fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym - strona główna · 1 | tytuł konsolidacja w...
TRANSCRIPT
1 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja w
szkolnictwie wyższym
Posiedzenie RGNiSW
Warszawa12.03 2015
opracowanie Paweł Zygarłowski
2 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Agenda
1. Kluczowe uwarunkowania
Przesłanki
2. Formy konsolidacji
3. Przejęcia uczelni
4. Konsolidacja uczelni w Polsce – dane
5. Proces konsolidacji
6. Wnioski
7. Literatura
3 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Kluczowe uwarunkowania
• Sytuacja demograficzna
• Umasowienie szkolnictwa wyższego
• Utworzenie sektora uczelni niepublicznych
• System prawny
• System finansowania szkolnictwa wyższego
• Dywersyfikacja geograficzna podaży
• Globalna konkurencja uniwersytetów
• Zmiana postrzegania roli uczelni wyższych
• Świątynie wiedzy
• Fabryki kapitału ludzkiego (kwalifikacji) i innowacji
4 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Liczba uczelni w Polsce
106 99
115 126 131 132
18
114
195
301 325 321
124
213
310
427 456 453
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Publiczne Niepubliczne Razem
5 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Liczba studentów (w tys.)
1343,9
660,4
1953,8
0
500
1000
1500
2000
2500
Publiczne Niepubliczne Razem
6 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Dynamika liczby studentów (rok do roku)
115,88%
180,24%
117,71%
80,00%
100,00%
120,00%
140,00%
160,00%
180,00%
200,00%
Publiczne Niepubliczne Razem
7 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Dynamika liczby studentów (rok do roku)
85,00%
90,00%
95,00%
100,00%
105,00%
110,00%
115,00%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Publiczne Niepubliczne Razem
8 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Przeciętna wielkość uczelni (w tys. studentów)
3,61
10,67
9,22
2,42 1,43
5,11
3,70
0,00
2,00
4,00
6,00
8,00
10,00
12,00
Publiczne Niepubliczne Razem
9 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Wnioski
- Czynniki demograficzne oddziałują negatywnie z większą siłą na uczelnie niepubliczne niż na uczelnie publiczne
- Uczelnie niepubliczne odgrywają rolę „zbiornika wyrównawczego” dostosowującego poziom popytu i podaży usług szkolnictwa wyższego
- Procesy konsolidacyjne następują wolniej niż spadek liczby studentów spowodowany demografią
- Przyczyną takiego stanu rzeczy są:
- System finansowania uczelni publicznych
- Wewnętrzne działania restrukturyzacyjne uczelni
- Środki zewnętrzne – programy Unii Europejskiej
- Dywersyfikacja źródeł przychodów uczelni
- Błędy w zarządzaniu strategicznym
10 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Koncentracja popytu na studia ?
11 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uczelnie publiczne – studenci
12
68
,4
12
66
,9
12
61
,1
12
45
,9
1217,5
387,7
38
5,1
38
4,1
37
9,4
37
4,8
30,57% 30,40% 30,46% 30,45% 30,78%
25,00%
27,00%
29,00%
31,00%
33,00%
35,00%
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2008 2009 2010 2011 2012
Studenci Studenci 10 największych Udział Top 10
12 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uczelnie niepubliczne – stacjonarne I rok
25
75
4
24
51
9
21
62
0
22
60
8
20
85
7
9 4
46
12
00
6
10
26
4
11
44
3
11
09
3
36,38%
48,97% 47,47%
50,61%
53,19%
30,00%
35,00%
40,00%
45,00%
50,00%
55,00%
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
2009 2010 2011 2012 2013
I rok ogółem I rok - 10 największych Udział Top 10
13 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uczelnie niepubliczne – niestacjonarne I rok
10
5 2
55
92
01
7
78
82
0
65
18
9
55
51
2
27
14
0
24
42
3
22
27
5
21
47
8
19
50
9
25,78% 26,54%
28,26%
32,95%
35,14%
20,00%
22,00%
24,00%
26,00%
28,00%
30,00%
32,00%
34,00%
36,00%
38,00%
40,00%
0
20 000
40 000
60 000
80 000
100 000
120 000
2009 2010 2011 2012 2013
I rok ogółem I rok - 10 największych Udział Top 10
14 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Koncentracja - wnioski
• W sektorze uczelni publicznych nie występuje w ostatnich latach zjawisko zwiększania koncentracji popytu w największych uczelniach
• W sektorze uczelni niepublicznych w ostatnich latach występuje silna tendencja do koncentracji studentów w największych podmiotach. Występuje ona szczególnie mocno w zakresie studiów stacjonarnych
• Zwiększenie skali koncentracji na rynku będzie pozytywnie stymulować procesy konsolidacyjne:
- duże podmioty zyskują potencjał do konsolidowania
- małe podmioty szybciej tracą zdolność do konkurowania
15 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Przesłanki konsolidacji - systemowe
• Presja demograficzna
• Reformy systemowe
• Zwiększenie efektywności sektora szkolnictwa wyższego (w tym efektywności ekonomicznej)
• Reorganizacja sektora szkolnictwa wyższego (np. ujednolicenie: wyższe szkoły zawodowe vs. uniwersytety)
16 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Przesłanki konsolidacji - indywidualne
• Podniesienie statusu uczelni (tworzenie „nowych uniwersytetów)
• Uniknięcie bankructwa
• Ambicje
• Optymalizacja kosztów, systemu zarządzania
17 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a konkurencyjność
• Pozyskanie unikalnych zasobów
• Obniżenie siły konkurencji wewnątrzsektorowej
• Korzyści skali
• Efekty synergetyczne
• Warunek konieczny konkurowania globalnego
18 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a konkurencyjność uczelni Przykład – fuzja Manchester University 2004
19 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a inne formy współpracy uniwersytetów
19 |
Współpraca
nieformalna
Afiliacja
Konsorcjum
Jednostka
wspólna
Fuzja
- struktura
federacyjna
Fuzja
- struktura
zunifikowana
KOOPERACJA
KOORDYNACJA
FUZJA
Kontinuum modeli współpracy jednostek akademickich
Źródło: Harman G., Harman K., (2003), Institutional Mergers in Higher Education: Lessons from International Experience, w: Tertiary Education and Management, Volume 9, Issue 1, s. 30.
20 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - formy
• Konsolidacja dobrowolna
• Konsolidacja stymulowana systemowo
• Konsolidacja przymusowa
21 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - formy Ustawowe:
• Ustawa szczególna
• Połączenie uczelni
• Włączenie uczelni (Połączenie przez włączenie – do 2014 – uczelnie niepubliczne - NP)
• Włączenie kolegium (językowego, nauczycielskiego)
• Związek uczelni
Nieopisane w ustawie:
• Zakup spółki założycielskiej (NP)
• Prywatny system uniwersytecki (grupa uczelni powiązanych założycielsko)
• Alians strategiczny
22 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - czynniki
Wybrane czynniki wpływające na procesy konsolidacji
• wielkość instytucji
• liczba zaangażowanych uczelni (bilateralne, multilateralne)
• rodzaj instytucji (uniwersytety wyższe szkoły zawodowe…)
• obszar merytoryczny kształcenia i badań (podobny, zróżnicowany, komplementarny)
22 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
23 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja uczelni - specyfika
Czynniki symboliczne i kulturowe (etos niezależności akademickiej)
Kultury organizacyjne – zorientowana na badania naukowe vs. zorientowana na dydaktykę
Rozproszenie geograficzne
23 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
24 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja uczelni - specyfika
Aspekty prawne
– regulacje pracownicze (np. tenure)
– zobowiązania fundraisingowe
– system prawny szkolnictwa wyższego
Wieloszczeblowy charakter konsolidacji (uczelnia, wydział, katedra)
24 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
25 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - efektywność
Przedsiębiorstwa 25 % udanych
Uczelnie 90% udanych
– problem kryteriów
– ocena wewnętrzna vs. ocena zewnętrzna
Oszczędności kosztowe
– praktycznie trudne do osiągnięcia
– 3,6% do 13,1% (badania australijskie)
25 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
26 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a przejęcie
27 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a przejęcia
• Sektor publiczny
• Zmiana ministra sprawującego nadzór i zapewniającego finansowanie uczelni
• Częściowe przejęcie kontroli w wyniku włączenia w struktury uczelni świeckiej kościelnego wydziału teologicznego
28 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a przejęcia
• Sektor niepubliczny – formy ustawowe
• Połączenie uczelni
• Włączenie uczelni
• Przeniesienie pozwolenia na utworzenie uczelni (w drodze decyzji właściwego ministra lub na podstawie statutu uczelni)
29 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a przejęcia
• Sektor niepubliczny – formy nieopisane w ustawie
• Przejęcie kontroli nad założycielem
• Zakup spółki założycielskiej
• Przejęcie kontroli personalnej
• Przejęcie kontroli nad uczelnią poprzez jej organy, na podstawie jej statutu
• Fuzja poprzez likwidację
30 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja a przejęcia
• Projekty międzysektorowe – publiczno-prywatne
• Ustawowo nieprzewidziane
• Realizowane w formie przejęcia poprzez likwidację uczelni niepublicznej i wykorzystanie jej aktywów przez uczelnię publiczną (fuzja przez likwidację)
31 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Przejęcia uczelni niepublicznych
0
2
4
6
8
10
12
14
16
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Liczba przejęć w tym poprzez włączenie uczelni w tym włączeniepoprzez likwidację uczelni
69 procesów
32 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacje uczelni w Polsce
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Publiczne Publiczno-prywatne Niepubliczne
33 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja – sektor publiczny
0
1
2
Nowa uczelnia w wyniku połączenia Włączenie kolegium
Włączenie wydziału teologicznego Włączenie uczelni
34 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja – sektor niepubliczny
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Połączenie uczelni tego samego założyciela Włączenie w wyniku przejęcia
Włączenie poprzez likwidację Włączenie do prywatnego systemy uniwersyteckiego
35 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Prywatne systemy uniwersyteckie
0
5
10
15
20
25
Razem Nowe Kończące działalność
Rozwój organiczny 1994-2004
Rozwój mieszany 2005-2008
Konsolidacja 2009 +
36 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Prywatne systemy uniwersyteckie
• 19 systemów w 2015 roku
• 5 - zbudowane poprzez przejęcia
• 7 – wzrost organiczny
• 7 – mieszany model wzrostu
• 9 – dwie uczelni
• 5 – trzy uczelnie
• 5 – 5-7 uczelni
• 6 – lokalne/regionalne
• 8 – kilka regionów
• 5 – o zasięgu ogólnopolskim
37 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Prywatne systemy uniwersyteckie
• W 2010
• 8,6% ogólnej liczby studentów w Polsce
• 27% ogólnej liczby studentów uczelni niepublicznych
• W 2014
• 67 uczelni niepublicznych
• 20 % ogólnej liczby uczelni
38 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
38 |
Związek uczelni
Uwarunkowania prawne
• Do 2014
• Megauniwersytet (kształcenie, badania)
• wspólne wykonywanie ustawowych zadań uczelni
• Od 2014
• Centrum usług wspólnych
• optymalizacja wykorzystania zasobów uczelni
39 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Związek uczelni
Brak wykorzystania praktycznego instytucji Związku Uczelni (mimo prób):
– Związek Uczelni Rodzajów Sił Zbrojnych
– Uczelnie publiczne Lublina
– Uczelnie publiczne Wrocawia
– Unia Akademicka
39 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
40 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - wnioski
• Konsolidacja w sektorze uczelni publicznych koncentrowała się w latach 1998-2004
• Konsolidacja uczelni publicznych realizowana była głównie w celu utworzenia uczelni o wyższym statusie (uniwersytet)
• Konsolidacje międzysektorowe mają charakter incydentalny i w każdym przypadku wiążą się z likwidacją uczelni niepublicznej
41 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Konsolidacja - wnioski
• Konsolidacja w sektorze uczelni niepublicznych praktycznie występuje od roku 2005, przy czym nasilenie tych procesów nastąpiło od roku 2007
• Procesy konsolidacyjne w sektorze niepublicznym prowadzą do powstania prywatnych systemów uniwersyteckich, bądź też często są realizowane przez takie systemy
• Od roku 2012 nastąpiło wyraźne zwiększenie liczby procesów polegających na włączaniu uczelni niepublicznych do innych – silniejszych uczelni, co prowadzi do zmniejszenia ilości uczelni
42 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Proces
• Konsolidacja jako projekt – metodyka projektowa
• Zmiana – to jedyna „stała” w procesach konsolidacji uczelni
• Due dilligence/studium wykonalności
• Bezpieczeństwo informacyjne
• Poznanie stanu uczelni, identyfikacja ryzyk i zagrożeń
• Aspekty formalne, prawne i podatkowe
• Wybór formy konsolidacji
• Plan integracji
• Aspekty kulturowe
• PR i komunikacja (wewnętrzna i zewnętrzna)
43 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Etapy projektu konsolidacji
Poszukiwanie partnera
Nawiązanie kontaktu
Negocjacje - część I
Audyt - część II (tzw. głęboki)
Negocjacje - część II
Audyt - część I (wstępny)
Podpisanie porozumienia
Przejęcie kontroli
Połączenie uczelni
In
icjo
wan
ie
Reali
zacja
Zam
ykan
ie
Pla
no
wan
ie
Pla
no
wan
ie
Reali
zacja
44 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Proces
• Rola przywództwa
• Precyzyjne zdefiniowanie celów
• Wchłonięcie vs. nowa instytucja
45 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Proces
• STUDENCI
– Kluczowy podmiot zmiany
– Poczucie bezpieczeństwa
– Potencjalnie niezadowolona grupa
46 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Wnioski końcowe
• Procesy konsolidacyjne zachodzące w sektorze publicznym oraz niepublicznym różnią się istotnie od siebie w zakresie:
• przesłanek podejmowania decyzji o ich prowadzeniu
• skali – nasilenia występowania
• okresu występowania
• form i sposobów realizacji
• Procesy i formy konsolidacji są istotnie uwarunkowane przez:
• system formalno-prawny (czynnik krytyczny)
• finansowy (czynnik stymulujący)
47 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uwagi końcowe
• Mimo rozdrobnionego systemu publicznego szkolnictwa wyższego nie zostały podjęte próby systemowej reformy w tym zakresie
• Konsolidacja uczelni publicznych jest warunkiem koniecznym osiągnięcia odpowiedniej skali i zakresu działania niezbędnego do faktycznego konkurowania na rynku globalnym
• Możliwe konsolidacje uczelni publicznych w formie związku uczelni – tworzenie „okrętów flagowych”
48 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uwagi końcowe
• Małe uczelnie publiczne mogą być w przyszłości zmuszone do konsolidacji ze względów ekonomiczno-organizacyjnych – może to w szczególności dotyczyć części PWSZ
• Możliwe konsolidacje państwowych wyższych szkół zawodowych z silniejszymi partnerami – rozszerzenie skali występowania modelu uczelni wielokampusowej
49 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uwagi końcowe
• Konsolidacja uczelni publicznych będzie nadal napotykała na szereg utrudnień – zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych
• Konsolidacja w sektorze uczelni niepublicznych będzie w najbliższych latach jednym z kluczowych procesów – należy spodziewać się zwiększenia jego tempa
50 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uwagi końcowe
• Nastąpi zmniejszenie liczby uczelni niepublicznych, w części przypadków odbywać się to będzie w formie likwidacji, a w części w formie konsolidacji
• Może nastąpić konsolidacja niektórych prywatnych systemów uniwersyteckich do formy jednej uczelni – często o charakterze wielokampusowym
• Konsolidacja sprzyjać będzie podnoszeniu konkurencyjności uczelni, może także przyczyniać się do poprawy jakości
51 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Uwagi końcowe • Uczelnie powinny być wspierane przez administrację państwową w procesach konsolidacyjnych
– system finansowy (już w części występuje)
– know-how
– aspekty podatkowe w sektorze niepublicznym
• Powinna istnieć możliwość konsolidacji pomiędzy sektorem publicznym a niepublicznym
• Procesy fuzji uczelni powinny wykorzystywać doświadczenia z innych krajów
51 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
52 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Literatura
• Eastman J., Lang D, Mergers in Higher Education. Lessons from Theory and Practice, University of Toronto Press, Toronto 2001
• Fielden J., Markham L, Lessons Learned from Mergers in Higher Education, CHEMPS Paper 17, London 1997.
• Harman G., Harman K., Institutional Mergers in Higher Education: Lessons from International Experience, w: Tertiary Education and Management, Volume 9/2003.
52 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
53 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Literatura
• HEFCE (Higher Education Founding Council for England), Mergers In the higher education sector. A guide to good practice. London 2004
• Harman G., Harman K., Strategic Mergers of Strong Institutions to Enhance Competitive Advantage, w: Higher Education Policy, Vol. 21/2008.
53 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
54 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Literatura • Forum akademickie
– J. Woźnicki
– P. Kieraciński
– M. Duszyński
• Sobczak T., Łącka I., Konsolidacja uczelni jako przykład zmiany strategicznej, w: Przegląd organizacji 11/2011.
• P. Zygarłowski , Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym, w: Strategiczne uwarunkowania działania współczesnych przedsiębiorstw, Prace Naukowe WSB w Gdańsku. Tom 13, Gdańsk 2011.
• P. Zygarłowski , Fuzje i przejęcia a konkurencyjność uczelni, w: Kapitał intelektualny w szkołach wyższych, Akademia Finansów i Biznesu Vistula, Warszawa 2012.
54 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
55 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Literatura
• J. Patyk, P. Zygarłowski, Ekonomiczno-prawne aspekty funkcjonowania związku uczelni, w: Zarządzanie szkołą wyższą. Dylematy i wyzwania. Prace Naukowe WSB w Gdańsku. Tom 14, Gdańsk 2011.
• I. Josińska, P. Zygarłowski, Biblioteki w obliczu konsolidacji na rynku szkolnictwa wyższego. Z doświadczeń Biblioteki Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu, w: Budowanie relacji z klientem biblioteki, Red. J. Przybysz, P. Pioterek, M. Nowak, Wydawnictwo WSB, Poznań 2014
55 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
56 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Literatura W przygotowaniu
• Monografia: Procesy konsolidacji w szkolnictwie wyższym. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu
56 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym
57 | Tytuł
www.teb-akademia.pl
Dziękuję za uwagę
57 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym