funkcjonowanie rynku transportu kolejowego w polsce w 2010 ...€¦ · jedynym segmentem rynku,...
TRANSCRIPT
FUNKCJONOWANIE RYNKU TRANSPORTU
KOLEJOWEGO W POLSCE W 2010 ROKU
Warszawa, sierpień 2011
Urząd Transportu Kolejowego Departament Regulacji Transportu Kolejowego
2
SPIS TREŚCI:
Wstęp. 2
1. Zmiany na rynku transportowym w państwach Unii Europejskiej. 4
1.1. Europejski rynek przewozów osób. 4
1.2. Europejski rynek przewozów towarowych. 8
1.3. Europejska sieć infrastruktury kolejowej. 11
2. Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku transportowym. 12
2.1. Polski rynek przewozów osób. 12
2.2. Polski rynek przewozów towarowych. 13
3. Rynek przewozów osób transportem kolejowym. 15
3.1. Struktura podmiotowa polskiego rynku przewozów osób transportem kolejowym. 15
3.2. Struktura przedmiotowa polskiego rynku przewozów osób transportem kolejowym. 20
3.3. Przewozy międzynarodowe. 23
3.4. Ocena jakości usług przewozu osób transportem kolejowym. 25
3.5. Struktura taboru będącego w dyspozycji przewoźników osób. 27
4. Rynek przewozów towarowych transportem kolejowym. 28
4.1. Struktura podmiotowa polskiego rynku przewozów towarowych. 28
4.2. Struktura przedmiotowa polskiego rynku przewozów towarowych. 31
4.3. Przewozy w komunikacji międzynarodowej. 33
4.4. Przewozy intermodalne. 35
4.5. Przewozy towarów niebezpiecznych. 38
4.6. Struktura taboru kolejowego będącego w dyspozycji przewoźników towarowych. 40
5. Rynek infrastruktury kolejowej. 41
5.1. Struktura podmiotowa rynku zarządców infrastruktury kolejowej.
41
5.2. Udostępnianie infrastruktury podmiotom świadczącym usługi przewozowe. 45
5.3. Opłaty za dostęp do infrastruktury. 47
6. Wielkość oraz wskaźniki efektywności rynku transportu kolejowego. 50
7. Licencjonowanie transportu kolejowego. 54
8. Ochrona praw pasaŜerów. 56
9. Spis tabel i infografik. 59
3
Wstęp.
PoniŜszy dokument stanowi informację obrazującą stan polskiego rynku kolejowego
w 2010 roku. Niniejsza ocena została opracowana w oparciu o wyniki analiz i badań
realizowanych na podstawie danych oraz informacji statystycznych będących
w dyspozycji Urzędu Transportu Kolejowego przekazywanych przez funkcjonujących na
rynku przedsiębiorców. Przewoźnicy i zarządcy infrastruktury, zgodnie z wymogami
art. 13 ust. 7a ustawy o transporcie kolejowym, dla celów kontroli i monitoringu
zobligowani zostali przez Prezesa UTK do udzielenia okresowych informacji z działalności
na rynku kolejowym. Dodatkowo w trakcie prowadzenia analiz i badań statystycznych
wykorzystano wtórne źródła informacji pochodzące między innymi ze zbiorów danych:
Głównego Urzędu Statystycznego, Europejskiego Urzędu Statystycznego „Eurostat”,
działających przy Komisji Europejskiej grup roboczych ds. monitorowania rynku
kolejowego i ds. organów regulacyjnych oraz europejskich organizacji zrzeszających
przedsiębiorców kolejowych: Międzynarodowego Związku Kolei (International Union of
Railways) i CER (Community of European Railway and Infrastructure Companies).
Przeprowadzona analiza przewozów pasaŜerskich wskazuje, iŜ w 2010 roku nastąpił
dalszy spadek wskaźników w tym segmencie rynku. W wolumenie przewiezionych
pasaŜerów koleją o blisko 7,6% i wykonanej pracy przewozowej o 4,1%. NaleŜy
zaznaczyć, iŜ spadek liczby przewiezionych pasaŜerów dotyczył większości gałęzi
transportowych. Jedynym segmentem rynku, który zanotował wzrost był transport
lotniczy. Pod względem liczby pasaŜerów transport kolejowy zanotował analogiczny
spadek przewozów jak w przypadku transportu drogowego, który wyniósł około 8%.
Spadek liczby pasaŜerów oraz znaczenia transportu publicznego to w dalszym ciągu
konsekwencje dynamicznego rozwoju indywidualnego transportu samochodowego.
W transporcie kolejowym dzięki rozszerzeniu ofert handlowych przewoźników,
głownie w klasie ekonomicznej, jedynym z segmentów, który zanotował nieznaczny
wzrost liczby przewiezionych osób był rynek przewozów międzywojewódzkich.
Przewieziono 50,4 mln pasaŜerów, czyli 2,1 mln więcej niŜ w roku 2009. Wzrost
przewozów w relacjach międzyregionalnych wyniósł 4,4%. Wzrost liczby przewiezionych
pasaŜerów zanotowano równieŜ w segmencie przewozów, obejmujących pociągi spółki
PKP Intercity - EuroNight i Eurocity, który wyniósł 5,2%. W dalszym ciągu spada liczba
pasaŜerów realizujących przejazdy w pociągach regionalnych – przewieziono 205,8 mln
pasaŜerów, o 9,8% mniej niŜ w 2009 roku.
Na rynku przewozów towarowych po kryzysie gospodarczym oraz po okresie
negatywnych zjawisk rynkowych, w 2010 roku zanotowano dynamiczny wzrost zarówno
przewiezionej masy towarowej o 6,15%, jak i wykonanej pracy przewozowej o 12,3%.
Dynamiczny wzrost to w głównej mierze zasługa zwiększonej wymiany handlowej
4
pomiędzy krajami, co spowodowało wzrost zapotrzebowania na usługi kolejowe
w komunikacji międzynarodowej. Ten segment rynku zanotował dynamiczny wzrost
analogicznie rzędu 30,4% przewiezionej masy towarowej i 39,7% wykonanej pracy
przewozowej. Podobnie jak w latach poprzednich, w dalszym ciągu polski transport
kolejowy opierał się głównie na przewozach towarów masowych. W 2010 roku przewóz
węgla kamiennego wyniósł 40,2% w rynku przewiezionej masy oraz 32,8% w wykonanej
pracy przewozowej.
W 2010 roku zanotowano dynamiczny wzrost przewozów kolejowych w systemie
intermodalnym. Przetransportowano 344,5 tysiąca jednostek ładunkowych o łącznej
masie 4,4 mln ton, czyli blisko 33% więcej niŜ w 2009 roku. Przy ich przewozie
przewoźnicy wykonali pracę na poziomie 1,9 mld tonokilometrów – wzrost o około 30%.
Na koniec 2010 roku udział kolei w przewozach intermodalnych, mierząc wykonaną pracą
przewozową, wyniósł niespełna 4% ogólnego wolumenu przewozów ładunków w Polsce.
Niestety w dalszym ciągu Polska w zakresie tego rodzaju przewozów plasuje się daleko
w stawce krajów europejskich. Średnia w państwach UE przy realizacji przewozów
intermodalnych oscyluje na poziomie 17,5%, a w niektórych krajach sięga 35%.
1. Zmiany na rynku transportowym w państwach Unii
Europejskiej.
Biorąc pod uwagę wykonaną przez sektor transportowy pracę przewozową, w 2009
roku zanotowano spadek zarówno w segmencie przewozów pasaŜerskich, jak
i towarowych. W przewozie osób spadek wyniósł 0,7%, co w przeliczeniu stanowiło
48 mld pasaŜerokilometrów, w przewozach towarowych – 11,2% (460 mld
tonokilometrów). PoniŜej przedstawiono szczegółową analizę przewozów w krajach UE, ze
szczególnym uwzględnieniem transportu kolejowego. Dane dotyczące poszczególnych
gałęzi transportu w krajach UE (z wyłączeniem kolei) pochodzą z 2009 roku. NaleŜy
zaznaczyć, iŜ dane obejmujące pełny okres sprawozdawczy, Europejski Urząd
Statystyczny „Eurostat” publikuje do 18 miesięcy od zakończenia pełnego roku
kalendarzowego.
1.1. Europejski rynek przewozów osób.
Lata 1995 – 2007 były okresem systematycznego wzrostu przewozów pasaŜerskich
w Europie, przy czym największą dynamikę wzrostu wykazywał transport lotniczy. Na
drugim i trzecim miejscu pod względem tempa wzrostu znajdował się: indywidualny
5
transport samochodowy oraz tramwaje i metro. Transport kolejowy zanotował w latach
1995 – 2007 wzrost na poziomie 12,5%, wyprzedzając zbiorowy transport autobusowy.
Rok 2008 przyniósł wyhamowanie tendencji wzrostowej. Znacząco spadła liczba osób
podróŜujących transportem lotniczym, przy jednoczesnym utrzymaniu poziomu
przewozów w transporcie kolejowym oraz indywidualnym samochodowym.
Rys. 1 Udział gałęzi transportu w rynku pasaŜerskim w krajach UE w 2009r.
Transport samochodowy indyw idualny
75,33%
Transport autobusowy
8,04% Transport kolejowy
6,38%
Tramwaje i metro1,40%
Transport lotniczy8,22%
Transport morski0,63%
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
Tabela 1 Udział przewozów pasaŜerskich w rynku wg pracy przewozowej w krajach UE w latach 1995 – 2009
Transport
samochodowy indywidualny
Transport autobusowy
Transport kolejowy
Tramwaje i metro
Transport lotniczy
Transport morski
Razem
1995 74,8% 9,6% 6,7% 1,4% 6,6% 0,8% 100,0%
1996 74,8% 9,5% 6,6% 1,4% 6,9% 0,8% 100,0%
1997 74,8% 9,3% 6,5% 1,4% 7,2% 0,8% 100,0%
1998 74,9% 9,3% 6,4% 1,3% 7,4% 0,8% 100,0%
1999 74,9% 9,1% 6,3% 1,3% 7,6% 0,8% 100,0%
2000 74,7% 9,0% 6,4% 1,3% 7,9% 0,7% 100,0%
2001 74,9% 8,8% 6,3% 1,3% 7,9% 0,7% 100,0%
2002 75,5% 8,8% 6,2% 1,3% 7,5% 0,7% 100,0%
2003 75,5% 8,7% 6,1% 1,3% 7,7% 0,7% 100,0%
2004 75,3% 8,5% 6,1% 1,4% 8,1% 0,7% 100,0%
2005 74,7% 8,5% 6,2% 1,3% 8,6% 0,7% 100,0%
2006 74,8% 8,2% 6,2% 1,3% 8,8% 0,6% 100,0%
2007 74,6% 8,3% 6,2% 1,3% 9,0% 0,6% 100,0%
2008 74,5% 8,3% 6,4% 1,4% 8,8% 0,6% 100,0%
2009 75,3% 8,0% 6,4% 1,4% 8,2% 0,6% 100,0%
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
6
W 2009 roku wszystkie gałęzie transportu zbiorowego zanotowały spadek.
Nieznacznie, o 3% wzrosły przewozy indywidualnym transportem samochodowym.
Ogółem, biorąc pod uwagę cały rynek transportowy, wykonano 6 347 mld
pasaŜerokilometrów, o 0,7% mniej niŜ w roku poprzednim (spadek o 48 mld pas-km).
NaleŜy zaznaczyć, iŜ na przestrzeni lat 1995-2009 wykonana przez przewoźników praca
przewozowa wzrosła o blisko 22%. Spadek ogólnego wolumenu przewozów, w tym
transportem zbiorowym był efektem kryzysu gospodarczego, który spowodował
ograniczenie zarówno wyjazdów turystycznych, jak i biznesowych. W dalszym ciągu
widać wyraźne dysproporcje pomiędzy udziałem publicznego transportu zbiorowego oraz
transportu samochodowego (indywidualnego). W 2009 roku, podobnie jak w latach
poprzednich jego udział wyniósł około 75%. Kolej utrzymała wynik na poziomie z 2008
roku, który wyniósł 6,4%. Spory spadek zanotował transport lotniczy, którego udział
zmalał z 8,8% do 8,2%.
W 2010 roku w krajach UE przewieziono koleją 7,457 mld pasaŜerów, o 2,7%
więcej niŜ w roku poprzednim. Przy realizacji przewozów wykonano pracę na poziomie
378 mld pasaŜerokilometrów (wzrost o 0,6%). Średnia odległość przewozu 1 pasaŜera
wyniosła 50,7km, tj. o 1km mniej niŜ w roku 2009. NaleŜy zaznaczyć, iŜ pasaŜerskie
przewozy kolejowe w Europie od kilkunastu lat dynamicznie rosną. W latach 2000-2010
przewieziono aŜ 1,7 mld pasaŜerów więcej, co dało wzrost na poziomie 30%. Wzrost
liczby pasaŜerów dotyczył głównie przewozów w obrębie regionów na odległościach do
50km, z tego powodu wzrost wykonanej pracy był stosunkowo niŜszy i wyniósł 20,3%.
Rys. 2 Liczba pasaŜerów w kolejowych przewozach osób w krajach UE w latach 2000 – 2010
7,4577,259
7,1217,2657,050
6,2706,408
6,3176,2105,944
5,746
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
pas
aŜe
rów
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
7
Rys. 3 Praca przewozowa w kolejowych przewozach osób w krajach UE w latach 2000 – 2010
378,09375,64372,51375,74368,14
340,93333,50
328,84328,33318,01314,29
250,0
300,0
350,0
400,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
pas
-km
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
Pomimo dynamiki wzrostowej w krajach UE, w Polsce wskaźnik ten w dalszym ciągu
spada. W 2010 roku, w porównaniu z rokiem 2000, przewozy pasaŜerskie zmniejszyły się
o ponad 25%. W tym samym okresie w całej Unii Europejskiej zanotowano blisko 20%
wzrost tego rodzaju przewozów. Na tak duŜe dysproporcje miał wpływ przede wszystkim
dynamiczny rozwój transportu indywidualnego, duŜo szybszy niŜ w krajach starej
piętnastki.
Spadek przewozów pasaŜerskich w Polsce o 4,1%, był jednym z najwyŜszych w Unii
Europejskiej. Większy zanotowały wyłącznie takie kraje jak Rumunia (11,3%) oraz Węgry
(4,1%). Spora część krajów zanotowała wzrost przewozów rzędu 2-5%, w tym
największy Litwa 5,7% oraz Wielka Brytania 5,9%.
Rys. 4 Dynamika kolejowych przewozów pasaŜerskich w krajach UE w 2010 roku
-4,4% -4,1%-3,3% -3,2%
-1,2% -1,0% -1,0% -1,0% -0,8%
0,0%1,0% 1,7% 2,0% 2,1% 2,6% 3,0% 3,1% 3,2%
5,7% 5,9%
-2,5%
-11,3%
-1,6%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
Rumuni
a
Węg
ry
Polska
Hiszp
ania
Słowenia
Bułgar
ia
Wło
chy
Szwecj
a
Estoni
a
Portu
gal ia
Holand
ia
Łotw
a
Irlandia
Czechy
Belgia
Słowa cja
Finla
ndia
Niemcy
Dania
Franc
ja
Luks
e mbur
gLi
twa
Wiel
ka B
ryta
nia
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
8
1.2. Europejski rynek przewozów towarowych.
W 2009 roku zanotowano dalszy spadek przewozów towarowych, który był
konsekwencją ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego oraz zmniejszonej wymiany
handlowej pomiędzy krajami. Ogółem w 2009 roku w całej Unii Europejskiej wykonano
3 632 miliarda tonokilometrów, o ponad 11% mniej niŜ w 2008 roku.
Rys. 5 Udział gałęzi transportu w rynku towarowym krajów UE w 2009 r.
Transport drogow y
46,56%
Transport lotniczy0,07%
Transport morski36,79%
Transport ruroci ągowy
3,30%
śegluga śródl ądowa
3,30%
Transport kolejow y
9,97%
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
Tabela 2 Udział w rynku wg pracy przewozowej w przewozach towarowych UE w latach 1995 – 2009
Transport drogowy
Transport kolejowy
śegluga śródlądowa
Transport rurociągowy
Transport morski
Transport lotniczy Razem
1995 42,1% 12,6% 4,0% 3,8% 37,5% 0,1% 100,0%
1996 42,1% 12,7% 3,9% 3,8% 37,5% 0,1% 100,0%
1997 42,2% 12,8% 4,0% 3,7% 37,2% 0,1% 100,0%
1998 42,9% 11,9% 4,0% 3,8% 37,4% 0,1% 100,0%
1999 43,5% 11,4% 3,8% 3,7% 37,5% 0,1% 100,0%
2000 43,4% 11,5% 3,8% 3,6% 37,5% 0,1% 100,0%
2001 43,9% 10,9% 3,8% 3,8% 37,6% 0,1% 100,0%
2002 44,5% 10,6% 3,7% 3,5% 37,6% 0,1% 100,0%
2003 44,5% 10,7% 3,4% 3,6% 37,7% 0,1% 100,0%
2004 45,2% 10,8% 3,6% 3,4% 37,0% 0,1% 100,0%
2005 45,5% 10,5% 3,5% 3,4% 37,0% 0,1% 100,0%
2006 45,4% 10,8% 3,4% 3,3% 37,0% 0,1% 100,0%
2007 45,9% 10,9% 3,5% 3,0% 36,7% 0,1% 100,0%
2008 46,0% 10,8% 3,5% 3,0% 36,6% 0,1% 100,0%
2009 46,6% 10,0% 3,3% 3,3% 36,8% 0,1% 100,0%
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
9
Spadek dotknął wszystkich gałęzi transportu, a najwyŜszy dotyczył transportu
drogowego, kolejowego oraz Ŝeglugi śródlądowej. Największy udział w wykonanej pracy
przewozowej w dalszym ciągu posiadał transport drogowy, który na koniec 2009 roku
wyniósł 46,6%, o 0,6% więcej niŜ w roku poprzednim. Drugi co do wielkości udział
w rynku posiadał transport morski 36,8% (wzrost o 0,2%). Udział kolei na koniec 2009
roku wyniósł 10%, tj. o 0,8% mniej niŜ w 2008 i o 2,6% mniej niŜ w 1995 roku. Spadek
dynamiki przewozów, zanotowały wszystkie gałęzie transportu, w tym transport drogowy
o blisko 20%.
W przewozach kolejowych w 2010 roku zaobserwowano pierwszy od 2006 roku
wzrost, zarówno przewiezionej masy, jak i wykonanej pracy przewozowej.
Przetransportowano 1,2 mld ton towarów i wykonano pracę na poziomie 305 mld
tonokilometrów. W porównaniu z rokiem poprzednim analogicznie o 8,2% i 10,2%
więcej. Średnia odległość przewozu jednej tony ładunku wyniosła ok. 246km
i w porównaniu z rokiem poprzednim nieznacznie wzrosła o 1,8%. W 2010 roku
uprawnionych do realizacji przewozów towarowych było 685 przewoźników kolejowych.
W porównaniu z rokiem 2009 ich liczba nieznacznie wzrosła, o około 5%. W Polsce
uprawnionych do realizacji działalności kolejowej było 71 licencjonowanych
przedsiębiorców.
Rys. 6 Liczba licencjonowanych przewoźników kolejowych rzeczy w UE – stan na koniec 2010 roku
1 1 2 3 6 9 11 13 13 13 16 20 21 23 25 29
5971
340
31 50
50
100
150
200
250
300
350
400
Finla
n dia
Irland
ia
Lukse
mburg
Portu
gal ia
Łotw
a
Słowenia
Belgia
Dania
Bułgar
ia
Fran
c ja
Estonia
Hiszpa
nia
Holandia
Szwec
ja
Słowacja
Rumun
ia
Wiel
ka B
ryta
nia
Litw
a
Węg
ry
Czech
y
Polsk a
Niemcy
/Źródło: opracowania własne UTK/
10
Rys. 7 Masa towarów w przewozach kolejowych w krajach UE
w latach 2000 – 2010
1,240
1,146
1,2711,319
1,4041,3501,3391,3221,301
1,2631,328
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
ton
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
Rys. 8 Praca przewozowa w przewozach kolejowych w krajach UE
w latach 2000 – 2010
305,27
277,00
341,36354,87
367,74351,21345,24
338,37333,97325,30
347,30
200
250
300
350
400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
tono
-km
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
W 2010 roku zanotowano odwrócenie tendencji i większość krajów Unii Europejskiej
zanotowała wzrost przewozów kolejowych. Mierzony wykonaną pracą przewozową
kształtował Polskę w stawce średnich europejskich. Podobny wynik zanotowały Niemcy,
gdzie wzrost kształtował się na poziomie 12%. Wśród wszystkich krajów europejskich
największą dynamikę wzrostową zanotowały kraje o niskim poziomie przewozów -
nieprzekraczającym kilkudziesięciu milionów ton w ciągu roku, tj. Dania – 32%,
Luksemburg – 24,6%, Słowenia 22,1% oraz Słowacja – 18,3%. Największy spadek
zanotowały takie kraje jak: Włochy – 11,2%, Łotwa 8,3% oraz Francja 6,3%.
11
Rys. 9 Dynamika przewozów towarowych w krajach UE w 2010 roku
-8,3%-6,3%
-3,3%
1,1%
8,0%9,9%
11,6%12,0%12,0%12,3%13,0%14,0%14,6%15,1%15,2%16,0%18,3%
22,1%24,6%
32,0%
5,3%
-11,2%
3,0%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
Wło
chy
Łotw
a
Fraj
ca
Wiel
ka B
rytan
ia
Bułgar
ia
Holand
ia
Belgia
Czech
y
Finlan
dia
Rumun
ia
Estoni
a
Niemcy
Polska
Li twa
Hiszpani
a
Węg
ry
Szwec ja
Portu
galia
Irland
ia
Słowac
ja
Słowenia
Luks
embu
rg
Dania
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych Komisji Europejskiej/
1.3. Europejska sieć infrastruktury kolejowej.
W 2010 roku łączna długość infrastruktury kolejowej wszystkich krajów Unii
Europejskiej wyniosła około 227,9 tysiąca kilometrów. W tej liczbie 119,8 tys.km linii
wyposaŜonych było w sieć trakcyjną. Linie zelektryfikowane stanowiły 52,6%. Polska
posiadała jedną z najdłuŜszych sieci linii kolejowych w całej UE. Polskie linie
eksploatowane stanowiły 9,1% całej sieci kolejowej w Europie. Udział linii
zelektryfikowanych wyniósł 9,9%. NajdłuŜszą infrastrukturę posiadały: Niemcy o łącznej
długości 33 708km, Wielka Brytania – 31 741km oraz Francja – 29 871km.
Rys. 10 Gęstość sieci kolejowej w państwach UE (km / 100 km²) w 2010 roku
9,44
1,93
8,49
2,74
5,98
2,92
2,72
9,17
7,18
6,64
3,09
4,53
3,03
7,32
6,14
2,21
5,73
12,9
5
1,75
1,75
4,96
11,9
9
3,69
11,5
4
6,03
5,41
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Austri
a
Be lgia
Bułgar ia
Czech
y
Dania
Eston
ia
Finlan
dia
Franc
ja
Niemc y
Grecja
Węg
ry
Irland
ia
Wło
chy
Łotw
aLitw
a
Luks
embur
g
Holand
ia
Polska
Portug
alia
Rumun
ia
Hiszp
ania
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Wie
lka B
rytani
a EU
Gęs
tość
lini
i w k
m/1
00km
2
/Źródło: opracowania własne UTK/
12
Średnia gęstość sieci kolejowej w UE w 2010 roku wyniosła 5,73km linii na 100km2
powierzchni krajów. Największą gęstość sieci posiadała Wielka Brytania 12,95km/100
km2 oraz Czechy 11,99km/100km2. Siecią o najniŜszym poziomie gęstości dysponowała
Finlandia i Estonia - 1,75km/100km2.
2. Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku transportowym.
2.1. Polski rynek przewozów osób.
W 2010 roku spadek liczby przewiezionych pasaŜerów wyniósł 7,2%. Przewieziono
838,2 mln osób, o 64,8 mln mniej niŜ w roku poprzednim. Największy spadek
odnotowano w Ŝegludze śródlądowej - 16,4%. Transportem kolejowym podróŜowało
blisko 7,6% pasaŜerów mniej, co w przeliczeniu stanowiło 21,7 mln osób. Transportem
samochodowym przetransportowano ponad 43 mln mniej, co daje spadek rzędu 7,1%.
Udział pozostałych gałęzi transportu w tym mierniku, tj. lotniczego oraz Ŝeglugi
śródlądowej, był nieznaczny i wyniósł ogółem niespełna 1%. Udział transportu
kolejowego w rynku utrzymał się na poziomie z roku 2009 i wyniósł 31,3%.
Rys. 11 Przewozy pasaŜerów transportem samochodowym i kolejowym
w latach 2001-2010
1 236,0
902,9
964,71 004,71 020,91 045,7
1 083,91 111,11 124,5
838,2
612,9664,7
718,3751,5
782,0807,3822,9815,0
898,7
569,7
332,2 304,1 282,5 271,2 257,6 262,6 278,8 292,7 284,1 262,3
200
300
400
500
600
700
800
900
1 000
1 100
1 200
1 300
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
pas
aŜe
rów
Ogółem Transport samochodow y Transport kolejow y
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych GUS/
Średnia odległość przewozu 1 pasaŜera na koniec 2010 roku wyniosła 56,6km i była
wyŜsza o 8,1km niŜ w 2001 roku. Wzrost odnotował transport samochodowy, w którym
średnia odległość przewozu wzrosła o 3,4km i wyniosła 37,9km. Średnia odległość
w transporcie kolejowym w 2010 roku oscylowała na niezmienionym poziomie rzędu
65-66km.
13
Rynek przewozów pasaŜerskich mierzony wykonaną pracą przewozową od kilku lat
charakteryzuje się tendencją spadkową. W latach 2001 – 2009 kształtował się na
poziomie kilku procent w skali roku. Wykonana przez przewoźników osób w 2010 roku
praca przewozowa wyniosła 47,4 mld pasaŜerokilometrów i w porównaniu z rokiem 2009
zmniejszyła się o 3,1 mld. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe powyŜsze dane nie uwzględniają
przewozów realizowanych w komunikacji miejskiej. Transport kolejowy odnotował spadek
na poziomie 0,7 mld, transport samochodowy o blisko 2,8 mld pasaŜerokilometrów.
Udział transportu kolejowego w rynku przewozu osób mierzony pracą przewozową
wyniósł 37,8%, ok. 1% więcej, niŜ w roku poprzednim. Największy spadek zarówno
przewiezionej liczby pasaŜerów, jak i wykonanej pracy przewozowej odnotowała Ŝegluga
śródlądowa, odpowiednio o 16,4% i 23,3%. Jedyną gałęzią transportu, która zanotowała
wzrost wykonanej pracy był transport lotniczy. Wykonano o 6,2% pasaŜerokilometrów
więcej niŜ w2009 roku. NaleŜy zaznaczyć, iŜ udział transportu lotniczego w tym mierniku
wyniósł ponad 16,5%.
Rys. 12 Praca przewozowa w transporcie samochodowym i kolejowym
w latach 2001-2010
47 43250 525
56 51258 01658 156
55 65455 51856 28256 753
59 919
21 600
24 37526 77527 35928 13029 314
30 11829 99629 29530 996
17 91818 692
22 46920 749
19 383 18 305 17 815 18 299 19 495 20 263
15 000
20 000
25 000
30 000
35 000
40 000
45 000
50 000
55 000
60 000
65 000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
pas
aŜe
roki
lom
etró
w
Ogółem Transport samochodow y Transport kolejow y
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych GUS/
2.2. Polski rynek przewozów towarowych.
W 2010 roku, przetransportowano ogółem 1,871 mld ton towarów, w tym
transportem kolejowym 257,9 mln. W dalszym ciągu dominuje transport samochodowy.
Na koniec 2010 roku jego udział w masie przewiezionych ładunków wyniósł 82,9%,
o 0,2% więcej niŜ w roku poprzednim. Udział kolei pomimo Ŝe jest nieznaczny,
w dalszym ciągu maleje. Na koniec 2010 roku wyniósł 13,8%, o 0,3% mniej niŜ rok
wcześniej. Masa surowców przetransportowanych rurociągami od kilku lat oscyluje na
14
poziomie 50-55 mln ton w skali roku. Udział Ŝeglugi śródlądowej oraz transportu
lotniczego w przewozie masy ładunkowej jest marginalny.
Rys. 13 Przewóz towarów transportem samochodowym i kolejowym
w latach 2001-2010
1 294,7
1 871,2
1 279,2 1 283,2 1 302,1
1 413,11 469,1
1 569,9
1 673,0 1 723,8
1 551,8
1 072,31 002,4 982,0 956,9
1 079,8 1 113,91 213,2
1 339,51 424,9
257,9243,0276,3293,9290,3269,4283,0241,5222,9166,9
0
400
800
1 200
1 600
2 000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
ton
Ogółem Transport samochodow y Transport kolejow y
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych GUS/
W 2010 roku nastąpił wzrost przewozów towarowych mierzony wykonaną pracą
przewozową, który wyniósł 14,8%. W wielkościach bezwzględnych oznacza to wzrost
o około 38,3 mld tonokilometrów. Najlepszy wynik osiągnął transport samochodowy,
który w 2008 roku przekroczył próg 70%, a w 2010 - 75% udziału w rynku. Udział
transportu kolejowego w dalszym ciągu spada. W 2010 roku wyniósł zaledwie 16,5%,
o 16% mniej niŜ w 2001 roku.
Rys. 14 Praca przewozowa w transporcie samochodowym i kolejowym
w latach 2001-2010
144 752 144 495152 381
188 500196 176
216 713
238 399248 420
259 098
297 425
74 403 74 679 78 160
110 481 119 740
136 416
159 527174 223
191 484
223 170
51 57053 92353 29149 66452 05349 39247 75647 91343 601 48 954
0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
ton
ikilo
met
rów
Ogółem Transport samochodow y Transport kolejow y
/Źródło: opracowania własne UTK na podstawie danych GUS/
15
W 2010 roku, w porównaniu z rokiem poprzednim, średnia odległość przewozu
1 tony ładunku transportem w Polsce wzrosła o 9km i wyniosła 159km. Ze względu na
specyfikę przewozu największą średnią odległość przewozów odnotował transport
lotniczy. Wartym odnotowania zjawiskiem jest znaczący wzrost odległości na jakie
transportowany jest ładunek w przewozach samochodowych, z 69,4km w 2001 roku do
144km w 2010 roku. W transporcie kolejowym średnia odległość przewozu 1 tony
ładunku wyniosła 190km. WydłuŜenie w porównaniu z rokiem 2009 średniej odległości
przewozu w transporcie kolejowym o 11km, spowodowane było głównie znaczącym
wzrostem zapotrzebowania na przewozy w komunikacji międzynarodowej. Przewozy te
realizowane są głównie na duŜe odległości, w 2010 roku przekraczające 300km. Dla
porównania średnia odległość w przewozach wewnątrz kraju wynosiła zaledwie 147km.
Wysoki wskaźnik odległości posiadał transport rurociągowy, w 2010 roku wyniósł 430km.
3. Rynek przewozów osób transportem kolejowym.
3.1. Struktura podmiotowa polskiego rynku przewozów osób
transportem kolejowym.
W 2010 roku kolejowe przewozy osób realizowało 13 przewoźników
normalnotorowych, w tym:
pięć spółek będących własnością samorządów lokalnych:
• Przewozy Regionalne Sp. z o. o.,
• Koleje Mazowieckie - KM Sp. z o.o.,
• Szybka Kolej Miejska Sp. z o.o. w Warszawie,
• Warszawska Kolej Dojazdowa Sp. z o.o.,
• Koleje Dolnośląskie S.A.,
trzy spółki z tzw. Grupy PKP, tj.:
• PKP Intercity S.A.,
• PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście Sp. z o.o.,
• PKP Cargo S.A. (przejazdy okazjonalne),
dwie spółki będące własnością koncernu DB:
• DB Schenker Rail Polska S.A.,
• Usedomer Bäderbahn GmbH,
oraz przedsiębiorstwa:
• Arriva RP Sp. z o.o.,
• Dolnośląskie Linie Autobusowe Sp. z o.o. (przejazdy okazjonalne),
• Freightliner PL Sp. z o.o. (przejazdy okazjonalne).
16
Trzech z ww. przedsiębiorców tj. PKP Cargo S.A., Freightliner PL Sp. z o.o. oraz
Dolnośląskie Linie Autobusowe Sp. z o.o. ograniczyły swoją działalność do okazjonalnego
wykonywania przewozów, w związku z czym ich udział w rynku przewozów pasaŜerskich
jest symboliczny. Jedynym przedsiębiorstwem, które w 2010 r. formalnie rozpoczęło
działalność była spółka Arriva RP Sp. z o.o. Dodatkowo realizację przewozów
pasaŜerskich deklarowało 17 przewoźników działających na sieci infrastruktury
wąskotorowej. Większość zrealizowanych tras stanowiły przewozy turystyczne,
uruchamiane głównie w okresie wakacyjnym. W 2010 roku przewoźnicy osób przewieźli
łącznie 262,3 mln pasaŜerów, o 21,7 mln mniej niŜ w roku poprzednim. Spadek
przewiezionej liczby pasaŜerów wyniósł 7,6%. W tym samym okresie przewoźnicy
wykonali pracę będącą iloczynem liczby pasaŜerów przewiezionych w poszczególnych
relacjach i odległości ich przejazdu równą 17 918 mln pasaŜerokilometrów (spadek
o 4,1%).
Rys. 15 Liczba pasaŜerów w Polsce w latach 1997 – 2010
262,3284,1
292,7278,8
262,6257,6
271,2282,5
304,1
413,2
360,7
332,2
200
250
300
350
400
450
1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
pas
aŜe
rów
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 16 Praca przewozowa w przewozie pasaŜerów w latach 1997 – 2010
17 91818 299
17 815
25 800
24 092
22 469
20 749
19 382
18 305
19 49520 263
18 692
16 000
18 000
20 000
22 000
24 000
26 000
1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
pas
aŜe
roki
lem
otró
w
/Źródło: opracowania własne UTK/
17
W ogólnej liczbie przewiezionych osób, 564 tys. stanowili pasaŜerowie kolei
wąskotorowych. Na sieci infrastruktury o prześwicie do 1435 mm wykonano 11,1 mln
pasaŜerokilometrów. Łącznie uruchomiono około 14,7 tysiąca tras. Średnia odległość
przewozów w tego typu przewozach wyniosła w 2010 roku 19,6km.
W 2010 roku 111,2 mln pasaŜerów podróŜowało na podstawie biletu
jednorazowego - 42,4% wszystkich zrealizowanych przejazdów. Pozostałą część
stanowiły przejazdy na podstawie biletów okresowych – 53,5% (140,4 mln pasaŜerów)
i przejazdy z realizacji umów z instytucjami oraz przejazdy bezpłatne - 4,1%.
Rys. 17 Liczba pasaŜerów z poszczególnymi rodzajami biletów w 2010 roku
okresowe normalne59 407 696
22,65%
jednorazowe ulgowe
60 402 116 23,03%
okresowe ulgowe
80 986 868 30,87%
Przewozy na podstaw ie
umów 10 591 352
4,04%
Przejazdy bezpłatne 164 565 0,06%
jednorazowe normalne 50 778 078
19,36%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 18 Udział liczby pasaŜerów w poszczególnych województwach w 2010 roku (wg liczby odprawionych pasaŜerów)
9 25
0 10
7
4 74
7 74
0
3 35
1 56
6
9 55
8 67
3
7 49
1 18
3
4 86
8 05
2
2 68
7 20
8 20 7
15 7
55
2 51
6 59
4
5 54
8 22
3 22 3
21 0
11
10 2
56 7
03
49 8
94 9
33
80 7
78 2
07
13 8
58 6
79
14 4
86 0
41
0
20 000 000
40 000 000
60 000 000
80 000 000
100 000 000
dolnoślą
skie
kujaw
sko-p
omor
skie
lubels
kie
lubus
k ie
łódzk
ie
mało
polsk
ie
maz
owieck
ie
opolsk
ie
podkarp
ackie
podlaski
e
pomorsk
ie
śląsk
ie
święt
okrz
yskie
warm
i ńsk
o-m
azur
skie
wielko
polsk
ie
zach
odn io
pom
orskie
pasaŜe
rów
/Źródło: opracowania własne UTK/
18
Biorąc pod uwagę liczbę pasaŜerów odprawionych w poszczególnych
województwach, największa rozpoczęła podróŜ w regionie mazowieckim – 80,778 mln.
Stanowiło to ponad 30% wszystkich zrealizowanych przejazdów w 2010 roku. Największy
spadek liczby pasaŜerów odnotowano w województwie dolnośląskim, gdzie wyniósł blisko
22,9%. Przewieziono 4,1 mln pasaŜerów mniej niŜ w roku 2009. Jedynym regionem,
w którym zanotowano w 2010 roku wzrost liczby przewiezionych pasaŜerów było
Mazowsze, głównie za sprawą koncentracji przewozów w aglomeracji warszawskiej oraz
skutecznym włączeniu kolei do miejskiego systemu transportowego. Łącznie spółki:
Koleje Mazowieckie, SKM Warszawa oraz WKD przetransportowały 69,5 mln pasaŜerów,
o 2,7 mln więcej niŜ przed rokiem.
W 2010 roku największy udział w rynku mierzony przewiezioną liczbą pasaŜerów
posiadały spółki samorządowe, w tym Przewozy Regionalne 43,6% oraz Koleje
Mazowieckie 20,3%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ w spółkach samorządowych, przewozy
pasaŜerów odbywają się w głównej mierze na krótkich odległościach. Średnia odległość
przewozu 1 pasaŜera wyniosła 46,4km, o 6,7km więcej niŜ w roku 2009. Udział spółki
PKP Intercity wg powyŜszego miernika wyniósł niespełna 14,1%.
Rys. 19 Udział przewoźników pasaŜerskich w rynku wg liczby pasaŜerów
w 2010 roku
Przewozy Regionalne43,62%
PKP Intercity14,13%
PKP SKM w Trójmieście
14,22% Koleje Mazowieckie
20,31% SKM Warszawa3,57%
Arriva RP / DB Schenker
0,85%
WKD2,63%
Dolnośląskie Linie Autobusowe
0,0001%
Koleje Wąskotorowe
- Razem0,21%
Pozostali normalnotorowi
0,004%
UBB0,19%
Koleje Dolnośląskie
0,26%
Inne7,72%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Mierząc wskaźnikiem wykonanej pracy przewozowej największy udział posiadały
spółki PKP Intercity 46,8% oraz Przewozy Regionalne 36,2%. Wysoki udział w rynku
wykonanej pracy przewozowej spółki PKP Intercity, to zasługa realizacji przewozów na
duŜe odległości. Średnia odległość przewozu jednego pasaŜera w tej spółce w 2010 roku
wyniosła 226km o 29,3km więcej niŜ w roku poprzednim. Rosnący w ubiegłym roku
19
udział spółki Przewozy Regionalne to zarówno efekt wysokiego udziału przewiezionych
pasaŜerów, jak i rozszerzenia oferty przewoźnika o segment przewozów dalekobieŜnych
międzywojewódzkich w ofercie „interREGIO”. Udział pozostałych spółek w wykonanej
pracy przewozowej jest nieznaczny. Poza Kolejami Mazowieckimi (10,1%) oraz PKP SKM
(4,9%) ich udział nie przekroczył 1%.
Rys. 20 Udział przewoźników pasaŜerskich w rynku wg pracy przewozowej w 2010 roku
PKP Intercity46,82%
Koleje Mazowieckie
10,15%
Inne6,81%
PKP SKM w Trójmieście
4,87%
Przewozy Regionalne36,22%
WKD0,59%
SKM Warszawa0,78%
Arriva RP / DB Schenker
0,37%
Koleje Wąskotorowe
- Razem0,06%
Dolnośląskie Linie
Autobusowe0,0001%
Pozostali Normalnotorowi
0,01%
Koleje Dolnośląskie
0,12%
UBB0,004%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Znaczna część przewozów pasaŜerskich w Polsce realizowana jest na podstawie
umów zawieranych przez organizatorów publicznego transportu kolejowego. Udział
przewozów o tym charakterze w całości pracy przewozowej osiągnął w 2010 roku
76,75%, tj. o 5% mniej niŜ rok wcześniej. W ramach umów o świadczenie usług
publicznych w 2010 roku wykonano pracę równą 13 751 mln pasaŜerokilometrów.
Rys. 21 Udział pracy przewozowej wykonanej na podstawie umów o świadczenie usług publicznych w latach 2006-2010
Rynek Ogółem
76,7
5%82,4
9%
80,4
7%
82,0
9%
81,7
1%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
2006 2007 2008 2009 2010
udzi
ał [%
]
/Źródło: opracowania własne UTK/
20
W porównaniu z rokiem poprzednim wielkość pracy przewozowej wykonanej na
podstawie umów z organizatorami zmniejszyła się o 10,8%, o 7% więcej, niŜ wyniósł
spadek pracy przewozowej ogółem. Przekazanie w grudniu 2008 roku obsługi segmentu
przewozów międzywojewódzkich spółce PKP Intercity spowodowało, Ŝe spółka znalazła
się na pierwszym miejscu pod względem zrealizowanej pracy przewozowej, wykonując
w ramach świadczenia usług publicznych 6 627 mln pasaŜerokilometrów.
Tabela 3 Świadczenie usług o charakterze uŜyteczności publicznej w 2010 roku
/Źródło: opracowania własne UTK/
Łącznie w ramach usług o charakterze uŜyteczności publicznej przewieziono 234,4
mln pasaŜerów. Długość zrealizowanych tras przez przewoźników wyniosła 130,1 mln
kilometrów. Stanowiło to udział w rynku przewozów kolejowych ogółem analogicznie
równy: 89,3% i 88,6%. Wykonywanie usług o charakterze słuŜby publicznej wiąŜe się
z subwencjami otrzymywanymi przez przewoźników z budŜetu państwa i budŜetów
samorządowych, stanowiącymi rekompensatę z tytułu wykonywania deficytowych
przewozów. Łączna wysokość dotacji wyniosła 1 414,4 mln zł i w porównaniu z rokiem
poprzednim wzrosła o 19,9%.
3.2. Struktura przedmiotowa polskiego rynku przewozów osób
transportem kolejowym.
W 2010 roku jedynym segmentem rynku, który zanotował nieznaczny wzrost liczby
przewiezionych pasaŜerów transportem kolejowym był rynek przewozów
międzywojewódzkich. Przetransportowano 50,4 mln pasaŜerów, 2,1 mln więcej niŜ
w 2009 roku. Przewozy realizowano głównie pociągami TLK „Twoje Linie Kolejowe”
w ofercie PKP Intercity oraz „interRegio” Przewozów Regionalnych. Wzrost przewozów,
w tym segmencie rynku wyniósł 4,4%. Wzrost zanotowano równieŜ w segmencie tzw.
przewozów „biznesowych”, obejmujących pociągi spółki PKP Intercity - EuroNight
Liczba przewiezionych
pasaŜerów [tys.]
Wykonana praca przewozowa [tys.pasaŜero- kilometrów]
Wykonana praca eksploatacyjna
[km]
Wartość otrzymanych
dotacji [mln zł]
Pokrycie kosztów przez
dotację
REGIONALNE
205 730,752 7 092 732,722 90 011 348 1 073,609 47,73%
MIĘDZYWOJEWÓDZKIE
26 483,446 5 993 701,700 32 855 320 262,810 24,7%
MIĘDZYNARODOWE
2 200,700 664 983,000 7 245 451 78,000 29,2%
234 414,898 13 751 417,422 130 112 119 1 414,419 39,01%
21
i Eurocity, który wyniósł 5,2%. W 2010 roku przewieziono pociągami tej kategorii 1,066
mln pasaŜerów. W dalszym ciągu spada liczba pasaŜerów realizujących przejazdy
w pociągach regionalnych. Przewieziono 205,8 mln pasaŜerów, o 9,8% mniej niŜ w 2009
roku. W dalszym ciągu wyjątkiem od tej reguły są przewozy w województwie
mazowieckim, gdzie zanotowano 4% wzrost liczby podróŜnych.
Rys. 22 Udział liczby pasaŜerów w poszczególnych pociągach (tys.pas./udział) w 2010 roku
ekspresy 129,300,05%
IC3 829,161,47%
EC,EN1 066,73 0,41%
między-wojewódzkie
osobowe i pospieszne
50 396,3919,29%
osobowe regionalne 205 831,02
78,79%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Wzrost przewozów w regionie mazowieckim w znacznej mierze związany jest ze
zwiększającą się liczbą pasaŜerów podróŜujących w obrębie aglomeracji warszawskiej.
Znaczna część klientów wybiera kolej jako alternatywną, szybszą i wygodniejszą formę
komunikacji, niŜ indywidualny drogowy środek transportu. Czynnikiem, który przedkłada
się na wzrost przewozów w regionie mazowieckim jest m.in.: stosowana w porozumieniu
z Zarządem Transportu Miejskiego oferta „wspólny bilet” na podróŜ pociągiem
i komunikacją miejską.
Rys. 23 Udział pracy przewozowej w poszczególnych pociągach (tys.pas-km/udział) w 2010 roku
EC,EN321 433,96
1,80%
IC 1 332 350,78
7,44%
ekspresy 43 614,21
0,24%
osobowe regionalne 7 112 063,50
39,72%
między- w ojewódzkie
osobow e i pospieszne 9 095 381,21
50,80%
/Źródło: opracowania własne UTK/
22
W 2010 roku, spadek wykonanej pracy przewozowej, w dalszym ciągu najbardziej
widoczny był w pociągach spółki PKP Intercity, która wykonała blisko 1 806 mln
pasaŜerokilometrów mniej niŜ przed rokiem. Największy spadek dotyczył przewozów
w pociągach ekspresowych i Intercity – 20,8% oraz międzywojewódzkich w ofercie TLK –
17,9%. Spadek liczby pasaŜerów oraz wykonanej pracy w pociągach ekspresowych
spowodowany był włączeniem przez spółkę PKP Intercity tego rodzaju pociągów do oferty
handlowej „Express Intercity”. PowyŜsze dane wykazane zostały w rubryce „IC”.
Ponad połowa wykonanej pracy przewozowej zrealizowana została w osobowych
i pospiesznych przewozach międzywojewódzkich. Łącznie wykonano 9 095 mln
pasaŜerokilometrów, o 7% więcej niŜ w 2009 roku. W kategorii pociągów osobowych
praca przewozowa była niŜsza o blisko 15%.
W segmencie przewozów regionalnych działalność realizowało 7 licencjonowanych
przewoźników. W tym segmencie rynku największy udział, pomimo spadku o ponad 6%,
w porównaniu do roku poprzedniego, posiadała spółka Przewozy Regionalne, której udział
kształtował się na poziomie – 46,7%. Na drugim miejscu pod względem wielkości
przewiezionej liczby pasaŜerów znalazła się spółka Koleje Mazowieckie – KM posiadająca
ponad 25% rynku przewozów regionalnych. Przewoźnik w porównaniu z rokiem ubiegłym
zanotował 3% wzrost przewozów.
Rys. 24 Udział przewoźników w rynku przewozów regionalnych wg liczby pasaŜerów w 2010 roku
3,35
%
18,1
2% 25,8
4%
4,54
%
1,08
%
54,1
1%
3,01
%
16,6
1% 21,2
6%
3,73
%
1,26
%
0,01
%
52,8
5%
2,90
%
16,5
6% 22,6
0%
3,77
%
1,09
%
0,24
%0,
33%
46,7
3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
PrzewozyRegionalne
WKD PKP SKM KolejeMazowieckie
SKMWarszawa
Arriva RP/DBSchenker
KolejeDolno śląskie
2008 2009 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
W segmencie międzywojewódzkim przewozy realizowało 4 przewoźników.
Największy udział posiadała spółka PKP Intercity - 66,25%. Na uwagę zasługuje wysoki
udział spółki Przewozy Regionalne (ponad 35%) głównie dzięki rozszerzeniu oferty
przewozów w pociągach „interREGIO”. Udział pozostałych przewoźników jest nieznaczny
i nie przekroczył 0,2%.
23
Rys. 25 Udział przewoźników w rynku przewozów międzywojewódzkich wg liczby pasaŜerów w 2010 roku
0,16
%
0,04
%
0,00
%
0,00
%
23,6
5%
76,3
5%
0,00
%
0,00
%
95,1
9%
4,81
%
66,2
5%
33,5
5%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Przewozy Regionalne PKP Intercity Koleje Mazowieckie A rriva RP/DB Schenker
2008 2009 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
Średnia odległość przewozu 1 pasaŜera w 2010 roku wyniosła 68,3km.
W porównaniu z rokiem poprzednim spadła o 1,1km. NaleŜy zaznaczyć, iŜ nieznacznie
zmniejszyła się średnia odległość w przewozach regionalnych o ok. 2,4km. Świadczy to
o wzroście zainteresowania przewozami w aglomeracjach głównie na krótkich
odległościach nie przekraczających 25 kilometrów.
3.3. Przewozy międzynarodowe.
W 2010 roku przewozy osób w relacjach międzynarodowych realizowało
3 przewoźników kolejowych:
• PKP Intercity S.A. – pociągi dalekobieŜne (w tym Eurocity, EuroNight);
• „Przewozy Regionalne” Sp. z o.o. – pociągi przygraniczne oraz InterRegio;
• Usedomer Badenbahn GmbH – pociągi przygraniczne w relacji Świnoujście
Centrum – granica państwa – (Albeck).
W 2010 roku w komunikacji międzynarodowej przewieziono 2,25 mln pasaŜerów,
o 238 tysięcy więcej niŜ w roku poprzednim (wzrost o 11,8%). Jednocześnie wykonano
pracę przewozową wyraŜoną w pasaŜerokilometrach równą 530,5 mln. Wzrost mierzony
tym miernikiem wyniósł 18,1%.
24
Rys. 26 Liczba pasaŜerów w komunikacji międzynarodowej w latach 2007-2010
123,
6
99,5
0,0
1 29
6,4
598,
4
1 89
4,9
552,
5
1 19
6,9
0,0
1 74
9,3
1 39
4,3
2 01
3,6
495,
8
502,
8
2 25
1,6
1 64
9,3
0
400
800
1 200
1 600
2 000
2 400
Przewozy Regionalne PKP Intercity Usedomer BaderbahnGmbH
RAZEM
tys.
pas
aŜe
rów
2007 2008 2009 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 27 Praca przewozowa w komunikacji międzynarodowej w latach 2007-2010
528
777
169
910
358
867
0
488
574
0
332
717
155
858
36 6
29
411
728
694
449
051
723
499
853
29 9
72
530
549
0
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
Przewozy Regionalne PKP Intercity Usedomer BaderbahnGmbH
RAZEM
tys.
pas
aŜe
roki
lom
etró
w
2007 2008 2009 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
Wzrost liczby pasaŜerów w latach 2009-2010, o 15,1%, był między innymi efektem
rozpoczęcia działalności niemieckiego przewoźnika UBB, który realizował przewozy
w Polsce na 1400 metrowym, zlokalizowanym w województwie zachodniopomorskim
przygranicznym odcinku linii. Ze względu na nieznaczną długość infrastruktury, po której
odbywały się przewozy, wpływ działalności tej spółki na wielkość pracy przewozowej
w Polsce jest minimalny. Udział spółki mierzony tym miernikiem nie przekroczył 0,15%.
NaleŜy zaznaczyć, iŜ udział przewiezionych pasaŜerów w komunikacji międzynarodowej
jest w dalszym ciągu marginalny. Na koniec 2010 roku wyniósł zaledwie 0,9%. Biorąc
25
pod uwagę dość duŜe odległości na jakie odbywają się przejazdy międzynarodowe, udział
w wykonanej pracy przewozowej kształtował się na poziomie 2,9%.
Rys. 28 Udział województw wg liczby pasaŜerów rozpoczynających podróŜ w relacjach międzynarodowych w 2010 roku
Inne7,11%
ZACHODNIO-POMORSKIE
15,85%
MAZOW IECKIE26,45%
PODLASKIE8,59%
ŚLĄSKIE7,28%
W IELKOPOLSKIE7,34%
PODKARPACKIE3,12%
MAŁOPOLSKIE5,67%
LUBUSKIE8,06%
LUBELSKIE7,76%
DOLNOŚLĄSKIE5,89%
OPOLSKIE0,60%
ŁÓDZKIE1,26%
POMORSKIE1,55%
ŚW IĘTOKRZYSKIE0,04%
W ARMIŃSKO-MAZURSKIE
0,26%
KUJAW SKO-POMORSKIE
0,29%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Biorąc pod uwagę miejsce rozpoczęcia podróŜy w Polsce największy odsetek
stanowiły przejazdy z województwa mazowieckiego – 26,5% oraz zachodniopomorskiego
– 15,8%. Udział pozostałych województw nie przekroczył 10%.
W 2010 roku, największa liczba pasaŜerów odbyła podróŜ w relacjach z i do
Niemiec. Analogicznie przewozy te stanowiły 57,6% oraz 52,8%. Drugim pod względem
wielkości były przejazdy do Białorusi (przyjazd – 14,9%, wyjazd – 17,5%), Ukrainę 9,4%
i 6,5% oraz Czechy 8,6% i 7,7%.
3.4. Ocena jakości usług przewozu osób transportem kolejowym.
W 2010 roku przewoźnicy uruchomili łącznie 1,501 mln tras pociągów. W tej licznie
89,1% stanowiły relacje regionalne, 7,7% międzywojewódzkie oraz 3,2%
międzynarodowe. W ogólnej liczbie uruchamianych pociągów blisko 370,9 tys. dotarła do
stacji docelowej z opóźnieniem. Największy odsetek składów opóźnionych odnotowano
w przewozach międzynarodowych – 46,2% oraz w przewozach międzywojewódzkich -
31,5%. NajniŜszy w przewozach regionalnych - 24%.
26
Tabela 4 Struktura opóźnień pociągów w 2010 roku
Liczba pociągów opóźnionych na przybyciu Nazwa
przewoźnika do 60 min.
od 61 do 119 min.
powyŜej 120 min.
Łączny czas opóźnień [godz.]
Punktualność na przybyciu
[%]
Liczba pociągów
odwołanych
Warszawska Kolej Dojazdowa 164 0 0 57,3 99,6% 55
Koleje Dolnośląskie 2 040 129 64 1 974 89,6% 1 076
Szybka Kolej Miejska 4 549 408 62 1 728,3 87,3% 301
Arriva RP 830 53 14 311 60,1% 177
Przewozy Regionalne 280 244 5 567 2 030 57 871 67,1% 18 280
DB Schenker Rail Polska 6 131 188 53 1 460 84,2% 642
UBB 421 0 0 − 97,6% 96
PKP SKM w Trójmieście 2 271 95 25 765,2 97,3% 78
Koleje Mazowieckie KM 27 914 1 446 411 11 202 86,7% 454
PKP Intercity 30 827 3 588 1 370 19 581 69,2% 0
Razem 355 391 11 474 4 029 94 949,8 74,7% 21 159
/Źródło: opracowania własne UTK/
W ogólnej liczbie składów, które nie dotarły do celu na czas, 96% stanowiły pociągi
opóźnione do 1 godziny. Łączny czas opóźnień pociągów wyniósł 94,9 tysiąca godzin, co
w przeliczeniu na 1 pociąg stanowiło ok. 15 minut. Punktualność pociągów na przybyciu
wyniosła 74,7%. Przewoźnicy w 2010 roku odwołali 21,159 tys. pociągów (1,4%
wszystkich uruchomionych). NajniŜszy wskaźnik spóźnień odnotowano w przewozach
regionalnych. Średnio pociągi docierały do stacji docelowej z 13 minutowym
opóźnieniem. W przewozach międzywojewódzkich czas ten wyniósł około 28 min.,
a w międzynarodowych 25 minut. Do analizy wskaźnika liczby oraz czasu opóźnień
przyjęto wyłącznie opóźnienia pociągów do stacji docelowej przekraczające 5 minut.
Wskaźnik punktualności na przybyciu jest ilorazem liczby pociągów, które dotarły do
stacji docelowej o czasie (w tym opóźnionych do 5 minut) i liczby wszystkich
uruchomionych pociągów przez poszczególnych przewoźników.
Łącznie przewoźnicy pasaŜerscy prowadzili 1 171 kas biletowych, z czego 83%
stanowiły kasy spółek PKP Intercity oraz Przewozy Regionalne. NaleŜy zauwaŜyć, iŜ coraz
częściej sprzedaŜ biletów realizowana jest za pośrednictwem samoobsługowych
stacjonarnych automatów biletowych. Ich łączna liczba w 2010 roku wyniosła 85 sztuk.
Dodatkowo realizowano sprzedaŜ bezpośrednio w pociągach, za pośrednictwem mobilnych
automatów biletowych (653 sztuk) oraz przenośnych terminali (1550 sztuk), głównie
27
w spółkach PKP Intercity oraz Przewozy Regionalne. Czterech przewoźników oferowało
zakup lub rezerwację biletów za pośrednictwem drogi elektronicznej.
Obecna struktura dystrybucji biletów w dalszym ciągu nie spełnia w pełni oczekiwań
klientów. DuŜym mankamentem jest brak wystarczającej liczby punktów sprzedaŜy oraz
brak moŜliwości dokonania płatności kartą. Pozytywnym aspektem jest moŜliwość zakupu
biletu oraz rezerwacji miejsc za pośrednictwem mediów elektronicznych, głównie za
pośrednictwem stron internetowych. Dodatkowo dwóch przewoźników regionalnych,
w tym Arriva RP oraz WKD Warszawa zapewniają moŜliwość zakupu biletu za
pośrednictwem telefonu komórkowego w usługach „moBILET” oraz „MPAY”. Pozytywnie
naleŜy równieŜ ocenić rozbudowę sieci stacjonarnych automatów biletowych,
ułatwiających zakup biletów głównie w ruchu regionalnym. Bardzo waŜnym elementem
obsługi pasaŜera stało się równieŜ wyposaŜenie druŜyn konduktorskich w mobilne
terminale biletowe, zapewniające zarówno sprzedaŜ biletu jak i dokonanie płatności kartą
płatniczą.
3.5. Struktura taboru będącego w dyspozycji przewoźników osób.
Analiza ilostanu taboru będącego w posiadaniu przewoźników pasaŜerskich w latach
2009-2010 wykazuje nieznaczny wzrost liczby lokomotyw (2,2%), elektrycznych zespołów
trakcyjnych (0,9%) oraz autobusów szynowych (19%). W 2010 roku w porównaniu do
roku poprzedniego nastąpił natomiast spadek liczby wagonów pasaŜerskich z 7 921 do
7 900 sztuk (-0,3%). W ogólnej liczbie uwzględniono wagony w elektrycznych zespołach
trakcyjnych, których liczba na koniec 2010 roku wyniosła 4 037 sztuk. Biorąc pod uwagę
tabor wagonowy z wyłączeniem wchodzącego w skład zespołów trakcyjnych, jego liczba
na koniec ubiegłego roku wyniosła 3 863 sztuk, czyli o około 5% mniej niŜ w roku 2009.
Biorąc pod uwagę tabor trakcyjny będący w dyspozycji przewoźników osób,
największy odsetek około 54% stanowiły lokomotywy elektryczne EU07 (168 sztuk) oraz
EP07 (157 sztuk) o prędkości konstrukcyjnej 125 km/h. W dalszym ciągu udział
lokomotyw o prędkości umoŜliwiającej realizację przewozów z prędkością 160 km/h jest
nieznaczny i wyniósł zaledwie 9,5%. Ilostan tego rodzaju taboru wyniósł 57 sztuk,
głównie serii EP05, EP08, EP09. Dodatkowo, spółka PKP Intercity dysponuje
10 lokomotywami serii EU44, umoŜliwiającymi realizację przewozów z prędkością do 230
km/h. Wśród elektrycznych zespołów trakcyjnych dominują jednostki EN57, ich łączna
liczba na koniec 2010 roku wyniosła 1 042 sztuk. Maksymalna prędkość tego typu
pojazdów trakcyjnych nie przekracza 110 km/h. Analizując ilostan wagonów pasaŜerskich
blisko 57% stanowiły wagony typu 111A i 112A pozwalające na realizację przewozów
z prędkością 120-160 km/h.
28
4. Rynek przewozów towarowych transportem kolejowym.
4.1. Struktura podmiotowa polskiego rynku przewozów
towarowych.
W 2010 roku licencjonowane przewozy towarowe realizowało 40 przedsiębiorców,
w tym na liniach normalnotorowych 39 przewoźników oraz na linii szerokotorowej
o prześwicie 1520mm jeden. Licencjonowaną działalność przewozową realizowały:
• trzy spółki tzw. Grupy PKP: PKP Cargo S.A., PKP LHS Sp. z o.o. (na wydzielonej
organizacyjnie linii szerokotorowej) oraz PKP Energetyka Sp. z o.o. (przewozy
wyłącznie na własne potrzeby utrzymaniowo-naprawcze infrastruktury
energetycznej),
• sześć spółek Grupy CTL: CTL LOGISTICS S.A., CTL Rail Sp. z o.o., CTL Train Sp.
z o.o., X-TRAIN Sp. z o.o., CTL Express Sp. z o.o., CTL Reggio Sp. z o.o.,
• sześć spółek Grupy DB Schenker: DB Schenker Rail Polska S.A., DB Schenker Rail
SPEDKOL Sp. z o.o., DB Schenker Rail Zabrze S.A., DB Schenker Rail COALTRAN
Sp. z o.o., NZTK Wola Sp. z o.o., DB Schenker Rail Rybnik S.A.,
• osiemnastu przewoźników towarowych: PUK KOLPREM Sp. z o.o., POL-MIEDŹ
TRANS Sp. z o.o., LOTOS KOLEJ Sp. z o.o., TRANSODA Sp. z o.o., KP
"KOTLARNIA" S.A., ZIK Sandomierz S.J., RAIL POLSKA Sp. z o.o., KOLEJ
BAŁTYCKA S.A., ORLEN KOL-TRANS Sp. z o.o., GATX Rail Poland Sp. z o.o.,
EURONAFT TRZEBINIA Sp. z o.o., Lubelski Węgiel Bogdanka S.A., PTK Koltar
Tarnów Sp. z o.o., STK Wrocław S.A., MAJKOLTRANS Sp. z o.o., Freightliner PL
Sp. z o.o., Hagans Logistics Sp. z o.o., ITL Polska Sp. z o.o. oraz CEMET S.A.,
• sześć spółek realizujących wyłącznie przewozy bezpośrednio związane z budową,
utrzymaniem i modernizacją infrastruktury kolejowej: DOLKOM Sp. z o.o.,
Przedsiębiorstwo Napraw Infrastruktury Warszawa Sp. z o.o., Pomorskie
Przedsiębiorstwo Mechaniczno-Torowe Sp. z o.o., PNiUIK w Krakowie Sp. z o.o.,
PRKiI Wrocław S.A., PRK KRAKÓW S.A..
Dodatkowo na liniach wąskotorowych, działalność polegającą na przewozie
towarów realizowało 6 przewoźników.
Ubiegły rok przyniósł widoczne oŜywienie na rynku kolejowych przewozów
towarowych. Łącznie w 2010 roku przetransportowano 257,9 mln ton ładunków
i wykonano pracę przewozową równą 48 954 mln tonokilometrów. W stosunku do
analogicznego okresu roku poprzedniego stanowi to wzrost przewiezionej masy ładunków
o 6,15% i pracy przewozowej wyraŜonej w tonokilometrach o 12,3%. Dynamiczny wzrost
przewozów to w głównej mierze zasługa zwiększonej wymiany handlowej pomiędzy
29
krajami, co spowodowało wzrost zapotrzebowania na usługi kolejowe w komunikacji
międzynarodowej. Ten segment rynku zanotował dynamiczny wzrost analogicznie rzędu
30,4% i 39,7%.
Rys. 29 Przewozy towarów koleją w Polsce w latach 1997 – 2010
293,9290,3
269,4
226,8
187,3166,9
222,9
241,5
283,0276,3
242,9257,9
127,9110,1142,2
153,5156,4149,9163,7161,8159,7166,6
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
ton
— grupa PKP
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 30 Praca przewozowa w transporcie towarów koleją w Polsce
w latach 1997 – 2010
48 954
43 601
51 57053 92353 291
52 05349 392
47 75647 913
54 448
68 651
49 664
46 57247 910
34 27129 946
39 209
43 55844 33143 831
47 87547 406
25 000
35 000
45 000
55 000
65 000
75 000
1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
tono
km
— grupa PKP
/Źródło: opracowania własne UTK/
W 2010 roku w dalszym ciągu dominującą pozycję na polskim rynku posiadały
spółki Grupy PKP, które przewiozły 127,9 mln ton towarów, wykonując pracę przewozową
na poziomie 34 270 mln tonokilometrów. NaleŜy zauwaŜyć, iŜ w porównaniu z rokiem
poprzednim spółki te zanotowały znaczący wzrost przewozów, analogicznie o 16,1%
i 14,4%. Na koniec 2010 roku udział tych spółek w rynku przewozowym wyniósł
odpowiednio 49,6% oraz 70%. Wśród pozostałych przewoźników największy udział
w rynku wg przewiezionej masy, jak i wykonanej pracy przewozowej, posiadały spółki
grupy kapitałowej DB Schenker. Udział ten wyniósł odpowiednio 31,6% i 7,8%.
Największy spadek przewozów w 2010 roku zanotowali przewoźnicy z Grupy
kapitałowej CTL. Przetransportowali ponad milion ton mniej niŜ przed rokiem (-5,9%).
Spadek pracy przewozowej przekroczył 10%. Spadek przetransportowanej masy dotyczył
równieŜ spółek Grupy DB Schenker. W 2010 roku wyniósł 6,9%. Przewieziono 6 mln ton
30
mniej niŜ w 2009 roku. W dalszym ciągu dynamiczny wzrost przewozów notują spółki
realizujące wyłącznie przewozy w określonym segmencie rynku lub powiązane kapitałowo
z firmami produkcyjnymi. Jednym z przykładów jest spółka Lotos Kolej, realizująca
przewozy paliw oraz wyrobów pochodzących z ropy naftowej. Spółka przewiozła w 2010
roku o 40,4% większą masę ładunków i wykonała pracę o 38,3% większą niŜ w roku
2009. Na uwagę zasługuje fakt, iŜ po okresie spadków w latach 2003-2009 udziałów
spółek Grupy PKP, w roku 2010 nastąpiło odwrócenie tej tendencji. W 2010 roku
spółki zwiększyły wolumen przewozów, jak i udział w rynku zarówno w masie
przetransportowanych ładunków, jak i wykonanej pracy przewozowej, analogicznie
o 4,3% i 1,3%. Dynamiczny wzrost zanotowała spółka PKP LHS realizująca przewozy na
organizacyjnie wyodrębnionej linii szerokotorowej. W porównaniu z rokiem 2009 wzrost
przewozów wyniósł ponad 50%. Spółka zwiększyła udział w rynku do 3,3% (wg masy)
oraz 5,6% (wg pracy).
Dynamiczny wzrost udziałów w rynku notuje spółka Lotos Kolej, główny gracz na
rynku przewozów paliw oraz produktów rafinacji ropy naftowej. Spółka przewiozła
8,5 mln ton towarów i wykonała 3,4 mld tonokilometrów. Na koniec 2010 roku uzyskała
3,3% udział w rynku przewiezionej masy i blisko 7% mierzonego wykonaną pracą netto.
Rys. 31 Udział przewoźników w rynku wg masy przewiezionych ładunków
w 2010 roku
Inne12,63%
Pol-Mied ź Trans1,77%
Freightliner PL1,22%
KP Kotlarnia1,23%
Pozostali4,07%
Rail Polska1,04%
Lotos Kolej3,29%
Grupa CTL6,18%
Grupa DB Schenker31,61%
Grupa PKP49,58%
/Źródło: opracowania własne UTK/
31
Rys. 32 Udział przewoźników w rynku wg pracy przewozowej w 2010 roku
Inne8,27% Rail Polska
0,93%
Pol-Mied ź Trans1,43% KP Kotlarnia
0,22%
Freightliner PL1,46%
Pozostali4,22%Lotos Kolej
6,98%
Grupa DB Schenker7,82%
Grupa CTL6,92%
Grupa PKP70,01%
/Źródło: opracowania własne UTK/
4.2. Struktura przedmiotowa polskiego rynku przewozów
towarowych.
Polski transport kolejowy to w dalszym ciągu przewozy surowców m.in. węgla
kamiennego 40,2% (całości przewiezionej masy ładunków) oraz rud metali, wyrobów
górnictwa i kopalnictwa, w tym kruszyw piasku i Ŝwiru 18,5%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ udział
tych ładunków w transporcie kolejowym dynamicznie spada. Według przeprowadzonych
analiz struktury masy ładunków przewoŜonych polskim transportem kolejowym,
w dalszym ciągu najwyŜszy udział posiadał przewóz węgla kamiennego. NaleŜy
zaznaczyć, iŜ przewozy tego surowca zanotowały spory spadek. W 2010 roku
przetransportowano 103,7 mln ton węgla, o 17,6 mln mniej niŜ przed rokiem. Spory
spadek dotyczył równieŜ przewozów kruszyw, piasku, Ŝwiru – blisko 48%.
Największą dynamikę wzrostową mierzoną przewiezioną masą ładunków,
w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego, zanotowały przewozy drewna
i wyrobów pochodnych – 31%, produktów rolnictwa – 27%, w tym zbóŜ 32%, produktów
chemicznych – 19% oraz rud metali – 18%. Biorąc pod uwagę wskaźniki pracy
przewozowej największą pracę wykonali przewoźnicy wykonujący przewóz węgla
kamiennego, brunatnego, ropy i gazu – 33,8% (16,5 mld tonokilometrów) oraz rud
metali i produktów górnictwa i kopalnictwa 25,4% (12,4 mld tonokilometrów).
Największy wzrost wykonanej pracy odnotowano w przewozach rud Ŝelaza – 50,6%,
produktów rolnictwa – 39,1%, pustych opakowań – 33,7%, rud metali produktów
górnictwa i kopalnictwa – 26,5%, produktów chemicznych – 19,9%.
32
Rys. 33 Udział % w przewozie grup towarowych w 2010 roku
0,04%
40,20%
0,00%
0,05%
0,00%
0,00%
3,20%
0,05%
25,37%
6,30%
0,54%
0,00%
0,91%
15,71%
10,52%
6,45%
0,40%
0,00%
0,00%
1,73%
49,74%
18,53%
3,67%
5,78%
0,47%
0,55%
10,36%
6,32%
3,77%
1,57%
1,19%
0,31%
3,10%
0,38%
0,03%
1,75%
0,16%
0,03%
1,30%
6,49%
5,26%
2,42%
1,91%
3,98%
0,08%
0,06%
0,37%
0,04%
2,91%
1,42%
2,29%
0,41%
33,83%
32,77%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Produkty rolnictwa
w tym zbo Ŝa
Węgiel kamienny, brunatny, ropa, gaz
w tym w ęgiel kamienny
Rudy metali, produkty górnictwa i kopalnictwa
w tym rudy Ŝelaza
w tym kruszyw o, piasek, Ŝwir, gliny
Produkty spo Ŝywcze
Wyroby w łókiennicze i odzie Ŝ, skóry
Drewno wyroby z drewna i korka
Koks, brykiety
w tym produkty rafinacji ropy naftowej
Chemikalia, produkty chemiczne
Surowce niemetaliczne
w tym cement, wapno, gips
w tym pozostałe materiały budow lane
Metale, w yroby metalowe
Maszyny, urz ądzenia, sprz ęt elektroniczny
Sprzę t transportowy
Meble, pozostałe wyroby gotowe
Surowce wtórne, odpady komunalne
Przesyłki listowe oraz paczki
Puste opakowania
Ładunki nieb ędące przedmiotem handlu
Towary mieszane, bez spo Ŝywczych
Towary nieidentyfikow alne
Pozostałe tow ary
masa
praca
/Źródło: opracowania własne UTK/
33
4.3. Przewozy w komunikacji międzynarodowej.
W 2010 roku międzynarodowe przewozy ładunków koleją realizowało
15 licencjonowanych przewoźników. W 2010 roku w relacjach międzynarodowych
przewieziono ogółem 68,3 mln ton masy ładunkowej i wykonano pracę przewozową na
poziomie 21 mld tonokilometrów. Ten segment rynku zanotował dynamiczny wzrost
analogicznie rzędu 30,4% i 39,7%. Ponad 53% komunikacji międzynarodowej stanowiły
ładunki z importu. W dalszym ciągu zwraca uwagę bardzo niski poziom przewozów
w relacjach tranzytowych i to pomimo dogodnego połoŜenia geograficznego Polski. Udział
tego segmentu rynku w przewozach międzynarodowych masy towarowej wyniósł
zaledwie 7%, a w całym rynku kolejowym niespełna 2%.
Rys. 34 Udział przewozów międzynarodowych wg masy i pracy przewozowej
w 2010 roku
14,10%10,44%
1,96%
17,98% 18,83%
6,12%
73,51%
57,07%
0%
20%
40%
60%
80%
przewozy wewn ątrz kraju import eksport tranzyt
wg masy
wg pracy przewozowej
/Źródło: opracowania własne UTK/
W 2010 roku największy wzrost zanotował tranzyt, mierzony przewiezioną masą –
55,6% oraz wykonaną pracą przewozową – 43,4%. Dynamiczny wzrost zanotowały
równieŜ przewozy koleją w eksporcie i imporcie odpowiednio o: 33,4% i 45,3% oraz
25,4% i 33,2%. Przewozy kolejowe realizowane w relacjach wewnątrz kraju, odnotowały
w analogicznym okresie nieznaczny spadek. Przewieziono 1 mln ton mniej niŜ przed
rokiem, spadek o 0,5% i wykonano pracę mniejszą o 623 mln tonokilometrów, spadek
o 2,2%.
Największą masę ładunków przewieziono w imporcie – 36,3 mln ton, co stanowiło
53,2% przewozów w relacjach międzynarodowych. Zdecydowanie najgorszy wynik
zanotował tranzyt. Przewieziono w tych relacjach zaledwie 5 mln ton ładunków.
Największą pracę przewozową wykonano w eksporcie – 9,2 mld tonokilometrów,
co stanowiło 43,9% oraz imporcie - 41,9%.
34
W tym segmencie rynku, w dalszym ciągu najwyŜszy udział posiadały spółki grupy
PKP, który od kilku lat oscyluje na poziomie 85-90%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ udział
przewoźników spoza grupy PKP w ostatnich latach znacząco się nie zmienił. W 2010 roku
wyniósł 86,3% wg masy oraz 88,9% wg pracy. Wśród pozostałych przewoźników
największą część rynku posiadały spółki grup kapitałowych CTL i DB Schenker,
analogicznie 4,7%, 4,2% i 3,7% i 2,7% oraz Lotos Kolej 1,7% i 2,2%. Udział pozostałych
spółek nie przekroczył 1%.
Rys. 35 Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2010 roku
(wg masy)
PKP Cargo73,95%
PKP LHS12,41%
Inne13,64%
Grupa DB3,73%
Grupa CTL4,71%
LOTOS KOLEJ1,76% RAIL POLSKA
1,00%
KOLEJ BAŁTYCKA0,66%
ITL Polska0,69%
Freightliner0,91%
EURONAFT0,18%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 36 Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2010 roku
(wg pracy)
PKP Cargo75,89%
PKP LHS13,04%
Inne11,08%
Grupa DB2,72%
Grupa CTL4,22%
LOTOS KOLEJ2,22%
RAIL POLSKA0,51%
KOLEJ BAŁTYCKA0,73%
ITL Polska0,35%
Freightliner0,19%
EURONAFT0,13%
/Źródło: opracowania własne UTK/
Analizując strukturę przedmiotową w przewozach międzynarodowych, naleŜy
zwrócić uwagę na znaczący udział przewozów węgla kamiennego. W 2010 roku
35
przetransportowano łącznie 22,7 mln ton tego ładunku, z czego blisko 12,1 mln stanowił
import głównie z Rosji oraz krajów Europy Wschodniej. Pozostałą część stanowił eksport
głównie do Niemiec. W tym segmencie rynku w dalszym ciągu dominują przewozy
surowców, głównie węgla, koksu, rud metali, produktów górnictwa i kopalnictwa. Ich
udział to blisko 75%. Udział przewozu ładunków wysokoprzetworzonych oraz ładunków
drobnicowych jest nadal nieznaczny.
Rys. 37 Struktura towarów transportowanych w komunikacji
międzynarodowej w 2010 roku
2,2
2%
1,2
6%
12,
08%
3,4
7%
10,7
1%
5,03
%
6,5
7%
2,90
%
8,0
9% 11,1
4%
4,04
%
2,40
%
0,95
%
10,1
3%
2,6
1%
14,1
2%
4,5
2% 7,18
%
1,47
%
8,77
% 12,4
9%
3,2
5%
33,2
8%
31,3
2%
0%
10%
20%
30%
40%
zbo Ŝa drewno ikorek
artykułyspo Ŝywcze
węgielkamienny
węgielbrunatny
wyroby zropy
naftowej
rudy Ŝelaza rudy metali wyrobymetalowe
minerały chemikalia pozostałe
/Źródło: opracowania własne UTK/
Największymi partnerami Polski w wymianie handlowej pozostają Niemcy, Rosja,
Ukraina oraz Czechy. Z tego powodu równieŜ udział przewozów kolejowych w tych
kierunkach jest najwyŜszy. Przewozy pomiędzy Polską i Niemcami stanowiły około 25%
ogólnego wolumenu przewozów przez granice. W 2010 roku pomiędzy tymi krajami
przewieziono blisko 16 mln ton ładunków, wykonując pracę przewozową równą 5,3 mld
tonokilometrów. W przewozach dominował eksport, który stanowił w wykonanej pracy
blisko 62%. W przewozach pomiędzy Polską oraz Rosją i Ukrainą dominował eksport,
który stanowił blisko 95%. Przewozy z tych krajów to głównie transport węgla
kamiennego, rud Ŝelaza i minerałów. Spory udział posiadały przewozy przez granicę
południową, głównie do Czech i Słowacji. Udział tych krajów w przewozach wyniósł 12%.
4.4. Przewozy intermodalne.
W 2010 roku przewozy intermodalne realizowało 5 licencjonowanych przewoźników.
Przewieziono łącznie 4,4 mln ton ładunków i wykonano pracę przewozową równą 1 888
mln tonokilometrów. W porównaniu z rokiem poprzednim stanowiło to wzrost przewozów,
analogicznie o 32,9% oraz o 30,3%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ pomimo tak duŜego wzrostu
przewozów ładunków wysokoprzetworzonych w 2010 roku, w dalszym ciągu nie udało się
36
wg masy
PKP LHS 2,32%
DB Schenker Rail Polska
0,86%
CTL Express 0,79%
LOTOS Kolej 24,41%
PKP CARGO 71,62%
wg pracy przewozowej
CTL Express 0,45%
PKP LHS1,92%
DB Schenker Rail Polska
0,76%
LOTOS Kolej22,94%
PKP CARGO 73,92%
odrobić strat z 2008 roku, w którym tego rodzaju transportem przewieziono blisko 5 mln
ton ładunków.
Rys. 38 Dynamika przewozów intermodalnych w latach 2008 – 2010
32,9% 30,3% 29,1% 32,5%
-42,0%-37,5%-34,5%-30,5%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
masa ładunków praca przewozowa liczba jednostek TEU
%
2009/2008 2010/2009
/Źródło: opracowania własne UTK/
Przewoźnicy przetransportowali łącznie 344 575 sztuk jednostek transportowych, co
stanowiło 569 640 jednostek TEU (twenty-feet equivalent unit - miara odpowiadająca
pojemności jednego kontenera 20 stopowego). Przetransportowano 139 875 jednostek
TEU więcej niŜ w roku 2009 (wzrost 32,5%).
Głównym graczem w tym segmencie rynku pozostają spółki Grupy PKP. Udział PKP
Cargo oraz PKP LHS w masie przetransportowanych jednostek wyniósł blisko 74%.
Największy udział w tych przewozach posiadała spółka PKP Cargo S.A., która w 2010
roku uzyskała 71,6% rynku wg przewiezionej masy ładunków i 74% w wykonanej pracy
przewozowej. Na uwagę zasługuje wynik spółki Lotos Kolej, która w przeciągu dwóch lat
działalności w obszarze przewozów kombinowanych, przejęła blisko 25% rynku.
Rys.39 Udział przewoźników w rynku przewozów intermodalnych w 2010 roku
/Źródło: opracowania własne UTK/
Przewozy intermodalne realizowane są głównie w komunikacji międzynarodowej,
która stanowi blisko 81% wszystkich przewozów w tym segmencie rynku. Udział
komunikacji krajowej jest w dalszym ciągu nieznaczny i nie przekracza 20%.
37
Zdecydowanie największy udział stanowił tranzyt, który wyniósł blisko 33,8% oraz import
– 29,7%. W transporcie kombinowanym dominują przewozy kontenerów 40 stopowych.
Przewieziono 222,9 tysiąca sztuk, co stanowiło 59% wszystkich przetransportowanych
jednostek. Kontenery 20 stopowe stanowiły około 30% (95,1 tys.).
Rys.40 Udział poszczególnych jednostek transportowych w 2010 roku
samochody cięŜarowe
700001%
naczepy i przyczepy
300,01%
wymienne nadwozia
samochodowe7 2192,10%
kontenery 20' 95 15727,62%
kontenery 30' 19 2525,59%
kontenery 40' 222 91064,69%
/Źródło: opracowania własne UTK/
W dalszym ciągu bardzo niski udział stanowi przewóz naczep oraz wymiennych
nadwozi samochodowych. Łącznie w 2010 roku przetransportowano 7,2 tysiąca sztuk, co
stanowiło zaledwie 3,1% rynku przewozów w systemie intermodalnym. Wśród wszystkich
transportowanych jednostek przewaŜały kontenery z ładunkami, blisko 66,5%. Pozostałą
część stanowiły kontenery próŜne - 33,5%.
Rys.41 Udział przewozów intermodalnych w rynku wg wykonanej pracy
przewozowej
3,8% 6,
2%
11,0
%
11,3
%
13,1
%
13,9
% 18,3
%
18,4
%
20,0
%
23,3
%
23,8
% 29,1
%
29,3
%
32,2
%
33,5
%
33,7
%
35,8
%
17,3
%
1,3% 2,1%
2,1% 2,4%
2,5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
Łotw
aLitw
a
Słowac
ja
Finlandia
Rumunia
Polska
Estonia
Węg
ry
Czech
y
Austria
Irland
ia
Bułgari
a
Franc
ja
Portu
galia
Słowen
iaDan
ia
Niemcy
Wie
lka B
ryta
nia
Belgia
Hiszpa
nia
Holand
ia
Włoc
hy
Śred
n ia UE
/Źródło: opracowania własne UTK/
Obecnie przewozy intermodalne stanowią około 1,7% transportowanej koleją masy
oraz 3,86% wykonanej pracy przewozowej. Niestety w dalszym ciągu Polska plasuje się
daleko w stawce krajów europejskich, gdzie przewozy w systemie intermodalnym, biorąc
38
pod uwagę wykonaną pracę przewozową stanowią nawet 35%. Średnia w krajach Unii
Europejskiej w tym wskaźniku oscyluje na poziomie 17,3%.
4.5. Przewozy towarów niebezpiecznych.
W 2010 roku działalność polegającą na przewozie towarów niebezpiecznych
realizowało 22 licencjonowanych przewoźników. Przewieziono łącznie 22,1 mln ton
ładunków niebezpiecznych wykonując pracę przewozową na poziomie 6 802 mln
tonokilometrów. W porównaniu z rokiem poprzednim, jest to wzrost przewozów tego
rodzaju ładunków o 11,5% i 6,9%.
Rys. 42 Udział przewozów towarów niebezpiecznych w rynku kolejowym
w latach 2007-2010
8,57%8,16%
7,03%7,30%
13,89%14,59%
11,32%11,40%
0%
5%
10%
15%
2007 2008 2009 2010
masa ładunków praca przewozowa
/Źródło: opracowania własne UTK/
Największym przewoźnikiem w segmencie przewozów towarów niebezpiecznych,
pod względem przetransportowanej masy, pozostaje PKP Cargo. W 2010 roku spółka ta
przewiozła 7,4 mln ton ładunków, co stanowiło 33,5% udziału w rynku. Na drugim
miejscu z udziałem 26,7% uplasowała się spółka Lotos Kolej. Pod względem wykonania
największej pracy przewozowej zaobserwowano odwrotną tendencję. W 2010 roku
liderem została spółka Lotos Kolej, która wykonała 2,4 mld tonokilometrów (udział
w rynku – ok. 35,6%). Spółka PKP Cargo zanotowała udziały na poziomie 32,8%.
Pozostali przewoźnicy realizujący przewozy materiałów to głównie przewoźnicy z grup
kapitałowych DB Schenker i CTL oraz spółki zajmujące się transportem paliw płynnych
oraz materiałów ropopochodnych np. Orlen KolTrans.
39
wg pracy przewozowej
Materiały utleniaj ące
1,33%
Materiały truj ące1,00%
Materiały stałe zapalne2,32%
Materiały samozapalne
0,37%
Materiały Ŝrące6,77%
Pozostałe 5,05%
Gazy13,41%
Materiały ciekłe zapalne
69,75%
wg masy
Materiały utleniaj ące
1,12%
Materiały stałe zapalne2,47%
Materiały truj ące0,74%
Pozostał4,13%
Materiały samozapalne
1,06%
Materiały Ŝrące7,47%
Gazy 11,98%
Materiały ciekłe zapalne
71,03%
Rys. 43 Udział poszczególnych przewoźników w 2010 roku
26,6
8%
8,72
%
7,61
%
4,02
%
3,62
%
3,15
%
2,83
%
2,47
%
7,36
%
7,18
%
8,93
%
3,70
%
2,27
%
2,32
%
2,31
%
1,74
%
3,16
%
33,5
3%
35,6
2%
32,7
7%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
PKP Cargo LotosKolej
OrlenKoltrans
CTLLogistics
CTLExpress
Pol-Mied źTrans
STK PKP LHS DBSchenkerRail Polska
Pozostali
masa praca przewozow a
/Źródło: opracowania własne UTK/
Ponad 70% przewiezionych towarów niebezpiecznych stanowiły materiały ciekłe
zapalne (ropa i produkty ropopochodne - benzyny, oleje napędowe). Według klasyfikacji
materiałów niebezpiecznych zgodnie z regulaminem RID dla międzynarodowych
przewozów kolejowych towarów niebezpiecznych poza materiałami ciekłymi zapalnymi,
największy udział w przewozie posiadały gazy (12% masy i 13,4%) wykonanej pracy
oraz materiały Ŝrące (analogicznie 7,5% i 6,8%).
Rys.44 Udział poszczególnych grup towarów niebezpiecznych w 2010 roku
/Źródło: opracowania własne UTK/
40
4.6. Struktura taboru kolejowego będącego w dyspozycji
przewoźników towarowych.
Analizując dane dotyczące taboru będącego w dyspozycji przewoźników
towarowych, w 2010 roku nastąpił dalszy spadek liczby taboru trakcyjnego
i wagonowego. W 2010 roku liczba uŜytkowanych przez przewoźników lokomotyw spadła
o 245 sztuk (6,1%), a wagonów o 6 721 (6,2%).
Wraz ze spadkiem liczby posiadanego przez przewoźników taboru wagonowego,
spadają ich moŜliwości przewozowe. Mierząc ładownością poszczególnych typów wagonów
w 2010 roku, największą posiadały węglarki – blisko 3,4 mln ton oraz cysterny – 780
tysięcy. Ładowność wszystkich wagonów wyniosła 5,4 mln ton, o 365 tys. ton mniej niŜ
w roku 2009. Średnia ładowność jednego wagonu wynosiła 53,8 ton. Ładowność taboru
wagonowego będącego w posiadaniu przewoźników.
Zmniejszenie ilostanu taboru kolejowego spowodowane było w głównej mierze
dalszym systematycznym wycofywaniem z eksploatacji starego, mocno wysłuŜonego
taboru, którego wiek przekracza często 35-40 lat. Proces wymiany taboru kolejowego
w dalszym ciągu przebiega bardzo powoli, co w konsekwencji nie wpływa znacząco na
poszerzenie oferty przewozowej. W dalszym ciągu brak jest na polskim rynku
wystarczającej liczby specjalistycznych wagonów słuŜących do przewozu kontenerów.
Niestety w dalszym ciągu przewoźnicy nie inwestują w tego rodzaju tabor, co
w konsekwencji przyczynić się moŜe do dalszej marginalizacji tego segmentu rynku.
Zdecydowana większość taboru jest własnością przewoźników. Coraz częściej
przedsiębiorcy funkcjonujący na rynku kolejowym decydują się na inną formę
dysponowania taborem, między innymi na leasing lub dzierŜawę. Przykładem moŜe być
spółka Lotos Kolej, która podpisała umowę z firmą Railpool, dotyczącą leasingu
nowoczesnych lokomotyw elektrycznych Bombardier Traxx. Większość lokomotyw
będących w posiadaniu przewoźników to lokomotywy spalinowe (łącznie 2 189 sztuk),
które stanowiły 59,2% wszystkich pojazdów trakcyjnych. Do najbardziej popularnych
naleŜy seria SM42. Na koniec 2010 roku przewoźnicy posiadali 949 sztuk tych pojazdów.
Udział lokomotyw elektrycznych wyniósł 39,9%. Najbardziej popularnym typem pojazdów
zasilanych trakcją elektryczną jest lokomotywa ET22. Łącznie w dyspozycji przewoźników
pozostawało 940 sztuk tej serii. Pozostałą część, stanowiły lokomotywy parowe, na
koniec 2010 r. ich liczba wyniosła 22 sztuki. Wśród wagonów dominują węglarki – 58,1%
(58,7 tysiąca sztuk), cysterny – 14,9% (15 tysięcy sztuk) oraz platformy – 12%
(12,1 tysiąca sztuk).
41
5. Rynek infrastruktury kolejowej.
5.1. Struktura podmiotowa rynku zarządców infrastruktury
kolejowej.
Na koniec 2010 roku działalność polegającą na zarządzaniu liniową infrastrukturą
kolejową realizowało 10 przedsiębiorców, w tym siedmiu wyłącznie taką działalność:
• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.,
• Infra SILESIA S.A. – od 16 marca 2010 r. (do 16 marca 2010 r. jako DB
Infrastruktura S.A.),
• Kopalnia Piasku „Kotlarnia” – Linie Kolejowe Sp. z o.o.,
• Jastrzębska Spółka Kolejowa Sp. z o.o.,
• CTL Maczki-Bór Sp. z o.o.,
• UBB Polska Sp. z o.o.
• PMT Linie Kolejowe Sp. z o.o. (od 12 grudnia 2010 roku).
Dodatkowo spółka PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o., jako jedyna pełniła
jednocześną rolę przewoźnika i zarządcy ogólnodostępnej infrastruktury kolejowej.
Pozostałe dwa przedsiębiorstwa, w tym WKD Sp. z o.o. oraz PKP LHS Sp. z o.o.
(posiadająca wyłącznie linię szerokotorową o prześwicie 1520 mm), łączyły funkcję
przewoźnika i zarządcy, przy czym nie udostępniały własnej infrastruktury innym
przewoźnikom.
Na liniach wąskotorowych funkcjonowało 26 przedsiębiorców, którzy łączyli funkcję
polegającą na realizacji przewozów (w głównej mierze pasaŜerskich) oraz funkcję
uŜytkownika/właściciela infrastruktury.
Długość linii kolejowych eksploatowanych w 2010 roku przez wszystkich zarządców
infrastruktury, włączając koleje szeroko i wąskotorowe wyniosła 20 770,37km.
W porównaniu z rokiem poprzednim łączna długość sieci kolejowej zmniejszyła się
o 65,15km. NaleŜy zaznaczyć, iŜ blisko 693km stanowiły linie wąskotorowe, o prześwicie
torów nie przekraczającym 1435mm. Ich długość w porównaniu z rokiem poprzednim nie
uległa zmianie. Łączna długość linii kolejowych eksploatowanych przez głównego
zarządcę infrastruktury - PKP PLK zmalała o 59,63km. Łączna długość linii będących
w eksploatacji spółki PKP PLK na dzień 31 grudnia 2010 roku wyniosła 19 276,06km.
W tej liczbie 147,8km stanowiły linie o prześwicie 1520 mm. W ogólnej długości polskiej
sieci kolejowej ponad 94% stanowiły linie normalnotorowe.
42
Rys. 45 Struktura linii kolejowych eksploatowanych w Polsce
stan na koniec 2010 roku
19 534,91 km94,05%
542,50 km 2,61%
692,96 km 3,33%
normalnotorowe
szerokotorowe
w ąskotorowe
/Źródło: opracowania własne UTK/
Linie kolejowe o prześwicie 1520 mm stanowiły 2,6%. Na ich długość składały się
linie kolejowedwóch zarządców, PKP LHS Sp. z o.o. 394,65 km oraz PKP PLK S.A. – 147,8
km. Linie kolejowe wąskotorowe posiadały łączną długość 692,9 km, co stanowiło 3,3%
ogółu linii eksploatowanych w Polsce.
Rys. 46 Udział poszczególnych zarządców w rynku wg długości
eksploatowanych linii kolejowych, stan na koniec 2010 roku
UBB Polska0,01%
PMT 0,01%
Jastrz ębska Spółka
Kolejowa0,21%
Infra SILESIA0,56%
CTL Maczki0,28%
PKP SKM0,15%
WKD; 0,19%
w ąskotorowe 3,34%
Inne7,19%
PKP LHS1,90%
KP KOTLARNIA0,56%
PKP PLK92,81%
/Źródło: opracowania własne UTK/
W zarządzie spółki PKP PLK, w 2010 roku pozostawało 22 002km linii kolejowych.
W tej liczbie 2 725,9km (12,4%) stanowiły linie wyłączone z eksploatacji. Spółka jako
jedyna zarządzała infrastrukturą o znaczeniu państwowym. Na koniec 2010 roku linie te
43
stanowiły 59,6% wszystkich linii eksploatowanych. Ich długość nie uległa zmianie
i wyniosła na koniec 2010 roku 11 429,7 kilometrów. Spółka PKP SKM prowadząca
działalność w aglomeracji trójmiejskiej, realizowała zarówno licencjonowane usługi
przewozowe, jak i zadania polegające na udostępnianiu infrastruktury kolejowej. Spółka
ta eksploatowała i zarządzała 31,1 kilometrowym odcinkiem linii normalnotorowej. Sieć
tego zarządcy jest w całości zelektryfikowana. Spółka PKP LHS, trzecia spółka naleŜąca
do Grupy PKP, eksploatowała 394,65 km linii o prześwicie 1520 mm. Infrastruktura
będąca w posiadaniu zarządcy infrastruktury nie jest udostępniana innym przewoźnikom
kolejowym. Pozostali zarządcy infrastruktury normalnotorowej (spoza Grupy PKP) w tym:
Infra Silesia, KP Kotlarnia, Jastrzębska Spółka Kolejowa, CTL Maczki-Bór, UBB Polska,
PMT oraz WKD zarządzali i eksploatowali łącznie 375,633km linii kolejowych.
W porównaniu z rokiem poprzednim długość linii eksploatowanych przez tych zarządców
zmniejszyła się o 5,5km. Największą długość posiadały spółki: Kopalnia Piasku
„Kotlarnia” – Linie Kolejowe – 117,3km oraz Infra Silesia - 115,4km. Długość linii
kolejowych wąskotorowych będących w zarządzie wyniosła 956,56km. Długość linii
zelektryfikowanych, będących w eksploatacji wszystkich zarządców infrastruktury
w Polsce, wyniosła 11 914km, co stanowiło 57,4% łącznej długości linii eksploatowanych.
Blisko 99,5% stanowiły linie będące w posiadaniu spółek Grupy PKP (w tym PKP PLK oraz
PKP SKM). Łączna długość torów eksploatowanych na liniach wszystkich zarządców
infrastruktury wyniosła 39 388km, w tym zelektryfikowanych 25 294km. W porównaniu
z rokiem 2009 ich długość zmniejszyła się analogicznie o 252km i 36km. Łączna długość
torów stacyjnych wyniosła 9 776km, torów z blokadą liniową 21 506 km, w tym
samoczynną 4 829km.
Rys. 47 Gęstość sieci kolejowej w Polsce (km / 100 km²) w latach 2004–2010
( km / 100 km 2)
9,00
7,40
4,40
6,50
6,20
7,60
4,80
9,10
5,60
3,40
7,40
17,0
0
6,20
5,40
7,50
5,50
8,88
7,09
4,31
6,91
5,92
7,42
4,88
9,22
5,94
3,89
6,95
17,7
1
6,47
5,22
7,68
5,49
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
dolnoś
laskie
kuja
wsko-p
omor
skie
lubel
skie
lubus
kie
łódzk
ie
mał
opols
kie
mazo
wiec kie
opolsk
ie
podk ar
packie
podlask
ie
pomorsk
ie
śląs
k ie
świę
tokr
zysk
ie
warm
ińsk
o-m
azur
skie
wielkopo
ls kie
zach
odniopo
mor
skie
2003 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
44
Gęstość sieci kolejowej w poszczególnych województwach mierzona w km linii/100
km2 powierzchni kształtowała się od 3,89 km/100 km2 w woj. podlaskim do 17,71
km/100 km2 w woj. śląskim. Na koniec 2010 roku średnia krajowa gęstość sieci kolejowej
wyniosła 6,7 km/100 km2.
W 2010 roku na sieci infrastruktury kolejowej zlokalizowanych było 2 634 obiektów
dworcowych, słuŜących do obsługi podróŜnych (w tym obiektów dworcowych
znajdujących na liniach wyłączonych z eksploatacji oraz przeznaczonych do likwidacji).
W tej liczbie 973 (37%) stanowiły obiekty czynne. Na sieci zarządców infrastruktury
znajdowało się 2 251 przystanków (miejsc przeznaczonych do wsiadania lub wysiadania
pasaŜerów na danej linii komunikacyjnej).W łącznej liczbie 1 488 stanowiły przystanki
czynne.
Na koniec 2010 roku 8% linii dostosowanych było do realizacji przewozów powyŜej
120 km/h, w porównaniu z rokiem poprzednim ich udział zwiększył się o 0,5%.
Ze względu na ciągle pogarszający się stan infrastruktury kolejowej, a co za tym idzie
wprowadzaniem kolejnych ograniczeń prędkości, zwiększyła się długość linii, na których
prędkość przewozowa wynosi maksymalnie 60 km/h. W 2010 roku ich udział wyniósł
36,3%, o blisko 2% więcej niŜ przed rokiem. Blisko 35% linii kolejowych posiada
dopuszczalną prędkość mieszczącą się w przedziale 80 – 120 km/h. Udział linii 60-80
km/h był najmniejszy, na koniec 2010 roku stanowił 21,3%.
Rys. 48 Udział długości linii kolejowych wg dopuszczalnych prędkości maksymalnych w latach 2006-2010
8,02
%
35,1
4%
22,7
2%
34,1
2%
7,58
%
35,6
2%
22,3
6%
34,4
4%
7,97
%
34,4
6%
21,3
1%
36,2
5%
7,93
%
36,3
7%
21,2
3%
34,4
7%
33,8
6%
21,4
1%
36,4
2%
8,30
%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
120 < Vmax 80 < Vmax ≤ 120 60 < Vmax ≤ 80 Vmax ≤ 60
udzi
ał
2006 2007 2008 2009 2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
W dalszym ciągu na polskiej infrastrukturze nie występują linie pozwalające na
realizację przewozów kolejowych z prędkością przekraczającą 160 km/h. Zaledwie 8%
stanowią linie na których prędkość przewozowa oscyluje na poziomie 120-160 km/h.
Obecnie realizację przewozów z prędkością 160 km/h, realizować moŜna zaledwie na
kilku linach.
45
5.2. Udostępnianie infrastruktury podmiotom świadczącym usługi
przewozowe.
W 2010 roku usługi polegające na udostępnianiu infrastruktury kolejowej
przewoźnikom realizowało 9 zarządców. Głównym i największym podmiotem na rynku
udostępniania infrastruktury kolejowej pozostaje spółka PKP PLK. W 2010 roku zarządcy
infrastruktury sprzedali łącznie 2 688 tysiąca sztuk tras, o łącznej długości 224,6 mln
kilometrów. W porównaniu z rokiem poprzednim uruchomiono 124 tysięcy tras więcej
(wzrost o 4,6%). Ich łączna długość wzrosła o 8,8 mln km (4,1%).
Dominującą pozycję na rynku zarządców infrastruktury posiadała spółka PKP PLK.
Zarządca sprzedał blisko 2,4 mln tras, o łącznej długości 221,2 mln kilometrów.
Większość zrealizowanych tras stanowiły zgłoszone do rocznego rozkładu jazdy (łącznie
1,844 mln sztuk), co stanowiło 74,6% wszystkich uruchomionych. Niespełna 7,5%
stanowiły trasy zrealizowane „ad-hoc”, tzn. nie zgłaszane do rocznego lub
indywidualnego rozkładu jazdy. Na koniec 2010 roku udział spółki PKP PLK w rynku
udostępniania infrastruktury i sprzedaŜy tras, mierzony wykonaną na sieci kolejowej
pracą eksploatacyjną, wyniósł 98,5%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ w ostatnich latach udział PKP
PLK znacząco się nie zmienił i oscyluje na poziomie 97,5-98,5%.
Rys. 49 Długość sprzedanych tras przez zarządcę PKP PLK
w latach 2003 – 2010
221 246,90
230 740,87
249 350,72
234 615,53
222 704,47
231 890,29
228 205,60
212 279,15
200 000 210 000 220 000 230 000 240 000 250 000 260 000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
tys. poci ągokilometrów
/Źródło: opracowania własne UTK/
Biorąc pod uwagę pozostałych zarządców infrastruktury największą liczbę tras
zrealizowała spółka PKP SKM w Trójmieście, łącznie 94,2 tysiąca tras. NaleŜy zaznaczyć,
iŜ w tej liczbie 81,5 tys. stanowiły trasy zrealizowane dla własnych potrzeb
przewozowych. Łączna długość wyniosła 2,1 mln kilometrów, o 6% mniej niŜ w roku
poprzednim. Udział spółki w rynku udostępniania infrastruktury na koniec 2010 roku
46
wyniósł 0,97%. Udział pozostałych zarządców infrastruktury mierzony długością
sprzedanych tras był nieznaczny. Łącznie wyniósł 0,53%.
Rys. 50 Udział w rynku wg długości zrealizowanych tras
przez PKP PLK S.A. w latach 2003 – 2010
98,50%
98,59%
98,27%
97,80%
97,75%
98,50%
98,49%
98,39%
96,00% 96,50% 97,00% 97,50% 98,00% 98,50% 99,00%
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
/Źródło: opracowania własne UTK/
W 2010 roku przewoźnicy zamówili, zgłaszając do rocznych oraz indywidualnych
rozkładów jazdy 3,2 mln tras (2,4% więcej niŜ w roku poprzednim) o łącznej długości
268 mln km (wzrost o 3,6%). W porównaniu z łączną liczbą oraz długością tras
zakupionych, współczynnik wykorzystania wyniósł odpowiednio 87,4% i 84,8%.
Porównując z rokiem poprzednim współczynnik wykorzystania tras wzrósł analogicznie
o 1,8 i 6,4%. Zdecydowany wzrost realizacji, mający miejsce w 2007 roku, spowodowany
był w głównej mierze wprowadzeniem przez zarządców infrastruktury opłaty
rezerwacyjnej za zamówione i niewykorzystane trasy przez przewoźników.
Rys. 51 Udział tras sprzedanych w ogólnej liczbie zamówionych przez
przewoźników w latach 2005-2010
84,46%
88,98%
77,63%
84,09%
59,81%
66,73%
81,38%79,37%
85,41%86,34%
64,07%64,91%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
długo ść tras liczba tras
/Źródło: opracowania własne UTK/
47
Średnie obciąŜenie 1km linii wykonaną pracą wyniosło 6,2 mln ton brutto.
W porównaniu z rokiem poprzednim zanotowano wzrost tego współczynnika o 7,3%.
Wzrost dotyczył głównie przewozów towarowych. W przeliczeniu na 1 km linii
przewoźnicy wykonali pracę przewozową brutto większą o 544 tysięcy ton. W 2010
średnie obciąŜenie dla tego typu przejazdów wyniosło 4,78 mln ton brutto na 1 kilometr
linii. W przewozach pasaŜerskich współczynnik ten wyniósł 1,45 mln tono/km. NaleŜy
zaznaczyć, iŜ w ostatnich latach występuje niewielka tendencja spadkowa wskaźnika dla
przewozów pasaŜerskich, głównie za sprawą uruchamiania lŜejszych składów pociągów
w relacjach regionalnych (z wykorzystanie szynobusów oraz lekkich zespołów
trakcyjnych) oraz krótszych składów w relacjach międzywojewódzkich.
Rys. 52 ObciąŜenie km linii kolejowej wielkością pracy przewozowej
(mln btkm/na 1 km linii)
1,57
3
1,45
6
1,62
5
1,62
2
1,62
1
1,60
6
1,78
7
2,06
1
4,78
5
4,24
0
5,11
1
5,37
7
5,23
2
4,95
0
5,16
1
4,91
6
1
2
3
4
5
6
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mln
bru
tto to
no-k
m
Przewozy pasa Ŝerskie Przewozy towarowe
/Źródło: opracowania własne UTK/
5.3. Opłaty za dostęp do infrastruktury kolejowej.
Na koniec 2010 roku zarządzaniem infrastrukturą kolejową zajmowało się
11 przedsiębiorców, z czego wyłącznie tą działalnością – 8. Spółka PKP LHS, która
eksploatuje linię o prześwicie 1520 mm, nie udostępnia własnej infrastruktury innym
przewoźnikom kolejowym. Spółka PKP SKM w Trójmieście, jako jedyna pełniła
jednocześnie rolę przewoźnika i zarządcy ogólnodostępnej infrastruktury kolejowej. Od
wejścia w Ŝycie rozkładu jazdy pociągów 2010/2011, działalność polegającą na
zarządzaniu i udostępnianiu infrastruktury kolejowej, rozpoczął nowy przedsiębiorca –
PMT Linie Kolejowe. Na koniec 2010 roku 9 przedsiębiorców zobowiązanych było do
przedkładania Prezesowi UTK do zatwierdzenia stawek jednostkowych opłat za dostęp do
48
infrastruktury kolejowej. We wrześniu 2010 roku podpisana została umowa
o przeniesieniu aportem do Jastrzębskiej Spółki Kolejowej własności nieruchomości,
prawa wieczystego uŜytkowania gruntów oraz budynków i urządzeń zorganizowanej
części przedsiębiorstwa Jastrzębskiej Spółki Węglowej w postaci infrastruktury kolejowej
KWK Budryk. W związku z powyŜszym, z dniem 31 grudnia 2010 roku zarządca KWK
„Budryk” zakończył działalność jako przedsiębiorca udostępniający infrastrukturę
kolejową.
W roku 2010 nastąpił wzrost o 3,48% (z 10,56 na 10,93 zł/pockm), średniego
kosztu pociągokilometra za minimalny dostęp do infrastruktury PKP PLK w stosunku do
analogicznej wielkości w 2009 roku. Stawki dostępu do infrastruktury wzrosły dla
pociągów pasaŜerskich o 8,84% (z 6,45 do 7,02 zł/pockm), a dla pociągów towarowych
zmalały o 10,90% (z 19,55 na 17,42 zł/pockm).
W związku z dodatkowymi środkami finansowymi, w wysokości 20 mln zł jakie
otrzymał zarządca PKP PLK S.A. z Funduszu Kolejowego zarząd spółki przyznał na okres
od 1 stycznia do 11 grudnia 2010 roku 25% ulgę w stawkach dla pociągów realizujących
przewozy intermodalne. NaleŜy zaznaczyć, iŜ ulga była udzielona wyłącznie w przypadku
realizacji przewozów w zwartych składach całopociągowych. Z tego powodu uzyskanie
ulgi przez przewoźników dla części pociągów intermodalnych stało się niemoŜliwe.
Rys. 53 Średni koszt poc-km za minimalny dostęp do infrastruktury na rozkład
jazdy 2009/2010
6,27
7,02
31,8
6
68,6
1
17,4
2
6,27
68,6
3
98,3
0
61,0
4
56,0
4
48,2
2
10,9
3
31,8
6
48,2
2 56,0
4
61,0
4
98,3
0
68,6
3
0
20
40
60
80
100
120
PKP SKM PKP PLK S.A. UBB Polska KP Kotlarnia Jastrz ębska SK CTL Maczki-Bór KWK "BUDRYK" Infra SILESIA
Kos
zt 1
poc
km [z
ł]
Ruch pasa Ŝerski Ruch towarowy Średnia sieciowa
/Źródło: opracowania własne UTK/
49
Rys. 54 Średni koszt poc-km za dostęp do infrastruktury PKP PLK
6,14 6,457,02 6,83 6,91
21,52 21,71
23,96 24,00
16,04
18,7619,55
17,42 17,38 17,70
23,96 23,55
4,925,57
11,76 12,27
10,14 10,06 10,56 10,56 10,70
8,35
6,15
8,95
6,75
9,05 9,57 8,97 9,14
23,55 23,50
17,78
24,00
21,7121,52
6,63
10,5910,59
10,93
13,28
12,57 12,81 12,55
10,37
0
5
10
15
20
25
30
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Sta
wka
jedn
ostk
owa
opła
ty z
a do
stę
p do
infra
stru
ktur
y w
zł /
poc
km Poci ągi pasa Ŝerskie Poci ągi towarowe Poci ągi intermodalne Średnia sieciowa
/Źródło: opracowania własne UTK/
Dla porównania, poniŜej przedstawiono przeciętne stawki za dostęp do
infrastruktury w krajach UE w stosunku do stawek obowiązujących w Polsce.
Z analizy porównawczej wynika, Ŝe poziom polskich stawek w ruchu towarowym
zasadniczo sytuuje Polskę w strefie średnich poziomów lub nieznacznie powyŜej średniej
i tylko nieznacznie odbiega od krajów o duŜym poziomie przewozów i liberalizacji rynku,
takich jak np. Niemcy. NajwyŜszy poziom stawek za dostęp do infrastruktury kolejowej
wystąpił w takich krajach jak Irlandia, Łotwa i Słowacja. W 2010 roku oscylował średnio
na poziomie 10 euro za wykonany na sieci pociągokilometr. NajniŜszy poziom stawek
odnotowano w Hiszpanii i Szwecji – ok. 0,5 euro za 1 kilometr.
Rys. 55 Przeciętne stawki jednostkowe opłat dla pociągów towarowych
w krajach UE w 2010 roku
0,4 0,4 0,71,1
1,62,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,5 2,7 2,7
3,3 3,54,3 4,4
5,4
6,56,9
9,4 9,610,3
€ -
€ 2
€ 4
€ 6
€ 8
€ 10
€ 12
Hiszpa
nia
Szwecja
Grec ja
Słowenia
Portu
galia
Holand
ia
Franc
ja
Belgia
Finlan
dia
Austri
a
Niemc y
Lukse
mbu
rgWęg
ry
Włoc
hy
Rumuni
a
Bułga
ria
Czech
y
Polsk
aDan
ia
Estonia
Litw
a
Irland
ia
Łotw
a
Słowacja
euro
/ p
ockm
/Źródło: Opracowania własne UTK na podstawie RMMS questionnaire i Rail Liberalisation Index 2011/
50
Rys. 56 Przeciętne stawki jednostkowe opłat dla pociągów pasaŜerskich
w krajach UE w 2010 roku
0,00,3
0,7 0,7 0,81,1
1,41,6 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1
2,22,4 2,5 2,5
2,7
3,2
3,84,0
4,5
5,05,3
€ -
€ 1
€ 2
€ 3
€ 4
€ 5
€ 6
Norweg
iaDan
ia
Grecja
Słoweni
a
Szwecja
Finlan
dia
Czech
y
Portu
galia
Hiszpania
Holan
ida
Estonia
Polsk
a
Bułga
ria
Słowac
j a
Rumun
ia
Węg
ry
Franc
ja
Lukse
mbu
rg
Włoc
hy
Austri
Belgi a
Irland
iaLit
wa
Niemcy
Łotw
a
euro
/ p
ockm
/Źródło: Opracowania własne UTK na podstawie RMMS questionnaire i Rail Liberalisation Index 2011/
6. Wielkość oraz wskaźniki efektywności rynku transportu
kolejowego.
Polski rynek transportu kolejowego jest jednym z największych w Europie, zarówno
pod względem liczby podmiotów funkcjonujących na rynku i zatrudnienia, jak i długości
infrastruktury, wykonanej pracy eksploatacyjnej oraz pracy przewozowej. Wielkość
polskiego rynku transportu kolejowego w 2010 roku scharakteryzować moŜna
następującymi parametrami:
• roczne przychody rynku kolejowego - 15,6 mld zł,
• roczne koszty realizacji usług kolejowych - 16,3 mld zł,
• zatrudnienie przez sektor kolejowy - 103 609 osób,
• przewiezionych towarów koleją - 257,9 mln ton,
• przewieziona liczba pasaŜerów koleją - 262,3 mln,
• sprzedanych przez zarządców tras pociągów - 227,7 mln poc-km.
W 2010 roku nastąpił dalszy spadek liczby pracowników zatrudnionych przez sektor
kolejowy, który wyniósł 4,1%. Na koniec 2010 roku liczba pracowników zatrudnionych
przez zarządców i przewoźników kolejowych wyniosła 103,6 tysiąca osób, o 4,4 tysiąca
mniej niŜ w 2009 roku. NaleŜy zaznaczyć, iŜ w latach 2003-2010 liczba osób
zatrudnionych przez przedsiębiorców spadła o blisko 18%. Redukcja zatrudnienia
51
spowodowana była w głównej mierze trwającym procesem restrukturyzacji, w tym
koniecznością dalszej minimalizacji kosztów zatrudnienia przez przewoźników, głównie
przez spółkę PKP Cargo (o około 7,1%), PKP Intercity – 9,2% oraz Przewozy Regionalne
- 6,5%. Redukcja zatrudnienia w sektorze przewozów kolejowych nieznacznie wpłynęła
na obniŜenie kosztów oraz wzrost rentowności realizacji działalności przewozowej.
Na koniec 2010 roku w ogólnej liczbie zatrudnionych pracowników - 7,9% stanowili
maszyniści. Ich liczba wyniosła 8 202, w tym 5 009 pracowników zatrudniano
bezpośrednio przy realizacji przewozów pasaŜerskich.
Rys. 57 Struktura zatrudnienia w 2010 roku (liczba pracowników, udział)
Inne9 5589,22%
PKP LHS1 2621,22%
GRUPA CTL970
0,94%
Pozostali5 0204,85%
PKP INTERCITY8 2707,98% Koleje Mazowieckie
2 5862,50%
GRUPA DB Schenker2 822
2,72%
LOTOS KOLEJ
5840,56%
POL-MIEDŹ TRANS
6480,63%
PKP SKM686
0,66%
Przewozy Regionalne 14 19513,70%
PKP CARGO26 75025,82%
PKP PLK39 817 38,43%
/Źródło: opracowania własne UTK/
W 2010 roku przedsiębiorcy funkcjonujący na rynku transportu kolejowego, tym
przewoźnicy kolejowi oraz zarządcy infrastruktury, zanotowali wzrost wysokości obrotów
wynikający w głównej mierze ze zwiększenia wielkości przewozów towarowych (pracy
eksploatacyjnej i przewozowej). W porównaniu z 2009 rokiem, przychody przedsiębiorstw
wzrosły o 11,1% (1,5 mld zł). W tym samym okresie koszty operacyjne realizacji
działalności kolejowej wzrosły o 5,5% (0,8 mld zł). Łącznie cały rynek zanotował stratę
w wysokości 0,6 mld zł, ok. 50% mniej niŜ w roku poprzednim, kiedy wyniosła około
1,3 mld złotych. Jedynym segmentem rynku generującym zyski były przewozy towarowe.
W 2010 roku zanotował zyski na poziomie 180 mln zł, ok. 15% więcej niŜ w 2009 roku.
52
Rys. 58 Wyniki działalności podmiotów rynku kolejowego (mld zł) w latach 2003-2010
16,3
2
14,6
5
15,4
616,0
8
14,4
5
15,5
2
14,5
8 15,2
3
13,2
2
15,6
9
13,9
5
15,2
3
13,8
5
15,1
8
14,0
7
15,6
4
12
13
14
15
16
17
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
zł
Koszty działalno ści operacyjnej Przychody
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rys. 59 Rentowność działalności operacyjnej w latach 2003-2010
-0,25
-0,150,05
-0,76
-0,17-0,03
-0,60
-1,17
0,180,16
0,270,330,280,28
0,05
0,42
-0,340-0,230
-0,308-0,157
-0,311
-1,004
-0,560-0,712
-1,5
-1,3
-1,0
-0,8
-0,5
-0,3
0,0
0,3
0,5
0,8
1,0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld
zł
Przewo źnicy osób Przew o źnicy rzeczy Zarządcy infrastruktury
/Źródło: opracowania własne UTK/
Rynek przewozu osób i zarządzania oraz udostępniania infrastruktury kolejowej
zanotował stratę. Zarządcy infrastruktury, w tym PKP PLK w 2010 roku stracili na
działalności operacyjnej około 150 mln złotych. W segmencie pasaŜerskim strata
wyniosła ponad 700 mln. NaleŜy zaznaczyć, iŜ do przychodów przewoźników pasaŜerskich
zaliczono dotacje przedmiotowe i podmiotowe otrzymane z budŜetu Państwa oraz
samorządów.
W 2010 roku nastąpiła nieznaczna poprawa rentowności sektora kolejowych
przewozów pasaŜerskich. Przewoźnicy w porównaniu z rokiem poprzednim zanotowali
stratę mniejszą o około 100 mln złotych. Przychody z działalności operacyjnej wzrosły do
poziomu 4,4 mld złotych (5,2%). W tym samym czasie koszty działalności wzrosły tylko
nieznacznie do poziomu 4,58 mld (2,7%). W ogólnej kwocie przychodów 38,5%
stanowiły dotacje na świadczenie usług publicznych oraz przedmiotowe do ulg
ustawowych. Przewoźnicy otrzymali na ten cel 1,7 mld złotych, o blisko 15% więcej niŜ
przed rokiem. W tej kwocie 301 mln stanowiły dotacje pokrywające stratę ze sprzedaŜy
biletów z ulgą ustawową. Przychody z działalności operacyjnej, w tym sprzedaŜy usług
53
przewozowych (biletów), utrzymały się na poziomie z 2009 roku i wyniosły 2,7 mld
złotych.
W 2010 roku przychód przewoźników pasaŜerskich w przeliczeniu na
1 zatrudnionego pracownika wyniósł 166 tysięcy złotych, 11,4% więcej niŜ przed rokiem.
Wszyscy przewoźnicy zanotowali wzrost przychodu na 1 przewiezionego pasaŜera, który
w 2010 roku wyniósł 16,89 zł. W porównaniu z rokiem poprzednim o 2 zł więcej tj.
13,9%. Przychód uzyskany z wykonania 1 pasaŜerokilometra w stosunku do roku
poprzedniego wzrósł o około 9,7% (0,022 zł). W 2010 roku wyniósł 0,247 zł za
1 wykonany na sieci infrastruktury kolejowej pasaŜerokilometr.
W 2010 roku przewoźnicy zanotowali dalszy wzrost kosztów generowanych przez
działalność operacyjną. W przeliczeniu na 1 przewiezionego pasaŜera koszty wzrosły do
poziomu 17,45zł, czyli o blisko 12%. Jest to efekt spadku liczby pasaŜerów, który w 2010
roku wyniósł 7,6%. NaleŜy zaznaczyć, iŜ przewoźnicy utrzymali podaŜ na poziomie z roku
2009, co generowało wysokie koszty stałe. W przeliczeniu na wykonany pasaŜerokilometr
wzrost kosztów był nieznacznie mniejszy i wyniósł w 2010 roku 7,1%. Głównie za sprawą
ok. 4% wzrostu średniej odległości na jaką podróŜowali pasaŜerowie.
W przewozach towarowych dzięki dynamicznemu wzrostowi zapotrzebowania na
usługi transportowe, ten segment rynku zanotował zysk na poziomie 180 mln złotych,
o 20 mln więcej niŜ w 2009 roku. Łączne przychody przewoźników towarowych
przekroczyły poziom 7,5 mld złotych. NaleŜy zaznaczyć, iŜ ubiegły rok charakteryzował
się niskim poziomem cen taryf przewozowych, co nie bez znaczenia było dla płynności
finansowej większości przedsiębiorstw kolejowych. BieŜący rok przyniósł znaczący wzrost
cen za usługi transportowe towarów masowych (głównie węgla kamiennego i kruszyw).
Wzrost cen w tym segmencie rynku wyniósł od 10 do nawet 25%. Ze względu na dalszy
wzrost zapotrzebowania na usługi przewozowe oraz koniec wojny cenowej mającej
miejsce w ostatnich latach na rynku kolejowym naleŜy spodziewać się, iŜ przychody
przedsiębiorstw z tytułu realizacji przewozów wzrosną w 2011 roku nawet o trzydzieści
procent.
Większość przewoźników osiągnęła wzrost wydajności pracy mierzony jako przychód
na 1 zatrudnionego pracownika. W 2010 roku współczynnik ten wyniósł 220 tysięcy
zł/osobę, o 9,3% więcej niŜ w 2009 roku. Biorąc pod uwagę przychody przedsiębiorców
w przeliczeniu na 1 tonę ładunku, 2010 rok przyniósł spadek tego wskaźnika o 3,5% do
poziomu 29,38 zł/tonę. Poziom ww. wskaźnika uzaleŜniony jest od odległości na jakie
poszczególni przewoźnicy realizują przewozy. Przychody w przeliczeniu na 1 tonokilometr
spadły w analogicznym okresie średnio o 8,3% co oznacza, Ŝe niektórzy przewoźnicy
chcąc zwiększyć poziom przewozów znacząco obniŜyli stawki za usługi transportowe.
Średni koszt przewiezienia 1 tony ładunku transportem kolejowym spadł w 2010
roku o 3,7% do poziomu 28,67 zł. Poziom średniego kosztu wykonania 1 tonokilometra
54
przez przewoźników wyniósł w roku 2010 - 0,151 zł i w stosunku do roku poprzedniego
spadł o blisko 8,5%.
Na rynku udostępniania infrastruktury, pomimo utrzymania stawek na poziomie
z roku poprzedniego nastąpił znaczący wzrost przychodów zarządców. Przychody wzrosły
do poziomu 3,6 mld złotych, tj. o ponad 13%, głównie za sprawą zwiększenia pracy
eksploatacyjnej wykonanej na sieci. RóŜnica pomiędzy kosztami, a przychodami
z działalności operacyjnej wzrosła z 0,56 mld zł w 2009 roku do poziomu 0,71 mld zł
w roku 2010.
Pomimo nieznacznego spadku poziomu zatrudnienia o 1,3%, (głównie w spółce PKP
PLK) zanotowano wzrosty wykonanej na sieci infrastruktury pracy eksploatacyjnej
o 4,3%. NaleŜy zwrócić uwagę, iŜ w dalszym ciągu wydajność pracy w spółkach Grupy
PKP była zdecydowanie wyŜsza niŜ u pozostałych zarządców infrastruktury. WiąŜe się to
w głównej mierze z wysokim wskaźnikiem wykorzystania tras przez przewoźników, tj.
liczbą uruchamianych pociągów na liniach i wielkością wykonanej na nich pracy.
7. Licencjonowanie transportu kolejowego.
Zgodnie treścią art. 10 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 28 marca 2003 roku (Dz. U.
z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) centralnym organem administracji rządowej,
właściwym w sprawach licencjonowania transportu kolejowego jest Prezes UTK.
Licencjonowanie transportu kolejowego ma na celu zapewnić dostęp do rynku transportu
kolejowego w sposób jednakowy i nie dyskryminujący wszystkim przedsiębiorcom, którzy
chcą na tym rynku realizować usługi przewozu osób, rzeczy lub świadczyć usługę
trakcyjną.
W roku 2010 Prezes UTK udzielił łącznie 14 licencji na wykonywanie przewozów
kolejowych osób i rzeczy oraz na świadczenie usług trakcyjnych, w tym:
• na wykonywanie przewozów kolejowych osób – 5 licencji,
• na wykonywanie przewozów kolejowych rzeczy – 7 licencji,
• na świadczenie usług trakcyjnych – 2 licencje.
Od początku funkcjonowania Urzędu Transportu Kolejowego Prezes wydał 194
licencji. Na koniec 2010 roku ogólna liczba dokumentów uprawniających do realizacji
przewozów, w tym na przewozy rzeczy, osób oraz świadczenie usług trakcyjnych
wyniosła - 151.
55
Rys. 60 Liczba wydanych licencji w latach 2003-2010
1
56 7
231
00
18
9
4
75
14
32
19
355
2
20
16
8
0
5
10
15
20
25
30
35
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
przewóz osób przewóz rzeczy świadczenie usługi trakcyjnej
/Źródło: Opracowania własne UTK/
Rys. 61 Liczba licencji uprawniających do realizacji przewozów
47 46
68 71
30 34
44
248
43 46 46
61
45
14
6265 6618
27 2726 29
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
świadcz ący usług ę trakcyjn ą przewo źnicy rzeczy przewo źnicy osób
/Źródło: opracowania własne UTK/
W efekcie przeprowadzonych z urzędu postępowań administracyjnych w okresie od
dnia 1 stycznia do 31 grudnia 2010 roku Prezes UTK wydał decyzje w sprawach z zakresu
licencjonowania transportu kolejowego, w tym:
• stwierdzające niewystępowanie zagroŜenia bezpieczeństwa związanego
z prowadzoną działalnością na podstawie licencji na wykonywanie przewozów
kolejowych osób i rzeczy oraz na świadczenie usług trakcyjnych - 19 decyzji,
• zmieniające licencje na wykonywanie przewozów kolejowych osób i rzeczy oraz na
udostępnianie pojazdów trakcyjnych / świadczenie usług trakcyjnych – 25 decyzji,
56
• stwierdzające wygaśnięcie licencji na wykonywanie przewozów kolejowych rzeczy
oraz na udostępnianie pojazdów trakcyjnych / świadczenie usług trakcyjnych –
2 decyzje,
• zawieszające licencję na wykonywanie przewozów kolejowych osób (1 decyzja)
i rzeczy (2 decyzje) oraz udostępnianie pojazdów trakcyjnych / świadczenie usług
trakcyjnych (3 decyzje) – 6 decyzji,
• przyznające przewoźnikom kolejowym dłuŜszy o 6 miesięcy okres na rozpoczęcie
prowadzenia działalności licencyjnej – 11 decyzji.
Liczba licencji uprawniających do wykonywania przewozów kolejowych po
infrastrukturze normalno i szerokotorowej wyniosła 133, w tym:
• na wykonywanie przewozów kolejowych osób – 21 licencji,
• na wykonywanie przewozów kolejowych rzeczy – 66 licencji,
• na świadczenie usług trakcyjnych – 46 licencji.
Liczba licencji uprawniających do wykonywania przewozów kolejowych po
infrastrukturze wąskotorowej – 18, w tym:
• na wykonywanie przewozów kolejowych osób – 13 licencji,
• na wykonywanie przewozów kolejowych rzeczy – 5 licencji.
8. Ochrona praw pasaŜerów.
Od 4 grudnia 2009 roku w Unii Europejskiej obowiązują przepisy rozporządzenia
(WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku
dotyczące praw i obowiązków pasaŜerów w ruchu kolejowym. Na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej zakres ich stosowania w odniesieniu do przewozów regionalnych
i pozostałych przewozów krajowych, a takŜe połączeń ze stacjami połoŜonymi poza
terytorium Unii Europejskiej, obejmuje następujące zagadnienia:
• zawieranie i sposób wykonania umowy przewozu wg międzynarodowych
przepisów CIV,
• zapewnienie moŜliwości przewozu rowerów,
• obowiązek udzielania Ŝądanej przez pasaŜera informacji przed rozpoczęciem
podróŜy,
• zapewnienie moŜliwości nabycia biletu na dworcu lub w pociągu,
• odpowiedzialności za pasaŜerów i ich bagaŜ wg międzynarodowych przepisów
CIV,
• obowiązek posiadania ubezpieczenia „OC” przez przewoźnika,
• zapewnienie pasaŜerowi prawa do rezygnacji z podróŜy (z prawem do
bezpłatnego powrotu do stacji wyjazdu), zmiany jej terminu lub trasy
w przypadku przewidywanego opóźnienia o ponad 60 minut,
57
• stosowanie niedyskryminujących zasad przewozu osób niepełnosprawnych,
• zapewnienie informacji dla osób niepełnosprawnych,
• podejmowanie starań w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym pomocy
podczas podróŜy,
• warunki udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym,
• obowiązek dbałości o bezpieczeństwo osobiste pasaŜerów,
• obowiązek przyjmowania i rozpatrywania skarg przez przewoźników,
• obowiązek określenia i monitorowania norm jakości usług oraz wdraŜania
systemu zarządzania jakością,
• obowiązek informowania pasaŜerów o przysługujących im prawach, w tym
o moŜliwości składania skarg,
• prawo pasaŜerów do składania skarg do wyznaczonego organu (w Polsce jest nim
Prezes UTK).
Porównując sytuację w poszczególnych państwach UE naleŜy zauwaŜyć, Ŝe na
stosowanie wszystkich przepisów rozporządzenia 1371/2007/WE zdecydowały się:
Austria, Dania, Litwa, Luksemburg, Holandia, Niemcy, Słowenia, Szwecja i Włochy. Na
przeciwnym biegunie znajdują się Bułgaria, Francja, Irlandia, Łotwa, Rumunia i Wielka
Brytania, które w przewozach krajowych zastosowały wszystkie moŜliwe wyłączenia.
Polska znajduje się grupie pozostałych państw, w których zakres stosowania przepisów
stanowi kompromis między oczekiwaniami pasaŜerów, a moŜliwościami przewoźników,
zarządców infrastruktury i właścicieli dworców. Zdecydowana większość przepisów
rozporządzenia 1371/2007/WE w zakresie, w jakim obowiązują one na terytorium Polski,
została wdroŜona przez wszystkich przewoźników wykonujących regularne przewozy
pasaŜerskie. Prowadzone działania nadzorcze ujawniły jedynie nieliczne przypadki:
• nieudzielania pasaŜerom informacji o rozkładzie jazdy przed rozpoczęciem
podróŜy,
• udzielenia nieprawdziwej informacji o warunkach umowy przewozu,
• odmowy sprzedaŜy biletu z rezerwacją miejsca,
• nieudostępnienia informacji o prawach pasaŜerów, sposobie składania skarg
i danych umoŜliwiających kontakt z Urzędem Transportu Kolejowego,
• niepodjęcia starań w celu zapewnienia pomocy osobie niepełnosprawnej.
NaleŜy zaznaczyć, iŜ chroniąc interesy pasaŜerów Prezes UTK w 2010 roku
korzystając ze swych uprawnień wynikających z przepisów rozporządzenia
1371/2007/WE zdecydował o konieczności wszczęcia z urzędu 6 postępowań.
W przypadku postępowań wszczętych wskutek uchybień stwierdzonych w zakresie
informowania podróŜnych podczas zmiany rozkładu jazdy 2010/2011 w grudniu 2010
roku. W 2011 roku dwa z nich zakończyły się nałoŜeniem na przewoźników kolejowych
PKP Intercity oraz Przewozy Regionalne, kar pienięŜnych.
58
Niska jakość usług przewozowych znalazła odzwierciedlenie w liczbie skarg
i reklamacji kierowanych przez pasaŜerów do przewoźników kolejowych. Łącznie w 2010
roku pasaŜerowie złoŜyli 6 301 skarg i 27 385 reklamacji.
Rys. 62 Liczba skarg i reklamacji (na 1 mln przewiezionych pasaŜerów) skierowanych do przewoźników w 2010 roku
4 14 14
33
15
2
371
157
62
38
9 0 9
66
23
52
0
50
100
150
200
250
300
350
400
PKP Intercity PKP SKM PrzewozyRegionalne
KolejeDolno śląskie
DBSchenker/Arriva
KolejeMazowieckie
SKM Warszawa WKD
/Źródło: opracowania własne UTK/
NaleŜy zaznaczyć, iŜ jako skargę przewoźnicy uznają pismo, które nie zawiera
roszczeń finansowych pasaŜera. Odpowiedź na skargę nie zawiera rozstrzygnięcia,
a wyłącznie wyjaśnienia lub informuję o podjętych działaniach. Z tego powodu w takich
spółkach jak PKP Intercity czy Koleje Mazowieckie w liczbie skarg rozpatrzonych na
korzyść klienta nie uwzględniono odpowiedzi przewoźnika w ww. kwestiach.
DuŜa liczba skarg i reklamacji wpływających do PKP Intercity świadczy o braku
akceptacji jakości usług (przede wszystkim punktualności) przez pasaŜerów tej spółki.
Największa część reklamacji otrzymanych przez przewoźników regionalnych dotyczy
wystawionych wezwań do zapłaty naleŜności za przejazd bez waŜnego biletu. Po
rozpatrzeniu reklamacji przewoźnicy wypłacili pasaŜerom odszkodowania w łącznej
wysokości 532 tys. złotych.
W roku 2010 do Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego wpłynęło 16 skarg na
naruszenie przepisów rozporządzenia 1371/2007/WE, spełniających warunki określone
w ustawie o transporcie kolejowym, dotyczących spraw rozpatrywanych wcześniej przez
przewoźników. Stosunkowo niska liczba skarg wpływających do Prezesa UTK moŜe
świadczyć o prawidłowym funkcjonowaniu mechanizmów rozpatrywania skarg przez
przewoźników, ale moŜe teŜ być efektem braku wiedzy pasaŜerów o moŜliwości
dochodzenia swoich praw po negatywnym rozpatrzeniu sprawy przez przewoźnika
kolejowego.
59
9. Spis tabel i infografik.
Tabele:
1. Udział przewozów pasaŜerskich w rynku wg pracy przewozowej w krajach UE w latach 1995 – 2009.
5
2. Udział w rynku wg pracy przewozowej w przewozach towarowych UE w latach 1995 – 2009. 8
3. Świadczenie usług o charakterze uŜyteczności publicznej w 2010 roku. 20
4. Struktura opóźnień pociągów w 2010 roku. 26
Infografiki:
1. Udział gałęzi transportu w runku pasaŜerskim w krajach UE w 2009 roku. 5
2. Liczba pasaŜerów w kolejowych przewozach osób w krajach UE w latach 2000 – 2010. 6
3. Praca przewozowa w kolejowych przewozach osób w krajach UE w latach 2000 – 2010. 7
4. Dynamika kolejowych przewozów pasaŜerskich w krajach UE w 2010 roku.
7
5. Udział gałęzi transportu w rynku towarowym krajów UE w 2009 roku. 8
6. Liczba licencjonowanych przewoźników kolejowych rzeczy w UE – stan na koniec 2010 roku.
9
7. Masa towarów w przewozach kolejowych w krajach UE w latach 2000 – 2010. 10
8. Praca przewozowa w przewozach kolejowych w krajach UE w latach 2000– 2010.
10
9. Dynamika przewozów towarowych w krajach UE w 2010 roku. 11
10. Gęstość sieci kolejowej w państwach UE (km / 100 km²) w 2010 roku. 11
11. Przewozy pasaŜerów transportem samochodowym i kolejowym w latach 2001-2010. 12
12. Praca przewozowa w transporcie samochodowym i kolejowym w latach 2001-2010.
13
13. Przewóz towarów transportem samochodowym i kolejowym w latach 2001-2010. 14
14. Praca przewozowa w transporcie samochodowym i kolejowym w latach 2001-2010.
14
15. Liczba pasaŜerów w Polsce w latach 1997 – 2010. 16
16. Praca przewozowa w przewozie pasaŜerów w latach 1997 – 2010. 16
17. Liczba pasaŜerów z poszczególnymi rodzajami biletów w 2010 roku. 17
18. Udział liczby pasaŜerów w poszczególnych województwach w 2010 roku (wg liczby odprawionych pasaŜerów).
17
19. Udział przewoźników pasaŜerskich w rynku wg liczby pasaŜerów w 2010 roku. 18
20. Udział przewoźników pasaŜerskich w rynku wg pracy przewozowej w 2010 roku.
19
21. Udział pracy przewozowej wykonanej na podstawie umów o świadczenie usług publicznych w latach 2006-2010. 19
22. Udział liczby pasaŜerów w poszczególnych pociągach (tys.pas./udział) w 2010 roku.
21
60
23. Udział pracy przewozowej w poszczególnych pociągach (tys. pas-km/udział) w 2010 roku.
21
24. Udział przewoźników w rynku przewozów regionalnych wg liczby pasaŜerów w 2010 roku. 22
25. Udział przewoźników w rynku przewozów międzywojewódzkich wg liczby pasaŜerów w 2010 roku. 23
26. Liczba pasaŜerów w komunikacji międzynarodowej w latach 2007-2010. 24
27. Praca przewozowa w komunikacji międzynarodowej w latach 2007-2010. 24
28. Udział województw wg liczby pasaŜerów rozpoczynających podróŜ w relacjach międzynarodowych w 2010 roku. 25
29. Przewozy towarów koleją w Polsce w latach 1997 – 2010. 29
30. Praca przewozowa w transporcie towarów koleją w Polsce w latach 1997 – 2010. 29
31. Udział przewoźników w rynku wg masy przewiezionych ładunków w 2010 roku.
30
32. Udział przewoźników w rynku wg pracy przewozowej w 2010 roku. 31
33. Udział % w przewozie grup towarowych w 2010 roku. 32
34. Udział przewozów międzynarodowych wg masy i pracy przewozowej w 2010 roku. 33
35. Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2010 roku (wg masy).
34
36. Udział przewoźników w komunikacji międzynarodowej w 2010 roku (wg pracy). 34
37. Struktura towarów transportowanych w komunikacji międzynarodowej w 2010 roku. 35
38. Dynamika przewozów intermodalnych w latach 2008 – 2010. 36
39. Udział przewoźników w rynku przewozów intermodalnych w 2010 roku. 36
40. Udział poszczególnych jednostek transportowych w 2010 roku. 37
41. Udział przewozów intermodalnych w rynku wg wykonanej pracy przewozowe.
37
42. Udział przewozów towarów niebezpiecznych w rynku kolejowym w latach 2007-2010. 38
43. Udział poszczególnych przewoźników w 2010 roku. 39
44. Udział poszczególnych grup towarów niebezpiecznych w 2010 roku. 39
45. Struktura linii kolejowych eksploatowanych w Polsce, stan na koniec 2010 roku.
42
46. Udział poszczególnych zarządców w rynku wg długości eksploatowanych linii kolejowych, stan na koniec 2010 roku. 42
47. Gęstość sieci kolejowej w Polsce (km / 100 km²) w latach 2004–2010 . 43
48. Udział długości linii kolejowych wg dopuszczalnych prędkości maksymalnych w latach 2006-2010. 44
49. Długość sprzedanych tras przez zarządcę PKP PLK w latach 2003 – 2010. 45
50. Udział w rynku wg długości zrealizowanych tras przez PKP PLK S.A. latach 2003 – 2010. 46
51. Udział tras sprzedanych w ogólnej liczbie zamówionych przez przewoźników w latach 2005-2010.
46
52. ObciąŜenie km linii kolejowej wielkością pracy przewozowej (mln btkm/ na 1 km linii). 47
53. Średni koszt poc-km za minimalny dostęp do infrastruktury na rozkład jazdy 2009/2010.
48
61
54. Średni koszt poc-km za minimalny dostęp do infrastruktury PKP PLK– 2000-2011.
49
55. Przeciętne stawki jednostkowe opłat dla pociągów towarowych w krajach UE w 2010 roku. 49
56. Przeciętne stawki jednostkowe opłat dla pociągów pasaŜerskich w krajach UE w 2010 roku. 50
57. Struktura zatrudnienia w 2010 roku (liczba pracowników, udział). 51
58. Wyniki działalności podmiotów rynku kolejowego (mld zł) w latach 2003-2010. 52
59. Rentowność działalności operacyjnej w latach 2003-2010. 52
60. Liczba wydanych licencji w latach 2003-2010. 55
61. Liczba licencji uprawniających do realizacji przewozów. 55
62. Liczba skarg i reklamacji (na 1 mln przewiezionych pasaŜerów) skierowanych do przewoźników w 2010 roku.
58