FTA ช่�วยการส่�งออกของไทย จร�งหร�อไม่� ?

โดยอาช่นั�นั เกาะไพบู�ลย� คณะเศรษฐศาส่ตร�

ม่หาว�ทยาล�ยธรรม่ศาส่ตร�

เค&าโครงการนั'าเส่นัอ•ความ่ส่'าค�ญของปั*ญหา (Issues)•ว�ธ+การศ,กษา (Methodology)•ท'าไม่ปัระเทศไทยจ,งเปั-นักรณ+ศ,กษาท+.นั�า

ส่นัใจ•กรอบูแนัวค�ดทางทฤษฎี+เก+.ยวก�บู FTAs•ผลการศ,กษา•ส่ร4ปัและข&อเส่นัอแนัะ

ความ่ส่'าค�ญของปั*ญหา•ปัระเทศต�างๆ ห�นัม่าท'าข&อตกลงการค&าเส่ร+

หร�อ FTAs (Free Trade Agreements) โดยเฉพาะในัล�กษณะท+.เปั-นัทว�ภาค+ เนั�.องจากความ่ล&าช่&าในัการเปั8ดเส่ร+ตาม่กรอบูพห4ภาค+ (WTO)

•FTAs นั�าจะช่�วยผล�กด�นัให&ม่+การเปั8ดเส่ร+เร9วข,:นั

•การขยายต�วของ FTAs จะนั'าไปัส่��การเปั8ดเส่ร+การค&าโลกในัท+.ส่4ด

•FTAs เปั-นัการเปั8ดเส่ร+แบูบูเล�อกปัฎี�บู�ต� และม่+เง�.อนัไข นั�.นัค�อ เปั8ดเส่ร+ให&ก�บูปัระเทศส่ม่าช่�กเท�านั�:นั และ เฉพาะก�บูส่�นัค&าท+.ม่+การแปัรร�ปั/ผ�านัการผล�ตในัปัระเทศส่ม่าช่�กอย�างม่+นั�ยส่'าค�ญ (กฎีว�าด&วยแหล�งก'าเนั�ด หร�อ RoO)

•RoO ม่+บูทบูาทส่'าค�ญท+.ก'าหนัดว�าจะ FTA จะนั'าไปัส่�� Trade Liberalization หร�อไม่� ?

•จ'านัวนั Bilateral FTAs ท+.เพ�.ม่ข,:นัส่ร&างความ่ส่ล�บูซั�บูซั&อนั RoO ท+.ม่�กจะแตกต�างก�นัไปัตาม่แต�ละ FTA (Spaghetti Bowl Effect)

•ในัความ่เปั-นัจร�ง RoO ถู�กนั'าม่าใช่&ในัการก+ดก�นัทางการค&า

•งานัศ,กษาท+.ผ�านัม่าซั,.งม่�กจะปัระเม่�นัผลกระทบูของ FTAs โดยการท'า Policy Simulation Experiment จากแบูบูจ'าลอง GTAP ผลของRoO ไม่�ได&ถู�กรวม่เข&าไปัในัการว�เคราะห�

•Contribution ของงานัว�จ�ยฉบู�บูนั+:ต�อองค�ความ่ร�&รวม่ ค�อ ว�เคราะห�ผล FTA โดยให&ความ่ส่'าค�ญก�บูผลต�อการส่�งออก โดยผนัวกผลของ RoO เข&าม่าในัว�เคราะห�

ว�ธ+การศ,กษา•ว�เคราะห�ล�กษณะทางเศรษฐก�จของ

ปัระเทศค��ส่�ญญา FTAs ก�บูไทย•ค'านัวณด�ช่นั+ว�ดความ่ส่าม่ารถูในัการ

ปัฎี�บู�ต�ตาม่ RoO และปัระเม่�นัโอกาส่ท+. RoO จะบู�ดเบู�อนัความ่ส่าม่ารถูในัการส่�งออก

•การว�เคราะห�อ�ตราการใช่&ปัระโยช่นั� FTAs (FTA Utilization Rate)

•Firm Interview ก�บูอ4ตส่าหกรรม่ท+.ม่+การใช่&ปัระโยช่นั�จาก FTA (รถูยนัต�)

ท'าไม่ปัระเทศไทยจ,งเปั-นักรณ+ศ,กษาท+.นั�าส่นัใจ

•Classic Case ของ Export-led Growth Phenomenon

•ในัช่�วง 2- 3 ปั=ท+.ผ�านัม่าม่+ความ่กระต�อร�อร&นัในัการเจรจา FTAs อย�างม่ากเม่�.อเท+ยบูก�บูกล4�ม่ปัระเทศเพ�.อนับู&านัในัภ�ม่�ภาคเอเช่+ยตะว�นัออกเฉ+ยงใต&

•ปั*จจ4บู�นัม่+ FTAs หลายๆข&อตกลงท+.เร�.ม่บู�งค�บูใช่&ไปัแล&วระยะหนั,.ง เช่�นั AFTA FTA ไทย-จ+นั, ไทย-ออส่เตรเล+ย, ไทย-นั�วซั+แลนัด� และไทย-อ�นัเด+ย

แนัวค�ดทางทฤษฎี+เก+.ยวก�บู FTAs และผลกระทบู

•FTAs เปั-นัการเปั8ดเส่ร+แบูบูเล�อกปัฎี�บู�ต�และม่+เง�.อนัไข–เล�อกเปั8ดเฉพาะก�บูปัระเทศส่ม่าช่�กก�อให&เก�ดท�:ง

ผลการค&าขยายต�ว (Trade Creation) และเบู+.ยงเบูนัจากปัระเทศท+.ม่+ปัระส่�ทธ�ภาพนัอกส่ม่าช่�กม่าย�งปัระเทศส่ม่าช่�ก (Trade Diversion)

–เปั8ดเส่ร+เฉพาะเฉพาะก�บูส่�นัค&าท+.ม่+การแปัรร�ปั/ผ�านัการผล�ตในัปัระเทศส่ม่าช่�กอย�างม่+นั�ยส่'าค�ญ หล�กเกณฑ์�ท+.ใช่&ในัการพ�ส่�จนั�เร+ยกก�นัท�.วไปัว�า “กฎีว�าด&วยแหล�งก'าเนั�ด หร�อ RoO”

ปัระเด9นัส่'าค�ญเก+.ยวก�บู RoO

•RoO แม่&จะเปั-นัส่�.งจ'าเปั-นัเพ�.อปั@องก�นัปั*ญหาจากโครงส่ร&างภาษ+นั'าเข&าระหว�างปัระเทศส่ม่าช่�กท+.อาจล�กล�.นัระหว�างก�นัได& (Trade Deflection) แต�ในัความ่เปั-นัจร�ง หลายๆ ปัระเทศใช่& RoO ม่าเปั-นัเคร�.องม่�อก+ดก�นัทางการค&าได&

•RoO ถู�กก'าหนัดได&ในัหลายๆ ล�กษณะ เช่�นั –การก'าหนัดส่�ดส่�วนัม่�ลค�าว�ตถู4ด�บูข�:นัต'.าท+.ส่�นัค&า

นั�:นัๆ ต&องใช่&จากปัระเทศส่ม่าช่�ก (เช่�นั FTAs ไทย-อ�นัเด+ย หร�อ AFTA)

–การก'าหนัดว�าส่�นัค&าต&องม่+การเปัล+.ยนัพ�ก�ดภาษ+ (เช่�นักรณ+ FTA ไทย-นั�วซั+แลนัด� และ ไทย-ออส่เตรเล+ย )

–การก'าหนัดว�าข�:นัตอนัการผล�ตบูางข�:นัเฉพาะหร�อว�ตถู4ด�บูเฉพาะบูางรายการต&องด'าเนั�นัการหร�อม่าจากปัระเทศส่ม่าช่�กเท�านั�:นั (เช่�นั ส่�.งทอและเส่�:อผ&าในั AFTA)

•ROO ม่+โอกาส่ท+.จะแตกต�างก�นัไปัตาม่ส่�นัค&า และในัส่�นัค&าหนั,.งๆ อาจแตกต�างก�นัได&ตาม่ FTAsได& เช่�นัFTA ไทย-ออส่เตรเล+ย (Annex 4.1)

•รถูยนัต� ก'าหนัดให&ต&องม่+การเปัล+.ยนัพ�ก�ดและต&องใช่&ช่�:นัส่�วนัในัปัระเทศส่ม่าช่�กไม่�นั&อยกว�าร&อยละ 40

•ส่�.งทอ ก'าหนัดให&ต&องม่+การเปัล+.ยนัพ�ก�ด(HS6302) และต&องใช่&ช่�:นัส่�วนัในัปัระเทศ

ส่ม่าช่�กไม่�นั&อยกว�าร&อยละ 55 และต&องท'าการฟอกผ&าภายในัปัระเทศส่ม่าช่�ก

•เส่�:อผ&า ก'าหนัดให&ต&องม่+การเปัล+.ยนัพ�ก�ดและ(HS6210) ต&องใช่&ช่�:นัส่�วนัในัปัระเทศส่ม่าช่�กไม่�

นั&อยกว�าร&อยละ 55 และต&องท'าการต�ดเย9บูภายในัปัระเทศส่ม่าช่�ก

RoO ในั AFTA ก'าหนัดส่�ดส่�วนัการใช่&ว�ตถู4ด�บูในักล4�ม่

ASEAN ไม่�นั&อยกว�าร&อยละ 40 ยกเว&นัส่�.งทอและเคร�.องนั4�งห�ม่ (HS 50-63 ) ท+.ใช่&หล�ก Substantial Transformation เพ�.ม่เต�ม่

•การก'าหนัด ROO จ,งเส่ม่�อนัเหม่�อนัก�บูการบู�งค�บูว�าใช่&ช่�:นัส่�วนัจ'านัวนัหนั,.งจากปัระเทศส่ม่าช่�ก และ ‘อาจจะ’บู�ดเบู�อนัการใช่&ส่�ดส่�วนัการผล�ตจากระด�บูท+.ได&ปัระส่�ทธ�ภาพส่�งส่4ดได&

•การม่+ FTAs ไม่�ได&หม่ายความ่ว�า ผ�&ส่�งออกท4กคนัท+.จะส่�งไปัปัระเทศส่ม่าช่�กโดยใช่&ส่�ทธ�พ�เศษ(ทางภาษ+นั'าเข&า) ตาม่ FTAs เส่ม่อไปั

•การเล�อกใช่& FTAs หร�อไม่� ข,:นัอย��ก�บู1. ต&นัท4นัท+.เก�ดข,:นัจากการปัฎี�บู�ต�ตาม่ ROO

– ต&นัท4นัด&านัการปัฎี�บู�ต�ตาม่ ROO – ต&นัท4นัด&านัเอกส่าร (เช่�นั การขอใบูร�บูรอง c/o)

2. อ�ตราภาษ+ปักต�ท+.บู�งค�บูใช่& (Applied rate)

ผลการศ,กษา

ปัระเทศไทยก�บู FTAs

ปั*จจ4บู�นั 4 ข&อตกลง (AFTA, FTA ไทย-จ+นั, FTA ไทย-ออส่เตรเล+ย, FTA ไทย-นั�วซั+แลนัด�, และ FTA ไทย-อ�นัเด+ย) ท+.เร�.ม่ม่+ผลบู�งค�บูใช่& และม่+อ+กหลายๆ FTA ท+.อย��รอลงนัาม่ หร�อ อย��ระหว�างการเจรจา

FTA

ม่�ลค�าการ

ค&า(ส่�ดส่�วนั )

2001-05

ระยะทางระหว�างเม่�อง

หลวง(ก�โลเม่ตร)

อ�ตราภาษ+

ปั*จจ4บู�นั 2004 (%)

North-South FTAs

-ออสเตรเลี�ย 4,134 (2.5) 7,471 3.5

-นิ�วซี�แลีนิด์� 521(0.3) 9,738 3.1

- สหร�ฐอเมร�กา 21,834 (13.1) 14,156 2.6

- ญี่��ปุ่��นิ 30,983 (13.6) 4,606 1.6

ตารางท+. 1 ล�กษณะทางเศรษฐก�จของปัระเทศค��

ส่�ญญา FTAs ของไทย

ตารางท+. 1 (ต�อ)

FTA

ม่�ลค�าการค&า(ส่�ดส่�ว

นั )2001-

05

ระยะทางระหว�าง

เม่�องหลวง(ก�โลเม่ตร)

อ�ตราภาษ+

ปั*จจ4บู�นั 2004 (%)

South-South FTAs-ASEAN

31,764 (19) 1,385 6.5

-China12,464 (7.5) 3,299 9.1

-India1741 (1) 2,916 33.9

-Peru74

(0.04) 19,67713.6

(1999)

-Bahrain90

(0.05) 5,3607.7

(2000)

-Mexico481

(0.27) 15,73816.5

(2001)

-Chile87

(0.05) 17,6371.3

(2004)

ตารางท+. 2 ส่�ทธ�พ�เศษทางภาษ+นั'าเข&าท+.จะได&จาก

FTAs ในัปั= 2005Malaysia Indonesia Philippines Australia

Percentage share to total tariff lines (Δt)

Δt = 0 53.9 31.3 2.3 51.3

0<Δt≤5 18.3 44.1 77.5 47.6

5<Δt≤10 6.7 15.6 17.0 1.1

10<Δt≤15 10.0 8.1 8.8 0.0

15<Δt 11.1 1.0 1.7 0.0Total number of tariff lines (at 6 digit HS) 5,168 5,161 5,199 5,223

Note : Margin of tariff preference is the difference between MFN rate and preferential tariff rates in 2005.

ปัระเทศไทยเร�งเพ�.ม่ (maximize) จ'านัวนั Bilateral FTAs โดยม่�ได&พ�จารณาม่�ลค�าการค&าก�อนัท'า FTA, ม่�ได&พ�จารณาว�าเปั-นัปัระเทศในัภ�ม่�ภาคเด+ยวก�นัหร�อไม่� (Natural Trading Partners), หร�อ ส่�ทธ�พ�เศษทางภาษ+ท+.จะได&

ส่าเหต4การเร�งท'า FTA นั�าจะเกรงว�าจะเส่+ยเปัร+ยบูในัตลาดส่�งออก (ท�:งตลาดส่�งออกด�:งเด�ม่ และตลาดส่�งออกใหม่� ) แต�จากการว�เคราะห�ล�กษณะของปัระเทศค��ส่�ญญา FTAs นั�าจะเปั-นัความ่ก�งวลเก�นักว�าเหต4

โอกาส่ท+. RoO บู�ดเบู�อนัการผล�ตเพ�.อส่�งออก

•หล�กเกณฑ์�ท+.ส่ะท&อนัให&เห9นัถู,งความ่ยาก-ง�ายของการปัฎี�บู�ต�ตาม่ RoO ค�อ ระด�บูการใช่&ช่�:นัส่�วนัภายในัปัระเทศ

•ส่�นัค&าท+.ม่+การใช่&ช่�:นัส่�วนัภายในัปัระเทศม่าก จะม่+โอกาส่ผ�านั ROO ได&ง�ายกว�า

แนัวค�ดของด�ช่นั+ BL (Backward Linkage)

•พ�ฒนัาจากกรอบูแนัวค�ด Leontief Inter-industry Accounting

•ค�า BL ของอ4ตส่าหกรรม่ j ส่ะท&อนัให&เห9นัถู,งม่�ลค�าว�ตถู4ด�บูภายในัปัระเทศในัการผล�ตส่�นัค&าในัอ4ตส่าหกรรม่ j 1 หนั�วย

•ส่ม่ม่ต�ฐานั: อ4ตส่าหกรรม่ท+.ม่+ค�าด�ช่นั+ BL ส่�ง นั�าจะส่าม่ารถูปัฎี�บู�ต�ตาม่ ROO ได&ง�ายกว�าเม่�.อเท+ยบูก�บู อ4ตส่าหกรรม่ท+.ม่+ค�า BL ท+.ต'.ากว�า

•หาความ่ส่�ม่พ�นัธ�ระหว�างด�ช่นั+ BL ก�บู Export-Output Ratio (XOR) ของ 92 อ4ตส่าหกรรม่ท+.จ'าแนักตาม่ตาราง Input-output ปั= 2000

ตารางท+. 6 ด�ช่นั+ BL ก�บู XOR ของอ4ตส่าหกรรม่ไทย ปั= 2000

Simple correlation

-16%

Rank correlation

-20%

ด�ช่นั+ BL จ'าแนักตาม่ XORXOR ต�:งแต�ร&อยละ 80XOR ร&อยละ50- 80XOR ต'.ากว�าร&อยละ 50

1.531.611.70

นั�ยส่'าค�ญจากความ่ส่�ม่พ�นัธ�เช่�งผกผ�นั

ระหว�าง BL ก�บู XOR

ส่�นัค&าท+.เราผล�ตเพ�.อการส่�งออก ม่�กจะม่+การใช่&ช่�:นัส่�วนัภายในัปัระเทศต'.า ด�งนั�:นัโอกาส่ท+. RoO จะก�อให&เก�ดการบู�ดเบู�อนัการใช่&ว�ตถู4ด�บูระหว�างปัระเทศในั และนัอกส่ม่าช่�กต�อส่�นัค&าส่�งออกม่+ม่าก

ตารางท+. 4 ด�ช่นั+ช่+:ว�ดส่'าหร�บูการใช่&ปัระโยช่นั� FTAs

ของไทยในัปั= 2005Indo

Malay

PhilAust

จำ�านิวนิรายการที่��ม�การขอใบ c/o

836

1381 804 656

(ร#อยลีะต%อรายการส%งออกรวม)

25.2

33.6 24.4

18.8

ระด์�บการกระจำ�กต�วของการขอใบ c/o- Value Share of Top 10 59

50.8 62.3

76.0

- Value Share of Top 20 73

65.1 73.4

84.7

FTA utilization rate (% of export) 43

20.6 37.7

53.3

CV of FTA utilization rate (per cent)

173 184 107 214

ปัระเด9นัจาก ตารางท+. 5•ไม่�ม่+ความ่ส่�ม่พ�นัธ�ท+.ช่�ดเจนัระหว�างรายการท+.ม่+ FTA Utilization Rate และรายการส่�นัค&าส่�งออกท+.ส่'าค�ญ (ว�ดจากส่�ดส่�วนัต�อม่�ลค�าการส่�งออกรวม่ของไทยไปัย�งปัระเทศนั�:นั )

•รายการท+.ม่+ FTA Utilization Rate ส่�ง ม่�กจะเปั-นัรายการท+.ม่+ส่�ทธ�พ�เศษทางภาษ+ม่ากๆ (ความ่แตกต�างระหว�าง Applied และ Preferential Tariffs)

• HS87 ( ส่�วนัใหญ�เปั-นัรถูยนัต�ส่'าเร9จร�ปั HS8703-8704) เปั-นัรายการท+.ม่+ FTA Utilization Rate ส่�งและเปั-นัรายการส่�นัค&าส่�งออกท+.ส่'าค�ญของไทย

• ข&อม่�ลจากการส่�ม่ภาษณ� พบูว�า 1.RoO ท+.ใช่&ก�บูรถูยนัต�ในัปั*จจ4บู�นัไม่�นั�าจะส่�ง

ผลบู�ดเบู�อนั2.FTA Export Creation ย�งม่+ไม่�ม่ากนั�ก

ภาพท+. 5 ม่�ลค�าการส่�งออกรถูยนัต�ของไทยไปัออส่เตรเล+ย, 2001-05

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2001 2002 2003 2004 2005

ลี#านิเหร�ยญี่ สรอ.

ส่ร4ปัและข&อเส่นัอแนัะ•ปัระเทศไทยเร�งท'า Bilateral FTAs เพราะ

ความ่ก�งวลจะเส่+ยเปัร+ยบูในัตลาดส่�งออก (Fear of Exclusion) แต�ผลการศ,กษาช่+:ให&เห9นัว�าความ่ก�งวลนั�าจะเปั-นัความ่ก�งวลเก�นักว�าเหต4 โดยเฉพาะก�บูปัระเทศพ�ฒนัาแล&ว

•RoO ม่+แนัวโนั&ม่จะก+ดก�นัการส่�งออกของไทย เพราะส่�นัค&าส่�งออกของไทยม่+แนัวโนั&ม่ใช่&ช่�:นัส่�วนันั'าเข&าจากต�างปัระเทศม่าก และอาจไม่�ผ�านั RoO ท+.ก'าหนัดในั FTAs

• อ�ตราการใช่& FTAs ท+.ผ�านัม่าอย��ในัระด�บูต'.า และกระจ4กต�วอย��เพ+ยงไม่�ก+.อ4ตส่าหกรรม่ ด�งนั�:นั FTA Export Creation ในัภาคการส่�งออกรวม่ไม่�นั�าเก�ดอย�างม่+นั�ยส่'าค�ญ

•อ4ตส่าหกรรม่ท+.ใช่&ปัระโยช่นั�จาก FTAs ส่�ง ไม่�ใช่�ส่�นัค&าท+.ส่�งออกท+.ส่'าค�ญ ยกเว&นั กรณ+รถูยนัต� CBU

•ในัขณะท+.ผลปัระโยช่นั�จาก FTAs ย�งไม่�ช่�ดเจนั แต�ต&นัท4นัต�างๆ ท+.เก+.ยวก�บูการท'า FTAs ม่+แนัวโนั&ม่เพ�.ม่ข,:นัเร�.อยๆ โดยเฉพาะการปั*. นัทอนัความ่ก&าวหนั&าในัการเจรจา WTO