Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã

òîîöîõ àðãà÷ëàë

Óëààíáààòàð õîò 2009 îí

1

¯ÑÕ-íû äàðãà, Ñàíãèéí ñàéä áîëîí ÃÅÃ-ûí äàðãûí 2009 îíû 02-ð ñàðûí 17-íû ºäðèéí 01/17/ 42/ 069 òîîò õàìòàðñàí

òóøààëûí õàâñðàëò

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÃÀÄÀÀÄ ÕÓÄÀËÄÀÀÍÛ ÁÀÐÀÀÍÛ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒÈÉà ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË

I. Íèéòëýã ¿íäýñëýë

1.1. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû íèéò ýðãýëò, ýêñïîðò, èìïîðòûí õýìæýý,

òýíöýë, õóäàëäààíû èíäåêñèéã òîîöîõîä ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûí çîðèëãî îðøèíî.

1.2. ¯íäýñíèé òîîöîîíû ñèñòåì-93 áîëîí òºëáºðèéí òýíöëèéã çîõèîõ

ãàðûí àâëàãà /5 äàõü õýâëýë/-òàé óÿëäóóëàí 1998 îíä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí “Îëîí óëñûí áàðààíû õóäàëäààíû îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò” çºâëºìæ áîëîí “Ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéí ãîðèìûã õÿëáàð÷ëàõ, óÿëäóóëàõ òóõàé êîíâåíö” /Êèîòîãèéí êîíâåíö/-èä íèéö¿¿ëýí ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàâ.

1.3. Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí íóòàã äýâñãýðò ìàòåðèàëëàã íººöèéã

íýìýãä¿¿ëýí õèëèéí ÷àíàäààñ îðóóëæ áàéãàà áàðààã èìïîðòîä; ìàòåðèàëëàã íººöººñ õèëèéí ÷àíàäàä ãàðãàæ áàéãàà áàðààã ýêñïîðòîä á¿ðòãýíý.

1.4. Ýêñïîðò, èìïîðòîä õàìààðàõ áàðààíû óðñãàëûã ãààëèéí

á¿ðä¿¿ëýëòèéí ãîðèìûã àøèãëàí òîãòîîíî.

II. Îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõîä àøèãëàõ íýð òîìú¸îã äàðààõü áàéäëààð îéëãîíî.

2.1. “ýäèéí çàñãèéí íóòàã äýâñãýð” ãýæ çàñàã çàõèðãààíû õóâüä Ìîíãîë

óëñàä õàðúÿàëàãäàõ:

2.1.1. õ¿í àì ÷ºëººòýé çîð÷èæ, áàðààãàà ã¿éëãýýíä îðóóëæ, õºðºí㺺 áàéðøóóëàõ ãàçàð ç¿éí íóòàã äýâñãýðèéã;

2.1.2. ãàäààä îðíû çàñãèéí ãàçàðòàé òîõèð÷ ººðèéí îðíû äèïëîìàò

òºëººëºã÷èéí ãàçàð, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãûã áàéðëóóëàõààð ýçýìøñýí áóþó ò¿ðýýñëýñýí ãàçàð íóòãèéã;

2.1.3. ãàäààä äàëàé äàõü òóõàéí îðíû ìýäëèéí õýñýã áîëîí àãààðûí

îðîí çàéã; 2.1.4. ãààëèéí õÿíàëòàä áàéãàà àëèâàà ÷ºëººò á¿ñ, ¿éëäâýðèéí ãàçàð,

àãóóëàõûã õýëíý. 2.2. "ýäèéí çàñãèéí õàðúÿàò" ãýæ äàðààõü àíãèëàëä õàìðàãäàõ àæ àõóéí

íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýíèéã õýëíý. ¯¿íä:

2

2.2.1. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð îðøèí ñóóæ áàéãàà Ìîíãîë óëñûí èðãýä;

2.2.2. Ãàäààä îðíóóäàä 183 õîíîã õ¿ðòýë õóãàöààãààð ò¿ð îðøèí ñóóæ

áàéãàà Ìîíãîë óëñûí èðãýä; 2.2.3. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð 183 õîíîãîîñ äýýø

õóãàöààãààð îðøèí ñóóæ áàéãàà ãàäààäûí èðãýä; 2.2.4. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà

ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí àæ àõóéí íýãæ, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, òýäãýýðèéí ñàëáàð, òºëººëºã÷èéí ãàçàð;

2.2.5. Ìîíãîë óëñààñ ãàäààä îðîíä ñóóãàà ýë÷èí ñàéäûí ÿàì,

êîíñóëûí áîëîí áàéíãûí òºëººëºã÷äèéí ãàçàð, òýäãýýðò àæèëëàäàã Ìîíãîë óëñûí èðãýä, öýðãèéí àëáàí õààã÷, ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí õàìò;

2.2.6. Ãàäààä îðîíä ñóð÷ áàéãàà áîëîí ãàäààäàä óðò áîëîí áîãèíî

õóãàöààãààð ýì÷ë¿¿ëæ áóé Ìîíãîë óëñûí èðãýä.

2.3. "ýäèéí çàñãèéí õàðúÿàò áóñ" ãýäýãò 2.2-ò ¿ë õàìðàãäàõ ãàäààä îðíû áîëîí Ìîíãîë óëñûí èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã;

2.4. “ãààëèéí íóòàã äýâñãýð” ãýæ Ìîíãîë óëñûí ãààëèéí õóóëü òîãòîîìæ

¿éë÷èëæ áóé íóòàã äýâñãýðèéã; 2.5. “÷ºëººò á¿ñ” ãýæ ãààëèéí áîëîí áóñàä òàòâàðûí õóâüä ãààëèéí íóòàã

äýâñãýðèéí ãàäíà áàéãààä òîîöîãäîõ, õºðºí㺠îðóóëàëò, àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé äýãëýì á¿õèé Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðèéí õýñãèéã;

2.6. “áàðàà” ãýæ ºì÷ëºõ ýðõ á¿õèé ýñâýë ºì÷ëºõ ýðõ íü íýãýýñ íºãººä

øèëæèæ áîëäîã, ýðýëò õýðýãöýýòýé ìàòåðèàëëàã ýä ç¿éëèéã; 2.7. “ìîíãîëûí áàðàà” ãýæ ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò áîëîâñðóóëàëò

õèéñíýýñ áóñàä Ìîíãîë óëñàä ¿éëäâýðëýñýí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿í, ýñõ¿ë Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð ÷ºëººò ýðãýëòýä áàéãàà ãàäààäàä ¿éëäâýðëýñýí áàðààã;

2.8. “ãàäààäûí áàðàà” ãýæ 2.7-ä çààñíààñ áóñàä áàðààã; 2.9. “õ¿ì¿¿íëýãèéí áîëîí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí áàðàà” ãýæ äàâàãäàøã¿é

õ¿÷èí ç¿éë áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ áóñàä ãàìøãèéí óëìààñ ó÷èðñàí õîõèðëûã àðèëãàõàä çîðèóëñàí, ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ãàäààä óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó áîëîí îëîí óëñûí õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãààñ õàðèó òºëáºðã¿éãýýð õ¿ëýýí àâñàí áàðààã;

3

2.10. “ìºíãºæñºí àëò” ãýæ ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ìºíãº, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, ýðõ á¿õèé áàíê õîîðîíä ñîëèëöîæ áóé àëòûã;

2.11. “ìºíãºæººã¿é àëò” ãýæ íóíòàã áîëîí áóñàä õýëáýðòýé

áîëîâñðóóëààã¿é ýñõ¿ë õàãàñ áîëîâñðóóëñàí àëò, àëòàí çîîñ, ãóëäìàé çýðýã ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàãäàõ, ¿íý öýíýý àëäàõã¿é õàäãàëàãäàõ àëòûã;

2.12. “ã¿éëãýýíä îðîîã¿é ìºíãºí òýìäýãò, çîîñ” ãýæ ã¿éëãýýíä îðóóëàõ

çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíààñ ãàäààä îðîíä õýâë¿¿ëýí óëñûí õèëýýð îðóóëæ áàéãàà ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòèéí /òºãðºãèéí/ øèíý äýâñãýðò, çîîñûã;

2.13. “¿íýò öààñ” ãýæ Çàñãèéí ãàçàð áîëîí áóñàä ýðõ á¿õèé ýòãýýäýýñ

ãàðãàñàí ºðèéí áè÷èã /áîíä/, êîìïàíèéí á¿õ òºðëèéí õóâüöàà, êîìïàíèéí ãàðãàñàí, ýñõ¿ë ãàðãàõààð ñàíàë áîëãîæ áóé õóâüöààã õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ ýðõèéí áè÷èã /îïöèîí/, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ñàíãèéí õóâüöàà, ò¿¿í÷ëýí Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ “¯íýò öààñíû çàõ çýýëèéí òóõàé” Ìîíãîë óëñûí õóóëüä íèéö¿¿ëýí ¿íýò öààñ ãýæ òîäîðõîéëñîí áàðèìòûã;

2.14. “ã¿éëãýýíä îðîîã¿é ¿íýò öààñ” ãýæ ã¿éëãýýíä îðóóëàõ çîðèëãîîð

çàõèàëàã÷ààñ ãàäààä îðîíä õýâë¿¿ëñýí ¿íýò öààñûã; 2.15. Ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò áàðààã ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð

áîëîâñðóóëàõàä äàðààõü ¿éë àæèëëàãàà õàìààðíà:

2.15.1. áîëîâñðóóëàõ, ýñõ¿ë áàÿæóóëàõ; 2.15.2. áàðààãààð øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ; 2.15.3. áàðààíä çàñâàð õèéõ; 2.15.4. áàðààã ººð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä àøèãëàõ.

III. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ àðãà, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð

3.1. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí äàðààõü ¿ç¿¿ëýëòèéã

òîîöîæ, ãàðãàíà. ¯¿íä:

3.1.1. Íèéò ýêñïîðò. Ãààëèéí ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëãèéí “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð íèéò ýêñïîðòûí õýìæýýã òîäîðõîéëíî.

3.1.2. Íèéò èìïîðò. Ãààëèéí èìïîðòûí ìýä¿¿ëãèéí “ñòàòèñòèê ä¿í”

ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð íèéò èìïîðòûí õýìæýýã òîäîðõîéëíî.

3.1.3. Íèéò áàðàà ýðãýëò. Ãàäààä õóäàëäààíû íèéò áàðààíû

ýðãýëòèéã íèéò ýêñïîðò, èìïîðòûí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëíî.

4

3.1.4. Âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà. Ãààëèéí ìýä¿¿ëýãò “âàëþòûí òºëáºðòýé” õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.5. Áàðàà ñîëèëöîî. Ãààëèéí ìýä¿¿ëýãò “áàðàà ñîëèëöîî”

õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.6. Áîëîâñðóóëàõ áàðàà. Ãààëèéí ìýä¿¿ëýãò “áîëîâñðóóëàõ

ýñõ¿ë áàÿæóóëàõ”, “øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ”, “ººð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä àøèãëàõ” õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.7. Ãàäààäûí òóñëàìæèéí áàðàà. Ãààëèéí èìïîðòûí ìýä¿¿ëýãò

“áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí áàðàà”, “õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæèéí áàðàà” õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.8. Õºðºí㺠îðóóëàëòààð íèéë¿¿ëñýí áàðàà. Ãààëèéí èìïîðòûí

ìýä¿¿ëýãò “õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàðàà” õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.9. Ãàäààäûí çýýëèéí õºðºí㺺ð íèéë¿¿ëñýí áàðàà. Ãààëèéí

èìïîðòûí ìýä¿¿ëýãò “çàñãèéí ãàçðûí øóãàìààð àâñàí çýýëèéí áàðàà”, “çàñãèéí ãàçðûí áóñ øóãàìààð àâñàí çýýëèéí áàðàà” õýëöëèéí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöíî.

3.1.10. Òýíöýë. Íèéò ýêñïîðòîîñ èìïîðòûã õàññàí çºð¿¿ãýýð

òýíöëèéã òîäîðõîéëíî. Òýíöýë (-) òýìäýãòýé áîë àëäàãäàëòàé, (+) òýìäýãòýé áîë àøèãòàé ãýæ ¿çíý.

3.1.11. Ýêñïîðò, îðíîîð. Ãààëèéí ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëýãò “õ¿ëýýí àâàã÷

óëñ”-ûí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð óëñ òóñ á¿ðýýð ãàðãàíà.

3.1.12. Èìïîðò, îðíîîð. Ãààëèéí èìïîðòûí ìýä¿¿ëýãò “ãàðàë ¿¿ñëèéí

óëñ”-ûí êîäîîð àíãèëàãäñàí áàðààíû “ñòàòèñòèê ä¿í’ ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð óëñ òóñ á¿ðýýð ãàðãàíà.

3.1.13. Ýêñïîðò, èìïîðò, áàðààíû íýð òºð뺺ð. Ãààëèéí ìýä¿¿ëãèéí

“Áàðààíû êîä”-îîð àíãèëæ, “Àíãèëàëòààð òîî õýìæýý” áîëîí “Ñòàòèñòèê ä¿í” ãýñýí ìºðèéí íèéëáýðýýð òîîöîæ, òîî õýìæýý áîëîí ¿íèéí ä¿íãýýð ãàðãàíà.

3.1.14. Õóäàëäààíû ¿íèéí áîëîí áèåò õýìæýýíèé åðºíõèé èíäåêñ.

5

Õóäàëäààíû ¿íèéí áîëîí áèåò õýìæýýíèé åðºíõèé èíäåêñèéã òîîöîõîä “Ãàäààä õóäàëäààíû ¿íèéí áîëîí áèåò õýìæýýíèé èíäåêñ òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ûã áàðèìòëàíà.

Ýêñïîðò, èìïîðòûí ¿íèéí åðºíõèé èíäåêñèéã (1) òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:

PIL - ¿íèéí åðºíõèé èíäåêñ, Ëàñïåéðåñ ãýñýí àíãëè õýëëýãèéí ýõíèé ¿ñýã

∑∑

=wwp

no

noiPILwpwp

nono

nontPIL∑∑

= áóþó (1)

n – áàðààíû íýð òºðºë t – òàéëàíò ¿å i – èíäåêñ o – ñóóðü ¿íý Pnt - n íýð òºðëèéí áàðààíû òàéëàíò ¿åèéí ¿íý Pno - n íýð òºðëèéí áàðààíû ñóóðü ¿íý, Pi - áàðààíû õóâèéí èíäåêñ

wno - Ýêñïîðò, èìïîðòûí íèéò ä¿íä n íýð òºðëèéí

áàðààíû ¿íý òóñ á¿ðèéí ýçëýõ õóâü, ñóóðü ¿íýýð

Ýêñïîðò, èìïîðòûí áèåò õýìæýýíèé åðºíõèé èíäåêñèéã (2) òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:

∑∑

=qpqp

nono

ntnoQIP (2)

QIP- áèåò õýìæýýíèé èíäåêñ, Ïààøå ãýñýí àíãëè õýëëýãèéí ýõíèé ¿ñýã

Pno - n íýð òºðëèéí áàðààíû ñóóðü ¿íý

qnt – n íýð òºðëèéí áàðààíû òàéëàíò ¿åèéí áèåò õýìæýý

qno – n íýð òºðëèéí áàðààíû áèåò õýìæýý, ñóóðü ¿íýýð

3.1.15. Õóäàëäààíû íºõöºëèéí êîýôôèöèåíò. Ýêñïîðòûí ¿íèéí

åðºíõèé èíäåêñèéã èìïîðòûí ¿íèéí åðºíõèé èíäåêñò õàðüöóóëæ ýíýõ¿¿ êîýôôèöèåíòèéã ãàðãàíà.

3.2. Ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûí 3.1.1 - 3.1.13 äóãààð ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàð á¿ð, 3.1.14 -

3.1.15 äóãààð ¿ç¿¿ëýëòèéã õàãàñ, á¿òýí æèëýýð ãàðãàíà. 3.3. Óã àðãà÷ëàëûí 3.1.1, 3.1.2 äóãààð ¿ç¿¿ëýëò áîëîí 3.1.13 äóãààð

¿ç¿¿ëýëòèéã ãîë íýð òºðëèéí áàðààãààð, ñàðä 4 õ¿ðòýëõ äàâòàìæòàéãààð ãàðãàíà.

6

3.4. Ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð íü “Ãààëèéí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõ áàðààíû ìýä¿¿ëýã” /ãààëèéí ìýä¿¿ëýã/ áîëîí çàõèðãààíû áóñàä ìýäýýëýë áàéíà. Çàõèðãààíû ìýäýýëýëä Ìîíãîëáàíêíû àëòíû àðèëæààíû ìýäýý, Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàìíû äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðóóäûí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí çàðëàãûí ìýäýý çýðýã îðíî.

3.5. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõîä

áàðààã ãààëèéí áàéãóóëëàãàä ìýä¿¿ëñýí îãíîîã àøèãëàíà.

IV. Áàðààíû óðñãàë

4.1 Èìïîðòîä õóäàëäààíû á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ñèñòåìèéí äàãóó äàðààõü óðñãàë õàìààðíà. ¯¿íä:

4.1.1. ãàäààäûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäààñ äîòîîäûí õýðýãëýýíä

îðóóëàõ; 4.1.2. ãàäààäûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäààñ îðóóëæ, äàõèí

áîëîâñðóóëàí äîòîîäûí õýðýãëýýíä îðóóëàõ;

4.1.3. õèëèéí ÷àíàäààñ ãàäààäûí áàðààã ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò áîëîâñðóóëàõààð 1 æèëýýñ äýýøã¿é õóãàöààãààð îðóóëàõ;

4.1.4. ãàäààäûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäààñ ãààëèéí áàòàëãààò àãóóëàõ,

¿éëäâýðèéí ãàçàð, áàðèëãûí òàëáàé, òóñãàé á¿ñýä îðóóëàõ;

4.1.5. ãàäààäûí áàðààã ãààëèéí áàòàëãààò ¿çýñãýëýíãèéí ãàçàð áîëîí òàòâàðã¿é áàðààíû äýëã¿¿ðýýñ ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò îðóóëàõ;

4.1.6. ãàäààäûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäààñ ÷ºëººò á¿ñýä îðóóëàõ;

4.1.7. õèëèéí ÷àíàäàä áîëîâñðóóëàõààð ãàðãàñàí ìîíãîëûí áàðààã

ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò áóöààí îðóóëàõ;

4.1.8. õèëèéí ÷àíàäàä á¿ðìºñºí ãàðãàñàí ìîíãîëûí áàðààã ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò áóöààí îðóóëàõ.

4.2 Ýêñïîðòîä õóäàëäààíû á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ñèñòåìèéí äàãóó äàðààõü

óðñãàë õàìààðíà. ¯¿íä: 4.2.1 ìîíãîëûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäàä á¿ðìºñºí ãàðãàõ; 4.2.2 ìîíãîëûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäàä áîëîâñðóóëàõààð ãàðãàõ;

7

4.2.3 ãàäààäûí áàðààã õèëèéí ÷àíàäàä áóöààí ãàðãàõ /ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò ÷ºëººò ýðãýëòýä îðñíîîñ áóñàä ãàäààäûí áàðàà, áàòàëãààò á¿ñèéí ãîðèìä áàéðøóóëñàí ãàäààäûí áàðàà/.

V. Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí á¿ðòãýëä õºòëºãäâºë çîõèõ áàðàà

5.1 Ýêñïîðò, èìïîðòîä îðóóëæ òîîöâîë çîõèõ áàðàà:

5.1.1 ìºíãºæººã¿é àëò; 5.1.2 ã¿éëãýýíä îðîîã¿é ìºíãºí òýìäýãò, çîîñ, ¿íýò öààñ;

5.1.3 Çàñãèéí ãàçðûí õóäàëäààíû õýëýëöýýð, ãàäààä òóñëàìæèéí

õºòºëáºð áîëîí äàéíû íºõºí òºëáºðèéí äàãóó ýäèéí çàñãèéí íóòàã äýâñãýðò îðóóëæ, ò¿¿íýýñ ãàðãàæ áàéãàà èðãýíèé áîëîí öýðãèéí çîðèóëàëòòàé áàðàà /òºëáºð, õàíäèâ, çýýë, ñîëèëöîîíû áàðàà õàìààðíà/;

5.1.4 õ¿ì¿¿íëýãèéí áîëîí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí áàðàà;

5.1.5 õºðºí㺠îðóóëàëòûí áàðàà;

5.1.6 öýðãèéí çîðèóëàëòòàé áàðàà;

5.1.7 çîð÷èã÷èéí àðèëæààíû øèíæ ÷àíàðòàé áàðàà;

5.1.8 êîíñèãíàöèéí áàðàà /óëñûí õèë íýâòðýõ ¿åä ºì÷ëºëèéí ýðõ

øèëæýýã¿é, àðèëæèõ çîðèëãî á¿õèé áàðàà, òóõàéëáàë ¿çýñãýëýí, ÿàðìàãò òàâèãäàæ áóé áàðàà/;

5.1.9 àðèëæààíû çîðèóëàëòòàé ïðîãðàì õàíãàìæ, áè÷ëýã õèéãäñýí

àóäèî, âèäåî õàëüñ;

5.1.10 òîëãîé êîìïàíè áîëîí ò¿¿íèé øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòààð áèé áîëñîí îõèí êîìïàíèé õîîðîíä øèëæ¿¿ëæ áóé áàðàà;

5.1.11 öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, õèé, óñ;

5.1.12 óëñ õîîðîíäûí øóóäàí èëãýýìæèéí àðèëæààíû øèíæ

÷àíàðòàé áàðàà;

5.1.13 øèëæèí ñóóðüøèã÷äûí ¿íý á¿õèé ýä õîãøèë;

5.1.14 íýã áà ò¿¿íýýñ äýýø æèëýýð ò¿ðýýñëýõ áàðàà;

5.1.15 õîîñîí ëîíõ, ñàâ, áàãëàà, áîîäîë;

8

5.1.16 òîäîðõîé ¿íý ºðòºã á¿õèé ¿éëäâýðëýëèéí õàÿãäàë, ¿ëäýãäýë /òóõàéëáàë, õàÿãäàë ëààç, õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëýýñ ãàðñàí ¿ëäýãäýë, õàÿãäàë çýðýã/, àþóëòàé õîã õàÿãäàë;

5.1.17 óñàí îíãîö, àãààðûí áîëîí áóñàä òýýâðèéí õýðýãñýë;

5.1.18 Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò ãàäààäûí íèñýõ îíãîöîíä

îëãîñîí ò¿ëø, øàòàõóóí, õ¿íñ áîëîí áóñàä ýä ç¿éë;

5.1.19 Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò ãàäààäûí íèñýõ îíãîöíîîñ äîòîîäûí íèñýõ îíãîöîíä îëãîñîí ò¿ëø, øàòàõóóí, õ¿íñ, áóñàä ýä ç¿éë áîëîí ãàäààäûí íèñýõ îíãîöíîîñ äîòîîäûí íèñýõ áóóäàëä áóóëãàñàí áàðàà.

5.2 Ýêñïîðò, èìïîðòûí òîîöîîíä îðóóëàõã¿é áàðàà:

5.2.1 ìºíãºæñºí àëò;

5.2.2 ã¿éëãýýíä îðóóëñàí ìºíãºí äýâñãýðò, çîîñ, ¿íýò öààñ /¿¿íä ãàäààä âàëþòûí çóçààòãàë îðíî/;

5.2.3 õèëèéí ÷àíàäàä 1 æèëýýñ äýýøã¿é õóãàöààãààð ãàðãàñàí, ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò 1 æèëýýñ äýýøã¿é õóãàöààãààð îðóóëñàí áàðàà;

5.2.4 óëñ õîîðîíä äàìæóóëàí ºíãºð¿¿ëýõ áàðàà;

5.2.5 çàõèàëãûí ñîíèí, òîãòìîë õýâëýë;

5.2.6 çàõèàëãûí äàãóó õèéãäñýí ïðîãðàì õàíãàìæ, ò¿¿íèéã àãóóëæ

áàéãàà äèñê, ýõ áè÷ëýã õèéãäñýí àóäèî áîëîí âèäåî õàëüñ; çàõèàëãààð õèéãäñýí çóðàã òºñºë;

5.2.7 íýã æèëýýñ äýýøã¿é õóãàöààãààð ò¿ðýýñëýõ áàðàà;

5.2.8 óñòãàõ áàðàà;

5.2.9 äàõèí àøèãëàãäàõ ýðãýëòèéí õîîñîí ëîíõ, ñàâ, áàãëàà,

áîîäîë; 5.3 Áàðààíû ýêñïîðò, èìïîðòîä òîîöîãäîõã¿é, òóñãàéëàí á¿ðòãýõ áàðàà:

5.3.1. äàâàãäàøã¿é õ¿÷èí ç¿éëèéí óëìààñ ãàðñàí õîõèðëûã àðèëãàõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàðèõ çýðýã òîäîðõîé çîðèëãîîð ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò 1 æèëýýñ äýýøã¿é õóãàöààãààð íýâòð¿¿ëñýí ìàøèí ìåõàíèçìûã äîòîîäûí õýðýãëýýíä îðóóëàõ ýñõ¿ë õèëèéí ÷àíàäàä ãàðãàõ òîõèîëäîëä;

5.3.2. çàñâàðûí çîðèóëàëòòàé áàðàà;

9

5.3.3. óëñûí õèëýýð õóóëü áóñààð íýâòð¿¿ëñýí áàðàà.

VI. Áàðààíû àíãèëàë, õýìæèõ íýãæ, óëñûí êîä

6.1. Ýêñïîðò, èìïîðòûã áàðààíû íýð òºð뺺ð ãàðãàõàä “Áàðààã

òîäîðõîéëîõ, êîäëîõ óÿëäóóëñàí ñèñòåì” /ÁÒÊÓÑ/-èéã àøèãëàíà. 6.2. Áàðààíû òîî õýìæýýã äàðààõü ñòàíäàðò õýìæèõ íýãæýýð èëýðõèéëíý.

¯¿íä:

Õ¿íäèéí æèí: êèëîãðàìì êã Óðòûí õýìæ¿¿ð: ìåòð ì Òàëáàéí õýìæ¿¿ð: êâàäðàò ì ì2 Ýçýëõ¿¿í: êóá ìåòð ì3 ëèòð ë Íýãæ: øèðõýã ø õîñ õîñ 1000 øèðõýã ìÿí.ø áîîäîë áîîä. Õ¿÷äýë: ìÿíãàí êèëîâàòò öàã ìÿí.êâò.öàã

6.3. Äýëõèéí óëñ îðíóóäûã êîäëîõäîî ͯÁ-ààñ áîëîâñðóóëñàí

“Ñòàòèñòèêò àøèãëàõ óëñ áîëîí á¿ñ íóòãèéí ñòàíäàðò êîä”-ûã áàðèìòëàíà.

VII. Áàðààíû ¿íý, ¿íýëãýý

7.1 Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêò ÑÈÏ, ÄÀÔ ¿íèéã àøèãëàíà. 7.2 Èìïîðòûí áàðààã ÑÈÏ-Ìîíãîë óëñûí õèëèéí áîîìò íºõöºëèéí ¿íýýð

á¿ðòãýíý. ÑÈÏ íºõöºëèéí ¿íýä áàðààíû ¿íý, Ìîíãîë óëñûí õèë õ¿ðòýëõ òýýâýð, äààòãàëûí çàðäàë îðíî.

7.3 Ýêñïîðòûí áàðààã ÄÀÔ-Ìîíãîë óëñûí õèëèéí áîîìò íºõöºëèéí ¿íýýð

á¿ðòãýíý. ÄÀÔ íºõöºëèéí ¿íýä áàðààíû ¿íý, Ìîíãîë óëñûí õèë õ¿ðòýëõ òýýâýð, äààòãàëûí çàðäàë îðíî.

7.4 ÿéëãýýíä îðîîã¿é ìºíãºí òýìäýãò /òºãðºãèéí øèíý äýâñãýðò/, çîîñ,

¿íýò öààñûã ÑÈÏ íºõöºëèéí ¿íýýð áóþó çàõèàëàã÷ààñ õýâë¿¿ëýõýýð òºëñºí çàðäàë äýýð Ìîíãîë óëñûí õèë õ¿ðòýëõ òýýâýðëýëò áîëîí äààòãàëûí çàðäëûã íýìñýí ¿íýýð òîîöíî. Ìîíãîëáàíêíààñ áîëîí çàõèàëàã÷ààñ ã¿éëãýýíä îðîîã¿é ìºíãºí òýìäýãò, çîîñ, ¿íýò öààñíû õýâë¿¿ëñýí çàðäëûí òºëáºðèéí áàðèìòûã òóõàé á¿ð òîäîðõîéëæ, ãààëèéí áàéãóóëëàãàä ìýä¿¿ëñýí áàéíà.

7.5 Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ¿íèéí ä¿íã ìÿíãàí àì.äîëëàðààð

èëýðõèéëíý.

10

VIII. Õóäàëäààíû ò¿íø îðíóóä

8.1 Áàðààíû ãàðàë ¿¿ñëèéí óëñûã èìïîðòûí, áàðààã õ¿ëýýí àâàã÷ óëñûã ýêñïîðòûí ò¿íø îðîí ãýæ ¿çíý.

8.2 Õèëèéí ÷àíàäàä ãàðãàñàí ìîíãîëûí áàðààã ººð÷ëºëò îðóóëàõã¿é

áóöààí îðóóëàõ òîõèîëäîëä òóõàéí áàðààã èëãýýã÷ óëñûã ãàðàë ¿¿ñëèéí îðîí ãýæ òîäîðõîéëíî.

IX . Ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä òàðõààõ

9.1 Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã ñàð á¿ðèéí 4-íèé äîòîð, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî áîëîí Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí õîîðîíä áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó ìýäýýëëèéí ñàíã óëèðëûí äàðàà ñàðûí 10-íû äîòîð ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíä èð¿¿ëñýí áàéíà.

9.2 Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã õýâëýìýë

ýñõ¿ë öàõèì õýëáýðýýð õýðýãëýã÷äýä òàðõààíà. 9.3 Ãàäààä õóäàëäààíû áàðààíû ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä

äàðààõü õàâñðàëòààð òàðõààíà. ¯¿íä:

Õàâñðàëò 1. Ãàäààä õóäàëäààíû íèéò áàðàà ýðãýëò;

Õàâñðàëò 2. Ýêñïîðò, èìïîðò, îðíîîð;

Õàâñðàëò 3. Ýêñïîðò, èìïîðòûí áàðààíû õýìæýý /ÁÒÊÓÑ-èéí

áàðààíû õýñãýýð/;

Õàâñðàëò 4. Ýêñïîðòûí çàðèì áàðààíû õýìæýý, îðíîîð;

Õàâñðàëò 5. Èìïîðòûí çàðèì áàðààíû õýìæýý, îðíîîð;

Õàâñðàëò 6. Ýêñïîðò, îðîí áîëîí áàðààãààð;

Õàâñðàëò 7. Èìïîðò, îðîí áîëîí áàðààãààð;

Õàâñðàëò 8. Ýêñïîðò, èìïîðòûí áàðààíû õýìæýý /ÁÒÊÓÑ-èéí

áàðààíû á¿ëãýýð/;

Õàâñðàëò 9. Òóñëàìæèéí áàðààíû èìïîðò, îðîí áîëîí áàðààãààð;

Õàâñðàëò 10. Çýýëèéí õºðºí㺺ð íèéë¿¿ëñýí áàðàà, îðîí áîëîí

áàðààãààð;

Õàâñðàëò 11. Õºðºí㺠îðóóëàëòààð íèéë¿¿ëñýí áàðàà, îðîí áîëîí

áàðààãààð;

Õàâñðàëò 12. Òóñëàìæèéí çàðèì áàðààíû èìïîðò, îðíîîð;

Õàâñðàëò 13. Çýýëèéí õºðºí㺺ð íèéë¿¿ëñýí áàðàà, îðíîîð;

11

12

Õàâñðàëò 14. Õºðºí㺠îðóóëàëòààð íèéë¿¿ëñýí áàðàà, îðíîîð;

Õàâñðàëò 15. Ýêñïîðò, èìïîðòûí áàðààíû òîî õýìæýý, ¿íèéí

ººð÷ëºëò;

Õàâñðàëò 16. Àðãà÷ëàëûí òàéëáàð.

9.4 Õàâñðàëò 1-11, 16-ã ñàð á¿ð, 12-14-èéã óëèðàë á¿ð, õàâñðàëò 15-ûã õàãàñ æèë, æèëä òàðõààíà.

------------oOo------------