fries levend erfgoed...stadslandbouw, musea en beheerders van natuurterreinen. uiteraard wordt ook...
TRANSCRIPT
1
Fries levend erfgoedWerken aan verscheidenheid
Friesedierenrassen
Platformreeksnummer10,december2017
Samenstellingentekst:JohannesSpyksmaFoto’s:voorzovernietandersaangegeven:SimonBosmaenPatZijlstraGrafischeverzorging:STIP,Leeuwarden,www.stipwerk.nlPrijslosseverkoop:€7,50.
Bank:NL16TRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.
Dezebrochureiseenuitgavevanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'waarindeorganisatiesdiezichrichtenophetbehoudvandeFrieselandbouwgewassen,dierenrassen,fruitrassenenoorspronkelijkehoutigegewassensamenwerken.
FRIESEENMETFRYSLANVERWANTEDIERENRASSEN
Indezebrochurewordtverduidelijktomwelkedierenrassenhetgaatenhoezeopdiverselokatiesvoorkomen.DeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassenkunnenineenzestalgroepenverdeeldworden:depaarden,derunderen,deschapen,dehonden,dehoenderenendegeiten.Voorhetvoortbestaanvandezerassenishetvanbelangdatzeopzoveelmogelijkplekkengefoktworden.
Dedierenrassenworden,alsonderdeelvanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen',instandgehoudendoordebijhetPlatformaangeslotendierenorganisaties.
HetvoorlichtingsprojectwaarvandeeerderverschenenbrochureoverdeFriesedierenrassendeeluitmaakte,werdgefinancierddoorhetFondsJeMaintiendrai,deMeindersma-SybengaStichting,deVanHelomastichting,deBoelstra-Olivierstichting,deP.W.Janssen'sFriescheStichtingendeStichtingZeldzameHuisdierrassen.DeprovincieFryslânsubsidieerdedezetweedeversie.
2
Inleiding
Fryslânisvanoudseenlandbouwprovincie.Mededaardoorisdeprovinciebekendgewordendoordierenrassendieerzijnontstaanofdieermeeverwantzijn.Hetzijnernegen.HetmeestbekendishetFriesepaard.Hetwerdveelgebruiktalstrekdier,vandaagheefthetopveelplekkenindewereldeensportieveenrecreatievebetekenis.HetuitAmerikaovergewaaideHolstein-Friesian-rasisindeplaatsgekomenvandeFriesekoeienrassen:deFrieseRoodbonteendeFries-HollandseZwartbonte.Alsdubbeldoelkoeienzijnzegeschiktomermelkènvleesmeeteproduceren.Mensenmetcultuur-historischbesefhebbenervoorgezorgddatdetweeFrieseschapenrassennietuitstierven.Bijhet'FryskMelkskieppestamboek'enhet'ZeeuwsMelkschaapstamboek'(hetgaatomhetzelfderas)staanerongeveer5000ingeschreven.Derond1925dooreentweetalFrieseboerengefokteZwartbleswerdookveiliggesteld.HoewelsommigevariëteitenvandeFriesehoendersdoortekleineaantallengevaarlopen,zijnergenoegexemplarenvandetwaalferkendekleurslagenomzetelatenvoortbestaan.BijdebeideFriesehondenrassenstaatdeStabijhounergunstigvoor,deliefhebbersvandeWetterhounmoetenhetmeteenveelkleineraantaldoen.DanisernogdeLandgeit.WeliswaargeenFriesras,maaromdathetinFryslânveelvoorkwam,wordthettochtotdeFriesedierenrassengerekend.
VoorhetvoortbestaanvandeFriesedierenrassenishetvanbelangdatzeopmeerplekkenwordenaangetroffen.Indezeopinitiatiefvanhet'PlatformFrieseRassenenGewassen'samengesteldebrochurestaanvoorbeeldenvanhoederassenopdiverselocatiesvoorkomen.Wehopenhobbyisten,eigenarenvancultuurtoeristischevoorzieningen,landgoederenenhistorischeboerderijenertoetebewegendevoorbeeldendiewetonennatevolgen.Omdieredenwordtdebrochureookverspreidonderbeheerdersvankinder-enzorgboerderijen,gemeenten,initiatiefnemersvandorps-enstadslandbouw,museaenbeheerdersvannatuurterreinen.UiteraardwordtookaandachtbesteedaandemogelijkhedenomvanFriesedierenrassenafkomstigeproductentevermarkten.Recepten,zoalsinhetlaatstedeelbeschreven,kunnendaaraanbijdragen.
PlatformFrieseRassenenGewassen
3
HetFriesepaard
HetFriesepaardheefteenlangeenrijkehistorie.Vanwegezijntemperament(eenerfenisvandeSpaansepaardenuitdetachtigjarigeoorlog)wordthettotdewarmbloedpaardengerekend.HetishetenigepaardinNederlanddatdelaatstepaareeuwennietmetandererassengekruistis.Hetdoorhet'FrieschPaardenStamboek'erkendeFriesepaardiszwart,oorspronkelijkhadjeookbruine,blauwe,witgrijzeenroodschimmelkleurigepaardendiebijhetrashoorden.AlgedurendeeeuwengeniethetFriesepaardveelbekendheid,hetwerdenwordtveelgeëxporteerd.In2010warenerwereldwijdmeerdanzestigduizendFriesepaarden.Sinds1879bewaakthet'FrieschPaardenStamboek'dekwaliteitvandeFriesepaardenwaarookterwereld.HetishetoudsteenopéénnagrootstestamboekvanNederland.Jaarlijksorganiseertdeorganisatiekeuringen.Tweespringeneruit:dehengstenkeuringinjanuariendeCentraleKeuringvanmerriesenruineninoktober.
HetFriesepaardwordtveelalsrijpaardgebruikt.Erkanzowelvooreenvoertuigalsonderhetzadelmeegeredenworden.Enkeleanderegebruiksvormenzijn:hettuigen,dequadrille,hetringrijden,hetrijdenindressuurenhetrijdenmetvierspannenenmeerspannen.VaakwordendeFriesepaardengepresenteerdvooreenFriesesjees.Eenspeldatveelpubliektrektishetringsteken.Tijdenshetrijdensteekteendamealsbijrijdsteropdesjeeseenmetalenring.Dezewordentussendevingersvaneenuithoutgezaagdehandlosjesvastgezet.Ruimdertigjaarishetrijdenmetvierspanneninzwang.Somswordteennoggroteraantalpaardeningespannen.PietdeBoeruitOentsjerkbrachthetindertijdtottweeëntwintig.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'isderisicostatusvanhetFriesepaardin2016normaal.Hetaantalvolwassenvrouwelijkedierenisvolgensdezeopgave36.000.
FrieseDierenrassen
4
GerdaVeenje:HetFriesepaardmoethaarkarakterbehouden
AlsGerdaVeenjebijhaarmanPieterintrekt,komtzeinaanrakingmetFriesepaarden.Dedierenboeienhaardoorhunrobuusteuitstralingenkarakter.Eerstiszenogergvoorzichtig,alsnelleertzededierenvertrouwen.DeVeenje'shebbeneenmodelmerrieeneenstermerrie,paardenmetkwaliteit.Enkeleervanwordenaancircussenverkocht.
Zorond1969kenthet'FrieschPaardenStamboek'nogmaarzo'ndrieëntwintighengstenwaarmeegefoktkanworden,nuzijndaterongeveerzevenennegentig.Wordenereerstvooralklassiekepaarden(werkpaarden)gefokt,vandaaggaathetindeeersteplaatsomluxeengeschiktheidvoordesport."Ennatuurlijkprobeertelkefokkereenkroonen/ofmodelmerrietefokken,dieooknogeensgeschiktisvoordedressuur.Paardendiehetbijsportgoedpresterenbrengennogaltijdgoedgeldop".Gerdahoudtvanhetwatklassiekeretype.Depaardendiezijenhaarmannunoghebbenkomenvooreendeeluiteenstamwaarindekenmerkenvanhetlandbouwhuishoudpaardnogzijnterugtevinden.DefokkersvanhetFriesepaardmoetenoppassenvoorinteelt,tochmagiedereenzelfbepalenwelkehengstbijwelkemerriepast.Sommigenkiezenbewustvoorinteeltomoudegewensteeigenschappenterugtefokken."IkhebgeenwaarderingvoorfokkersdieFriezenkruisenmetpaardenmetArabischbloed.Specifiekeraskenmerken,zoalshetkarakter,moetenernietuitgefoktworden".
GerdaVeenjewasjarenlangvoorzittervandeindeFrieseWoudenwerkzameverenigingvoorFriesepaarden'TaitBehâld'.Zeisnuerelid.Van1999tot2006waszesecretarisvandeHynstedageninTyt-jerksteradiel.Vooralhaarverdienstenkreegzeop22oktober2009ophetProvinsjehûsinLeeuwardendeFriesepaardensportprijs'DeGuds'.FokkendoenGerdaenhaarmannietmeer.Zonderdat,iseraanhunFriesepaardenookgenoegpleziertebeleven.
FrieseDierenrassen
5
Fries-HollandseZwartbonte
Indeperiode1744-1756sterveninFryslâninéénjaartijdruimhonderdduizendkoeienaandeveepest,driekwartvandeFrieseveestapel.Dekoeien,dieindietijdvoornamelijkroodbontvankleurzijn,wordenaangevulddoorgrootscheepseaankopenvan(waarschijnlijk)zwartbontveeuitJutlandenHolstein.DeFrieseboerenkennenhunvak.Naenigegeneratieshebbenzeweerbestekoeienopstal,zeergevarieerdingrootteenbespiering,indoorsneemelkrijkedierenmetgroteuiers.DedeskundigeUtrechtsedierenartsGerardHengelveldisrond1865helemaalverruktvandeFrieseZwartbonten:"Demelktekenszijnvoortreffelijk,debuikendeuierzijngoedontwikkeldengroot,despenenzijnfijn,demelkadersbreedmetvelekronkelingen,hetmelkgatgrootendemelkspiegelbreedenhoog".
NadeTweedeWereldoorloggaanFrieseboereneendubbeldoelkoefokken,geschiktvoordemelk-ènvleesproductie.InheelEuropazijnzezeergeliefd,zodatdemeestsuccesvollestamboekboerenvoorhunbestedierenenormebedragenkunnenvragen.DoorvroegrijpheidwordendeZwartbontenechtersteedskleinerendaaltdemelkproductie.Omdietelatentoenemen,kruisenAmerikaansefokkersdegeïmporteerdeFriese
zwartbontenmetmelkrijkerassen.ZoontstaathetHolstein-Friesian-rasdatvandaagopvrijwelalleFriesemelkveebedrijvenvoorkomt.
EenkleindeelvandeFrieseboerenhoudtdeFries-HollandseZwartbontenaan.In1983richtenzehet'Fries-HollandseRundveestamboek'op.HetaantalFries-Hollandsekoeiendaaltsnel.In2016zijnheternogruimtweeduizendvolwassenvrouwelijkedieren.HetvoordeelvandezedubbeldoelkoeienisdatzebetrekkelijkveelvleesenmelkmetietshogeregehaltenaaneiwitenvetdandeHolstein-Friesiansleveren.Zehebbenminderkrachtvoernodigenzijnrobuuster,watscheeltindedierenartsenkosten.HetraswordtopnogmaareenkleinaantalNederlandsebedrijveninstandgehouden.
HetaantalFries-Hollandsekoeiendaalt.In2016zijnervolgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'nogruim2100volwassenvrouwelijkedieren.
FrieseDierenrassen
6
JanHoekman:DeFries-HollandseZwartbonteiseenkoe-in-balans
ZoalsiedereFrieseveehouderheeftJanHoekman'svaderindejarenvijftigFries-HollandseZwartbontekoeien.AlsvrijweliedereboerindejarenzeventigmeermelkrijkeHolstein-Friesians(dez.g.'Amerikanen')aanschaft,houdendeHoekmans'vastaanhettraditioneleFrieseras.Deredenisondermeerdatde'Jupiters'dietothunveestapelbehorenerggoederesultatenleveren.
EnigetijdnadathijhetbedrijfvanzijnvaderinHaskerhorneheeftovergenomen,constateertJantekortenbijz'nkoeien.Hijgaatnusamenwerkenmetdez.g.'fundamentfokkers'.DatzijnboerendiedooreengerichteaanpakdekwaliteitvandeFH-koeienprobereninstandtehoudenenteverbeteren.Voortaanselecteertookhijuitzijneigenveestapeldebesteexemplaren.Destierkalverendiedaaruitgeborenwordengebruikthijinheteigenbedrijf.Ominteelttevoorkomen,houdthijelkjaardrietotvijfstierenuitdeeigenveestapelaan.Degenetischevariatiebinnenhetraswordtdaardoorzogrootmogelijkgehouden.Hoekmanhoudtongeveerhonderdkoeien,waarvanhijerzo'ntachtigmelkt.Delageremelkopbrengstwordtgecompenseerddoordatdedierenmetweinigvoergenoegennemen.Overtolligedierenworden,omdatzealsdubbeldoelkoegoedbespierdzijn,maaraltegraagdoorslagersaangekocht.ZeleverenmeeropdaneenuitgediendeHolsteiner.
ErzijninFryslânmaarenkeleFH-fokkers.Somstreftjehetrasookaanopbedrijvenwaar"deAmerikanen"overheersen.Hoekman:"Boerenzijnookmensen,zelatenzichmakkelijkdoorwatgrootisenveelopbrengtimponeren".Hijlaatzichnietvandewijsbrengen."DeFH-koeiseenkoe-in-balans.Deverhoudingenkloppen.EenvaarsvanditrasgeeftinheteerstejaarmindermelkdaneentweejarigeHolsteiner,maarjemoetwatgeduldhebben".HoekmandurfttebewerendatdeFH-koeefficiënterisdaneenanderekoe.
FrieseDierenrassen
7
FrieseRoodbonte
IndenegentiendeeeuwwordtveelFriesveenaarhetbuitenlandgeëxporteerd.VooralinNoord-Amerikaiserveelvraagnaarzwartbontvee.DefokkerijvanhetzwartbonteFriesekoeienraswordtvrijalgemeen.Erzijnookeenaantalboeren,dieaanhetfokkenvandeuitdezwartbontekoeienvoortkomenderoodbontenvasthouden.Zerichtenin1957devereniging'FokkersvanRoodbontFriesStamboekvee'op.BehalvedezeuitdeFrieseZwartbontenvoortkomenderoodbonten,zijnernogsteedseensterkafgenomenaantalFrieseRoodbontenvanhetoorspronkelijketype.In1993zijndaternogmaarzeventienkoeienenvierstieren.Eénvandezekoeienwordtindatjaaropde'PraktijkschoolvoordeVeehouderij'inOenkerkgehuldigd.'Maeieblom'heefthonderdduizendkilomelkgeleverd.Erzijnopdatmomentnogongeveertwintigdierenvanhetoorspronkelijketype.Defeestgangersvindendaarinaanleidingde'StichtingRoodbontFriesVee'opte
richten.DezeorganisatietrachtderaszuivereFrieseRoodbonteinstandtehouden.Inventarisatie,registratieeneenfokprogrammamoetendaaraanbijdragen.Zoveelmogelijkwordtaandezuivereafstammingvastgehouden,dehaarkleurmoetdusroodbontzijn.DerodekleurkandonkerderzijndandievanderoodbontekoeienvanhetHolstein-Frisianras.DekleurvandekopvandeFrieseRoodbontenneigtnaarzwart.Ronddeeeuwwisselingzijn
ernogmaareentientaldierenvan"deouderodeFriezen".Erzijnmeerdereredenenomhetbedreigderas,waarvanernogmaarruimdriehonderdzijn,instandtehoudenentelatengroeien.DeFrieseRoodbonteis,evenalsdeFries-HollandseZwartbonte,eendubbeldoelkoeendusgeschiktvoormelk-ènvleesproductie.Hetrasbevatuniekgenenmateriaaldatmetbehulpvankruisendienstkandoenbijhetverbeterenvananderekoeienrassen.HetvormteenonderdeelvandeFriesecultuurhistorie.Hetbiedtpraktischevoordelenzoalsdenaarverhoudingminderebehoefteaanvoer,eengoedegezondheidendebetrekkelijkhogevet-eneiwitgehaltes.FrieseRoodbontenzijnmakkelijktehoudenenbiedenbijgeboortenweinigmoeilijkheden.
Destichting'FriesRoodbontVee'heeftin2016en2017vanviernieuwestierenspermagewonnendatingezetwordtdoorledenenookdoornieuweboeren.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'zijnerin2016nog485volwassenvrouwelijkedieren.
FrieseDierenrassen
8
SiebeReitsma:liefdevoorFriesRoodbont
Alsjehetbestuurvande'StichtingRoodbontFriesVee'vraagtwaarjeFrieseRoodbontenaantreft,verwijzenzeondermeernaarSiebeReitsmainAllingawier.Rond1968krijgenzijnoudersJacobenKlaskeReitsmahuneerstevaneenFrieseRoodbonteafstammendkalf.
MetdezekoezijndeReitsma'sgaanfokken.Driebeslagenwordensuccesvol:deFeikjes,deHibma'sendeArendsjes.EénArendsjekomtaaneenproductievanbijnahonderdduizendliter.Alszehaarzestiendekalfbrengt,bloedtdekoenettevorendood.HetKI-bedrijfCR-Deltaschafttweestierenaandievanhetbedrijfkomen:SurfenneJetseenSurfenneLammert.WeleenbewijsdatdeveestapelvandeReitsma'svangoedekwaliteitis.InheelNederlandlopennakomelingenvanSurfenneJetse.Siebe:"Datisietsomtrotsoptezijn".HetgaatSiebebijdeRoodbontenietzozeeromdekleur,maarmeeromdesterkebespieringendesterkeuiervanhetras.Zijnkoeienhoudenhunhoorns:"Koeienzonderhorensisgeengezicht”.
VeelgangbareboerenzijnvolgensSiebeteveelgefixeerdopdemelkopbrengst,zerekenennietmetwatdekoeinandereopzichtenwaardis.Zijndierenhebbeneenlangerelevensduur,zewordengemakkelijktwaalfjaar.ZeproducerenmindermelkdandeHolstein-Friesian-koe,daarstaattegenoverdatdenieuwmelkenmaarachtkilobrokkrijgen.Holstein-Friesian-runderenhebbenvolgensSiebeweltwaalfkilonodigenvragenookmeeronderhoudsvoer.Bovendienzijnzegoedbevleesd,waardoorzebijdeslagerhetnodigeopbrengen.
OokalheeftSiebemaarvijfentwintigRoodbontenennogeentientalanderekoeien,hijkanerbestvanbestaan.Hijheefteenmoderneligboxstallatenbouwenwathetmelkenveelgemakkelijkermaakt.
FrieseDierenrassen
9
HetFriesemelkschaap
HetFriesemelkschaapheefteenlangegeschiedenis.HetheeftdezelfdekenmerkenalsdemelkschapendiesindsjaarendaglangsdeNederlandseenBelgischekustvoorkomen.ZokennenwenogsteedshetZeeuwsemelkschaap.In1432werdhetmelkschaapopeenschilderijvandegebroedersVanEyckindeSintBaafskathedraalteGentalafgebeeldals'hetlamGods'.HetschaapkomtookvooropeenschilderijvanPaulusPotter.
Melkschapengevenveelmelk.Zehebbeneengrotesmallewigvormigerompenzijnarmbespierd,waardoorzemindergeschiktzijnvoorvleesproductie..OmdezeredenwerdvakerdevoorkeuraandeTexelaargegeven.Bijsommigedierenkomenhalsbellenvoor,zehebbeneenonbewoldepijlstaart.HetFriesemelkschaapwordtgeprezenomderijkemelkgiftendeuitstekendemoedereigenschappen.Alsdelammerenvandemoederafgewendzijn,kunnenzetoteindoktobergemolkenworden.Hetschaapproduceertjaarlijksongeveervijfhonderdlitermelk,waarvantachtigkilohardeofzachteschapenkaaskanwordengemaakt.Melkschapenzijnergvruchtbaar.Zewerpeninéénkeerongeveertweetotdrielammeren.Vierlingenbehorenniettotdeuitzonderingen.Zegevenweiniggeboorteproblemen.Delammerengroeiensnelengoed.
Omdevleesopbrengstteverhogen,wordthetmelkschaaprond1900gekruistmetvleesrijkeEngelserammen.Hetwordtdaardoorzeldzaam.DeMarssumerboerK.N.Kuperuskeerthettijdoorin1908het'FrieschMelkschapenStamboek'opterichten.HijspoortnogovergeblevenmelkschapenopenhaalteenaanhetrasbeantwoordenderamuitOost-Friesland.In1958zijnernogmaardriefokkersmetenkelerammen.Rond1970volgteenexplosievegroei.In2000staanongeveertweeduizenddierengeregistreerd.In2005isdatuitgegroeidtotmeerdanvijfduizend.Anno2011staanbijhetStamboekruim8000vrouwelijkedierenen700rammeningeschreven.Demelkvanhetschaapwordtdooreentoenemendaantalboeren-ookbuitenFryslân-gebruiktomerkaasvantemaken.ZovindenweondermeerinSchotlandeengrotekuddeFriesemelkschapen.
Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'staanerin2016bijbeidestamboekentezamen5000volwassenvrouwelijkemelkschapeningeschreven.
FrieseDierenrassen
10
JappiedeJong:“MelkersvandeFrieseMelkschapenmoetenhunverantwoordelijkheidgaannemen”
AlsJappiedeJonginNesbijAkkrumsamenmetzijnvrouwschapenwilgaanmelkenomerzachtekaasmeetemaken,proberenzeheteerstmeteenvijftientalZwartblessenenVlaamseschapen.AlnaeenaantaljarengaanzeoveroptienFriesemelkschapen.Hetverschilisgroot:zegevenvooreenlangereperiodemeermelk.Eerstdrieliterdaags,laterinhetseizoenneemtdataftotongeveeranderhalfliter.Dedertigschapendiehetbedrijfanno2017telt,wordenindeeerstehelftvandeweekdoordevrouwgemolken,indetweedehelftdoethijdat.Zowordtookhetkaasmakenverdeeld.Eenkilomelkleverteénzachtkaasje.DiewordendirectnadatzegemaaktzijninAkkrumeninTynjeverkocht.Datlevertgenoeggeldopomdeboerderijwaarzewonenteonderhoudenendeverzekeringspremiestebetalen.
JappiedeJongisachtjaargeledenvoorzittervan'ItFryskeMelkskieppestamboek'geworden.Warenertienjaargeledennog59leden,nuzijndaternogmaarongeveerdertig.Zonuendankomenernogwelledenbij,maardoordetoegenomenregelgevinglatensteedsmeerhetafweten.Eenanderbezwaarisdathetmelkschaap,zoalsdeTexelaar,geenvleesrasis.Voorveleneenredenomdatschaaptegaanhouden.BijnaniemandziethetonderscheidtusseneenFriesMelkschaapeneenTexelaar.Hetaantalledendatdeschapennoginhetstamboeklaatregistrerenis
geslonkennaarongeveertien.Omdatteveranderen,ondernamhet'Molkskieppestamboek'recenteenpogingdeoverstapnaarregistrerengemakkelijkertemaken.
OokinFryslânzijnernogsteedsbedrijvendiemeerdanhonderdFriesemelkschapenhouden,omerhardeofzachtekaasvantemaken.Alshethenluktdaareenspeciaalproductvantemaken,valterhetnodigemeeteverdienen.BijhetMolkskieppestamboekbestaatdeindrukdatsommigemelkersmetgroteaantallenschapenteweinigaandachtbestedenaanhetraszuiverhoudenvanhundieren.Tochmakenzegebruikvandeuniekeovergeleverdeeigenschappenvanhetschaap.DatbrengtdeJongtotdeuitspraakdatzulkemelkersmeerdannuhetgevalishunverantwoordelijkheidmoetennemen.
FrieseDierenrassen
11
DeZwartbles
HetZwartblesschaapiswaarschijnlijkontstaanuitdeSchoonebeeker,eenDrentsheideschaapdatrond1925doorFrieseveehandelarenwerdopgekochtopdeNorgermarkt.HetwerddoorverkochtaanenkeleFrieseboerendieermeefoktenenhetmogelijkkruistenmethetFrieseMelkschaapendeTexelaar.HetdierkreegdekenmerkenvandehuidigeZwartbles,zewordenwel"veredeldeSchoonebeekers"genoemd.AnderenbewerendaterdoorbloedonderzoeknooitverwantschapmethetDrentseschaapisaangetoond.HetzouzijningevoerduitDuitsland.
DeZwartblesisietsminderbespierddandeTexelaar,staatwathogeropdebenenendevachtisietsgrover.Hetisoersterk,vruchtbaar(vierlingenzijngeenuitzondering)enheeftgoedemoeder-eigenschappen.Hetlammertgemakkelijkafenproduceertdoorgaansvoldoendemelk.
HetZwartblesschaapbehoortmethetFrieseMelkschaap,hetZeeuwsemelkschaapenhetTexelscheschaaptotdegroepvandeNederlandseweideschapen.Ditonderscheidtzevandeheideschapen.Eenbelangrijkkenmerkisdebruinzwartekleurendetypischewitteblesopdekop.Dieblesverbreedtzichnaardekruinendebek.Verderheefthetdierwitteachtervoeteneneenwittestaartpunt.Watz'nbouwbetreftstaathettussendeTexelaarenhetmelkschaapin.DeZwartblesismakkelijkenmooi.Hetkarakterenhet"gebruiksgemak"zorgenervoordatdeZwartbleshetidealeschaapisvooriemanddieschapenvoorzijnplezierfokt.
In1985wordthet'NederlandsZwartblesSchapenstamboek'opgericht.Deledenzijnoverwegendhobbyisten.TienjaarlaterontstaatuitonvredemethetbeleidvanhetStamboekde'Zwartblesfokkersgroep'.Eengeschilpuntbetrefthetschaapzoalsditvolgensdegroepvanoorsprongbedoeldis:eenruimschaapmetveelinhoudenlengtedatkrachtigisingangenstand.
In2015stondenbijbet'ZwartblesSchapenStamboek'1700schapenen345rammeningeschreven.De'Zwartblesfokkersgroep'teldein201672vrouwelijkeen12mannelijkedieren.OokinDenemarken,TsjechiëenDuitslandiservraagnaardeZwartbles.InEngelandenBelgiëhebbenzehuneigenStamboekopgericht.
FrieseDierenrassen
12
JanNoordenbos:nietermaarwatoplosfokken
JanenRichtsjeNoordenbosuitItHeidenskipzijnZwartblesfokkersvanheteersteuur.DoordemooiesprekendekoppenheeftJanalsjongenalmeerdangewonebelangstellingvoorhetras.HetdierkomtindejarenvijftigenzestigindestreekwaarJanwoontvrijwelnietvoor.EendoorhembewonderdkoppeltjebijRijsvormtdaaropeenuitzondering.Alshijtwaalfwordt,krijgtJantweeZwartbleslammeren.Danbeginthijalmethetrastefokken.Vanz'nvadermoethetaantalbeperktblijven,eenmaaleigenbaasneemthetaantalZwartblessenopdeboerderijsneltoe.Alsin1978/1979het'NederlandsZwartblesSchapenstamboek'wordtopgericht,wordthijlidengaathijmeergerichtaantypeenkleuraftekeningwerken.DefamilieNoordenbosisvoorstandervandegeorganiseerdefokkerij.Jekrijgtdaardoorbeteruitgangsmateriaalenminderinteeltbijeenraswaarvanerweinigexemplarenzijn.Vrijwelallerammenwordenverkochtaanhandelarendiezedoorverkopenomzelatenvetweiden.Zijnzegenoeggegroeid,danweetdeslagererwelwegmee.
AntjeWildeboer:VierdegeneratieZwartblesfokker
NannevanderBurguitJelsumheeftnietkunnenbevroedendatzijnzesentwintigjarigeachterkleindochterinhetzelfdedorpbijnaeeneeuwlaterhetfokkenvandedoorhemenzijncollegaKeesSeinstraontwikkeldeZwartblesschapenweerterhandneemt.VanderBurg'sdochterAntjetrouwtmetNicoWildeboerdieditschaapfokt.DienszonenNicoenRientsverliezenerookhunhartaan,waarnaNico'sdochterAntjedefamilietraditievoortzet.Zekrijgtdemogelijkheideentientalschapentegaanhouden.Antjesluitzichaanbijdedoorhaarpakeopgerichte'Zwartbles-fokkersgroep'.Zeletvooralopdeinhoudvanhetschaapenhetbeenwerkenzebesteedtveelaandachtaanhetalgemeenvoorkomen.
FrieseDierenrassen
13
Friesehoenders
HetFriesehoenderraskentmaarliefsttwaalfzogenaamdekleur-slagen.Hetrasheefteenlangegeschiedenis.In1565verbiedthetFrieseprovinciaalbestuurdeuitvoervanveeuitdeprovincie,waarbijookde"weitenhinnen",vanoudsdebenamingvoordeFriesehoenders,wordenvermeld.Indietijdkomthetrasnogveelvoor.
Vanaf1900gaathetaantalsterkachteruit.Erworden"nutsrassen"ingevoerd:'Leghorns'en'Wyandotte's'leggenmeerengrotereeierenenverschaffenmeervlees.DaarbijwordtvergetendatdeFriesehoendersmetweinigvoer,inverhoudingtothunlichaamsgrootte,veeleierenleggen.InwonersvanEngelandnoemenhetdiereen'everydaylayer'.
Alsheterinhetbeginvandejarentwintigmethetrasslechtvoorstaat,richtenenkeleliefhebbers'DeFryskeHinneklub'op.Vooralindedaaropvolgendejarenzettendeledenvandiecluballezeilenbijomdeverlorengeganekleurslagenterugtefokken.Degoudpel,zilverpel,citroenpel,geelwitpel,roodpelendeFriesehoendersmetdekleurenroodbont,zwart,zwartbont,blauw,koekoekenwitkunnenvoortaantotdeFriesehoenderswordengerekend.Delaatsterkendekleurslagisdeteruggefoktezandgele.
HoewelhetoverhetalgemeengoedgaatmetdeFriesehoenders,zijnervanenkelekleurslagenteweinig.Dewitten,dekoekoek,dezwartbonten,deroodbonten,deblauwenendezandgelenwordennogmaarweinigaangetroffen.Pasalsookdeze(zeer)zeldzamekleurslagenmettertijdweerinruimematevoorkomen,kangezegdwordendathetinalleopzichtengoedgaatmethetFriesehoenderras.
FrieseDierenrassen
14
VeelbelangstellingvoorFriesehoenderrassen
JaapStrikwerdauitDearsumissindsvierjaarvoorzittervande'FrieseHoenderclub'.InzijndoorhemzelfgebouwdekippenverblijffokthijdeZilverpel/WytweitenendeGoudpel/Gielweiten.Allebeikleurslagendieerwathunaantalbetreftredelijkgoedvoorstaan.Bijandereisdatnietzo.Metnamevandeeffenkleurenzoudenermeermoetenzijn.TochisStrikwerdanietontevreden.Zijnclubkrijgtsteedsnogweernieuweleden.
ErzijnergenoegdieookindestadFriesekippenhouden,maardeaanschafvaneenhaan-nodigomtefokken-iseenprobleem.Omdatzo'ndier'sochtendslawaaimaakt,hebbenveelburenereenhekelaan.Enwienietfoktheeftbijde'FrieseHoenderclub'weinigtezoeken.InDuitslandgaathetanders.Daarkunnenkippenfokkersopeen'Gasamtplatz'eenhokvandegemeentehuren("vergelijkhetmeteenvolkstuin",zegtStrikwerda).Zoontstaanerookinstedelijkegebiedenplekkenwaarniemandlastvandehanenheeft.Eenanderprobleembijhetfokkenis,dathetveeltijdkost.Vooralbijjongerenontbreektdatvaak.Eenprobleembijhetfokkenisook,datdehelftvandeuitgebroedeeierenhanenzijn.
Eennieuwgegevenisdatergewerktwordtaaneennieuwekleurslag:deroodkoekoekdieeerderookvoorkwam.Strikwerdadenkt,dathetafleidtvandenoodzaakdebestaandekleurslageninvoldoendeaantalinstandtehouden.Datkostalmoeitegenoeg,vooralookomdaterbijelkekleurslagmeerderefokkersnodigzijndieerééninstandhouden.
DeorganisatieheeftveelcontactenmetdezustervereniginginDuitsland.Zolangergeenvogelgriepisendedierenoptijdwordeningeënt,werkenbeidenmeeaan(inter)nationaleshows.EvenalsaandeclubshowdieelkjaarinSneekgehoudenwordt.Dedoordeclubgeorganiseerde'jongdierendagen'trekkensteedsmeerbelangstelling.Opdelaatstgehoudendagwarenermeerdan100dieren.
OmdathetfokcentrumvandeFriesekrielenbij'ItGrieneNêstinSumaropgehevenis,wordteraangewerktdatnueenplaktegevenbijhetnieuwopterichten'FriesLandbouwmuseum'inGoutum.
FrieseDierenrassen
15
Advocaat
Benodigd:6eieren100gramsuiker5cl.brandewijn1zakjevanillesuikereenweinigzout
Deingrediëntenineenschaalvermengenenaubainmarieverwarmen.Heefthetdejuistedikte,danbrandewijntoevoegen,ineenafgeslotenpotbewaren.Indekoelkastblijftheteenaantalwekengoed.Ditiseenmildeadvocaat.Bron:J.Koopmans-Andringa
DeWetterhoun
DeFrieseWetterhounkomt,zoalsdenaamzegt,voortuitdegroepvandewaterhonden.VooroudersvanhetraskwamenvoorinEngeland.ErbestaanafbeeldingenuitdatlandwaaropWetterhounenenwetterhounachtigedierenduidelijkstaanafgebeeld.WaarschijnlijkwerdendeeersteWetterhounennaarFryslânmeegenomendoorvissersenpalinghandelarendieopEngelandvoeren.EeuwenlangwordthetdierookwelOtterhoungenoemd.Naastdeotterjachtwordthetrasgebruiktalswaakhond,verdelgervanongedierte(ratten,mollen,bunzingen)ensomsalstrekhond.DeWetterhounkomtwaarschijnlijkeerderinFryslânvoordandeStabijhoun.HetalgemeenbeelddatdeWetterhounoproept,isdatvaneenforsgebouwdehonddiezonderplompoflogtezijn,eenvierkantebouwheeft.Hetiseengedrongenhond,dieevenalsdeStabijhoungeenkeelhuidenhanglippenheeft.Wetterhounenzijnzwart,bruinoforanjemetwitteaftekening,waarbijinhetwitschimmelen/ofspikkelsmogenvoorkomen.Hetdierwordtverondersteldrustig,eigenzinnig,gereserveerdvoorvreemdeneneenidealeerfhondtezijn.DeWetterhounstaatietshogeropdepotendandeStabij.
DeWetterhounvormtmetzevenhonderd-envijftigdiereneenkleinras.Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnen'zijnerin2016500volwassenvrouwelijkedieren.Degrensvooreenaldannietveiligvoortbestaanvanzeldzamedierrassenwordtoverhetalgemeenbijhetgetalduizendgelegd.Hetisduskwetsbaar,vooralookomdathetaantalingeschrevendierenachteruitgaat.
BijdeWetterhounissindseenaantaljareneenoutcrossprojectgaande.MarjoleinRoosendaalvandeFokadviescommissievandeNVSWdaarover:Erwordteendieringekruistdatvolledigonverwantis.Omdatergefoktwordtmeteengeslotenstamboek,isdegenetischediversiteit,devariatieinerfelijkmateriaal,achteruitgegaan.Hetantwoorddatde'NederlandseVerenigingvanStabij-enWetterhounen'daaropdenkttekunnengevenishetinvoerenvanversbloed.Metgerenommeerdewetenschappersiseenplanvanaanpakopgesteld.Eind2014werdeentweetalnestengeboren,eénmeteenlabradoralsvadereneénmeteengrotepoedelalsvader.Deervaringleert,volgensdeinitiatiefnemers,datdezemethodeervoorzorgtdatervoldoendenieuwegeneninhetraswordeningebracht,terwijlnatweegeneratiesnietmeertezienzalzijndatereenanderrasisingekruist.OpdezemanierhooptmendegenetischebasisvanhetrasteverbredenzodatdeinteeltgraaddaaltendegezondheidenfertiliteitvandeWetterhounweerzalstijgen.
FrieseDierenrassen
16
SjoerdRiemersma:“IkkanmetmijnWetterhounenlezenenschrijven”
GrootvaderRiemersmaisinTerhorneberoepsvisseren-jager,alsSjoerduitBolswarderalsjongengeregeldmetpakeendiensWetterhounopuittrekt.Zoontstaatzijnliefdevoorhetras.HijheeftaleenWetterhounalshijnogmaarzeventienis.Nuheefthijaldevierdeeneendaaruitdoorhemgefoktedochter."EenWetterhounisdoorendoorbetrouwbaar,ikhoefnietopdehondteletten,hijletopmij.Zezijnwaaks.Zehebbenenormveelrust,hetzijnkalmehonden".Wetterhounenzijnookgeschiktalshuishond."Zezijnenormgesteldophunbaasenhetgezin,enverdraagzaamtegenanderedieren".Hijweetdathetdiergraagbuitenisenmetdebaasdingenonderneemt.Hetiseensterkrasmeteenonder-eneenbovenvacht."Zewordennooitkoudennat".Eenandersterkpuntisdeonverstoorbaarheidendeenormgoedeneusenhetuitstekendegeheugen.Eigenschappendie,alshetdierRiemersmabijdejachtvergezelt,goedvanpaskomen.
Hetzijnhondendievanoorsprongvrijrondliepenombunzingen,mollen,wildekattenteverjagen.RiemersmaheeftdeWetterhounjarenlangmetsuccesgebruiktalsmuskusrattenvanger.Zesvanzijncollega'shebbenerookéénaangeschaft.Hetraswordtbedreigddoorinteelt.Riemersmaisniettesprekenoverhetvoornemenomhetintekruisenmetbloedvananderehondenrassen."IkzouhetdoodzondevindenalsdeWetterhoundaardoorhaarkarakterverliest".HijdenktdathetbeteriswetterhounachtigehondenuitmetnameFryslântegebruikenomdetoekomstveiligtestellen.
FrieseDierenrassen
17
DeStabijhoun
Aandehandvaneenoudschilderijwordtbeweerd,dathetFriesehondenrasStabijhounafstamtvandeSpanjoelofSpioen,eenspanielachtigehonddiedeSpaansetroepennaarNederlandzoudenhebbengebracht.DeDrentsepatrijsendeheidewachtelzoudeningrotelijnendezelfdeafkomsteneigenschappenhebben.Derassenvertonenovereenkomsteninlippen,schofthoogte,schedel,hals,rug,voetzolen,borstenbeharing.VerondersteldwordtdatdeStabijhounalvóór1800inFryslânvoorkomt.Alsgevolgvandetoenemendevraagnaarbont,wordtdehondrond1900opgroteschaalbijdemollen-enbunzingjachtingezet.VanoudskomtdeStabijhounvooralvoorinhetFrieseWoudengebied.
DeStabijhouniswaaks,dehond"slaataan"alseenvreemdehetterreinofhethuisbetreedt.Hetiseenaanhankelijkehond,dieuitstekendineengezinpast.Hetdierishalflangharigmeteengestrektepostuureneenkarakteristiekelangestaartdietotaandehielreikt.Hetonderstedeelislichtomgebogen.Volgenseendoorde'NederlandseverenigingvoorStabij-enWetterhounen'verspreidebeschrijvingstraaltheteenverfijndeadeluitenbeschikthetoverveelkrachtenuithoudingsvermogen.Demeestvoorkomendekleuriszwartmeteenwitteaftekening,bruinmeteenwitteaftekeningkomtookvoor.Inbeidegevallenmogenerinhetwitzwarterespectievelijkbruinespikkelsvoorkomen.Jehebtookeenmengvormvanzwart-ofbruinwit,dezogenaamdeschimmels.
Inenronddeoorlogsjaren1940-1945zetteneenaantalfokkerszichinomdeStabijhounalsrashondopdekaarttekrijgen.In1947werdeenrasverenigingopgericht.In2016zijnervolgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'bijdeStabijhoun2000volwassenvrouwelijkedieren.Derisicostatusisnormaal,detrendstabiel.
Wiedeafleveringenvanhetorgaan'DeFryskehounen'vande'NederlandseVerenigingvoorStabij-enWetterhounen'doorbladert,stuitopeengrootaantaldoordeledenmetStabij-ofWetterhounenondernomenactiviteiten:clubmatches,jachthondenproeven,familiedagen,gemeenschappelijkewandelingen,tentoonstellingenenallerleitrainingen.
Bijde'NederlandseVerenigingvanStabijhounenenWetterhounen'wordtoverwogenomookbijdeStabijhountot'outcross'overtegaan.Ookdaarzijnvolgensdeinitiatiefnemersdeinteeltproblemensteedsgroteraanhetworden.
FrieseDierenrassen
18
Foto:H
endrikvanderM
eer
HendrikvanderMeer:“Ikdoeerallesvoor”
EvenalszijnzoonSjoerd,groeitHendrikvanderMeeruitSumaropmethonden.Indeherfstvan1996wordtheteenserieuzezaak.OmhetrasinstandtehoudenbesluithijtegaanfokkenmetdeStabij-pupJitskefanitFredenhof,Yfkeisheteersteresultaat.
JarenlaterlopenophetgroteerfaandeHeideraadinSumarreheidevijfglanzendeStabijhounenendriepupsrond.Yfkeisdehoogsteinrangorde,metopgehevenstaartlaatzedeanderedierenvoortdurendmerkendatzedebaasis.Sytskestaatookhaarmannetje.Marchjeisdegoedheidzelve,zijmaaktgeenruzie.Depubslerenvanhunmoedergehoorzaamtezijn.
AanhetfokkenvanStabijhounenwordenhogeeisengesteld.De'NederlandseverenigingvoorStabij-enWetterhounen'waarvanHendriklidis,verplichtjemeetedoenaaneenfokprogramma.Sindsdienweethijbijvoorbeelddatdeogenvanz'nhondendonkerenhetgebitscharendmoetzijn.Hijzorgtervoordatditinordekomt.
Dedierenmoeten,voordatjeermeemagfokken,opeenshowtweekeer'zeergoed'oféénkeer'uitmuntend'hebbenbehaald.Aandeheupenwordenookeisengesteld.Ominteelttegentegaan,moetdedekreudieerbijwordtgezochtdoordefokadviescommissiegoedgekeurdworden."ZewillenbijdeVerenigingnietdatjeereenslagnaarslaat".HijisheternietmeeeensdatdeStabijhounwordtgekruistmetanderehondenrassen.Alserdanietsmoetgebeuren,kunnenerbeter‘stabijna’s’(dievandeStabijhounafstammen)gebruiktworden.Hendrikheeftdenodigesuccessenbehaald.Optentoonstellingenbehaaldehijeen'zeergoed'.Elskeisvijfkeerreservekampioengeweest.VoorHendrikisdatniethetbelangrijkste."Ikdoeallesvoormijnhondenenkrijgerveelvoorterug".Alshijoverwathijmetzeheeftmeegemaaktaanhetwoordkomt,duurthetgeruimetijdvoordathijisuitgepraat.
FrieseDierenrassen
19
Delandgeit
DeNederlandselandgeitisnietvanFrieseoorsprong,hetdierkomtechterooknogveelindeprovincievooreneriseenactieve'Friesefokkerslub'.HetraswordtdaaromtotdeFriesediersoortengerekend.BeginvorigeeeuwwerddelandgeitvaakgekruistmetToggenburger-enSanegeiten,omdatdezemeermelkgaven.DeNederlandselandgeitheeftdaardoorophetpuntgestaanuittesterven.
Dathetrasnietgeheelverdwenenis,dankenweaandr.A.C.vanBemmeldiein1958enkelelandgeitennaar'DiergaardeBlijdorp'haalde.Nakomelingenvandezedierenwerdendoorhetvoormalige'RijksinstituutvoorNatuurbeheer'ingezetvooreenbegrazingsonderzoekinnatuurterreinen.Vanaf1971isdelandgeitenpopulatiedoorgerichtfokkenlangzaamgrotergeworden.Nederlandkentnuongeveertweeduizendgeitenenvijfhonderdbokken.
Landgeitenzijnsteviggebouwde,middelgrotegeitenmetvrijkortepoten.Zezijnoverwegendbont,metwittevlekkenindekleurenzwart,grijs,bruin,beigeofeenmengelingdaarvan.Ookkomenéénkleurigedierenvoor.Dekleurbruinisdominant,hetkruisenvaneenzwartbontebokmeteenbruinegeitlevertoverwegendbruinenakomelingenop.Debokkenvallenopdoorhunmonumentalehorensdieeenlier-,eensabel-ofeenramsvormhebben.Deramsvormkomtnogmaarweinigvoor.Degeitenhebbenveelkleinerehorens,zebuigenvrijwelrechtnaarachteren.Delandgeitwerptvoorheteerstoptwee-jarigeleeftijdmeestaltweelammeren.Hetaflammerengaatgemakkelijkendemoederzorgisgoed.
Methetoogopdetoekomstvandelandgeit,ishetvangrootbelangdatdedierenaccuraatgeregistreerdenbeoordeeldworden.In1982werdde'LandelijkeFokkersclubNederlandseLandgeit'opgericht.Zowelparticulierenalseenaantalinstanties(waaronder'Staatsbosbeheer'enkinderboerderijen)zijnbijdezeorganisatieaangesloten.Volgenseenopgavevanhet'CentrumvoorGenetischeBronnenNederland'zijnerin20161480volwassenvrouwelijkedieren.Derisicostatusisbedreigd,detrendstabiel.
FrieseDierenrassen
20
WimpydeVriesenAlbertThalenkoesterendelandgeit
Elkjaarwordtinaugustusbij'DeSpitkeet'inHarkema-Opeindedejaarlijksekeuringvande'LandgeitenFokkersclubFryslân'gehouden.Eenvoudigisdatniet:IBNnummers,vervoersbewijzen,veterinairemaatregelenenretourbewijzenzijnnodigomdeaan-enafvoervandedierenmogelijktemaken.VoorzitterWimpydeVriesisal35jaarverslingerdaanlandgeiten.Hetkaraktervandezegeiteniseigenzinning,zoheefthijervaren.Vandaardezegswijze:"Wiewilvloeken,moetgeitenhouden".Omdathijgingverhuizen,moesthijzijngeitenafstaan.Hijheeftnogeenbokdiezondertebetalendoorgeitenhoudersgebruiktkanworden.
DeVriesisnietontevredenoverhoeheterinFryslânmetdelandgeitvoorstaat.Hijvindtweldaterteweinigjongemensenbijzijnclubhoren.Datmoetveranderen.
AlbertThalen,secretarisvandeFokkersclub,begonmet'LouisvandeLindeborg'.Laterkochthij'PinkeltjevanhetNoordseVeld',eengeitdiebijStaatsbosbeheerliep.Daarbouwthijnogsteedsopvoort.DelandgeitisandersdandeSanengeit,deToggenburgerofdedwerggeit,vindtThalen.Zijngeitenzijnvrijwelnooitziek,hebbenweinigvoernodig,zijndaaromgeschiktominnatuurterreinentelopen.Geitenmelkisgeschiktvoormensenmeteenkoemelk-allergie.Hetkomtnietvaakvoordatlandgeitengemolkenworden,omvandemelkkaastemaken.Jemoeterdannogalwatvanhebben.Vooréénkilokaashebje,denktThalen,ongeveertienlitermelknodig.Landgeitenhoudenkostmoeite."Maaralsjehetervooroverhebt,danhebjeookwat."
FrieseDierenrassen
21
WerkenmethetFriesepaardopdeklassieketoer
Hetbegonalshobbyeneigenlijkishetdatnog.Naastzijnwerkzaamhedenalsbakker,exploreertAugustinusHoekstrainSibrandabuorrenmetzesFriesepaardeneenstoeterij.Als14-jarigejongenkochthijzijneerstepaardwaarmeehijmetsuccesmenwedstrijdengingrijden.Tweejaarlaterkwamereenpaardbij.Metditspanwashijookergsuccesvol.Uiteindelijkzettehijeeneigenhandels-entrainingsstalop:FriesiansforExport.
Vroegerhadjeopbijnaelkdorpeenvoermandiemetzijnpaardenbijbijzonderegelegenhedendienstdeed.Nuisdatnietmeerzo.Hethoudenvaneenstoeterij,zoalsdeHoekstra'shetdoen,isnietmeervanzelfsprekend.Koetsierszijnvaakmoeilijktevinden.Doordeinvesteringenisheteenkostbareaangelegenheid.Depaardenendekoetsmoetenerpiekfijnuitzienendusextraverzorgdengepoetstworden.Dannoghetvervoernaardeplekwaarzewordeningezet.Weerthuismoetallesopgeruimdenschoongemaaktworden.Metwachttijdenerbijgerekend,kostdateenheledag.Tochdenkthijernietaanermeetestoppen.Watalseenliefhebberijbegon,wordtmetliefdevoorhetFriesepaardvoortgezet.
JannekeHoekstra,metAugustinusgetrouwd,doetmeeaanringsteekwedstrijden.Sinds2010zijnbeideookactiefindetuigsport.Zohebbenzemeegedaanaandegroteshow'Faderpaard'enaandejubileumshowvanwegehet130-jarigbestaanvande'KoninklijkeVerenigingFriesPaardenstamboek'.Erwordtnationaaleninternationaalgereden.Augustinusverzorgtmetzijnvaderhetvervoermetrouw-entrouwkoetsen.MeteenarresleewordendewinnaarsopThialfinHeerenveendoorhemgereden.
Stoeterij
22
Friesedierenrassenop'DekemaState'
IndeomgevingvanLeeuwardenstaaneenaantalstatesdieooitdoordeFrieseadelenanderevoornamefamiliesbewoondwerden.Hetbegrip'state'slaatnietalleenophethuismaarookopdelanderijenentuinendiebijhethuishoordenendieeenbelangrijkerolspeelden.
Eénvandievoornamehuizenis'DekemaState'inJelsum.HetstatigehuiswerdvoorhetlaatstbewoonddoorhetgeslachtVanWageningen,zewoondenertot1996.Destateisnueigendomvande'StichtingDekemaState',diehetgebouwmetdeerbijhorendetuinenvoorhetpubliektoegankelijkmaakt.JekunterzienhoeeenFrieseadellijkefamiliezorond1930leefde.AlsbeheerderWimHoogendamvanplaniseenhondaanteschaffen,isdekeuzevoorhemnietmoeilijk,hetwordteenFrieseWetterhoun.
Het'Popta-slot’
WestelijkvanLeeuwardenisinMarssumhetstatige'Popta-slot'of'Heringastate'gelegen.Hetdooreengrootpubliekbezochtegebouw-met-omgevinggeefteenbeeldvanhetlevenvandeFrieselandadel.SindsjaarendagwordenerFriesehoendersgehouden.DekeuzevielopdeRoodpel.
Cultuurtoerisme
23
Op'DoniaState'vindjeFriesedierenrassen
Dedierenvankinder-enzorgboerderij'DoniaState'inStienskomenuitallewerelddelen.Minalama'smetdenamenAbeenAagje,eenreuzenslakvanmaarliefstvijftiencentimeter,zeeboe-koeienenzeldzamealbinoegelsdelenhetterreinmet'gewone'boerderijdieren.Erzijnookgeiten,schapen,konijnen,vogelsenkippen.
TotdielaatstedierenhorenookenkelevertegenwoordigersvanFriesedierenrassen.DekinderboerderijistotnutoedeenigeinFryslânwaarhieraanbewustaandachtwordtbesteed.
EendeelvandeweilandenophetzeshectaregroteterreinwordtinbeslaggenomendoorZwartblessen.Zemoetenhetopnementegenenkelebuitenlandseschapenrassen.DeveestapelomvatookeenFriespaard.Demerrieslijthaarlaatstedagenop'DoniaState'.AllangbestonddewensopdeboerderijookFriesehoendersondertebrengen.
Uiteindelijkwashetzover.EénvandekippenverblijvenwerdinbeslaggenomendooreenhaanenkippenvandekleurslagZandgele.Zoloopterookeenkoppellandgeiten.
Sinds1997biedt'DoniaState'eenvolwaardigewerkplekaanmensenmeteenbeperkingofhulpvraag.Metondersteuningvanprofessionelebegeleiderswordenallevoorkomendewerkzaamhedenindehoreca,dierenverzorgingengroenvoorzieninguitgevoerd.Dedeelnemerswordthierdooreenperspectiefgeboden.
'DoniaState'iseenwaarspeelparadijs,waarscholenengroepeninhetkadervanhunbiologielessenvanhartewelkomzijn.DoordestafwordtmateriaalontwikkeldomleerlingenkennistelatenmakenmetdeFriesedierenrassen.Hetmateriaalwordtbijbezoekenmetendoorleerlingenvanhetbasisonderwijsinpraktijkgebracht.
Kinderboerderijen
24
HistorieherleeftinHempens-Teerns
Omtevoorkomendatergebouwdwordt,scheidteenstrookagrarischgebiedhetdorpHempens-TeernsvandeLeeuwarderwijkSuderbuorren.
Vanaf2006lopendaarvaneindapriltoteindoktoberdeFrieseRoodbonte-pinkenvanSiebeReitsmauitAllingawier.Eenzestaldorpsbewonersvormende'wurkgroepkij'.Zezorgenervoordatophetterreinallesgoedverloopt.Raakteenpinkindesloot,danwordtdezeermetmanenmachtweeruitgeholpen.Eenmeidoornhaagenoudelindenmoetendeherinneringaaneenboerderijdieerstondlevendhouden.DeFrieseRoodbontendragenookaandedorpshistoriebij.
Demeestedorpsbewonerszijnblijalsdejongekoeienerinhetvoorjaarweerzijn.Alshetvriestwordthetterreiningerichtalsijsbaan.
DorpsboomgaardmetFriesedierenrassen
AlseengrondeigenaarinHantumhuizennietgoedweetaaneenweilandjemiddeninhetdorpeennieuwebestemmingtegeven,schenkthijhetaandedorpsgemeenschap.Dorpsbelangweeterwelwegmee.Geheelopeigenkrachtwordthetterreiningericht.'StichtingFruitynFryslân'helpteraanmeedaterachtentwintigtraditionelehoogstamfruitbomenwordenaangelegd.DaartussenloopteenFrieseRoodbontemethaarkalfeneenZwartblesmethaarbeidelammeren.Jammergenoegiserdooreengebrekaanvrijwilligerseeneindeaanhetprojectgekomen.
Dorpsbewoners
25
LandgoedHizzardbiedtplekaanZilverpellen
PietenMarthaKaastrauitLollumnemenenkelejarengeledenhetbesluithunmelkveebedrijftebeëindigen.GebruikmakendvandeNatuurschoonwetstichtenzeeenlandgoed.Naardebuurtschapwaarhetgelegenis,heethetHizzard.Behalvevijfdichtbijdeboerderijgelegenhectares,wordendelanderijenverkocht.Omaandevoorwaardenvoorhetinrichtenvaneenlandgoedtevoldoen,wordteengrootdeelingerichtalsnatuurgebied.OmvogelsenplantenaantetrekkenmaaktKaastraeengrotevijvermetaansluitendeenplas-drasgebied.Metdevrijkomendegrondwordteenafgegraventerphersteld.EenbelangrijkmotiefvoorKaastraisdestrengeregelgevingdiehemalsbezittervanmelkveewerdopgelegd.BijdeZilverpellendieheterfverfraaienheefthijdaargeenlastvan.MarthazouophetlandgoedookeenkoppelZwartblessenwillengaanverzorgen.Misschienkomtheternogvan.
DeStâlfandeKlinze
In1986werdinAldtsjerkdeState'DeKlinze'uit1655inzijnoorspronkelijkestaathersteld.Hetlandgoedligtineenachthectaregrootparkenbeschikteoverdestalhouderij'DestâlfandeKlinze'.Friesepaardenenantiekekoetsenstondendehotelgastentendiensteomerromantischetochtenmeetemaken.Opdestatigeoprijlaanwerdvoorgroepenvantienpersonenofmeerringstekengeorganiseerd.
Landgoederen
26
Foto:D
eKlinze
InFryslânismeerplekvoorfokcentrametdezeldzamedierenrassen
AndersdanandereprovinciesvanNederland,kentFryslânslechtsdriefokcentravoordeFriesedierenrassen.Zewordenbeidebeheerddoorde'FrieseHoenderclub'.HetenewerdingerichtvoordetwaalfkleurslagenvandegroteFriesehoenders,hetstaatbijVijversburginZwartewegsend.HetanderevervangthetvoormaligefokcentrumvoorFriesekrielenbij'ItGrieneNêst'inSumar.HetnieuwecentrumkomtwaarschijnlijkbijhetFriesLandbouwmuseuminGoutum.HetderdefokcentrumisRispensStateinIJlst,waardeFrieseRoodbontegekoesterdwordt.
InFryslânontbrekenfokcentravoordeFries-HollandseZwartbonte,detweeschapenrassen,debeidehondenrassenendelandgeit.Fokcentravoordezeldzamedierenrassenwordenerkenddoordelandelijke'StichtingZeldzameHuisdierrassen'(SZH).EenfoktechnischinspecteurvandeorganisatiebeoordeeltofeenfokcentrumbeantwoordtaandevoorwaardendiedeSZHdaarbijvoorschrijft.Elkcentrumheefthetrechtdebenaming'ErkendFokcentrumvandeStichtingZeldzameHuisdierrassen'tevoerenopwegwijzers,posters,publiciteitsmateriaal,briefpapier,enzovoort.Alservooreenofmeerrassendiehetcentrumbeheerteenstamboekoffokkersclubbestaat,dandientdeeigenaar-alsdezeeenparticulieris-hierbijaangeslotentezijn.DebeidecentrabijVijversburgenGoutumwordenbeheerddoorde'FrieseHoenderclub'.PetraBeerdabeheerthetfokcentruminIJlst.
FokcentradoendenkenaandeinOostenrijkgevestigde'ArcheHöfe'.Ookdezewerdendaaropgerichtomhetvoortbestaanvanzeldzamedierenrassenveiligtestelleneneenbreedpubliekoverditonderwerpteinformeren.EvenalsinNederland,kanzo'nboerderijeigenstreekproductenopdemarktbrengen.Vaakwordtookaandachtbesteedaandeeducatieovereenofmeerdierenrassen.Zebiedensomslogeergelegenheid.Eriseenrelatietussende'ArcheHöfe'(Fries:Arkepleatsen)methetinrichtenvaneenboerenerf,alsdaarwordtrekeninggehoudenmetdecultuurhistorischebetekenis.MartijnBroekmanvan'StichtingLandschapsbeheerFriesland'inBeetsterzwaagwildaarbijgraagadviserendoptreden.Uiteraardiserookalleredenomopeen'ArcheHof'aandachttebestedenaandeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassenenfruitrassen.Hetwachtenisopeenofmeerinitiatiefnemersdiehetoprichtenvaneen'Arkepleats'inFryslânterhandnemen.
Fokcentra
27
LinkshetvoormaligefokcentrumvoordeFriesekrielenbijItGrieneNêst.RechtshetfokcentrumvoordegrotehoendersbijVijversburg.
'Natuurmonumenten'draagtbijaanhetbehoudvandeFrieseRoodbonten
EénvandeopmerkelijkstenatuurterreinenvanonslandligttussenHarlingenenZurichvlaklangsdeN31.Hetgeraas
vanvoortsnellendeauto'slijktdevogelsinhet'HegewiersterFjild'niettederen.Steedsmeervogelswetenhetdoor'Natuurmonumenten'beheerdenatuurgebiedjevanzo'nhonderdhectaretevinden.DeFrieseRoodbontenvanMaaikeBoumauitSkuzumvindenerbuitendeherfst-enwintermaandennualdriejaareenplek.Halfaprilwordenzeergebracht,beginoktoberkomenzeterug.Maaikehoeftnietbijtevoeren.Hetgaatzoalshetmoetgaan.VrijwilligersvanNatuurmonumentenhoudeneenoogjeinhetzeil.VolgensNatuurmonumentenhoorthetbijdewerkzaamhedenvandezeorganisatiedat
aandachtaandezeldzamedierenrassenwordtbesteed.Waarmogelijkprobeertmenzeinhaarterreinenondertebrengen.DeFrieseRoodbontenpassenuitstekendinhetHegewiersterfjild.Denatuurorganisatieisbereidenkelepercelenvanintotaal3à4hectarerondomhetbeheerkantoorinEastereinaaneigenarenvanFriesveeteverpachten.
TjammeTilstrahieldalskleinejongenallandgeiten
EenkwarteeuwgeledenhieldTjammeTilstrainEernewoudeallandgeiten.Hijbegonmetafgekeurdegeiten,vandaagdedagishijeengewaardeerdlidvande'LandgeitenfokkersclubFryslân'.Zijneerstegeithieldhijineentheekist,nubrengthijzijnkoppelvaneentientallandgeitenonderineennatuurterreindathijhuurtvan'ItFryskeGea'.Landgeitenmoetenlateninententegenblauwtong,iséénvanderedenenwaaromhetaantalbijdeclubaangeslotenfokkersisteruggelopen.WerdeneropdejaarlijksekeuringinHarkemaeerdernogmeerdan200geitenaangevoerd,tegenwoordigzijndaternogongeveerhonderd.
Tilstrawaardeertdelandgeit,omdathetdierdeoorspronkelijkeeigenschappenvandezediersoortbewaardheeft.Landgeitenkunnengoedtegenalleweersomstandigheden,waardoorzeineennatuurterreinophunplekzijn.Daarvindenze,zoalsinEernewoude,diversesoortenplantenwaardoorhunvoedselgevarieerdis.Tilstramoetzijngeitenoverigenszonuendanmetwatbiksbijvoeren.Omtevoorkomendatzegebrekenaanhunpotenoplopen,laathijzijngeiteninnatteperiodenopeenhogergelegendijkgrazen.DeFokkersclubheeftoverhetalgemeenoudereleden.Tjammeiseenvandejongsten.
Natuurterreinen
28
RispensStateinIJlsthoortbij‘ZeldzaamLekker’
OnderderookvanIJlstinde'Ruiterpolder'zijnveertighectareweilandgevuldmeteenkoppelFries-Roodbontezoogkoeieneneenhoeveelheidjongvee.EerderliephierzwartbontHolstein-Friesianvee.Alsdeeigenaarzijnbedrijfbeëindigt,wordt'RispensState'doorGosseenPetraBeerdaaangekocht.Zijgeefthaarbaanalsdierenartsopenwordtboer.DoorhetoprichtenvaneenbiologischfokbedrijfgaatzezichvolledigaanhetbehoudvanhetFriesedierenraswijden.
Inmei2003komendeeerstedertigmelkkoeienophetbedrijf.Dedieren,waaronderenkele"monumentalekoeien",wordenaangekochtvaneentientalverschillendebedrijven.OmdatPetradekoeiennietwilmelken,moetereenanderebestemmingwordengezocht.DeFrieseRoodbonteiseendubbeldoelkoe,hetligtvoordehanddatzehet-naastdeverkoopvanvrouwelijkveeaanmelkveebedrijven-inhetvermarktenvanvleeszoekt.Liefhebbersvanhetras,eenfokker,eenmester,eenslagereneenkokslaandehandenineen.Zestartenhetproject:'DeFrieseRoodbontealsculinaireervaring'.Enwatblijkt?DeFrieseRoodbonteiseensuperieureleveranciervansmakelijkvlees.DoelvanhetprojectishetkoeienrasvoorFryslântebehouden.Omdattebereiken,moetjevolgensPetradeFrieseRoodbonteeconomischinteressantmaken.Hetvleesverdwijntnuzonderlabelindegrotestroom.HetbedrijfinIJlstlevertvoorhetculinaireprojecteengrootdeelvanhetslachtvee.Petra:"Watjefoktmoetjeooketen.Alsjeernietsmeedoet,verdwijnthetrasvanzelf".Petralevertvleesaanparticulierenenaanenkelerestaurants.
'RispensState'istotnutoehetenigebedrijfinFryslândathetpredikaat'ZeldzaamLekker'doordelandelijke'StichtingZeldzameHuisdierrassen'istoegekend.Zulkebedrijvenbiedenproductenofdienstenaandieverbondenzijnmetzeldzamehuisdierrassenendaarmeebijdragenaanhetinstandhoudenvandíerassen.InIJlstgaathetomeenaanbodvanvleesvandeFrieseRoodbonte.Kenmerkendisdatdeproductenzichonderscheidenvansoortgelijkeproductendoorhetverhaaldaterachterzit.Dangaathetomdesmaakofdemanierwaarophetgemaaktwordt.Bovendienmoetdeherkomstendetotstandkomingervanhelderentransparantzijn.
Vermarkten
29
SlagerMennoHoekstraproduceerteensmaakvolstukjevlees
Ongeveerdriejaargeledennemendeinitiatiefnemersvanhetproject'DeFrieseRoodbontealsculinaireervaring'contactopmetMennoHoekstrainAnjum.Hoekstraheeftinhetvoetspoorvanzijnvader,grootvaderenovergrootvaderbelangstellingvoorhetslachtenvanbijzonderekoeienrassen.MethetoogdaaropheefthijinDokkumeenkleinschaligeenmoderneslagerijingericht.
NatuurbeheerdersleverenhemslachtrijpeSchotseHooglanders,uitdeVeluwewordenWaterbuffelsaangevoerd.ZijnbelangstellinggaatookuitnaarhetslachtenvanFrieseRoodbonten.Ookvandezedierenweethijeensmaakvolstukjevleestemaken.
Anno2017slachtHoekstrahetvleesvandeRoodbontedatdoorPetraBeerdauitIJlstwordtaangeleverd.VraagenaanbodzijnvolgensHoekstrabehoorlijkinevenwicht.Zouhijmeerdierenaangevoerdkrijgen,danmoeteromdeafzettevergrotenmeerreclamewordengemaakt.Deslageristevredenoverhoehetgaat.Een
streekproductmoetexclusiefzijnènsmaakvol.Uitdereactiesleidthijafdathijzichdaarovergeenzorgenhoefttemaken.
GegaardeossenhaasvanFrieseRoodbonteinsausvaneekhoorntjesbrood
Bereidingswijze:
•Portineerdeossenhaas•Binddeossenhaasop•VacumeerdeOssenhaasmetdejusvaneekhoorntjesbroodensalie•GaardeOssehaasineenwarmwaterbadvan65graden,voor29minutenmeteenkerntemperatuurvan57/58graden•Koelterug•BakdeOssehaasvoorhetserverenvanhetgerechtnogevenopkleurenjuistetemperatuur•Snijdhierviergelijkemedaillonsvan•Serveren
Bronenfoto:HenkMarkus
Vermarkten
30
VleesvandeFries-HollandseZwartbonte
AlsNicoHooghiemsterin1971inReduzumhetbedrijfvanzijnvaderoverneemt,ziethijgeenredendeFries-HollandseZwartbonten/FryskHollânskSwartbûntendoorgangbareHolstein-Friesianstevervangen.FH-runderenproducerenalsdubbeldoelkoeienmeerenbetervlees.JekuntditzoalsbijafgedankteHolstein-Friesians',indegrotestroomlatenverdwijnen,erkanookmeerwaardeaanwordenverleenddoorhet,evenalshetvleesvandeFrieseRoodbonte,alsstreekproducttevermarkten.Eenbordaandewegverduidelijktevoorbijgangersdatzeop'HolwerdaSathe'malsensmaakvolvleesverkochten.
DoordatHooghiemsteralsbiologischeveehouderzijnkoeiennietlangeropzijngrupstalmochthouden,kwamereeneindeaanhetbedrijf.EendeelvanzijnHollands-FrieseZwartbontengingnaarde'Graasboerderij'inSondel.OmdatSjoerdDeinum,omzijnkoeienlangseenkringlooptevoerenenkostenvankrachtvoertebesparen,voerthijzijnkoeienalleenmetgrasenkuil.DeinumzochtkoeienvanhetoudeFrieserasdievanoudsaanzulkeomstandighedengewendzijn.HijlietdekoeiendiehijalhadmetspermavandeHollands-FrieseZwartbonteinsemineren.Overtienjaardenkthijkoeienmet
tachtigprocent'Friesbloed'tehebben.Hetwordendaardoordubbeldoelkoeien,waardoorzeookvleesproduceren.NuallaathijelkemaanddooreenslagerinKoudumtweekoeienslachten.Hetvleeswordtindeboerderijwinkelenaanrestaurantsverkocht.
BuurvrouwDurkjemaaktkaasvanmelkvanFriesekoeien
HetwaseenbuurmanvanDurkjeBrouwerdeKoning,diealsreclamemandenaamvanhaarbedrijf'buurvrouwDurkje,bedacht.Eenaansprekendenaamdiegoedinhetgehoorligt.Begonzein2011mettweekoeiendiemelkvoorhaarkaasleverden,in2017zijnhetertienwaarvandrieFrieseRoodbonteneneénFries-HollandseZwartbonte.Hetwordenermeer,achterdeboerderijloopthetkalfvaneenzuivereRoodbonte.In2012werdhaarbedrijfgecertificeerd.Durkjeheeft,bijgestaandoorhaarmoeder,indezesjaardatzebedrijfheeftzichzelfhetkaasmakengeleerd.ViaDeStreekboerenlangsanderekanalenvindtzedenodigeafzet.
Vermarkten
31
InKollumwordtverseschapenkaasgemaakt
InhetbeginvandejarentachtigverhuizenTheoMontsmaenzijnvrouwnaarKollumomerinhunboerderijbijKollumverseenbelegenschapenkaastemaken.Indietijdhoudthijzo'nhonderdentwintig,laterzo'ntweehonderdenvijftigFriesemelkschapen.Defamilielevertvooralaandegroothandel.Omdatdeverkoopvanhardekaasaanheteindvandejarennegentigmoeizaamverloopt,wordtvoortaannoguitsluitendversekaasgemaakt.
JaarlijksverwerktMonsmaveertigduizendlitertotbijnaevenzoveelkilo'sschapenkaas.TweekeerperweekhaalthijdemelkbijLeodeVosuitPeize.Deeiwitrijkeweiwordtopgehaalddooreenboerdieerzijnveemeevoert.
Deperiodewaarinkaaswordtgemaaktlooptvandederdeweekvanjanuaritotbeginnovember.Dekaasjeshebbenallehetzelfdeformaatvandriehonderdgram.ZewordenvijfdagenperweekdoorMonsmainplasticbakjesafgeleverd.
HetafzetgebiedisongeveerdrievierdedeelvandeprovincieFryslân.Hetzuid-westelijkgedeeltewordtbedienddoordeMiekeHaarsmauitOudega-Gaasterland.
Hetmakenvanversekaasisergbewerkelijk.Monsmaenzijnvrouwverwerkeninéénkeertweehonderdenvijftigliter.Dehoudbaarheidisachtdagen,heteindproductmoetdussnelafgezetenverkochtworden.
Alsbijhetmakenvanversekaaspasteurisatieverplichtwordt,stoppenveelkleinereproducentenhunwerkzaamheden.Monsmagaatdoor,deaanhouderwint.
Vermarkten
32
WiegerKuikenmaaktkaasmetmelkvanFriesemelkschapen
AlsveehouderSybrandKuikeninKollumerpomphetboerenbedrijfbeëindigt,neemtzoonWiegerhetroerover.Hetideeomhetanderstedoenleeftallangeretijdbijhem.Opdeeenentwintighectaregrondziethijonvoldoendemogelijkhedenvoorvoortzettingvanhetmelkveebedrijf.Eerstdenkthijaanhetopzettenvaneengeitenhouderij,omdatdeafzetmogelijkhedenopdatmomentminimaalzijn,kiesthijeenandereweg.Hijweetdatbiologischeschapenkaasbetereperspectievenbiedt:eenschapenhouderijmeteenkaasmakerijzijngeboren.
In2017houdtdekaasmakerhonderdenveertigFriesemelkschapenenenkelerammen.Delammerenvanhetvrouwelijkgeslachtzorgenvoorhetinstandhoudenvandekudde.HetFrieseMelkschaapisalsproducentvanschapenmelknietteevenaren,vindtWieger."Hetdierproduceertnegenàtienmaanden,waarvindjeeenrasdatditpresteert?"
BitterballenGrootKabel
Benodigd:200gramgaarkalfsstoofvlees350gramoudeschapenkaas60gramboter80grambloem4dlmelk1dlvochtvanhetkalfstoofvleesKleinbeetjezoutWittepeper,nootmuskaat,peterselienaarsmaakBloem,losgeklopteeiwittenenpaneermeelVoorbereiding:Snijhetkalfstoofvleesendekaasheelfijn.Maakeenrouxvandeboterendebloem.Doedekoudemelkenhetvleesvochterbijenlaatdesausgoeddikworden.Schepvervolgenshetfijngehaktevleesendekaasdoordesausenroergoedtoteenmooieragout.Laatdezehelemaalafkoelenenbewaarderagouttotgebruikindekoelkastofdiepvries.Haalderagoutvlakvoorverwerkinguitdekoelkast.Vormmetdehandenballetjes,niettedik,andersmoetenzetelangindefrituur.Zetdriebakjesklaar,éénmetbloem,éénmetlosgeklopteiwitenéénmetpaneermeel.Haaldebitterballenachtereenvolgensdoordebloem,heteiwitenhetpaneermeel.Legdegepaneerdebitterballeneenhalfuurterugindekoelkast.Bereiding:Verhitfrituurolieof-vettot180gradenc.Frituurdebitterballenongeveerdrieminutentotzegoudbruinzijn.Serveren:Laatzeevenopkeukenpapieruitlekkenenserveerzealssnackofbijgerecht.Mosterdiseenklassiekebegeleidervoorbitterballen.
Bron:GrootKabel
Vermarkten
33
Vleesvandejongelandgeit:verrassendzachtvansmaak
JorisenJannyViëtoronderhoudenrondomhunstelpboerderijtjeinPeinseenbonteboerentuin.BijhetgeheelhoorteenkuddedoorJorisverzorgdelandgeiten.Eengeitkrijgtgemiddeldtweelammeren,waarvanmeestaléénbokje.Zewordendooreenambachtelijkeslagerverwerkttotvleespakketten.
GeitenvleesisindeNederlandsekeukensnauwelijksbekend.Tochisgeitdemeestegegetenvleessoortterwereld.Meestalwordtgedachtdathetvleesvandegeittaaiis."Onzin"vindenJorisenJanny,"alsjehetmaargoedbereidt".Liefhebbersvanlamsvleesvanhetschaapzullenvolgenshenookhetvleesvandejongegeitwaarderen,desmaakisverrassendzacht.
Jorisenzijnvrouwetenhetgeitenvleeshetliefstzonderveelkruiden,omdatdandespecifiekesmaakverlorengaat.Opeennietaltehoogvuurwordendebeidenkantenvanhetvleesdichtgeschroeid,omhetdaarnametpeperenzouttebestrooien.Daarnawordt(kokend)watertoegevoegd.VervolgenslaatJannyhetvleesdrieuurvolgensdemethodevan"slowcooking"opeenzeerlaagvuurzachtworden.Zolangdevoorraadstrekt,wordtaandebezoekersvandetheetuininPeinsgeitenvleesverkocht
.
Geitenvleesmetkruidenendiversegroentes
Benodigdheden:Tweekilogeitenbout(heelofinschijven)mosterdpepermuntbladeren1teenknoflook1/2selderij2winterwortels2uien2laurierblaadjespeperzout3eetlepelzureroom
Bereiding:Degeitenboutwassenengoedafdrogen.Hetvleesmetdegekneusdemuntbladereninwrijvenendunmetmosterdbestrijken.Deboutindepanleggenenlichtbruinenaanbeidezijden.Deschoongemaakte,zeerfijngesnedengroententoevoegen,dekselopdepanenopeenzeerlaagvuurzetten.Naanderhalfuurdeboutomkerenennogeensmetgeslotenpananderhalfuurverderlatengaren.
Degeitenboutuitdepannemenenwarmhouden.Voordesaushetbraadvochtaanlengenmetwatwater,ondertussenmeteengardeflinkroeren.Desauskruidenmetzoutenpeperenvermengenmetdrieeetlepelszureroom.Hetbeenuitdeboutverwijderen(ditkanookvoordebereiding).Hetvleesinplakkensnijdenenserverenmetde(munt)saus.
Tips:*Groentendiegoedtecombinerenzijnmetgeitenvlees:wortels,sperzieboontjes,pastinaak,koolrabi.*Rozemarijngeefteenlekkeresmaakaangeitenvlees.*Hetgeitenvleesserverenmeteengroenesalademetwortel,appelenrozijnen.
Bron:JannyViëtor
Vermarkten
34
'StadsherberghetWapenvanIJlst'verwerktvleesvandeFrieseRoodbonte
ZezijnerindeStadsherbergvanIJlstmaarwattrotsop,opdekaartprijkentweegerechtenbereidmetvleesvandeFrieseRoodbonte.DatwordtdriekeerperjaarbetrokkenvanRispensStateinIJlst,waarnahetineenvrieskistwordtopgeborgen.Hetzijn:deStadsburgeropdeLunchkaartendeRunderstoofpotopdeDinerkaart.
DeStadsburgerisopgebouwduiteenroségebakkenrundvleesburgermetsla,tomaat,augurk,bacon,TynjetalerenBBQsaus,geserveerdmetfrietenfritessaus.Ingrediëntenstoofvlees:
220gramstoofvleesvandeFrieseRoodbonte;10gramkastanjechampignon(fijngesneden);25gramwitteui(inblokjesgesneden);1teentjeknoflook;25gramknolselderij(inblokjesgesneden);10gramwinterpeen;5grambosui(fijngesneden);1blaadjelaurier;1/2stkruidnagel;2grjeneverbes1mespuntjeChinesevijfkruiden;1/4flesjeTexelsskuumkoppe;50mlrodewijn;100mljus;1plakjekruidkoek(inblokjesgesneden).
Kruidhetvleesmetzoutenpeper,bakhetvervolgensaanineenpanmeteenbeetjeolie,voegdegroententoe,laathetgeheeleenbeetjedoorkoken,
voegdekruidenenknoflooktoeenblushetgeheelafmetderodewijnenTexelsskuumkoppe,voegdejustoeenlaathetstoofpotjeeenaantalurendoorkokenopzachtvuuralsdezebijnagaarisenvoegdandeblokjeskruidkoektoe.Heerlijkmetrijstengewoktegroenten.Lekkerite!
'DeMallemok'inSlotenverwerktvleesvandeFries-HollandseZwartbonte
Bijrestaurant'DeMallemok'inSlotenwordtveelgewerktmetstreekproducten.ZostaaterookeenKogelbiefstukvandehoutskoolgrillopdekaart,gemaaktmetvleesvandeFries-HollandseZwartbonte.
Deingrediëntenzijn:
-aardappelpureevanWoudgeeltjesgeleverddoorJelmerAlbadainSondel-cantharellen-bini(minibroccoli)-gebrandemais-rodewijnsaus-fregulametchinichuri-krokantjevanrodebiet-truffelaardappel
Gastronomie
35
EenkookworkshopmetproductenvanFriesedierenrassen
InRijperkerkrunnenAgedeGraafenArendDijkstraonderdebenaming'IlCasale'eenkookstudio.Zewerkenmetproductenvankleinefamiliebedrijven.HunwinkelbiedtwijnenendelicatessenuitItalië,debakermatvanSlowFood.ZonuendanverwerkenzeproductenafkomstigvandeFrieserassen.ZogebruikenzebijvoorbeeldinhunstudiobijeenkookworkshopmetdierassenvleesvandeFrieseRoodbonteenverseenhalfhardekaasvanhetFrieseMelkschaap.Latenzedaarmeeeenmaaltijdbereiden,danmakenzeondermeergebruikvanhetFrieseWoudgeeltjeendeLeverkleurigeBoon.
Eenkookworkshopbij'IlCasale'heefteenvastverloop.Bijaankomstwordteenglaswijnmetenkelehapjesgeserveerd.Vervolgenswordtdedoordebeheerderssamengesteldereceptuurdoorgenomen.Dedeelnemersgaandaningroepjeseenonderdeelvanhetmenubereiden.Naallevoorbereidingengaanzeaantafelenwordthetzelfbereidemaalgeserveerd.
Gastronomie
36
RunderlendevanFrieseRoodbonteingroenekruiden
Perpersoonca.150gramrunderlendeboterpeperenzout
Kruidenmengselbestaandeuit:1bosjepeterseliegehaktenkeletakjesfijngesnedenrozemarijnenkeletakjestijmtenenknoflook,gepletengehaktrodewijn
Bereiding:Deentrecotedroogdeppenendoorhetkruidenmengselwentelen.Daarnainietsheteboterheelkortombruinbakken/dichtschroeien,afblussenmeteenscheutrodewijn.Vervolgenslatengarenineenovenvan90graden,gedurendeca.1à1,5uur.Uitdeovernemenenhetvleesonderaluminiumfolie15minutenlatenrusten.Voorhetserverenhetvleesingelijkmatigeplakkensnijdenenkruidenmetpeperenzout.
Bron:KookstudioIlCasala-Rijperkerk
KoksleerlingenFriesePoortverwerkenproductenvandeFrieserassen
Onderwijs
37
Bij de afdeling horeca van ROC Friese Poort Drachten werken ze volgens de vijf principes van het “Dutch cuisine ”concept. Cultuur, Gezond, Natuur, Kwaliteit en Waarde. Door middel van projecten leren de studenten te werken met regionale producten. In het “proeflokaal”en restaurant NU in Drachten zijn heerlijke gerechten verkrijgbaar met ingrediënten van eigen bodem. Ook op het gebied van vlees maken de studenten gebruik van regionale producten Zo zijn ze nu aan de slag gegaan met Fries Roodbont
Ingrediënten (voor 4 personen):
240 gr runderfilet van Fries Roodbont 4 bosuitjes 1 scheutje sojasaus enkele druppels tabasco grof zout peper 4 plakken zuurdesembrood van 1/2 cm dikte 1 dl olijfolie 12 zilveruitjes op azijn 12 mini-augurkjes op azijn 12 gezouten ansjovisfilets op olie 1 limoen
Bereidingswijze
Snijd de runderfilet in blokjes van ½ cm. Snij de bosuitjes flinterdunne schuin weg. Houd enkele reepjes over voor de decoratie. Meng het vlees en de bosui met de sojasaus, tabasco, mosterd en 1 el olijfolie. Op smaak brengen met peper en zout. Goed afgedekt bewaren in de koelkast.
Steek uit de plakken brood 4 ronde vormen met behulp van een inox ring. Rooster deze in een pan op een zacht vuur in een bodem olijfolie tot ze langs beide kanten licht goudgeel gekleurd en krokant zijn.
Aflaten koelen op een rooster en daarna op keukenpapier zodat ze krokant blijven krokant blijven.
Snijd de zilveruitjes en augurkjes in tweeën en rol de ansjovisfilets op voor decoratie.
Leg de toast net niet in het midden van het bord. Verdeel daarover de tartaar. Schik er de uitjes, augurkjes, ansjovis en bosui er speels op en schaaf er limoenschil over.
SchoolkinderenmakenkennismetdeFriesedierenrassen
"Wiedejeugdheeft,heeftdetoekomst",moetenzeindertijdbij'ItGrieneNêst'inSumarhebbengedacht,toenzedaarinhetvoorjaarvan2008meteenscholenprogrammabegonnen.Doordat'ItGrieneNêst'eenanderebestemmingheeftgekregen,isdatprogrammabeëindigd.UiteraardwerddaarbijaandachtbesteedaandedaaraanwezigeFriesedierenrassen.Naeenkorteintroductieopdeboerderijvolgdenzoekopdrachten.Devoorhetprogrammagemaaktewerkbladenwerdennaderhandopschoolingevuld.Dethuisopdrachtenwerdenbijdeleerlingenthuisuitgevoerd,zodatookdeouderserbijkunnenwordenbetrokken.Hetpakketbestondbovendienuiteenintroductie-dvdeneenkwartetgewijdaandeFrieserassen.Deleerkrachtenwerdenopweggeholpenmeteenhandleidingwaarindeleeraspectenendeorganisatievaneenenanderwerduiteengezet.
Hetprogrammabestond,afhankelijkvanwatzichbijItGrieneNêstvoordeed,uiteenvoorjaars-,eenzomer-eneenherfstprogramma.Dewerkbladendieinhetvoorjaarwerdengebruikt,warengewijdaandeherkomst,deverschijningeneigenschappenvanderassen.Indezomerginghetoverdegroeiendeverzorgingvanderassen,hetherfstprogrammahadbetrekkingopdeeindproductenendegebruiksmogelijkhedenvanderassen.
Naafloopkwamendekinderenweerbijelkaarindestal,waarzemetdedoorItGrieneNêstaangesteldebegeleidergezamenlijkdeantwoordenopdevragendoornamen.
In2008werd'ItGrieneNêst'doorbijnadriehonderdkinderenbezocht.InhetFriesLandbouwmuseuminGoutumwaarmeehet'PlatformFrieserassenengewassen'gaatsamenwerken-endatondermeeruitgroeittoteeneducatiefcentrumvoordeFrieserassenengewassen-wordtdedraadweeropgepakt.
Onderwijs
38
39
UITDEPLATFORMREEKSTEBESTELLENPUBLICATIES
1.Werkenaanverscheidenheid:werkzaamhedenvanhetPlatformFrieseRassenenGewassen.Prijs:€3.50
2.DeFrieserassenengewassenengrondeigenaarsPrijs:€2.503.DeFrieserassenengewassenenreceptuur,kookkunstengastronomiePrijs:€2.504.DeFrieserassenengewassenenstreekproductenPrijs:€2.505.DeFrieserassenengewassenenruimtelijkekwaliteitPrijs:€2.506.DeFrieserassenengewassenendenatuurinclusievelandbouwPrijs:€2.507.DeFrieserassenengewassenendestads-endorpslandbouwPrijs:€2.508.DeFrieserassenengewasseneneducatiePrijs:€2.509-11Ineendrietalbrochureswordtverduidelijktomwelkerassenengewassenhetgaaten
voorbeeldengegevenvanwaternualmeegedaanwordt.Prijs:€7.50perstuk12.IneennaslagwerkwordendeFrieserassenengewassenuitgebreidbeschreven.
Prijs:€1013.In2019verschijnteenuitgebreidedocumentatiemettekstenenfoto'svanderassen.Prijs:€1514.Indepublicatie'Tidenhawwetiden'wordtdeFrieseagrarischegeschiedenisvanafheteerste
begintotdehuidigetijdbeschreven.PertijdvakwordtvermeldwelkeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassen,dierenrassenenfruitrassenzichvoordeden.Prijs:€10
15.EenglobalebeschrijvingvandelandbouwgewassencollectievanhetWerkverbandFrieseRassenenGewassen.Prijs:€5
16.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassenPrijs:€517.EenglobalebeschrijvingvandeFrieseenmetFryslânverwantefruitrassen.Prijs:€518.EenglobalebeschrijvingvandeinFryslângesignaleerdehoutigegewassenPrijs€519.HetfokkenvandeFrieseofmetFryslânverwantedierenrassen.Prijs:€520.HetwinnenvanzadenenknollenvandeFrieseenmetFryslânverwantelandbouwgewassen.
Prijs:€521.HetinstandhoudenenvermeerderenvanhetFriesefruitPrijs:€522.Eenintroductievanhetzaadvoordetetelenconsumptiegewassen.Prijs:€2.23.Eenintroductievanhetaantebiedenzaadinzakjesenzakken.Prijs:€2..24.FANFRYSLANSGRUN:Raamplanvooreengebundeldeaanpakvandepraktischeeneconomische
toepassingvandeFrieseenmetFryslânverwantedierenrassen,landbouwgewassen,fruitrassenenhoutigegewassen.Prijs:€10
BovengenoemdepublicatieskunnenmetvermeldingvandenummerswordenbestelddoorovermakenvandegenoemdebedragenopbanknummerTRIO0197646174tennamevanpenningmeesterWerkverbandFrieseRassenteBurgum.Afgezienvanhetin2019verschijnendnummer13kanhetgehelepakketdoorovermakingvan€60viahetvermeldebanknummerbesteldworden.Portokosten:€7.50.
40
www.onzestabyhoun.nl
www.dwvn.nl
www.friesehoenderclub.nl
www.nzs.nl
www.fruitynfryslan.nl
www.roodbontfriesvee.nl
www.nvsw.nl
www.werkverband-frieserassen.nl
www.landgeit.nl
www.melkschapen.nl
www.frieshollands.nl
www.szh.nl
www.zeldzamerassen.nl/zwartbles-fokkersgroep
Blijf het Platform Friese Rassen en Gewassen steunen!
www.herbariumfrisicum.nl www.vriendenvanhetoudefruit.nl
Voor€12,50abonnementsgeldinhetjaarblijftudoorhettijdschriftOERopdehoogtevanwaterzichafspeeltbijhetPlatformFrieserassenengewassen.Banknummer:NL16TRIO0197646174