda grdmz tabunun psikolojik

koullarn daha ok aydnlatmaya alacaz. Nevrozlardaki bu psikolojik etmenleri nasl reniyoruz?

Bunu, belirtilerin ve zellikle zorlayc edimlerin, savunma tepkilerinin ve peini brakmayan buyruklarn

psikanaliz ynnden incelenmesiyle reniyoruz. Bu mekanizmalar ift deerli itepilerden ya da

eilimlerden gelmi olduklarn kantlayacak her nitelii gstermektedir; bunlarda ya istekle kartn

ayn zamanda gryoruz ya da atan eilimlerden birinin tekini yenerek stn geldiini grrz.

yleyse tabu kurallarnda da bu ift deerliliin, yani kart eilimlerin egemen olduunu

gsterebilirsek ya da tabu mekanizmalarnda nevroz belirtilerinde olduu gibi her iki eilime birden yol

veren baz mekanizmalar bulacak olursak, o zaman tabuyla zorlama nevrozlar arasndaki psikolojik

karlatrmada en nemli olan noktay yakalam oluruz.

Tabu yasaklarnn balca ikisinin, totemcilikle ilgili olmasndan tr incelememize giremeyeceine az

nce deinmitik. Tabu kurallarnn dier bir ksm da sonradan kma olduu iin bizim iimize


25/48

yaramazlar. nk ilkeller arasnda tabu, bizim toplumumuzda yasa koyucularn koyduu yasalara

benzer. Ve rnein, bakanlarn ve rahiplerin kendi mallarn ya da ayrcalklarn gvenceye almak iin

koyduklar tabularda olduu gibi, toplumsal eilimleri kabul ettirmeye yararlar. Yine bununla birlikte

geriye, inceleyebileceimiz birok yasa kalyor. Bunlar arasnda (a) dmanlara, (b) bakanlara ve (c)

llere uygulanan tabular ele alacam. Aratrmamzn gereleri J.G. Frazer'in byk yapt olan The

Golden Bough ("Altn Dal") adl kitaptan alnmtr (14).

(A) Dmanlara kar

Vahi ve yar vahi budunlarn dmanlarna kar acmaszca ve sonsuz derecede kyclk yaptklarn

sandmz iin, bunlar arasnda bir adamn ldrlmesinin bile tabu detleriyle ilgili birtakm kurallara

bal olduunu renmek bizi artr. Bu kurallar kolayca drt bee ayrabiliriz: (1) ldrlen

dmanla uzlamay, (2) yasaklar, (3) ldrdkten sonra ldrenin balanmay dileme ve temizlenme

etkinliklerini ve (4) baz ayinler yaplmasn buyuran kurallar. Bu tabu detlerinin hangileri bu budunlar

arasnda yaygndr, hangileri deildir? Bu budunlar zerine bilgilerimizin eksiklii yznden bunu kesin

olarak bilememekteyiz: Fakat bizim bu olaylara olan ilgimiz bakmndan dnrsek, bu sorun bizim iin

o kadar nemli bir sorun deildir. Kald ki biz tek zelliklerle deil, olduka yaylm olan detlerle

ilgiliyiz.

Timor Adas'nda savalar dmanlarn yenip bunlarn koparlm kafalaryla geri dndkleri zaman,

birtakm uzlama trenleri yaplr; bu det, byle bir seferin nderi olan adam stelik birtakm ar

yasaklara bal klmas bakmndan zellikle nemlidir. "Yenenler utku kazanm olarak geri dndkleri

zaman dmanlarn ruhunu bartrmak iin kurbanlar verilir; bu yaplmazsa savatan dnenlerin yanna

yaklaanlara kesinlikle bir zarar gelir. Bu ayinde dans edilir, ark sylenir, bu arklarda ldrlen

dman iin yas tutulur ve ondan af dilenir: "Kzma; nk senin ban burada bizimle birliktedir; oysa

biz daha anssz olsaydk, imdi bizim bamz senin kynde sergilenecekti. Bu kurban seni yattrmak

iin veriyoruz. Niin bize dman oldun? Dost kalsaydk daha iyi olmaz myd? O zaman senin kann

akmaz, ban kesilmezdi" denir. (15)

Buna benzer detler Keleb Adas'nda Palular arasnda grlr; Gallalar kendi kylerine dnmeden nce

l dmanlarnn ruhu iin kurban verir. (16)

Dier baz budunlar da ldrdkleri eski dmanlarndan dostlar, gzetenler ve koruyucular kazanmann

yolunu bulmutur. Bu da kesilmi balara kar efkatli davranmaktan ibarettir. Borneo'nun birok ilkel

boyu bunu yapmaktadr. Sarawak'ta Dayaklar seferden dnte yurtlarna getirdikleri balara aylarca

en byk sayg ve efkati gsterir, onlara dillerinin en sevimli adlaryla seslenirler. Yemeklerinin en iyi


26/48

paralarn, en sevilen yemeklerini, sigaralarn onlarn azna koyarlar. Eski dostlarndan yz evirerek

sevgisini yeni dostlarna vermeleri iin l dmanlara srekli yalvarlr; nk onlar artk kendilerinden

olmutur. Bize korkun bile gelse, buna kastl bir alay kartn sanmak byk bir yanl olur. (17)

Kuzey Amerika'nn birok vahi boyunun arasnda yaayanlar, bunlarn dmanlarn ldrdkten ve

derilerini yzdkten sonra tuttuklar yasa ap kalmtr. Bir Choctaw bir dman ldrnce bir ay yasa

girer, bir ay kendini belli bal birtakm yasaklar altna koyar. Dakota yerlileri de bunun gibi yas

tutarlar J. O. Dorsay adl bir yetkeye gre, Osaga kzlderilileri kendi lleri iin yas tuttuktan sonra,

dmanlar iin de sanki dostlarym gibi yas tutar. (18)

Dmanlara uygulanan dier tabu detlerine gemeden nce, yerinde bir itiraza kar durumumuzu

belirtmeliyiz. Bu uzlatrma kurallarnda nedenlerin ok yaln olduunu ve ift deerli duygularla hibir

ilgisi olmadn bize gstermek iin gerek Frazer gerekse dier yetkeler ne srlebilir. Bazlar

diyebilirler ki: bu budunlar ldrdkleri kimselerin ruhuna inandklar iin bunun etkisi altnda

korkuyorlar. Bu korku klasik ilkada da vard; byk ngiliz dram yazar onu Macbeth'in ve nc

Richard'n "hallucination"laryla sahneye getirmitir. Gerek btn uzlatrma detleri, gerekse daha

sonra ele alacamz birok yasak ve balanma dilei byle bir inantan mantksal olarak karlabilir;

stelik drdnc bee giren ayinler de byle bir yorum iin kant olarak gsterilebilir. nk bunlar

ancak ve ancak ldrenlerin peinden ayrlmayan llerin ruhlarn srp karmakla aklayabiliyoruz.

(19) Bundan baka, vahilerin kendileri de ldrdkleri dmanlarn ruhundan korktuklarn aka

bildiriyor ve bu tabu detlerinin kkn de kendileri bu korkuda buluyorlar.

Bu kar k kukusuz yerindedir, eer doru olsayd baka bir aklama bulmak iin uramaktan

sevinerek vazgeerdik. Bu kar kn incelenmesini sonraya brakyoruz; imdilik onu, tabu konusunda

daha nce yaptmz incelemeden edindiimiz yorumla karlatryoruz. Btn bu tabu kurallarndan

vardmz sonu, dmanlara kar alnan tavrlarda yalnzca dmanca itepilerin deil, baka

itepilerin de anlatlmakta olduudur. Bunlarda dmana kar pimanln, saygnn ve ldrmenin

dourduu vicdan azabnn tepkilerini grmekteyiz. Demek ki, inenmesi kesinlikle cezayla karlanan

"ldrmeyeceksin!" buyruu insanlara Tanr elinden yasa gelmeden nce bile bu ilkeller arasnda varm.

imdi tabu kurallarnn geri kalanlarna dnelim. Dman ldrenlere ykletilen yasaklar ok eitli ve

ok ciddidir. Timor Adas'nda (yukarda sylenen uzlatrma detleriyle karlatrnz) seferin nderi

kendi evine dnemez. Kendisine zel bir kulbe yaplr. Burada eit eit temizlenme kurallarna uyarak

iki ay kalr. Bu iki ay iinde karsnn yzn gremez, kendi kendine yiyemez, yemeini azna bakas

koyar. (20)

Baz Dayak boylar arasnda, baarl gemi bir seferden dnen savalar gnlerce karantina altnda

kalmak ve belirli yiyeceklerden kanmak zorundadr. Bunlar demire dokunamaz, karlarndan ayr


27/48

kalmalar gerekir. Yeni Gine yaknlarndaki Logea Adas'nda bir dman ldren ya da bunda eli olanlar

kendilerini bir hafta evlerine kapatr; karlaryla ve dostlaryla ilikiden saknr, yiyeceklerine elleriyle

dokunmazlar. Kendileri iin zel kaplarda ayr pien sebze yemeklerinden baka bir ey yemezler. Bu

sonuncu nlemin nedeni olarak bunlarn ldrdkleri dmann kann koklamazlarsa hastalanp

leceklerini ileri srerler. Yeni Gine'de Taoripi ya da Motumotu boylar arasnda insan ldren bir

savann karsna yanamamas ve yemeine parmaklaryla dokunmamas gerekir. Ona baka bir kiinin

zel olarak yaplan yemekleri yedirmesi gerekir. Yeni ay douncaya kadar bu byle srer.

Burada, utku kazanan savalar hakknda Frazer'in dedii btn tabu olaylarn saymaktan ekinirim,

yalnzca tabunun zelliini gze arptran ya da tabu yasaklarn temizlenme ve ayinle bal olarak

gsteren olaylar ele alyorum.

Alman Yeni Ginesi'nde Monumbolar arasnda dvte dman ldren adam "kirli" olur ve bu deyim,

det gren ya da lohusa olan kadna da verilen adn ayndr. Bu adamn uzunca zaman erkeklerin

toplanma odasndan kmasna izin verilmez. Bu sre iinde kyn erkekleri onun evresinde toplanr,

arklar ve danslarla utkusunu kutlarlar. Bu adam hibir eye, hatta karsna ve ocuklarna bile

dokunamaz, eer dokunursa vcutlarnda yaralar ve banlar kar. Bu adam ancak ykanma, vb.

trenlerle temizlenebilir.

Kuzey Amerika'da Natchezler arasnda ilk kelleyi kesip getiren delikanl savalar, alt ay birtakm

eylerden vazgemek zorundadr. Karlaryla birlikte yatmalarna ya da yemek yemelerine izin verilmez;

besin olarak ancak balk ve msr yiyebilirler. Bir Choctaw bir dman ldrp kellesini kestii zaman

bir ay srecek bir yasa balar; bu srada san taramas yasaktr. Ba kand zaman eliyle kayamaz,

ban kamak iin ancak kk bir denek kullanabilir.

Pimal bir kzlderili bir Apache kzlderilisini ldrd zaman enikonu bir temizlenme ve balanmay

dileme trenine uymak zorundadr. On alt gnlk bir oru dneminde yemee ya da tuza dokunmas,

atee bakmas, konumas yasaktr. Ormanda tek bana yaar, orada kendisini yalnzca bir yal kadn

bekler, kendisine biraz yiyecek verir. ou kez en yakn derede ykanr ve yas belirtisi olarak banda

bir balk paras tar. On nc gn genel bir ayin yaplr ve bu ayinde hem kendisi, hem silahlar

temizlenir. Pima kzlderilileri insan ldrme tabusunu dmanlarndan daha ciddiye aldklar iin

balanmay dileme ve temizlenme iini seferin sonuna brakmazlar, bu yzden ahlk bakmndan

drstlkleri (ya da isterseniz sofuluklar yznden diyelim), savataki kahramanlklar ok zarar grr.

Son derece cesur olmalarna karn bunlar, Apachelara kar yaplan savalarda beyazlarn iine

yaramaz badaklar olduklarn gstermilerdir.

Dman ldrdkten sonra yaplan bu balanmay dileme ve temizlenme trenlerinin ayrntlar ve

trleri daha titiz bir aratrma bakmndan dikkate deerdir; fakat bunlar burada daha fazla saymay


28/48

gereksiz gryorum. nk bize yeni bir gr vermezler. unu da ekleyeyim ki, profesyonel cellatlarn

zamanmza kadar gelen bir ynteme gre geici ya da srekli olarak toplumdan yaltlmalarnda bu

detin izlerini buluruz. Ortaa toplumundaki malikane sahiplerinin (feodal beylerin) durumu, ilkellerin

tabusu zerine bize gzel fikir verebilir. (21)

Bu uzlatrma, saknma, balanmay dileme ve temizlenme kurallar hakknda yazarlarn yapt

aklamalar iki ilkeyi, yani lnn tabusunun, kendisiyle ilikiye giren her eyi iine almas ilkesiyle

ldrlm adamn ruhundan korkma ilkesini birletiriyor. Bu iki ilke bu treni ne oranda birlikte

aklayabiliyor, eit deerli mi, yoksa biri birinci derecede, dieri ikinci derecede mi saylyor? Bunlar

hibir yerde gsterilmemitir, belirlenmesi de kolay bir i deildir. Bunlara kar, btn bu detleri

ilkellerin dmanlarna kar gsterdikleri ift deerli duygudan karma yoluyla biz aklamamzn bir

birlie ulatn belirtmek isteriz.

(B) Hkmdar Tabusu

lkellerin bakanlarna, krallarna ve rahiplerine kar olan davranlar birbirine kart olmaktan ok,

birbirini tamamlayan iki ilke tarafndan ynetilir. Hem onlar korurlar, hem de onlardan korunurlar. (22)

Bu hedeflerin ikisi de saysz tabu kuralyla elde edilir. Bakanlardan niin korunmak gerektiini

biliyoruz; bakanlar tehlikeli ve gizemli sihir gcne sahiptir. Bu g, elektrik yk gibi dokunmayla

geer ve buna benzer bir ykle korunmayan bir kimsenin lmne ya da yok olmasna neden olur.

yleyse bu tehlikeyi kutsallkla (ister dorudan doruya, ister dolayl yoldan olsun) ilikilendirmekten

saknmak gerekir. Saknlmad zaman hi olmazsa bunun korkun sonularn kaldrmak iin bir ayin

yaplmaldr. rnein Dou Afrika'da Nubalar, rahip-kraln evine girenin leceine inanr; fakat girerken

sol omuzlarn soyarak kraln elini oraya dedirirlerse bu tehlikeden kurtulduklarna inanrlar. Burada

kraln dokunmasnn, kralla ilikiden doan tehlikelere kar iyiletirici ve koruyucu bir araca dnmesi

gibi dikkate deer bir olay gryoruz. Fakat bu olaslk, krala dokunma tehlikesinden farkl olarak,

kraln bir yerine bilerek dokunmann iyiletirici gc sorunu, yani krala kar edilgenlikle etkenlik

arasndaki kartlk sorunudur.

Hkmdara dokunmann iyiletirici gcne rnek bulmak iin vahiler arasna kadar gitmeye gerek yok.

Olduka yakn zamanlara dein ngiliz krallar bu gle sraca hastalarn iyiletirirdi ve bundan dolay

bu gce "King's Evil'' ( kraln ktl) denirdi. Gerek Kralie Elisabeth gerekse ondan sonra gelenler

bu hkmdarlk ayrcaln brakmamlardr. Sylendiine gre, Birinci Charles 1633'te bir defada yz

hastay iyiletirmiti. Byk ngiliz devriminden sonra olu kinci Charles zamannda kraln sraca

iyiletirmesi en yksek derecesine kmt. Sylendiine gre, bu kral hkmdarlnda yz bin


29/48

sracalya dokunmutur. Bu yntemle iyiletirilmek isteyenler o kadar okmu ki, bir keresinde alt yedi

hasta, iyileeyim derken, kalabalk arasnda ezilerek lm. Stuartlarn dmesinden sonra ngiliz

tahtna geen pheci Orange soyundan nc William bu byy yapmak istemedi; bir defa hastalara

dokunmaya raz edildii zaman dokunurken u szleri sylemi: "Tanr size iyilik ve akl versin.'' (23)

Aadaki olay, bilmeyerek bile olsa, krala ya da onunla ilgili bir eye dokunmann dourduu korkun

etkiyi gsterir. Yeni Zelanda'da yksek konumlu ve ok kutsal saylan bir kral, naslsa, yemeinin

artklarn bir yolun kysnda brakm. Yoldan geen gen ve salkl bir kle bu artklar grerek

yemee balam; fakat daha bitirmeye vakit kalmadan korkun bir tayf kendisine bakann yemeini

yemekte olduunu bildirmi. Adamcaz gl ve cesur bir sava olduu halde, bunu iitir iitmez yere

ylm ve korkun rpntlar iinde kvranmaya balam ve ertesi gn gnein batmasna doru bu

yzden lm (24). Maorili bir kadn bir meyvay yedikten sonra onun tabulu bir yerden geldiini

renmi. Bu davranyla bakann ruhunu rahatsz etmi olduundan arplacan dnerek alamaya

balam. Bu olay leden sonra olmutu. Ertesi gn saat on ikide kadn lmt (25). Maori bakannn

akma bir keresinde birok insann yaamna mal olmutu. Bakan akma yitirmi, onu bulanlar da

ubuklarn yakmak iin kullanmlard. Fakat akman kimin olduunu renince hepsi de korkudan

lm (26).

Bakan ve rahip gibi tehlikeli kiileri, bakalaryla iliki kurmasn nleyecek duvarlarla evirerek ayrma

gereksiniminin duyulmas alacak bir ey deildir. Aslnda tabu kurallarndan kan bu engellerin, bugn

saray treni biiminde hl yaamakta olduunu gryoruz.

Fakat bakanlara kar konan bu tabunun byk bir ksmnn kkeni, onlardan korunma gereksinimine

dayandrlamaz. Ayrcalkl kimselere kar alnan baka bir tavr da, bu kimseleri kar karya

bulunduklar tehlikelere kar koruma gereksinimidir.Bu durumda, tabunun olumasnda ve dolaysyla

saray etiketinin kkeninde bunun da ayr bir pay vardr.

Kral herhangi olas bir tehlikeden koruma zorunluluu, krallarn uyruklarnn mutluluk ve ykmlar

ynnden sahip olduu byk nemden doar. Daha zel bir deyimle, hkmdar dnyann gidiini

dzenleyen bir kiidir; yalnzca topran meyvalarn byten yamur ya da gne iin deil, kylarna

gemileri getiren rzgrdan ya da ayaklarnn bast topraktan tr bile ulusu ona kran doludur (27).

Bu ilkel krallar, tanrlar kadar byk bir gc ve mutluluk verme yeteneini tar; kukusuz, uygarln

daha sonraki evrelerinde ancak en kle ruhlu uluslar, hkmdarlarna bunlara benzer nitelikler verme

derecesinde ikiyzllk gstermitir.

Bu kadar yetkin bir gce sahip olan kiilerin, kendilerini tehdit eden tehlikelerden korunmak iin bu

kadar ok zene gereksinimi olmas apak bir kartlk gibi grnr; fakat ilkellerin krallara kar

davranlarnda ortaya kan tek kartlk yalnzca bu deildir. Bu insanlar krallarn kendi ellerinde olan


30/48

gleri iyi kullanp kullanmadklarn denetlemeyi zorunlu sayar; onlarn iyi niyetlerinden ve

vicdanlarndan asla emin deildirler.

Krallar iin olan bu tabu kurallarnn kaynanda bir gvensizlik vardr. Frazer yle der (28) "lk

krallklar, halkn yalnzca hkmdar iin yaadn kabul eden bir ynetim biimi deildi. Aksine, onlarda

hkmdar yalnzca uyruklar iindir; onun yaam, ancak doann gidiini halkn karlarna uygun olarak

ynettike, konumunun gerektirdii grevleri yaptka deerlidir. Bunu yapmaktan aciz oldu mu, ona

kar o zamana kadar gstermekte olduklar zen, ballk, dinsel sayg kesilir, nefret ve aalamaya

dnr, kral utan verici bir biimde yerinden kovulur; cann kurtararak kaabilirse kretsin. Bir gn

tanr diye tapnlan adam, ertesi gn bir sulu gibi ldrlebilir. Fakat halkn bu deien tavrnda bir

kapris ya da tutarszlk yoktur. Aksine, davranlar tmyle tutarldr. Eer krallar onlarn tanrs ise,

onlarn koruyucusu da olmaldr. Oysa onlar korumazsa, yerini bunu yapacak birine brakmas gerekir.

Fakat onlarn gereksinimlerini karlad srece ona kar gsterdikleri zenin sonu yoktur. Bu trden

bir kral, birok yasa ve trenle rl tren etiketlerinden kurulu bir itin iinde yaar. Bunun amac ona

grkem salamak anlamna deil, doann uyumunu bozma yoluyla kendisini, halkn ve btn dnyay

genel bir knt iine drebilecek bir davrannn nne geme anlamna gelir. Bu tren onun

rahatln artrmaktan ok, her davrannn nne bir olta koyarak onun devinimlerini kstlar ve hatta

korunmas halkn amac olan yaamn kendisine bir yk ve ac kayna durumuna getirir."

Tabu treniyle kutsal bir bakan zincir altna almann ve alkoymann en gz kamatran rneklerine, ilk

yzyllarda olduu gibi, Japon Mikadosu'nun gnlk yaamndaki detlerde varlmtr. ki yzyl nceyle

ilgili bir betimleme (29) bunu yle anlatyor: "Mikado ayaklaryla yere basmay grkem ve kutsallna

zarar verecek bir ey sayar; bu yzden bir yere gitmek istedii zaman, oraya ancak adamlarn

omuzunda tanabilir. Kutsal bedenini ak havaya gstermesinden ac duyarlar, gne onun ba

zerinde parlayacak kadar deerli saylmaz. Bedeninin btn paralarna o kadar kutsallk yklenmitir

ki, san, sakaln ve trnaklarn bile kesemez. Bununla birlikte ok pis olmamas iin de, geceleyin

uyurken onu temizleyebilirler; nk byle zamanda bedeninden alnan eylerin ondan alnm olduunu

ve byle bir hrszln onun grkem ve kutsalln bozmayacan sylerler. Eski zamanlarda, her sabah

banda imparatorluk tac bulunduu halde tahtnn zerine oturmas gerekirdi; fakat taht zerinde

ellerini, ayaklarn, ban ya da gzlerini ve bedeninin hibir parasn kmldatmakszn put gibi oturmak

zorundayd; nk bu biimde imparatorluu iinde dirlik ve bar salayabileceine inanlr. Tanr

gstermesin, eer bir yana dnse ya da imparatorluunun herhangi bir ksmna biraz olsun baksa sava,

alk, yangn ya da ok uursuz bir eyin lkeyi harap etmek zere olduunu anlarlard.''

Barbar krallarn bal olduklar tabularn bazlar, katillerin bal tutulduu kaytlar anmsatr. Dou

Amerika'da Aa Gine'de Padron Burnu'nda Shak Point'te Kukulu ad verilen rahip-kral bir ormanda


31/48

yalnz bana yaar. Kadna dokunmas ya da evinde oturmas yasaktr, hatta sandalyesinden kalkamaz

bile; bu sandalyenin stnde, oturur durumda uyumak zorundadr. Eer yatacak olursa rzgr kesilir,

gemiler denizde hareket edemez. Onun grevi frtnalar buyruu altna almak ve genellikle havann tam

ve salkl olmasn salamaktr (30). Bastian yle der: "Bir kral ne kadar gl olursa o kadar ok

tabuya boyunemelidir. Tahtnn aday da ocukluundan balayarak ayn tabularla baldr; daha

byrken bile onun evresinde tabular birikmeye balar ve tahta kmasyla birlikte bu tabularn altnda

adeta boulur".

Hkmdarla rahibin konumlarna yapk olan bu tabular hakkndaki rnekleri oaltmaya ne yerimiz, ne

amacmz uygundur. Yalnzca, devinme ve yemek yeme zgrl zerine konan snrlamalarn bunlar

arasnda balca rol oynadn ekleyelim. Fakat uygar uluslardan ve ok daha yksek bir ekin

dzeyinden alnan tabu trenine ilgili iki rnek, bu ayrcalkl kiilerle ortakln eski detleri ne

dereceye kadar korumaya altn bize gsterir.

Roma'da Juppiter'in byk rahibi Flaman Diabis alacak kadar ok tabu kuralna balyd. Ata

binemez; bakamaz; silahl bir adama bakamaz; krlmam bir yzk takamaz; giysilerinde bir dm

yapamaz; buday ununa ya da hamura dokunamaz; keinin, kpein, i etin, bakla ve sarman adn

anamaz; salarn ancak zgr bir adam , o da yalnzca bronz bir bakla kesebilir, sa ve trnak

paralar tekin bir aacn altna gmlr; lye dokunamaz, dar ancak ba ak kabilirdi ve bunun

gibi daha birok yasak altndayd. Kars Flaminica'nn da ayr yasaklar vard: Baz merdivenlerde

basamaktan yukar kamaz ve baz bayramlarda salarn tarayamazd; ayakkablarnn derisi doal bir

lmle len hayvan derisinden olamaz, ancak ldrlm ya da kurban edilmi hayvann derisinden

olabilirdi; gk grltsn iittii zaman bir kefaret kurban kesinceye kadar kirli olurdu (31).

rlanda'nn eski krallar bir sr garip kurallar altndayd, bunlara boyunemenin yurda mutluluk

getirdii, ememenin ise ktln her trlsne neden olduu sanlrd. Bu tabulara ilikin bilgiler, en

eski yazmalar 1390 ile 1418 arasnda bulunan Book of Knights adl bir kitaptadr. Bu yasaklar ok

ayrntldr ve ayr yer ve zamanlarda baz etkinlikleri ierir. rnein kral haftann belirli bir gnnde

baz kentlerde duramaz, u ya da bu saatte unun ya da bunun stnden geemez, belirli bir ovada tam

dokuz gn adr kuramaz, vb. (32).

Birok vahi budun arasnda rahip-krallarn zerine konan tabu kurallarnn iddeti zellikle bizim

grmze gre ok nemli olan tarihsel sonular yaratmtr. Rahip-kral olma onuru bu yzden

istenilmeyen bir ey olmutur; bu yere geme sras kendisinde olan birok kimse bundan kamak iin

her trl yola bavururdu. rnein Kombodscha'da ate ve su kralnn yerine geecek olan bu oruna

freud totem vet abu

Documents