gallesia pollonegallesiayambomapepátopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘na pita...

34
1 GALLESIA Pollone GALLESIA Yamboma Pepá Topa Sirimu Bokumu Pollone I Pepá Topa Sirimumunge Ungu Pulu Mare Ungu pulu mare inie yakondo gomo 714 molemo. Kolea Gallesia akumu disiriki ningu poropinji niringila. Pulu Yemonga bokuna temondo nilimonje, mimi siku naa pilimele. Pollo Gallesia pupe andorumu temane mare Lipe Mundurumu Yema 13:16-14:25 mele, 16:6, 18:23 molemo. Gallesia pepámonga ungu pulu te i sipe: Ou Juda yamboma mindi Yesusinge talapemo moloringi. Nakolo pe Pollo Juda yambo naa molko yambo lupema moloringi koleamanga aisili andopa temane peangamo topa sirimu kinie kanu yambo lupe- manga mare Yesusinge talapena sukundu oringi kinie umbuni te wendo orumu. Kanu umbunimu i sipe: Mosisini Pulu Yemonga ungu mane sirimuma ou Juda yambomane pilku liku teringi mele kanu yambo lupemane naa pilku teringimunge Juda ye marene ningindu: “Juda yambo naa molemelemane Kirasinge yamboma kamu molongendo yema kinie kangoma kinie Mosisini ungu mane sirimu mele pilkulie enenga kangi te kopisiku makaye teko wendo liengi. Mosisini ungu mane sirimuma pali pilku liku teangila.” niringi. (Ungu te Lipe Mundurumu Yema 15:5 molemo. 15:1-6 pali kanani. “Molo.” niringi mele 15:19-21 molemo.) Kanu Juda yema Gallesia poropinjine andoko Kirasinge ta- lapena yambo moloringimendo ningindu: “ ‘Sike.’ ningu pil- imele ulu akumuni mindi ene naa lipe taponjimbe. Mosisini ungu mane sirimuma pilku liku teangila.” niringi nakolo Pollone nimbendo: “Paa molo!” nirimu. “Yesusi Kirasi yu ‘Sike.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo ulumuni mindi Pulu Yemone olio kanopalie olionga ulu pulu kerime siye kolopa, ‘Konopu

Upload: lamdieu

Post on 17-Jul-2019

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

1

GALLESIAPollone GALLESIA Yamboma Pepá TopaSirimu Bokumu

Pollone I Pepá Topa Sirimumunge Ungu Pulu MareUngu pulu mare inie yakondo gomo 714 molemo.Kolea Gallesia akumu disiriki ningu poropinji niringila. Pulu

Yemonga bokuna temondo nilimonje, mimi siku naa pilimele.Pollo Gallesia pupe andorumu temane mare Lipe MundurumuYema 13:16-14:25 mele, 16:6, 18:23 molemo.

Gallesia pepámonga ungu pulu te i sipe: Ou Juda yambomamindi Yesusinge talapemo moloringi. Nakolo pe Pollo Judayambo naa molko yambo lupema moloringi koleamanga aisiliandopa temane peangamo topa sirimu kinie kanu yambo lupe-manga mare Yesusinge talapena sukundu oringi kinie umbunite wendo orumu. Kanu umbunimu i sipe: Mosisini PuluYemonga ungu mane sirimuma ou Juda yambomane pilku likuteringi mele kanu yambo lupemane naa pilku teringimungeJuda ye marene ningindu: “Juda yambo naa molemelemaneKirasinge yamboma kamu molongendo yema kinie kangomakinie Mosisini ungu mane sirimu mele pilkulie enenga kangite kopisiku makaye teko wendo liengi. Mosisini ungu manesirimuma pali pilku liku teangila.” niringi. (Ungu te LipeMundurumu Yema 15:5 molemo. 15:1-6 pali kanani. “Molo.”niringi mele 15:19-21 molemo.)

Kanu Juda yema Gallesia poropinjine andoko Kirasinge ta-lapena yambo moloringimendo ningindu: “ ‘Sike.’ ningu pil-imele ulu akumuni mindi ene naa lipe taponjimbe. Mosisiniungu mane sirimuma pilku liku teangila.” niringi nakoloPollone nimbendo: “Paa molo!” nirimu. “Yesusi Kirasi yu ‘Sike.’nimbu tondolo mundupu pilimolo ulumuni mindi Pulu Yemoneolio kanopalie olionga ulu pulu kerime siye kolopa, ‘Konopu

Page 2: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 1:1 2 GALLESIA 1:5sumbi nimbe peli yamboma.’ nimbe kanolemo, yu kinie peakapola kapola molemolo aulkemo akisinjilimo. Kanu ulumunimindi olio molopo konjipu mindi pumulú ulu pulumu limulúaulkemo akisinjilimo. Mosisini ungumane sirimu akumane oliolipe taponjimbe ulu te naa pelemo.” nimbe i pepámo ene topasirimu. Ungu akumunge ungu pulu tondolo te Gallesia 2:16molemo.

Boku Romo kinie Gallesiatolo ungu tondolo aisili telu sipe.Ungu pulu mare bokumunge alsena anjukundu “26. lo”, “18.katim skin”, “31.3. pikinini bilong God”, “45. stretpela man”, “2.arapela lain” molemo kanani.

Ya ungu pulumu pora nikimu.1 Na Pollo, Yesusini “Nanga kongonomo tenjipui.”

nimbe lipe mundurumu ye te.* ⸤Mana⸥ yambomane ‘Akukongonomo tepui.’ ningu na mako naa toringi. ⸤Mana⸥ye tene “Nanga kongonomo tenjipui.” nimbe lipe naala mundurumu. Yesusi Kirasi kinie Kirasi kolorumukinie topa makinjirimu Lapa Pulu Yemotolone mindi na“Eltenga kongonomo tenjipui.” ningu liku munduringili.

2 Nane ene Kirasinge yambo talapemo* kolea Gallesiaporopinji taonomanga maku toko molemele yamboma ipepámo topo sikiru. ⸤Na kinie pea kongonomo tapu topotelemolo⸥ angenupili peamolopolie i pepámo topo sikiru.

3 Olionga Lapa Pulu Yemo kinie Aili Yesusi Kirasitoloneene we kondo kolkolo, ‘Ene konopu pe nipili taka lelkomolangi.’ niengili. 4 Kanu Aili Yesusi Kirasi* yuni yuyu‘Olio lipu taponjembo. Olionga ulu pulu kerime maniepupili. Olio, mana yamboma ulu pulu kerimenga sukunaa molangi lipu taponjipu wendo liembo kene enenganimbu kolonjembo.’ nimbe kolonjirimu yemo. Akuterimumu Lapa Pulu Yemone ‘Teani.’ nirimu mele pilipelipe tembando aku terimu.** 5 Kanu Lapa Pulu Yemonga

Page 3: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 1:6 3 GALLESIA 1:11imbimu kamu kamu ola molopa mindi pulimo. Aku sipesike tepili.

6 Kirasini ene we kondo kolopalie enenga nimbe tenjir-imumunge Pulu Yemone “Ene nanga yamboma molangiwai.” nirimu mele ene pilku liringi mele nondokokonopu alowa teko, ⸤ye marene⸥ “Temane peangamotopo sikimulu mele piliengi!” nilimele temane te lupepilku molemelemonga na ene kinie konopu keri panjipukonopu aisili lipu mundupu molio. 7 Nakolo kanu te-manemo sike temane peangamo molo. ⸤Temane peangate lupe paa naa pelemo!⸥ Ye marene ene teko embambosiku “Kirasinge temane peangamo topo sikimulu.” ninguungu mare lupe alowa malowa teko Kirasinge temanepeangamo teko kenjingí tekemele. 8 Nakolo olione kepe,mulu koleana molemo angello tene kepe, temane peangate lupe topo sipu, olione ene ou pulu pulu topo sirimulutemane peangamomindi naa topo símulu liemo ⸤aku sipekolo tomba yemo⸥ Pulu Yemone ‘Yu alieli mindili nombamolopili.’ nimbe ⸤kolea kerine lipe⸥ mundupili. 9Ou naneya nindu mele kinié altopo nikiru: Ou temane peangamo‘Sike.’ ningu pilku liringi kanumu yambo tene naa topasipe, “Temane peangamo tokoro.” nimbe temane te lupetopa simu liemo ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Yu alieli mindili nombamolopili’ nimbe ⸤kolea kerine lipe⸥ mundupili.

10 Kinié nane ya ungu nikirumu ‘Yambomane na kapiningu ‘ye peangamo.’ niengi.’ nimbu nikiru molo ‘PuluYemone na kapi nimbe ‘ye peangamo.’ nipili.’ nimbunikiruye? Molo ‘Yambomane pilkulie konopu siengi.’nimbu temane peangamo topo silioye? Nane ‘Yambomakonopu siengi.’ nimbu uluma telkanje na Kirasinge kon-gono tenjili kendemande te naa molka.

11 Nanga ⸤Kirasi pilili⸥ angenupilime, nane temanepeanga ene topo sirindu kanumu ⸤mana⸥ yambo tene

Page 4: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 1:12 4 GALLESIA 1:16konopumuni pilipelie na nimbe sirimu temane te molo.‘Akumu paa piliengi!’ nimbu nikiru. 12 Kanu temanepeangamo ⸤mana⸥ yambo tene na topa sirimuna pilipulipu andopo naa topo sirindu. Kanu temanemo yambotene na mane naa sirimula. Paa molo. Yesusi Kirasini‘Kanu temanemo Pollo pilipili.’ nimbe na temane peangaakumu lipe ora sirimuna pilipu lirindu.

13 ⸤Na ou ‘Kirasinge temanemo ungu sike te paa molo.’nimbu pilipu paa konopu lupe pepili molorundumungeKirasini yuyu na naa lipe ora silkenje paa pilipu naalilke.⸥* Na ou molorundu mele ene temanemo piliringi.Na ou Juda yambomanga ungu manema paa pilipu tepomolopo, ene Pulu Yemo kapi ningu popo toringi melenane aku sipu tepo molopolie, Kirasinge yambo PuluYemonga talapena moloringime paa tondolo mundupumindili lipu sipu, ‘Yamboma pali Kirasinge ungumu kamumunduku keleangi. Yunge talapemo kamu pora nimbemanie pupili.’ nimbu aku terindu. 14 Na kinie kapolameringi Juda yemanga aisili topo akili lenjipu, naneJuda yambomanga ulu puluma paa olandopa pilipu tepomolopo, olionga anda kolepalimenga ungu manema paatondolo mundupu pilipu lipu, ‘Yamboma pilku liku tekomolko, kanu ungu manema paa munduku naa keleangi.’nimbuungumanemapaamimi sipunokorundu. 15Nakolona ou naa meangi Pulu Yemone na we kondo kolopa⸤‘yunge yemo molambo.’ nimbe⸥ mako torumu, kanuPuluYemoneyuyu tembamele konopuni pilipelie 16 ‘Naneyunge Malo kanopo imbi siembo.’ nimbe lipe ora sirimu.‘Na Juda yambo naa molko yambo lupe* molemelenaandopa yunge temane peangamo topa sipili.’ nimbeyunge Malo** na lipe ora sirimu. ⸤Konopu alowa tepoKirasinge ye temolopolie⸥ nane ⸤mana⸥ yambo tendo “Nanambe tembonje? Temane peangamo piliembo na toko

Page 5: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 1:17 5 GALLESIA 2:2si.” naa nirindu. 17Na ou aku sipu naa molambo Yesusiniou kumbi lepa “Nanga kongonomo tenjipai.” nimbe lipemundurumu yema kolea aili Jerusallememoloringine naala purundu. ⸤‘Pulu Yemone namane sipili.’ nimbu⸥ sumbisipu kolea Arepia* pupu akuna wale mare molorundu. Pekelepo kolea aili Damasikasindu yando ⸤ombo ungumanesipu⸥ molorundu.**

18 Kanu kinie ⸤Pulu Yemone yunge Malo na ou lipeora sipili pe⸥ ponie yepoko omba purumu kinie ‘NaPita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu,yu kinie pea koro talo molorundu. 19 Yesusini “Nangakongonomo tenjipai.” nimbe lipe mundurumu yemangate pea naa kanorundu. Ailimunge angenu Jemisi mindi*kanorundu. 20 Nane i temane pepána topo sikirumukolo naa tokoro. Pulu Yemo kanopa molopili mi lepoene nimbu sikiru akumu paa sike nimbu sikiru. 21 Pena kolea Siria kinie Sillisia poropinjitolonga andorundu.22 Kolea Judia disiriki sukundu kolea wemanga Kirasingeyambo talapemane na naa kanoringi.* 23 Terindu meletemanemo mindi ou piliringi. Akumu i sipe: “Ou olio⸤Kirasinge yamboma⸥ andopamindili lipe sirimuye kanu-muni temane peangamo ou ‘Kamu manie pupili.’ nirimutemane peanga kanumu kinié yuni andopa topa silimo.”ningu yambomane temane toko siringimumindi piliringi.24 Pe Pulu Yemone na kinie terimu mele pilkulie PuluYemo kapi ningu imbi ambolko ola linjiringi.

21 Pe ponie tene po omba purumu kinie na kelepo

⸤wale talo sipu⸥ Jerusalleme purundu.* Banapasi kiniepea purumbulu. Taitasi nane lipu merindu, pea purumul-ula. 2Nakolo ⸤Kirasinge yambo Jerusalleme moloringimenokoringi yemane nando “Oi.” niringine pilipu naa

Page 6: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:3 6 GALLESIA 2:5purundu. Pulu Yemone ‘Na pambo.’ nimbe⸥ lipe orasirimuna purundu. Pupulie nane Juda yamboma naamolko yambo lupema* moloringi koleamanga andopotemane peanga topo sirindumu nimbu sirindu. Nakolo‘Nane andopo yamboma lipe taponjilimo kongonomotelio mele kinie, ou kongono terindu mele kinie, kamumanie naa pupili.’ nimbu Kirasinge yambo talapemonokoringi yema kanopo imbi sipu, we yamboma naamolangi kanu yema eneno tenga molangi temane peangaandopo topo sirindumu nimbu sirindu. 3 ⸤Sike KirasingeJuda ye marene pilkulie, “Juda yambo naa molko yambolupe molemolemanga yema Kirasinge yema kamu mo-longendo enenga kangi te kopisiengi.” niringi⸥ nakoloTaitasi na kinie molorumbulu yemo yu sike Giriki yemo*nakolo kanu ye ailimene “Yunge kangi te kopisinjemili.”ningu karaye naa teringi.** 4 ⸤Kangi kopisili ungu tewendo naa olka nakolo⸥ ye kolo toli mare enene oliondo‘Enenga angenupilime.’ ningu Kirasinge talapena kiy-ongo ningu oringi. ‘Olio Kirasi Yesusinge yambomamolemolomonga Mosisini ungu mane sirimumane olionaa nokolemo. Kanuma naa pilipu lipu ka ulkena melenaa molopo we molomolo kinie kapola.’ nimbu molo-rumulu mele kanu kolo toli yemane ‘Kanamili.’ ninguoringi. ‘Mosisini ungu mane sirimuma pilku limeleyambomane mindi Pulu Yemone kanopa ‘yambo sumbinilime’ nimbe kanolemo mele piliengi!’ ningu ⸤kanu kolotoli yema Kirasinge yambo talapena⸥ oringi, nakolo ‘Akuteringimunge ‘Mosisini ungu mane sirimumane olio kasipili, molko kenjengi!’ ningu oringi.’ konopu lekero.5 ⸤‘Yambo lupemanga yemanga kangi te kopisiengi.’ sikeniringi⸥ nakolo enenga niringi ungumu paa naa pilipulirimulu. ⸤‘Mosisini ou ungu mane sirimumane layekolte kepe olio Kirasinge yamboma naa nokolemo⸥. Te-

Page 7: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:6 7 GALLESIA 2:10mane peangamo mindi ungu sikemo, akumuni mindi enenokopili, akumu mindi ene kinie pepili.’ nimbu “Paamolo!” nirindu.

6 ⸤Jerusalleme Kirasinge yambomane⸥ “Olionga ye ail-ime” niringi kanu yema ‘Ene sike imbi molemo molo naamolemonje, akumu uluri molo.’ konopu lekero. PuluYemone kangikundukanopa ‘Kamakoma’ nimbe ‘imbi naamololime’ nimbe yamboma apurupe naa kanolemo. Kanuyemane na ungu nimbu siliomonga ungu lipe taponjimbeungu te lupe naa niringi. 7 Paa molo! Pulu YemonePitando “Juda yamboma temane peangamo puku tokosi.” nirimu mele aku sipela nando “Temane peangamoJuda yamboma naa molemele yambo lupema puku tokosi.” nirimu mele* kanokolie ⸤“I siku ni. I siku naani.” ningu ungu te olandopa naa niringi.⸥ 8 YesusiniPitando “Juda yamboma molongena nanga kongonomotenjipui.” nimbe lipe mundurumu kinie Pulu Yemoneyu tondolo sipe lipe taponjipe molopili kanu kongonomotenjirimu kanu mele Yesusini nando “Juda yambomanaa molemele yambo lupema molongena nanga kon-gonomo tenjipui.” nirimu kinie Pulu Yemone na tondolosipe lipe taponjipe molopili kanu kongonomo andopoterindu mele kanokolie, 9 Jemisi keme, Pita keme, Jonokeme, ⸤Jerusalleme⸥ yambomane “Enene olio nokolemeleye ailime.” niringi kanu yemane Pulu Yemone na ikongonomo paa sirimu mele kanokolie, ⸤‘Sike kongonotelu sipu telemolo lemo.’ ningu⸥ Banapasi kinie olto‘Enenga kandi angenutolo mele molangili.’ ningu kiliringi. Ene kinie olto kinie olione ungu te nimbupanjipulie, “Banapasi kinie oltone yambo lupema liputaponjipulu Pulu Yemonga kongonomo teambili. EneneJuda yamboma liku taponjiku Pulu Yemonga kongonomoteangi.” nirimulu. 10Ungu telumindi “Tondolomunduku

Page 8: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:11 8 GALLESIA 2:14teangili.” niringi. “Kirasinge yambo ⸤Jerusalleme⸥ ta-lapena sukundu yambo koropa pupili molemelema likutaponjengili.” niringi. Kanu kongonomo na koronga outembondo konopu sirindu yandopa kinié kepe tondolomundupu kanu kongonomo telio.*

11 ⸤Jerusalleme ye ailimene nando “Teleno mele paputeleno. We teko molani.” niringi⸥ nakolo pe ⸤na⸥ koleaaili Andiyoko ⸤pupu molambo⸥ Pita orumu kinie yuniulu te terimumu paa tepa kenjirimumunge ⸤kanopolie⸥yu molorumuna pupu, tepa kenjirimu mele sumbi sipunimbu para sipu iri torundu. 12 Jemisini* ⸤“Andiyokopai.” nimbe⸥ lipe mundurumu yema ou naa wangi PitaJuda yamboma naa molemele yambo lupema kinie peaandoko tapu toko langi noringi. Nakolo pe Jemisini lipemundurumu ye kanuma oringi kinie ‘Ye lupe Kirasingeye molemelema kangi te kopisiengi.’ niringi yema**pipili kolopa, ‘Tekero mele naa kanangi.’ nimbe ⸤Pita⸥yambo lupemakinie andopa langi norumumelemundupekelepa yuyu molorumu. 13 Kanu kinie Pitane ‘Mandatembo.’ nimbe konopuni pilipelie kanu yema naa ongomolangi terimu mele pe oringi kinie mundupe kelepa‘Okomele yema kinie konopu teluna pupili molemolo.’nimbe topele mapele topa ulu kolo toli te terimu mele*⸤Andiyoko⸥ Juda yambo ⸤Kirasinge yambo moloringime⸥kanokolie ene kepe Pitane topele mapele topa kolo toliulumu terimu mele aku siku manda lelko teringila. Peenene topelemapele toko kolo toli ulumu teringimele Ba-napasini kanopalie ‘Ou lawa tendu lepamo. Ene tekemelemele teko konjikimili. Na aku sipu teambo.’ nimbe yunikepe aku sipe lawa terimu.

14 Kanu kinie enene temane peangamonga ungu sike-mone ‘Teangi.’ nilimo mele sumbi siku naa teko lawateringi mele kanopolie, ene pali kanoko molangi nane Pi-

Page 9: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:15 9 GALLESIA 2:16tando nimbundu: “Nu Juda ye te nakolo Juda yambomane⸤langi nongendo ungu manema pilkulie⸥ telemele melenaa teko, Juda yambo naa molko yambo lupe molemele-mane telemele mele teleno, akumunge nuni yambo lupe-mando “Juda yambomane ⸤ungumanema⸥ pilku telemelemele aku siku manda lelko teangi.” ningu nambemunamane silinoye?” ⸤nirindu.⸥*

15 “Juda yamboma naa molko yambo lupe molemele-mando Juda yambomane ‘ulu pulu keri teli yamboma.’nilimele kanu yamboma olio Juda yamboma molo; Judayambomane olio meringimunge olio Juda yambomamolemolo kanuma ⸤Kirasinge yamboma molopolie ungutalo pilimolo mele i sipe. Te:⸥ 16 ‘Mosisini ungu mane sir-imuma yambomane mimi siku pilku liku telemelemongaPulu Yemone ene kanopalie enenga ulu pulu kerimesiye naa kolopa, ‘Konopu sumbi nimbe peli yamboma.’nimbe naa kanolemo.’.* nimbu pilimolo. ⸤Te:⸥ ‘Yam-bomane ‘Yesusi Kirasi sike.’ ningu tondolo mundukupilimele yamboma mindi aku siku telemelemonga PuluYemone ene kanopalie enenga ulu pulu kerime siyekolopa, ‘Konopu sumbi nimbe peli yamboma.’ nimbekanolemo.’.** nimbu pilimolola. Aku ungutolo pilipulie‘Mosisini ungu mane sirimumane olio ⸤Juda yamboma⸥kepe manda naa lipe taponjimbe.’ nimbu pilipulie, ‘PuluYemone olio kanopa olionga ulu pulu kerime siye kolopa,‘konopu sumbi nimbe peli yamboma.’ nimbe kanopili.’nimbu ‘Yesusi Kirasi sike.’ nimbu tondolo mundupupilirimulu. ‘Mosisini ungu mane sirimuma mimi sikupilku liku telemele yambomanga paa telu kepe aku sipetembamonga Pulu Yemone yu kanopalie yunge ulu pulukerime siye naa kolopa, ‘konopu sumbi nimbe peli yam-bomo.’ paa naa nimbe kanomba.’ nimbu pilipulie ‘YesusiKirasi sike.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo.

Page 10: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:17 10 GALLESIA 2:1917 “Aku liemo, olio Juda yambo marene ‘ ‘Pulu Yemone

olio kanopa olionga ulu pulu kerime siye kolopa, ‘konopusumbi nimbe peli yamboma.’ nimbe kanopili.’ kene‘Yesusi Kirasi sike.’ nimbu tondolo mundupu piliemili.’nilimolo kanu ulumuni olio i sipe mele lipe ora silimo:⸤Olione “Juda yambo naamolko yambo lupemolemelemaulu pulu keri teli yamboma molemele.” nilimolo mele⸥olio kepe ⸤‘Mosisini ungu mane sirimumane olio mandanaa lipe taponjilimo. Kirasini mindi olio manda lipetaponjimbe.’ nimbu pilipu Mosisini ungu mane sirimumamundupu kelemolomonga aku sipe⸥ ulu pulu keri teliyamboma molemolo mele lipe ora silimo, mona lemo.Aku liemo olio ⸤Juda yamboma⸥ ulu pulu keri teli yam-boma molemolo mele aku sipe lipe ora silimo monalemomonga ‘Kirasini “Ulu pulu kerime teangi.” nilimolepamo.’ nimbu pilimolo kinie peangaye? Paa molo!⸤Kirasini aku sipe paa naa nilimo.⸥ 18 Nane ou pilipulie,‘Mosisini ungu mane sirimumane na naa lipe taponjipe,Pulu Yemone ‘na “mindili nopili.” nimbé ulu pulu keri tenaa peli yambo sumbi nilimu molemo kanokoro.’ nimbéulu te manda naa temba.’ nimbu tondolo mundupupilipu Mosisini ungumane sirimumamundupu kelerinduakumu pe kelepo ‘Mosisini ungu mane sirimumane namanda lipe taponjipe Pulu Yemone na ‘yambo sumbinilimu.’ nimbé ulu pulumu pelemo.’ nimbu altopo Mo-sisini ungu mane sirimuma ambolopo pilipu lipu telkanjeaku telka ulumuni ‘Na Mosisini ungu mane sirimumaou mundupu kelerindu kinie tepo kenjirindu.’ nimbelipe ora silke. 19 ⸤Aku nikirumunge ungu pulu te isipela:⸥ ⸤Yambo te kolemo kinie yu nokolemo ulu pulumamundupe kelemo, kanu ulu pulumane yu kolemomongaaltopa naa nokolemo aku sipe mele⸥ Mosisini ungu manesirimumane na nokorumu kinie mimi sipu pilipu lipu naa

Page 11: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 2:20 11 GALLESIA 3:2terindumunge ungu mane kanumane Pulu Yemone na‘ulu pulu keri naa peli ye sumbi nilimu’ nimbe kanom-bamonga ulu pulumu na manda naa sirimumunge kanuungu manema na mundupu kelepo kanu ungu manemakinie ye kololimu mele molorundu. Pe kinié kanu ungumanema kinie kololi yemo moliomonga Pulu Yemonekanopa peanga kanolemo uluma tembondo konde mo-lio.* 20 Kirasi unju perana ⸤uku toko panjiringi kolorumukinie⸥ na kinie pea uku toko panjiringi kolorumbulu.*Akumunge kinié na nanu we konde naa molio. Kirasina kinie tapu topa molemomonga yunge konde mololiulumu na kinie pelemo. Akumunge kangikundu ulumatepo molio mele ‘Pulu Yemonga Malo yu sike.’ nimbutondolomundupu pilipulie** aku sipu kangikundu ulumatepo molio. ‘Pulu Yemonga Malo’ nikiru yemo yu nakonopu monjipe nanga nimbe kolo wangopa kolonjirimuyemo. 21 ‘PuluYemoneyambomawekondokolemoulumuuluri molo.’ naa nimbu, mundupu naa kelio. Mosisiniungu mane sirimumane Pulu Yemone olio ‘yambo sumbinilime’ nimbe kanomba ulu pulumumanda silkenje Kirasiwe kolka. Yu kolorumu ulumuni uluri naa telka.” ⸤nimbuPitando nirindu.⸥*

31 Ene ⸤Kirasinge yambo⸥ Gallesia molemele kekelepa

tolime, nane ou Yesusi Kirasi unju perana uku tokopanjiringi kolorumu mele nimbu sirindu kinie ene paapiliringi yamboma, ene yambo naene konopuma tepa em-bambo sipe lipe lou lenjirimuye? 2Nane ungu paa telumupiliembo ene walsembo: Mini Kake Telimu ⸤aulke nam-bolkarenga⸥ liringiye? ⸤Mosisini⸥ ungu mane sirimumapilku liku tenge panjiku teringimunge Mini Kake Telimuliringi, molo ⸤temane peanga topo sirindumu⸥ pilkulie

Page 12: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:3 12 GALLESIA 3:8‘Sike.’ ningu tondolo munduku piliringimunge liringiye?3 Ene ⸤nambolka unguri pilkulie⸥ aku siku kekelepatolemeleye? Ou pulu pulu ⸤‘Kirasinge yambomamolamili.Pulu Yemone olio kanopa peanga kanopili.’⸥ ningulieMini Kake Telimu liringi kanumu, pe kinié ⸤konopu alowateko⸥ eneno enenga engemane ‘⸤Mosisini ungu manesirimuma pilipu lipu tepolie⸥ aku sipu molamili.’ ningupilimeleye? * 4 ⸤‘Kirasi sike.’ ningu tondolo mundukupiliringi kinie⸥ ulu ⸤peanga aku sipe⸥ mare* ene kiniewendo orumu akuma we wendo orumuye? ‘Uluma wewendo orumu. ⸤Wendo orumu kinie ‘Mosisini ungumanesirimumane olio naa lipe taponjilimo.’ ningu naa pilíngi⸥liemo paa keri.’ konopu lekero. 5 ⸤Mosisini⸥ ungu manesirimuma pilku liku telemelemonga Pulu Yemone yungeMinimu ene sipe, ene molemelena ulu tondoloma tele-monje, molo ⸤temane peangamo⸥ pilkulie ‘Sike.’ ningutondolo munduku piliringimunge aku telemoye?

6 Eporayamondo ⸤Pulu Yemonga bokuna nimbemolemo mele⸥ pilku piliei:“Pulu Yemone yu kinie “Tembo.”nirimu mele Eporayamone ‘Sike temba.’ nimbetondolo mundupe pilirimumunge kanopaliePulu Yemone “Yu ye sumbi nilimu.” nimbe kanorumu.”.*nimbe molemo. 7 Akumunge, ‘⸤‘Temane peangamo sike.’ningu⸥ tondolo munduku pilimele yamboma Eporaya-monga ambolangoma molemele.’ ningu piliei.* 8 Pewendo ombá mele Pulu Yemonga bokuna ou molorumu.Pe Juda yambo naa molko yambo lupemane* ‘Sike.’ningu tondolo munduku pilingímunge Pulu Yemoneene kanopalie ‘Enenga ulu pulu kerime siye kolopo,‘Konopu sumbi nimbe pepili molemele yamboma.’ nimbukanombo.’ nimbé mele Pulu Yemone ou Eporayamondotemane peangamo pemba mele topa sipelie nimbendo:

Page 13: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:9 13 GALLESIA 3:12‘ “Nuni kalko lini ye tene tembamongamana yamboma pali molko konjingí.” nirimu.’.**nimbe molemo. 9 ⸤Pulu Yemone aku sipe Eporayamondonimbe panjirimu⸥ munge yuni ⸤‘Pulu Yemo sike.’ nimbe⸥tondolo mundupe pilirimu ye Eporayamo sewe anjipetepa konjirimu kinie yandopa yandopa ⸤‘Pulu Yemo sike.’ningu⸥ tondolo munduku pilimele yamboma kepe Epo-rayamo kinie pea sewe anjipe tepa konjilimola.

10 ‘⸤Mosisini⸥ ungu mane sirimuma pilipu lipu tengepanjipu temolo kinie ⸤Pulu Yemone olio ‘ulu pulu keri naapeli yambo sumbi nilime’ nimbe kanomba.’⸥ ningu ton-dolo munduku pilimele yamboma Pulu Yemone ‘Molkokenjengi!’ nimbé. Pulu Yemone aku nimbémonga ungute pilipulie aku nikiru akumu Pulu Yemonga bokunamolemo. Akumu i sipe:‘Ungu manema molemo boku ⸤Mosisini torumu⸥ mungeungu mane paa pali alieli pilku likutenge panjiku naa tenge yamboma*Pulu Yemone ‘Molko kenjengi!’ nimbé.’.**nimbe molemo kanumu. 11 ⸤Pulu Yemonga bokumuninimbendo:⸥‘⸤Pulu Yemo ‘sike.’ ningu⸥tondolo munduku pilingí yamboma mindiPulu Yemone kanopa ‘Yambo sumbi nilime.’nimbe kanomba yambo kanuma mindikonde molko konjiku mindi pungí.’.*nimbe molemo mele pilipulie ⸤Mosisini⸥ ungu manesirimuma pilku liku tenge yamboma Pulu Yemone kanopaenenga ulu pulu kerime siye kolopa, ‘konopu sumbi nimbepeli yamboma molemele.’ nimbe kanomba aulke te paanaa lemo mele paa sumbi sipu pilimolo.** 12 ⸤Mosisini⸥ungu mane sirimumane ⸤‘olio lipe taponjimbe.’ ningu,⸥mindili siku lombolko tenge ulumu kinie, ⸤‘Kirasini olio

Page 14: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:13 14 GALLESIA 3:14

lipe taponjimbe.’ ningu⸥ tondolo munduku pilingí ulu-mutolo walsikale liku tere lelko manda naa tenge. Paamanda molo! ⸤Mosisini ungu mane sirimuma tenge-monga ungu te Pulu Yemonga bokumuni nimbéndo:⸥‘Ungu manema paa palialieli mimi siku pilku liku tenge panjikutengé yamboma mindi aku tengemongamolko konjiku mindi pungí.⸤Ungu mane mare walsikale kepemunduku kelko naa tenge kiniemanda molko konjiku mindi naa pungí.⸥’.*nimbe molemo kanumu.

13 ⸤Pulu Yemone⸥ Kirasi ‘Molopa kenjipili.’ nirimunayu sike molopa kenjirimu ulumuni, Kirasi yuni olio ⸤Judayamboma⸥ ungu manemane ‘Molko kenjengi!’ nilimoaulkena wendo linjirimu.* ⸤Pulu Yemone Kirasi tepakenjirimumunge ungu pulu te Pulu Yemonga bokumuninimbendo:⸥‘Yambo unjuna ola ‘Kolangi.’ ninguuku toko panjilimele yamboma⸤Pulu Yemone⸥ ‘Molko kenjengi!’ nimbé.’.**bokuna nimbe molemo akumunge Kirasi yu unjuna ukutoko panjiringimunge Pulu Yemone Yesusi ‘Molko ken-jeni.’ nirimula. 14 ‘Pulu Yemone Eporayamondo ⸤‘Nunikalko lini ye tene tembamongamanayambomapalimolkokonjingí.’ nimbe,⸥* nimbe panjirimu ungu peangamoKirasi Yesusini ulu te tenjimbemonga Juda yambo naamolko yambo lupema kinie pepili.’ nimbe ⸤Pulu Yemoneou⸥ olio kolea kerine molopo kenjipu mindi pulimelkaaulkenawendo linjirimu. ‘Mini Kake Telimu liengi simbu.’nimbe, nimbe panjirimu akumu ‘⸤‘Kirasini tenjirimumuolionga nimbe lipe taponjimbendo tenjirimu.’ ningu⸥

Page 15: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:15 15 GALLESIA 3:17tondolo munduku pilingí yambomane paa liengi!’ nimbe⸤Pulu Yemone⸥ aku sipe nirimu.

15 Angokeme, ⸤‘Ungu te mane simbumu sumbi sikupiliengi!’ nimbu⸥ ya mana yambomane ulu te telemelemele enene pilimelemo nimbu siembo. Yambo talone “Isipu i sipu teambili.” ningu anju yandoungu teningupan-jilimbele kinie pe kanu ningu panjilimbele ungumungeyambo tene ungu te wendo naa limo, yambo tene ungute sukundu naa mundulimo. Sike aku ungumu manayambotolone mindi ningu panjilimbele nakolo pe kanuungumu yambotolonga tene alowa naa telemo. Ungumuningu panjilimbele mele aku sipe we pelemo. ⸤Akumumanda lepa, Pulu Yemone Eporayamo kinie terimu melelipe ora silimo.⸥ 16 Pulu Yemonga bokumuni nilimo melei sipe: “Pulu Yemone “Tembo.” nimbe, nimbe panjir-imu ungumu ⸤olio Juda yambomanga anda kolepa⸥ Epo-rayamo kinie yuni kalopa limbemo kinie eltendo nimbe,nimbe panjirimu.” nilimo. “⸤Ye⸥ kalopa limbemo.”nilimo kanumu ⸤ye⸥ telumundu mindi nilimo. “Nunikalko linimu.” nilimo.* “Nuni kalko linime.” naa nilimo.Yambo aisilindu naa nilimo, telumundu mindi nilimo.Aku ⸤ye⸥ telu kanumu ⸤Pulu Yemone mako torumu ye⸥Kirasimu.

17 I ungu nikirumunge pulumu i sipe: ⸤Pulu Yemone“Aku teni kinie nane i sipu i sipu tembo.” nimbe,⸥ nimbepanjipe mi lerimu kanu ungumu* yu koronga kumbi lepawendo omba perimu. Kanu ungumu ou we pepili peponie po anderete kelepa teti omba purumu kinie ⸤Mo-sisini⸥ ungumane sirimumawendo orumu.** ⸤Kanu ungumanema sike pe akilipe wendo orumu nakolo⸥ Mosisiniungu mane sirimumane Pulu Yemone ou nimbe panjipemi lerimu ungumu manda naa topa manie mundumbe,Pulu Yemone ou nimbe panjirimu ungumu we pemba

Page 16: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:18 16 GALLESIA 3:20mindi pelemo, ungu akumunge kongonomomaniemandanaa pumbe. 18 Yamboma Pulu Yemone “We simbu.”nirimu mélemo lingíndu Mosisini ungu mane sirimumapilku liku tekolie kanu mélemo limelkanje Pulu Yemone⸤“We simbu.” nimbe,⸥ nimbe panjirimu ungumu ‘Sike.’ningu tondolo munduku pilkulie manda naa limelka.Nakolo Pulu Yemone Eporayamondo “We simbu.” nirimumélemo ungu nimbe panjirimu ungumuni mindi akumélemo yu we simbendo yuyu pilipelie mako torumu.⸤Eporayamone ulu te terimuna kanopa peanga kanopaliePulu Yemone “Simbu.” naa nirimu. Yuni yuyu pilipelieaku sipe nimbe panjirimu.⸥*

19 ⸤Pulu Yemone “We simbu.” nirimu mélemo sim-bendo yuni ou nimbe panjirimu ungumu pilipelie simbe⸥liemo Mosisini ungu mane pe sirimuma nambemunasirimuye? Kanu ungu manemane nambe telemoye? Aku,“Yamboma ulu pulu kerime telemele mele piliengi lipuora siembo.” nimbelie Pulu Yemone ⸤“I siku teai. Isiku naa teai.” nimbe⸥ kanu ungu manema sirimu.⸤Pulu Yemonga ungu mane Mosisini yando sirimumanaa pelkanje ulu pulu kerime tepolie ‘Tepo kénjimulu.’nimbunaa pilimelka.⸥*Nakolo ‘Kanuungumanemakamupepili.’ nimbe Pulu Yemone naa sirimu. Eporayamonekalopa limbemondo ou nimbe panjirimu kanu kalopalimbe yemo** ‘ou naa opili ungu manemane yambomanokopili. Yu ombá kinie ungu manemanga tondolomomanie pupili.’ nimbe Pulu Yemone ungu manema sirimu.Pulu Yemonga ungu manema mulu koleana angellomaneyando ningu sinjiringi, yamboma kinie mulu koleanaangelloma kinie suku singine ye tene yando linjirimukinie kamu perimu. ⸤Kanu suku singine yemo yu Mosisikanumu.⸥ 20 Pulu Yemone ungu manema simbendosuku singine ye tene sinjirimu, Pulu Yemone yuyu yam-

Page 17: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:21 17 GALLESIA 3:22bomando sumbi sipe ungu te naa nirimu, nakolo ye teneyuyu ungu te sumbi sipe nimbe panjilimo kinie sukusingine yambo tene uluri naa tenjilimo. Pulu Yemo yu yetelumindi molopa yuni yuyu sumbi sipe Eporayamo kinieungu te nimbe panjirimu. Yambo tene suku singine ulu tenaa tenjirimu.

21 Pulu Yemone aku sipe terimuna ⸤Mosisini PuluYemonga⸥ ungu mane ⸤sinjirimu ungu⸥ ma kinie PuluYemone ⸤Eporayamo kinie⸥ nimbe panjirimu ungumukinie anju yando opa tou mele molembeleye? Paa molo!⸤Pulu Yemone konopu talo lepalie “Ungu manemaneene nokopili siembo.” naa nirimu.⸥ Yamboma kondemolko mindi puli ulu pulumu manda simbe ungu manete pelkanje Pulu Yemone kanu ungu manema pilku likutelemele ⸤yamboma⸥ kanopa ‘⸤yambo⸥ sumbi nilime’nimbe kanolka. Pe olio aku sipe ungu mane pelkamopilipu lipu tepolie konopu sumbi nimbe pelimemolopolieyunge kumbikerena manda pupu molemelka. 22 Nakoloaku sipe teli ungu mane te naa perimu, naa pelemo. PuluYemonga bokumuni i sipe mele nilimo:“Koleamanga pali yamboma pali ulu pulu kerimeneka silimo, ka ulkena mele pelemele.Kowa manda naa pulimele.”.*nilimo. ⸤Pulu Yemonga ungu manema pelemomonga akutelemo.⸥ ⸤Mosisini ungu mane sirimumane yambomanokolemomonga ulu pulu kerimene yamboma pali kasilimomonga pulumu i sipe:⸥ Pulu Yemo yuni nimbepanjirimu mélemo ‘yambomane lingíndu Yesusi Kirasinitenjirimumu ‘Paa sike.’ ningu tondolo munduku pilingíyamboma siembo liengi kene ulu pulu kerimene yam-bomapali ka sipe pepili.’ nirimu. Simbe lingí aulke te lupemolo.**

Page 18: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 3:23 18 GALLESIA 3:2923 Yesusini olionga nimbe tenjirimu mele ‘Sike.’ nimbu

tondolo mundupu pilimolo aulkemo ou wendo naa opiliMosisini ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu mane ⸤sirimu⸥ mane oliomongo simbendo ka mele sirimu. Yesusini pe ombaolionga nimbe tenjirimumele tondolomundupu pilimoloulumu ulke ki mele lepa, ungu mane ou perimumangaka ulkemonga lloko mele perimu kanumu pe ki linjimbe-monga Mosisini ou sirimu ungu manemane aku terimu.24 ⸤I sipu mele nikiru:⸥ ‘ ‘Pulu Yemone olionga ulu pulukerime siye kolopa, konopu sumbi nimbe peli yambomamolemele.’ nimbe kanopili.’ ningu ‘Kirasini olionganimbe tenjirimu mele ‘Sike.’ ningu tondolo mundukupiliengi!’.* nimbe Kirasi ou mana naa opili Pulu Yemone‘Ungu manemane olio yunge nokonjipili.’ nimbe, ungumanema sirimu. 25 Nakolo kinié olio Kirasini tenjirimumele ‘Sike.’ nimbu tondolo mundupu pilipu molomoloaulkemo wendo omba pelemona ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumane ou sirimumane olio naa nokolemo.

26-27 Kinié Kirasi Yesusini ⸤pe tenjirimu mele⸥ ‘Sike⸤olionga nimbe tenjirimu⸥.’ ningu tondolo mundukupilimele ulumuni* ene pali kinié Pulu Yemonga am-bolangoma molonge aulkemo akisinjirimuna aku sikumolemele. Ene no liringi kanu ulumuni Kirasi kinieene kinie yambo telumu mele moloringime** pali Kirasi,⸤mulu wambale mele,⸥ pakoringimunge*** sike PuluYemonga ambolangoma molemele. 28 ⸤Ene pali Kirasingeyambo molemelema⸥ Juda yamboma lupe, Juda yambonaa molemele yamboma* lupe molo; kou mone naaliku we kendemande kongono tenjili yamboma lupe, wemolemele yamboma lupe molola; yema lupe, ambomalupe molola; kinié ene pali Yesusi Kirasinge yambo talapetelumu mindi molemelemonga yambo lupe lupema naamolemele.** 29 Ene Kirasinge yamboma molongi liemo

Page 19: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:1 19 GALLESIA 4:5ene Eporayamone kalopa lirimu yamboma molemelela;*Pulu Yemone ou ⸤Eporayamone kalopa limbe yamboma⸥“Simbu.” nimbe, nimbe panjirimu mélemo ene pea lingí.

41 ⸤Ambolangoma kinie monge melema lingí yamboma

kinie⸥ akumando nimbú nikirumu i sipe: Kango teneyunge lapanga monge melema sike limo, nakolo ou yukanga kinie lapanga kongono kendemande yambo temelemolemo. Lapanga melema pali sike yunge, nakolo yukango kangamo mindi molemo kinie naa limo. 2 Lapane‘pe yu monge melema lipili.’ nimbe, nimbe panjilimowalemo ouwendo naa opili “Kangomo kiniemelema kinienokopili.” nimbe mako tolemo yambomanga ungumamindi pilipe molemo. 3 Olio aku sipela. Olio ambolangokangama molorumulu kinie ungu manemane mindi*‘Nanga kendemandema.’ nimbe olio nokopa, kangimeneulu puluma temolo mele mane sirimu.

4 Nakolo Pulu Yemone ou yuyu konopumuni pilipemako torumu walemo wendo orumu kinie yuni yungeMalo lipe mana mundurumu akumu ⸤Mosisini⸥ ungumane sirimumane nokorumu yambo talapena* sukuambo tene** merimu. 5 ‘⸤Mosisini⸥ ungu mane sirimu-mane nokolemo yambo kanuma altopa naa nokopili. Enewe molko, ⸤Mosisini⸥ ungu mane sirimuma kapola naapilku liku telemelemonga mindili nongo kolonge aulkenawendo ongo, nanga ⸤ambolango⸥ mamolko nangamongemelema liengi.’ nimbe yuni yunge Malo* ‘Enenga nimbe⸤yunge mememo ondo lepa⸥ kolo wangopa kolonjipili.’nimbe** mana maniendo lipe mundurumu. ‘Maloneolionga nimbe tenjimbe ulumuni olio kapola molomoloaulkemo akisinjipili.’ nimbe** yu olio mana yambomamolemolona lipe mundurumu.

Page 20: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:6 20 GALLESIA 4:106 Pe Pulu Yemonga ambolangoma molemolona yuni

yunge Malonga Minimu olionga konopumanga suku⸤‘Molopili.’ nimbe⸥ lipe mundunjirimu. Aku MinimuPulu Yemondo “Tara. Nanga Lapa.”.* nilimo Minimu.⸤Pe olionga konopumanga molopa “Tara; nanga Lapa.”nilimo kinie, pilipulie ‘Olio yunge ambolangoma.’ nimbupilimolo.⸥ 7 Pulu Yemone aku terimuna kinié melemaneou ene nokorumu kinie kanumelemanga kendemandemamoloringi mele naa molemele; Pulu Yemonga ambolan-goma molemele. Pe yunge ambolangoma molemelenayuni “Nanga nosilio melema ene pemongemelema liengisimbu.” nirimu.*

8OuPulu Yemonaa pilku yunge yambomanaamolkolieniringimuni, Pulu Yemo naa molorumu we melema‘olionga pulu yema’ ningu liku anjiku popo toringi mele-manga kendemande kongono paa mindili siku tenjiringi.9 Nakolo kinié Pulu Yemo pilku imbi siku yunge yam-boma molemele. Nakolo sike akumu molo. Nane i sipuniembo: Pulu Yemone nimbendo: “Ene na pilku imbisiku nanga yamboma molangi.” nirimu. Aku liemo kinié⸤aku siku⸥ molemele mele nambemuna munduku kelkobulu siku, enge naa peli ungu manema,* nambemunaaltoko pilku molemeleye? ‘Kanu ulumane olio altopanokopili. Olio kanu ulumanga kendemande tenjili yam-boma altopo molomolo kinie papu.’ ningu pilimeleye?10 Juda yambomane koro tenga tenga wale tenga koromolonge walema kinie, oli kondenga ke tomba walemakinie, ponie kondenga wendo ombá walema kinie, langinou lemba kinie pulu monjiku sukundu lingí walemakinie, kanu walema wendo ombá kinie ulu mare pilkutenge mele Pulu Yemone ⸤Mosisi nimbe sirimu kiniepilipelie Isirele yamboma ungu mane sirimumunge pilkuliku telemele⸥ mele ⸤ene Kirasinge Gallesia yamboma

Page 21: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:11 21 GALLESIA 4:17‘Pulu Yemone olio kanopa peanga kanopili.’ ningu⸥ pilkuliku telemele. 11 ⸤Aku siku telemelemonga⸥ ‘Nane enemindili sipu mane sirindu mele we terindunje. Ene kiniekongono terindumu we manie pumbe. Na ene manesirindu unguma munduku kelko ou pilku teringi melealtoko pilku tenge kinie keri.’ nimbu na paa mini walemundukuru.

12 Angokeme, nane ene paa tondolo mundupu mawatepolie, na ou ⸤Mosisini ungu mane sirimuma mundupukelepo⸥ ene Juda yambo naamolko yambo lupemoloring-imene Mosisini ungu mane sirimuma naa piliringi melemolorundu kene kinié na ⸤Kirasinge ungumu pilipu⸥ mo-lio mele ene aku siku pilku molangi.

⸤Na ene kinie molorundu kinie⸥ enene na kinie uluriteko naa kenjiringi. 13 Ene pilimele, na kuru te toru-mumunge ou kumbi lepo ene moloringine ombo temanepeangamo topo sirindu. 14Nanga kangimu enge naa nir-imumunge ene umbuni sirindu nakolo enene na kanokokeri kanoko bulu naa siku, na munduku naa keleringi.Pulu Yemone angello te ene molemelena lipe mundulkekinie “Pea molamili oi.” nilimelka mele, molo KirasiYesusi yu olka kinie “Pea molamili oi.” nilimelka melena aku siku “Pea molamili oi.” niringi. 15 Ou na kiniekonopu siku “Papu onu. Pea molamili oi.” niringi melekinié nambe telemoye? Nane paa sike nimbu sikiru: ‘Ouna ene kinie pea molorumulu kinie ⸤mele paa konopulakoko monjiringi melema na silimelka. Nanga mongo tekeri lelkanje ‘Na lipu taponjemili.’ ningu⸥ enenga mongote akuku na silimelka.’ nimbu sikiru. 16 ⸤Aku liemo⸥ naneene ungu sikema nimbu sikirumunge kinié na enenga opatoumu molioye?

17 ‘Kanu ⸤ye Mosisini ungu mane sirimuma pilkuteangi.’ ningumane silimele⸥ yemane* “Olionga unguma

Page 22: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:18 22 GALLESIA 4:23paa piliengi!” ningu tondolo munduku mane silimelenakolo aku telemele ulumu ‘Ene lipu taponjemili.’ ningunaa telemele. ‘Ene ⸤na kinie nanga angenupilime kinie⸥tapu toko naa molangi.’ ningu pipi siku, ‘Ene kiniemindi tapu toko molko enenga unguma mindi konopukimbu siku pilku liku molangi.’ ningu aku siku tondolomunduku mane silimele. 18Na ene kinie naa molio kinieye lupe marene ‘Ene lipu taponjemili.’ ningu tondolomunduku ‘Pulu lepili. Tapu topo molamili.’ nilimelka-nje papu. Ye marene aku siku ongo alieli telemelkanjepapu nakolo ye marene ongo ‘Olionga unguma pilkuliengi.’ ningu kolo toko tondolo mane silimele akumukeri. 19 Nanga konopu monjilio ambolangoma, ambomaambolango mengendo mindili nolemele mele ‘Ene Kirasiyu mele molko yunge ungumu mindi pilku liku molangi.’nimbuna aku sipu altopomindili nokoro yemomolopolie,20 ‘Na ene kinie molopolie enenga kumbikerema kanopounguma kerena sumbi sipu nimbu silkenje papu. ⸤Pepámindi topo mundukurumu laye kapola molo.⸥’ nimbumolopo, ⸤enene kinié telemele mele pilipulie⸥ ‘Nane enenambe tepo lipu taponjimbunje.’ nimbu pilkirumungeene paa kondo tepa umbuni tekemo.

21 Ene ‘⸤Juda yambomanga⸥ ungu manemane* olionokopili.’ nilimele yamboma, kanu ungu manemanenilimo mele ene naa pilimeleye? Na ningu sieme.22 ⸤Pulu Yemonga⸥ bokumuni nimbendo: “Eporayamonekango talo merimu, te kongono we tenjipe mele kalolite naa lili kendemande ambomone merimu; te mindilite naa nomba we molorumu ambomone merimu.”.*nilimo 23 Kendemande ambomone kango menjirimumuambolangoma melemele mele aku sipe we menjirimu.Nakolo we molorumu ambomone yunge kango menjiri-mumu we naa menjirimu. Pulu Yemone ‘Yuni kango te

Page 23: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:24 23 GALLESIA 4:27

menjimbe.’ nimbe, nimbe panjirimumunge kanu kan-gomo menjirimu.*

24 Kanu ambotolo Pulu Yemone ungu talo nimbe pan-jipe mi lerimutolo mele manda lelkolo, eltene teringiliulutolonga ungu iku te pelemo. ⸤Kendemande⸥ amboAka yu Pulu Yemone ungu te mulú Sainaine nimbepanjipe mi lerimu ungumu* mele molemo. Kanuungumu ⸤Pulu Yemone Mosisi sirimu⸥ muni kongonokendemande yambo molonge ambolangoma melemo.25 Ambo Aka kinie kolea Arepia mulú Sainai polemo-tolonga ungu pulumu telumu. Kolea aili Jerusallememolemele yamboma ⸤Mosisini ungu mane sirimumanga⸥kongono kendemande tenjili yamboma mele molemele-monga Jerusalleme kinié lemo akumu mulú Sainai ler-imu mele aku sipela lemo. ⸤Jerusalleme akumu akunamolemele yambomanga anumu yu kongono kendemandetenjili ambo mele kanumu.⸥ 26 Nakolo Jerusallemete mulu koleana lemomonga yamboma mindili te naanongo we molemele. Aku Jerusalleme olio ⸤Kirasingeyamboma⸥ nga anumu.* 27 Aku nikirumunge pulumu⸤Pulu Yemonga⸥ bokuna molemo kanu ungumu i sipe:“Ambo wayongonomo,ambolango naa meleno ambomo, nu konopu siyo.⸤Ambolango mengendokonopu siku mindili nolemele meleambolango naa melenomonga⸥mindili naa noleno ambomo,nu konopu peanga pepili konana ningutondolo ru niyo.Ambo wayongonomone melemó ambolangomapaa aisili,we ambomanga ambolangoma layetolo mele,akumunge paa konopu siku aku teyo.”.*

Page 24: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 4:28 24 GALLESIA 5:1ungumu aku sipe bokuna molemo.

28 Angokeme, ⸤Pulu Yemone Eporayamondo⸥ “Wendoombá.” nimbe, nimbe panjirimu mele akumu* wendoombándo ⸤Eporayamone yunge kango⸥ Aisake merimu,aku sipe mele, kinié ene ⸤Kirasinge yamboma⸥ kinie kepe⸤Pulu Yemone “Wendo ombá.” nimbe,⸥ nimbe panjirimuungumuwendo ombándo ⸤Pulu Yemonga⸥ ambolangomamolemelela.** 29 ⸤Eporayamonga kangotolo⸥ meringilikinie ambolango we melemele mele meringi kangomone⸤Pulu Yemonga⸥ Minimunge tondolomone meringi kan-gomo tepa kenjipe mindili sirimu.* Kinié aku sipela ⸤Mo-sisini ungu mane sirimumanga kendemande yambomaneKirasinge yamboma mindili siringi⸥.** 30 Nakolo kanuambotolo kinie eltenga kangotolo kinie Pulu Yemongabokumuni nambolka nilimoye? ⸤I sipe mele nilimo:⸥‘⸤Pulu Yemone Eporayamondo nimbendo:⸥“Kongono kendemande ambomongamalo kangomo kiniewe molemo ambomonga malo kangomo kinielapanga monge melemamoke teko paa naa liengili kenekendemande ambomo kinie malotolokamu makoroi.” ⸤nirimu⸥.’.*nimbe molemo kanumu. 31 Akumunge, angokeme, oliokendemande ambomonga ambolangoma naa molemolo;ka kongono naa tepa we molorumu ambomonga am-bolangoma molemolo.

51 ⸤Ka kongono naa tepa wemolorumu ambomonga am-

bolangoma molemolomonga pulumu i sipe:⸥* ‘⸤Mosisiniou ungu mane sirimumane olio naa nokopili.⸥ We kapolamolangi.’ nimbe Kirasini olio wendo lirimu. Akumunge‘Meltene altopa naa ambolopili; meltenga kendemande

Page 25: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 5:2 25 GALLESIA 5:7yamboma naa molopo, we mindi molamili.’ ningu ton-dolo munduku molangi.

2 Nanga unguma paa piliengi! Na Pollone enendo nim-bundu: Ene ⸤Kirasinge yema⸥ enenga kangi te ‘kopisikuwendo linjengi!’ níngi liemo* Kirasini ⸤‘yambomanga’nimbe lipe taponjirimu ulumuni⸥ ene wallo kolte kepepaa uluri manda naa temba. 3 Altopo yemando palisumbi sipu nikiru: ‘⸤Pulu Yemone na kanopa peangakanopili kene⸥ kangi te kopisinjengi.’ ningí yema ⸤Mo-sisini⸥ ungu mane sirimumane pali nokomba. ‘Kangi tekopisiengi.’ nilimo ungu manemo pilku liku telemeleyemane kanu ungu manema pali pilku tenge aulkemoakisingí.* 4 Ene ⸤Kirasinge Gallesia yambomanga yambomare⸥ ‘Pulu Yemone olio kanopalie olionga ulu pulukerime siye kolopa, ‘konopu sumbi nimbe peli yamboma’nimbe kanopili.’ ningu* ⸤Mosisini⸥ ungu mane siri-muma** pilku liku telemele yamboma Kirasi mundukukelko, yu kinie telunamoloringi aulkemopipi siringi; PuluYemone yamboma we kondo kolemo ulumuni ene naanokolemo. 5 Nakolo ‘⸤Mosisini ungu mane sirimumanemanda naa lipe taponjimbe.’ nilimolo yamboma,⸥ MiniKake Telimuni ‘ ‘Sike’ nimbu tondolo mundupu pilimoloulumu tondolo pupili.’ nilimomonga ‘pe yambo sumbinilime sike molomolo.’ nimbu konopu sipu nokopomolemolo.* 6 Kirasi Yesusi kinie tapu topo molemolokinie yamboma kangi te kopisilimele molo kangi te naakopisilimele aku ulumane uluri naa telemo. ⸤‘Yu sikeolionga lipe taponjilimu.’ ningu⸥ tondolo mundukupilkulie yamboma konopumonjilimele ulu kanumumindisike tondolo te pelemo.*

7 ⸤‘Mele kalolimu liemili.’ ningu⸥ keru kuru liku lkisikukonjiringi.* Pe kinié yambo naene omba ene ⸤Kirasinge⸥ungu sikemo pilku liku telemele aulkemo pipi silimoye?

Page 26: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 5:8 26 GALLESIA 5:138 Naene ene kondi topa “Ungu sikemo munduku ke-leangi.” nimuye? Kinié ene konopuni pilimele ulu akumu‘Nanga yamboma molangi wai.’ nimbe walsilimo ⸤Pulu⸥Yemone* ‘Aku siku piliengi!’ naa nilimo. 9 ⸤Pilieme! Unguiku toko⸥“Pillawa akoli mele isipillawana mundukulie pillawa telemele kinieisi paa wallo koltene pillawa aisili akolemo.”.*⸤nilimele kanumu. Ene kondi tolemo ye kolo tolimuaku sipe telemo. Yu ene kinie molemomonga ene aisiliyunge ungumu lombili pulimelka.⸥ 10 ⸤Nakolo⸥ enesike tenge mele tondolo mundupu pilkiru. Ailimu kinietapu topo molemolomonga yuni ene lipe taponjimbekinie nane ou ungu sikemo nimbu sirindu unguma ‘Sike.’ningulie ‘ungu te lupe konopu kimbu naa singí.’ nimbutondolo mundupu pilkiru. Ye tene ene tepa embambosipe kondi tolemo akumu naenje, na naa pilkiru nakoloaku telemomonga sike mele kaloli kerimu limbe.

11 Angokeme, ‘Pollone “Kangi te kopisiengi!” nilimo.’nilimele mele sike aku sipu nane nilio liemo nambemuna⸤Juda yambomane⸥ na mindili silimeleye? ⸤Aku sipunilkenje na mindili silimele aulke te naa lelka.⸥ Akusipu nilkenje ⸤Kirasi⸥ unju perana ⸤olionga nimbe kolon-jirimu mele nimbu silio⸥ ungu akumu pilkulie ⸤Judayambomane⸥ pilku keri pilku ⸤na umbuni te naa sil-imelka⸥.* 12 ‘Kanu yemane ene ningu embambo siku“⸤‘Pulu Yemonga yamboma molangi.’ ningu kangi tekopisiku wendo liengi.”⸥ nilimele yemane enenga kangite kopisikulie enenga láka kamu tolemelkanje papu.’konopu lekero.

13 Nanga angokeme, Pulu Yemone ‘Ungu mane teneene nokopa umbuni te naa sipe ene naa ambolopili paawe molangi.’ sike ou nimbe ene mako torumu nakolo

Page 27: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 5:14 27 GALLESIA 5:18pe enene ningindu: ‘Kapola, ungu mane tene olio naanokolemo, we molemolo kene ou we konopumane* ulupilkimulu mele teamili.’ ningu ulu pulu kerime naateangi. ‘Ungu mane tene olio naa nokolemo.’ ninguene eneno anju yando konopumonjiku eneno anju yandoliku taponjiku kongono tenjengi.** 14Mosisini ungumanesirimu pelemomanga pali ungu mane telumuni lipe terelemo, akumu i sipe:‘Eneno yu mele mele konopu monjiku,enenga kangime eneno kondo kolko nokolemele meleaku sikula pulu lemo yambomakonopu monjiku nokoko molangi.’nimbe pelemo ungu manemo.* 15 Nakolo enene enenoanju yando irinele teko mumindili kolko kerepali ningu,aku teliku púngi liemo ‘Aku temolomonga olio palimolopo kenjimulú.’ ningu, pilku konjiku molangi.

16-17 Akumunge nane enendo mane sipulie paa i sipunikiru: Enenga ou we konopumane konopu monjilimeleulumane Mini ⸤Kake Teli⸥ mu topa manie mundumbetelemola; Minimuni ou we konopuma topa maniemundumbela telemo kene ‘Mini ⸤konopuna molemo⸥mone olio ambolopili.’ ningu molko, yunge ungumapilku, yuni “Teai.” nilimo mele pilku liku teko molayo.Aku tekolie enenga ou we konopumane pilku konopumonjiku telemele uluma altoko paa manda naa tenge.Eltene ‘I yambomo na pilipe molopili.’ ningu keru kurulimbelemonga enene ‘Teamili.’ konopu lemele melemanda naa telemele kene ‘Minimu olio ambolopili.’ningu, yunge unguma mindi pilku liku teko molangi.18Nakolo Minimuni ene ambolemo, yuni nilimo ungumapilku liku teko molongi liemo ⸤Mosisini⸥ ungu manesirimumane ene ka sipe mindili sipe naa nokolemo.*

Page 28: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 5:19 28 GALLESIA 5:2119 We konopu oumane pilku ulu telemelema ene pil-

imele. Yambomanewekonopuoumanepilkuulu telemeleuluma i sipe:Wa ulu kerinele teko,ambo yema anju yando kanoko konopu monjiku‘ulu te teamili.’ ningu konopu kimbú siku,amboma kinie yema kinieulu kerime mindi teliku andoko,aku siku telemele uluma kinie;20 ‘I melema olionga pulu yema.’ ninguakuma anjiku popo toko kalko kuru koyoko,*ala toko pindu toko,‘Yambo topo konjemili.’ ningu meambu likutomo ambolko kuru koyoko telemele,aku siku telemele uluma kinie;yamboma kinie konopu keri panjiku,opa tou molko, irinele teko,‘Nanga melema nanu ambolambo. Yambo lupemanenaa liengi!’ ningu paa ambolko konjiku,mumindili kolko,‘Na mindi tepo konjipu, molopo konjilio.’ konopu lelko,yambo lupemane telemele mele alieli kanoko keri kanoko“Teko kenjikinu.” ningu iri toko,yamboma kinie ‘Kapola kapola naa molopo konoputeluna pupili naa molamili.’ ningu sungu siku,21 yambo lupema molemele mele kepe enenga melemayama mengo ‘Ene malo.’ konopu lelko,aku siku telemele uluma kinie;no tondolo aisili nongo kekelepa toko,maku toko no tondoloma nongo kekelepa tokolieungu kerime ningu konana kerime ninguulu kerime teko molko,aku siku telemele uluma kinie.

Page 29: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 5:22 29 GALLESIA 5:26Ulu keri lupe lupe telemelema we konopu oumanepilkulie telemele. Ene ou lepi lepi torundu mele kelepoaltopo lepi lepi tokoro: aku siku teko molemele yambomaPulu Yemo ye nomi kingi molopa nokolemo koleana* naapuku yunge melema naa lingí.**

22 Nakolo Mini ⸤Kake Teli⸥ muni konopuna molopaambolemo yambomane ulu telemelema i sipe:Yamboma konopu monjiku,konopu siku molko,konopu pe nipili molko,ólo áme topili molko,yamboma kondo kolko liku taponjiku,yambo melema molo tolemomaliku taponjiku melema siku,ulu sikema mindi sumbi siku teko,23 yamboma kinie kara naa pukuandiki teko taka lelko molko,‘Ou we konopuni pilirindu mele paa naa pilimbu.’ningu munduku kelko taka lelko molko,ulu peanga akuma tekomolemele. Ulu peanga aku sipema‘naa teangi.’ nimbe ungu mane te paa naa pelemo.*

24 Yesusi Kirasinge yambo molemelemane enenga ouwe konopuma ‘Kamu kolopamanie pupili.’ ningu korongaunju perana uku toko panjiringi kinie kanu konopumanewaka lemo uluma kinie, konopumonjiku ‘Paa teamili’ nil-imele uluma kinie, akuma pali unju perana uku toringila.*⸤Unju perana uku toko panjiringimunge kinié altoko ouwe konopumane pilku ulu pulu keri akuma tenge aulke tenaa lemo.⸥

25 Minimuni olio konde molopa konjili ulu pulumusilimo kene yuni ‘Teko molangi.’ nilimo mele pilipu liputepo molamili. 26 Oliolio olionga imbime we ambolopoola naa lipu, olionga yambomanga te ‘Mumindili kolopili.’

Page 30: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 6:1 30 GALLESIA 6:5nimbu anju yando konopu naa lepo, yambo lupemangamelema kinie uluma kinie yama membo ‘Ene malo!’nimbu konopu anju yando naa leamili.

61 Angokeme, enenga angenu tene ulu pulu keri te

temba kinie kanokolie ene ⸤Pulu Yemonga⸥ Minimuninilimo mele pilku liku molko konjilimele yambomanekanu yambomo ‘Konopu alowa tepa altopa Pulu Yemokinie kapolamolopili.’ ningu liku taponjingíndu yu kondokolko taka lelko, liku taponjeyo. Ene kepe yu mele mele‘Na aku sipe kondi ka temba kinie i tekemomele tembonenaa tembone?’ ningu pilkulie kanu yambo ulu keri tetembamo iri naa toko taka lelko liku taponjeyo. 2 ‘Kirasiniungu mane sipe “Teai.” nirimu* aku mele teamili.’ ninguenene angenalingeumbuniwewendoombapembaulumaene peamenjeyo.** 3Yambo tene yu imbi ola naamolemokinie ‘Na imbi ola molemo akumunge ⸤nanga angenunaa lipu taponjimbu⸥.’ konopu lemomo yu yuyu kolotopalie ‘yunge imbi sike ola molemo.’ nimbe konopunipilimo. 4 Aku sipe konopu lemba kapola naa temba keneyambomane yu mele mele konopu lelko ulu telemelemamanda manjiku apuruku ‘Nane imu tepo konjikiru moloimu tepo kenjikiruye?’ ningu ene eneno yu mele melepiliengi! Yambo tene yuyu mindi kanopa pilipelie tepakonjimbemanga ‘Paa tekero.’ nimbe manda kapi nimbekonopu simbe. Akumu peanga. Yunge kepe yambolupemanga kepe teluna tere lepa manda manjipe apu-rupe kanopalie ‘Nanga peanga, enenga keri.’ nimbeapurumbe akumu keri.* 5 Yamboma yu mele mele ulutelemelemonga umbuni wendo ombáma eneno yu melemele umbuni menge kene ⸤aku siku teangi⸥.*

Page 31: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 6:6 31 GALLESIA 6:10

6 ⸤Kirasinge⸥ unguma mane sili yambo tenga ungumupilku molemele yambomane kanu yambomo ‘Lipu tapon-jemili.’ ningu enenga mele peanga ⸤nosilimele⸥ mamoketeko yu siengi.*

7 ‘Nane ungu nimbu konopu lepo ulu temboma PuluYemone naa kanomba.’ ningu pilku enenga eneno konop-una kolo toko naa pilieyo. Yamboma Pulu Yemone naapilipe naa kanomba tengamanda lopi naa teko, PuluYemomanda kolo toko naa singí kanumu. Yambomane ponienamele umbu mundulimelemanga mindi melema tolemoinie toko yando limele aku mele,* yambomane telemelemele yuni apurupe pilipelie mare tepa kenjipe mare tepakonjimbe. 8Mele keri tenga umbu poniena panjilimelka-nje mele keri te wendo olka inie toko limelka mele akusipe yambo tene yunge ouwekonopumuni* pilipe konopusipe telemo yambomo aku telemomonga langi keri pu-rulimomele aku sipe kanu yambomo yumini pali molopakenjimbe. Yambo tene ⸤Pulu Yemonga⸥ Minimuni nilimomele konopu sipe pilipe lipe telemo yambomo aku tele-momonga langi umbu peanga te mundulimo mele tele-momonga Minimuni yu mini pali konde molopa konjipemindi puli ulu pulumu simbe.**

9 Yambomane langi umbuma panjikulie, ‘Ombá.’ ningusiye naa kolko taka lelko nokoko molemele mele olioaku sipu ulu peangama temolondo siye naa kolamili.Langi umbu panjilimele kinie pe sike wendo omba langitolemo, liku nolemelemele olio ulu peangama temolondotondolo mundupu tepo ou we siye naa kolopo molomululiemo pe Pulu Yemone pilimbe walemo kinie sike yunimele peangama simbe limulú. 10 Akumunge, yambomalipu taponjimulú aulke te mona lemba kinie kanopolieene pali lipu taponjemili. Nakolo Kirasi ‘Sike.’ ningu

Page 32: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 6:11 32 GALLESIA 6:16tondolo munduku pilimele yamboma kumbi lepo liputaponjemili.*

11 Kinié i pepámonanu ya topo imbi paa aili tepo tokoromele kanayo.*

12 Yemane tondolo munduku ‘Kangi te kopisiei.’.* nil-imele ye kanumane ‘⸤Juda yambomane⸥ olio kanokopeanga kanangi.’ ningulie aku telemele. Ene pipilikolkolie ‘ ‘Kirasini sike ⸤olionga nimbe⸥ unju perana⸤kolonjirimu⸥.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo mele⸤Juda yambomane pilkulie⸥ pilku keri pilku olio tekokenjiku mindili naa siengi.’ ningu aku telemele. We naatelemele.** 13Kangi kopisilimele yemane kepe ⸤Mosisini⸥ungu mane sirimuma* naa pilku liku telemele nakolo‘⸤Juda yambomane⸥ olio temolo mele kanokolie olio kapiniengi.’ ningulie ene ⸤Kirasinge Gallesia yamboma⸥ ndo“Kangi te kopisiengi.” nilimele.

14 ⸤Nakolo⸥ nane ‘Nanga imbi ola molopili.’ molo‘Yambo tenga imbi ola molopili.’ molo ‘Ulu tenga imbiola molopili.’ nimbulie paa kapi naa nimbú. Aili YesusiKirasi olionga nimbe kolonjirimu unju peramo mindi nakonopu sipu kapi nimbu imbi ambolopo ola linjimbú.Melte lupe paa molo! Yu unju perana kolonjirimu aku-muni na ye kololimu mele moliomonga* ma koleamangaulumane na uluri manda naa telemo; ma kolea ulumakepe unju perana kolopa pora sirimu none telemomonganane kanu uluma naa konopumonjipumoliola.** 15 ⸤Judayambomane⸥ kangi te kopisilimele molo ⸤yambo lupe-mane⸥ kangi te naa kopisilimele akumuulurimolo.* ⸤PuluYemone⸥ ‘Olio yambo kondema molangi.’ nilimo akuulumu mindi sike ulu te pelemo. ⸤Aku ulumu mindi PuluYemone kanopalie yamboma kanopa imbi silimo.⸥ 16 Yanikirumele ‘Sike.’ ningupilku liku telemele yambomaenePulu Yemonga ⸤sike⸥ Isirele yamboma molemele.* Kanu

Page 33: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

GALLESIA 6:17 33 GALLESIA 6:18yamboma konopu pe nipili molangi; Pulu Yemone enekondo kolopa, ou teko kenjiringi mele mundupe kelepa‘Pundu tangi.’ naa nipili.

17 Ungu te kamu niembo: Na Yesusinge ⸤kongonomoandopo tenjirindumunge⸥ na toringi makoma nangakangine pelemo kene* yambo tene na tepa kenjipe um-buni te naa sipili.

18 Angokeme, olionga Aili Yesusi Kirasini* enenga min-ime we kondo kolopa molopili molangi. Aku sipe siketepili.

⸤Aku pea nikiru.⸥

Page 34: GALLESIA PolloneGALLESIAYambomaPepáTopa … sipili pe ponie yepoko omba purumu kinie ‘Na Pita kanopo imbi siembo.’ nimbu Jerusalleme pupu, yu kinie pea koro talo molorundu. 19

34PULU YEMONGA UNGU KONDEMO

The New Testament in the No Penge Dialect of the Umbu-UnguLanguage of Papua New Guinea

Nupela Testamen long tokples Umbu-Ungu No Penge long Niuginicopyright © 1995 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Umbu-Ungu No Penge (Umbu-Ungu)Dialect: No PengeTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-01-20PDF generated usingHaiola andXeLaTeX on 13 Jun 2019 from source files dated 31May2019d72fc3f0-db59-5dba-99c3-8bd2a84ed896