garemos dacvasa da klimatis cvlilebastan dakavsirebuli … · 2015-10-27 · garemos dacvasa da...

garemos dacvasa da klimatis

cvlilebasTan dakavSirebuli

instituciuri mowyobis kvleva

saqarTvelos municipalitetebSi არსებული მდგომარეობის კვლევა 2015 წელი მოცემული კვლევის მომზადება შესაძლებელი გახდა ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით. პასუხისმგებლობა მოცემულ დოკუმენტში ასახული ინფორმაციისა და მასში გამოთქმული მოსაზრებების თაობაზე ეკისრება კვლევის ავტორებს და ისინი არ წარმოადგენს ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ან ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის შეხედულებებს.

garemos dacvasa da klimatis cvlilebasTan dakavSirebuli

instituciuri mowyobis kvleva saqarTvelos

municipalitetebSi

2

კვლევის ავტორები : კვლევა შესრულდა საკონსულტაციო კომპანია ACT-ის მიერ. პროექტის კოორდინატორი ACT-ის მხრიდან - მარიამ საყევარიშვილი კომპანიის მიერ კვლევის ჩასატარებლად მოწვეული ექსპერტები - მარიამ ბეგიაშვილი, ალექსანდრე სვანიშვილი, ნოდარ კაპანაძე დამატებები და ცვლილებები: დავით მელუა, ადგილობრივი თვილთმმართველობათა ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი ნინო შატბერაშვილი, პროექტის დირექტორი საბოლოო სამართლებრივი რედაქცია, ცვლილებები და დამატებები: მალხაზ ძნელაძე (რედაქტირება შესრულებული იქნა კვლევის ავტორებისგან დამოუკიდებლად და გარკვეული ხარისხით მოიცავდა სტილისტური და კორექტურული ხასიათის შესწორებებსაც)



municipalitetebSi

3

სარჩევი

1. შესავალი 7

2. კვლევის მეთოდოლოგია 8

3. საკანონმდებლო საფუძვლები 9

3.1. ეროვნული კანონმდებლობის მიმოხილვა 9 § საქართველოს კონსტიტუცია 9 § გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები 10 § გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (UNFCCC) 10 § გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს ოქმი 13 § გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ (UNCCD) 13 § კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ (CBD) 16 § ასოცირების ხელშეკრულება ევროკავშირსა და საქართველოს შორის (2013 წ.) 18 § საქართველოს კანონმდებლობა ადგილობრივი თვითმმართველობის სფეროში 20 § ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი (2014 წელი) 20 § კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს კანონმდებლობა 23 § საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ 23 § საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ 26

3.2. არსებული კანონმდებლობის მიმოხილვა კვლევის არეალში შემავალი თემატიკის მიხედვით 41

§ ტყის რესურსების მართვა 41 § წყლის რესურსების მართვა 48 § წყალმომარაგება და წყალარინება 50 § ნარჩენების მართვა 51 § მიწის რესურსები 56 § წიაღისეული რესურსები 58 § გაუდაბნოებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა 60 § ბუნებრივი კატასტროფები 65 § ბიომრავალფეროვნება 67 § აგრობიომრავალფეროვნება 70 § კლიმატის ცვლილება 72

3.3. ეროვნული პოლიტიკის მიმოხილვა 77 § საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია „საქართველო 2020“ 77



municipalitetebSi

4

§ ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი 2014-2017 წლებისათვის 79 § საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია 80 § რეგიონების განვითარების 2014-2021 წლებისთვის შედგენილი სტრატეგიები 83 § 2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული განვითარების პროგრამა 84 § 2012-2016 წლების გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა 88 § საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015) 91 § საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფცია 93 § 2014-2020 წლების საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა 95 § გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა (2014 წ .) 97 § საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგია 97

4. მართვის ორგანიზაციული სტრუქტურა 103

4.1. ხელისუფლების სტრუქტურა 103 § სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოები (ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოები) 103 § ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოები 103 § ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები (ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები) 104

4.2. ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების უფლებამოსილებები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში 104

§ საქართველოს პრეზიდენტი 104 § საქართველოს პარლამენტი 105 § საქართველოს მთავრობა 105 § საქართველოს სამინისტროები და მთავრობისადმი დაქვემდებარებული სხვა უწყებები 106 § გარემოს დაცვის მართვისა და პოლიტიკის საკითხებთან დაკავშირებული ზოგადი კომპეტენციები 107 § კლიმატის ცვლილების საკითხებთან უშუალოდ დაკავშირებული კომპეტენციები 108 § გარემოს შემადგენელი კომპონენტებისა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და გამოყენების საკითხებთან დაკავშირებული კომპეტენციები 108 § გარემოს მონიტორინგის, განათლებისა და გარემოსდაცვითი ცნობიერების საკითხებთან დაკავშირებული კომპეტენციები 108 § კლიმატის ცვლილების სამსახური 110 § გარემოს ეროვნული სააგენტო 111 § სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფების დონეზე 118 § სამინისტროს სამინისტროს რეგიონალური სამმართველოების დონეზე 118 § სამინისტროს მუნიციპალური საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურების დონეზე 119



municipalitetebSi

5

§ სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი 121

4.3. ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოების უფლებამოსილებები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში 123

4.4. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების როლი და ფუნქციები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში 127

5. მუნიციპალიტეტებში არსებული მდგომარეობა 138

5.1. მუნიციპალიტეტებში არსებული სიტუაციის ზოგად მიმოხილვა 138 § მუნიციპალიტეტებისთვის ხელმისაწვდომი ფინანსური რესურსები 138 § მუნიციპალიტეტების საკრებულოს და გამგეობის აპარატები 143 § გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების პოლიტიკისა და კანონმდებლობის მიღებასთან დაკავშირებული ინციატივები ადგილობრივ დონეზე 145

5.2. კვლევისათვის შერჩეული პილოტური მუნიციპალიტეტები - მოკლე მიმოხილვა 147 § ახმეტის მუნიციპალიტეტი : 147 § დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი 148 § ქობულეთის მუნიციპალიტეტი 150 § თვითმმართველი ქალაქი ფოთი 151 § მესტიის მუნიციპალიტეტი 152

5.3. პილოტურ მუნიციპალიტეტებში არსებული ინსტიტუციური მოწყობის მიმოხილვა და ამ კუთხით გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში გამოვლენილი გამოწვევები 154

§ უფლებამოსილებების გამიჯვნა 154 § ორგანიზაციული ნაწილი 159 § ბიუჯეტის სტრუქტურა და ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობა 163 § ადამიანური რესურსები 165

6. დასკვნები და რეკომენდაციები 167

6.1. არსებული საკანონმდებლო ბაზის გაუმჯობესება 167 § საქართველოს ტყის კოდექსი 168 § საქართველოს კანონი „წყლის შესახებ“ 169 § საქართველოს კანონი „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“ 169 § საქართველოს კანონი „წიაღის შესახებ“ 170 § საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ” 170 § საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ 170 § საქართველოს კანონი „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ 170



municipalitetebSi

6

6.2. ორგანიზაციული მოწყობის გაუმჯობესება და ადამიანური რესურსების მომზადება 171

§ გრძელვადიანი ხედვა 171 § კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებით გასატარებელი ღონისძიებების ორგანიზაციული უზრუნველყოფა 172

6.3. ფინანსური მდგომარეობის გაუმჯობესება 173

7. გამოყენებული ინტერნეტ-რესურსები 175 ცხრილები : ცხრილი 1: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების (მათ შორის კლიმატთან დაკავშირებული)

სფეროს მარეგულირებელი საკანონმდებლო აქტები ცხრილი 2: საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სტრუქტურა ცხრილი 3: სახელმწიფოსა და ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებათა გამიჯვნა ცხრილი 4: საქართველოს თვითმმართვეელი ერთეულები - მუნიციპალიტეტები - ტიპის მიხედვით ცხრილი 5: ადგილობრივი ბიჯეტების პროგრამული ჭრილი ცხრილი 6: გამგეობის ტიპიური სტრუქტურა მესტიის მუნიციპალიტეტის მაგალითზე ცხრილი 7: უფლებამოსილებების გამიჯვნასთან დაკავშირებული პრობლემები პილოტურ

მუნიციპალიტეტებში ცხრილი 8: ორგანიზაციულ მოწყობასთან დაკავშირებული პრობლემები პილოტურ

მუნიციპალიტეტებში ცხრილი 9: ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული პრობლემები

პილოტურ მუნიციპალიტეტებში ცხრილი 10: ადამიანური რესურსები პილოტურ მუნიციპალიტეტებში



municipalitetebSi

7

1. შესავალი საქართველოს ადგილობრივ თვითმმართველობათა ეროვნულმა ასოციაციამ (NALAG) 2012 წლის აპრილში დაიწყო პროგრამის - „საქართველოს რეგიონებში კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზეგავლენის შერბილების ზომების ინსტიტუციონალიზაცია“ - განხორციელება. პროგრამა მხარდაჭერილი იქნა ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) მიერ. ამ პროგრამის ფარგლებში ჩატარდა რამდენიმე კვლევა, რომლებიც შეეხებოდა ადგილობრივ დონეზე კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზეგავლენის შერბილების ზომების ინსტიტუციონალიზაციის საკითხებს, როგორც საქართველოს, ასევე უცხოეთის ქვეყნების მაგალითზე.

წინამდებარე კვლევა არის, ამავე კვლევების ფარგლებში, რიგით მესამე კვლევა და ის მოიცავს კლიმატის ცვლილებების მავნე ზეგავლენით გამოწვეული შედეგების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილებებისადმი ადაპტაციის ღონისძიებების განსახორციელებლად აუცილებელი ინსტიტუციური შესაძლებლობების შეფასებას საქართველოს მუნიციპალიტეტებში.

ამგვარი ანალიზი საქართველოს მუნიციპალიტეტების აღნიშნული კუთხით შეფასების პირველ მცდელობას წარმოადგენს. კვლევის ავტორებს იმედი აქვთ, რომ მოცემული კვლევა არა მხოლოდ მუნიციპალიტეტებისთვის, არამედ, სხვა დაინტერესებული მხარეებისთვისაც იქნება სარგებლობის მომტანი კლიმატის ცვლილებებთან დაკავშირებული სამომავლო გეგმების შემუშავებისა და მათი განხორციელების პროცესში.

კვლევაში მიმოხილულია შემდეგი ასპექტები, რომლებსაც შეიძლება გავლენა ჰქონდეს საქართველოს რეგიონებში კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზეგავლენის შერბილების ღონისძიებების ინსტიტუციონალიზაციის კუთხით:

§ საკანონმდებლო ანალიზი, რომელიც მოიცავს ასევე სხვადასხვა პოლიტიკური სახელმძღვანელო დოკუმენტის ანალიზს. კვლევის ეს ნაწილი მოიცავს შესაბამისი გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის ანალიზსაც;

§ კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებული ინსტიტუციონალური (ორგანიზაციული) მოწყობის მიმოხილვა;

§ შერჩეულ ხუთ (საპილოტე/სამიზნე) მუნიციპალიტეტში კლიმატის ცვლილების ინსტიტუნაციონალიზაციასთან და გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული არსებული სიტუაციის ანალიზი;

§ სამომავლო ქმედებებისთვის აუცილებელი რეკომენდაციები და მათი მიმოხილვა.

კვლევა მოიცავს ასევე: ა) გარემოსდაცვითი ღონისძიებების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესის (თვითმმართველობების დონეზე) მიმოხილვას; ბ) მუნიციპალურ დონეზე სამართლებრივი ასპექტებისა და ადგილობრივ და ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის უფლებამოსილებების გადანაწილებისა და გამიჯვნის საკითხებისა და გ) აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებული მართვის სისტემის ანალიზს.

წარმოდგენილი კვლევა არის საბაზისო კვლევა და ის გამოყენებული იქნება პროექტის ფარგლებში შესამუშავებელი სახელმძღვანელო დოკუმენტების მოსამზადებლად.



municipalitetebSi

8

2. კვლევის მეთოდოლოგია ჩატარებული კვლევა მიზნად ისახავდა, შეეფასებინა ადგილობრივი თვითმმართველობების კომპეტენცია შემდეგ სფეროებში: წყლის რესურსების მართვა, ნარჩენების მართვა, კლიმატის ცვლილება, გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლა, ტყის რესურსების მართვა, სასარგებლო წიაღისეულით სარგებლობა, ბუნებრივი კატასტროფები, მიწის რესურსების (სათიბ-საძოვრებისა და სხვა კატეგორიის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების) მართვა და სხვა. კვლევის კონკრეტული ამოცანები იყო, შეეფასებინა შესაბამის სფეროებში არსებული მდგომარეობა და ამავე სფეროების სამართლებრივი რეგულირებისა და ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების უფლებამოსილებების გამიჯვნის საკითხები აღნიშნული სფეროების მიხედვით; მოეხდინა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არსებული და პოტენციური შესაძლებლობების იდენტიფიცირება. ჩატარდა თვისობრივი კვლევა ჯგუფური ინტერვიუს და ჩაღმავებული ინტერვიუს მეთოდების გამოყენებით. ჯგუფური ინტერვიუს მეთოდი გამოყენებული იქნა მუნიციპალიტეტების გამგეობების/საკრებულოების თანამშრომლებთან სამუშაოდ, ჩაღრმავებული ინტერვიუს მეთოდი კი - ზემოთ დასახელებული სფეროების სპეციალისტებისაგან შესაბამისი ექსპერტული შეფასებებისა და ინფორმაციის მისაღებად. გამგეობების/საკრებულოების თანამშრომლები შეირჩნენ 5 მუნიციპალიტეტიდან - ახმეტა, დედოფლისწყარო, მესტია, ფოთი, ქობულეთი. სხვადასხვა სფეროების სპეციალისტები კი შეირჩნენ ისე, რომ წარმოდგენილი ყოფილიყო კვლევისთვის მნიშვნელოვანი ყველა სფერო. სულ ჩატარდა 5 ჯგუფური ინტერვიუ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების წარმომადგენლებთან და 17 ჩაღრმავებული ინტერვიუ სხვადასხვა სფეროების სპეციალისტებთან. სამიზნე მუნიციპალიტეტები შეირჩა იმ პრინციპით, რომ ისინი სხვადასხვა პარამეტრებით მეტ-ნაკლებად ერთმანეთისგან განსხვავებულები ყოფილიყვნენ. ჯგუფური ინტერვიუებისთვის მოხდა იმ რესპონდენტების შერჩევა, რომლებსაც ჰქონდათ პროფესიულად ყველაზე ინტენსიური შეხება კვლევისთვის რელევანტურ თემებთან ან აღნიშნულ საკითხებზე მუშაობის გამოცდილება წარსულში. თითოეულ ჯგუფში რესპონდენტების რაოდენობა, საშუალოდ, 8-10 ადამიანს შეადგენდა. შესარჩევი ექსპერტების (სპეციალიტების) სია წინასწარ შემუშავდა საქართველოს ადგილობრივ თვითმმართველობათა ეროვნულ ასოციაციასთან (NALAG) ერთად. კვლევის მეთოდოლოგიით გათვალისწინებული იყო 10-15 რესპონდენტის გამოკითხვა, საბოლოოდ კი გამოკითხული იქნა 17 ექსპერტი ყველა ზემოთ დასახელებული სფეროდან.



municipalitetebSi

9

3. საკანონმდებლო საფუძვლები კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, მოცემული დოკუმენტი აღწერს თვითმმართველ ერთეულებში გარემოსდაცვითი (მათ შორის, კლიმატის ცვლილების) საკითხების სამართლებრივი რეგულირების ასპექტებს - ინსტიტუციური (ორგანიზაციული) მოწყობის ჭრილში. კვლევის წინამდებარე თავი ეძღვნება ეროვნული კანონმდებლობის მიმოხილვას. აღნიშნულ თავში მიმოხილულია კანონებისა და სხვა სამართლებრივი აქტების სრული იერარქია - საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებების, საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების ჩათვლით. ასევე, გაანალიზებული იქნა განსახილველ საკითხებთან დაკავშირებული საერთო სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისა და სექტორული პოლიტიკის განმსაზღვრელი სახელმძღვანელო დოკუმენტები. 3.1. ეროვნული კანონმდებლობის მიმოხილვა

გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში საქართველოს კანონმდებლობა შედგება საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებებისა და საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტებისაგან. საკანონმდებლო ნორმატიული აქტებიდან აღსანიშნავია საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ და გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მარეგულირებელი 40-მდე საკანონმდებლო აქტი. საკუთრივ ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებები (მათ შორის, გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული უფლებამოსილებები) განისაზღვრება 2014 წელს მიღებული საქართველოს ორგანული კანონით - ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსით. § საქართველოს კონსტიტუცია გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოში მოქმედი პოლიტიკისა და კანონმდებლობის განმსაზღვრელ უპირატესი იურიდიული ძალის მქონე აქტს წარმოადგენს ქვეყნის მთავარი კანონი - საქართველოს კონსტიტუცია, რომლის მიხედვითაც (მუხ. 37): „ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს; სახელმწიფო ახლანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს გარემოს დაცვას და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალურ სარგებლობას, ქვეყნის მდგრად განვითარებას საზოგადოების ეკონომიკური და ეკოლოგიური ინტერესების შესაბამისად ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად; ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და



municipalitetebSi

10

ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ“. საქართველოს კონსტიტუცია ასევე განსაზღვრავს იმ საკითხთა ნუსხას, რომლებიც განეკუთვნება საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას. გარემოს დაცვასა და ბუნებრივი რესურსებთან დაკავშირებული სფეროდან ამგვარ საკითხთა რიგს კონსტიტუციის (მუხ. 3) მიხედვით განეკუთვნება:

§ მეტეოროლოგიური სამსახური; § გარემოს მდგომარეობაზე დაკვირვების სისტემა; § მიწის, წიაღისეულის და ბუნებრივი რესურსების კანონმდებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ზემოთ აღნიშნული ნორმები სრულად არის ასახული გარემოს დაცვასა და ბუნებრივი რესურსებთან დაკავშირებულ შიდასახელმწიფოებრივ ნორმატიული აქტებში.

§ გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები

საქართველოს კანონმდებლობის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები. ამასთან, საქართველოს მიერ დადებულ საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების მიმართ. ზოგადად, გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილების სფეროში საქართველო წარმოადგენს შემდეგი მნიშვნელოვანი მრავალმხრივი საერთაშორისო ხელშეკრულებების მხარეს:

§ გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია1 § გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს ოქმი2 § კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ3 § გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ4

§ გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (UNFCCC)

კონვენციის მიზანია კონვენციის შესაბამის დებულებათა შესრულებით მიაღწიოს ატმოსფეროში სათბურის გაზების კონცენტრაციების სტაბილიზაციას იმ დონეზე, რომელიც არ დაუშვებს კლიმატის სისტემაზე საშიშ ანთროპოგენულ ზემოქმედებას. ასეთი დონე მიღწეული

1 საქართველო კონვენციას შეუერთდა საქართველოს მინისტრთა კაბინეტის 1994 წლის 16 მაისის №302 დადგენილებით

(ძალაშია 1994 წლის 27 სექტემბრიდან). 2 საქართველოში ძალაშია საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 28 მაისის დადგენილებით. 3 რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 1994 წლის 21 აპრილის დადგენილებით (ძალაშია 1994 წლის 31

აგვისტოდან). 4 რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 23 ივნისის დადგენილებით (ძალაშია 1999 წლის 21

ოქტომბრიდან).



municipalitetebSi

11

უნდა იქნეს ეკოსისტემების კლიმატის ცვლილებასთან ბუნებრივი ადაპტაციისათვის საკმარის ვადებში, რომლებიც იძლევა იმის საშუალებას, რომ არ დავაყენოთ საფრთხის წინაშე სურსათის წარმოება და უზრუნველყოფს შემდგომ ეკონომიკურ განვითარებას მდგრად საფუძველზე. კონვენციის მიხედვით, „კლიმატის ცვლილება” ნიშნავს კლიმატის ცვლილებას, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ განპირობებულია ატმოსფეროს გლობალური ცვლილების გამომწვევი ანთროპოგენული საქმიანობით და რომელიც აძლიერებს დროის შედარებადი პერიოდების განმავლობაში დაკვირვებულ კლიმატის ბუნებრივ რყევებს. ამავე კონვენციის მიხედვით, „კლიმატის ცვლილების არახელსაყრელი შედეგი” ნიშნავს ფიზიკურ გარემოში ან ბიოტაში კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ ცვლილებებს, რომლებიც მნიშვნელოვან ნეგატიურ გავლენას ახდენენ ბუნებრივი და რეგულირებადი ეკოსისტემების შემადგენლობაზე, აღდგენით თვისებებზე ან პროდუქტიულობაზე ან სოციალურ-ეკონომიკური სისტემების ფუნქციონირებაზე, ანდა ადამიანის ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე. კონვენციის მონაწილე მხარეებმა უნდა გაატარონ გამაფრთხილებელი ღონისძიებები კლიმატის ცვლილების მიზეზების პროგნოზირების, თავიდან აცილების ან მინიმუმადე დაყვანისა და მისი უარყოფითი შედეგების შერბილების მიზნით. იქ, სადაც მოსალოდნელია სერიოზული ან შეუქცევადი ზიანის საშიშროება, არასაკმარისი მეცნიერული სიცხადე არ უნდა იქნეს გამოყენებული ასეთ ღონისძიებათა გადავადების მიზეზად, იმის გათვალისწინებით, რომ კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ მიმართული პოლიტიკა და ღონისძიებანი უნდა იყოს ეკონომიკურად ეფექტური. ამ მიზნით ასეთი პოლიტიკა და ღონისძიებები უნდა ითვალისწინებდეს სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებს, იყოს ყოვლისმომცველი, მოიცავდეს სათბურის გაზების ყველა შესაბამის წყაროს, მშთანთქმელსა და დამაგროვებელს და ადაპტაციის ღონისძიებებს და მოიცავდეს ყველა ეკონომიკურ სექტორს. კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების ძალისხმევა დაინტერესებული მხარეების მიერ შეიძლება განხორციელდეს ერთობლივად. ანთროპოგენული ცვლილებებისაგან კლიმატური სისტემის დაცვის პოლიტიკა და ღონისძიებები უნდა შეესაბამებოდეს თითოეული მხარის კონკრეტულ პირობებს და ინტეგრირებული უნდა იყოს განვითარების ეროვნულ პროგრამასთან, ვინაიდან ეკონომიკურ განვითარებას აქვს საკვანძო მნიშვნელობა კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების ღონისძიებათა გატარებაში. მხარეებმა უნდა ითანამშრომლონ ხელსაყრელი და ღია საერთაშორისო ეკონომიკური სისტემის დამყარების ხელშეწყობის მიზნით, რომელიც მდგრად ეკონომიკურ ზრდასა და განვითარებასთან მიიყვანდა ყველა მხარეს, განსაკუთრებით კი იმ მხარეებს, რომლებიც წარმოადგენენ განვითარებად ქვეყნებს, ამგვარად მისცემდა რა მათ საშუალებას უკეთ მოეხდინათ რეაგირება კლიმატის ცვლილების პრობლემებზე. კლიმატის ცვლილებასთან ბრძოლის ღონისძიებანი ცალმხრივ ღონისძიებათა ჩათვლით, არ უნდა ემსახურებოდეს თვითნებურ ან უსაფუძვლო დისკრიმინაციას, ანდა საერთაშორისო ვაჭრობის ფარულ შეზღუდვას.



municipalitetebSi

12

კონვენციის შესაბამისად, ამავე კონვენციის მიზნების მისაღწევად, ზოგადი ხასიათის ვალდებულებებთან (ხელშეწყობა და თანამშრომლობა სათბურის გაზების მშთანთქმელებისა და დამაგროვებლების რაციონალურ გამოყენებაში; სოციალური, ეკონომიკური და ეკოლოგიური პოლიტიკის გატარებისას და ღონისძიებათა მიღებისას კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მოსაზრებების შეძლებისდაგვარად გათვალისწინება და სხვ.) ერთად, მხარეებს ეკისრებათ კონკრეტული ხასიათის ვალდებულებებიც, როგორებიც არის:

§ სათბურის გაზის წყაროებიდან ანთროპოგენული გამონაბოლქვების და მშთანთქმელებით აბსორბციის ეროვნული კადასტრების პერიოდული დამუშავება, განახლება, გამოქვეყნება და მხარეთა კონფერენციისთვის წარდგენა (სათბურის გაზების ინვენტარიზაცია);

§ ანთროპოგენული გამონაბოლქვებისა და მშთანთქმელებით აბსორბციის პრობლემის გადაჭრის გზით კლიმატის ცვლილების შედეგების შემსუბუქებისა და კლიმატის ცვლილებასთან ადეკვატური ადაპტაციის ხელშემწყობი ღონისძიებების დამუშავება და განახლება;

§ სანაპირო ზონაში მეურნეობის წარმოების, წყლის რესურსებისა და სოფლის მეურნეობის, ასევე გვალვის, გაუდაბნოებისა და წყალდიდობისაგან დაზარალებული რაიონების დაცვისა და აღდგენის შესაბამისი კომპლექსური გეგმების შემუშავება;

§ შესაბამისი სამეცნიერო, ტექნოლოგიური, ტექნიკური, სოციალურ-ეკონომიკური და იურიდიული ინფორმაციის სრული, ღია და ოპერატიული გაცვლა, რომელიც დაკავშირებულია კლიმატურ სისტემასთან და კლიმატის ცვლილებასთან, აგრეთვე რეაგირების სხვადასხვა სტრატეგიის ეკონომიკურ და სოციალურ შედეგებთან;

§ კვლევები და სისტემატური დაკვირვების წარმოება; § განათლება, კადრების მომზადება და საზოგადოების ინფორმირება (კლიმატის

ცვლილებისა და მისი შედეგების პრობლემების შესახებ საზოგადოების განათლებისა და ინფორმირების პროგრამების შემუშავება და განხორციელება; საზოგადოებისათვის კლიმატის ცვლილებისა და მისი შედეგების შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა; საზოგადოების მონაწილეობა კლიმატის ცვლილებისა და მისი შედეგების საკითხების განხილვასა და რეაგირების შესაბამის ღონისძიებათა შემუშავებაში; და სამეცნიერო, ტექნიკური და მმართველი პერსონალის მომზადება).

ზემოაღნიშნული ვალდებულებების შესრულების უზრუნველყოფის ამსახველ დოკუმენტს წარმოადგენს კონვენციის სამდივნოსთვის გარკვეული პერიოდულობით წარდგენილი ეროვნული შეტყობინებები. კონვენციის ეგიდით შემუშავებული იქნა მთელი რიგი მექანიზმები, რომლებიც მიმართულია კონვენციით გათვალისწინებულ ვალდებულებათა შესრულების უზრუნველყოფაზე. ამ მექანიზმებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია უკანასკნელ პერიოდში ჩამოყალიბებული ე.წ.



municipalitetebSi

13

კანკუნის ადაპტაციის მექანიზმი5, ასევე, კლიმატის მწვანე ფონდის6 შექმნასთან, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული დანაკარგებისა და ზიანის სამუშაო პროგრამასთან 7 , მიწათსარგებლობასა და მიწის მიზნობრივი დანიშნულების შეცვლასთან8 დაკავშირებული და სხვა გადაწყვეტილებები.

§ გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს ოქმი 1994 წელს საქართველომ მოახდინა გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის რატიფიცირება და გახდა კონვენციის მხარე, ხოლო 1999 წლის ოქტომბერში ქვეყანა მიუერთდა კლიმატის ცვლილების კონვენციის კიოტოს ოქმს. მონაწილე მხარეებისთვის კიოტოს ოქმით განისაზღვრა სათბური გაზების ემისიების ზღვრულად დასაშვები მოცულობები და ემისიებით ვაჭრობის მექანიზმი. აღსანიშნავია, რომ საერთაშორისო მასშტაბით კიოტოს ოქმი სრულად არ ამოქმედებულა - ემისიების ყველაზე დიდი მოცულობის მქონე მთელი რიგი ქვეყნების (მაგ., აშშ, ჩინეთი, ინდოეთი) ოქმთან მიუერთებლობის გამო9. მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, საქართველო ასრულებდა კიოტოს ოქმით აღებულ ვალდებულებებს. 2003 წლიდან ქვეყანაში განხორციელდა მთელი რიგი პროექტები, რომლებმაც მნიშვნელოვნად გაზარდა ადგილობრივი პოტენციალი როგორც კლიმატის ცვლილების კონვენციის, ასევე კიოტოს ოქმის განსახორციელებლად. კერძოდ, შეიქმნა სუფთა განვითარების მექანიზმის (სგმ) ეროვნული საბჭო და ჩამოყალიბდა სუფთა განვითარების მექანიზმის პროექტების განხილვის პროცედურა; გაუმჯობესდა სათბურის აირების ინვენტარიზაციის ხარისხი, მომზადდნენ ადგილობრივი ექსპერტები და ჩატარდა ცნობიერების ამაღლების კამპანიები სხვადასხვა სამიზნე ჯგუფებისთვის (ადგილობრივი თვითმმართველობები, ფერმერები და სხვ.). § გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ (UNCCD) გაუდაბნოებასთან ბრძოლის საკითხს ყურადღება მიექცა ჯერ კიდევ გაეროს კონფერენციაზე გარემოს დაცვისა და განვითარების შესახებ (რიო დე ჟანეირო, 1992 წ.). კონფერენციამ მხარი დაუჭირა ამ პრობლემის გადაჭრისათვის ახალ ერთობლივ მიდგომას. შედეგად, შემუშავებული და 1994 წლის 17 ივნისს პარიზში მიღებული იქნა და ძალაში შევიდა გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ, რომელსაც საქართველო 1999 წელს შეუერთდა.

5 (2011) Cancun Adaptation Framework // Decision 1/CP.16 - II. Enhanced action on adaptation // UNFCCC Report of the

Conference of the Parties on its sixteenth session, held in Cancun from 29 November to 10 December 2010 - Addendum - Part Two: Action taken by the Conference of the Parties at its sixteenth session // FCCC/CP/2010/7/Add.1. / 15 March 2011 - (paras 11-35)

http://unfccc.int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf#page=4 6 (2011) Green Climate Fund. Report of the Transitional Committee // Draft decision -/CP.17 - Advance version. http://unfccc.int/files/meetings/durban_nov_2011/decisions/application/pdf/cop17_gcf.pdf 7 (2011) Work programme on loss and damage // Draft decision -/CP.17 - Advance unedited version http://unfccc.int/files/meetings/durban_nov_2011/decisions/application/pdf/cop17_loss_damage.pdf 8 (2011) Land use, land-use change and forestry // Decision -/CMP.7 - Advance unedited version. http://unfccc.int/files/meetings/durban_nov_2011/decisions/application/pdf/awgkp_lulucf.pdf 9 ამჟამად, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მონაწილე მხარეებს შორის, მიმდინარეობს მოლაპარაკებები

კიოტოს ოქმის ახალი (ეფექტური და ყველა მხარისთვის მისაღები) მრავალმხრივი საერთაშორისო ინსტრუმენტით ჩანაცვლების თაობაზე.



municipalitetebSi

14

კონვენციის მიხედვით, „გაუდაბნოება” ნიშნავს მიწის დეგრადაციას არიდულ, ნახევრად არიდულ და მშრალ სუბნოტიო რაიონებში, გამოწვეულს სხვადასხვა ფაქტორებით, მათ შორის კლიმატური ცვლილებებით და ადამიანის საქმიანობით, ხოლო „გაუდაბნოებასთან ბრძოლა” მოიცავს მოქმედებებს, რომლებიც მიწის რესურსების მდგრადი (კომპლექსური) გამოყენების ნაწილს წარმოადგენენ არიდულ, ნახევრად არიდულ და მშრალ სუბ-ნოტიო რაიონებში - ამავე რაიონების მდგრადი განვითარების კონტექსტში, რაც, თავის მხრივ გულისხმობს:

§ მიწის დეგრადაციის თავიდან აცილებას და/ან შემცირებას; § ნაწილობრივ დეგრადირებული მიწის რეაბილიტაციას; § გაუდაბნოებული მიწების მელიორაციას.

კონვენციის მიზანია იმ ქვეყნებში, რომლებიც განიცდიან სერიოზულ გვალვას და/ან გაუდაბნოებას, გაუდაბნოებასთან ბრძოლა და გვალვის შედეგების შემცირება განხორციელდეს ეფექტური ზომების გამოყენებით და ინტეგრირებული მიდგომის ჩარჩოებში, რომელიც შეესაბამება მდგრადი განვითარების პრონციპებს. ამ მიზნის მისაღწევად აუცილებელია მონაწილე მხარეებმა შეიმუშაონ გრძელვადიანი ინტეგრირებული სტრატეგია, ერთდროულად მიმართული მიწის პროდუქტიულობის გაზრდაზე და მიწისა და წყლის რესურსების დაცვასა და მდგრად მენეჯმენტზე. კონვენციის მონაწილე მხარეთა ერთ-ერთ ძირითად ვალდებულებას წარმოადგენს გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამების შემუშავება. ეროვნული პროგრამების მიზანია, განსაზღვროს გაუდაბნოების გამომწვევი ფაქტორები და გაუდაბნოებასთან ბრძოლისა და გვალვის შედეგების შემცირებისათვის აუცილებელი პრაქტიკული ღონისძიებები. მოქმედებათა ეროვნულ პროგრამები:

§ აერთიანებს გაუდაბნოებასთან ბრძოლის და გვალვის შედეგების შემცირების გრძელვადიან სტრატეგიებს, ხაზს უსვამს განხორციელების აუცილებლობას და უკავშირდება ეროვნულ პოლიტიკას მდგრადი განვითარების დარგში;

§ ცვალებადი მდგომარეობის გათვალისწინებით იძლევა შესწორებათა შეტანის საშუალებებს და არის საკმაოდ მოქნილი ადგილობრივ დონეზე, რომ წინააღმდეგობა გაუწიოს სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკურ, ბიოლოგიურ და გეო-ფიზიკურ ფაქტორებს;

§ განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს პროფილაქტიკური ზომების განხორციელებას იმ მიწებთან დაკავშირებით, რომლებიც ჯერ კიდევ არ არის ან მცირედ დეგრადირებულია;

§ აძლიერებს კლიმატოლოგიური, მეტეოროლოგიური და ჰიდროლოგიური კვლევების ეროვნულ ბაზას, აგრეთვე აფართოებს შესაძლებლობებს გვალვაზე დროული შეტყობინების სისტემის შექმნისათვის;

§ უზრუნველყოფს შესაბამისი პოლიტიკის გატარებას და ინსტიტუციონალური მექანიზმების გაძლიერებას, რომლებიც მიმართულია პარტნიორობის, თანამშრომლობის და კოორდინაციის განვითარებაზე დონორებს,



municipalitetebSi

15

ხელისუფლების ორგანოებს (ყველა დონეზე) და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის და მოიცავს ზომებს, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას გაუადვილდეს სათანადო ინფორმაციის და ტექნოლოგიების მიღება;

§ ითვალისწინებს სამოქალაქო საზოგადოებისა და ადგილობრივი მოსახლეობის როლს ეროვნულ და ადგილობრივ დონეებზე, განსაკუთრებით რესურსების მომხმარებლებისა, რომლებიც აერთიანებენ მიწათმოსარგებლეებს და მათ წარმომადგენლობით ორგანიზაციებს შესაბამისი პოლიტიკის დაგეგმვასა და შემუშავებაში, გადაწყვეტილების მიღებაში და ეროვნული მოქმედების პროგრამების განხორციელებასა და შესრულების ანალიზში.

ეროვნული მოქმედების პროგრამები შეიძლება ნაწილობრივ აერთიანებდეს გაუდაბნოების შედეგების შემცირების მიზნით ზოგიერთ ან ყველა ქვემოთ მოყვანილ ღონისძიებას:

§ დროული შეტყობინების შესაბამისი სისტემების შექმნა და/ან გაძლიერება, რომელიც აერთიანებს ადგილობრივ და ეროვნულ საშუალებებს, აგრეთვე ერთობლივ სისტემებს სუბრეგიონულ და რეგიონულ დონეებზე და იმ მექანიზმებს, რომლებიც ეხმარებიან ეკოლოგიური მოსაზრებებით ადგილგადანაცვლებულ პირებს (ეკოლოგიურ მიგრანტებს);

§ გვალვის საშიშროების წინააღმდეგ ჩასატარებელი ღონისძიებების მომზადების პოტენციალის გაძლიერება და მისი შედეგების ლიკვიდაცია, რაც მოიცავს ადგილობრივ, ეროვნულ, სუბრეგიონულ და რეგიონულ დონეებზე გვალვასთან ბრძოლის გეგმებს როგორც სეზონური, აგრეთვე წლიური კლიმატური პროგნოზების გათვალისწინებით;

§ მდგომარეობის მიხედვით, საკვები პროდუქტების უსაფრთხოების სისტემის შექმნა, მ.შ. მათთვის მარკეტინგული საშუალებებისა, განსაკუთრებით სოფლად;

§ ალტერნატიული სასიცოცხლო პროექტების შექმნა, რომლებმაც შეიძლება უზრუნველყოს შემოსავალი გვალვით დაზარალებულ რაიონებში;

§ მდგრადი ირიგაციული პროგრამების შემუშავება, როგორც მიწათმოქმედებისათვის, ასევე მესაქონლეობისათვის; და სხვ.

კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ ქვეყანას აგრეთვე ავალდებულებს, გამოავლინოს გაუდაბნოების მცენარეული და ცხოველური ინდიკატორები და განახორციელოს მათი მონიტორინგი. გაუდაბნოება მნიშვნელოვან სოციალურ, ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ პრობლემას წარმოადგენს საქართველოსთვის, როგორც მცირემიწიანი აგრარული ქვეყნისათვის. თუმცა, საქართველოს პირობებში გაუდაბნოება შეზღუდულია გეოგრაფიული არეალით. მიწის დეგრადაციის ისეთი ფორმები კი, როგორიცაა გაუტყეურება, ქარისმიერი და წყლისმიერი ეროზია, მეწყერები, გადაჭარბებული ძოვება, ნიადაგის გამოფიტვა, ნიადაგის დაბინძურება და ა.შ. საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ვრცელდება, თავისი თანამდევი სოციალურ-ეკონომიკური შედეგებით. ამიტომ, გაუდაბნოება განიხილული უნდა იქნეს კომპლექსურად - მიწის დეგრადაციის და მიწის მდგრადი მართვის პრობლემის კონტექსტში, როგორც მისი შემადგენელი ნაწილი.



municipalitetebSi

16

გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა (2014 წ.): 2014 წლისთვის შემუშავებული და დამტკიცებული 10 იქნა გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა. აღნიშნული დოკუმენტის ძირითადი ასპექტების მიმოხილვა მოცემულია კვლევის 3.2-ე ქვეთავის „გაუდაბნოების“ ნაწილში. § კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ (CBD) კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზემოქმედების შერბილების სამართლებრივ საფუძვლებს ქმნის ასევე კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ (CBD). საქართველო ბიომრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის მონაწილე მხარე 1994 წელს გახდა. კონვენციასთან მიერთებით ქვეყანამ აღიარა, რომ ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება გლობალურ საზრუნავსა და განვითარების პროცესის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. კონვენცია ამკვიდრებს ახალ მიდგომებს ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნების სფეროში. კონვენციის ძირითადი მიზნებია:

§ ბიოლოგიური მრავალფეროვნების დაცვა და შენარჩუნება (კონსერვაცია); § ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კომპონენტების მდგრადი გამოყენება; § გენეტიკური რესურსების გამოყენებით მიღებული სარგებლის სამართლიანი და

თანაბარი გადანაწილება. კონვენცია, ძირითადად, ზოგადი ხასიათის ნორმებსა და პრინციპებს შეიცავს და ის მონაწილე მხარეებისთვის არ აწესებს კონკრეტულ მავალდებულებელ ნორმებს საკუთრივ ბიომრავალფეროვნებასთან ან მის რომელიმე კომპონენტთან მიმართებაში. შესაბამისად, კონვენცია არ ზღუდავს მონაწილე მხარეთა იურისდიქციას მათ ტერიტორიაზე არსებული ბიომრავალფეროვნების განკარგვისა და გამოყენების სფეროში. ამასთან, მხარეებს ეკისრებათ პასუხისმგებლობა ბიომრავალფეროვნების დაცვასა და ბიოლოგიური რესურსების მდგრად გამოყენებაზე. კონვენციის მონაწილე მხარემ უნდა უზრუნველყოს ბიოლოგიური რესურსების გამოყენების რეგულირება და დაუდგინოს მკაფიო წესები მოსარგებლე კერძო და იურიდიულ პირებს. კონვენცია მიუთითებს, რომ ეკოსისტემები, სახეობები და გენეტიკური რესურსები გამოყენებული უნდა იქნეს ადამიანების საკეთილდღეოდ, მაგრამ ისეთი სახითა და ტემპებით, რომლებიც ხანგრძლივვადიან პერსპექტივაში არ გამოიწვევს ბიომრავალფეროვნების შემცირებას და შეუქცევად კლებას. ამასთან დაკავშირებით, მხარეებს ეკისრებათ პასუხისმგებლობა, ბუნებრივ გარემოზე ზემოქმედების თვალსაზრისით მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებათა მიღებისას იხელმძღვანელონ ე.წ. „სიფრთხილის გამოჩენის“ პრინციპით. კონვენციის მიხედვით, ბიოლოგიური მრავალფეროვნება მოიცავს დედამიწაზე სიცოცხლის მთელ მრავალსახეობას და ყველა არსებულ ბუნებრივ სისტემას. ეს ცნება მოიცავს მცენარეების, ცხოველებისა და მიკროორგანიზმების სახეობებს, აგრეთვე გენეტიკურ განსხვავებებს სახეობის ფარგლებში. ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელოვან ასპექტს 10 საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 29 დეკემბრის №742 დადგენილება „გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა

მეორე ეროვნული პროგრამის დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

17

წარმოადგენს უდაბნოს, ტყეების, ჭაობების, მთების, ტბებისა და აგროეკოსისტემების მრავალფეროვნება. კონვენცია ბიომრავალფეროვნების შესახებ ეხება ბიომრავალფეროვნების ყველა კომპონენტს - მრავალფეროვნებას სახეობის ფარგლებში, სახეობათა შორის და ეკოსისტემების დონეზე. კონვენციით განსაზღვრულია ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და მდგრადი გამოყენების პრობლემები, დასახულია გლობალური მიზნები და მათი მიღწევის გზები. განსაზღვრულია მხარეთა საერთო ვალდებულებები, ტექნიკური და ფინანსური თანამშრომლობის ჩარჩოები. კონვენციის შესაბამისად ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და ბიოლოგიური რესურსების მდგრადი გამოყენების უზრუნველსაყოფად მონაწილე მხარეებმა უნდა შეიმუშაონ მიწის რესურსების მდგრადი მართვის სტრატეგია და შესაბამისი სამოქმედო გეგმა, გახადონ ის გარემოს დაცვისა და განვითარების სფეროში უფრო მასშტაბური გეგმების ნაწილი, განსაკუთრებით სატყეო მეურნეობის, სოფლის მეურნეობის, ენერგეტიკის, ტრანსპორტის, მეთევზეობისა და ურბანული დაგეგმარების სფეროებში. ბიომრავალფეროვნების კონვენციის ერთ-ერთ თემატურ სამუშაო პროგრამას, რომელიც ზოგადად მიწის რესურსების და სოფლის მეურნეობის საკითხებს ეხება, წარმოადგენს სამუშაო პროგრამა11 არიდული და ნახევრად-ტენიანი რეგიონებისთვის (მიწებისთვის). პროგრამა არიდული და ნახევრად-ტენიანი რეგიონების ბიომრავლფეროვნებას ყველაზე უფრო მოწყვლად და დინამიურ სისტემად განიხილავს - მათ შორის, კლიმატის ცვლილების თვალსაზრისით. პროგრამის ერთ-ერთ მიზანს წარმოადგენს ამ რეგიონებში რესურსების სამართლიანი და თანაბარი განაწილების უზრუნველყოფა. ბიომრავალფეროვნების კონვენციის ეგიდით მიმდინარეობს მუშაობა ასევე, ე.წ. ურთიერთგადამკვეთ მიმართულებებზე - ერთ-ერთი ასეთი მიმართულებაა ბიო-მრავალფეროვნება და კლიმატის ცვლილება. ამ მიმართულებით, ტექნიკურ დონეზე რამდენიმე ძირითადი საკითხის დამუშავება ხდება, მათ შორის კლიმატის ცვლილების მიმართ ბიომრავალფეროვნების ადაპტაციის. ამ მიმართულებით, უპირატესობა ენიჭება ე.წ. „ეკოსისტემური მომსახურების მიდგომაზე“ დაფუძნებულ ადაპტაციის მეთოდებს. აგრობიომრავალფეროვნების კუთხით, როგორც საადაპტაციო ღონისძიება - განიხილება 12 გენეტიკური ბანკების ფორმირება და მათი ეფექტური ფუნქციონირება. მიმართულება კონვენციის მხარეებისთვის ხელშემწყობ სამეცნიერო-ტექნიკურ ხასიათს ატარებს. ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების

11 PROGRAMME OF WORK ON DRY AND SUB-HUMID LANDS / COP 5 Decision V/23 / Consideration of options for conservation

and sustainable use of biological diversity in dryland, Mediterranean, arid, semi-arid, grassland and savannah ecosystems / Annex 1- DRAFT PROGRAMME OF WORK ON DRY AND SUB-HUMID LANDS.

http://www.cbd.int/decision/cop/?id=7165 12 Integrating Biodiversity into Climate Change Adaptation Planning Purpose. http://adaptation.cbd.int/



municipalitetebSi

18

სხვადასხვა პერიოდში შესრულების ამსახველი დეტალური ინფორმაცია მოყვანილია საქართველოს მიერ ბიომრავალფეროვნების კონვენციის სამდივნოსადმი ჩაბარებული ეროვნულ ანგარიშებში - საქართველოს მთავრობის მიერ ბიომრავალფეროვნების კონვენციის სამდივნოსადმი ჩაბარებულ მეორე ეროვნული ანგარიში (1994-2001)13, მესამე ეროვნული ანგარიში (2002-2005)14 და მეოთხე ეროვნული ანგარიში (2005-2010) 15. § ასოცირების ხელშეკრულება ევროკავშირსა და საქართველოს შორის (2013 წ.) 2014 წელს საქართველომ მოახდინა ევროკავშირთან დადებული ასოცირების ხელშეკრულების რატიფიცირება16. ხელშეკრულება მოიცავს ასევე ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებასაც. ხელშეკრულების მიხედვით, განსაზღვრულია ევროკავშირსა და საქართველოს შორის თანამშრომლობის სხვადასხვა სფეროები - მათ შორის, გარემოს დაცვის სფერო. ხელშეკრულების 17 მიხედვით, მხარეები ვალდებულებას იღებენ, განავითარონ და განამტკიცონ თანამშრომლობა გარემოს დაცვის საკითხებზე, რაც წვლილს შეიტანს მდგრადი განვითარებისა და მწვანე ეკონომიკის გრძელვადიანი მიზნების განხორციელებაში. ამგვარი თანამშრომლობა (მუხ. 302) მიზნად ისახავს გარემოს ხარისხის შენარჩუნებას, დაცვას, გაუმჯობესებასა და რეაბილიტაციას, ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვას, ბუნებრივი რესურსების მდგრად გამოყენებასა და საერთაშორისო დონეზე ძალისხმევის ხელშეწყობას, რათა მოხდეს გარემოს დაცვის რეგიონულ ან გლობალურ პრობლემებთან გამკლავება, მათ შორის, ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა: (a) გარემოსდაცვითი მმართველობა და ჰორიზონტალური საკითხები, მათ შორის

სტრატეგიული დაგეგმვა, გარემოზე ზემოქმედების შეფასება და გარემოს სტრატეგიული შეფასება, განათლება და ტრენინგი, მონიტორინგი და გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემები, ზედამხედველობა და აღსრულება, გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობა, გარემოსთან დაკავშირებულ დანაშაულებებთან ბრძოლა, ტრანს-სასაზღვრო თანამშრომლობა, გარემოს შესახებ ინფორმაციის საჯაროობა, გადაწყვეტილების მიღების პროცესები და ადმინისტრაციული და სამართლებრივი განხილვის ეფექტიანი პროცედურები;

(b) ჰაერის ხარისხი; (c) წყლის ხარისხი და წყლის რესურსების მართვა, მათ შორის წყალდიდობის რისკის

მართვა, წყლის რესურსების სიმწირე და გვალვები, ასევე საზღვაო გარემო; (d) ნარჩენების მართვა; (e) ბუნების დაცვა, მათ შორის, სატყეო მეურნეობა და ბიოლოგიური მრავალფეროვნების

კონსერვაცია;

13 http://www.chm.moe.gov.ge/webmill/data/file/Second_Nat_Report_Geo.pdf 14 http://www.chm.moe.gov.ge/webmill/data/file/Third_Nat_Report_Geo.pdf 15 http://chm.moe.gov.ge/webmill/data/file/4th%20National%20Rep%20to%20CBD_final%20draft%20soso(1).doc 16 საქართველოს პარლამენტის 2014 წლის 14 ივლისის N2495 დადგენილება „ერთი მხრივ, საქართველოსა და, მეორე

მხრივ, ევროკავშირსა და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების“ რატიფიცირების თაობაზე“.

17 (2013) ასოცირების შესახებ შეთანხმება ერთის მხრივ, ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებსა და მეორეს მხრივ, საქართველოს შორის (ქართული თარგმანი).

http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=30&info_id=17011



municipalitetebSi

19

(f) ინდუსტრიული დაბინძურება და ინდუსტრიული საფრთხეები; და (g) ქიმიური ნივთიერებების მართვა; თანამშრომლობა ასევე მიზნად ისახავს გარემოს დაცვის საკითხების ასახვას არა მხოლოდ გარემოსდაცვით პოლიტიკაში, არამედ პოლიტიკის სხვა სფეროებშიც. განსაკუთრებით საყურადღებოა ხელშეკრულების მე-5 თავი, რომელიც კლიმატთან დაკავშირებულ ქმედებებს მოიცავს. ამ სფეროში გათვალისწინებულია თანამშრომლობის განვითარება და გაძლიერება კლიმატის ცვლილების დასაძლევად და იგი მიზნად ისახავს კლიმატის ცვლილების შერბილებას და კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციას, ასევე საერთაშორისო დონეზე ღონისძიებების გატარების ხელშეწყობას, მათ შორის შემდეგ სფეროებში: (a) კლიმატის ცვლილების შერბილება; (b) კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია; (c) ნახშირბადით ვაჭრობა; (d) უსაფრთხო და მდგრადი დაბალნახშირბადიანი შემცველობისა და საადაპტაციო

ტექნოლოგიების კვლევა, განვითარება, დემონსტრირება, დანერგვა და გავრცელება; და

(e) კლიმატთან დაკავშირებული საკითხების დარგობრივ პოლიტიკაში ინტეგრაცია.

ხელშეკრულების მიხედვით, კლიმატთან დაკავშირებულ სფეროში, სხვა საკითხებთან ერთად, უნდა მომზადდეს და განხორციელდეს: (a) „ადაპტაციის ეროვნული სამოქმედო გეგმა“ (NAPA); (b) „დაბალ ემისიიანი განვითარების სტრატეგია“ (LEDS) - „ეროვნულად მისაღები

შემარბილებელი ქმედებების“ ჩათვლით; (c) ტექნოლოგიების საჭიროების შეფასების საფუძველზე, ტექნოლოგიების გადაცემის

ხელშემწყობი ღონისძიებები; (d) ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებებისა და ფტორშემცველ სათბურის გაზებთან

დაკავშირებული ღონისძიებები. ხელშეკრულების დანართები მოიცავს კონკრეტულ ვალდებულებებს და ვადებს - რა ვადებშიც უნდა მოხდეს გარემოს დაცვის (მათ შორის, კლიმატის ცვლილების) სფეროში საქართველოს მიერ ეროვნული კანონმდებლობისა და სტანდარტების დაახლოება ხელშეკრულების ამავე დანართებში მითითებულ ევროკავშირის საკანონმდებლო აქტებთან და/ან საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტრუმენტებთან. უნდა აღინიშნოს, რომ ხელშეკრულებაში მითითებულ ევროკავშირის ზოგიერთ საკანონმდებლო აქტთან (დირექტივასთან) ეროვნული კანონმდებლობის ჰარმონიზების შემთხვევაში - განსაკუთრებით ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დირექტივასთან ჰარმონიზების შემთხვევაში, რაც მდინარეთა აუზების ინტეგრირებული მართვის სისტემის დანერგვასთან არის დაკავშირებული - ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონის გათვალისწინებით, ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოები წააწყდებიან ფინანსური, მატერიალური და ტექნოლოგიური ხასიათის გარდაუვალ



municipalitetebSi

20

პრობლემებს. აღსანიშნავია რომ, მოცემული კვლევა მიზნად არ ისახავს ასოცირების ხელშეკრულების ფარგლებში ნაკისრი გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ვალდებულებების შესრულებისას მუნიციპალიტეტებისთვის პოტენციურად პრობლემური საკითხების ანალიზს, თუმცა, უახლოეს მომავალში ეს უნდა გახდეს სხვა უფრო ფართო კვლევის საგანი. § საქართველოს კანონმდებლობა ადგილობრივი თვითმმართველობის

სფეროში § ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი (2014 წელი) საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი“ მიღებული იქნა 2014 წლის 5 თებერვალს და მისი მთელი რიგი საკვანძო დებულებები ამოქმედდა 2014 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მორიგი არჩევნების შედეგების ოფიციალურად გამოცხადების დღიდან. ამ კანონის ამოქმედებით გაუქმდა 2005 წლის 16 დეკემბრის ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი განსაზღვრავს ადგილობრივი თვითმმართველობის განხორციელების სამართლებრივ საფუძვლებს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების უფლებამოსილებებს, მათი შექმნისა და საქმიანობის წესებს, მათ ფინანსებსა და ქონებას, ურთიერთობებს მოქალაქეებთან, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებთან და საჯარო და კერძო სამართლის იურიდიულ პირებთან, აგრეთვე ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობისა და პირდაპირი სახელმწიფო მმართველობის განხორციელების წესებს. კოდექსით განსაზღვრული ძირითადი სიახლეები ეხება:

§ თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიულ ოპტიმიზაციას. კოდექსის ამოქმედებით, 7 მუნიციპალიტეტი (ზუგდიდი, ოზურგეთი, ამბროლაური, ახალციხე, გორი, მცხეთა და თელავი) გაიყო ორ ნაწილად საქალაქო და სასოფლო მუნიციპალიტეტებად;

§ თვითმმართველი ერთეულის აღმასრულებელ ორგანოდ განისაზღვრა გამგებელი/მერი, რომელიც არჩეული იქნა მოსახლეობის მიერ პირდაპირი კენჭისყრით. ძველი ორგანული კანონით აღმასრულებელ ორგანოს წარმოადგენდა გამგეობა/მერია, ხოლო გამგებელი/მერი ინიშნებოდა საკრებულოს თავმჯდომარის მიერ საკრებულოს თანხმობით;

§ რეგიონებში გუბერნატორებთან შეიქმნა საკონსულტაციო საბჭოები, რომლებშიც შედიან თვითმმართველობის ხელმძღვანელი პირები (გამგებელი/მერი, საკრებულოს თავმჯდომარე და მისი მოადგილე). საბჭოები მონაწილეობენ და განიხილავენ რეგიონებში სოციალური და ეკონომიკური პროგრამების დაგეგმვისა და განხორციელების საკითხებს;



municipalitetebSi

21

§ შეიცვალა თვითმმართველობის ორგანოებზე სახელმწიფო ზედამხედველობის ორგანო და ნაცვლად სახელმწიფო რწმუნებულ-გუბერნატორისა, თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობაზე სამართლებრივი ზედამხედველობის ორგანოდ განისაზღვრა პრემიერ-მინისტრი.

ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი განსაზღვრავს თვითმმართველი ერთეულების იმ ექსკლუზიურ (საკუთარ) უფლებამოსილებათა ფარგლებს, რომელთაც თვითმმართველი ერთეულები ახორციელებენ დადგენილი წესით, დამოუკიდებლად და საკუთარი პასუხისმგებლობით. ორგანული კანონის შესაბამისად ამგვარ უფლებამოსილებათა რიგს განეკუთვნება:

§ ადგილობრივი მნიშვნელობის ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის, წყლისა და ტყის რესურსების და მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული მიწის რესურსების მართვა კანონით დადგენილი წესით;

§ მუნიციპალიტეტის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა და შესაბამის სფეროში ნორმებისა და წესების განსაზღვრა;

§ ქალაქთმშენებლობითი დოკუმენტაციის, მათ შორის, მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმის, განაშენიანების რეგულირების გეგმის, დასახლებათა ტერიტორიების გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების წესების დამტკიცება.

თვითმმართველი ერთეულის - მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებად დამატებით განისაზღვრა:

§ წყალმომარაგების (მათ შორის, ტექნიკური წყლით მომარაგების) და წყალარინების უზრუნველყოფა და ადგილობრივი მნიშვნელობის სამელიორაციო სისტემის განვითარება (მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი);

§ მუნიციპალური ნარჩენების მართვა (მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტი); § შინაური ცხოველების ყოლის წესების დადგენა და უპატრონო ცხოველებთან

დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტა (მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „რ“ ქვეპუნქტი); და სხვ.

გარემოს დაცვის, მათ შორის კლიმატის ცვლილების სფეროში მიკუთვნებული უფლებამოსილების თვალსაზრისით კოდექსში მნიშვნელოვანი ცვლილებები არ ყოფილა შეტანილი. კოდექსის თანახმად, მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებას კვლავინდებურად განეკუთვნება „ადგილობრივი მნიშვნელობის ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის, წყლისა და ტყის რესურსების და მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული მიწის რესურსების, მართვა კანონით დადგენილი წესით;“ (მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი), თუმცა ამ უფლებამოსილების რეალური განხორციელება ვერ ხერხდება, რადგან ბუნებრივი რესურსები თვითმმართველობისთვის პრაქტიკულად არ გადაცემულა. აღნიშნული საკითხის მოგვარება კოდექსის გარდამავალი დებულების 165-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ე“



municipalitetebSi

22

ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს მთავრობას დაევალა 2016 წლის 1 იანვრამდე მოამზადოს და საქართველოს პარლამენტს დასამტკიცებლად წარუდგინოს კანონპროექტი ადგილობრივი მნიშვნელობის ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის, წყლისა და მიწის რესურსების, განსაზღვრის მიზნით. აღნიშნული კანონის მიღებამდე თვითმმართველობები მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას, მიიღონ გადაწყვეტილება ბუნებრივი რესურსების მართვის საკითხებზე. რაც შეეხება გარემოს დაცვის სფეროში თვითმმართველობის უფლებამოსილებას, ამ მიმართულებითაც არ მომხდარა მნიშვნელოვანი ცვლილება. კოდექსის მე-16 მუხლის მე-4 პუნქტი თვითმმართველობას აძლევს უფლებას, საკუთარი ინიციატივით განახორციელოს ის ღონისძიებები გარემოს დაცვის საკითხებში, რომლებიც არ შედის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციაში. ამდენად, თვითმმართველობის უფლებამოსილება ამ სფეროში ზოგადი ხასიათისაა და გამომდინარეობს იმ პრინციპიდან, რომ თვითმმართველი ერთეული უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება ყველა იმ საკითხზე, რომლებიც არ შედის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციაში. ზოგადად, კოდექსის მე-16 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, მუნიციპალიტეტი უფლებამოსილია, საკუთარი ინიციატივით გადაწყვიტოს ნებისმიერი საკითხი, რომლის გადაწყვეტაც საქართველოს კანონმდებლობით არ არის ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილება და რომლის გადაწყვეტაც, ამავე დროს, აკრძალული არ არის კანონით.

გარდა ამისა, განსაკუთრებით ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ კოდექსის 107-ე მუხლი, რომლითაც დადგენილია მუნიციპალიტეტისთვის კანონით მიკუთვნებული ქონების ჩამონათვალი - იმ ნაწილში, რომელიც მიწასა და ბუნებრივ რესურსებზე მუნიციპალიტეტის საკუთრების უფლებას ეხება - თითქმის უცვლელად იმეორებს „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ 2005 წლის 16 დეკემბრის ორგანული კანონის 47-ე მუხლში მოყვანილ ანალაგიურ ჩამონათვალს, რომლითაც მიწისა და ბუნებრივი რესურსების იმ სახეობათა ჩამონათვალია განსაზღვრული, რომლებიც თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში შეიძლება ყოფილიყო მოქცეული. მოქმედი კოდექსის 107-ე მუხლში მოყვანილი არასასოფლო-სამეურნეო და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების ჩამონათვალი ზოგიერთ შემთხვევაში სიმბოლურ, ხოლო უმეტეს შემთხვევაში, ურთიერთგამომრიცხავ - კოლიზიურ 18 ხასიათს ატარებს - აქ ერთმანეთშია არეული არასასოფლო-სამეურნეო და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების ცნება და აქედან გამომდინარე, აღნიშნული მუხლი საფუძვლიან გადასინჯვას უნდა დაექვემდებაროს. ამასთან, ამ მუხლში მოყვანილი დებულებები და მიწის კატეგორიების

18 მაგალითად.: კოდექსის 107-ე მუხლის მე-2 პუნქტში მოყვანილია ის სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწები,

რომლებიც არ შეიძლება ჩაითვალოს მუნიციპალიტეტის საკუთრებად - მათ შორის სახელმწიფო ნაკრძალების, ბუნების ძეგლების, ეროვნული პარკებისა და აღკვეთილების მიწები (მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი) და სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწები (მე-2 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი). მაშინ როდესაც სახელმწიფო ნაკრძალების, ბუნების ძეგლების, ეროვნული პარკებისა და აღკვეთილების მიწებისა და სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწების მხოლოდ მცირე ნაწილი (არაუმეტეს 5-10%) განეკუთვნება სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების კატეგორიას, ხოლო უდიდესი ნაწილი (დაახლოებით 90-95%) კი არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების კატეგორიას. აქედან გამომდინარე, კოდექსის მოქმედი რედაქციის მიხედვით, მუნიციპალიტეტის საკუთრებად შეიძლება ჩაითვალოს სახელმწიფო ნაკრძალების, ბუნების ძეგლების, ეროვნული პარკებისა და აღკვეთილების მიწებისა და სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწების ის ნაწილი, რომლებიც არ განეკუთვნებიან სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების კატეგორიას (ანუ ამ მიწების საერთო ტერიტორიის 90%-ზე მეტი).



municipalitetebSi

23

შესაბამისი დასახელებები შესაბამისობაში უნდა მოვიდეს მიწათსარგებლობის მარეგულირებელ სხვა საკანონმდებლო აქტებთან. § კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს

კანონმდებლობა საქართველოს არ გააჩნია სპეციალური კანონი კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შერბილებისა და/ან კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის სფეროში. უმთავრესი საკანონმდებლო აქტები, რომლებიც ეხება კლიმატის ცვლილების საკითხებს, არის საქართველოს კანონები „გარემოს დაცვის შესახებ“ და „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“. § საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ ზემოთ მოყვანილი ორი საკანონმდებლო აქტიდან განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს საქართველოს კანონს „გარემოს დაცვის შესახებ“, რომელსაც, ხშირად, ე.წ. „ჩარჩო“ კანონად მოიხსენიებენ. სწორედ ამ კანონით შემოღებულ ძირითად ნორმებსა და პრინციპებს ეფუძნება გარემოს დაცვის სფეროს მიკუთვნებული სხვადასხვა დარგობრივი კანონი. კანონის ძირითადი მიზნებია: ა) განისაზღვროს გარემოს დაცვის სფეროში სამართლებრივ ურთიერთობათა პრინციპები და ნორმები; ბ) დაიცვას გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ადამიანის ძირითადი უფლებები - ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში და სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი; გ) უზრუნველყოს სახელმწიფოს მიერ გარემოს დაცვა და რაციონალური ბუნებათსარგებლობა, ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უსაფრთხო გარემო საზოგადოების ეკოლოგიური და ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისად და ახლანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით; დ) ხელი შეუწყოს ბიოლოგიური მრავალფეროვნების, ქვეყნისთვის დამახასიათებელი ფლორისა და ფაუნის იშვიათი, ენდემური, გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების შენარჩუნებას, ზღვის გარემოს დაცვას და ეკოლოგიური წონასწორობის უზრუნველყოფას; ე) შეინარჩუნოს და დაიცვას თვითმყოფადი ლანდშაფტები და ეკოსისტემები; ვ) სამართლებრივად უზრუნველყოს გარემოს დაცვის სფეროში საერთო გლობალური და რეგიონული პრობლემების გადაჭრა; და ზ) უზრუნველყოს ქვეყნის მდგრადი განვითარების პირობები. კანონმა სამართლებრივად დაამკვიდრა ისეთი ცნებები, როგორებიც არის: „ბიომრავალფეროვნება"; „გარემოს დაბინძურების ინტეგრირებული კონტროლის სისტემა", „საუკეთესო ტექნოლოგია", „საუკეთესო ტექნიკა", „ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქცია", „უფრო სუფთა წარმოება" და სხვ. კანონში მოყვანილი მთელი რიგი სამართლებრივი ნორმები შემუშავებული იქნა ევროგაერთიანების საბჭოს მიერ მიღებული საკანონმდებლო აქტებისა და გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1992 წლის რიო-დე-ჟანეიროს გარემოს დაცვისა და განვითარების კონფერენციის 19 მიერ მიღებულ „გარემოს დაცვისა და განვითარების რიოს დეკლარაციის“, „21-ე საუკუნის გლობალური მდგრადი განვითარების

19 United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Jeneiro, 1992.



municipalitetebSi

24

პროგრამის - დღის წესრიგ 21-ისა“ და „ტყეების დაცვის, მდგრადი განვითარებისა და მართვის პრინციპების შესახებ განცხადების“ დასკვნითი დოკუმენტების საფუძველზე. გარდა ამისა, კანონში ინტეგრირებულია საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებათა და შეთანხმებათა ძირითადი მოთხოვნები გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალური სარგებლობის სფეროში, რომელთა შორისაც აღსანიშნავია: კონვენცია „კლიმატის ცვლილების შესახებ”; კონვენცია „ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ” და კონვენცია „შავი ზღვის დაჭუჭყიანებისაგან დაცვის შესახებ”. კანონით განისაზღვრა გარემოს დაცვის ძირითადი პრინციპები (ე.წ. „ნორმა-პრინციპები“) და დადგინდა, რომ საქმიანობის დაგეგმვისა და განხორციელების დროს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები, ფიზიკური და იურიდიული პირები ვალდებული არიან იხელმძღვანელონ გარემოს დაცვის ძირითადი პრინციპებით - იხ. ჩანართი 1.

ჩანართი 1 . ამონარიდი - საქართველოს კანონიდან „გარემოს დაცვის შესახებ“

გარემოს დაცვის ძირითადი პრინციპები

ა) „რისკის შემცირების პრინციპი" - საქმიანობის სუბიექტი თავისი საქმიანობის დაგეგმვისა და განხორციელებისას ვალდებულია მიიღოს სათანადო ზომები გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მავნე ზემოქმედების რისკის თავიდან ასაცილებლად ან შესამცირებლად; ბ) „მდგრადობის პრინციპი" - გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების გამოყენება, როდესაც საშიშროება არ ექმნება საზოგადოების განვითარებას და უზრუნველყოფილია გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვა შეუქცევადი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებებისაგან; გ) „პრიორიტეტულობის პრინციპი" - ქმედება, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს უარყოფითი ზეგავლენა გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე,შეიძლება შეიცვალოს სხვა, ნაკლებრისკიანი, თუნდაც უფრო ძვირადღირებული ქმედებით. პრიორიტეტი ენიჭება უკანასკნელს, თუ მისი ღირებულება არ აღემატება ნაკლებადღირებული ქმედებით მიყენებული ეკოლოგიური ზიანის შედეგად ზარალის ანაზღაურების ხარჯებს; დ) „ფასიანი ბუნებათსარგებლობის პრინციპი" - საქმიანობის სუბიექტისათვის მიწის, წყლის, ტყის, ფლორისა და ფაუნის წიაღის და წიაღისეულის ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა ფასიანია; ე) პრინციპი „დამაბინძურებელი იხდის" - საქმიანობის სუბიექტის, ასევე სხვა ფიზიკური და იურიდიული პირის ვალდებულება აანაზღაუროს გარემოსთვის მიყენებული ზარალი; ვ) „ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შენარჩუნების პრინციპი" - საქმიანობა არ უნდა იწვევდეს ბიომრავალფეროვნების შექცევად დეგრადაციას; ზ) „ნარჩენების მინიმიზაციის პრინციპი" - საქმიანობის განხორციელებისას უპირატესობა ენიჭება ისეთ ტექნოლოგიას,რომელიც უზრუნველყოფს ნარჩენების მინიმიზაციას; თ) „რეციკლირების პრინციპი" - საქმიანობის განხორციელებისას უპირატესობა ენიჭება ხელმეორედ გამოყენებად ან გადაუმუშავებად, ბიოლოგიურად დეგრადირებად ან გარემოსათვის უვნებლად დაშლად ნივთიერებებს, მასალებს და ქიმიურ ნაერთებს; ი) „რესტიტუციის პრინციპი" - საქმიანობის განხორციელების შედეგად დეგრადირებული გარემო აღდგენილი უნდა იყოს პირვანდელ (restitution in integrum) მდგომარეობასთან მაქსიმალურად მიახლოებული სახით; კ) „გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პრინციპი" - საქმიანობის სუბიექტი თავისი საქმიანობის პროექტირების ან დაგეგმვის დროს ვალდებულია გაითვალისწინოს და შეაფასოს ამ საქმიანობის შესაძლო ზემოქმედება გარემოზე კანონით დადგენილი წესით;



municipalitetebSi

25

ლ) „გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოებრიობის მონაწილეობის პრინციპი" - უზრუნველყოფილია საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოებრიობის მონაწილეობა; მ) „ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის პრინციპი" - ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ ღია და ხელმისაწვდომია საზოგადოებრიობისათვის.

კანონით შემოღებული იქნა საზოგადოებრიობის ინფორმირების მნიშვნელოვანი მექანიზმი - გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნულ მოხსენების (ყოველწლიურად, მოგვიანებით მიღებული ცვლილების მიხედვით კი, ყოველ 3 წელიწადში ერთჯერ) შემუშავება და დამტკიცება. კანონმა განსაზღვრა გარემოს დაცვის დაგეგმვის მექანიზმი (სისტემა), რომელიც მოიცავს გრძელვადიან სტრატეგიულ გეგმას (მდგრადი განვითარების ეროვნულ სტრატეგიას), ხუთწლიან გეგმას (გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამას) და სამეურნეო საქმიანობის თითოეული ობიექტისათვის ნებაყოფლობით საფუძველზე შედგენილ გარემოს დაცვის სამენეჯმენტო გეგმას. კანონის მიხედვით (მუხლი 15), გარემოს დაცვის დაგეგმვის სისტემა მოიცავს გარემოს დაცვის მოქმედებათა პროგრამებს, რომლებიც დგება რეგიონულ, ადგილობრივ და უწყებრივ დონეებზე - თუმცა, კანონი ასევე უთითებს, რომ მათი შედგენის წესი და პერიოდულობა უნდა განისაზღვროს სპეციალური კანონმდებლობით. კანონით არ არის უშუალოდ დადგენილი ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციები გარემოს დაცვის სფეროში. ამასთან, კანონით ზუსტად არის განსაზღვრული აღნიშნული კომპეტენციების ჩამონათვალი საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთვის (მუხლი 13) - რაც, თავის მხრივ, არაპირდაპირ განსაზღვრავს, თუ რა კომპეტენციები არ შეიძლება განეკუთვნებოდეს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა გამგებლობის სფეროს. გარდა ამისა, როგორც ზემოთ უკვე იყო აღნიშნული, ამჟამად მოქმედი ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-4 პუნქტი თვითმმართველობას აძლევს უფლებას, საკუთარი ინიციატივით განახორციელოს ის ღონისძიებები გარემოს დაცვის საკითხებში, რომლებიც არ შედის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციაში. ხოლო ამავე კოდექსის მე-16 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, მუნიციპალიტეტი უფლებამოსილია საკუთარი ინიციატივით გადაწყვიტოს ნებისმიერი საკითხი, რომლის გადაწყვეტაც საქართველოს კანონმდებლობით არ არის ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილება და რომლის გადაწყვეტაც, ამავე დროს, აკრძალული არ არის კანონით. ამგვარად, ერთი მხრივ, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 და მე-15 მუხლებით, და მეორე მხრივ, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით დადგენილი ნორმების გათვალისწინებით და ამავე კოდექსის მე-19 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის 20 საფუძველზე, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები 20 აღნიშნული ქვეპუნქტის მიხედვით - მუნიციპალიტეტის ორგანოები მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილებათა

განხორციელებისას საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად: ბ) შეიმუშავებენ, ამტკიცებენ და ახორციელებენ შესაბამის პროგრამებს, სტრატეგიებს, სამოქმედო გეგმებსა და პროექტებს; (იხ. მუხლი 19. მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილებათა განხორციელების ფორმები და მექანიზმები).



municipalitetebSi

26

უფლებამოსილი არიან შეიმუშაონ და დაამტკიცონ გარემოს დაცვის მოქმედებათა პროგრამები თავიანთი სამოქმედო ტერიტორიის ფარგლებში - მათ შორის, მოქმედებათა პროგრამები უშუალოდ კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებით. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის XII და XIII თავები მთლიანად ეთმობა ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნების საკითხებს. კანონით განისაზღვრა, რომ ბუნებრივი ეკოსისტემები, ლანდშაფტები და ტერიტორიები დაცული უნდა იყოს დაბინძურების,დარღვევის,დაზიანების, დეგრადაციის, გამოფიტვისა და დაშლისაგან. აგრეთვე, დადგინდა, რომ დაცვას ექვემდებარება: ა) ზღვის სანაპირო ზოლი; ბ) ჭაობები, წყაროსთავები, წყალსატევების, მდინარეების სათავეები, მყინვარები, მღიმეები; გ) სუბალპური და ჭალის ტყეები; დ) ძვირფასი ტყის მასივები; ე) მწვანე ზონის ტყეები; ვ) სანიტარიული დაცვის ზონები და ტერიტორიები. კანონი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს გარემოს დაცვის გლობალური და რეგიონული მართვის საკითხებს. კერძოდ, კანონის მიხედვით დადგინდა, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებმა და ფიზიკურმა და იურიდიულმა პირებმა, თავიანთი კომპეტენციისა და საქართველოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებათა ფარგლებში, უნდა განახორციელონ დამატებითი ღონისძიებები საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე გარემოს დაცვის გლობალური და რეგიონული პრობლემების გადასაჭრელად. კანონის 51-ე და 52-ე მუხლები არეგულირებენ გლობალური ცვლილებებისაგან კლიმატის დაცვისა და ოზონის შრის დაცვის ზოგად საკითხებს. § საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ კანონს პირდაპირი მიმართება გააჩნია კლიმატის ცვლილების სამართლებრივ ასპექტთან. კანონის 53-ე მუხლი (მუხლი 53. კლიმატის დაცვა გლობალური ცვლილებებისაგან) ადგენს, რომ გლობალური ცვლილებებისაგან კლიმატის დაცვის მიზნით, სავალდებულოა ატმოსფეროში სათბურის ეფექტის გამომწვევი გაზების გამოყოფის (ემისიის) ნორმების დაცვა და მათი შემცირების ღონისძიებათა განხორციელება. ამავე მუხლით განსაზღვრულია, რომ „კლიმატის ცვლილების შესახებ“ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ჩარჩო კონვენციით საქართველოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა შესასრულებლად კლიმატის ცვლილების ეროვნული პროგრამისა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავებასა და განხორციელებას კოორდინაციას უწევს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო, ხოლო კლიმატის ცვლილებაზე დაკვირვებას, ანალიზს, პროგნოზირებასა და სამეცნიერო-კვლევით სამუშაოებს ახორციელებს სამინისტროს სისტემაში შემავალი გარემოს ეროვნული სააგენტო. აღსანიშნავია, რომ 2011 წლამდე კანონის 53-ე მუხლის მე-3 პუნქტი შეიცავდა ფორმულირებას, რომლის მიხედვითაც საქართველოს იურისდიქციის ფარგლებში გლობალური ცვლილებებისაგან კლიმატის დაცვის სამართლებრივი რეჟიმი განსაზღვრული უნდა ყოფილიყო მომავალში მისაღები “საქართველოს იურისდიქციის ფარგლებში გლობალური ცვლილებებისაგან კლიმატის დაცვის შესახებ„ საქართველოს კანონით. აღნიშნული ფორმულირება 2011 წელს კანონში შეტანილი ცვლილების (11.03.2011. N4386) შედეგად იქნა ამოღებული.



municipalitetebSi

27

ამგვარად, კანონი კლიმატის ცვლილების საკითხთან მიმართებაში მკაფიოდ ადგენს:

§ კლიმატის ცვლილების ეროვნული პროგრამისა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავების ვალდებულებას (საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს საერთო კოორდინაციით) და

§ კლიმატის ცვლილებაზე დაკვირვების, ანალიზის, პროგნოზირებისა და სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოების შესრულების ვალდებულებას (უშუალოდ საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ).

კანონით განსაზღვრული არ არის კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებით რომელიმე კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის მიღება - გარდა კლიმატის ცვლილების ეროვნული პროგრამისა და მოქმედებათა გეგმისა. შენიშვნა: კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს კანონმდებლობის ძირითადი ასპექტების მიმოხილვა მოყვანილია ასევე კვლევის 3.2-ე ქვეთავის „კლიმატის დაცვის“ ნაწილში. იხ. ასევე კვლევის 3.3-ე ქვეთავში - საქართველოს საადაპტაციო სტრატეგია და კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი პოლიტიკა, სტრატეგია და ღონისძიებები: საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015) . მთლიანობაში, გარემოს დაცვასა და ბუნებრივი რესურსების სფეროსთან (მათ შორის კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციასთან) გარკვეულად (პირდაპირ თუ ირიბად) დაკავშირებულია 38-მდე საკანონმდებლო აქტი, რომლებიც პირობითად შეიძლება დავაჯგუფოდ შემდეგი 4 ძირითადი მიმართულებით: 1) ბუნებრივი რესურსების მართვა (ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და სარგებლობის

საკითხები); 2) გარემოს დაცვა, ეკოლოგიური უსაფრთხოება და რეგულირება; 3) დაცული ბუნებრივი ტერიტორიები, კურორტები და საკურორტო ადგილები და ზღვის,

წყალსატევებისა და მდინარეთა ნაპირების დაცვა; 4) სივრცითი მოწყობა, ტერიტორიული განვითარება და ტრანსპორტი. იხ. აღნიშნულ ჯგუფებში გაერთიანებული საკანონმდებლო აქტების ძირითადი მახასიათებლები (მათ შორის, ადგილობრივი თვითმმართველობის პასუხისმგებლობებთან და ფუნქციებთან დაკავშირებული ძირითადი მახასიათებლები) ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში (ცხრილი 1. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების /მათ შორის კლიმატთან დაკავშირებული/ სფეროს მარეგულირებელი საკანონმდებლო აქტები).



municipalitetebSi

28

ცხრილი 1. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების (მათ შორის , კლიმატთან დაკავშირებული) სფეროს

მარეგულირებელი საკანონმდებლო აქტები

N ნორმატიული აქტი ძირითადი მახასიათებლები (რეგულირების სფერო) ადგილობრივი თვითმმართველობის პასუხისმგებლობასთან ან ფუნქციებთან დაკავშირებული ძირითადი მახასიათებლები

ბუნებრივი რესურსების მართვა (ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და სარგებლობის საკითხები)

1 საქართველოს კანონი „ნიადაგის დაცვის შესახებ“ (1994 წ .)

განსაზღვროს მიწათმოსარგებლეთა, მიწათმესაკუთრეთა და სახელმწიფოს მოვალეობა და პასუხისმგებლობა ნიადაგის დაცვისა და ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციის წარმოების პირობების შესაქმნელად; აღკვეთოს ნიადაგის ნაყოფიერების ზრდის საშუალებათა გამოყენებისას უარყოფითი შედეგები, რომლებიც საფრთხეს შეუქმნის თვით ნიადაგს, ადამიანის ჯანმრთელობას, ფლორასა და ფაუნას; უზრუნველყოს სუბალპური და ალპური მდელოების დაცვის გზით მაღალმთიანი რეგიონების ენდემური მცენარეულობისა და ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის შენარჩუნება; ხელი შეუწყოს მელიორაციის სფეროში საქმიანობის კოორდინაციას; ადამიანის ჯანმრთელობის უზრუნველსაყოფად, მცენარეთა საფარისა და ცხოველთა სამყაროს, საერთოდ ბუნებრივი გარემოს დაცვის მიზნით დააწესოს ნიადაგში მავნე ნივთიერებათა ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციების ნორმები და სტანდარტები.

თვითმმართველობის პასუხისმგებლობები არ არის დადგენილი

2 საქართველოს კანონი „ნიადაგების კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ“ (2003 წ .)

არეგულირებს ნიადაგების კონსერვაციასა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესებას, ეროზიის, ღვარცოფის, მეწყრის, ზვავის, წყალდიდობის, ნიადაგის დაბინძურების, განმეორებითი დაჭაობებისა და დამლაშების, წიაღისეულის, აგრომადნეულისა და საშენი მასალების ღია წესით მოპოვების, აგრეთვე ანთროპოგენური ზეგავლენის შედეგად ნიადაგების დანაკარგების აღკვეთას. ადგენს ნიადაგში მავნე ნივთიერებათა ზღვრულად დასაშვები დონეების, პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების გამოყენების ნორმებს.

კანონი კრძალავს მელიორირებული სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების, ირიგაციის, დრენაჟის, ნაპირგამაგრებების, აგრეთვე ეროზიის, ღვარცოფისა და მეწყერსაწინააღმდეგო და სხვა ნაგებობათა ჩამოწერას, სარწყავი მიწების ურწყავთა კატეგორიაში გადაყვანას და მათი არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულებით გამოყოფას ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების გადაწყვეტილების გარეშე.



municipalitetebSi

29


3 საქართველოს კანონი „საქართველოს ტყის კოდექსი“ (1999 წ .)

აწესრიგებს საქართველოს ტყის ფონდის და მისი რესურსების მოვლასთან, დაცვასთან, აღდგენასა და გამოყენებასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს.

კოდექსით თვითმმართველობის უფლებამოსილებას განეკუთვნება: ა) ტყეების მოვლის, დაცვის, აღდგენისა და ტყის ხანძრებთან ბრძოლის ღონისძიებების განხორციელების ხელშეწყობა; ბ) სახელმწიფო ორგანოებთან შეთანხმებით ტყეების მოვლის, დაცვისა და აღდგენის ადგილობრივი პროგრამების შემუშავება და მათი განხორციელების ხელშეწყობა; გ) ტყეების მოვლის, დაცვისა და აღდგენის სახელმწიფო პროგრამების დაფინანსებაში მონაწილეობა და მათ მიერ გამოყოფილი თანხების ხარჯვის კონტროლი; დ) ადგილობრივი ტყის ფონდით სარგებლობის მიზნით ტყითსარგებლობის ბილეთის გაცემა; ე) სახელმწიფო ორგანოებისთვის ტყითსარგებლობის შეზღუდვის, შეჩერების ან შეწყვეტის შესახებ წინადადებების წარდგენა; ვ) სტიქიური მოვლენების დროს საგანგებო ღონისძიებების განხორციელებაში მონაწილეობა; ზ) მოსახლეობის ეკოლოგიური განათლების უზრუნველყოფა; თ) უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოებისთვის სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწების საზღვრების შეცვლის შესახებ წინადადებების წარდგენა.

4 საქართველოს კანონი „ტყის ფონდის მართვის შესახებ“ (2010 წ .)

კანონის მიზანია ტყის ფონდის მართვასთან დაკავშირებული საკითხების მოწესრიგება, რასაც ახორციელებს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – ეროვნული სატყეო სააგენტო.

თვითმმართველობის პასუხისმგებლობები არ არის დადგენილი.

5 საქართველოს კანონი „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“ (1996 წ .)

კანონი არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებს ხმელეთზე, ნიადაგში, წყალში, ატმოსფეროში, ტერიტორიულ წყლებში, კონტინენტურ შელფსა და განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში ბუნებრივი თავისუფლების, ნახევრად თავისუფლების ან ხელოვნურად შექმნილ გარემო პირობებში მუდმივად ან დროებით მობინადრე გარეულ ცხოველთა და ცხოველთა სამყაროს ობიექტების დაცვის, აღწარმოებისა და ცხოველთა სამყაროს ობიექტებით სარგებლობის სფეროში.

თვითმმართველობის კომპეტენციად განსაზღვრულია, მიიღონ მონაწილეობა ცხოველთა სამყაროს დაცვაში, აღწარმოებასა და ცხოველთა სამყაროს ობიექტებით სარგებლობის რეგულირებაში, გარეულ ცხოველთა საბინადრო გარემოს შენარჩუნებასა და აღდგენაში.



municipalitetebSi

30


6 საქართველოს კანონი „წიაღის შესახებ“ (1996 წ .)

არეგულირებს წიაღის, ნებისმიერი სახის სასარგებლო წიაღისეულის (გარდა ნავთობის და გაზის), მიწისქვეშა ბუნებრივი სიცარიელეების შესწავლასა და გამოყენებას, მომპოვებელ და გადამამუშავებელ წარმოებათა ნარჩენების (მათ შორის, გადასახსნელი ქანების) გამოყენების, შენახვისა და დაცვის, აგრეთვე, მიწისქვეშა ნაგებობების მშენებლობის და ექსპლუატაციის პროცესში წარმოქმნილ ურთიერთობებს.


7 საქართველოს კანონი „ნავთობისა და გაზის შესახებ“ (1999 წ .)

კანონის მიზანია საქართველოში ნავთობისა და გაზის რესურსების ათვისების და ნავთობის გადამუშავების, გაზის დამუშავების ან ტრანსპორტირების საქმიანობის ერთიანი სამართლებრივი ბაზის შექმნა და ნავთობისა და გაზის რესურსების ათვისების და ნავთობის გადამუშავების, გაზის დამუშავების ან ტრანსპორტირების საქმიანობის სფეროში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის გატარება.


8 საქართველოს კანონი „წყლის შესახებ“ (1997 წ .)

კანონის ძირითადი მიზანია, უზრუნველყოს: ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის გატარება წყლის დაცვისა და გამოყენების სფეროში; წყლის ობიექტების (მათ შორის, საქართველოს შავი ზღვის) დაცვა და წყლის რესურსების რაციონალური გამოყენება დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესებისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით; სუფთა სასმელ წყალზე მოსახლეობის მოთხოვნილების პირველ რიგში დაკმაყოფილება; წყლის ცხოველთა სამყაროს მდგრადობა და მდგრადი გამოყენება; წყლის მავნე ზემოქმედების აცილება და შედეგების ეფექტური ლიკვიდაცია; საქართველოს სახელმწიფო ინტერესების გარანტირებული დაცვა წყლის დაცვის, გამოყენებისა და წყლით საერთაშორისო ვაჭრობის სფეროში; წყლის სასაქონლო პროდუქციის წარმოება საერთაშორისო პრინციპებისა და ნორმების დაცვით; ფიზიკური ან იურიდიული პირების კანონიერი უფლებების და ინტერესების დაცვა წყლის დაცვისა და გამოყენების სფეროში.

ამ კანონით თვითმმართველი ერთეულის კომპეტენციას განეკუთვნება: ა) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის რაციონალური გამოყენებისა და დაცვის ღონისძიებების ზედამხედველობა; ბ) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის გამოყენებისა და დაცვის კონტროლი; გ) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის აღრიცხვა და მისი გამოყენების რეგისტრირება; დ) საქართველოს წყლების გამოყენებისა და დაცვის ერთიანი სამეცნიერო-ტექნიკური პოლიტიკის განსაზღვრასა და განხორციელებაში მონაწილეობა; ე) ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ფონდის განკარგვა და მიწისქვეშა წყლების საექსპლუატაციოდ მიწის მინაკუთვნის გამოყოფა წყლის გამოყენებისა და დაცვის დამტკიცებული პროგრამების ფარგლებში; ვ) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ცალკეულ ობიექტებზე, მათ შორის, ისტორიისა და კულტურის ძეგლების დაცვის ზონაში, წყალსარგებლობის შეზღუდვა ან აკრძალვა; ზ) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე ბუნებრივი კატასტროფით დაზიანებული ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ობიექტების აღდგენის სამუშაოთა დაფინანსება; თ) თვითმმართველი ერთეულების ტერიტორიაზე წყლის გამოყენებასა და დაცვასთან დაკავშირებული დავების გადაწყვეტა მათი კომპეტენციის ფარგლებში; წყალდაცვითი ზოლის ფარგლებში მიწისა და ტყით სარგებლობის კონტროლი.



municipalitetebSi

31


გარემოს დაცვა , ეკოლოგიური უსაფრთხოება და რეგულირება

9 საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ (1996 წ .)

კანონი არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებსა და ფიზიკურ და იურიდიულ (საკუთრებისა და ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის განურჩევლად) პირებს შორის გარემოს დაცვისა და ბუნებათსარგებლობის სფეროში (შემდგომ "გარემოს დაცვაში") საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე მისი ტერიტორიული წყლების, საჰაერო სივრცის, კონტინენტური შელფისა და განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონის ჩათვლით. კანონი განსაზღვრავს გარემოს დაცვის სფეროსადმი მიკუთვნებულ საკითხთა წრეს: ატმოსფერული ჰაერის, წყლის, მიწის, წიაღისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვა; ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა და აღწარმოება; ნარჩენების რეგულირება, ქიმიური უსაფრთხოება; ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება. შენიშვნა: გარემოს დაცვაზე კონტროლისა და ზედამხედველობის სფეროში, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის პარალელურად, 2005 წელს მიღებული იქნა საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის სახელმწიფო კონტროლის შესახებ“ (2005 წ.), რომელიც გაუქმებული იქნა საქართველოს კანონით „გარემოს დაცვის სამსახურის შესახებ“ (2010 წ.). ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, გაუქმებული იქნა საქართველოს კანონით „გარემოს დაცვის ინსპექციის შესახებ“ (2010 წ.). საბოლოოდ, საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის ინსპექციის შესახებ“ (2010 წ.) გაუქმებული იქნა 2011 წელს მიღებული საქართველოს კანონით „გარემოს დაცვის ინსპექციის შესახებ“ საქართველოს კანონის ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე. აღსანიშნავია, რომ არცერთი ზემოაღნიშნული კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობების პასუხისმგებლობები განსაზღვრული (დადგენილი) არ ყოფილა.

კანონის მიხედვით, გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და თვითმმართველობის ადგილობრივი ორგანოების კომპეტენციათა გამიჯვნის ძირითადი კრიტერიუმებია: ა) გარემოს დაცვის ღონისძიებათა დაფინანსების წყაროები (სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ტერიტორიული ერთეულების ბიუჯეტები); ბ) ბუნებრივი რესურსების მნიშვნელობა (სახელმწიფო ან ადგილობრივი მნიშვნელობის); გ) გარემოზე მავნე ზემოქმედების მასშტაბები (ტრანსსასაზღვრო, რეგიონთაშორისი, რეგიონული ან ლოკალური მნიშვნელობის); დ) დაცული ტერიტორიების დაქვემდებარების დონე. კანონის მიხედვით (მუხლი 15), გარემოს დაცვის დაგეგმვის სისტემა მოიცავს გარემოს დაცვის მოქმედებათა პროგრამებს, რომლებიც დგება რეგიონულ, ადგილობრივ და უწყებრივ დონეებზე - თუმცა, კანონი ასევე უთითებს, რომ მათი შედგენის წესი და პერიოდულობა უნდა განისაზღვროს სპეციალური კანონმდებლობით. კანონით არ არის უშუალოდ დადგენილი ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციები გარემოს დაცვის სფეროში. ამასთან, კანონით ზუსტად არის განსაზღვრული აღნიშნული კომპეტენციების ჩამონათვალი საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთვის (მუხლი 13) - რაც, თავის მხრივ, არაპირდაპირ განსაზღვრავს, თუ რა კომპეტენციები არ შეიძლება განეკუთვნებოდეს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა გამგებლობის სფეროს.



municipalitetebSi

32


10 საქართველოს კანონი „გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ“ (2007 წ .)

კანონი განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე სავალდებულო ეკოლოგიური ექსპერტიზისადმი დაქვემდებარებულ საქმიანობათა სრულ ნუსხას და მათ განსახორციელებლად გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემის, ნებართვის გაცემისას ეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარების, გარემოზე ზემოქმედების შეფასებისა და ნებართვის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში საზოგადოების მონაწილეობისა და მისი ინფორმირების სამართლებრივ საფუძვლებს.

მონაწილეობა მიიღოს გარემოზე ზემოქმედების შეფასების ანგარიშის განხილვაში.

11 საქართველოს კანონი „ეკოლოგიური ექსპერტიზის შესახებ“ (2007 წ .)

კანონის მიზანია გარემოსდაცვითი მოთხოვნების, რაციონალური ბუნებათსარგებლობისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით გარემოს ეკოლოგიური წონასწორობის შენარჩუნების უზრუნველყოფა.


12 საქართველოს კანონი „საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანზიტისა და იმპორტის შესახებ“ (1995 წ .)

კანონი კრძალავს საქართველოს ტერიტორიაზე ყველა სახის სახიფათო (ტოქსიკური) და რადიაქტიური ნარჩენების ტრანზიტსა და იმპორტს და განსაზღვრავს იმ ნარჩენების სახეობებს, რომელთა იმპორტიც დაშვებულია (არასახიფათო (მათ შორის, არატოქსიკური) და არარადიაქტიური ნარჩენების იმპორტი მხოლოდ მათი შემდგომი გადამუშავების ან ნებისმიერი სხვა მიზნით, რომელსაც ითვალისწინებს ბაზელის კონვენციის მე-4 დანართით განსაზღვრული „ნარჩენებთან დაკავშირებულ განთავსების ოპერაციათა „B“ ჯგუფი“).


13 საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ (1999 წ .)

კანონის რეგულირების სფეროა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ატმოსფერული ჰაერის დაცვა მავნე ანთროპოგენური ზემოქმედებისაგან.

კანონით თვითმმართველობის პასუხისმგებლობათა სფეროს განეკუთვნება: ა) ამავე კანონითა და საქართველოს კანონმდებლობით ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სფეროში დადგენილი მოთხოვნების დაცვა; ბ) მოსალოდნელი ან მომხდარი ტექნოგენური ავარიისა და სხვა ეკოლოგიური კატასტროფის შესახებ ინფორმაციის მიღებისას სათანადო კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოებისთვის დროული შეტყობინება ან საჯარო განაცხადის გაკეთება. 2014 წლამდე (ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებამდე) თვითმმართველობის კომპეტენციაში შედიოდა, გაეკონტროლებინა და მიეღო გადაწყვეტილებები ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების მცირე მასშტაბის წყაროების ცალკეულ სახეობათა განთავსების, დამონტაჟებისა და ექსპლუატაციის შეზღუდვასთან ან აკრძალვასთან დაკავშირებით.



municipalitetebSi

33


14 საქართველოს კანონი „ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ“ (2012 წ .)

კანონი არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებსა და ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს შორის, რომლებიც ახორციელებენ ბირთვულ და რადიაქტიურ მასალებთან და მაიონებელი გამოსხივების სხვა წყაროებთან დაკავშირებულ საქმიანობას, ასევე ბირთვული მასალების და მაიონებელი გამოსხივების სხვა წყაროების უსაფრთხოების (დაცულობის) ღონისძიებებს.

კანონით თვითმმართველობის კომპეტენციას განეკუთვნება: ა) სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების ხელშეწყობა; ბ) სახელმწიფო პროგრამების განხორციელებაში მონაწილეობა; გ) მარეგულირებელი ორგანოს მხარდაჭერა მისი უფლებამოსილების განხორციელებაში, მათ იურისდიქციაში მყოფ ტერიტორიებზე, საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ ფარგლებში; დ) მაიონებელი გამოსხივების მავნე ზემოქმედების შედეგად დაზარალებული მოსახლეობისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით დახმარების გაწევა; ე) მათ იურისდიქციაში მყოფ ტერიტორიებზე მომეტებული რადიაციული რისკის ბირთვული და რადიაციული ობიექტების განთავსებაზე ან მათი ექსპლუატაციის შეწყვეტაზე გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობა.

15 საქართველოს კანონი „პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების შესახებ“ (1998 წ .)

კანონი აწესრიგებს ურთიერთობებს, რომლებიც წარმოიშობა სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ქიმიკატების, ბიოლოგიური საშუალებების ეფექტური გამოყენებისა და უსაფრთხო მოხმარების სფეროში სახელმწიფოებრივი მართვის, პესტიციდებისა და აგროქიმიკატების შემუშავების, რეგისტრაციის, წარმოების, მარკირების, შეფუთვის, რეალიზაციის, შენახვის, ტრანსპორტირების, გამოყენების, გაუვნებელყოფის, განთავსების, ინფორმაციის გაცვლის, რეკლამისა და ექსპორტ-იმპორტის დროს.


16 საქართველოს კანონი „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ (2014 წ .)

კანონი განსაზღვრავს სამოქალაქო უსაფრთხოების სფეროში საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების უფლებამოსილებებს, ფიზიკური პირების და იურიდიული პირების უფლებებსა და მოვალეობებს, აგრეთვე მშვიდობიანობის და საომარი მოქმედებების დროს წარმოქმნილი საგანგებო სიტუაციების მართვის ერთიანი სისტემის შექმნისა და საქმიანობის წესს, ამ სისტემის სუბიექტების უფლებებსა და მოვალეობებს. შენიშვნა:

კანონით ძალადაკარგულად იქნა გამოცხადებული: ა) „სახანძრო უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონი (2005 წ.); ბ) „ბუნებრივი და ტექნოგენური ხასიათის საგანგებო სიტუაციებისაგან

მოსახლეობისა და ტერიტორიის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2007 წ.).

ამ კანონის თანახმად, 2015 წლის 10 იანვრისთვის ლიკვიდირებული იქნა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების დაქვემდებარებაში არსებული საგანგებო სიტუაციების მართვის, სახანძრო-სამაშველო სამსახურები/დანაყოფები. სახანძრო დაცვა ამოღებული იქნა თვითმმართველობის საკუთარი კომპეტენციიდან და ეს სამსახურები დაექვემდებარა შინაგან საქმეთა სამინისტროს. თუმცა, კანონი უფლებას აძლევს მუნიციპალიტეტს, შექმნას მუნიციპალური სახანძრო დაცვის სახანძრო-სამაშველო დანაყოფი.



municipalitetebSi

34


17 საქართველოს კანონი „სურსათის /ცხოველის საკვების უვნებლობის , ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსი“ (2012 წ .)

კოდექსის რეგულირების სფერო ვრცელდება სურსათის/ცხოველის საკვების, ცხოველის, მცენარის, ცხოველური და მცენარეული პროდუქტების წარმოებაზე, გადამუშავებასა და დისტრიბუციაზე, რომლებიც ხორციელდება საქართველოს ტერიტორიაზე, პირველად წარმოებაზე, ცხოველთა ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე, მცენარეთა სიჯანსაღეზე, ვეტერინარულ პრეპარატებზე, პესტიციდებსა და აგროქიმიკატებზე, აგრეთვე გარემოს დაცვის საკითხებზე - კოდექსის მიზნიდან გამომდინარე. შენიშვნა:

კოდექსით ძალადაკარგულად იქნა გამოცხადებული: ა) საქართველოს კანონი „სურსათის უვნებლობისა და ხარისხის

შესახებ“ (2005 წ.); ბ) საქართველოს კანონი „ვეტერინარიის შესახებ“ (1994 წ.);

გ) საქართველოს კანონი „მავნე ორგანიზმებისაგან მცენარეთა დაცვის შესახებ“ (1994 წ.); დ) საქართველოს კანონი „სასოფლო-სამეურნეო კარანტინის შესახებ“ (1997 წ.).

კოდექსით დადგენილია საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო კონტროლს დაქვემდებარებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − სურსათის ეროვნული სააგენტოს (მუხლი 22

1)

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან ურთიერთობის პრინციპი - ფიტოსანიტარიულ და ვეტერინარიის სფეროებში ღონისძიებების განხორციელებისას საერთო პრობლემების ერთობლივად გადასაჭრელად ურთიერთდახმარება და თანამშრომლობა, რაც ამავე კოდექსის მიხედვით, მოიცავს:

ა) მცენარეთა კარანტინის და ვეტერინარული კარანტინის დროს საკარანტინო მავნე ორგანიზმებისა და დაავადებების ლოკალიზაციისა და ლიკვიდაციისათვის კარანტინის ან სხვა შეზღუდვის დაწესებას, მოხსნას და მისი განხორციელების ხელშეწყობას;

ბ) ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე ცხოველთა დაავადებების საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური და იძულებითი ღონისძიებების განხორციელების ხელშეწყობას;

გ) არასაკარანტინო მავნე ორგანიზმების საწინააღმდეგო ღონისძიებების განხორციელების ხელშეწყობას.

კოდექსით განსაზღვრული არ არის ადგილობრივი

თვითმმართველობების პასუხისმგებლობები და/ან უფლებამოსილებები ვეტერინარულ პრეპარატებთან, პესტიციდებთან და აგროქიმიკატებთან, აგრეთვე კოდექსის რეგულირების სფეროსთან უშუალოდ დაკავშირებულ გარემოს დაცვის საკითხებთან მიმართებაში.



municipalitetebSi

35


18 საქართველოს კანონი „პროდუქტის უსაფრთხოებისა და თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსი“ (2012 წ .)

კოდექსის მიზნებია: ა) ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, საკუთრებისა და

გარემოს დაცვა; ბ) უსაფრთხო პროდუქტის ბაზარზე განთავსება და თავისუფალი

მიმოქცევა; გ) პროდუქტის გადაადგილების და ბაზარზე განთავსების პროცესში

კონკურენციის უზრუნველყოფა და ხელშეწყობა; დ) მომეტებული ტექნიკური საფრთხის შემცველი ობიექტების

ექსპლუატაციის წესებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა სახელმწიფო ზედამხედველობისა და კონტროლის გზით;

ე) რისკის ანალიზსა და შეფასებაზე დამყარებული ინსპექტირების სისტემის დანერგვა;

ვ) მომეტებული ტექნიკური საფრთხის შემცველი ობიექტების ტექნიკური ინსპექტირების სისტემის ჩამოყალიბება და ინსპექტირების ორგანოების საქმიანობისათვის სამართლებრივი ბაზის შექმნა;

ზ) საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტოს და ინსპექტირების ორგანოების უფლებამოსილებათა გამიჯვნა მომეტებული ტექნიკური საფრთხის შემცველი ობიექტების ექსპლუატაციისა და კონტროლის სფეროებში;

თ) სამშენებლო საქმიანობის განხორციელების უზრუნველყოფა სამშენებლო სფეროს ტექნიკური რეგლამენტებითა და საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნების სრული დაცვით;

ი) სტანდარტიზაციის, მეტროლოგიის, აკრედიტაციის და შესაბამისობის შეფასების სფეროებში საუკეთესო პრაქტიკის დანერგვა და ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოება.

სამშენებლო საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობა და მშენებლობის ნებართვების გაცემა (გარდა განსაკუთრებული მნიშვნელობის შენობა-ნაგებობებზე, რომლებიც ხასიათდებიან რისკის მომეტებული ფაქტორით). შენიშვნა: კოდექსი წარმოადგენს განსხვავებულ საკითხთა ძალზე ფართო სპექტრის ერთი საკანონმდებლო აქტის ფარგლებში დარეგულირების მცდელობას, რის თაობაზეც პირდაპირ მიუთითებს ამ კოდექსით ძალადაკარგულად გამოცხადებული საკანონმდებლო აქტების ჩამონათვალიც, რომლის მიხედვითაც კოდექსის ამოქმედებიდან ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი:

ა) საქართველოს კანონი „მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ“ (1996 წ.);

ბ) საქართველოს კანონი „სტანდარტიზაციის შესახებ“ (1999 წ.); გ) საქართველოს კანონი „პროდუქციის და მომსახურების

სერტიფიკაციის შესახებ“ (1996 წ.); დ) საქართველოს კანონი „გაზომვათა ერთიანობის უზრუნველყოფის

შესახებ“ (1996 წ.); ე) საქართველოს კანონი „ტექნიკური საფრთხის კონტროლის შესახებ“

(2010 წ.).

კოდექსით ძალადაკარგულად გამოცხადებული „ტექნიკური საფრთხის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონით (2010 წ.), თავის მხრივ, 2010 წლიდან ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი:

ა) „საშიში საწარმოო ობიექტის უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონი (1997 წ.);

ბ) „განსაკუთრებული მნიშვნელობის და სტრატეგიული დანიშნულების ობიექტების საინჟინრო-გეოდეზიური კონტროლისა და უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონი (2003 წ.);

გ) „საშიში ქიმიური ნივთიერებების შესახებ“ საქართველოს კანონი (1998 წ.);

დ) „სამრეწველო დანიშნულების ფეთქებადი მასალების შესახებ“ საქართველოს კანონი (2003 წ.);

ე) „მშენებლობის ნებართვის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004 წ.); ვ) „საპროექტო-სამშენებლო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ“

საქართველოს კანონი (1999 წ.); ზ) „არქიტექტურულ-სამშენებლო საქმიანობაზე სახელმწიფო

ზედამხედველობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (1997 წ.).



municipalitetebSi

36


19 საქართველოს კანონი „ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების შესახებ“ (2014 წ .)

კანონის მიზანია უზრუნველყოს ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების გამოყენების სფეროში რიო-დე-ჟანეიროს 1992 წლის 5 ივნისის „ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ“ კონვენციით, მონრეალის 2000 წლის 29 იანვრის „ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კონვენციის ბიოუსაფრთხოების კარტახენის ოქმითა“ და საქართველოს სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულება;

კანონი არ ითვალისწინებს ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების გამოყენების სფეროში თვითმმართველობის ორგანოების პასუხისმგებლობებს და/ან უფლებამოსილებებს

20 საქართველოს კანონი „ნარჩენების მართვის კოდექსი“ (2014 წ .)

კოდექსის მიზანია ნარჩენების მართვის სფეროში სამართლებრივი საფუძვლების შექმნა ისეთი ღონისძიებების განხორციელებისათვის, რომლებიც ხელს შეუწყობს ნარჩენების პრევენციას და მათი ხელახალი გამოყენების ზრდას, ნარჩენების გარემოსთვის უსაფრთხო გზით დამუშავებას (რაც მოიცავს რეციკლირებას და მეორეული ნედლეულის გამოცალკევებას, ნარჩენებიდან ენერგიის აღდგენას, ნარჩენების უსაფრთხო განთავსებას).

თვითმმართველობის კომპეტენციას განეკუთვნება მუნიციპალური ნარჩენების მართვა, მათ შორის, მუნიციპალური ნარჩენების მართვის გეგმის შემუშავება; მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვების, მათ შორის სეპარირებული სისტემის დანერგვა და გამართული ფუნქციონირება

დაცული ბუნებრივი ტერიტორიები , კურორტები და საკურორტო ადგილები და ზღვის , წყალსატევებისა და მდინარეთა ნაპირების დაცვა

21 საქართველოს კანონი „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ (1996 წ .)

კანონი განსაზღვრავს დაცული ტერიტორიის კატეგორიებს, დაცული ტერიტორიის სისტემის დაგეგმვის, დაცული ტერიტორიების შექმნისა და გაუქმების საკითხებს.

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების როლი დაცულ ტერიტორიებთან მიმართებაში შეზღუდულია და კანონი ძირითადად შემოიფარგლება სააგენტოს თვითმმართველობის ორგანოებთან თანამშრომლობის განსაზღვრით

22 საქართველოს კანონი „დაცული ტერიტორიების სტატუსის შესახებ“ (2007 წ .)

არეგულირებს „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედებამდე შექმნილ დაცული ტერიტორიების სტატუსთან, ფართობთან და საზღვრებთან, მართვისა და ფუნქციონირების თავისებურებებთან დაკავშირებულ სამართლებრივ საკითხებს.


23 საქართველოს კანონი „კოლხეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (1998 წ .)

დადგენილია შესაბამისი დაცულ ტერიტორიების შექმნის, მართვის, დაცვისა და სარგებლობის საკითხები.




municipalitetebSi

37


24 საქართველოს კანონი „თუშეთის , ბაწარა-ბაბანეურის , ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (2003 წ .)

დადგენილია შესაბამისი დაცული ტერიტორიების შექმნის, მართვის, დაცვისა და სარგებლობის საკითხები.

კანონით თვითმმართველობის კომპეტენციაშია თუშეთის დაცული ლანდშაფტის მართვა საქართველოს კანონმდებლობისა და თუშეთის დაცული ლანდშაფტის სამენეჯმენტო გეგმის შესაბამისად

25 საქართველოს კანონი „მტირალას ეროვნული პარკის შესახებ“ (2006 წ .)



26 საქართველოს კანონი ბორჯომ-ხარაგაულის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ (2007 წ .)



27 საქართველოს კანონი „იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (2007 წ .)



28 საქართველოს კანონი „ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (2011 წ .)


კანონით თვითმმართველობის კომპეტენციაშია ჯავახეთის მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიის მართვა



municipalitetebSi

38


29 საქართველოს კანონი „მაჭახელას ეროვნული პარკის შესახებ“ (2012 წ .)



30 საქართველოს კანონი „ფშავ-ხევსურეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (2014 წ .)

დადგენილია შესაბამის დაცულ ტერიტორიების შექმნის, მართვის, დაცვისა და სარგებლობის საკითხები.


31 საქართველოს კანონი „ბუნების ძეგლების შექმნისა და მართვის შესახებ“ (2013 წ .)

კანონის ამოცანებია თვითმყოფადი ბუნებრივი კულტურული გარემოსა და მისი ცალკეული კომპონენტების, უნიკალური და იშვიათი ორგანული თუ არაორგანული ბუნებრივი წარმონაქმნების, არქეოლოგიური კომპლექსების, ბუნების იშვიათი ძეგლების დაცვის, აღდგენისა და შენარჩუნების ხელშეწყობა; ბუნების ძეგლების ფარგლებში მიწის, წყლის, ცხოველთა და მცენარეთა სამყაროს, მათ შორის, ტყეებისა და სხვა ბუნებრივი რესურსების, მოვლის, დაცვისა და აღდგენის უზრუნველყოფა; ბუნების ძეგლების დაცვისა და აღდგენისათვის, განათლებისა და მეცნიერული კვლევა-ძიებისათვის ხელსაყრელი პირობების შექმნისა და მონიტორინგის განხორციელების ხელშეწყობა.

კანონით თვითმმართველობის კომპეტენციაშია ბუნების ძეგლების მართვაში მონაწილეობა

32 საქართველოს კანონი „კურორტებისა და საკურორტო ადგილების სანიტარიული დაცვის ზონების შესახებ“ (1998 წ .)

კანონი ადგენს სანიტარული დაცვის ზონებს ბუნებრივი სამკურნალო რესურსების თვისებების შენარჩუნებისა და მათი დაბინძურების, გაფუჭებისა და გამოფიტვისაგან დაცვის მიზნით.

კანონით თვითმმართველობის კომპეტენციაშია ადგილზე სანიტარიული დაცვის ზონის საზღვრების დაფიქსირება



municipalitetebSi

39


33 საქართველოს კანონი „ქალაქ თბილისის საზღვრებში და მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული მწვანე ნარგავებისა და სახელმწიფო ტყის ფონდის განსაკუთრებული დაცვის შესახებ“ (2000 წ .)

კანონი ადგენს ქ. თბილისის საზღვრებში და მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული სახელმწიფო ტყისა და სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწების დაცვის წესებს.


34 საქართველოს კანონი „საქართველოს ზღვის , წყალსატევებისა და მდინარეთა ნაპირების რეგულირებისა და საინჟინრო დაცვის შესახებ“ (2000 წ .)

კანონის მიზანია, სანაპიროს საინჟინრო დაცვის ზონაში უზრუნველყოს მშენებლობასა და რელიეფწარმომქმნელი ბუნებრივი რესურსების (ინერტული მასალა, ტორფი, კლდოვანი ქანები) მოპოვებაზე სახელმწიფო ზედამხედველობა, ბუნებრივი და ტექნოგენური პროცესების მართვა, ტერიტორიული რესურსების მდგრადი განვითარება და ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა საქმიანობის შესაბამისობა ნაპირდაცვის ღონისძიებების მოთხოვნებთან. კანონის მიზანია, სანაპიროს საინჟინრო დაცვის ზონაში უზრუნველყოს მშენებლობასა და რელიეფწარმომქმნელი ბუნებრივი რესურსების (ინერტული მასალა, ტორფი, კლდოვანი ქანები) მოპოვებაზე სახელმწიფო ზედამხედველობა, ბუნებრივი და ტექნოგენური პროცესების მართვა, ტერიტორიული რესურსების მდგრადი განვითარება და ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა საქმიანობის შესაბამისობა ნაპირდაცვის ღონისძიებების მოთხოვნებთან.


სივრცითი მოწყობა , ტერიტორიული განვითარება და ტრანსპორტი

35 საქართველოს კანონი „სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ“ (2005 წ .)

არეგულირებს სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის პროცესს, მათ შორის, განსახლების, დასახლებათა, ინფრასტრუქტურის განვითარებას, კულტურული მემკვიდრეობისა და გარემოს დაცვის მოთხოვნათა გათვალისწინებით.

მუნიციპალიტეტის და მასში შემავალი დასახლებების სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა

36 საქართველოს კანონი „საავტომობილო ტრანსპორტის შესახებ“ (1995 წ .)

განსაზღვრავს საავტომობილო ტრანსპორტის სამართლებრივ, ეკონომიკურ და ორგანიზაციულ საფუძვლებს

რეგულარული საქალაქო სამგზავრო გადაყვანის მარშრუტების დადგენა და შესაბამისი ნებართვების გაცემა



municipalitetebSi

40


37 საქართველოს კანონი „ტრანსპორტის სფეროს მართვისა და რეგულირების შესახებ“ (2007 წ .)

განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე ტრანსპორტის სფეროს მართვისა და რეგულირების სამართლებრივ და ორგანიზაციულ საფუძვლებს


38 საქართველოს კანონი „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ (2015 წ .)

კანონი არეგულირებს მაღალმთიანი რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური პროგრესის სტიმულირებისათვის იმ შეღავათების განსაზღვრის საკითხებს, რომლებიც უზრუნველყოფს მაღალმთიან რეგიონებში მცხოვრებ პირთა კეთილდღეობას, ცხოვრების დონის ამაღლებას, დასაქმების ხელშეწყობას, სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

კანონით არ არის განსაზღვრული ადგილობრივი თვითმმართველობების პირდაპირი პასუხისმგებლობები და/ან უფლებამოსილებები მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების საკითხებთან მიმართებაში.

ამასთან, მაღალმთიანი რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების მიზნით კანონის მიხედვით იქმნება მთის განვითარების ეროვნული საბჭო, რომელიც წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის დადგენილებით შექმნილ კოლეგიურ სათათბირო ორგანოს, რომლის დებულებასა და შემადგენლობასაც ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა. საბჭოს თავმჯდომარეობს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი. კანონის მიხედვით, საბჭოს შემადგენლობის არანაკლებ ნახევარს უნდა შეადგენდნენ მაღალმთიანი რეგიონების წარმომადგენლები. საბჭოს შემადგენლობაში შესაბამისი მუნიციპალიტეტების გამგებლების/მერების შეყვანის საკითხებზე გადაწყვეტილებების მიღებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს შესაბამის ტერიტორიაზე მდებარე მაღალმთიანი დასახლებების რაოდენობა. საბჭოს უფლებამოსილებებიდან აღსანიშნავია საბჭოს მიერ მთავრობისთვის მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმისა და აგრეთვე მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების პროგრამების დასამტკიცებლად წარდგენის უფლებამოსილება.



municipalitetebSi

41

3.2. არსებული კანონმდებლობის მიმოხილვა კვლევის არეალში შემავალი თემატიკის მიხედვით

§ ტყის რესურსების მართვა ტყეების დაცვისა და ტყის რესურსებით სარგებლობის სფეროში ძირითად საკანონმდებლო აქტს საქართველოს ტყის კოდექსი წარმოადგენს, რომელიც მიღებული იქნა 1999 წლის 22 ივნისს. კოდექსში დღემდე 20-ზე მეტი ცვლილება იქნა შეტანილი, თუმცა, როგორც ამას 2013 წლის საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით მიღებული „საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფცია“ მიუთითებს: „სატყეო სექტორის მარეგულირებელი საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები არ შეესაბამება ტყის მდგრადი მართვის პრინციპებს; ამ ნორმატიულ აქტებში არსებული ხარვეზები და კოლიზიები განაპირობებს მათ წინააღმდეგობას როგორც ერთმანეთთან, ისე ქვეყანაში მოქმედ, სატყეო ურთიერთობებთან დაკავშირებულ სხვა კანონმდებლობასთან“. შესაბამისად, იგეგმება ტყის კოდექსის განახლებული რედაქციის მომზადება და მიღება. ტყის კოდექსის მიზანია ტყეების მოვლა, დაცვა და აღდგენა კლიმატური, წყალმარეგულირებელი, დაცვითი, კულტურული, გამაჯანსაღებელი და სხვა სასარგებლო ბუნებრივი თვისებების შენარჩუნებისა და გაუმჯობესებისათვის; თვითმყოფადი ბუნებრივი და კულტურული გარემოსა და მისი ცალკეული კომპონენტების, მათ შორის, მცენარეული საფარისა და ცხოველთა სამყაროს, ბიომრავალფეროვნების, ლანდშაფტის, ტყეში არსებული კულტურისა და ბუნების ძეგლების, მცენარეთა იშვიათი, გადაშენების პირას მყოფი სახეობებისა და სხვათა მომავალი თაობებისათვის შენარჩუნება და დაცვა, მათი ჰარმონიული ურთიერთგავლენის რეგულირება; ტყითმოსარგებლეთა უფლებებისა და მოვალეობების დადგენა სატყეო ურთიერთობების სფეროში; ტყის რესურსების მეცნიერულად დასაბუთებული შესაძლებლობების საფუძველზე მათი მიზნობრივი, კომპლექსური და რაციონალური გამოყენებით საქართველოსა და მისი მოსახლეობის ეკოლოგიური, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება; ტყის მეურნეობის წარმართვის ძირითადი პრინციპების განსაზღვრა. კოდექსი განმარტავს ტყეს, როგორც გეოგრაფიული ლანდშაფტის ნაწილს, რომელიც მოიცავს საქართველოს კანონმდებლობით ტყისთვის მიკუთვნებული ხეების, მათი გავრცელების არეალში მოქცეული მიწის, აგრეთვე ბუჩქების, ბალახების, ცხოველებისა და სხვათა ერთობლიობას, რომლებიც თავიანთი განვითარების პროცესში ურთიერთდაკავშირებულნი არიან ბიოლოგიურად და გავლენას ახდენენ ერთმანეთსა და გარემოზე. კოდექსის მე-9 მუხლის თანახმად „ტყის ფონდის მესაკუთრე შეიძლება იყოს სახელმწიფო, საქართველოს საპატრიარქო, აგრეთვე ფიზიკური ან კერძო სამართლის იურიდიული პირი“. როგორც ვხედავთ, კოდექსი გამორიცხავს თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში ტყის ფონდის არსებობას. კოდექსის თანახმად, ადგილობრივი ტყის ფონდი არის სახელმწიფო სამეურნეო ტყის ფონდის (სამეურნეო ტყის ფონდად ითვლება სახელმწიფო ტყის ფონდი დაცული ტერიტორიების გამოკლებით) ნაწილი, რომელთან დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს არეგულირებს საქართველოს შესაბამისი კანონმდებლობა ადგილობრივი თვითმმართველობის სფეროში. საქართველოს ტყის კოდექსის აღნიშნული დებულება



municipalitetebSi

42

წინააღმდეგობაშია დღეისათვის მოქმედ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსთან, რომელიც ადგილობრივ მნიშვნელობის ტყეს მიიჩნევს მუნიციპალიტეტის საკუთრებად. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 23 მაისის N105 დადგენილება „ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის განსაზღვრის წესის შესახებ“ 21 ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის ფონდს განმარტავს, როგორც ტყის ფონდს, „რომელიც საკუთრებაში გადაეცემათ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს და რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს ადგილობრივი მოსახლეობის პირადი მოხმარების მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების მიზნით კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად“. მთავრობის ამ დადგენილებით დამტკიცებული წესის მე-4 მუხლის მიხედვით, ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის ფონდს განეკუთვნება ყოფილი საკოლმეურნეო ტყეებისა და საბჭოთა მეურნეობების გამგებლობაში არსებული ტყეები, რომელთა გადაცემაც უნდა მომხდარიყო თვითმმართველი ერთეულებისათვის საქართველოს მიწის გამოყენებისა და დაცვის სახელმწიფო კომისიის მიერ საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების და საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროებთან კოორდინაციით. ეს დადგენილება, მიუხედავად იმისა, რომ ის დღესაც ძალაშია, პრაქტიკულად არ განხორციელებულა, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა (მხოლოდ 2-3 მუნიციპალიტეტმა შესძლო 2007-2010 წწ. უმნიშვნელო რაოდენობის ადგილობრივი ტყეების მიღება საკუთრებაში) თვითმმართველ ერთეულებს ტყე საკუთრებაში არ გადასცემიათ, ხოლო 2010 წლიდან, „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონმა სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი ყველა ყოფილი საკოლმეურნეო და საბჭოთა მეურნეობების გამგებლობაში არსებული ტყეები, რომლებიც უნდა ჩათვლილიყო ადგილობრივ მნიშვნელობის ტყეებად და უნდა გადასცემოდა თვითმმართველობას, დაუქვემდებარა პრივატიზაციას. ტყის ფონდის მართვაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ტყითსარგებლობას. საქართველოს ტყის კოდექსის გარდა, ტყითსარგებლობის, მათ შორის სარგებლობის უფლების მიღების ლიცენზიის, ლიცენზიის პირობებისა და ტყითსარგებლობის უფლების გაცემის (მათ შორის, პრივატიზების საფუძველზე) მარეგულირებელი სამართლებრივი საკანონმდებლო აქტებია:

§ საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ქონების შესახებ“22; § საქართველოს კანონი „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“23; § საქართველოს კანონი „სალიცენზიო და სანებართვო მოსაკრებლების შესახებ“24; § საქართველოს კანონი „ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის

მოსაკრებლების შესახებ“25. ასევე, მთავრობის დადგენილებები:

§ 2010 წლის 20 აგვისტოს N 242 დადგენილება „ტყითსარგებლობის წესის დამტკიცების შესახებ“26

§ 2005 წლის 11 აგვისტოს N132 დადგენილება „ტყით სარგებლობის ლიცენზიების

21 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/8464 22 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/112588 23 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/26824 24 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/12880 25 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=34&info_id=0&mod_id=0&new_year=0&limit=0&date=&new_month=&entrant=3 26 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=36&info_id=0&mod_id=0&new_year=0&limit=0&date=&new_month=&entrant=2



municipalitetebSi

43

გაცემის წესისა და პირობების შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე“27;

§ 2011 წლის 4 აგვისტოს №299 დადგენილება „სახელმწიფო ტყის ფონდის საზღვრების დადგენის შესახებ“28;

§ 2013 წლის 17 ივლისის №179 დადგენილება „ტყის აღრიცხვის, დაგეგმვისა და მონიტორინგის წესის დამტკიცების შესახებ“29;

§ 2014 წლის 10 იანვრის №46 დადგენილება „საქართველოს ტერიტორიაზე ხე-ტყის მოძრაობის წესებისა და მრგვალი ხე-ტყის (მორის) პირველადი გადამუშავების ობიექტის (სახერხი საამქროს) ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“30.

2010 წ. 6 ივლისს შეტანილი ცვლილებებით, ტყის კოდექსიდან ამოღებული იქნა მე-11 თავი, რომელიც ეხებოდა ტყითსარგებლობის ისეთ უმნიშვნელოვანეს საკითხებს, როგორებიც იყო: „ტყითსარგებლობის უფლების მოპოვება“ (თავი XIV), „სატყეო პლანტაციური მეურნეობა“ (თავი XVI), „ტყის მერქნიანი მცენარეების პროდუქტებისა და ხის მეორეხარისხოვანი მასალების დამზადება“ (თავი XVII), „სახელმწიფო ტყის ფონდის არამერქნული რესურსებით სარგებლობა“ (თავი XVIII), „სახელმწიფო ტყის ფონდით სასოფლო-სამეურნეო მიზნით სარგებლობა“ (თავი XIX), „სახელმწიფო ტყის ფონდით სპეციალური მიზნით სარგებლობა“ (თავი XX), „სამეცნიერო-კვლევითი და სასწავლო მიზნით ტყითსარგებლობა“ (თავი XXI), „სახელმწიფო ტყის ფონდით საკურორტო, რეკრეაციული, სპორტული და სხვა კულტურულ-გამაჯანსაღებელი მიზნით სარგებლობა“ (თავი XXII), „სამონადირეო მეურნეობის მოწყობა“ (თავი XXIII), „ტყითსარგებლობის გადასახადები და მოსაკრებლები“ (თავი XXVI), „ხე-ტყის კანონიერად დამზადების დამადასტურებელი დოკუმენტი“ (თავი XXVII). ყველა ეს საკითხი, ამჟამად, ან გაბნეულია სხვადასხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტებში, ან საერთოდ არ რეგულირდება. ამდენად, ტყითსარგებლობის უმთავრეს აქტს დღეისათვის, ფაქტობრივად, წარმოადგენს არა ტყის კოდექსი (თუმცა კოდექსის არსი სწორედ ეს იყო, რომ ტყესთან დაკავშირებული ყველა საკითხისათვის სისტემატიზირებულად მოეყარა თავი), არამედ კანონქვემდებარე აქტი - საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 20 აგვისტოს N 242 დადგენილება „ტყითსარგებლობის წესის დამტკიცების შესახებ“. საგულისხმოა, რომ ამ დადგენილებაში დღეისათვის31 39-ჯერ შევიდა სხვადასხვა სახის ცვლილება. დადგენილების მიზანია, განსაზღვროს სახელმწიფო ტყის ფონდის ტერიტორიაზე ტყითსარგებლობის წესი. დადგენილების მე-3 მუხლით განსაზღვრულია ტყითსარგებლობის სახეები, რომლებიც, ძირითადად, ემთხვევა კოდექსით დადგენილ სახეებს (დადგენილება არ ითვალისწინებს კოდექსით განსაზღვრულ ტყითსარგებლობის ისეთ სახეებს, როგორიცაა სამეცნიერო-კვლევითი და სასწავლო მიზნით სარგებლობა; სამონადირეო მეურნეობის მოწყობა და ნადირობა. ამასთან, დამატებულია ტყითსარგებლობის ახალი სახე: კავშირგაბმულობის საკომუნიკაციო ნაგებობის განთავსება). ტყითსარგებლობის საკითხებზე გადაწყვეტილების მიმღები ძირითადი ორგანოა საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სსიპ ეროვნული სატყეო სააგენტო. „ტყითსარგებლობის წესის დამტკიცების შესახებ“ მთავრობის დადგენილების მე-4 მუხლი განსაზღვრავს სააგენტოს მიერ ტყითსარგებლობის სფეროში 27 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=36 28 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1455480 29 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1971205 30 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2193366 31 2015 წლის 19 აგვისტოს მდგომარეობით.



municipalitetebSi

44

მომსახურების გაწევის სახეებს, საიდანაც ჩანს, რომ თვითმმართველობას ტყითსარგებლობის საკითხების დაგეგმვაში ამჟამად არანაირი ფუნქცია არ გააჩნია. თვით სოციალური ჭრის შემთხვევაშიც, თუ საკითხი ეხება მოსახლეობაზე გასაცემი პირველი ხარისხის ხე-ტყეზე მოთხოვნას, დადგენილების მე-10 მუხლის თანახმად, სააგენტოში მოთხოვნას წარადგენს არა თვითმმართველობა, არამედ სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი, გარდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკისა, სადაც ამ მოთხოვნას უშუალოდ თვითმმართველობები წარადგენენ. ტყის კოდექსის მე-13 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, რომელიც განსაზღვრავს თვითმმართველობის უფლებამოსილებას ტყის მართვის სფეროში, თვითმმართველობის კომპეტენციას განეკუთვნება „ადგილობრივი ტყის ფონდით სარგებლობის მიზნით ტყითსარგებლობის ბილეთის გაცემა.“ ასევე, კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, რომ „ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეს საქართველოს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში და ამ კოდექსით დადგენილი მოთხოვნების დაცვით, შესაბამისი სამსახურის მეშვეობით მართავს თვითმმართველი ერთეული“. აქედან გამომდინარე, თვითმმართველ ერთეულს უნდა გააჩნდეს საკუთარი სპეციალიზებული სამსახური ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეების სამართავად, მით უმეტეს, რომ როგორც ადრე მოქმედი ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“, ასევე დღეს მოქმედი ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი“ თვითმმართველობის ექსკლუზიურ უფლებად მიიჩნევს, მართოს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები. მართალია, 2007 წლიდან მიღებულია მთავრობის დადგენილება „ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის განსაზღვრის წესის შესახებ“, მაგრამ ამ წესმა მოახდინა არა ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის განსაზღვრა და სახელმწიფო სამეურნეო ტყის ფონდიდან მისი გამიჯვნა, არამედ ეს უფლებამოსილება გადააბარა სახელმწიფო კომისიას, რათა მას ინდივიდუალური წესით მოეხდინა ამ ტყეების განსაზღვრა და თვითმმართველობებისთვის გადაცემა. პრაქტიკულად, ეს წესი რამდენიმე გამონაკლისის გარდა არც განხორციელებულა და შესაბამისად, ფაქტობრივი გამიჯვნის გარეშე ეს საკითხი კვლავაც განუხორციელებელი დარჩება. მით უმეტეს, რომ ის ტყეები, რომლებიც მთვარობის დადგენილებით შესაძლოა მიჩნეული ყოფილიყო ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეებად (ყოფილი საკოლმეურნეო და საბჭოთა მეურნეობის ტყეები), „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლმა დაუქვემდებარა პრივატიზებას: „პრივატიზებას ექვემდებარება დასახლებათა ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ყოფილი საკოლმეურნეო და საბჭოთა მეურნეობის ტყეები.“. ამდენად, თვითმმართველობის უფლება, მართოს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები, მოკლებულია არა მხოლოდ სამართლებრივ, არამედ მატერიალურ საფუძველსაც (იმდენად, რამდანადაც თვითმმართველობებისთვის პოტენციურად მართვაში გადასაცემი ტყეების დიდი ნაწილი მათ გადაცემამადე შეიძლება იქნეს პრივატიზებული). რაც შეეხება ტყითსარგებლობის ლიცენზიას, ეს საკითხი რეგულირდება საქართველოს კანონებით „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“, „სალიცენზიო და სანებართვო მოსაკრებლების შესახებ“ და „ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის მოსაკრებლების შესახებ“, ასევე მთავრობის 2005 წლის 11 აგვისტოს N132 დადგენილებით 32 „ტყით 32 2015 წლის 17 ივლისის მდგომარეობით, დადგენილებაში 61-ჯერ იქნა შეტანილი ცვლილებები და დამატებები.



municipalitetebSi

45

სარგებლობის ლიცენზიების გაცემის წესისა და პირობების შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე“. ამ ნორმატიული აქტებით, გენერალური და სპეციალური ლიცენზიების გამცემი ადმინისტრაციული ორგანოა საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - გარემოს ეროვნული სააგენტო. ტყითსარგებლობისათვის ბიუჯეტში ჩარიცხული თანხები საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის დანართით „შემოსულობების საქართველოს სახელმწიფო, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების რესპუბლიკური და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტებს შორის განაწილება პროცენტული მაჩვენებლების მიხედვით“ ნაწილდება შემდეგნაირად:

1. ბუნებრივი რესურსების სარგებლობის მოსაკრებელი: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ირიცხება მთლიანად აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ბიუჯეტში, საქართველოს სხვა ტერიტორიაზე - იმ თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტში, რომლის ტერიტორიაზეც ხდება ამ ბუნებრივი რესურსით სარგებლობა;

2. სარგებლობის ლიცენზიის გაცემის საფასური - თუ ლიცენზიას გასცემს სახელმწიფო ორგანო, მთლიანად ირიცხება სახელმწიფო ბიუჯეტში; თუ ლიცენზია გაიცემა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ორგანოების მიერ - აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ბიუჯეტში.

3. სალიცენზიო მოსაკრებელი - თუ ლიცენზია გაიცემა სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს მიერ, მთლიანად ირიცხება სახელმწიფო ბიუჯეტში; თუ გაიცემა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ორგანოს მიერ - აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ბიუჯეტში.

ამდენად, ტყითსარგებლობიდან თვითმმართველ ერთეულის ბიუჯეტში ჩაირიცხება ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის მოსაკრებელი. მოსაკრებლის ადგილობრივ ბიუჯეტში ჩარიცხვას გარკვეულ პრობლემას უქმნის ის გარემოება, რომ მოსაკრებლის ამოღების ადმინისტრირება გაყოფილია საგადასახადო უწყებასა და სატყეო სააგენტოს შორის. „ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის მოსაკრებლის შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის თანახმად, ადმინისტრირებას ტყის ფონდის მერქნული რესურსებით სარგებლობისათვის (გარდა სოციალური ჭრისა) ახორციელებს საგადასახადო სამსახური, სოციალურ ჭრებზე - სატყეო სააგენტო. მცენარეთა არამერქნული რესურსებითა და მათი პროდუქტებით სარგებლობისათვის - ლიცენზიის გამცემი ორგანო. 2010 წლის 13 აგვისტოს მიღებული იქნა საქართველოს მთავრობის N241 დადგენილება „ტყის მოვლისა და აღდგენის წესის შესახებ“. წესის მიზანია ტყეებში ეკოლოგიური წონასწორობის, ტყეების ხნოვანებითი სტრუქტურის, სახეობრივი შემადგენლობისა და ხარისხობრივი მდგომარეობის შენარჩუნების, მდგრადი და მაღალპროდუქტიული კორომების ჩამოყალიბების, ტყით სარგებლობის შესაძლებლობის გაზრდის, კლიმატური პირობების შენარჩუნებისა და კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული უარყოფითი ფაქტორების თავიდან აცილების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო ტყის ფონდის ტერიტორიაზე ტყის მოვლისა და აღდგენის ღონისძიებათა ჩატარებისას წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობების რეგულირება.



municipalitetebSi

46

ტყის ფონდის მარეგულირებელი საკანონმდებლო საფუძვლები საკმაოდ წინააღმდეგობრივია. ამ ხარვეზების გამოსწორებისა და ამ სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის განსაზღვრის მიზნით, 2013 წლის 11 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით დამტკიცდა „საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფცია“. კონცეფციის მიზანია „ტყის მდგრადი მართვის სისტემის ჩამოყალიბება, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოში ტყეების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუმჯობესებას, ბიომრავალფეროვნების დაცვას, ტყეების ეკოლოგიური ფასეულობების გათვალისწინებით მათი ეკონომიკური პოტენციალის ეფექტიან გამოყენებას, ტყის მართვაში საზოგადოების მონაწილეობას და მიღებული სარგებლის სამართლიან გადანაწილებას.“ კონცეფციის უმთავრესი სახელმძღვანელო პრინციპია ტყის მდგრადი მართვა, რაც ნიშნავს ტყეებისა და ტყიანი ტერიტორიების ისეთი მეთოდებით მოვლასა და გამოყენებას, რომლებიც უზრუნველყოფს მათი ბიომრავალფეროვნების, პროდუქტიულობის, თვითაღდგენისა და სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებას ისე, რომ მათ ახლაც და მომავალშიც შეასრულონ შესაბამისი ეკოლოგიური, ეკონომიკური და სოციალური ფუნქციები ადგილობრივ, ეროვნულ და გლობალურ დონეებზე და სხვა ეკოსისტემებს ზიანი არ მიადგეს. ტყის მართვაში მონაწილე ყველა სუბიექტი (სახელმწიფო უწყება, კერძო ორგანიზაცია, თემი და სხვა) აღნიშნული პრინციპით უნდა ხელმძღვანელობდეს. მნიშვნელოვანია კონცეფციით განსაზღვრული „სიფრთხილის პრინციპი“, რომლის თანახმად, ქვეყნის ყველა სექტორის სტრატეგიებისა და გეგმების შემუშავებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ტყის ფუნქციური დანიშნულება, რათა ტყისგან ერთი სახის სარგებლის მიღებამ ტყის სხვა ფუნქციური დანიშნულების დეგრადაცია არ გამოიწვიოს. განსაკუთრებით საყურადღებოა კონცეფციის პრინციპი „ყველა ტყე ადგილობრივია“. ამ პრინციპის თანახმად, „აღიარებული და მხარდაჭერილი უნდა იქნეს ტყიან ტერიტორიებზე მოსახლე თემების იდენტურობა და კულტურა, აგრეთვე ტყითსარგებლობისა და ტყის შენარჩუნების ტრადიციული ცოდნა. ტყის რესურსების გამოყენებით მიღებული სარგებელი სამართლიანად უნდა განაწილდეს ადგილობრივ, რეგიონულ და ეროვნულ მომხმარებლებს შორის“. მოცემული დებულებები საყურადღებოა, თუმცა სასურველი და საჭიროც იყო მნიშვნელოვანი ადგილი დათმობოდა თვითმმართველობის საკითხს. სამწუხაროდ, კონცეფციაში ძალზედ ნაკლებადაა წარმოჩენილი ადგილობრივი თვითმმართველობის საკითხი და მისი როლი ტყის მდგრადი განვითარების სისტემის ჩამოყალიბებაში. კონცეფციის 3.1. პუნქტში, რომელიც ეხება არასრულფასოვან საკანონმდებლო ბაზას, ტყის მართვის სუსტ ინსტიტუციებს და კანონის არასათანადო აღსრულებას, მოცემულია, რომ „სუსტი ადგილობრივი თვითმმართველობის გამო მას ტყე არ გადასცემია“. ეს დასკვნა, კვლევის ავტორების აზრით, პრინციპულად არასწორია, რადგან ადგილობრივ თვითმმართველობას სწორედ ის გარემოება ასუსტებს (ფინანსური და მატერიალური თვალსაზრისით), რომ მას არც ტყის და არც სხვა ბუნებრივი რესურსი და შესაბამისი რესურსები (ფინანსური, მატერიალური და ადამიანური) დღემდე არ გადასცემია. გარკვეულწილად, იმედისმომცემია კონცეფციის 5.3. პუნქტის ჩანაწერი: „საქართველოს ტყის კოდექსის თანახმად, ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეს საქართველოს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში და იმავე კოდექსით დადგენილი მოთხოვნების დაცვით, შესაბამისი სამსახურის მეშვეობით მართავს თვითმმართველი ერთეული; თუმცა დღევანდელი მდგომარეობით აღნიშნული პრაქტიკა არ



municipalitetebSi

47

არსებობს. ამ მიზნის განსახორციელებლად საჭიროა შესაბამისი კანონმდებლობა და რესურსები“. საინტერესოა კონცეფციის ახლებური ხედვა ტყეების მართვასთან დაკავშირებით, რომ „იგეგმება ადგილობრივი ტყეების მართვაში თემების ჩართვა, ტყის მართვის დაგეგმვისას მათი და საზოგადოების, განსაკუთრებით, ქალებისა და ახალგაზრდების, მოთხოვნილებების გათვალისწინება. ისინი პასუხისმგებელი იქნებიან იმ რესურსების რაციონალურად მართვასა და გამოყენებაზე, რომლებიც ახლანდელი და მომავალი თაობების კეთილდღეობას უზრუნველყოფს.“ ამ მიზნით, კონცეფცია ითვალისწინებს, რომ საჭიროა „ადგილობრივი ტყის რესურსების მიმართ სოფლად მცხოვრები თემების პასუხისმგებლობის ამაღლება, მათ შორის, ისეთი მექანიზმების შემუშავება და პილოტირება, რომლებიც ამ თემებს აღნიშნული რესურსების მართვაში ჩართავს.“ კონცეფცია მნიშვნელოვანი დოკუმენტია იმ მხრივ, რომ მასში ცალკე პუნქტი ეთმობა კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან ადაპტაციას. კონცეფცია, მიუთითებს რა კლიმატის ცვლილებით მოსალოდნელ საფრთხეზე, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს ტყის რესურსებისა და სასარგებლო ფუნქციების მკვეთრი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი შემცირება, მიუთითებს, რომ „უნდა შემუშავდეს და განხორციელდეს საქართველოს ტყეებზე კლიმატის ცვლილების უარყოფითი ზემოქმედების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან საქართველოს ტყეების ადაპტაციისაკენ მიმართული ღონისძიებები“. კონცეფციით დადგენილი დებულებების განხორციელებისა და ტყის ფონდის მართვაში ადგილობრივი თვითმმართველობის როლის გაძლიერების მიზნით, აუცილებელია კანონით განისაზღვროს სახელმწიფო მნიშვნელობის ტყის ფონდი, დამტკიცდეს ამ ტყეების საზღვრები და ნუსხა, ხოლო ტყის ყველა სხვა სახეობის/დანიშნულების ფონდი, რომელიც არ შევა ამ ნუსხაში, გამოცხადდეს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყედ და გადაეცეს თვითმმართველ ერთეულებს. ეროვნულმა სატყეო სააგენტომ უნდა უზრუნველყოს ადგილობრივი ტყის თვითმმართველი ერთეულისათვის გადასაცემად შესაბამისი დოკუმენტაციის გადაბარება და თვითმმართველობისთვის ტექნიკური დახმარების გაწევა ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის ფონდის ინვენტარიზაციისა და რეგისტრაციისთვის. სახელმწიფო ორგანოებმა ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეებთან მიმართებით უნდა დაადგინონ მართვისა და სარგებლობის სტანდარტები, სარგებლობის ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემის წესები და განახორციელონ კონტროლი ამ სტანდარტებისა და წესების დაცვაზე. თვითმმართველ ერთეულებს უნდა მიეცეთ უფლება, დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად გასცენ ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყით სარგებლობის ლიცენზიები და ნებართვები, კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში დაადგინონ სარგებლობის საფასური, რომლებიც მთლიანად ჩაირიცხება ადგილობრივ ბიუჯეტში. (შესაბამისად, ცვლილება უნდა იქნეს შეტანილი „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ საქართველოს კანონში, რათა თვითმმართველ ერთეულს მიეცეს უფლება, გასცეს ტყით სარგებლობის ლიცენზიები და ნებართვები). მნიშვნელოვანი იქნება, თუ ტყის კოდექსით ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები გაიყოფა სამ კატეგორიად:



municipalitetebSi

48

1. ტყეები, რომლებიც ექვემდებარება აღდგენა-განაშენიანებას და რომლებიც

მხოლოდ რეკრეაციული მიზნებისთვის უნდა იქნეს გამოყენებული. ამ კატეგორიის ტყეები რჩება თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში და თვითმმართველი ერთეული ზრუნავს მათ განაშენიანებაზე;

2. ტყეები, რომლებიც გამოიყენება სამრეწველო დანიშნულებით. ეს ტყეებიც თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში რჩება და მათ სარგებლობაზე ლიცენზიები და ნებართვები გაიცემა თვითმმართველი ერთეულის მიერ კანონით დადგენილი წესით;

3. ტყეები, რომლებიც გამოიყენება მოსახლეობის სარგებლობისათვის. ეს ტყეები შეიძლება გადაეცეს ადგილობრივ სოფლის მცხოვრებლებლებს (მათ კოოპერატივებს) სარგებლობის უფლებით. ამ ტყეების გამოყენებაზე კონტროლს დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად განახორციელებს თვითმმართველი ერთეული.

თვითმმართველი ერთეულებისთვის სარგებლობის ან საკუთრების უფლებით ტყის ფონდის მიწებისა და მათზე არსებული ტყის რესურსების გადაცემას, ნებისმიერ შემთხვევაში, წინ უნდა უსწრებდეს ყოველი კონკრეტული მუნიციპალიტეტისთვის შესაბამისი ადგილობრივი ტყის მართვის გეგმისა და ამ გეგმის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების პროექტის შემუშავება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული, ერთი მხრივ, თვითმმართველობებისთვის დამატებითი ფინანსური, მატერიალური და ადმინისტრაციული ტვირთის დაკისრება, ხოლო მეორე მხრივ, თვითმმართველობებისთვის გადაცემულ ტყეებთან მიმართებაში ეკოლოგიური რისკ-ფაქტორების ზრდა (მაგ., მოგების მიღების მიზნით ტყეების უსისტემო/გადაჭარბებული ჭრა და სხვ.). § წყლის რესურსების მართვა წყალსარგებლობის საკითხის ძირითადი მარეგულირებელი დოკუმენტია კანონი „წყლის შესახებ“ 33 . ამ კანონის მე-9 მუხლით წყლის სახელმწიფო ფონდი დაყოფილია შემდეგ ჯგუფებად:

1. განსაკუთრებული სახელმწიფო მნიშვნელობის; 2. სახელმწიფო მნიშვნელობის; 3. ადგილობრივი მნიშვნელობის.

საგულისხმოა, რომ ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ჯგუფი, თავად ამ კანონითვეა გამიჯნული. კანონის მე-9 მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, ადგილობრივი მნიშვნელობის წყალს განეკუთვნება წყლის სახელმწიფო ფონდის ყველა ის ობიექტი, რომელიც არ წარმოადგენს განსაკუთრებული სახელმწიფო მნიშვნელობის და სახელმწიფო მნიშვნელობის წყალს. ამავე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, განსაკუთრებული სახელმწიფო და სახელმწიფო მნიშვნელობის ზედაპირული წყლის ობიექტების ნუსხა მტკიცდება საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის მიერ. კანონის ამ მოთხოვნიდან გამომდინარე, 1998 წლის 7 მაისს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის N61 ბრძანებით დამტკიცებულია „განსაკუთრებული სახელმწიფო და სახელმწიფო მნიშვნელობის 33 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=34&info_id=0&mod_id=0&new_year=0&limit=0&date=&new_month=&entrant=2



municipalitetebSi

49

ზედაპირული წყლის ობიექტების ნუსხა“. ამდენად, ზედაპირული წყლის ყველა ის ობიექტი, რომელიც არ არის შეტანილი დამტკიცებულ ნუსხაში, წარმოადგენს ადგილობრივი მნიშვნელობის წყალს, რომლის მართვის საკმაოდ ფართო კომპეტენცია „წყლის შესახებ“ კანონის შესაბამისად გააჩნია თვითმმართველობას. „წყლის შესახებ“ კანონი ასევე განსაზღვრავს თვითმმართველობის საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს წყალსარგებლობის, წყლის დაცვისა და მართვის საკითხებში. „წყლის შესახებ“ კანონით განსაზღვრული დეცენტრალიზებული მიდგომა შეიცვალა მართვის ცენტრალიზებული წესით, რომლის გამოხატულებაც იყო საქართველოს მთავრობის 2005 წლის 11 აგვისტოს N137 დადგენილება „ზედაპირული წყლის ობიექტებიდან წყალაღებისა და ზედაპირული წყლის ობიექტებში წყალჩაშვების ნებართვის გაცემის წესისა და პირობების შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე“34 . აღსანიშნავია, რომ ამ დებულების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს „წყლის შესახებ“ კანონში ცვლილებების შეტანის აუცილებლობაზე, რომელიც შეცვლიდა არსებულ მიდგომას: „დებულების მიზანია „წყლის შესახებ“ საქართველოს კანონში შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილების შეტანამდე ამ სფეროში „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ზედაპირული წყლის ობიექტებიდან წყალაღებისა და ზედაპირული წყლის ობიექტებში წყალჩაშვების ნებართვების გაცემის წესის და პირობების დადგენა.“ ამდენად, დადგენილება საკანონმდებლო საფუძვლად იყენებდა კანონს „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ და „წყლის შესახებ“ კანონისგან განსხვავებულად ადგენდა წყალსარგებლობის ნებართვის გაცემის წესს. დებულების თანახმად, წყალსარგებლობაზე (მიუხედავად იმისა, ეს ობიექტი სახელმწიფო მნიშვნელობისაა, თუ ადგილობრივი მნიშვნელობის) ნებართვას გასცემდა მხოლოდ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო, რომელსაც ევალებოდა კონტროლი ნებართვით დადგენილი პირობების შესრულებაზე. 2007 წ. „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ კანონში შეტანილი ცვლილებით საერთოდ ამოღებული იქნა ზედაპირულ წყლებში წყალაღებასა და წყალჩაშვებაზე ნებართვა. 2013 წ. „წყლის შესახებ“ კანონში შეტანილი ცვლილებებით, ამოღებული იქნა წყალსარგებლობის ის მუხლები, რომლებიც ადგენდნენ წყალსარგებლობის უფლების მიღების საკითხებს. იმავდროულად, კანონის მე-10 მუხლიდან ამოღებული იქნა წყალთან დაკავშირებულ ურთიერთობათა სფეროში სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოთა ისეთი უფლებამოსილებები, როგორიცაა: წყლის უნებართვო გამოყენების და წყლის ობიექტებზე თვითნებური სამეურნეო საქმიანობის აღკვეთა; წყლის სახელმწიფო აღრიცხვა, მისი გამოყენების რეგისტრირება და წყლის სახელმწიფო კადასტრის წარმოება; სახელმწიფო წყლის მარაგის, წყლის გამოყენებისა და დაცვის კომპლექსური სქემების, წყალსამეურნეო ბალანსის შემუშავება და დამტკიცება; წყლის სასაქონლო პროდუქციის წარმოების ლიცენზიის გაცემა. დღეისათვის, ერთადერთი კანონი, რომელიც ითვალისწინებს წყლის რესურსებით სარგებლობის სახელმწიფო რეგულირებას, არის კანონი „ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის მოსაკრებლის შესახებ“ 35 . ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი ითვალისწინებს წყლის რესურსებით სარგებლობისათვის მოსაკრებლის ოდენობას. მაგრამ, აქაც წინააღმდეგობაა, რადგან ამ კანონის მე-3 მუხლის თანახმად, მოსაკრებლის გადამხდელია პირი, „რომლის საქმიანობა ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, ექვემდებარება ლიცენზირებას“. თავის მხრივ, „ლიცენზიებისა და ნებართვების

34 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2296 35 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/28948



municipalitetebSi

50

შესახებ“ საქართველოს კანონი ითვალისწინებს მხოლოდ წყალმომარაგების ლიცენზიას (მე-6 მუხლის 87-ე პუნქტი) და მინერალური წყლების მოპოვების ლიცენზიას (მუხლი 171). აღნიშნული კანონიდან („ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ საქართველოს კანონიდან) 2006-2007 წლებში ამოღებული იქნა ზედაპირული წყლის რესურსებიდან წყალამოღებისა და წყალჩაშვების ლიცენზიები და ნებართვები. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ „წყლის შესახებ“ კანონით განსაზღვრულია ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ჯგუფი და კანონით თვითმმართველობას საკმაოდ ფართო უფლებამოსილებაც გააჩნია, საკანონმდებლო ბაზის არასრულყოფილების გამო თვითმმართველობა, პრაქტიკულად, ვერ ახორციელებს კანონით მინიჭებულ უფლებამოსილებებს. ასევე აღსანიშნავია, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი ადგილობრივი წყლის რესურსების მართვას განიხილავს თვითმმართველობის უფლებამოსილებად. მიუხედავად ამისა, ფაქტობრივი მდგომარეობით, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები არ ფლობენ, სარგებლობენ ან/და მონაწილეობენ წყლის რესურსების დაცვისა და გამოყენების დაგეგმვის პროცესში.

§ წყალმომარაგება და წყალარინება

2007 წლამდე მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგება და წყალარინება (კანალიზაცია, სანიაღვრე სისტემები) განეკუთვნებოდა ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარ უფლებამოსილებას. 2007 წ. 20 ნოემბერს 2005 წლის „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ ორგანულ კანონში შეტანილი იქნა ცვლილება, რომლის მიხედვით თვითმმართველობის საკუთარი უფლებამოსილებიდან ამოღებული იქნა მოსახლეობისათვის სასმელი წყლით მომარაგების საკითხი. ამ ცვლილების მიზანს წარმოადგენდა მომხდარიყო ამ სფეროს პრივატიზაცია და ინვესტიციების მოზიდვა. თუმცა, მხოლოდ ქ. თბილისის, მცხეთისა და რუსთავის წყალმომარაგების სისტემა იქნა გადაცემული კერძო კომპანიაზე. კერძოდ, საქართველოს მთავრობის 2008 წლის 14 მაისს N 325 განკარგულების „საქართველოს მთავრობას, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს, ქ. თბილისის მთავრობასა და შპს ”MULTIPLE ENERGI LIMITED”-ს შორის გასაფორმებელი შპს ”რუსთავწყალკანალის”, შპს ”მცხეთაწყალკანალის”, შპს ”საქწყალკანალისა” და შპს ”თბილისის წყლის” 100% წილების ნასყიდობის ხელშეკრულების გაფორმების შესახებ” საფუძველზე, მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგებას ქ. თბილისში, რუსთავსა და მცხეთაში ახორციელებს კერძო კომპანია შპს „ჯორჯიან უოთერ ენდ ფაუერი”. სხვა მუნიციპალიტეტებში ამ სისტემების პრივატიზაცია ვერ მოხერხდა და მათი მართვის მიზნით შეიქმნა წყლის სახელმწიფო კომპანია (თავდაპირველად აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს წყალმომარაგების კომპანიები, ხოლო 2010 წლიდან შპს „საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია“). ამ კომპანიის ფუნქციას შეადგენდა მთლიანად ქვეყნის მასშტაბით როგორც წყალმომარაგების, ასევე წყალარინების სისტემების მართვა, თუმცა რეალურად მათი უფლებამოსილება შემოიფარგლებოდა მხოლოდ თვითმმართველი ქალაქებითა და მუნიციპალიტეტების ადმინისტრაციული ცენტრებით (გარდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მუნიციპალიტეტებისა, ასევე ქ. თბილისის, ქ.რუსთავისა და ქ. მცხეთისა). ამიტომ, მუნიციპალიტეტების ადმინისტრაციული ცენტრის გარეთ არსებული



municipalitetebSi

51

დასახლებების წყალმომარაგებას, მათ მომსახურებას კვლავინდებურად უზრუნველყოფდნენ თვითმმართველი ერთეულები, თუმცა სათანადო იურიდიული უფლებამოსილება მათ მინიჭებული არ ჰქონიათ. 2014 წელს ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებად განისაზღვრა „წყალმომარაგების (მათ შორის, ტექნიკური წყლით მომარაგების) და წყალარინების უზრუნველყოფა; ადგილობრივი მნიშვნელობის სამელიორაციო სისტემის განვითარება.“ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 163-ე მუხლით განისაზღვრა, რომ მუნიციპალიტეტი მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგებას და წყალარინებას უზრუნველყოფს ლიცენზიანტი კერძო სამართლის სუბიექტების საშუალებით მხოლოდ იმ დასახლებებში, სადაც სასმელი წყლის მიწოდებას და წყალარინების მომსახურებას შესაბამისი ლიცენზიანტი მიმწოდებელი არ ახორციელებს. იმის გათვალისწინებით, რომ შპს „საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია“, როგორც ლიცენზიანტი და მიმწოდებელი უზრუნველყოფს ამ საქმიანობას თვითმმართველ ქალაქებსა (გარდა ქ. თბილისი, რუსთავი, მცხეთა) და მუნიციპალიტეტების (გარდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მუნიციპალიტეტებისა) ადმინისტრაციულ ცენტრებში, შესაბამისად, მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილებები წყალმომარაგება-წყალარინების სფეროში ამ დასახლებებზე ვერ ვრცელდება.

§ ნარჩენების მართვა 2014 წლის ბოლომდე ნარჩენების მართვის სფეროს სამართლებრივი რეგულაცია ატარებდა არასისტემურ ხასიათს. ნარჩენების მართვის საკითხები ფრაგმენტულად იყო ასახული სხვადასხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტში. ამის ერთ–ერთი უმთავრესი მიზეზი იყო ნარჩენების მართვის სფეროს მარეგულირებელი სპეციალური კანონის არარსებობა. 2014 წლამდე იყო არაერთი მცდელობა ამგვარი კანონის შესამუშავებლად და მისაღებად. შემუშავდა კანონპროექტის რამდენიმე ვარიანტი, თუმცა მხოლოდ 2014 წლის ბოლოს გახდა შესაძლებელი „ნარჩენების მართვის კოდექსის“ 36 მიღება, რომელიც ძალაში შევიდა 2015 წლის 15 იანვრიდან. ამ კოდექსის მიღება და ამოქმედება არის უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი ნარჩენების მართვის სამართლებრივი რეგულირებისთვის. კოდექსის მიზანია ნარჩენების მართვის სფეროში სამართლებრივი საფუძვლების შექმნა ისეთი ღონისძიებების დანერგვისთვის, რაც ხელს შეუწყობს ნარჩენების პრევენციას და ხელახალი გამოყენების ზრდას, ნარჩენების გარემოსთვის უსაფრთხო გზით დამუშავებას (რაც მოიცავს რეციკლირებას და მეორადი ნედლეულის გამოცალკევებას, ნარჩენებიდან ენერგიის აღდგენას, ასევე, ნარჩენების უსაფრთხო განთავსებას). კოდექსი ახდენს ნარჩენების დეტალიზებულ კლასიფიკაციას, რაც საშუალებას იძლევა ნარჩენის თითოეული სახეობისათვის გამოიძებნოს მართვის ოპტიმალური სქემა და საშუალებები. კოდექსის მე-2 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, ნარჩენების კლასიფიკაციის, სახეობებისა და მახასიათებლების ნუსხა დამტკიცებული უნდა იქნეს მთავრობის დადგენილებით. ამასთან, კანონის მნიშვნელოვან ხარვეზად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ არ არის განსაზღვრული ნარჩენის მესაკუთრის საკითხი. 36 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=34



municipalitetebSi

52

კოდექსით დადგენილი ნარჩენების მართვის პოლიტიკა ძირითადად შეესაბამება ევროკავშირის კანონმდებლობას ნარჩენების სფეროში, სადაც, პირველ რიგში, ყურადღება ექცევა ნარჩენების შემცირებასა და მათ პრევენციას, ხოლო ნარჩენის განთავსება წარმოადგენს იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურს. შესაბამისად, კოდექსით ნარჩენების მართვის ვალდებულებათა განსაზღვრისას უპირატესობა ენიჭება ეკოლოგიურ სარგებელს, ხოლო შემდეგ - ეკონომიკურ მიზანშეწონილობას. კოდექსის მიზნებს, ამოცანებსა და პრინციპებს ესადაგება, რომ ნარჩენების მართვის უმთავრეს დაწესებულებად განისაზღვრება საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო, რომლის ფუნქციაა:

§ ნარჩენების მართვის ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელება;

§ ნარჩენების სახელმწიფო აღრიცხვა და მონაცემთა ბაზის წარმოება; § ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიისა და ბიოდეგრადირებადი

მუნიციპალური ნარჩენების სტრატეგიის შემუშავება; § ნარჩენების მართვის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შემუშავება, მისი

განხორციელების კოორდინაცია და ანგარიშის წარდგენა; § ნარჩენების მართვასთან დაკავშირებულ საქმიანობებზე ნებართვის გაცემა და

რეგისტრაციის წარმოება; § ნარჩენების პრევენციის, სეპარირების, წინასწარი დამუშავების, ხელახალი

გამოყენებისა და რეციკლირების ღონისძიებების ხელშეწყობა; § ნარჩენების მართვასთან დაკავშირებული სახელმწიფო კონტროლის

განხორციელება. კოდექსის თანახმად, მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებას განეკუთვნება მუნიციპალური ნარჩენების მართვა. შესაბამისად, ცვლილება შევიდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსშიც, რომლის მიხედვით მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებას განეკუთვნება მუნიციპალური ნარჩენების მართვა. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მანამდე მოქმედი რედაქციით, მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილებაში შედიოდა მხოლოდ ნარჩენების შეგროვება და გატანა. როდესაც ნარჩენების მართვის კოდექსი განმარტავს ნარჩენების მართვას, მიუთითებს, რომ ეს ტერმინი მოიცავს ნარჩენების შეგროვებას, დროებით შენახვას, წინასწარ დამუშავებას, ტრანსპორტირებას, აღდგენას და განთავსებას, ასევე, ამ ღონისძიებების ზედამხედველობას და განთავსების ადგილების შემდგომ მოვლას. თუმცა, ამავე დროს, ნარჩენების მართვის კოდექსი მუნიციპალური ნაგავსაყრელების მოწყობის, მართვისა და დახურვის უფლებამოსილებას კვლავინდებურად ტოვებს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს კომპეტენციაში. ნარჩენების მართვის კოდექსის მიხედვით, გაურკვეველი რჩება სახიფათო ნაგავსაყრელების მოწყობის საკითხი. კოდექსის 21-ე მუხლი ცალკე კატეგორიად გამოყოფს სახიფათო ნარჩენების ნაგავსაყრელს, თუმცა კოდექსი არ განსაზღვრავს რომელი უწყების ვალდებულებაა ასეთი ნაგავსაყრელის მოწყობა.



municipalitetebSi

53

მნიშვნელოვანია ნარჩენების მართვის დაგეგმვის საკითხი. კოდექსი ითვალისწინებს როგორც ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიისა და ეროვნული გეგმის, ასევე მუნიციპალიტეტების მიერ ნარჩენების მართვის 5 წლიანი გეგმების მიღების ვალდებულებას. კოდექსით ანალოგიური სახის გეგმები უნდა შეიმუშაონ იმ საწარმოებმაც, რომლებიც წელიწადში 200 ტონაზე მეტ არასახიფათო ან 1000 ტონაზე მეტ ინერტულ ნარჩენს აწარმოებენ. მისასალმებელია, რომ კოდექსი ყურადღებას ამახვილებს არა მხოლოდ ნარჩენების განთავსების რეგულაციებზე, არამედ ასევე ნარჩენების შემცირების, ხელახალი გამოყენების, მეორადი გამოყენების და გადამუშავების, ნარჩენებიდან მეორადი ნედლეულის გამოცალკევების სამართლებრივი მექანიზმების შექმნაზე. კოდექსის მე-16 მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი ავალდებულებს მუნიციპალიტეტებს, ეტაპობრივად დანერგონ მუნიციპალური ნარჩენების სეპარირებული შეგროვების სისტემა და უზრუნველყონ მისი გამართული ფუნქციონირება. სეპარირებული შეგროვების სისტემის დანერგვის შემთხვევაში, მუნიციპალური ნარჩენების წარმომქმნელები ვალდებულნი არიან ისარგებლონ აღნიშნული სისტემით. ასეთი მიდგომა სრულად შეესაბამება ევროპულ კანონმდებლობის მოთხოვნებს და პროექტით დადგენილი მართვის სისტემა შესაბამისობაშია ევროპულ სტანდარტებთან. თუმცა, ნარჩენის მესაკუთრის განუსაზღვრელობამ შესაძლოა არაეფექტური გახადოს სეპარირებული შეგროვების სისტემას. მნიშვნელოვანია, რომ ნარჩენების მართვის კოდექსით განისაზღვრება ჯარიმები გარემოს დანაგვიანებისა და კოდექსით დადგენილი მოთხოვნების შეუსრულებლობისათვის. კოდექსით დადგენილია დარღვევისა და სანქციის სახეები და ის ორგანოები, რომლებიც უფლებამოსილნი არიან დააჯარიმონ დამრღვევი. კოდექსის 47-ე მუხლით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისა და ადმინისტრაციული სახდელების დადების უფლება გააჩნიათ გარემოსა და ბუნებრივი რესურსებისა დაცვის და, შინაგან საქმეთა სამინისტროს და მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილ წარმომადგენლებს. მათ შორის უფლებამოსილებები არ არის მკაცრად გამიჯნული, ერთი და იგივე დარღვევისათვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისა და ადმინისტრაციული სახდელების დადების უფლება გააჩნია სამივე უწყების წარმომადგენელს. ასეთ შემთხვევაში, გაურკვეველი რჩება, თუ რომელ ბიუჯეტში უნდა აირიცხოს საჯარიმო თანხები. საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის თანახმად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე ჯარიმა უნდა იქნეს მიმართული იმ ბიუჯეტში, რომელი უწყების მიერაც იქნა დაჯარიმებული (გარემოსა და ბუნებრივი რესურსებისა დაცვის და შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ დაჯარიმების შემთხვევაში - სახელმწიფო ბიუჯეტში, ხოლო მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილი წარმომადგენლის მიერ დაჯარიმების შემთხვევაში - ადგილობრივ ბიუჯეტში). შესაბამისად, მიზანშეწონილი იქნებოდა დარღვევის სახეობების მიხედვით მოხდეს უფლებამოსილი ორგანოების ზუსტი გამიჯვნა. მიუხედავად ამ ხარვეზებისა, „ნარჩენების მართვის კოდექსის“ მიღება წინგადადგმული ნაბიჯია, თუმცა მისი როგორც სრული ამოქმედება, ასევე სრულფასოვანი აღსრულება ხანგრძლივი პროცესი იქნება. საწყის ეტაპზე კოდექსის ამოქმედება დაკავშირებულია მთელი რიგი კანონქვემდებარე აქტების მიღებასთან.



municipalitetebSi

54

ნარჩენების მართვის კოდექსი ძალაში შევიდა 2015 წლის 15 იანვრიდან, თუმცა მისი ყველა მუხლის ამოქმედება გათვალისწინებულია მხოლოდ 2019 წლის 1 თებერვლიდან. „ნარჩენების მართვის კოდექსის“ მიღების პარალელურად, ცვლილებები იქნა შეტანილი ცამეტ მოქმედ საკანონმდებლო აქტში: „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსში“, „გარემოზე ზემოქმედების შესახებ“ კანონში, „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“ კანონში, „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში“, „ადგილობრივი მოსაკრებლების შესახებ“ კანონში, „გარემოს დაცვის შესახებ“ კანონში, „კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ“ კანონში, „კურორტისა და საკურორტო ადგილების სანიტარიული დაცვის ზონების შესახებ“ კანონში, „ნიადაგის დაცვის შესახებ“ კანონში, „პროდუქტის უსაფრთხოებისა და თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსში“, „საინვესტიციო საქმიანობის ხელშეწყობისა და გარანტიების შესახებ“ კანონში, „წიაღის შესახებ“ და „წყლის შესახებ“ კანონებში. „ნარჩენების მართვის კოდექსის“ გარდა ნარჩენების მართვის პოლიტიკისა და კანონმდებლობის განმსაზღვრელ სფეროს მიეუკუთვნება ასევე:

§ საქართველოს კანონები: − „გარემოს დაცვის შესახებ” − ,,გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ" − „საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანზიტისა და იმპორტის

შესახებ”

§ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 24 იანვრის N127 განკარგულება ,,საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამის შესახებ"

§ მინისტრის ბრძანებები: − შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანებები:

„მყარი საყოფაცხოვრებო პოლიგონების მოწყობისა და ექსპლუატაციის სანიტარიული წესებისა და ნორმების შესახებ”; ,,სამკურნალო-პროფილაქტიკური დაწესებულებების ნარჩენების შეგროვების, შენახვისა და გაუვნებლების სანიტარული წესების დამტკიცების შესახებ";

§ საერთაშორისო კონვენციები: − ბაზელის კონვენცია „სახიფათო ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო

გადაზიდვასა და მათ განთავსებაზე კონტროლის შესახებ” − სტოკჰოლმის კონვენცია ,,მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების

შესახებ" საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებსა და ფიზიკურ და იურიდიულ (საკუთრებისა და ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის განურჩევლად) პირებს შორის



municipalitetebSi

55

გარემოს დაცვისა და ბუნებათსარგებლობის სფეროში. ამ მიმართებით იგი ეხება ნარჩენების მართვის საკითხებს, როგორც გარემოს დაცვით ღონისძიებას. საქართველოს კანონი ,,გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ" მიღებული იქნა 2007 წლის 14 დეკემბერს, რომელმაც შეცვალა მანამდე არსებული კანონი ,,გარემოსდაცვითი ნებართვების შესახებ". კანონი განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე სავალდებულო ეკოლოგიური ექსპერტიზისადმი დაქვემდებარებულ საქმიანობათა სრულ ნუსხას და მათ განსახორციელებლად გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემის, ნებართვის გაცემისას ეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარების, გარემოზე ზემოქმედების შეფასებისა და ნებართვის გაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში საზოგადოების მონაწილეობისა და მისი ინფორმირების სამართლებრივ საფუძვლებს. კანონის მე–4 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე" და ,,ვ" ქვეპუნქტების თანახმად, მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გადამუშავება (მათ შორის, ნარჩენების დაწვის ქარხნების მოწყობა) ან/და ნაგავსაყრელების მოწყობა, აგრეთვე ტოქსიკური და სხვა სახიფათო ნარჩენების განთავსება, მათი სამარხების მოწყობა ან/და ამ ნარჩენების გადამუშავება, გაუვნებლება წარმოადგენს ეკოლოგიურ ექსპერტიზისადმი დაქვემდებარებულ საქმიანობას. ამ საქმიანობის განმახორციელებელი ვალდებულია ნებართვის მისაღებად განახორციელოს გარემოზე ზემოქმედების შეფასება (გზშ). ნებართვის გაცემას ახდენს გარემოს დაცვის სამინისტრო, რისთვისაც იგი ვალდებულია ჩაატაროს სახელმწიფო ეკოლოგიური ექსპერტიზა, უზრუნველყოს ნებართვის გაცემის პროცედურის მიმდინარეობისას საზოგადოების ინფორმირებულობა და გადაწყვეტის მიღების პროცესში მისი მონაწილეობის შესაძლებლობა. საქართველოს კანონი „სახიფათო ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო გადაზიდვებსა და მათ განთავსებაზე კონტროლის შესახებ“ 1989 წლის 22 მარტის ბაზელის კონვენციის და "ევროგაერთიანების ფარგლებში, ევროგაერთიანებაში და ევროგაერთიანების ფარგლებს გარეთ ნარჩენების გადაზიდვებზე ზედამხედველობისა და კონტროლის შესახებ" ევროგაერთიანების საბჭოს 1993 წლის 1 თებერვლის 259/93/EEG დებულების მოთხოვნათა დაცვის მიზნით არეგულირებს საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანზიტისა და იმპორტის საკითხებს. კანონის მე–2 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე (მისი ტერიტორიული წყლების, საჰაერო სივრცის, კონტინენტური შელფისა და განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონის ჩათვლით) აკრძალულია ყოველგვარი ნარჩენების ტრანზიტი და იმპორტი თუ ამის შესახებ პირდაპირ არ უთითებს ეს კანონი". კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისები მოცემულია კანონის მე–3 მუხლში. ამ მუხლის თანახმად დაშვებულია არასახიფათო (მათ შორის არატოქსიკური) და არარადიაქტიური ნარჩენების იმპორტი მხოლოდ მათი შემდგომი გადამუშავების, რეექსპორტის ან ნებისმიერი სხვა მიზნით, რომელსაც ითვალისწინებს ბაზელის კონვენციის მე-4 დანართით განსაზღვრული "ნარჩენებთან დაკავშირებულ განთავსების ოპერაციათა "B" ჯგუფი".



municipalitetebSi

56

§ მიწის რესურსები მიწის რესურსების მართვის სფეროში კანონმდებლობის ძირითად ხარვეზს წარმოადგენს აღნიშნულ სფეროში სისტემატიზირებული საკანონმდებლო ნორმატიული აქტის არარსებობა. აღნიშნული ხარვეზი მნიშნვნელოვანია აგრეთვე განსახილველ სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების თვალსაზრისით. მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირს არ გააჩნია მიწის რესურსების მდგრად მართვასთან და სხვა თანამდევ საკითხებთან დაკავშირებული სფეროებში პირდაპირი ე.წ. ჰორიზინტალური კანონმდებლობა, ეს სფეროები რეგულირდება ძლიერი ფინანსური ინსტრუმენტებისა და ევროკავშირის საერთო პოლიტიკის ფარგლებში. დღეისათვის მოქმედი საქართველოს კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული მიწათსარგებლობის საკვანძო ნორმები, მათ შორის, მიწის ძირითადი კატეგორიები და ქვეკატეგორიები. ფაქტობრივად, მოქმედი კანონმდებლობა გამოყოფს მიწის მხოლოდ ორ კატეგორიას - არასასოსფლო-სამეურნეო და სასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწებს, ამასთან არასასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა განიმარტება, როგორც ყველა ის მიწა, რომელიც არ გამოიყენება სასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულებით, ხოლო სასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა როგორც ყველა ის მიწა, რომელიც გამოიყენება სასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულებით. სასოსფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწებს შორის განსაკუთრებული სოციალური მნიშვნელობა გააჩნიათ სათიბ-საძოვრებს. საქართველოს კანონმდებლობით საძოვრების საკითხი რაიმე სპეციალური ნორმატიული აქტით არ რეგულირდება. „საჯარო რეესტრის შესახებ“ 37 კანონის თანახმად, საძოვარი განიმარტება, როგორც სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის ერთ-ერთი სახეობა. კანონმდებლობა საძოვრის უფრო დეტალურ განმარტებას არ იძლევა. საძოვრების სამართლებრივი საკითხებიც ასევე ფრაგმენტულადაა კანონმდებლობაში წარმოდგენილი. „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონის მე-4 მუხლი მიუთითებს, რომ პრივატიზებას არ ექვემდებარება „საძოვარი, გარდა 2005 წლის 30 ივლისამდე იჯარით გაცემული საძოვრებისა და საძოვრებისა, რომლებიც დადგენილი წესით შესაბამისი სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს მიერ გაცემული აქტით დამაგრებულია მათზე მდებარე, ფიზიკური ან/და იურიდიული პირების კერძო საკუთრებაში არსებულ ან/და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ შენობა-ნაგებობებზე.“ ამავე კანონის მე-7 მუხლის თანახმად, იჯარით გაცემული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა (მათ შორის, საძოვარი) ექვემდებარება პირდაპირი მიყიდვის წესით პრივატიზებას. კანონის მე-12 მუხლის თანახმად, პირს, რომელსაც იჯარით ჰქონდა აღებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა, ეძლეოდა ვადა 2011 წლის 1 მაისამდე ამ მიწის პრივატიზებისთვის. თუ მოიჯარე არ მოახდენდა ამ მიწის პრივატიზებას, საიჯარო ხელშეკრულება უქმდებოდა და მიწის პრივატიზება მოხდებოდა საერთო წესით, როგორც სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული იჯარით გაუცემელი მიწისა აუქციონის ან პირდაპირი მიყიდვის ფორმით. 2005 წელს მიღებული „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის თანახმად, თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში უნდა 37 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/20560



municipalitetebSi

57

გადასულიყო სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ის მიწა, რომელიც არ ექვემდებარებოდა პრივატიზებას (ე.ი. ის საძოვრები, რომლებიც არ იყო გაცემული იჯარით). ამ უფლებით ისარგებლა თვითმმართველი ერთეულების ნაწილმა და დაარეგისტრირა საძოვრები თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში, მაგრამ 2010 წელს აღნიშნულ ორგანულ კანონში შევიდა ცვლილება, რომლის თანახმად, საძოვრები აღარ გადადიოდა თვითმმართველობის საკუთრებაში. შესაბამისად, 2010 წლიდან შეწყდა თვითმმართველი ერთეულისათვის საძოვრების საკუთრებაში გადაცემა. 2014 წელს მიღებული ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 107-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს, რომ მუნიციპალიტეტის საკუთრებად არ ითვლება კერძო საკუთრებაში არსებული და სახელმწიფო საკუთრებად რეგისტრირებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა, მათ შორის, საძოვრები. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი მუნიციპალიტეტს აძლევს უფლებას, მიმართოს საჯარო რეესტრს მის ტერიტორიაზე არსებული დაურეგისტრირებელი სასოფლო-სამეურნეო მიწის (მათ შორის, საძოვრის) მის საკუთრებაში დარეგისტრირების თაობაზე, თუმცა ამავე პუნქტის თანახმად, მუნიციპალიტეტის მიერ ამ მიმართვის გაკეთება „სახელმწიფოს არ ართმევს უფლებას, სახელმწიფო საკუთრებად დაარეგისტრიროს დაურეგისტრირებელი სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთი“. რაც შეეხება საძოვრის და ზოგადად, მიწის რესურსების სათემო საკუთრების საკითხს - ამგვარი დეფინიცია გვხვდება მხოლოდ „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“38 კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტში, რომლის თანახმად, „მაღალმთიან რეგიონებში მიწა შეიძლება იყოს კერძო, სათემო და სახელმწიფო საკუთრებაში“, თუმცა არც ამ კანონით და არც საქართველოს სხვა კანონით არ არის განსაზღვრული რას ნიშნავს „სათემო საკუთრება“ და რატომ შეიძლება ამ ფორმის საკუთრება არსებობდეს მხოლოდ მაღალმთიან რეგიონებში. სათემო საკუთრებას არ იცნობს არც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, შესაბამისად საკუთრების ეს სახე მისი საკანონმდებლო უზრუნველყოფის გარეშე მოკლებულია სამართლებრივ შინაარსს. საძოვრების მართვის საკითხებში არსებულ ხარვეზებზე მიუთითებს 2014 წლის 8 მაისის საქართველოს მთავრობის N343 დადგენილებით დამტკიცებული „2014-2020 წლების საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა“ 39 , რომელშიც აღნიშნულია, რომ „კანონმდებლობა და სახელმწიფო პროგრამები არ განსაზღვრავს საერთო საძოვრების მდგრადი გამოყენების ინსტიტუციურ ჩარჩო-პირობებს, რაც არაორგანიზებულ და უსისტემო ძოვებაში გამოიხატება. ბუნებრივი საძოვრების დეგრადაციას, ფერმერთა ცოდნის ნაკლებობასთან ერთად, ხელი შეუწყო საძოვრების არასწორმა, არამიზნობრივმა პრივატიზაციამ და იჯარით გაცემამ, ასევე, სოფლების საერთო სარგებლობაში არსებული საძოვრების მართვის კონტროლის მექანიზმების არარსებობამ. ამჟამად, სახელმწიფოს არ გააჩნია შესაბამისი რეგულაციები და მექანიზმები, რათა უზრუნველყოს, როგორც კერძო, ასევე - სოფლების საერთო სარგებლობაში არსებული საძოვრების გამოყენების კონტროლი, წაახალისოს საძოვრების მდგრადი მართვის პრინციპების დაცვა და ნაყოფიერების ამაღლების კომპლექსური ღონისძიებების დაგეგმვა-განხორციელება“.




municipalitetebSi

58

§ წიაღისეული რესურსები წიაღთან და წიაღისეულ რესურსებთან დაკავშირებული სამართლებრივი ნორმები რეგულირდება 1996 წელს მიღებული საქართველოს კანონით „წიაღის შესახებ“40 . კანონის მიზანს წარმოადგენს უზრუნველყოს წიაღისა და სასარგებლო წიაღისეულის რესურსების რაციონალური გამოყენება ბუნებრივი კანონზომიერებისა და გარემოს პოტენციური შესაძლებლობების, დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესებისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით. კანონის თანახმად, საქართველოს სახმელეთო ტერიტორიაზე, მის ტერიტორიულ წყლებში, კონტინენტურ შელფსა და განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში არსებული წიაღი საქართველოს ეროვნული სიმდიდრეა და მას სახელმწიფო იცავს. საქართველოს წიაღი სახელმწიფო საკუთრებაა. აკრძალულია ყოველგვარი ქმედება, რომელიც პირდაპირ თუ ფარულად ხელყოფს წიაღზე სახელმწიფო საკუთრების უფლებას, ასეთი გარიგება კი ბათილია. მიწაზე საკუთრების უფლება არ ნიშნავს და არ იძლევა წიაღზე საკუთრების უფლებას. კანონის თანახმად, წიაღი არის დედამიწის ქერქის ნაწილი, რომელიც გაშიშვლებულია მიწის ზედაპირზე ან მდებარეობს ნიადაგის ფენებსა და წყალსატევში, აგრეთვე ნიადაგის ფენისა და წყალსატევის ფსკერის ქვეშ და ხელმისაწვდომია შესწავლისა და ათვისებისათვის. კანონი „წიაღის შესახებ“ არეგულირებს წიაღის, ნებისმიერი სახის სასარგებლო წიაღისეულის, მიწისქვეშა ბუნებრივი სიცარიელეების შესწავლასა და გამოყენებას, მომპოვებელ და გადამამუშავებელ წარმოებათა ნარჩენების (მათ შორის, გადასახსნელი ქანების) გამოყენების, შენახვისა და დაცვის, აგრეთვე, მიწისქვეშა ნაგებობების მშენებლობის და ექსპლოატაციის პროცეში წარმოქმნილ ურთიერთობებს. კანონი წიაღის დაყოფას ახდენს მხოლოდ ეკონომიკური მნიშვნელობის მიხედვით. ამ მიზნით, წიაღისეული იყოფა განსაკუთრებული სახელმწიფო, სახელმწიფო და ადგილობრივი მნიშვნელობის ჯგუფებად, რომელთა განსაზღვრის წესსა და ნუსხას ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა. 2013 წლის 25 მარტს კანონში შევიდა ცვლილება, რომლის თანახმად წიაღის ჯგუფებად განსაზღვრის წესი და ნუსხა უნდა დაემტკიცებინა საქართველოს მთავრობას. ასეთი წესი და ნუსხა დღემდე დამტკიცებული არ არის, შესაბამისად, არ ხდება წიაღის კანონით დადგენილი წესით დაჯგუფება. თუმცა, ისიც გასათვალისწინებელია, რომ კანონი წიაღის ჯგუფებად დაყოფის მიხედვით მათი რეგულირების განსხვავებულ წესებს არც ადგენს (გამონაკლისია კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტი, რომლიც გამოყოფს ადგილობრივი მნიშვნელობის წიაღისეულს და ადგენს, რომ „ლიცენზია საჭირო არ არის კერძო მფლობელობაში არსებული მიწის ნაკვეთის ფარგლებში მოსარგებლის მიერ საყოფაცხოვრებო დანიშნულებით ადგილობრივი მნიშვნელობის წიაღისეულის მოპოვებისათვის, მიწისქვეშა ნაგებობების მშენებლობისა და ექსპლუატაციისათვის“), მაგრამ, იმის გათვალისწინებით, რომ არც წიაღის ჯგუფებად განსაზღვრის წესი და არც მათი ნუსხა არ

40 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=34&info_id=0&mod_id=0&new_year=0&limit=0&date=

&new_month=&entrant=2



municipalitetebSi

59

არის დადგენილი, გაურკვეველი რჩება, რომელი სახეობის წიაღი შეიძლება ჩაითვალოს ადგილობრივი მნიშვნელობის მქონედ. წიაღის მართვა ხორციელდება ცენტრალიზებული წესით. „წიაღის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის თანახმად, წიაღით სარგებლობის სფეროში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების მიზნით, საქართველოში მოქმედებს წიაღით სარგებლობის მართვის ერთიანი სახელმწიფო სისტემა. წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო მართვას ახორციელებს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო, მის სისტემაში შემავალი დაწესებულების - საჯარო სამართლის იურიდიული პირის გარემოს ეროვნული სააგენტოს მეშვეობით. წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო მართვა ხორციელდება წიაღით სარგებლობის აღრიცხვის, ლიცენზირების, კონტროლისა და ზედამხედველობის მეშვეობით. წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო მართვის ამოცანას წარმოადგენს წიაღის კომპლექსური და რაციონალური გამოყენება, წიაღისა და გარემოს დაცვა, აგრეთვე, წიაღით სარგებლობის პროცესში წარმოშობილი ურთიერთობების სახელმწიფო რეგულირება, სასარგებლო წიაღისეულის ბაზის შექმნა. ამ მიზნით ხდება: სასარგებლო წიაღისეულის სახეობების მოპოვების დასაშვები ოდენობის დადგენა; სასარგებლო წიაღისეულის ნედლეულის ბაზის განვითარება; ისეთი უბნების განსაზღვრა, რომელთა გამოყენება შესაძლებელია წიაღისეულის მოპოვებისაგან განსხვავებული მიზნებისათვის; წიაღით სარგებლობის ეკონომიკური საფუძვლების განსაზღვრა; წიაღის შესწავლისა და დაცვის, მისი რესურსების კომპლექსურად და რაციონალურად გამოყენების, წიაღით სარგებლობასთან დაკავშირებულ სამუშაოთა უსაფრთხო წარმოების სფეროში სტანდარტებისა და ნორმების დადგენა და მათი შესრულების კონტროლი და ზედამხედველობა. წიაღის შესწავლის სამუშაოები, წიაღისეულის საბადოები, მისი მარაგები და რესურსები, მიწისქვეშა ნაგებობათა მშენებლობა და ექსპლუატაცია, აგრეთვე წიაღის უბნების გამოყენება, რაც არ არის დაკავშირებული წიაღისეულის მოპოვებასთან, ექვემდებარება წიაღის შესახებ ერთიან სახელმწიფო ფონდში აღრიცხვას. სასარგებლო წიაღისეულის შესწავლა ან/და სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება დაიშვება მხოლოდ ლიცენზიის საფუძველზე. ლიცენზია გაიცემა აუქციონის წესით. სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ლიცენზიის გაცემის წესი და პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის 2005 წლის 11 აგვისტოს N136 დადგენილებით41. წიაღით სარგებლობის სახელმწიფო კონტროლს ახორციელებს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება – გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი. წიაღზე, მის მდგომარეობასა და სარგებლობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობისა და კონტროლის ძირითადი მიზანია დაადგინონ, როგორ ასრულებენ წიაღით მოსარგებლენი წიაღის შესახებ კანონმდებლობის მოთხოვნებს. კანონი „წიაღის შესახებ“ ასევე ადგენს წიაღის დაცვის და წიაღისეული საბადოთა დამუშავების ძირითად მოთხოვნებს. ამ მოთხოვნებიდან მნიშვნელოვანია ეკოლოგიური წონასწორობის 41 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/10258



municipalitetebSi

60

შენარჩუნება, სასარგებლო წიაღისეულის საბადოების დაცვა დატბორვისაგან, გაწყლიანებისაგან, დაბინძურებისაგან, ხანძრის, დაშრეტისა და სხვა ფაქტორებისაგან; გაზისა და სხვა ნივთიერებების წიაღში შენახვის, მავნე ნივთიერებებისა და წარმოების ნარჩენების ჩამარხვის, ჩამდინარე წყლების ჩაშვების დროს წიაღზე მავნე ზემოქმედების თავიდან აცილება; გარემოს მდგომარეობაზე წიაღით სარგებლობასთან დაკავშირებული სამუშაოების გავლენის სარწმუნო პროგნოზირებისა და შეფასების უზრუნველყოფა; აუცილებელი ზომების განხორციელება გარემოსა და მოსახლეობის უსაფრთხოების დასაცავად. რაც შეეხება თვითმმართელობის უფლებამოსილებას წიაღთან მიმართებით, კანონმდებლობა ასეთ უფლებამოსილებას არ ითვალისწინებს. ერთადერთი მოქმედი ნორმა „წიაღის შესახებ“ საქართველოს კანონში ადგილობრივ თვითმმართველობასთან მიმართებით არის აკრძალვითი ხასიათის, კერძოდ იმასთან დაკავშირებით, რომ „აკრძალულია ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ნებისმიერი ქმედება, რომელიც მნიშვნელოვნად ზღუდავს კონკურენციას წიაღით სარგებლობის სფეროში“.

§ გაუდაბნოებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა გაუდაბნოებასთან დაკავშირებით საქართველოს კანონმდებლობის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია 1999 წლის 23 ივნისს საქართველოს პარლამენტის მიერ რატიფიცირებული გაეროს კონვენცია „გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ“ 42 . აღნიშნული კონვენციის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, 2001 წლის 15 ივლისს საქართველოს პრეზიდენტის N282 ბრძანებულებით 43 შეიქმნა გაეროს გაუდაბნოებასთან ბრძოლის კონვენციის განხორციელებისათვის მუდმივმოქმედი სახელმწიფო კომისია. სახელმწიფო კომისიის მიერ მომზადდა და 2003 წლის 2 აპრილს საქართველოს პრეზიდენტის N112 ბრძანებულებით დამტკიცდა „გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა“44. გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა პირველი ეროვნული პროგრამის ძირითად მიზნებს წარმოადგენდა:

§ გაუდაბნოების საფრთხის წინაშე მყოფი ტერიტორიების განსაზღვრა და მათი ფართობის დადგენა.

§ გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის უზრუნველყოფა ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენების, ადეკვატური დაგეგმვისა და კონსერვაციული მოქმედების განხორციელების გზით.

§ გაუდაბნოებასთან ბრძოლის საქმეში კომპეტენტური სტრუქტურებისა და ინსტიტუტების მონაწილეობა.

§ გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლისათვის საერთაშორისო თანამშრომლობისა და პარტნიორობის განვითარება.

გაუდაბნოებასთან ბრძოლის ეროვნული პროგრამის შემადგენელი ნაწილები იყო: 42 http://moe.gov.ge/index.php?sec_id=33&lang_id=GEO 43 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1256074 44 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/116998



municipalitetebSi

61

1. გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის ეროვნულ მოქმედებათა გეგმა; 2. გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის ეკონომიკური მექანიზმები; 3. გაუდაბნოების პროცესების ფონზე ბიოლოგიური მრავალფეროვნების

შენარჩუნების ღონისძიებები; 4. მოსახლეობის გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების ღონისძიებები; 5. გაუდაბნოების მონიტორინგის ღონისძიებები; 6. გაუდაბნოების პროცესების ფონზე სოფლის მეურნეობაში განსახორციელებელი

ღონისძიებები; 7. გაუდაბნოების წინააღმდეგ ბრძოლის სფეროში საერთაშორისო და რეგიონული

თანამშრომლობის ღონისძიებები. გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა პირველი ეროვნული პროგრამის ძირითადი ასპექტების მიმოხილვა მოცემულია ასევე კვლევის 3.1-ე ქვეთავის „გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები“ ნაწილში. 2014 წლისთვის შემუშავებული და დამტკიცებული 45 იქნა გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა.

მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა შემუშავებული იქნა 2008 წელს გაუდაბნოების კონვენციის მხარეთა კონფერენციის მიერ მიღებული კონვენციის განხორციელების 2008-2018 წლების სტრატეგიის საფუძველზე. პროგრამის საოპერაციო მიზნები ჩამოყალიბდა კონვენციის ზემოხსენებული 10 წლიანი სტრატეგიის სტრატეგიული და საოპერაციო მიზნების შესაბამისად და ასევე საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამის და საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიის და მოქმედებათა გეგმის სტრუქტურის გათვალისწინებით. ეს მიზნებია:

1. ადვოკატირება, ცნობიერების ამაღლება და განათლება; 2. პოლიტიკა და კანონმდებლობა; 3. ტექნოლოგია და ცოდნა; 4. შესაძლებლობების გაძლიერება; 5. დაფინასება და ტექნოლოგიის გაცვლა.

პროგრამის მიხედვით, გაუდაბნოების/მიწების დეგრადაციის წინააღმდეგ ბრძოლის ასპექტები მოიცავენ, როგორც უშუალოდ გაუდაბნოების/მიწების დეგრადაციის და გვალვის უარყოფითი ზეგავლენის შედეგების შემცირების, ასევე მიწების რესურსების მდგრადი მართვის (მიწათსარგებლობის, მიწათმფლობელობის, წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის, დაცული ტერიტორიების მართვის, სოფლის მეურნეობის, კლიმატის ცვლილების ადაპტაციის ხელშემწყობი პრაქტიკის და სხვა) საკითხებს.

45 საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 29 დეკემბრის №742 დადგენილება „გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა

მეორე ეროვნული პროგრამის დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

62

საქართველოსათვის გაუდაბნოება/მიწის დეგრადაცია არა მარტო ეკოლოგიური, არამედ სოციალური და ეკონომიკური პრობლემაცაა. გადაჭარბებული ძოვება, ტყის ფართობების შემცირება, არამდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა და ტერიტორიების არარაციონა-ლური ათვისება ურბანული განვითარების მიზნით მიწის დეგრადაციის გამომწვევი მთავარი ფაქტორებია. გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის პროცესი გამოწვეულია როგორც ბუნებრივი, ისე ანთროპოგენური ფაქტორების ზემოქმედებით. ბუნებრივი ფაქტორებიდან უმთავრესია: კლიმატური, ჰიდროგეოლოგიური, მორფოდინამიკური, ნიადაგური და სხვა. ბუნებრივ გა-რემოზე ანთროპოგენური ზემოქმედების მხრივ მნიშვნელოვანია სოფლის მეურნეობა, სამთო-მოპოვებითი სამუშაოები, ურბანიზაცია და სხვა. ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად იზრდება არიდული და სემიარიდული ტერიტორიები, სადაც ვითარდება ქარისმიერი და დახრამვითი ეროზიული პროცესები, რასაც თან სდევს ტერიტორიის უმეტეს ნაწილში ბედლენდების წარმოქმნა. ვაკის და მთის ტყეების გაჩეხვის გამო მნიშვნელოვნად გაიზარდა კლიმატის არიდულობა, გააქტიურდა ნიადაგ-მცენარეული საფარის დეგრადაცია და ლანდშაფტის გაუდაბნოება. ნიადაგის ნაყოფიერების შემცირებას იწვევს დამლაშებისა და გაბიცობების პროცესებს. ნიადაგში მიმდინარე დამლაშების პროცესები შესაძლოა დაკავშირებული იქნას მარილშემცველი ქანების გამოფიტვის პროცესებთან, მინერალიზებული გრუნტის წყალთან, ეოლურ პროცესებთან ან რიგ სხვა ფაქტორებთან. ასევე აღსანიშნავია არიდულ სამიწათმოქმედო ზონაში რწყვის ნორმების და წესების დაუცველობაც, რომლის შედეგად ფორმირდება მეორადი დამლაშებული ნიადაგები. ნიადაგის ნაყოფიერება მცირდება ნიადაგის ძლიერი მჟავიანობითაც, რასაც იწვევს ფიზიოლოგიურად მჟავე მარილების შემცველი სასუქების ინტენსიური და არარაციონალური გამოყენება, მჟავე ნალექები და სხვა. გარდა ამისა, ადგილი აქვს ნიადაგის დაბინძურებას სოფლის მეურნეობაში სასუქების (ორ-განული და მინერალური) და შხამქიმიკატების არამდგრადი გამოყენებით, ნიადაგში მძიმე მეტალების მოხვედრით. ასევე ხდება ნიადაგის საყოფაცხოვრებო და სამრეწველო ნარ-ჩენებით დაბინძურება. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო არ იმყოფება უდაბნოების ზონის უშუალო მახლობლობაში, მოსალოდნელი გლობალური დათბობის ფონზე მის აღმოსავლეთ ნაწილში ზოგიერთ რეგიონს (კახეთი, შიდა და ქვემო ქართლი), სისტემატური გვალვიანობის შემთხვევაშ,ი შეიძლება რეალურად შეექმნას ლოკალური გაუდაბნოების საშიშროება. გარდა აღნიშნული რაიონებისა, საქართველოს ტერიტორიაზე შესაძლებელია გაუდაბნოებისადმი მგრძნობიარე კიდევ სხვა ტერიტორიების არსებობა, რომელთა გამოვლენა ასევე მნიშვნელოვანია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის ეფექტური ღონისძიებების ჩატარებისათვის. პროგრამის სტრატეგიული მიდგომები და რეკომენდაციები გაუდაბნოებასთან/მიწების დეგრადაციასთან დაკავშირებული კანონმდებლობისა და პოლიტიკის განმსაზღვრელ



municipalitetebSi

63

დოკუმენტებში გამოვლენილი ხარვეზების აღმოფხვრის თაობაზე მოიცავენ შემდეგ მიმართულებებს:

§ სტრატეგიული მიდგომები და რეკომენდაციები კანონმდებლობის სფეროში გაუდაბნოებასთან/მიწის დეგრადაციასთან და სხვა თანამდევ საკითხებთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ხარვეზები, ძირითადად, დაკავშირებულია იმ გარემოებასთან, რომ ამჟამად აღნიშნულ სფეროში საქართველოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებებით გათვალისწინებული ნორმები არ არის სრულყოფილად ინტეგრირებული შიდასახელმწიფოებრივ საკანონმდებლო ნორმატიულ აქტებში - აღნიშნულ ფუნქციებს ნაწილობრივ კანონქვემდებარე ნორმატიული ან ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტები ასრულებენ. რეალურად, გაუდაბნოებასთან/მიწის დეგრადაციასთან და სხვა თანამდევ საკითხებთან დაკავშირებული სამართლებრივი ნორმები საქართველოს კანონმდებლობაში უმეტესად ასახულია არა კონკრეტული ქცევის წესების დამდგენი ნორმების სახით, არამედ ე.წ. ზოგადი ნორმა-პრინციპების სახით. მიწის რესურსების მდგრად მართვასთან და მდგრადი სოფლის მეურნეობის სფეროში კანონმდებლობის ძირითად ხარვეზს წარმოადგენს აღნიშნულ სფეროში სისტემატიზირებული საკანონმდებლო ნორმატიული აქტის/ების არარსებობა. § საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელების აუცილებლობა საერთაშორისო

ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების მოთხოვნათა გათვალისწინებით საჭიროა მოხდეს ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის წინააღმდეგ ბრძოლის, ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში მოქმედი მრავალმხრივი საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებებით დადგენილი ნორმების იმგვარი ინტეგრირება, რომლებიც ორიენტირებული იქნება გაუდაბნოებასთან/მიწის დეგრადაციასთან და სხვა თანამდევ საკითხებთან დაკავშირებული უარყოფითი ზეგავლენის შემცირების უზრუნველყოფაზე. ამ მიზნით, საჭიროა შესაბამისი ცვლილებები და დამატებები შევიდეს მოქმედ კანონმდებლობაში (საქართველოს კანონებში „გარემოს დაცვის შესახებ“, „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ და სხვ.). § საკანონმდებლო ხარვეზების აღმოფხვრა მიწის რესურსების მდგრადი მართვის

სფეროში საჭიროა მიღებული იქნეს კონსოლიდირებული, ჩარჩო კანონის ტიპის, საკანონმდებლო აქტი მიწის რესურსების მდგრადი მართვის სფეროში, რომელიც მოახდენდა ამ სფეროსთან უშუალოდ დაკავშირებული ნორმების ფართო სპექტრის სისტემატიზაციას (მაგ., მიწის კოდექსი ან კანონი „მიწის შესახებ“). § მიწის რესურსების მდგრადი მართვის, გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის წინააღმდეგ

ბრძოლის, ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის ცვლილების თავიდან აცილების ტერიტორიული დაგეგმარება, დაცვა, მართვა და მისი ინტეგრირება სივრცით-ტერიტორიული განვითარების კანონმდებლობასთან

მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს მიწის რესურსების მდგრადი მართვის, გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის წინააღმდეგ ბრძოლის, ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის ცვლილების თავიდან აცილების კუთხით აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებული



municipalitetebSi

64

ნორმების ინტეგრირება, ერთი მხრივ, დაცული ტერიტორიებისა და სატყეო მეურნეობის, ხოლო მეორე მხრივ არსებულ სივრცით-ტერიტორიული განვითარების კანონმდებლობაში. საქართველოში გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების (მათ შორის, მიწის რესურსების) ტერიტორიულ დაცვას ხანგრძლივი ისტორია აქვს დაცული ტერიტორიების სისტემის განვითარების კუთხით. ამ სისტემის განვითარებამ განსაკუთრებული დინამიზმი უკანასკნელი ათწლეულის პერიოდში შეიძინა და ყოველივე ამის შედეგად ამჟამად საქართველოს დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით 7%-ს შეადგენს. დაცულ ტერიტორიებში მოქცეულია საქართველოს ტყეების საერთო ფართობის 8%-ზე მეტი. დაცული ტერიტორიების მე-6 კატეგორიიის - მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიების შექმნას საქართველოში ადრეულ ეტაპებზე არ ექცეოდა სათანადო ყურადღება. მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიების არარსებობის (ან ამ კატეგორიის მხოლოდ დეკლარირებული სახით არსებობის) გამო რიგ დაცულ ტერიტორიებს პრობლემები ექმნებათ; იგივე ითქმის ადგილობრივ მოსახლეობაზე – მათთვისაც პრობლემატურია უშუალო მოსაზღვრეობა იმ ტერიტორიებთან, სადაც იკრძალება ან იზღუდება გარკვეული ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა. იმისათვის, რომ ასეთმა ტერიტორიამ შეასრულოს ზემოთ ხსენებული უმთავრესი ფუნქციები, იგი თავად უნდა ფუნქციონირებდეს მდგრადად, მისმა ბუნებრივმა ეკოსისტემებმა უნდა შეინარჩუნოს მდგრადი სტრუქტურა, ხოლო სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების გამოყენება უნდა წარმოებდეს ეკოლოგიური უსაფრთხოების ნორმების დაცვით. ყოველივე ამისათვის საჭიროა, რომ აქ, ერთი მხრივ, დაინერგოს რესურსების (მათ შორის, მიწის) მდგრადი გამოყენების მეთოდები, ხოლო, მეორე მხრივ, განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს ადგილობრივ მოსახლეობაზე ორიენტირებულ მდგრადი განვითარებისა და ალტერნატიული შემოსავლების ზრდასთან დაკავშირებულ საქმიანობას. მთლიანობაში, მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიები ქმნის ფართო შესაძლებლობებს ტურიზმის (კერძოდ აგროტურიზმისა და ეკოტურიზმის) წარმატებული განვითარებისთვის. ზემოთ თქმულის გათვალისწინებით, საჭიროა ცვლილებები და დამატებები იქნეს შეტანილი, ერთი მხრივ, დაცული ტერიტორიებისა და ტყის ფონდის მიწების მარეგულირებელ კანონმდებლობაში, ხოლო მეორე მხრივ, „სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ“ საქართველოს კანონში. § სტრატეგიული მიდგომები და რეკომენდაციები პოლიტიკის სფეროში ვინაიდან პოლიტიკის განმსაზღვრელ ეროვნულ თუ რეგიონულ დოკუმენტებს გააჩნიათ სუსტი კავშირი მიწის რესურსების მდგრადი მართვის, გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის წინააღმდეგ ბრძოლის, ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის ცვლილების თავიდან აცილების საკითხებთან, საჭიროა შემუშავებული იქნეს პოლიტიკის განმსაზღვრელი კომპლექსური ხასიათის დოკუმენტები (მიზნობრივი და თემატური პროგრამები, მოქმედებათა გეგმები და სხვ.) დაკავშირებული საკითხების ინტეგრირებისა და დარგთაშორისი მიდგომების გამოყენების უზრუნველსაყოფად საჭიროა შემუშავებულ იქნეს მიწის რესურსების მდგრადი მართვის,



municipalitetebSi

65

გაუდაბნოების/მიწის დეგრადაციის წინააღმდეგ ბრძოლის, ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის ცვლილების თავიდან აცილების დაგეგმარების სახელმძღვანელო (მეთოდური მითითებები), რომელშიც გაშუქებული უნდა იყოს დაგეგმარებისთვის აუცილებელი ყველა ძირითადი ელემენტი. § სტრატეგიული მიდგომები და რეკომენდაციები დარგთაშორისი მიდგომისა და

კოორდინაციის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სფეროში დარგთაშორისი მიდგომის ეფექტური დანერგვისთვის საჭიროა სამართლებრივ დონეზე ნათლად გამოიკვეთოს უწყებების საკოორდინაციო ფუნქციები. წინამდებარე კვლევის მიზნებიდან გამომდინარე, საყურადღებოა გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამის კანონმდებლობისა და პოლიტიკის განმსაზღვრელ დოკუმენტებში გამოვლენილი ხარვეზების აღმოფხვრის თაობაზე მიმართული სტრატეგიული მიდგომებისა და რეკომენდაციების ის ნაწილი, რომელიც უშუალოდ ეხება ურთიერთგადამკვეთ საკითხებს - მიწის რესურსებით მდგრად სარგებლობას, მიწების დეგრადაციას, კლიმატის ცვლილებას, სივრცით განვითარებას და ადგილობრივ მოსახლეობაზე ორიენტირებული მდგრადი განვითარებისა და ალტერნატიული შემოსავლების ზრდასთან დაკავშირებულ საქმიანობას.

§ ბუნებრივი კატასტროფები საქართველოში ბუნებრივი და ანთროპოგენური კატასტროფების პროგნოზირების, მათი შედეგების შერბილებისა და მოსახლეობის ეკოლოგიური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის სფეროში ერთიანი ორგანიზაციული და სამეცნიერო-ტექნოლოგიური პოლიტიკის განხორციელების, სტიქიურ უბედურებათა (მიწისძვრა, წყალდიდობა, ღვარცოფი, მეწყერი, ზვავი და სხვ.) რისკის შეფასებისა და მათთვის მზადყოფნის, მოსახლეობისა და სასიცოცხლო ობიექტების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ღონისძიებების განხორციელების და საერთაშორისო გამოცდილების საქართველოში გამოყენების, მოსახლეობაში ბუნებრივი და ანთროპოგენური კატასტროფების შესახებ განმარტებითი მუშაობისა და ეკოლოგიური აუდიტის ორგანიზაციის მიზნით, ჯერ კიდევ 1997 წლის 10 მარტს მიღებული იქნა საქართველოს პრეზიდენტის N134 ბრძანებულება 46 „საქართველოში ბუნებრივი და ანთროპოგენური კატასტროფების პროგნოზირების, მათი შედეგების შერბილებისა და მოსახლეობის ეკოლოგიური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის სახელმწიფო საკოორდინაციო სამსახურის შექმნის შესახებ“47, რომლის საფუძველზეც გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან შეიქმნა ბუნებრივი და ანთროპოგენური კატასტროფების პროგნოზირების, მათი შედეგების შერბილებისა და მოსახლეობის ეკოლოგიური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის სახელმწიფო საკოორდინაციო სამსახური. დღეისათვის ბუნებრივი კატასტროფების დროს წარმოშობილი ურთიერთობების სამართლებრივი რეგულირების თვალსაზრისით, ძირითად საკანონმდებლო აქტს

46 ეს ბრძანებულება გაუქმებული იქნა საქართველოს პრეზიდენტის 2006 წლის 6 ოქტომბრის N592 ბრძანებულებით. 47 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1284964



municipalitetebSi

66

წარმოადგენს საქართველოს კანონი „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ 48 . კანონი მიღებული იქნა 2014 წლის 29 მაისს. „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ კანონის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია სამოქალაქო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის სამართლებრივი რეგულირება და საგანგებო სიტუაციის დროს მოსახლეობის სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და ქონების, აგრეთვე სახელმწიფო, მუნიციპალიტეტის, ფიზიკური და იურიდიული პირების ქონების და გარემოს დაცვა. კანონის თანახმად, საგანგებო სიტუაცია არის ცალკეულ ტერიტორიებზე ან ორგანიზაციებში ისეთი კრიზისული ვითარება, რომელიც ხასიათდება მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრების ნორმალური პირობების დარღვევით, გამოწვეულია კატასტროფით, მასშტაბური სამრეწველო ავარიით, ხანძრით, სტიქიური უბედურებით, ეპიდემიით, ეპიზოოტიით, ეპიფიტოტიით ან საბრძოლო საშუალებების გამოყენებით და რომელიც საფრთხეს უქმნის ან/და შეიძლება საფრთხე შეუქმნას მოსახლეობის სიცოცხლეს ან/და ჯანმრთელობას, იწვევს ან შეიძლება გამოიწვიოს მსხვერპლი, ადამიანთა დაშავება ან/და მნიშვნელოვანი მატერიალური ზიანი. კანონი ითვალისწინებს ერთიანი სისტემის ჩამოყალიბებას, რომელიც მოიცავს აღმასრულებელ ხელისუფლებას და მის მმართველობის სფეროში შემავალ სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებებს, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს, ავტონომიური რესპუბლიკების, სამხარეო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს და სამოქალაქო უსაფრთხოების სფეროში მომუშავე ორგანიზაციებს. ერთიანი სისტემის შექმნის მიზანია საგანგებო სიტუაციის პრევენცია და მისთვის მზადყოფნა, საგანგებო სიტუაციის წარმოქმნის შემთხვევაში მასზე რეაგირება და აღდგენითი სამუშაოების ჩატარება, მოსახლეობის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, ეკონომიკის ობიექტებისა და გარემოს დაცვა და მატერიალური ზიანის შემცირება. ერთიანი სისტემა მოიცავს საგანგებო სიტუაციის მართვას პოლიტიკურ, ოპერაციულ და ტაქტიკურ დონეებზე და უზრუნველყოფს საგანგებო სიტუაციის მართვის უწყვეტი პროცესის ძირითადი ფაზების (საგანგებო სიტუაციის პრევენცია, საგანგებო სიტუაციისათვის მზადყოფნა, საგანგებო სიტუაციაზე რეაგირება და აღდგენითი სამუშაოების ჩატარება) დროს შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელებას, რეაგირების ძალების საქმიანობის ორგანიზებას, მათ მართვას და მატერიალური რესურსების შექმნას. კანონის მიღებით გაერთიანდა მანამდე მოქმედი საქართველოს კანონები „სახანძრო უსაფრთხოების შესახებ“ (2005 წ.) და „ბუნებრივი და ტექნოგენური ხასიათის საგანგებო სიტუაციებისაგან მოსახლეობისა და ტერიტორიის დაცვის შესახებ“ (2007 წ.). თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ კანონი უპირატესობას ანიჭებს და კანონის უდიდესი ნაწილი ეძღვნება ხანძარსაწინააღმდეგო წესებსა და ღონისძიებებს და მის ტექსტში ნაკლებადაა მოცემული ბუნებრივი და ტექნოგენური ხასიათის საგანგებო სიტიუაციების მარეგულირებელი ნორმები. არ არის ასევე სათანადოდ ასახული ბუნებრივი კატასტროფების, რისკების მართვისა და პრევენციის საკითხები. ამ საკითხების დეტალური რეგულირება არ არის გათვალისწინებული იმ კანონქვემდებარე აქტების ჩამონათვალითაც, რომლებიც კანონის აღსრულების მიზნით უნდა იქნეს მიღებული მთავრობისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოთა მიერ 2015-2016 წლების განმავლობაში.

48 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2363013



municipalitetebSi

67

§ ბიომრავალფეროვნება ბიომრავალფეროვნება საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით (საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“) განმარტებულია, როგორც „გარეული ცხოველებისა და ველური მცენარეების მრავალსახეობა, ხმელეთის, ზღვისა და წყლის ეკოსისტემები და ეკოლოგიური კომპლექსები, რომლებიც მოიცავს მრავალფეროვნებას სახეობის ფარგლებში, სახეობათა შორის და ეკოსისტემებში“. ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და გამოყენების სამართლებრივი საკითხები (მათი კომპლექსური შინაარსიდან გამომდინარე) შესაბამისი თემატური მიმართულებების მიხედვით ასახულია საქართველოს კანონებში „გარემოს დაცვის შესახებ“, „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“, „საქართველოს „წითელი ნუსხისა“ და „წითელი წიგნის“ შესახებ“, „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“, „ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების შესახებ“, საქართველოს ტყის კოდექსში და სხვ. დღეისათვის, გარდა ბიოლოგური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციისა (CBD), საქართველო წარმოადგენს ბიომრავალფეროვნებასთან დაკავშირებულ ისეთი მრავალმხრივი საერთაშორისო შეთანხმებების მხარეს, როგორებიც არის: ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კონვენციის ბიოუსაფრთხოების კარტახენის ოქმი49, ველური ცხოველების მიგრირებადი სახეობების დაცვის შესახებ კონვენცია (ბონის კონვენცია)50, „აფრიკა-ევრაზიის მიგრირებადი წყლის ფრინველების დაცვის შესახებ” შეთანხმება51, „შავი ზღვის, ხმელთაშუა ზღვისა და მიმდებარე ატლანტის ოკეანის მცირე ვეშაპისებრთა დაცვის შესახებ” შეთანხმება52, „ევროპაში ღამურების დაცვის შესახებ” შეთანხმება 53 , კონვენცია გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ველური ფლორისა და ფაუნის სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ (CITES) 54 , კონვენცია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი, განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიების შესახებ (RAMSAR - რამსარის კონვენცია) 55 , ევროპის ველური ბუნებისა და ბუნებრივი ჰაბიტატების დაცვის კონვენცია (ბერნის კონვენცია)56 და ევროპის ლანდშაფტების კონვენცია57. ბიოლოგური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის (CBD) მოთხოვნებიდან გამომდინარე, საქართველოს მთავრობის 2005 წლის 19 თებერვლის №27 დადგენილებით დამტკიცდა

49 იხ. საქართველოს პარლამენტის 2008 წლის 26 სექტემბერის N305-II-ს დადგენილება „ბიოლოგიური მრავალფეროვნების

კონვენციის ბიოუსაფრთხოების კარტახენის ოქმთან“ საქართველოს შეერთების თაობაზე“. 50 კონვენციას საქართველო შეუერთდა „ველური ცხოველების მიგრირებადი სახეობების დაცვის შესახებ” კონვენციასთან

შეერ-თების თაობაზე” საქართველოს პარლამენტის 2000 წლის 11 თებერვლის დადგენილებით (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, III, 2000 წ., №12, მუხ. 110).

51 რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 2001 წლის 2 მარტის დადგენილებით (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, III, 2001 წ., N21, მუხ. 185).

52 რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 2001 წლის 2 მარტის დადგენილებით (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, III, 2001 წ., N21, მუხ. 186).

53 რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 2001 წლის 21 დეკემბრის დადგენილებით (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, III, 2002 წ., №3, მუხ. 24).

54 საქართველოში ძალაშია 1996 წლის 12 დეკემბრიდან. 55 იხ. საქართველოს პარლამენტის 1996 წლის 30 აპრილის დადგენილება კონვენციასთან შეერთების თაობაზე. 56 იხ. საქართველოს პარლამენტის 2008 წლის 30 დეკემბრის დადგენილება „ევროპის ველური ბუნებისა და ბუნებრივი

ჰაბიტატების დაცვის კონვენციასთან“ შეერთების შესახებ”. 57 იხ. საქართველოს პრეზიდენტის 2010 წლის 9 ივნისის №395 ბრძანებულება ,,ევროპის ლანდშაფტების კონვენციის”

დამტკიცებისა და ძალაში შესვლის შესახებ”.



municipalitetebSi

68

„საქართველოს ბიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა“ 58 . ეს დოკუმენტი განსაზღვრავდა ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და მდგრადი გამოყენების 10-წლიან სტრატეგიასა და კონკრეტული ქმედებების 5-წლიან გეგმას. პირველი 5-წლიანი პერიოდის გასვლის შემდეგ, ნაგულისხმევი იყო მოქმედებათა გეგმის განახლება შემდგომი ხუთი წლისთვის, მიღწეული შედეგებისა და კონკრეტული სიტუაციის გათვალისწინებით. 2005 წელს მიღებული ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა, ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის, პრობლემებისა და მასზე მოქმედი საფრთხეების მიხედვით, გამოყოფდა შემდეგ ძირითად მიმართულებებს: დაცული ტერიტორიები; სახეობები და ჰაბიტატები; აგრობიომრავალფეროვნება; ნადირობა და მეთევზეობა; ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი; ბიოუსაფრთხოება; გარემოსდაცვითი განათლება, საზოგადოებრივი ცნობიერება და საზოგადოების მონაწილეობა; ფინანსურ-ეკონომიკური პროგრამა; მდგრადი სატყეო მეურნეობა; და საკანონმდებლო ასპექტები. ზემოთ ჩამოთვლილი მიმართულებების შესაბამისად დასახული იყო სტრატეგიული მიზნები და ამოცანები, რომელთა შესრულებაც განსაზღვრული იყო მოქმედებათა გეგმაში გაწერილი 140 ქმედების სახით. სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის შესრულების თვალსაზრისით მიღწეულ შედეგებს შორის აღსანიშნავია: დაცული ტერიტორიების სისტემის განვითარება; საერთაშორისო კრიტერიუმებსა და კატეგორიებზე დაფუძნებული წითელი ნუსხის დამტკიცება; ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სისტემის ინიცირება; ფლორის ზოგიერთი გადაშენების პირას მისული და ენდემური სახეობისა და მარცვლეული ჯიშის ex-situ და on-farm კონსერვაცია; ბიოლოგიური რესურსების მართვის ინსტიტუციური გარემოს გაუმჯობესება და ბიომრავალფეროვნების რესურს-ცენტრის ინიცირება. ამასთან, სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმით დასახული საქმიანობების გარკვეული ნაწილი არ განხორციელებულა. ეს განსაკუთრებით ეხება შესაბამისი მარეგულირებელი ბაზის შექმნას, რომლის მიხედვითაც გათვალისწინებული იყო „მცენარეული საფარის შესახებ“, „აგრობიომრავალფეროვნების დაცვის შესახებ“, „ეკოლოგიური დაზღვევის შესახებ“, „ბუნებისდაცვითი აუდიტის შესახებ“ და „ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის შესახებ“ კანონპროექტების მომზადება და მიღება. არც ერთი ზემოხსენებული კანონპროექტი შემუშავებული და მიღებული არ ყოფილა. 2014 წლის 8 მაისს საქართველოს მთავრობის N343 დადგენილებით დამტკიცდა ახალი „2014-2020 წლების საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა“59. ახალი სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა მოიცავს საქართველოს ბიომრავალფეროვნების მიმოხილვას, ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნების სამომავლო ხედვასა და ეროვნულ მიზნებს, რასაც მოსდევს სიტუაციის ანალიზი შემდეგი თემატური მიმართულებების მიხედვით:

§ სახეობები და ჰაბიტატები; § დაცული ტერიტორიები;




municipalitetebSi

69

§ ტყის ეკოსისტემები; § აგრარული ბიომრავალფეროვნება და ბუნებრივი სათიბ-საძოვრები; § შიდა წყლის ეკოსისტემები; § შავი ზღვა; § მმართველობა და ურთიერთგადამკვეთი (გამჭოლი) საკითხები; § საზოგადოების ცნობიერება, განათლება და კომუნიკაცია.

თემატური ანალიზის შემდეგ, წარმოდგენილია სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა, რომლებიც მოიცავენ გლობალური ხუთი სტრატეგიული მიზნის60 ქვეშ გაერთიანებულ ეროვნულ მიზნებს, მიზნის შესრულების ინდიკატორებს, ამოცანებს და შესრულების აუცილებელი წინაპირობებს. თითოეული ქმედებისთვის მითითებულია განხორციელების ვადები და განმახორციელებელი უწყებები და ორგანიზაციები. სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა განიხილავს კლიმატის ცვლილების საფრთხეებსაც, რომლებიც ემუქრება ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას. საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფასთან დაკავშირებით სტრატეგია მიუთითებს, რომ არაადეკვატურია და ზოგ შემთხვევაში გაუმართლებელია არსებული საკანონმდებლო ნორმები ბიოლოგიური რესურსების გამოყენების რეგულირების სფეროში; მთლიანობაში, დასახვეწია ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის საკანონმდებლო ბაზა; საჭიროა, საქართველოს შესაბამისი კანონმდებლობის ეტაპობრივი ჰარმონიზება ევროკავშირის შესაბამის კანონმდებლობასთან - განსაკუთრებით, „ფრინველთა კონსერვაციის შესახებ“ დირექტივასა (№2009/147/EC) და „ბუნებრივი ჰაბიტატებისა და ველური ფაუნისა და ფლორის კონსერვაციის შესახებ“ დირექტივასთან (№92/43/EC). აღსანიშნავია, რომ ამ დირექტივებით განსაზღვრულ მოთხოვნათა ნაწილის შესრულების ვალდებულება გათვალისწინებულია ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებითაც. სტრატეგიის მიხედვით, საქართველოს კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს აგრარული ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელობასა და მისი დაცვისა და შენარჩუნების (კონსერვაციის) მექანიზმებს; გარემოს დაცვის შესახებ კანონმდებლობაში აგრარული ბიომრავალფეროვნება ნახსენები საერთოდ არ არის. სტრატეგია მიზანშეწონილად მიიჩნევს აღნიშნული საკანონმდებლო ხარვეზის აღმოფხვრას (კანონმდებლობის შემუშავებას და მიღებას აგრარული ბიო-მრავალფეროვნების სტატუსის განსაზღვრის, ინვენტარიზაციის, ბიომეკობრეობისაგან დაცვის, სათესლე/სანერგე მასალის წარმოების მექანიზმების შექმნისათვის) და ამავე დროს, საკანონმდებლო ცვლილებების მომზადებას, რათა მოხდეს ბიომრავალფეროვნების საკითხებთან დაკავშირებული მრავალმხრივი ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული ნორმების სრულყოფილად ინტეგრირება ეროვნულ კანონმდებლობაში. აღნიშნული მიზნით, სტრატეგიის სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულია უახლოეს პერიოდში მოხდეს მარეგულირებელი ბაზის სრულყოფა ბიომრავალფროვნების სფეროში საქართველოს ორმხრივი და მრავალმხრივი ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულ

60 გლობალური სტრატეგიული მიზნები წარმოადგენს 2010 წელს ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის (CBD)

მხარეთა კონფერენციაზე მიღებული „ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიული გეგმა - 2011-2020“-ში გლობალური მასშტაბით დასახულ სტრატეგიულ მიზნებს, რომლებიც, თავის მხრივ, ეფუძნება 2050 წლამდე გათვლილ სამომავლო ხედვას, რომელიც გულისხმობს „მსოფლიოს, სადაც ადამიანი ბუნებასთან სრულ ჰარმონიაში ცხოვრობს“.



municipalitetebSi

70

ვალდებულებათა ეროვნულ კანონმდებლობაში ინტეგრირებისთვის; ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და გამოყენების სფეროში ფუნქციებისა და კომპეტენციების ნათლად ჩამოყალიბებისთვის და გამიჯვნისათვის ეროვნულ, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე. ასევე, დაგეგმილია 2020 წლამდე საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელება, რათა გარემოზე ზემოქმედების შეფასებას დაექვემდებაროს ინფრასტრუქტურის განვითარების პროექტები, ან ნებისმიერი სხვა საქმიანობა, რომელსაც შეუძლია მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს ბიომრავალფეროვნებას, ეკოსისტემებს და დაცულ ტერიტორიებს. სტრატეგიაში განსაკუთრებით ყურადსაღებია ბიომრავალფეროვნების დაცვის კუთხით თვითმმართველობების როლის განსაზღვრისა და მათი უფლებამოსილებების გაზრდის საკითხი. სტრატეგია მიუთითებს იმაზე, რომ ბიომრავალფეროვნებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღება ძალიან ხშირად ადგილობრივ დონეზე ხდება და არასწორი გადაწყვეტილებების უარყოფითი შედეგებიც ყველაზე მწვავედ სწორედ ადგილობრივ დონეზე ვლინდება. ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით ხაზის უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ კანონმდებლობაში ადგილობრივი ორგანოების კომპეტენციები ბიომრავალფეროვნების კუთხით არ არის ნათლად განსაზღვრული. გარდა ამისა, 2012-2016 წლებისათვის შედგენილი საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამის მიხედვით, ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლების ორგანოებს შორის ვერტიკალური კოორდინაციის პოლიტიკა არ არის ძლიერი, არ არის შექმნილი მექანიზმები მთავრობის სხვადასხვა დონეებს შორის ეფექტიანი თანამშრომლობისთვის და, შესაბამისად, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში (მათ შორის, ბიომრავალფეროვნების სფეროში) ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლებების კომპეტენციებიც არ არის ნათლად ჩამოყალიბებული და ერთმანეთისგან გამიჯნული. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია სათანადო პოლიტიკის შემუშავება, რათა ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებს მეტი უფლებამოსილება გადაეცეს და გაიზარდოს მათი შესაძლებლობები ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციისა და გამოყენების სფეროში. § აგრობიომრავალფეროვნება წინამდებარე კვლევის თემატიკის ჭრილში განსაკუთრებით საყურადღებოა ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის (CBD) მიმართება აგრობიომრავალფეროვნების საკითხთან. კონვენციის მიხედვით აგრობიომრავალფეროვნება ზოგად ტერმინს (ცნებას) წარმოადგენს და იგი მოიცავს ბიომრავალფეროვნების ყველა იმ კომპონენტს, რომლებიც სასურსათო პროდუქციასა და სოფლის მეურნეობასთან არიან დაკავშირებული და აგრეთვე, იმ კომპონენტებს, რომლებიც აგროეკოსისტემების შემადგენელ ნაწილებს განეკუთვნებიან - კერძოდ, ცხოველთა, მცენარეთა და მიკროორგანიოზმების მრავალფეროვნებას და მათ სახეცვლილებებს გენეტიკურ, სახეობათა და ეკოსისტემურ დონეებზე - რაც, თავის მხრივ, აუცილებელია აგროეკოსისტემების უმნიშვნელოვანესი ფუნქციების, სტრუქტურისა და პროცესების შენარჩუნებისთვის. კონვენციის შესაბამისად, აგრობიომრავალფეროვნების ძირითად ელემენტებს წარმოადგენენ:



municipalitetebSi

71

§ სურსათისა და სოფლის მეურნეობის წარმოებისთვის აუცილებელი ცხოველური, მცენარეული, მიკრობული და ა.შ. წარმოშობის გენეტიკური რესურსები;

§ ეკოლოგიურ ფუნქციების მატარებელი აგრობიომრავალფეროვნების კომპონენტები;

§ აბიოტური ფაქტორები; § სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურული ასპექტები.

2000 წელს კონვენციის მხარეთა მე-5 შეხვედრაზე მიღებული იქნა მრავალწლიან პერიოდზე გათვლილი სპეციალური (თემატური) სამუშაო პროგრამა აგრობიომრავალფეროვნების სფეროში, რომელიც, სხვა საკითხებთან ერთად, ითვალისწინებდა ეროვნულ დონეზე შემდეგი ქმედებების განხორციელებას:

§ აგრობიომრავალფეროვნების ისეთი კომპონენტების შეფასებას, როგორებიც არის მცენარეთა და ცხოველთა გენეტიკური რესურსები;

§ სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკისა და ბიომრავალფეროვნების იმ კომპენენტების კონსერვაციისა და მდგრად გამოყენებას შორის ურთიერთდამოკიდებულების შეფასებას, როგორებიც არის, მაგალითად, ეკოსისტემები, ჰაბიტატები და სახეობები;

§ ფერმერთა და ადგილობრივი თემების ცოდნის, ინოვაციებისა და პრაქტიკის (წეს-ჩვეულებების) შეფასებას, რომლებიც ხელს უწყობენ აგრობიომრავალფეროვნებისა და აგროსისტემური მომსახურებების შენარჩუნებას საკვების წარმოებისა და სასურსათო უსაფრთხოებისათვის;

§ აგრობიომრავალფეროვნების ზოგადი დეგრადაციის, სტატუს ქვოს ან აღდგენის მონიტორინგის წარმოებას;

§ მართვის პრაქტიკის, ტექნოლოგიებისა და პოლიტიკის დანერგვას, რომლებიც ხელს უწყობენ დადებით და ამცირებენ უარყოფით ზეგავლენას აგრობიომრავალფეროვნებაზე, აუმჯობესებენ პროდუქტიულობას და მდგრადი არსებობის შესაძლებლობას;

§ ფერმერთა და ადგილობრივი მოსახლეობის, მათი ორგანიზაციებისა და სხვა დაინტერესებული ჯგუფების შესაძლებლობების გაუმჯობესებას, აგრობიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვისთვის, მდგრადი გამოყენებისა და მართვის სტრატეგიებისა და მეთოდოლოგიების შემუშავებისათვის.

§ პოლიტიკური გარემოს გაუმჯობესებას, მათ შორის სარგებლის განაწილებისა და წახალისების ღონისძიებების დანერგვას, რაც ხელს შეუწყობდა აგრობიო-მრავალფეროვნების ლოკალურ დონეზე მართვას.

§ აგრობიომრავალფეროვნების დაცვის სტრატეგიებისა და გეგმების ასახვას/ინტეგრირებას სექტორულ და ინტერსექტორალურ გეგმებსა და პროგრამებში.

§ ინსტიტუციური ჩარჩოს, პოლიტიკისა (კანონმდებლობის) და გეგმარებითი მექანიზმების დანერგვას აგრობიომრავალფეროვნების ჩართვისათვის სასოფლო-სამეურნეო სტრატეგიებში და სამოქმედო გეგმებში და მათ ინტეგრირებას ბიომრავალფეროვნების უფრო ფართო სტრატეგიებსა და სამოქმედო გეგმებში.



municipalitetebSi

72

§ ქვეყანაში წარმოშობის ცენტრების არსებობის შემთხვევაში, ქვეყნის მიერ იმგვარი ქმედებების ხელშეწყობას, რომლებიც მიმართული იქნებოდა საკვებისა და სოფლის მეურნეობისათვის გენეტიკური რესურსების მრავალფეროვნების on-farm, in-situ და ex-situ კონსერვაციის, აგრეთვე მათი ველური წინაპრების დაცვისა და მდგრადი გამოყენების უზრუნველსაყოფად.

§ იმგვარი ქმედებების განხორციელებას, რომლებიც მიმართული იქნებოდა დამტვერავების კონსერვაციისა და მდგრადი გამოყენების საერთაშორისო ინიციატივის მოქმედებათა გეგმის დასანერგად.

ზემოაღნიშნული ქმედებებიდან დღეისთვის შესრულებულია, ძირითადად, აგრობიო-მრავალფეროვნების კომპონენტების შეფასებასთან და, ნაწილობრივ, გენეტიკური მასალის შეგროვებასთან დაკავშირებული ქმედებები. თუმცა, აღნიშნული ღონისძიებების განხორციელება მთლიანად დამოკიდებული იყო (და სავარაუდოდ,,უახლოეს მომავალშიც დამოკიდებული იქნება) დონორი ორგანიზაციების მხრიდან აღმოჩენილ ტექნიკურ და ფინანსურ დახმარებაზე და მათი განხორციელება დაკავშირებული არ ყოფილა ქვეყნის შიდა რესურსების მობილიზაციაზე და/ან ეროვნულ ან ადგილობრივ დონეზე მართვისა და განხორციელების მექანიზმების არსებობაზე.

§ კლიმატის ცვლილება

შენიშვნა: კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს კანონმდებლობის ზოგადი ასპექტების მიმოხილვა მოყვანილია ასევე კვლევის 3.1-ე ქვეთავის „კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს კანონმდებლობა“ ნაწილში. იხ. ასევე კვლევის 3.3-ე ქვეთავში - საქართველოს საადაპტაციო სტრატეგია და კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი პოლიტიკა, სტრატეგია და ღონისძიებები : საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015) .

კლიმატის ცვლილების საკანონმდებლო ბაზის საფუძველს ქმნის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ჩარჩო კონვენცია კლიმატის ცვლილების შესახებ და გაერთიანებული ერების კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს ოქმი, ასევე კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ, ვენის კონვენცია ოზონის შრის დაცვის შესახებ და ამავე კონვენციის მონრეალის ოქმი, ასევე კონვენცია ატმოსფერული ჰაერის ტრანსსასაზღვრო დაბინძურების შესახებ. როგორც უკვე ზემოთ იყო აღნიშნული61 , შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტებიდან უმთავრესი საკანონმდებლო აქტები, რომლებიც ეხება კლიმატის ცვლილების საკითხებს, არის საქართველოს კანონები „გარემოს დაცვის შესახებ“ და „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“.

61 იხ. კვლევის 3.1-ე ქვეთავის ნაწილი - „კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საქართველოს კანონმდებლობა“.



municipalitetebSi

73

„გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 51-ე მუხლი უშუალოდ ეხება კლიმატის დაცვას გლობალური ცვლილებებისაგან. კლიმატის ცვლილების საკითხს ეხება ამავე კანონის 52-ე მუხლიც, რომელიც მიმართულია ოზონის შრის დაცვის მიზნით გასატარებელ ღონისძიებებზე. კლიმატის ცვლილებებთან გარკვეულ კავშირშია ასევე კანონის 53-ე (ბიომრავალფეროვნების დაცვა) და 54-ე (შავი ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვა) მუხლებიც. თუმცა, თავისი არსით „გარემოს დაცვის შესახებ“ კანონი წარმოადგენს ე.წ. „ჩარჩო კანონს“, რომელიც განსაზღვრავს არა რეგულირების კონკრეტულ სამართლებრივ მექანიზმებს, არამედ მიუთითებს ამ მექანიზმების შექმნის საჭიროებაზე. შესაბამისად, ამ კანონით დადგენილი დებულებების აღსრულება, ძირითადად, დაკავშირებულია სხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტების მიღებასთან. ერთ-ერთი პირველი კანონქვემდებარე აქტი, რომელიც მიღებული იქნა კლიმატის ცვლილების შესახებ გაეროს ჩარჩო კონვენციიდან გამომდინარე, იყო საქართველოს პრეზიდენტის 1996 წლის 23 სექტემბრის N630 ბრძანებულება „კლიმატის ცვლილების ეროვნული პროგრამის, კლიმატის ცვლილების პრობლემათა სახელმწიფო კომისიის, მისი დებულებისა და სამუშაო გეგმის დამტკიცების შესახებ“62. ამ ბრძანებულებით შეიქმნა კლიმატური ცვლილებების პრობლემათა სახელმწიფო კომისია. ამავე ბრძანებულებით დამტკიცდა კომისიის დებულება, რომლის მიხედვით, კომისიის ამოცანებად განისაზღვრა:

§ კლიმატის ცვლილების შესახებ გაეროს ჩარჩო კონვენციიდან გამომდინარე ქვეყნის მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების უზრუნველსაყოფად სამინისტროების, ორგანიზაციებისა და უწყებების კოორდინაცია;

§ კლიმატის სისტემაზე საშიში ანთროპოგენური ზემოქმედების თავიდან ასაცილებლად ატმოსფეროში გაზების კონცენტრაციის სტაბილიზაციისათვის ღონისძიებათა დაგეგმვა და განხორციელება;

§ კლიმატის ცვლილების პრობლემებთან დაკავშირებით საერთაშორისო თანამშრომლობის ორგანიზაცია და კოორდინაცია.

ბრძანებულებით ასევე დამტკიცებული იქნა „კლიმატის ცვლილებების ეროვნული პროგრამა“. პროგრამით გათვალისწინებულ სამუშაოთა შესრულება დაევალა სახელმწიფო კომისიას. ეროვნული პროგრამა მოიცავდა 1996-2000 წწ. პერიოდს. საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წ. 25 აგვისტოს N720 ბრძანებულებით, ზემოაღნიშნული ბრძანებულება, შესაბამისად, სახელმწიფო კომისია და ეროვნული გეგმა ძალადაკარგულად იქნა გამოცხადებული ისე, რომ სანაცვლო დოკუმენტი არ მიღებულა. კლიმატის ცვლილებების პრობლემებთან დაკავშირებულია საქართველოს პრეზიდენტის 1997 წლის 15 სექტემბრის N520 ბრძანებულება „საქართველოში განახლებადი ენერგიების განვითარების სახელმწიფო პროგრამის შემუშავების ღონისძიებათა შესახებ“. ამ ბრძანებულებით შეიქმნა სახელმწიფო კომისია განახლებადი ენერგიების განვითარების




municipalitetebSi

74

სახელმწიფო პროგრამის შესამუშავებლად. კომისიას დაევალა მოემზადებინა და 2 თვის ვადაში მთავრობის სხდომაზე დასამტკიცებლად წარმოედგინა განახლებადი ენერგიების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა. ეს ბრძანებულება შეიცვალა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 3 ივნისის N349 ბრძანებულებით „გაეროსა და იუნესკოს მდგრადი განვითარების პროგრამის მოთხოვნათა შესაბამისად, ენერგეტიკის განახლებადი წყაროების ფართოდ გამოყენების ღონისძიებათა შესახებ“63. ამ ბრძანებულებით, შეიქმნა განახლებადი ენერგიების ხელშემწყობი სახელმწიფო კომისია და ასევე შეიქმნა გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის ეროვნული სააგენტო, რომლის დირექტორის მოვალეობათა შესრულება დაევალა გაეროს კლიმატის ჩარჩო კონვენციის პასუხისმგებელ პირს საქართველოში. ეს ბრძანებულება იურიდიულად არ გაუქმებულა, თუმცა, ფაქტიურად, აღარ მოქმედებს. 1998 წლის 3 მარტს მიღებული იქნა საქართველოს პრეზიდენტის N120 ბრძანებულება „საქართველოში ენერგეტიკის არატრადიციული წყაროების გამოყენების განვითარების შესახებ“64. ამ ბრძანებულების მე-3 პუნქტის თანახმად, განახლებადი ენერგიები მიჩნეული იქნა ენერგეტიკის განვითარების პრიორიტეტულ მიმართულებად და დამტკიცდა „საქართველოში განახლებადი ენერგიების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა“, რომლითაც განისაზღვრა საქართველოში განახლებადი ენერგიის განვითარების მოკლე, საშუალო და გრძელვადიანი სტრატეგიის პრიორიტეტები. „გარემოს დაცვის შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად 1999 წლის 25 ივნისს მიღებული იქნა საქართველოს პრეზიდენტის N389 ბრძანებულება „გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების შედგენის წესის თაობაზე“. ბრძანებულებით დამტკიცდა „გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების შედგენის წესი“. წესით განისაზღვრა ეროვნული მოხსენების შინაარსი. 2010 წლის 1 ნოემბერს პრეზიდენტის ბრძანებულებაში შევიდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები. განსხვავებული ფორმით ჩამოყალიბდა ეროვნული მოხსენების შინაარსი. აღსანიშნავია, რომ ამ ცვლილებით ცალკე მუხლი (მუხლი 21) დაეთმო ანგარიშს კლიმატის ცვლილების შესახებ, რომლის თანახმად კლიმატის ცვლილების შესახებ ანგარიში უნდა მოიცავდეს შემდეგ საკითხებს: ა) შესავალს (ა) კლიმატის ცვლილების მიზეზებს და შედეგებს; ბ) საერთაშორისო ძალისხმევას კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ;) ბ) კლიმატის ცვლილების გამოვლინებას საქართველოში; გ) საქართველოს წილს სათბური აირების მსოფლიო ემისიებში; დ) ძირითად გამოწვევებს. პრეზიდენტის ზემოაღნიშნული ბრძანებულებიდან გამომდინარე, 2001 წელს მომზადდა და საქართველოს პრეზიდენტის 2003 წლის 8 აპრილის N385 განკარგულებით დამტკიცდა „ეროვნული მოხსენება გარემოს მდგომარეობის შესახებ 2001 წელი“. ამ მოხსენებაში გარკვეული ადგილი აქვს დათმობილი კლიმატის ცვლილების საკითხებს. მითითებაა იმის შესახებ, რომ „1997 წლის იანვრიდან გაეროს დახმარებითა და გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდის დაფინანსებით ხორციელდება პროექტი „დახმარების გაწევა საქართველოსთვის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო-კონვენციის ფარგლებში მის ვალდებულებათა შესასრულებლად“. მიმდინარეობს სათბური ეფექტის მქონე აირების ჯამური გაფრქვევის ინვენტარიზაცია.“




municipalitetebSi

75

გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების შედგენის წესი ხელახლა იქნა დამტკიცებული - ამჯერად საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 6 მაისის N337 დადგენილებით. აღნიშნული დადგენილებით დამტკიცებული წესის მე-9 მუხლის მიხედვით, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები, გარდა იმისა, რომ ეროვნული მოხსენების შედგენაში მონაწილეობენ თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, უფლებამოსილი არიან შეადგინონ, დაამტკიცონ, გამოაქვეყნონ და გაავრცელონ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ადგილობრივი და რეგიონული მოხსენებები. წესის შესაბამისად გარემოს მდგომარეობის შესახებ ადგილობრივ და რეგიონულ მოხსენებებს უნდა ჰქონდეთ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების სტრუქტურა, ხოლო გარემოს მდგომარეობის შესახებ ადგილობრივი და რეგიონული მოხსენებების შედგენის, დამტკიცებისა და დაფინანსების წესს ადგენენ თავად ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები შესაბამისი ნორმატიული აქტების საფუძველზე. ზუსტად ამგვარივე დებულებას შეიცავდა ეროვნული მოხსენების შედგენის ადრე მოქმედი (1999 წლის 25 ივნისს საქართველოს პრეზიდენტის N389 ბრძანებულებით დამტკიცებული) წესიც - იმ განსხვავებით რომ ადგილობრივი მოხსენების შედგენის უფლებამოსილება (თვითმმართველობის ორსაფეხურიანი სისტემის არსებობის პირობებში) მინიჭებული ჰქონდათ აგრეთვე თვითმმართველ ერთეულებს - თემებს. უნდა აღინიშნოს, რომ 1999 წლიდან დღემდე ადგილობრივი თვითმმართველობის არც ერთ რგოლს (თემებსა და რაიონებს 2005 წლამდე, ხოლო 2005 წლის შემდგომ პერიოდში მუნიციპალიტეტებს) არ გამოუყენებიათ ზემოაღნიშნული უფლებამოსილება გარემოს მდგომარეობის შესახებ ადგილობრივი მოხსენების შედგენის სფეროში. 2005 წლის 29 სექტემბერს საქართველოს მთავრობის მიერ მიღებული იქნა N172 დადგენილება „საქართველოში „კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის“ „კიოტოს ოქმით“ გათვალისწინებული „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ განხორციელების კოორდინაციის მიზნით საბჭოს შექმნის შესახებ“. ამ დადგენილებით გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრს დაევალა მოემზადებინა და დაემტკიცებინა საბჭოს დებულება. დადგენილებიდან გამომდინარე, საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრის 2006 წლის 9 თებერვლის N89 ბრძანებით დამტკიცდა „საქართველოში „კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის“ „კიოტოს ოქმით“ გათვალისწინებული „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ განხორციელების კოორდინაციის მიზნით შექმნილი საბჭოს დებულება“. დებულებიდან გამომდინარე, საბჭოს ამოცანად განისაზღვრა:

„ა) „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ პროექტებისათვის დადგენილი კრიტერიუმების მიხედვით განსაზღვროს რამდენად უწყობს ხელს წარდგენილი „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ პროექტი ქვეყნის მდგრად განვითარებას, შესაბამისობაშია თუ არა „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ პროექტი ეროვნულ და/ან სექტორულ პოლიტიკასთან, საქართველოს მთავრობის წინაშე წარდგეს რეკომენდაციით „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ პროექტის განხორციელებაზე ოფიციალური თანხმობის გაცემის თაობაზე;

ბ) განსაზღვროს სახელმწიფოს წილი „სუფთა განვითარების მექანიზმის“ პროექტით გამომუშავებული „სერტიფიცირებული ემისიის შემცირების“ განაწილებაში.“



municipalitetebSi

76

2013 წლის 31 დეკემბერს მიღებული იქნა მთავრობის N448 დადგენილება „ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების ინდექსის გამოთვლისა და ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების დონეების მიხედვით განსაკუთრებით დაბინძურებული, მაღალი დაბინძურების, დაბინძურებული და დაბინძურების არმქონე კატეგორიის რეგიონებისათვის ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების ინდექსების სიდიდეების ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“65. მთავრობის დადგენილებით დამტკიცებული ტექნიკური რეგლამენტის მიზანია ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების ინდექსის გამოთვლის წესის და დაბინძურების ინდექსის სიდიდეების დადგენა. დადგენილების შესაბამისად, ხდება ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების დონეების მიხედვით საქართველოს ტერიტორიის დაყოფა განსაკუთრებით დაბინძურებული, მაღალი დაბინძურების, დაბინძურებული და დაბინძურების არმქონე კატეგორიის რეგიონებად. რეგლამენტის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „2.ატმოსფერული ჰაერის მონიტორინგის მონაცემების საფუძველზე ყოველწლიურად გამოითვლება ადმინისტრაციული რაიონებისა და დასახლებული პუნქტების ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების ინდექსების სიდიდეები, რომელთა საფუძველზეც ხდება ადმინისტრაციული რაიონებისა და დასახლებული პუნქტებისთვის განსაკუთრებით დაბინძურებული, მაღალი დაბინძურების, დაბინძურებული და დაბინძურების არმქონე რეგიონების კატეგორიების მინიჭება.“ კლიმატის ცვლილებებთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო აქტია საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“, რომლის მიზანია საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ატმოსფერული ჰაერის დაცვა მავნე ანთროპოგენური ზემოქმედებისაგან. ეს კანონი მიღებული იქნა 1999 წელს და სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებთან ერთად ადგენდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციებს ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სფეროში. 2014 წელს, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებასთან ერთად, ცვლილება შევიდა „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ კანონში, რომლის თანახმად, ამოღებული იქნა თვითმმართველობის უფლებამოსილება, კონტროლი გაუწიოს და გაატაროს ღონისძიებები ატმოსფერული ჰაერის დაცვის მიმართულებით.




municipalitetebSi

77

3.3. ეროვნული პოლიტიკის მიმოხილვა საკანონმდებლო აქტების გარდა, კლიმატის ცვლილებების საკითხებთან დაკავშირებულია საერთო სოციალურ-ეკონომიკური და სექტორული პოლიტიკის განმსაზღვრელი შემდეგი სახელმძღვანელო დოკუმენტები: საერთო სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის განმსაზღვრელი დოკუმენტები :

§ საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია - „საქართველო 2020“66

§ ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი 2014-2017 წწ.67 § საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წწ. სახელმწიფო

სტრატეგია68 § საქართველოს ცალკეული რეგიონების განვითარების 2014-2021 წლების

სტრატეგიები § 2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული განვითარების პროგრამა 69

სექტორული პოლიტიკის განმსაზღვრელი სახელმძღვანელო დოკუმენტები

§ 2012-2016 წლების გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა § საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის

ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015) § საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფცია70 § 2014-2020 წლების საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და

მოქმედებათა გეგმა71 § გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა (2014 წ.) § საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგია

§ საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია

„საქართველო 2020“

საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია „საქართველო 2020“ წარმოადგენს სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების განმსაზღვრელ საფინანსო-საბიუჯეტო და ეკონომიკური დაგეგმვის ძირითად

66 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2373855 67 http://mof.ge/4542 68 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1025719 69 http://gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=381&info_id=43285 70 http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=36 71 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2342057



municipalitetebSi

78

დოკუმენტს 72 , რომელშიც ჩამოყალიბებულია საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური პრიორიტეტები 2020 წლამდე. ამ დოკუმენტში გარკვეული ადგილი უჭირავს კლიმატის ცვლილების საკითხს.

დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ „გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის პრინციპებიდან გამომდინარე, საქართველო გაატარებს განვითარებული ქვეყნების მხრიდან ფინანსებითა და ტექნოლოგიებით მხარდაჭერილ კლიმატის ცვლილების „ეროვნულად მისაღებ შემარბილებელ ქმედებებს“, რაც, ასევე, ხელს შეუწყობს ქვეყანაში ენერგოდამზოგავი, გარემოსდაცვითი თვალსაზრისით მისაღები, თანამედროვე ტექნოლოგიების შემოტანასა და დანერგვას. კლიმატის ცვლილებებით გამოწვეულ შესაძლო საფრთხეებს ეხება ამ დოკუმენტის ის ნაწილიც, რომელშიც ჩამოყალიბებულია სახელმწიფოს ხედვა ინფრასტრუქტურის განვითარების მიმართულებაზე. კერძოდ, სტრატეგიის მიხედვით „ინფრასტრუქტურის დაგეგმვისა და განვითარების პროცესში, მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იქნას გლობალური დათბობის ნეგატიური ზემოქმედება ქვეყნის ეკონომიკაზე. მოსალოდნელი ზიანის დროული პროგნოზირებისა და პრევენციის მიზნით, შესაბამისი ინფრასტრუქტურის განვითარება ხელს შეუწყობს რისკების შემცირებას“ და რომ „გლობალური დათბობით გამოწვეული ეკონომიკური დანაკარგების აღმოსაფხვრელად ეროვნულ დონეზე ძალისხმევასთან ერთად, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის ფონდებიდან (მწვანე კლიმატის ფონდი, გლობალური გარემოს დაცვის ფონდი და სხვ.) მოზიდული იქნება კონვენციით განსაზღვრული გარემოსდაცვითი ინვესტიციები“. გარდა ამისა, დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ “სახელმწიფო წაახალისებს გარემოს დაცვაზე ორიენტირებული თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვას და „მწვანე ეკონომიკის“ განვითარებას”. სტრატეგია დამტკიცებული იქნა საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 17 ივნისის N400 დადგენილებით. ამავე დადგენილებით, სამინისტროებსა და საქართველოს მთავრობას დაქვემდებარებულ შესაბამის უწყებებს დაევალათ:

§ საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, ყოველი წლის 30 ივნისამდე შეიმუშაონ საშუალოვადიანი სამოქმედო გეგმები დამტკიცებული სტრატეგიის შესაბამისად;

§ სტრატეგიის მოქმედების ვადაში, უზრუნველყონ მათ მიერ გასატარებელი პოლიტიკის/ღონისძიების/რეფორმის შესაბამისობა სტრატეგიასთან;

§ ყოველწლიურად, სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშის პარალერულად, მოამზადონ და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს და საქართველოს მთავრობის ადმინისტრაციას წარუდგინონ ინფორმაცია სტრატეგიის ფარგლებში განხორციელებული ღონისძიებებისა და მიღწეული შედეგების შესახებ.

72 საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 17 ივნისის N400 დადგენილება „საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური

განვითარების სტრატეგიის „საქართველო 2020“ დამტკიცებისა და მასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების თაობაზე“.



municipalitetebSi

79

დადგენილებით განსაზღვრული ღონისძიებების კოორდინირება დაევალა საქართველოს მთავრობის ადმინისტრაციას.

§ ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი 2014-2017 წლებისათვის

2014-2017 წლებისათვის შედგენილი ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი (BDD) 73 წარმოადგენს ბიუჯეტის პროგრამული დაგეგმვის პროცესის პირველი ეტაპის საკვანძო დოკუმენტს, რომელშიც ჩამოყალიბებულია მთავრობის საქმიანობის პრიორიტეტული მიმართულებები და ხედვები მოკლე და საშუალოვადიან პერიოდში გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ. დოკუმენტი დგება საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია „საქართველო 2020“-ის საფუძველზე სამინისტროებისა და საქართველოს მთავრობას დაქვემდებარებული სხვა უწყებების მიერ შემუშავებული საშუალოვადიანი სამოქმედო გეგმების გათვალისწინებით და იგი ყოველწლიურად გადაისინჯება. საქართველოს ყოველწლიური ერთიანი კონსოლიდირებული ბიუჯეტის საქართველოს პარლამენტში დასამტკიცებლად წარდგენისას, ბიუჯეტის პროექტს თან ერთვის ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი (BDD). 2014-2017 წლებისთვის შედგენილ ამ დოკუმენტში სპეციალური თავი ეძღვნება გარემოს დაცვასა და ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ გამოყენებას. საყურადღებოა ამავე თავში მოცემული ჩანაწერი, რომელიც ეხება ამ სფეროში საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფის საჭიროებას: „დაიხვეწება და განახლდება გარემოსდაცვითი სამართლებრივ-ნორმატიული ბაზა ისეთი მიმართულებებით, როგორიცაა: ნარჩენების მართვა, წყლის რესურსების მართვა, ატმოსფერული ჰაერის დაცვა, ტყის მართვა, გარემოზე ზემოქმედების შეფასება და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება, ბუნებრივი და ანთროპოგენული საფრთხეების რისკების შემცირება, ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება, ბიომრავალფეროვნებისა და ბუნებრივი რესურსების მართვა.“. ამავე თავში ცალკე პუნქტი ეძღვნება უშუალოდ კლიმატის ცვლილებებისადმი ადაპტაციის საკითხებს და მითითებულია, რომ „მომზადდება კლიმატის ცვლილებასთან ეკონომიკის დარგებისა და ეკოსისტემების ადაპტაციის ეროვნული გეგმა და დაბალემისიანი განვითარების ეროვნული სტრატეგია. განხორციელდება საადაპტაციო და კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი ღონისძიებები.“ დოკუმენტში ასევე მოცემულია მთავრობის ხედვა კლიმატის ცვლილებებთან დაკავშირებულ ისეთ სფეროებზე, როგორიცაა ტყეები, წყალი, ნიადაგი, დაცული ტერიტორიები,

73 ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი (BDD) 2014-2017 წლებისათვის (საქართველოს

მთავრობა, 2014 - საბოლოო ვარიანტი). http://www.mof.ge/4542



municipalitetebSi

80

ბიომრავალფეროვნება, ნარჩენების მართვა და ეკოლოგიური განათლება. დოკუმენტში მითითებულია, რომ:

− „შემუშავდება ეროვნული სატყეო პროგრამა და გატარდება სატყეო სექტორის რეფორმა, რომელიც მიმართული იქნება ქვეყნის ტყეების მდგრადი მართვის სისტემის დანერგვასა და მათი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუმჯობესებისკენ. ჩამოყალიბდება და გაძლიერდება ტყის მართვაზე პასუხისმგებელი ინსტიტუტები;

− მოხდება წყლის რესურსებზე დაკვირვების ქსელის გაფართოება და მოდერნიზირება. მოხდება ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელის გაფართოება და მოდერნიზირება; დიდ ქალაქებში დაინერგება სატრანსპორტო საწვავის მონიტორინგისა და კონტროლის სისტემა;

− ნიადაგის ეროზიების შემცირების, გაუდაბნოების თავიდან აცილებისა და ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის შენარჩუნების მიზნით, შემუშავდება მიწის რესურსების მდგრადი გამოყენების მექანიზმები;

− მოხდება დაცული ტერიტორიების ქსელის გაფართოება და მართვის გაუმჯობესება; − გატარდება ბიომრავალფეროვნების დაცვის უზრუნველყოფისათვის საჭირო

მოქმედებები. შემუშავდება კანონი ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების შესახებ; შემუშავდება ქვეყანაში ბიოუსაფრთხოების ეროვნული სისტემა;

− შეიქმნება და დაინერგება ნარჩენების მართვის თანამედროვე სისტემა; დამტკიცდება ნარჩენების მართვის სტრატეგია და ნარჩენების მართვის სამოქმედო გეგმა;

− გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების ამაღლების მიზნით, განხორციელდება ეკოსაგანმანათლებლო ღონისძიებები.“

§ საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია

საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 25 ივნისის N172 დადგენილებით 74 დამტკიცდა საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია, მოგვიანებით კი (საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 16 ნოემბრის N1448 განკარგულებით) - საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წწ. სახელმწიფო სტრატეგიის 2011 წლის სამოქმედო გეგმა. საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია არის საშუალოვადიანი სტრატეგიული დოკუმენტი, რომელიც განსაზღვრავს საქართველოს რეგიონული განვითარების პოლიტიკის ძირითად პრინციპებს, მიზნებსა და ამოცანებს და ადგენს ქვეყნის მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფისათვის საჭირო პირობებს. საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ 2009 წელს შეიქმნა საქართველოს რეგიონული განვითარების პოლიტიკის სამთავრობო კომისია,

74 საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 25 ივნისის N 172 დადგენილება „საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017

წწ. სახელმწიფო სტრატეგიის დამტკიცებისა და საქართველოს რეგიონული განვითარების სამთავრობო კომისიის შექმნის შესახებ“.



municipalitetebSi

81

რომელსაც ამოცანად განესაზღვრა საქართველოს რეგიონული განვითარების სახელმწიფო სტრატეგიის პროექტის მომზადება. კომისიის მუშაობის მხარდასაჭერად ჩამოყალიბდა კომისიის სამდივნო შვიდ სამუშაო ჯგუფთან ერთად, რომელთა შემადგენლობაში შევიდნენ ექსპერტები, სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები და საჯარო მოსამსახურეები სხვადასხვა დარგობრივი სამინისტროებიდან. კომისიის სამდივნოს მიერ მომზადებულ იქნა რეგიონული განვითარების შესახებ დიაგნოსტიკური მოხსენებისა და რეგიონული განვითარების სახელმწიფო სტრატეგიის პროექტის ძირითადი მიმართულებებისა და ამოცანების დოკუმენტები, რომლებიც მოწონებულ იქნა კომისიის მიერ. საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წწ. სახელმწიფო სტრატეგია შემუშავებული იქნა ზემოთ აღნიშნულ დოკუმენტებში გამოკვეთილი ძირითადი მიმართულებებისა და ამოცანების საფუძველზე. საქართველოს რეგიონული განვითარების სახელმწიფო სტრატეგიის ძირითადი მიზანია, უზრუნველყოს რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისათვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა და მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტებისა და პირობების გაუმჯობესება, რაც მიიღწევა რეგიონების დაბალანსებული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებით, რეგიონების კონკურენტუნარიანობის ამაღლებითა და რეგიონებს შორის არსებული სოციალურ-ეკონომიკური უთანასწორობის შემცირებით. სტრატეგიის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებას წარმოადგენს გარემოს დაცვის უზრუნველყოფა. კერძოდ, გარემოს დაცვის სფეროში სტრატეგია განსაზღვრავს, რომ: „საქართველოს მდგრადი რეგიონული განვითარების პროცესში სახელმწიფოს მიზანია, უზრუნველყოს გარემოს დაცვისა და საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ინტერესების იმგვარი თანაფარდობა, რომელიც ხელს შეუწყობს ადამიანთა კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების რეალიზაციას – იცხოვრონ და ისარგებლონ ჯანსაღი გარემოთი.“ ამ მიზნით, სახელმწიფო სტრატეგია გამოყოფს შემდეგ პრიორიტეტულ მიმართულებებს:

§ ექსტრემალური ბუნებრივი მოვლენების, ბუნებრივი კატასტროფებისა და მათ მიერ გამოწვეული რისკების მართვის გაუმჯობესება;

§ ტყის რესურსების ინვენტარიზაცია და ეფექტიანად გამოყენების უზრუნველყოფა რეგიონების მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის მიზნით;

§ დაცული ტერიტორიების როლის გაზრდა რეგიონის მდგრადი განვითარების პროცესში;

§ წყლის რესურსების ეფექტიანი მართვის უზრუნველყოფა; § მიწისქვეშა წყლების ეფექტიანი გამოყენების ხელშეწყობა; § შავი ზღვის სანაპირო ზონის დაცვა გლობალური და ლოკალური კლიმატური

ცვლილებებისაგან და შესაბამისი საადაპტაციო ღონისძიებების დაგეგმვა და განხორციელება;

§ განახლებადი ენერგორესურსის (ჰიდრორესურსი, ქარი, შეშა, მზე, ბიომასა, ბიოგაზი, გეოთერმული რესურსი) განვითარების ხელშეწყობა.

ასევე, სტრატეგია განსაზღვრავს, რომ:

§ საჭიროა, რისკის ზონებში დაინერგოს მონიტორინგისა და ადრეული შეტყობინების სისტემები, შემუშავდეს ბუნებრივი კატასტროფებით გამოწვეული



municipalitetebSi

82

საგანგებო სიტუაციებისათვის სამოქმედო გეგმები, დაიგეგმოს და განხორციელდეს შესაბამისი პრევენციული ღონისძიებები.

§ უნდა განხორციელდეს ექსტრემალური ბუნებრივი მოვლენებით (გვალვა, სეტყვა, მაღალი სიჩქარის ქარები და სხვ.), ბუნებრივი კატასტროფებით/გეოდინამიკური პროცესებით (წყალდიდობები, მეწყერები, ღვარცოფები და სხვ.) გამოწვეული რისკების, მათი რეგიონის ეკონომიკასა და სოციალურ სფეროზე გავლენის შეფა-სება და გათვალისწინება რეგიონების მდგრადი განვითარების სტრატეგიებსა და სამოქმედო პროგრამებში.

§ დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის პროცესში გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებები, წეს-ჩვეულებები და ტრადიციები.

§ ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით, დაცული ტერიტორიების სისტემის პარალელურად, უნდა მომზადდეს დამხმარე ზონის პროექტები, რაც ხელს შეუწყობს შემოსავლის ალტერნატიული წყაროს შექმნას (მაგ., ეკოტურიზმის განვითარება, ოჯახური სას-ტუმროებისა და საზოგადოებრივი კვების ობიექტების მოწყობა, გიდების დაქირავება და ა.შ.).

§ რეგიონის ადმინისტრაციის მიერ უნდა მოხდეს შესწავლა დაცული ტერიტორიების მიმდებარე ტერიტორიებზე მცხოვრები მოსახლეობის შესაძლო ჩართვისა ამ ტერიტორიების ფარგლებში განვითარებულ ტურისტულ საქმიანობაში; რეგიონის განვითარების სტრატეგიულ დოკუმენტებში ტურისტულ საქმიანობებში ადგილობ-რივი მოსახლეობის როლის მკაფიოდ ჩამოყალიბება. დაცული ტერიტორიების კატეგორიების განსაზღვრისა და შექმნის პროცესში (მაგ., ბუნებრივი ძეგლი) გათვალისწინებული უნდა იყოს ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მოსახლეობის ინტერესები.

§ რეგიონების განვითარების გეგმებში გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ის ბუნებრივი ცვლილებები (მაგ., გლობალური დათბობის შედეგები), რომლებიც სერიოზულ გავლენას ახდენს ზღვის ეკოსისტემაზე და იწვევს არასასურველ ცვლილებებს ამ სისტემაში, რაც, თავის მხრივ, უარყოფით გავლენას ახდენს (მათ შორის, აჩქარებს ანთროპოგენური მიზეზებით გამოწვეულ უარყოფით პროცესებს) სანაპირო ზონაზე.

§ საჭიროა, ქვეყანას ჰქონდეს მიწის ერთიანი სრულყოფილი კადასტრი. უპირველეს ყოვლისა, მიწის მდგომარეობის შესწავლა საჭიროა იმ რეგიონებში, სადაც მიწის რესურსის მოწყვლადობაა გამოვლენილი.

§ ადგილობრივი კლიმატური პირობებიდან, მათში მიმდინარე ცვლილებებზე განხორციელებული დაკვირვებიდან, არსებული ანთროპოგენური ზეწოლისა და ნიადაგის მდგომარეობიდან გამომდინარე, შემუშავებულ უნდა იქნეს სასოფლო-სამეურნეო მიწების ექსპლუატაციის ნორმები (პირუტყვის რაოდენობა საძოვრის ერთეულ ფართობზე; სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის ტიპი, რომელიც დასაშვებია მეწყერსაშიშ ზონებში; იმ ტერიტორიების ქარსაფარებით უზრუნველყოფა, რომლებიც მოწყვლადია ქარისმიერი ეროზიისადმი და სხვ.).

§ უნდა მოხდეს განსაკუთრებით მოწყვლადი (მეწყერები, წყლისმიერი ეროზიები, მდინარეთა ნაპირები და ზღვის სანაპირო ზოლი) მიწების მონიტორინგი, მათი სარეაბილიტაციო და საადაპტაციო ღონისძიებების დაგეგმვა და განხორციელება



municipalitetebSi

83

ამგვარად, სტრატეგია ასახავს გარემოს დაცვის (მათ შორის, კლიმატის ცვლილების) და სხვა თანამდევ საკითხებს.

§ რეგიონების განვითარების 2014-2021 წლებისთვის შედგენილი სტრატეგიები

საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგიიდან გამომდინარე, 2012 წელს დამტკიცებული იქნა რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შემუშავების სახელმძღვანელო 75 , ხოლო შემდგომ შემუშავებული და 2013 წელს დამტკიცებული იქნა სხვადასხვა რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიები. სულ დამტკიცდა 7 რეგიონის (კახეთის, ქვემო ქართლის, შიდა ქართლის, გურიის, სამცხე-ჯავახეთის, სამეგრელო ზემო სვანეთის და რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის) განვითარების სტრატეგია:

§ შიდა ქართლის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია76 § ქვემო ქართლის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია77 § კახეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია78 § სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია79 § გურიის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია80 § სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების

სტრატეგია81 § რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების

სტრატეგია82 შემუშავებული იქნა აგრეთვე იმერეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგია 83 , თუმცა საქართველოს მთავრობის განკარგულებით იგი დღემდე არ დამტკიცებულა.

75 საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 14 მაისის №936 განკარგულება „რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შემუშავების

სახელმძღვანელოს დამტკიცების შესახებ“. 76 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 17 სექტემბრის №1364 განკარგულებით „შიდა ქართლის რეგიონის

განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 77 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 17 სექტემბრის №1365 განკარგულებით „ქვემო ქართლის

რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 78 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 17 სექტემბრის №1366 განკარგულებით „კახეთის რეგიონის

განვითარების 2014-‐2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 79 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 18 სექტემბრის №1373 განკარგულებით „სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის

განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 80 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 17 სექტემბრის №1363 განკარგულებით „გურიის რეგიონის

განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 81 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 18 სექტემბრის №1372 განკარგულებით „სამეგრელო-ზემო

სვანეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 82 დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 19 სექტემბრის N1374 განკარგულებით „რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო

სვანეთის რეგიონის განვითარების 2014-2021 წლების სტრატეგიის დამტკიცების თაობაზე“. 83 http://imereti.gov.ge/res/docs/strategia.pdf



municipalitetebSi

84

თითოეულ ამ სტრატეგიაში, რეგიონის სპეციფიკის გათვალისწინებით, საკმაოდ დიდი ყურადღება ეთმობა გარემოს დაცვის და მასთან დაკავშირებულ ღონისძიებებს. სტრატეგიებში ხაზგასმულია რამდენიმე ფაქტორი: ატმოსფერული ჰაერისა და წყლის ხარისხი, ტყის რესურსების დაცვა, ბუნებრივი კატასტროფების მართვა, გარემოსდაცვითი საქმიანობა და თანამშრომლობა, დაცულ ტერიტორიებზე ბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია. რეგიონების განვითარების სტრატეგიებში კლიმატის ცვლილების საკითხი განიხილება მხოლოდ ბუნებრივ კატასტროფებთან დაკავშირებული თემატიკის კონტექსტში - როგორც ბუნებრივი კატასტროფების (წყალდიდობები, წყალმოვარდნები, ღვარცოფები, გვალვა და სხვ.) გამაძლიერებელი ერთ-ერთი ფაქტორი. § 2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული განვითარების

პროგრამა 2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული განვითარების პროგრამა დამტკიცებული იქნა საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 9 ივლისის N1215 განკარგულებით84. 2015-2017 წლების რეგიონული განვითარების პროგრამა წარმოადგენს საშუალოვადიან სამთავრობო დოკუმენტს, რომელიც განსაზღვრავს საქართველოს რეგიონული პოლიტიკის ძირითად მიზნებსა და ამოცანებს, შესაბამის პრიორიტეტებსა და ღონისძიებებს და ადგენს საჭირო პირობებს ქვეყნის რეგიონების დაბალანსებული და მდგრადი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების უზრუნველყოფისათვის. 2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული განვითარების პროგრამამ, ფაქტობრივად, ჩაანაცვლა საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია – ფორმალური თვალსაზრისით, ამ უკანასკნელის, ძალადაკარგულად გამოცხადების გარეშე. პროგრამის განხორციელების მიზნებიდან გამომდინარე, რეგიონული პოლიტიკა წარმოადგენს მიზანმიმართულ ღონისძიებათა ერთობლიობას, რომელიც კონცენტრირებული და კოორდინირებულია რეგიონულ დონეზე, ეფუძნება განვითარების საჭიროებებსა და პრიორიტეტებს და მათ შესაბამისად, ქვეყნის მდგრად რეგიონულ განვითარებაზე მიმართული რესურსების შედეგზე ორიენტირებულ გადანაწილებას. პროგრამა მომზადდა საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 10 სექტემბრის №1315 განკარგულების საფუძველზე85, შესაბამისი სამინისტროებისა და საქართველოს რეგიონული განვითარების სამთავრობო კომისიის ჩართულობით. 84 საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 9 ივლისის N1215 განკარგულება „2015-2017 წლების საქართველოს რეგიონული

განვითარების პროგრამის დამტკიცების თაობაზე“. 85 რეგიონული განვითარების პროგრამის (ისევე, როგორც რეგიონის განვითარების დაგეგმვის სახელმძღვანელო

დოკუმენტისა და მის შესაბამისად, ცალკეული რეგიონების განვითარების სტრატეგიების) შემუშავების პროცესის ფინანსური და ტექნიკური მხარდაჭერა, ძირითადად, განხორციელდა ევროპის კავშირსა და საქართველოს მთავრობას შორის დადებული 2011 წლის 14 ნოემბრის დაფინანსების ხელშეკრულების („საქართველოში რეგიონული განვითარების რეფორმის მხარდაჭერა“) ფარგლებში. პროცესის მხარდაჭერისთვის ფაქტობრივად მობილიზირებული იყო მხოლოდ მინიმალური ოდენობის შიდა რესურსი. რეგიონული განვითარების პროგრამის შემუშავება და დამტკიცება ხსენებული



municipalitetebSi

85

პროგრამის ტექსტში პროგრამის მიღების საფუძვლებად მითითებულია ისეთი გარემოებები, როგორებიც არის:

§ პროგრამის შემუშავებისა და მისი განხორციელების მნიშვნელობა ევროკავშირსა და საქართველოს შორის მიმდინარე და დაგეგმილი თანამშრომლობის (მათ შორის, ევროკავშირის საბიუჯეტო და სექტორული დახმარების პროგრამის) ფარგლებში და ამავე დროს, ასეთივე მნიშვნელობა ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ასოცირების ხელშეკრულებისა და ასოცირების დღის წესრიგის ფარგლებში;

§ ბევრად უფრო კომპლექსური და კოორდინირებული მიდგომის გამოყენების

აუცილებლობა, ვიდრე პროგრამის შემუშავებამდე გამოიყენებოდა ანალოგიური სახის დოკუმენტების მომზადებისას - რამაც უფრო მეტი თანამშრომლობა და ჩართულობა მოითხოვა იმ უწყებების მხრიდან, რომელთა საქმიანობასაც შესაძლოა გავლენა ჰქონოდა ქვეყნის რეგიონულ განვითარებაზე.

ზემოაღწერილ კონტექსტში პროგრამა ყურადღებას ამახვილებს რამდენიმე ზოგად, მაგრამ მნიშვნელოვან საკითხზე:

§ პროგრამის შემუშავების პირველი ეტაპისთვის, საწყის წერტილს წარმოადგენდა საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგია. თუმცა, გარემოებები – საქართველოს პოლიტიკის ფართო კონტექსტი და საკუთრივ პოლიტიკა – მნიშვნელოვნად შეიცვალა და განვითარდა აღნიშნული სტრატეგიის მიღების შემდეგ, რამაც, ლოგიკურად, განაპირობა ახალ რეალობებზე მაქსიმალურად მორგებული და ევროკავშირის სტანდარტებთან მეტად დაახლოებული პროგრამის მომზადება.

§ საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგიის მიღების შემდეგ (რომელიც ასახავდა 2009 წლის და უფრო ადრინდელი პერიოდის ანალიზს), საქართველოს ყველა რეგიონისთვის შემუშავდა რეგიონული განვითარების სტრატეგიები. თითოეული რეგიონული განვითარების სტრატეგია მოწონებულ იქნა შესაბამისი რეგიონული განვითარების საბჭოების და საქართველოს რეგიონული განვითარების სამთავრობო კომისიის მიერ, ხოლო მოგვიანებით (2013 წლის სექტემბერი), დამტკიცდა საქართველოს მთავრობის შესაბამისი განკარგულებებით. ამგვარი „ქვემოდან-ზემოთ“ დაგეგმვის შედეგები მოითხოვდა მათ სათანადო გათვალისწინებასა და ასახვას ახალ პროგრამაში.

§ 2012 წლის ბოლოს, საპარლამენტო არჩევნების შედეგად, მოხდა ახალი ხელისუფლების არჩევა, რასაც მოჰყვა სახელმწიფო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი კორექტირება, როგორც საერთო დონეზე, ასევე, კონკრეტულ დარგებთან და სექტორებთან მიმართებაში (მაგ.: სოფლის მეურნეობა, განათლება, ჯანდაცვა,

დაფინანსების ხელშეკრულების ტექნიკური ნაწილის კომპონენტს და, შესაბამისად, ხელშეკრულების სრულად განხორციელების ერთ-ერთ წინაპირობას წარმოადგენდა.

უფრო ადრე, საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგიის შემუშავების პროცესი, ძირითადად, ასევე საგარეო (ევროკავშირისა და ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მხრიდან) ფინანსური და ტექნიკური მხარდაჭერის საფუძველზე განხორციელდა.



municipalitetebSi

86

დასაქმება და სხვა). დაიწყო ახალი პოლიტიკის შემუშავება როგორც რეგიონულ და ადგილობრივ განვითარებასთან მიმართებაში, ასევე, დაიწყო ზრუნვა, ზოგადად, ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ახალი ეროვნული პლატფორმის შემუშავებაზე.

§ 2013-2014 წლებში საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნულ სამსახურთან (საქსტატი) და სხვა სამინისტროებთან ერთად, მუშაობდა რეგიონულ განვითარებასთან დაკავშირებული მონაცემების განსაზღვრასა და შეგროვებაზე. ეს სამუშაოები და შესაბამისი მონაცემები რეგიონული განსხვავებების უფრო ზუსტი აღწერის საშუალებას იძლეოდა (განსხვავებით საქართველოს რეგიონული განვითარების 2010-2017 წლების სახელმწიფო სტრატეგიის მომზადების პერიოდისა, როდესაც ასეთი მონაცემები ხელმისაწვდომი არ იყო), რაც, ასევე, მოითხოვდა მათ გათვალისწინებას ახალ პროგრამაში.

§ საკითხი, რომლის გათვალისწინებაც უმნიშვნელოვანეს საჭიროებას წარმოადგენდა ახალი პროგრამის ფარგლებში, იყო რეგიონული განვითარების პოლიტიკის ფართო მიზანი. პროგრამა ეფუძნება და, დიდწილად, შესაბამისობაშია ევროკავშირის კოჰეზიის პოლიტიკის (რეგიონებს შორის უთანაბრობის შემცირება) გამოცდილებასთან ბოლო ათწლეულების მანძილზე. ეს პოლიტიკა მნიშვნელოვნად განმტკიცდა, პირველად, 1990-იან წლებში, რათა დახმარება გაეწიათ შედარებით ნაკლებ განვითარებული წევრი ქვეყნებისთვის, მოგვიანებით კი გამოეყენებინათ ახალი წევრი ქვეყნების მიმართ, მათი გაწევრიანების შემდგომ, არსებული საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად.

§ ამავდროულად, მნიშვნელოვანი იყო, პროგრამა ნაწილობრივ მაინც ყოფილიყო ორიენტირებული კონკურენტუნარიანობის ამაღლების პოლიტიკის მიმართულებაზეც, როგორც უთანასწორობის შემცირების, თუ განვითარების უფრო ფართო საჭიროებების უზრუნველყოფის საშუალებაზე. პროგრამის შემუშავების პროცესში ეს მიდგომები განხილული იქნა, როგორც თავსებადი, რამდენადაც, ხშირ შემთხვევაში, ორივე ამოცანის გადაჭრა იდენტური აქტივობებით არის შესაძლებელი.

§ მთლიანობაში, პროგრამა მაქსიმალურად მორგებული უნდა ყოფილიყო საქართველოს რეგიონული განვითარების სპეციფიურ, მის ყველაზე კრიტიკულ, პირველად და გადაუდებელ საჭიროებებზე. საქართველო ევროკავშირის თითქმის ყველა წევრ ქვეყანასთან შედარებით ნაკლებად განვითარებულია, ამიტომაც, ძირითადი ინფრასტრუქტურის და მდგრადი მომსახურების უზრუნველყოფის განვითარებისთვის მიზანშეწონილად იქნა მიჩნეული უფრო მეტი რესურსების გამოყენება, ვიდრე ეს საჭირო იქნებოდა ევროკავშირის წევრი ქვეყნებისთვის (როგორც უთანაბრობის შემცირების, ასევე, კონკურენტუნარიანობის ზრდის მიზნებისთვის).

პროგრამაში გაწერილია რეგიონული განვითარების პოლიტიკა და ამ პოლიტიკის განხორციელებისთვის აუცილებელი საკვანძო პრიორიტეტები და შესატყვისი ღონისძიებები. მათ წინ უსწრებს რეგიონული განვითარების კუთხით არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა და, შესაბამისად, გამოვლენილი ძირითადი საჭიროებები. პროგრამას თან ერთვის



municipalitetebSi

87

სპეციალური სახელმძღვანელო ფორმა პროგრამის პრიორიტეტებისა და პროგრამული ღონისძიებების განხორციელების მონიტორინგის ხელშეწყობისთვის. პროგრამული ღონისძიებები, რომელთა განხორციელებასაც საქართველოს მთავრობა გეგმავს პროგრამის ფარგლებში განსაზღვრულია განვითარების შემდეგი პრიორიტეტების შესაბამისად:

§ პრიორიტეტი 1 - ფიზიკური ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება და გარემოს დაცვა; § პრიორიტეტი 2 - მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების და ახალი სამუშაო

ადგილების შექმნის ხელშეწყობა; § პრიორიტეტი 3 - სოფლის მეურნეობის განვითარება; § პრიორიტეტი 4 - ტურიზმის განვითარება; § პრიორიტეტი 5 - ადამიანური კაპიტალის გაუმჯობესების და პროფესიული

განათლების ინსტიტუციონალური შესაძლებლობების განვითარების ხელშეწყობა ეროვნულ და სუბნაციონალურ დონეებზე.

პირველი პრიორიტეტის (პრიორიტეტი 1 - ფიზიკური ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება და გარემოს დაცვა) ქვეშ მოქცეული პროგრამული ღონისძიებები, თავის მხრივ, იყოფა შემდეგ ჯგუფებად:

§ საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გზები (საერთო ინდიკატური ბიუჯეტით 2015-2017 წლებისათვის - 1700 მილიონი ლარი / განმახორციელებელი - საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო).

§ მყარი ნარჩენების მართვა (საერთო ინდიკატური ბიუჯეტით 2015-2017 წლებისათვის - 40 მილიონი ლარი / განმახორციელებელი - საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო).

§ წყალმომარაგება, საკანალიზაციო და წყალარინების სისტემები (საერთო ინდიკატური ბიუჯეტით 2015-2017 წლებისათვის - 340 მილიონი ლარი / განმახორციელებელი - საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია).

§ ბუნებრივი კატასტროფების რისკის შემცირება და ძველი სამრეწველო ობიექტების დაბინძურებული ტერიტორიების მართვა (საერთო ინდიკატური ბიუჯეტით 2015-2017 წლებისათვის - 20,3 მილიონი ლარი / განმახორციელებლები - საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სსიპ - გარემოს ეროვნული სააგენტო და საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო).

§ საქართველოს ტყის ინვენტარიზაცია და მდგრადი სატყეო სტრატეგიის განხორციელება (საერთო ინდიკატური ბიუჯეტით 2015-2017 წლებისათვის - 55 მილიონი ლარი / განმახორციელებელი - საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო).

§ კლიმატის ცვლილებასთან უშუალოდ დაკავშირებული ღონისძიებები შეტანილია ბუნებრივი კატასტროფების რისკის შემცირებისა და ძველი სამრეწველო ობიექტების დაბინძურებული ტერიტორიების მართვის ღონისძიებათა ჯგუფში -



municipalitetebSi

88

კერძოდ, ადრეული შეტყობინების სისტემის განვითარება და შესაბამისი ანალიზის მომზადება. გარდა ამისა, კლიმატის ცვლილების მავნე ზეგავლენის კონტექსტში შეიძლება განხილული იქნას მდგრადი სატყეო სტრატეგიის განხორციელების (მაგ.,• ტყეების მრავალმხრივი დანიშნულებით გამოყენების მექანიზმების შემუშავება; ტყის მოვლისა და აღდგენის ღონისძიებების განხორციელება; ტყის ფონდის ფუნქციონალური ზონირებისა და ტყის ინვენტარიზაციის ღონისძიებების განხორციელება; სახელმწიფო ტყის ფონდის დარეგისტრირებისა და ტყის ფონდის ტერიტორიების დაზუსტების მეშვეობით ტყის ფონდის ფრაგმენტაციისა და ტყის ფართობების შემცირების თავიდან აცილება და სხვ.) და სოფლის მეურნეობის პრიორიტეტის ქვეშ (პრიორიტეტი 3 - სოფლის მეურნეობის განვითარება) გაერთიანებული რიგი ღონისძიებებიც.

პროგრამაში აღნიშნულია, რომ გარდა ზემოთ უკვე აღნიშნული ხუთი თემატური განვითარების პრიორიტეტისა, პოტენციურად არსებობს პრიორიტეტები სხვა სფეროებიც, რომელთა კოორდინირებაც ამ პროგრამის გათვალისწინებით შეიძლება განხორციელდეს. ამგვარი (დამატებითი) პრიორიტეტების ქვეშ განსახორციელებელი ღონისძიებების რეგიონებისა და მუნიციპალიტეტბის მიხედვით შერჩევის მექანიზმზე პროგრამა იძლევა შემდეგი სახის ზოგად განმარტებას: „მოსალოდნელია, რომ რეგიონული განვითარების სტრატეგიების განხორციელების ხელშეწყობისთვის, მნიშვნელოვანი დაფინანსება იქნება გამოყოფილი საქართველოს რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდიდან (რეგიონული განვითარების ფონდი). იგულისხმება, უმთავრესად, ფიზიკური და ტექნიკური ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე ორიენტირებული პროექტების დაფინანსება. სათანადოდ დადგენილი წესით, შესაბამისი კრიტერიუმებისა და პროცედურების გათვალისწინებით, მუნიციპალიტეტები შესაბამის პროექტებს რეგიონულ საბჭოზე განხილვის შემდეგ, წარუდგენენ საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს (პირველადი განხილვა) და საქართველოს რეგიონული განვითარების სამთავრობო კომისიას, მათი შემდგომი განხილვისა და შერჩევის მიზნით.“. § 2012-2016 წლების გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული

პროგრამა

საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 24 იანვრის N127 განკარგულებით მიღებული იქნა 2012-2016 წლებზე გათვლილი საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა. საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეორე ეროვნული პროგრამა ოფიციალური დოკუმენტია, რომელშიც წარმოდგენილია საქართველოს პრიორიტეტები გარემოს დაცვის სფეროში 2012-2016 წლებისათვის. პროგრამა ქმნის სამომავლო გარემოსდაცვითი დეტალური დაგეგმარების საფუძველს. პროგრამა, აღიარებს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების აუცილებლობას, მაგრამ ამავე დროს, აქცენტს აკეთებს მდგრად განვითარებაზე და არა ამკრძალავ პერსპექტივებზე.



municipalitetebSi

89

პროგრამის ერთ-ერთი მიზანია, გააძლიეროს საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული და ინსტიტუციური ჩარჩო ყველა დონეზე. პროგრამის სრულყოფილად განხორციელების პროცესი ხელს შეუწყობს პარტნიორობას ყველა ეკონომიკურ ერთეულს შორის (განსაკუთრებით, სახელმწიფო და კერძო სექტორებს შორის) და შექმნის მყარ საფუძველს იმისათვის, რომ ქვეყანაში იყოს ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უვნებელი გარემო, გაუმჯობესდეს მოსახლეობის კეთილდღეობა, შეიქმნას უკეთესი პირობები ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისათვის გრძელვადიან პერსპექტივაში და ბოლოს, გაძლიერდეს თანამონაწილეობითი მიდგომები. პროგრამა, სხვა მიმართულებებთან ერთად, მოიცავს ასევე ერთ-ერთ ძირითად დარგობრივ მიმართულებას - კლიმატის ცვლილებას. გარდა დარგობრივი მიმართულებებისა, პროგრამა მოიცავს ზოგადი შინაარსის მიმართულებებსაც, რომლებშიაც შეჯამებულია ის ურთიერთგადამკვეთი საკითხები, რომლებიც ბევრი დარგობრივი მიმართულებით გამოიკვეთა და, შესაბამისად, მათი მოგვარება ერთნაირად სარგებლის მომტანი იქნება ყველა გარემოსდაცვითი სექტორისთვის. გარემოსდაცვითი საკითხების რთული და ინტერსექტორალური ბუნების გამო, გარემოსდაცვითი სტრატეგიისა და პოლიტიკის ინტეგრირების აუცილებლობა სხვა დარგების განვითარების გეგმებსა თუ პოლიტიკაში კი მიმოხილულია პროგრამის ცალკე ნაწილში. პროგრამის მიხედვით, საერთო გარემოსდაცვით ღონისძებათა რიგს განეკუთვნება:

§ საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა; § ჩართული მხარეების ცნობიერების ამაღლება; § მონიტორინგის, ინსპექტირებისა და კანონაღსრულების სისტემების გაუმჯობესება; § პოლიტიკის შემუშავებისათვის საჭირო ცოდნის ამაღლება.

კლიმატის ცვლილების სფეროში ძირითადი პრიორიტეტები იდენტიფიცირებულია, როგორც: ბუნებრივ ეკოსისტემებსა და ბიომრავალფეროვნებაზე ზემოქმედება, ტყეებისა და მიწის დეგრადაცია, გაუდაბნოება, მყინვარების დნობა; ნიადაგის ნაყოფიერებისა და წყლის რესურსების შემცირება და გახშირებული კატასტროფები.

პროგრამის მიხედვით, საქართველოში კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული პრობლემებიდან უნდა გამოიკვეთოს რთული მდგომარეობა კლიმატის ცვლილების მიმართ გამოვლენილ განსაკუთრებულად მოწყვლად რეგიონებში და ნათელი სურათის არქონა კლიმატის ცვლილების შესაძლო გავლენის შესახებ საქართველოს სხვა რეგიონებსა თუ სექტორებზე. ეს რეგიონებია:

§ სანაპირო ზონა - რომელიც განიცდის სხვადასხვა პროცესების (ტექტონიკური მოძრაობები, ზღვის დონის აწევა, შტორმული მოდენები, წყალდიდობები, ზღვის წყალქვეშა დინებები, სედიმენტაცია მდინარეთა შესართავში და სხვ.) ზემოქმედებას, რომელთაგან ზოგიერთი კლიმატის ცვლილების ზეგავლენით მკვეთრად მწვავდება.

§ საქართველოს სემიარიდული რეგიონები - აქ კლიმატის ცვლილების ნეგატიური ზემოქმედება ვლინდება გვალვების სიხშირისა და სიძლიერის ზრდის, ტემპერატურული რეჟიმისა და ნალექების რაოდენობისა და ხასიათის ცვლილების



municipalitetebSi

90

და სხვა მრავალი მოვლენის სახით. ეს მოვლენები გავლენას ახდენს სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობაზე, რამაც შეიძლება სერიოზული საფრთხე შეუქმნას სასურსათო უსაფრთხოებას. კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადობის შესაფასებლად და კლიმატის ცვლილებასთან საადაპტაციო ღონისძიებების შესამუშავებლად, როგორც „საპილოტე რეგიონად“ შერჩეულ იქნა დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი, რომლის ტერიტორიები გაუდაბნოების საშიშროების ქვეშ იმყოფება. ეს მუნიციპალიტეტი ისტორიულად ხასიათდება მშრალი კლიმატით და მიდრეკილია მიწის დეგრადაციისკენ. ბოლო პერიოდში, ტემპერატურის მატების და ძლიერი ქარების გახშირების გამო, შეიმჩნევა მიწის დეგრადაციის პროცესების გააქტიურება.

§ მაღალმთიანი რეგიონები - სადაც წყალმოვარდნების, მეწყერებისა და ღვარცოფების სიხშირისა და ინტენსივობის ზრდა საგრძნობლად აზარალებს სოფლის მეურნეობას, ტყეებს, გზებსა და სხვა კომუნიკაციებს. ქვემო სვანეთი (ლენტეხის რაიონი) შესწავლილ იქნა, როგორც გლობალური დათბობის შედეგად საგრძნობლად გააქტიურებული ექსტრემალური მოვლენების მიმართ მოწყვლადი მაღალმთიანი რეგიონი. ტემპერატურის პროგნოზირებული ზრდის პირობებში, 2050 წლისთვის მოსალოდნელია ამ რაიონში მდებარე მყინვარების საგრძნობი შემცირება.

სხვა პრობლემებს შორის პროგრამა აღნიშნავს კლიმატის ცვლილების საკითხების შესახებ ინფორმირებულობის დაბალი დონეს და ამ საკითხების არასაკმარის ინტეგრაციას სხვადასხვა სექტორების განვითარების გეგმებში, რაც ართულებს პრობლემების გადაჭრის ეფექტიანი გზების დასახვასა და განხორციელებას.

მომავალში შესასწავლი საკითხებიდან, პროგრამა გამოყოფს: საქართველოს ყველა დანარჩენი რეგიონისათვის კლიმატის მიმდინარე და მოსალოდნელი ცვლილების მიმართ მათი ეკოლოგიური სისტემების მოწყვლადობის შეფასება/დაზუსტებას და შესატყვისი საადაპტაციო ღონისძიებების დაგეგმვას და განხორციელებას, ასევე კონკრეტული პროგრამებისა და პროექტების განხორციელებისათვის დაფინანსების მოზიდვას. პროგრამა აღნიშნავს, რომ ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას აუცილებლად მოყვება ემისიების ზრდა. მნიშვნელოვანი ზრდაა მოსალოდნელი ენერგეტიკის სექტორში გათბობა-ცხელწყალმომარაგების სისტემებიდან. სავარაუდოდ, ასევე მნიშვნელოვნად გაიზრდება ემისიები ტრანსპორტის, მრეწველობისა და სოფლის მეურნეობის სექტორებიდან. მნიშვნელოვანია ემისიების შემცირებისკენ მიმართული მექანიზმების გამოყენება და შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება. სათბურის გაზების ემისიების შემცირებით როგორც ეროვნულ დონეზე, ასევე მეზობელ ქვეყნებში, საქართველოში ნაწარმოები სუფთა ენერგიის მიწოდების გზით, საქართველოს მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა შეუძლია კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში. პროგრამის მიხედვით, კლიმატის ცვლილების სფეროში დასახული იქნა შემდეგი გრძელვადიანი (20 წელი და მეტი) მიზნები:

§ საქართველოს მოსახლეობის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა კლიმატის ცვლილების მიმართ საადაპტაციო ღონისძიებების გატარების გზით;



municipalitetebSi

91

§ სათბურის ეფექტის მქონე გაზების ემისიების შემცირება .

გრძელვადიანი მიზნების მისაღწევად დასახული მოკლევადიანი (5-წლიანი) მიზნები და შესაბამისი ქმედებებია:

§ მიზანი 1 - საადაპტაციო ღონისძიებების განხორციელება კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლად რეგიონებში;

§ მიზანი 2 - კლიმატის ცვლილების გავლენის დადგენა სხვა რეგიონებსა და სექტორებზე;

§ მიზანი 3 - სათბურის გაზების ემისიების შემცირების ხელშემწყობი გარემოს შექმნა.

ამგვარად, საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამამ მოკლევადიანი 5-წლიანი პერიოდისთვის კლიმატის ცვლილების მიმართ საადაპტაციო ღონისძიებების პრაქტიკული განხორციელების ამოცანა დასახა ზემოთ ხსენებული სამი ყველაზე უფრო მოწყვლადი რეგიონისათვის.

§ საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015)

გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მიმართ ვალდებულებათა შესასრულებლად საქართველომ 1997-1999 წლებში მოამზადა პირველი ეროვნული შეტყობინება. მას შემდეგ ქვეყანაში შესრულდა მთელი რიგი პროექტებისა, რომლებიც მიზნად ისახავდა კლიმატის ცვლილების სხვადასხვა საკითხების შესწავლას და საპროექტო წინადადებების მომზადებას კლიმატის ცვლილების შერბილებისა და მასთან ადაპტაციის დარგში. 2006-2009 წლებში საქართველომ მოამზადა გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო-კონვენციის მიმართ მეორე ეროვნული შეტყობინება. ამ პროცესის დროს ჩატარდა სათბურის გაზების ეროვნული ინვენტარიზაცია, დამუშავდა კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების სცენარები და შეფასდა კლიმატის მიმდინარე და შესაძლო ცვლილების მიმართ სხვადასხვა ეკოსისტემებისა და ეკონომიკის დარგების მოწყვლადობა. სათბურის გაზების ემისიების შემცირების ღონისძიებების გეგმებთან ერთად, მომზადდა საადაპტაციო პროექტები, ჩატარდა კლიმატის ცვლილების საკითხებზე საზოგადოებრივი ცნობიერების ასამაღლებლად გამიზნული ღონისძიებები. მეორე ეროვნულ შეტყობინებაში და საქართველოში უკვე შესრულებულ თუ განხორციელების სტადიაში მყოფ სხვა პროექტებში მიღებული შედეგების გათვალსიწინებით, მომზადდა კლიმატის ცვლილების მოკლე და გრძელვადიანი სტრატეგია. თუმცა, სტრატეგიამ ვერ დაფარა ქვეყნის მთელი ტერიტორია და მასში ყურადღება გამახვილებული იქნა წინასწარი შესწავლის საფუძველზე შერჩეულ პრიორიტეტულ რეგიონებზე.



municipalitetebSi

92

ეს სტრატეგია, რომელიც მიზნად ისახავდა არსებული ბარიერების დაძლევას, შედგებოდა 6 ნაწილისგან: კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის პრინციპების განსახორციელებლად ადგილობრივი პოტენციალის გაძლიერება, სათბურის გაზების ეროვნული ინვენტარიზაციის მდგარდობის უზრუნველყოფა, კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადობის შეფასება და საადაპტაციო ღონისძიებები, სათბურის გაზების ემისიების შემცირება, მოწინავე ტექნოლოგიების გადმოცემა და საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლება. კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელ სცენარზე დაყრდნობით შეფასდა სამი პრიორიტეტული რეგიონის - შავი ზღვის სანაპირო ზონის, დედოფლისწყაროს რაიონისა და ქვემო სვანეთის მოწყვლადობა და დაიგეგმა კლიმატის ცვლილების მიმართ საადაპტაციო ღონისძიებები. კლიმატური ელემენტების ცვლილება საქართველოში და, კერძოდ, პრიორიტეტულ რეგიონებში, შეფასებულ იქნა დაკვირვების მონაცემთა გამოყენებით. გამოკვლეულ იქნა ჰაერის საშუალო ტემპერატურა და ტემპერატურის ექსტრემუმები, ნალექები, ფარდობითი სინოტივე, დატენიანების რეჟიმი და ქარი, აგრეთვე თითოეული შესწავლილი რეგიონისთვის დამახასიათებელი ექსტრემალური მოვლენების (ძლიერი ქარები, გვალვა, მეწყერი, წყალმოვარდნა და სხვ.) ტენდენციები. ამგვარად, მეორე ეროვნულ შეტყობინებაში სამი პრიორიტეტული რეგიონის - შავი ზღვის სანაპირო ზონის, დედოფლისწყაროს რაიონისა და ქვემო სვანეთისთვის დაგეგმილი კლიმატის ცვლილების მიმართ საადაპტაციო ღონისძიებები მოიცავენ ბიომრავალფეროვნების და აგრობიომრავალფეროვნების სპექტრს. მაგალითად, ქვემო სვანეთში გათვალისწინებული საადაპტაციო ღონისძიებები (ტყეების ყველაზე დაზიანებული უბნების რეაბილიტაცია და სწორი მენეჯმენტი; ტყის, როგორც მეწყერშემაკავებელი ეკოსისტემის ფუნქციების აღდგენა შესაბამის უბნებში; პრევენციული ღონისძიებების პაკეტის მომზადება ადგილობრივი ტყეების დასაცავად მავნე მწერებისაგან) და დედოფლისწყაროს რაიონში გათვალისწინებული ღონისძიებები (დაცულ ტერიტორიებზე მონიტორინგის მუდმივმოქმედი სისტემის შექმნა ანთროპოგენული ზემოქმედებისგან თავისუფალ პირობებში მიწის დეგრადაციაზე და ფლორისა და ფაუნის ენდემურ სახეობებზე კლიმატის ცვლილების გავლენის შესაფასებლად; მიტოვებულ და ეროზირებულ მიწებზე პლანტაციურ ნარგაობათა კორომების გაშენება; ქარსაფარი ზოლების რეაბილიტაცია). 2012-2015 წლებში მომზადდა საქართველოს მესამე ეროვნული შეტყობინება (TNC). მესამე ეროვნული შეტყობინება წარმოადგენს იმ სამუშაოს გაგრძელებას, რომელიც განხორციელდა მეორე ეროვნული შეტყობინების ფარგლებში, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მხარეთა კონფერენციის გადაწყვეტილება 17/CP8-ის და სხვა მითითებების შესაბამისად. მესამე ეროვნული შეტყობინება ანახლებს და აძლერებს მიწოდებულ ინფორმაციას ეროვნული ვითარების, სათბურის გაზის აღრიცხვის, კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილების, კლიმატის ცვლილებისადმის მოწყვლადობის და კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისათვის გადადგმულ და განსახორციელებელ ღონისძიებებთან დაკავშირებით, ასევე ინფორმაციას საზოგადოების თვითშეგნების, განათლების, ტრენინგების, სისტემატური კვლევებისა და დაკვირვების შესახებ.



municipalitetebSi

93

მესამე ეროვნული შეტყობინების ფარგლებში ჩატარდა სათბურის გაზების ეროვნული ინვენტარიზაცია, რომელიც საშუალებას იძლევა შეფასდეს ეკონომიკის მდგრადი განვითარების ასპექტები - სექტორულ დონზე ემისიების ტრენდის, როგორც ეკონომიკის თითეული სექტორის „სუფთა განვითარების“ ერთ-ერთი ინდიკატორის გამოვლენით. შეტყობინებაში ვრცლადაა განხილული მოწყვლადობისა და ადაპტაციის საკითხები სხვადასხვა სექტორის (სოფლის მეურნეობა, სტიქიური პროცესები, ტყის სექტორი, ჯანდაცვა, ტურიზმი, მყინვარები და წყლის რესურსები, დაცული ტერიტორიები, ენერგეტიკის სექტორი) მიხედვით. გეოგრაფიულ ჭრილში შეტყობინებაში აქცენტი გაკეთებულია საქართველოს 3 რეგიონზე: აჭარა, ზემო სვანეთი და კახეთი. შეტყობინების მიხედვით, ამგვარი მიდგომა საშუალებას იძლევა გამოიკვეთოს რეგიონისთვის სპეციფიური პრობლემატური საკითხები. მესამე ეროვნულ შეტყობინებაში ასევე შესულია საქართველოს სტრატეგია კლიმატის ცვლილებასთან მიმართებაში 2014-2025 წლებისთვის. სტრატეგიის მიზანია კონკრეტული კურსის განსაზღვრა ეკოსისტემების მოწყვლადობის შესარბილებლად და ეკონომიკის ცალკეულ სექტორებში სათბურის გაზების ემისიების შესამცირებლად. სტრატეგია თავისი სტრუქტურითა და შინაარსიით სამოქმედო გეგმის ფორმას ატარებს.

§ საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფცია

კონცეფცია დამტკიცებული იქნა საქართველოს პარლამენტის 2013 წლის 11 დეკემბრის დადგენილებით 86 . კონცეფციის მიზანია ტყის მდგრადი მართვის სისტემის ჩამოყალიბება, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოში ტყეების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუმჯობესებას, ბიომრავალფეროვნების დაცვას, ტყეების ეკოლოგიური ფასეულობების გათვალისწინებით მათი ეკონომიკური პოტენციალის ეფექტიან გამოყენებას, ტყის მართვაში საზოგადოების მონაწილეობას და მიღებული სარგებლის სამართლიან გადანაწილებას. კონცეფციაში განსაკუთრებული ადგილი აქვს დათმობილი ტყეების კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან ადაპტაციის საკითხს. კერძოდ, კონცეფციაში აღნუშნულია, რომ გლობალური დათბობა უკვე ახდენს გავლენას საქართველოს კლიმატზე; კლიმატის ცვლილება მნიშვნელოვან უარყოფით ზემოქმედებას მოახდენს საქართველოს ტყეებზე; უმოქმედობა ან ამ მოვლენებზე დაგვიანებული რეაგირება ტყის დიდ ფართობებს კატასტროფული დეგრადაციის საფრთხეს შეუქმნის და გამოიწვევს ტყის იმ რესურსებისა და სასარგებლო ფუნქციების მკვეთრ რაოდენობრივ და ხარისხობრივ შემცირებას, რომლებზედაც მოსახლეობის დიდი ნაწილია დამოკიდებული. კონცეფციის მიხედვით, ტყეებზე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების თავიდან აცილების მიზნით განსახორციელებელ ქმედებებს განეკუთვნება კლიმატის ცვლილების უარყოფითი

86 საქართველოს პარლამენტის 2013 წლის 11 დეკემბრის N1742-I დადგენილება „საქართველოს ეროვნული სატყეო

კონცეფციის“ დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

94

ზემოქმედების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან საქართველოს ტყეების ადაპტაციისაკენ მიმართული ღონისძიებების შემუშავება და განხორციელება, მათ შორის: ა) საქართველოს ტყეების მდგომარეობის, ტყის რესურსებისა და საქართველოს ტყეებისგან

მიღებული სარგებლის შესახებ ეროვნული ანგარიშის მომზადება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების უარყოფითი ზემოქმედების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან საქართველოს ტყეების ადაპტაციის შესაძლო სტრატეგიების შესახებ ეროვნულ და საერთაშორისო წყაროებში არსებული ინფორმაციის გამოყენებით;

ბ) ეროვნული დიალოგის წარმოება საქართველოს ტყეებზე კლიმატის მოსალოდნელი

ცვლილების უარყოფითი ზემოქმედების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან საქართველოს ტყეების ადაპტაციის შესაძლო სტრატეგიების შესახებ;

გ) ტყის კორომებისთვის კატეგორიების მინიჭება ტყის შემადგენლობისა და კლიმატის

ცვლილების მიმართ მოწყვლადობის მიხედვით; დ) ტყის სხვადასხვა ტიპისთვის მდგრადი მართვის, მათ შორის, საქართველოს ტყეებზე

კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილებისა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედებასთან საქართველოს ტყეების ადაპტაციის, ზომებისა და სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავება და დამტკიცება;

ე) კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადი ტყის კორომებისთვის კლიმატის ცვლილების

ზემოქმედების შერბილებისა და მასთან ადაპტაციის გეგმების შემუშავება და განხორციელება;

ვ) დაცული ტერიტორიების გაფართოება; ზ) ტყის აღდგენა-გაშენება, ურბანული გარემოს გამწვანება, სატყეო პლანტაციების გაშენება; თ) ტყის მართვის ორგანოებისა და ტყითმოსარგებლეების უზრუნველყოფა მოწყვლადობის

შეფასების საუკეთესო მეთოდებით, აგრეთვე მათთვის ხის სახეობების გავრცელების გარემოს მახასიათებლებისა და წარმოშობის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება; ამასთან დაკავშირებით ტყეებსა და ტყის ფუნქციებზე კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების ზემოქმედების შესახებ, აგრეთვე კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილებისა და მასთან ადაპტაციის გზების თაობაზე კვლევითი პროგრამების განხორციელება.

გარდა ამისა, კონცეფცია ყურადღებას უთმობს ტყის მართვის დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში ადგილობრივი მოსახლეობისა და თემების ჩართულობის საკითხს და ასევე, ზოგადად, ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეების მართვის საკითხს. მასში აღნიშნულია, რომ საქართველოს კანონმდებლობის (ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი, საქართველოს ტყის კოდექსი) თანახმად, ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეს საქართველოს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში მართავს თვითმმართველი



municipalitetebSi

95

ერთეული; თუმცა, დღევანდელი მდგომარეობით, აღნიშნული პრაქტიკა არ არსებობს და რომ ამ მიზნის განსახორციელებლად საჭიროა შესაბამისი კანონმდებლობა და რესურსები. იხ. დამატებით - წინამდებარე კვლევის ფარგლებში ტყის რესურსებთან დაკავშირებული საკითხების მიმოხილვა ქვეთავში 3.2 - არსებული კანონმდებლობის მიმოხილვა კვლევის არეალში შემავალი თემატიკის მიხედვით - ტყის რესურსები.

§ 2014-2020 წლების საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა

შენიშვნა: ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის ძირითადი ასპექტების მიმოხილვა მოცემულია კვლევის 3.2-ე ქვეთავის „ბიომრავალფეროვნების“ ნაწილში. ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა 87 განსაზღვრავს ქვეყნის ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და გონივრული გამოყენების სტრატეგიას და 2014-2020 წლებისთვის შედგენილ მოქმედებათა (ღონისძიებათა) გეგმას. სტრატეგიის მიზნებია:

§ ბიომრავალფეროვნების კარგვის გამომწვევი ძირეული მიზეზების წინააღმდეგ ბრძოლა სამთავრობო სტრუქტურებისა და საზოგადოების საქმიანობაში ბიომრავალფეროვნების საკითხების ინტეგრირების გზით.

§ ბიომრავალფეროვნებაზე პირდაპირი ზეწოლის შემცირება და ბიოლოგიური რესურსების მდგრადი გამოყენების ხელშეწყობა.

§ ბიომრავალფეროვნების სტატუსის გაუმჯობესება ეკოსისტემური, სახეობრივი და გენეტიკური მრავალფეროვნების დაცვის გზით.

§ ბიომრავალფეროვნებისგან და ეკოსისტემური სერვისებისგან თითოეული ადამიანის მიერ მიღებული სარგებლის გაზრდა.

§ ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიის განხორციელების გაუმჯობესება თანამონაწილეობითი დაგეგმვის, ცოდნის მენეჯმენტისა და შესაძლებლობების გაძლიერების გზით.

სტრატეგიის მიხედვით (ქვეთავი 2.3 - ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის ცვლილება), კლიმატის ცვლილება აღიარებულია, როგორც ბიომრავალფეროვნების შემცირების ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, ჰაბიტატის დეგრადაციასთან, რესურსების ჭარბ გამოყენებასთან, გარემოს დაბინძურებასა და ინვაზიურ სახეობებთან ერთად. სულ უფრო მეტი ექსპერტი იზიარებს შეხედულებას, რომ დედამიწაზე კლიმატი უფრო და უფრო თბილი ხდება, ატმოსფეროში ნახშიროჟანგისა და მეთანის დაგროვების გამო, რაც, თავის მხრივ, წიაღისეული საწვავის გამოყენებას, ტყეების გაჩეხვასა და მესაქონლეობას უკავშირდება. საქართველოს რიგ რეგიონებში მოსალოდნელი ტემპერატურის მატება და ნალექების კლება ძლიერ უარყოფით ზეგავლენას იქონიებს ეკოსისტემებზე, განსაკუთრებით კი, იმ ეკოსისტემებზე, რომლებიც თავიანთი გლობალური ბუნებრივი გავრცელების საზღვარზე

87 საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 8 მაისის N343 დადგენილება „2014-2020 წწ. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების

სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

96

არიან. შედეგად, მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდება ამ ეკოსისტემების, მცენარეთა თანასაზოგადოებების, ფლორისა და ფაუნის სახეობების გავრცელებაში. მთიანი რელიეფისა და მკვეთრად გამოკვეთილი ვერტიკალური ზონალობის გამო, საქართველოში ყველაზე სერიოზული საფრთხე ბიომრავალფეროვნებას ვერტიკალური სარტყლების წანაცვლების გამო შეექმნება. ზოგი სახეობა, სავარაუდოდ, საერთოდ გაქრება, რადგან ვერ შეძლებს კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ ძვრებთან ადაპტაციას. უკვე გამოთქმულია ვარაუდები, რომ კლიმატის ცვლილებების ფონზე, საქართველოში ზოგი მცენარე, მაგ. ფიჭვი, უფრო მოწყვლადი გახდა გარკვეული პათოგენების მიმართ. მდგრადი ეკოსისტემების, მათ შორის, ტყეების შენარჩუნებას დიდი მნიშვნელობა აქვს არა მარტო ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის კუთხით, არამედ - როგორც „ინსტრუმენტს“ კლიმატის ცვლილების უარყოფითი შედეგების შერბილებისთვის, ნახშირბადის შეკავებისა და კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის გზით. სტრატეგია შემდეგნაირად აყალიბებს ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევ ძირეულ მიზეზებს და ხელშემწყობ ფაქტორებს:

§ ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევი ძირეული მიზეზები − მოსახლეობის სიღარიბე, რაც ადამიანებს ბუნებრივი რესურსების არამდგრადი

გამოყენებისკენ უბიძგებს ენერგიის, საკვებისა, თუ ფინანსური სარგებლის მისაღებად;

− ადამიანის მიმტაცებლური და უპასუხისმგებლო ქმედებები, რაც გულისხმობს ბუნებრივი რესურსების გამოყენებას და ბუნებისადმი ზიანის მიყენებას მოსალოდნელი შედეგების სრული უგულებელყოფის პირობებში;

− ადამიანების მხრიდან ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელობისა და საკუთარი ქმედების უარყოფითი ზეგავლენის გაუცნობიერებლობა.

§ ბიომრავალფეროვნების შემცირების ხელშემწყობი მიზეზები:

− პოლიტიკის დოკუმენტებში, სტრატეგიებსა და პროგრამებში ბიომრავალფეროვნების ფასეულობის არასაკმარისი ხარისხით ასახვა;

− არაადეკვატური და, ზოგ შემთხევევაში, გაუმართლებელი საკანონმდებლო ნორმები ბიოლოგიური რესურსების გამოყენების რეგულირების სფეროში;

− არასაკმარისი რესურსები ბიომრავალფეროვნების დაცვის კანონმდებლობის და პროცედურების განხორციელებისთვის.

ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევ მიზეზებს მივყავართ ბიომრავალფეროვნებაზე პირდაპირ მოქმედ ფაქტორებამდე, როგორებიც არის:

− ბუნებრივი ჰაბიტატების შემცირება; − ბუნებრივი რესურსების ჭარბი გამოყენება; − გარემოს დაბინძურება; უცხო ინვაზიური სახეობების გავრცელება; − კლიმატის ცვლილება.

ამგვარად, სტრატეგია აღიარებს კლიმატის ცვლილებას, როგორც ბიომრავალფეროვნებაზე პირდაპირ მოქმედ უაროფით ფაქტორს და კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული



municipalitetebSi

97

პოტენციურად მზარდი ზეგავლენის საფრთხის რისკს საქართველოს მოწყვლადი რეგიონებისთვის. სტრატეგია ერთ-ერთ ეროვნულ მიზნად (ეროვნული მიზანი D.2) განსაზღვრავს 2020 წლისთვის საქართველოში ბიომრავალფეროვნებაზე კლიმატის ცვლილების პოტენციური ზეგავლენის შეფასების განხორციელებას და კლიმატის ცვლილებისადმი ეკოსისტემების მდგრადობის დონის ამაღლებას. ამ მიზნის მისაღწევად, ეროვნულ დონეზე კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ბიომრავალფეროვნების კარგვის ფაქტორების იდენტიფიცირებისა და მათ დასაძლევად მიმართული ქმედებების შემუშავების ამოცანაა დასახული. თავის მხრივ, აღნიშნული ამოცანის გადასაჭრელად დაგეგმილია შემდეგი ქმედებების (ღონისძიებების) განხორციელება:

§ კლიმატის ცვლილების ბიომრავალფეროვნებაზე ზეგავლენის შეფასება ეროვნულ დონეზე - მოწყვლად რეგიონებში (დედოფლისწყარო, გარდაბანი, საგარეჯო, შავი ზღვის სანაპირო, მაღალმთიანი რეგიონები, ივრის ზეგანი, კარსანის ქედი) და, განსაკუთრებით, დაცული ტერიტორიების ფარგლებში; და შესაბამისი რეკომენდაციების მომზადება სახელმწიფო, აკადემიურ და არასამთავრობო სექტორთან შეთანხმებული მეთოდოლოგიით;

§ სემინარების და შეხვედრების ორგანიზება წინასწარ ეტაპზე იდენტიფიცირებული პრობლემების გადაწყვეტის გზების და რეკომენდაციების ყველა დონის სექტორალურ სტრატეგიულ და ადგილობრივ გეგმებში ინტეგრირების მიზნით;

§ საქართველოში ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის ხელშეწყობის მიზნით, კლიმატის ცვლილების კონვენციის მიერ შემოთავაზებული საერთაშორისო მექანიზმების (REDD+ და CO2-ის საერთაშორისო ბაზარი) გამოყენების პოტენციალის შეფასება;

§ საქართველოში ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის ხელშეწყობის მიზნით, კლიმატის ცვლილების კონვენციის მიერ შემოთავაზებული შესაბამისი საერთაშორისო მექანიზმების (REDD+ და CO2-ის საერთაშორისო ბაზარი) დანერგვა.

§ გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული

პროგრამა (2014 წ .)

აღნიშნული პროგრამის ძირითადი ასპექტების (მათ შორის, კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ასპექტების) მიმოხილვა მოცემულია კვლევის 3.2-ე ქვეთავის „გაუდაბნოების“ ნაწილში.

§ საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020

წლების სტრატეგია



municipalitetebSi

98

2005 წლის დასაწყისში დამტკიცებული იქნა საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგია 88 , რომელიც სექტორული პოლიტიკის განმსაზღვრელ მნიშვნელოვან დოკუმენტს წარმოადგენს გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების საკითხების სექტორულ სტრატეგიულ და პროგრამულ დოკუმენტებში ინტეგრირების თვალსაზრისით.

სტრატეგიის დამტკიცებიდან ძალადაკარგულად გამოცხადდა 2012 წელს მიღებული საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2012-2022 წლების სტრატეგია89.

საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგიული ხედვა, მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაყრდნობით, ითვალისწინებს ისეთი გარემოს შექმნას, რომელიც ხელს შეუწყობს აგროსასურსათო სექტორში კონკურენტუნარიანობის ამაღლებას, მაღალხარისხიანი პროდუქციის წარმოების სტაბილურ ზრდას, სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფას, სურსათის უვნებლობასა და სოფლად სიღარიბის დაძლევას. სოფლის მეურნეობის დარგში არსებული მდგომარეობის საილუსტრაციოდ, სტრატეგიაში მოყვანილია დარგის დეგრადაციის უკანასკნელი ოცდახუთი წლის დინამიკა ძირითადი ტექნიკურ-ეკონომიკური პარამეტრების ჩვენებით. სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ უკანასკნელ პერიოდში, ქვეყანაში აგროსასურსათო პროდუქციის იმპორტის ღირებულებამ ერთ მილიარდ აშშ დოლარს გადააჭარბა. იმპორტის ზრდის პარალელურად, ჩამოყალიბდა ადგილობრივი წარმოების შემცირების ნეგატიური ტენდენცია. შემცირდა თითქმის ყველა სახის პროდუქციის საკუთარი წარმოებით თვითუზრუნველყოფის მაჩვენებლები, რამაც ქვეყნის სასურსათო უსაფრთხოებას სერიოზული პრობლემები შეუქმნა. აღნიშნული ტენდენცია განსაკუთრებით დამაფიქრებელია გაეროსა და მსოფლიო ბანკის პროგნოზის ფონზე, რომლის მიხედვითაც მიმდინარე საუკუნის 40-50-იან წლებში მსოფლიოში მწვავე სასურსათო კრიზისია მოსალოდნელი. არსებული გამოწვევები განვითარებულ ქვეყნებს აიძულებს, სერიოზულად გადახედონ თავიანთ აგრარულ პოლიტიკას, ხოლო იმპორტდამოკიდებული ქვეყნები, თუ ადეკვატურ ღონისძიებებს არ მიმართავენ, სერიოზული პრობლემის წინაშე აღმოჩნდებიან. სტრატეგიის განხორციელების დაფინანსების წყარო იქნება სახელმწიფო ბიუჯეტი, საერთაშორისო და დონორი ორგანიზაციების მიერ გამოყოფილი სესხები, გრანტები, დახმარებები, ადგილობრივი და საერთაშორისო ინვესტიციები და სხვა წყაროები. საწყის ეტაპზე, მეტი აქცენტი გაკეთდება მთავრობისა და დონორებისგან მიღებულ დაფინანსებაზე, ხოლო შემდეგ, როცა შეიქმნება შესაბამისი გარემო, კერძო სექტორის წარმომადგენლები და უცხოელი ინვესტორები უფრო მნიშვნელოვან როლს შეასრულებენ სოფლის მეურნეობის განვითარების პროცესში.

88 საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 11 თებერვლის N167 განკარგულება „საქართველოს სოფლის მეურნეობის

განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგიის დამტკიცების შესახებ“. 89 საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 28 მარტის N 566 განკარგულება „საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების

2012-2022 წლების სტრატეგიის დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

99

საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგიის განხორციელება უზრუნველყოფს მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაყრდნობით სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ზრდასა და კომერციალიზაციას. სტრატეგიის დამტკიცების შემდგომ გამიზნულია შემუშავდეს კონკრეტული სამოქმედო გეგმა და დარგობრივი განვითარების პროგრამები, რომლებიც წარმოდგენილი იქნება პრიორიტეტების, განხორციელების ვადებისა და დაფინანსების წყაროების გათვალისწინებით. სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ მისი განხორციელების პროცესში განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა რეგიონებისა და მუნიციპალიტეტების ეკონომიკური განვითარების ღონისძიებებს, ინსტიტუციური მოწყობის სრულყოფას, საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურების ფუნქციონირებას, ფერმერთა გადამზადებას საბაზრო ურთიერთობების მოთხოვნების შესაბამისად, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების ინტეგრირებულ განვითარებას, სასოფლო-სამეურნეო ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციას, სტატისტიკური აღრიცხვიანობის გაუმჯობესებას, საბაზრო საინფორმაციო სისტემის შექმნას, სასურსათო უსაფრთხოების ანალიზისა და მონიტორინგის ხარისხის გაუმჯობესებას, შესაბამისი მოქნილი საკანონმდებლო ინიციატივების შემუშავებას და განხორციელებას. მთავარი სტრატეგიული მიმართულებები და ღონისძიებები სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგიული ხედვის განსახორციელებლად განსაზღვრულია 7 ძირითადი მიმართულებისა და შესაბამისი ღონისძიებების მიხედვით, რომელთა მიხედვით, შემუშავდება კონკრეტული სამოქმედო გეგმა, მათი განხორციელების ვადებისა და დაფინანსების წყაროების მითითებით. აღნიშნული სტრატეგიული მიმართულებებია:

§ აგრარულ სექტორში დასაქმებულთა კონკურენტუნარიანობის ამაღლება; § ინსტიტუციური განვითარება; § მელიორაცია და ნიადაგის ნაყოფიერება; § რეგიონული და დარგობრივი განვითარება; § სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; § სურსათის უვნებლობა, ვეტერინარია და მცენარეთა დაცვა; § კლიმატის ცვლილებები, გარემო და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება.

სტრატეგიული მიმართულება - კლიმატის ცვლილებები, გარემო და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება - მოიცავს შემდეგ სამ ძირითად ღონისძიებას:

§ ღონისძიება 1 - „კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის" პრინციპებით ხელმძღვანელობა, ბიომრავალფეროვნებისა და მდგრადი გარემოსდაცვითი პროგრამების შემუშავება;

§ ღონისძიება 2 - აგრობიომრავალფეროვნებისა და ენდემური ჯიშების შენარჩუნების მიზნით გენეტიკური ბანკის შექმნა/მართვა;

§ ღონისძიება 3 - კლიმატგონივრული სოფლის მეურნეობის პრაქტიკის დანერგვის ხელშეწყობა .



municipalitetebSi

100

§ ღონისძიება 1 - „კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის" პრინციპებით ხელმძღვანელობა, ბიომრავალფეროვნებისა და მდგრადი გარემოსდაცვითი პროგრამების შემუშავება

გარემოს დაცვა და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება კვლავაც მნიშვნელოვანი პრიორიტეტი იქნება. სოფლის მეურნეობის სამინისტრო წაახალისებს მაღალპროდუქტიული და მდგრადი წარმოების მეთოდების დანერგვას. კერძოდ, „კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის", თესლბრუნვის, ნიადაგის სტრუქტურული და ხარისხობრივი გაუმჯობესების, ქიმიური სასუქებისა და პრეპარატების ოპტიმალური რაოდენობით გამოყენების ხელშეწყობას. პირველადი და გადამამუშავებელი საწარმოების დონეზე განხორციელდება ბიოორგანული წარმოების ხელშემწყობი ღონისძიებები. აგრობიომრავალფეროვნებისა და ენდემური სახეობების შენარჩუნების მიზნით, შეიქმნება მართვადი გენეტიკური ბანკი. საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან, ერთად კოორდინაციას გაუწევს გლობალური კლიმატური ცვლილებების საწინააღმდეგო პრევენციული და ადაპტური ზომების შემუშავებას. „კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა", რომლის მიზანია უსაფრთხო და მაღალხარისხოვანი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის მიღება, უზრუნველყოფს ეფექტიან და სტაბილურ წარმოებას, ნიადაგის ნაყოფიერების გაუმჯობესებას, შენარჩუნებას და დეგრადაციის პროცესის შემცირებას. - ამ მიზნით ჩატარდება სემინარები და ტრენინგები (თესლბრუნვა, პესტიციდებისა და სასუქების გამოყენება, წყლის რესურსების რაციონალურად გამოყენება და ა.შ). ასევე, შემუშავდება და განხორციელდება შესაბამისი ღონისძიებები აღნიშნული პრაქტიკის დასანერგად. განიხილება ორგანული წარმოების არსებული პოტენციალი, აკრედიტაციის სისტემის საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანის შესაძლებლობის ჩათვლით. კავკასიის რეგიონი, ბიომრავალფეროვნების თვალსაზრისით, საერთაშორისო მნიშვნელობის ეკოსისტემას წარმოადგენს. საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო კოორდინირებულად ითანამშრომლებს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან და მეზობელი ქვეყნების შესაბამის სტრუქტურებთან ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების/დაცვისა და მდგრადი განვითარების საკითხებზე, მათ შორის, კლიმატის ცვლილების შედეგად წარმოქმნილ გარემოსთან ადაპტაციისა და ნიადაგის დეგრადაციის (გაუდაბნოება, დამლაშება, გაბიცობიანობა, ეროზირება) წინააღმდეგ ღონისძიებების შემუშავების მიმართულებით. ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებისა და გაუმჯობესების მიზნით, განხორციელდება აგრარული ეკოსისტემების და ბუნებრივი სათიბ-საძოვრების მართვის სრულყოფისაკენ მიმართული ქმედებები. დაინერგება ბიომეურნეობების შექმნის, წახალისების, მდგრადი მართვის და მათი სერტიფიცირების სისტემები.



municipalitetebSi

101

ეკოსისტემური მიდგომის გათვალისწინებით, დაინერგება საქართველოს შიდა წყალსატევებში აკვაკულტურის განვითარების ხელშემწყობი ღონისძიებები. § ღონისძიება 2 - აგრობიომრავალფეროვნებისა და ენდემური ჯიშების შენარჩუნების

მიზნით გენეტიკური ბანკის შექმნა/მართვა კავკასიის რეგიონი გამოირჩევა სასოფლო-სამეურნეო მცენარეების, ცხოველებისა და ფრინველების ჯიშების მრავალფეროვნებით. არსებული აგრობიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას დიდი მნიშვნელობა აქვს სოფლის მეურნეობის მდგრადობის თვალსაზრისით, რაც განსაკუთრებით აქტუალური გახდა კლიმატის ცვლილებების პირობებში, რადგან კლიმატის ცვლილების გამო მოსალოდნელია აგრობიომრავალფეროვნების შემცირება, პირველ რიგში, არიდულ და ნახევრად არიდულ ეკოსისტემებში. შემუშავდება და განხორციელდება მცენარეთა და ცხოველთა კონსერვაციის სტრატეგია, რაც მოიცავს ადგილობრივი სახეობებისა და ჯიშების დეტალურ ინვენტარიზაციას, იდენტიფიკაციას, გენეტიკური ბანკის შექმნას და ამ მიმართულებით ეფექტიანი მართვის სისტემის ჩამოყალიბებას. განხორციელდება ფერმერებისა და სხვა დაინტერესებული მხარეების ინფორმირების პროგრამა აგრო-ბიომრავალფეროვნებასა და ენდემური სახეობების შესახებ. განხორციელდება მცენარეთა და ცხოველთა ადგილობრივი ჯიშებისა და ენდემური სახეობების, მათი მონათესავე ველური პოპულაციების, სხვა სოციალ-ეკონომიკური, თუ კულტურული მნიშვნელობის მქონე სახეობების გენეტიკური სიწმინდის შენარჩუნებისათვის საჭირო ღონისძიებები. § ღონისძიება 3 - კლიმატგონივრული სოფლის მეურნეობის პრაქტიკის დანერგვის

ხელშეწყობა სასოფლო-სამეურნეო წარმოება მჭიდროდ უკავშირდება კლიმატის ცვლილებას, რაც ზრდის რისკებს და ნეგატიურად აისახება ფერმერებისა და სხვა ტიპის მოწყვლადი ჯგუფების ევონომიკურ და სოციალურ კეთილდღეობაზე. ამის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია კლიმატგონივრული სოფლის მეურნეობის ხელშეწყობა, რომელიც ერთდროულად უპასუხებს სამ ურთიერთგადამკვეთ გამოწვევას: სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა წარმოებისა და შემოსავლების გაზრდის გზით, კლიმატის ცვლილებებთან ადაპტაცია და კლიმატის ცვლილების შერბილების ხელშეწყობა. კლიმატგონივრული სოფლის მეურნეობის პრაქტიკის დამკვიდრება სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. სამთავრობო უწყებებთან, ადგილობრივ ხელისუფლებასთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და კერძო სექტორის წარმომადგენლებთან თანამშრომლობით, სოფლის მეურნეობის სამინისტრო მონაწილოებას მიიღებს შესაბამისი საერთოეროვნული და რეგიონული პროგრამების შემუშავებაში. შესაბამისი გადამზადების პროგრამის გამოყენებით, გაიზრდება სოფლის მეურნეობის სამინისტროსა და მუნიციპალური საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურების შესაძლებლობები სოფლის მეურნეობაში კლიმატგონივრულ მიდგომების გამოყენების მიმართულებით.



municipalitetebSi

102

კვლევის შედეგად შეფასდება კლიმატის ცვლილების ზეგავლენა სოფლის მეურნეობაზე. შეიქმნება საინფორმაციო ბაზა კლიმატის ცვლილებისა და სტიქიური მოვლენების შედეგად გამოწვეული ნეგატიური ზეგავლენის შესახებ. პრაქტიკაში დაინერგება აგროკლიმატური მონიტორინგის, ანალიზის, შედეგების საკომუნიკაციო და სხვა მონაცემების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების სისტემა. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან კოორდინირებით, შემუშავდება ბუნებაში გაჩენილი ხანძრების პოლიტიკის დოკუმენტი, სადაც გამიჯნული იქნება კომპეტენციები და აღნიშნული საკითხის მართვასთან დაკავშირებულ საკითხებზე პასუხისმგებელი უწყებები. ამგვარად, ახლადმიღებული საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015-2020 წლების სტრატეგია, სისტემური თვალსაზრისით, დამაკმაყოფილებლად ასახავს კლიმატის ცვლილების უარყოფითი ზეგავლენის შედეგად სოფლის მეურნეობისა და აგროეკოსისტემებისთვის პოტენციურ რისკებს, ნათლად აყალიბებს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ სტრატეგიულ მიმართულებას და განსაზღვრავს კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შერბილებისა და კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის სფეროში განსახორციელებელი ღონისძიებების ძირითად სპექტრს. მნიშვნელოვანი იქნება, რომ ზემოაღნიშნულმა სტარტეგიულმა მიმართულებამ და შესაბამისმა ღონისძიებებმა შესატყვისი ასახვა ჰპოვოს სტრატეგიის დამტკიცების შემდგომ ეტაპზე შესამუშავებლად გამიზნულ ამავე სტრატეგიის განხორციელების კონკრეტულ სამოქმედო გეგმასა და სოფლის მეურნეობის დარგობრივი განვითარების პროგრამებში (რომლებიც სტრუქტურირებული უნდა იქნეს პრიორიტეტების, განხორციელების ვადებისა და დაფინანსების წყაროების გათვალისწინებით). ასევე, მნიშვნელოვანი იქნება კონკრეტულ სამოქმედო გეგმასა და პროგრამებში ყურადღება მიექცეს მდგრად სოფლის მეურნეობასთან და, ასევე, კლიმატის ცვლილებასთან მჭიდროდ დაკავშირებულ ისეთ სისტემური ხასიათის პრობლემებს, როგორებსაც საქართვლოსთვის წარმოადგენს: მიწის რესურსების/სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების მდგრადი მართვის სამართლებრივი და ინსტიტუციონალური მექანიზმების შექმნა; სახელმწიფო, მუნიციპალური და კერძო საკუთრებაში არსებული მიწების გამიჯვნა და რეგისტრაცია; ფაქტობრივი მდგომარეობით საერთო საკუთრების სტატუსის მქონე საძოვრების რაციონალურ გამოყენებაზე პასუხისმგებელი სუბიექტის/სუბიექტების განსაზღვრა და ამგვარი საძოვრებით სარგებლობასთან და განკარგვასთან დაკავშირებული საკითხების სამართლებრივი რეგულირების სფეროში მოქცევა; ადგილობრივი თვითმმართველობის ინსტიტუციონალური და შესაბამისი სამსახურების მატერიალურ-ტექნიკურ და ადამიანურ შესაძლებლობათა გაძლიერება და სხვ.



municipalitetebSi

103

4. მართვის ორგანიზაციული სტრუქტურა კვლევის მეოთხე თავში მიმოხილულია მმართველობითი სტრუქტურები, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროს მარეგულირებელი ნორმების აღსრულებასა და განხორციელებაზე, როგორც ქვეყნის მასშტაბით, ასევე რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე. კვლევის მეოთხე თავი ხელისუფლების ორგანოების მმართველობითი დონეების მიხედვით დაჯგუფებისას უშვებს გარკვეული ხასიათის პირობითობას (მაგ., სახელმწიფო რწმუნებულის - გუბერნატორის შემთხვევაში) და ამავე დროს, ის არ მოიცავს სასამართლო ხელისუფლების შტოს.

4.1. ხელისუფლების სტრუქტურა საქართველოს ხელისუფლებაში მმართველობითი დონეების მიხედვით განასხვავებენ:

§ სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს (ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოებს);

§ ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოებს; § ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს (ადგილობრივი ხელისუფლების

ორგანოებს).

§ სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოები (ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოები)

სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების რგოლს მიეკუთვნება:

§ საქართველოს პრეზიდენტი; § საქართველოს პარლამენტი; § საქართველოს მთავრობა; § საქართველოს სამინისტროები და მთავრობისადმი დაქვემდებარებული სხვა

უწყებები;

კვლების მიზნებიდან გამომდინარე, ამავე რგოლს პირობითად შეიძლება მივაკუთვნოთ აგრეთვე:

§ სახელმწიფო რწმუნებული - გუბერნატორი (საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი ამ განსაზღვრულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებში).

§ ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოები აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სახელმწიფო მართვის კომპონენტის რგოლებია:

§ ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო;



municipalitetebSi

104

§ ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობა; § ავტონომიური რესპუბლიკის სამინისტროები და უწყებები.

§ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები (ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები)

ადგილობრივი თვითმმართველობა ხორციელდება თვითმმართველ ერთეულებში (მუნიციპალიტეტებში). თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოა მუნიციპალიტეტის საკრებულო, ხოლო მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო და მუნიციპალიტეტის უმაღლესი თანამდებობის პირი არის გამგებელი (მერი თვითმმართველ ქალაქში). მუნიციპალიტეტის საკრებულო აირჩევა 4 წლის ვადით, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოქალაქეების მიერ, პირდაპირი არჩევნებით. გამგებელი/მერი წარმოადგენს მუნიციპალიტეტს და უზრუნველყოფს მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილებების განხორციელებას (აირჩევა 4 წლის ვადით, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოქალაქეების მიერ, პირდაპირი არჩევნებით). გამგეობა/მერია არის მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოსადმი დაქვემდებარებული დაწესებულება, რომელიც უზრუნველყოფს გამგებლის/მერის უფლებამოსილების განხორციელებას. გამგეობას/მერიას ხელმძღვანელობს გამგებელი/მერი. გამგეობა/მერია შედგება სტრუქტურული ერთეულებისგან. გამგეობის/მერიის სტრუქტურული ერთეული შესაბამისი დებულებით განსაზღვრული უფლებამოსილების ფარგლებში უზრუნველყოფს მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და გამგებლის/მერის დავალებების შესრულებას. გამგეობის/მერიის სტრუქტურულ ერთეულს შეიძლება ჰქონდეს ქვედანაყოფები, რომლებიც განისაზღვრება გამგეობის/მერიის შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულის დებულებითა და საშტატო ნუსხით.

4.2. ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების უფლებამოსილებები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში

§ საქართველოს პრეზიდენტი საქართველოს პრეზიდენტი არის საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური. საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, საქართველოს პრეზიდენტს გააჩნია უფლებამოსილებათა გარკვეული წრე, რომელიც მნიშვნელოვნად შეიკვეცა 2013 წლის მეორე ნახევარში ძალაში შესული საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად. საქართველოს პრეზიდენტის გარემოს დაცვის



municipalitetebSi

105

საკითხებთან დაკავშირებული თითქმის ყველა უფლებამოსილება 2013 წლიდან გადავიდა საქართველოს მთავრობის კომპეტენციაში.

§ საქართველოს პარლამენტი საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს (მათ შორის, გარემოს დაცვის სფეროში), კონსტიტუციით განსაზღვრულ ფარგლებში კონტროლს უწევს მთავრობის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს. § საქართველოს მთავრობა საქართველოს მთავრობისა და, შესაბამისად, მთავრობის მეთაურის (პრემიერ-მინისტრის) უფლებამოსილებები მნიშვნელოვნად გაფართოვდა 2013 წლის მეორე ნახევარში ძალაში შესული საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებების ამოქმედების შემდეგ. საქართველოს მთავრობისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების ცენტრალური უწყებების (სამინისტროების) უფლებამოსილებები და ფუნქციები განისაზღვრება „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის90 შესაბამისად. ამავე კანონისა და საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე და მის შესასრულებლად ხდება აღნიშნული უწყებების დებულებათა მთავრობის მიერ დამტკიცება. მთავრობა კოორდინაციასა და კონტროლს უწევს სამინისტროების საქმიანობას. იგი თავისი უფლებამოსილების განხორციელებისას ხელმძღვანელობს სამთავრობო პროგრამით, რომელსაც ნდობას უცხადებს საქართველოს პარლამენტი. თუ საკითხი, რომელიც კანონით გადაცემულია აღმასრულებელი ხელისუფლების გამგებლობაში, არ მიეკუთვნება არც ერთი სამინისტროს გამგებლობის სფეროს, მასზე გადაწყვეტილებას იღებს მთავრობა. მთავრობის საქმიანობის პროგრამულ ნაწილს მიეკუთვნება ის კომპეტენციები, რომლებიც მთავრობას საბიუჯეტო და აგრეთვე სახელმწიფო მიზნობრივი პროგრამების დაგეგმვის სფეროში გააჩნია. აღნიშნულ მიმართულებებით მთავრობა შეიმუშავებს და, საქართველოს პრეზიდენტთან შეთანხმებით, საქართველოს პარლამენტს წარუდგენს საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს, სახელმწიფო ბიუჯეტის მიღების შემდეგ კი უზრუნველყოფს მის შესრულებას.

90 საქართველოს 2004 წლის 23 დეკემბრის კანონი „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და

საქმიანობის წესის შესახებ“ (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, ნაწ. I, N3, 13.02.2004, მუხ.7).



municipalitetebSi

106

გარდა ამისა, მთავრობა სოციალურ-ეკონომიკურ და სხვა სფეროებში ამტკიცებს სახელმწიფო მიზნობრივ პროგრამებს და უზრუნველყოფს მათ განხორციელებას. ზემოაღნიშნული კანონის (მუხლი 5) მიხედვით, სხვადასხვა სფეროში მთავრობისთვის მინიჭებულ კომპტენეციათა შორის აღსანიშნავია გარემოს დაცვის სფეროსთან უშუალოდ დაკავშირებული სხვა კომპეტენციაც - კერძოდ, გარდა გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და მოსახლეობის ეკოლოგიური უსაფრთხოების სფეროში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის გატარების უზრუნველყოფისა, ასევე, ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და რაციონალურად გამოყენების ორგანიზების კომპეტენცია. შედარებისათვის - ხსენებული კანონით დადგენილი არ არის მთავრობის კომპეტენციები, მაგალითად, სოფლის მეურნეობის სფეროსთან მიმართებაში. გარემოს დაცვის სფეროში მთავრობის კომპეტენციათა კანონში პირდაპირი ინტეგრირება წარმოადგენს ამავე სფეროში კონსტიტუციური ნორმების გავლენას და არა მაგალითად, გარემოს დაცვის სფეროს პრიორიტეტულობის საკანონმდებლო დონეზე აღიარებას სოფლის მეურნეობის ან რომელიმე სხვა დარგთან მიმართებაში. ამგვარად, საქართველოს მთავრობა, „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის („ჟ“ და „რ“ ქვეპუნქტების) საფუძველზე, უფლებამოსილია მიიღოს (დაამტკიცოს ან მოიწონოს) გარემოს დაცვის, ბუნებრივი რესურსებისა და ეკოლოგიური უსაფრთხოების სფეროებში 91 პოლიტიკის განმსაზღვრელი დოკუმენტები (მაგ., სტრატეგია, მოქმედებათა გეგმა, პროგრამა, კონცეფცია და ა.შ.) - გარდა იმ შემთხვევებისა, თუ მსგავსი დოკუმენტების/საკითხების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება კანონმდებლობის მიხედვით მიეკუთვნება რომელიმე სამინისტროს უშუალო კომპეტენციას. მთავრობის უფლებამოსილებებში შედის სათათბირო ორგანოს - სამთავრობო (საუწყებათაშორისო, საკოორდინაციო და ა.შ.) კომისიებისა და საბჭოების შექმნა და გაუქმება. სამთავრობო სათათბირო ორგანო (კომისია, საბჭო) იქმნება აღმასრულებელი ხელისუფლების კომპეტენციისათვის მიკუთვნებული სხვადასხვა საკითხების მოსამზადებლად. სათათბირო ორგანოს უფლება აქვს სახელმწიფო დაწესებულებებიდან მიიღოს თავისი მუშაობისათვის საჭირო დოკუმენტები, ცნობები და სხვა მონაცემები. სათათბირო ორგანოს მუშაობაში შეიძლება მონაწილეობა მიიღოს პირმა, რომელიც არ არის სახელმწიფო მოხელე. § საქართველოს სამინისტროები და მთავრობისადმი

დაქვემდებარებული სხვა უწყებები

§ საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო

კლიმატის ცვლილების სფეროზე უშუალოდ პასუხისმგებელ ცენტრალურ უწყებას წარმოადგენს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო.

91 თავის მხრივ, ზემოაღნიშნული მიმართულებები, ფართო გაგებით, მოიცავენ აგრეთვე კლიმატის ცვლილებისა და მის

მიმართ ადაპტაციის საკითხებსაც.



municipalitetebSi

107

სამინისტროს საქმიანობის სფერო და ამოცანები გარემოს დაცვის სფეროში (მათ შორის, კლიმატის ცვლილების საკითხებთან მიმართებაში) განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 28 აპრილის №98 დადგენილებით დამტკიცებული დებულებით92, რომელიც, თავის მხრივ, ეფუძნება 2013 წლის დასაწყისში მთავრობის ინსტიტუციონალური რეფორმის განხორციელების მიზნით მიღებულ საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტს, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრა ის ფუნქციები, რომლებიც საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტის მიღებამდე არსებულ გარემოს დაცვის სამინისტროსა და ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს კომპეტენციების სფეროს განეკუთვნებოდა, ხოლო კანონის მიღების შემდგომ კი გადანაწილდა, ერთის მხრივ, ახლადფორმირებულ გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და, მეორეს მხრივ, სოფლის მეურნეობის, იუსტიციის, რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროებს შორის. სამინისტროს დებულება ინტეგრირებული სახით ასახავს სამინისტროს ყველა იმ ფუნქციასა და კომპეტენციას, რომლებიც სამინისტროს გამგებლობისთვის არის მიკუთვნებული დღეისათვის მოქმედი საქართველოს კანონმდებლობით. სამინისტროს დებულების მიხედვით, შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული სამინისტროს საქმიანობის ის ამოცანები და კომპეტენციები, რომელთაც პირდაპირი ან ირიბი მიმართება გააჩნიათ (ან შეიძლება გააჩნდეთ) კლიმატის ცვლილებისა და სხვა თანამდევ საკითხებთან: § გარემოს დაცვის მართვისა და პოლიტიკის საკითხებთან დაკავშირებული ზოგადი

კომპეტენციები − გარემოს დაცვის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება; − გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით (გარდა ნავთობისა და გაზის)

სარგებლობის სახელმწიფო მართვა; − გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით (გარდა ნავთობისა და გაზის)

სარგებლობის სფეროში სახელმწიფო კონტროლის განხორციელება; − გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამის მომზადება; − ეკოლოგიური ექსპერტიზის ჩატარება და გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის გაცემა; − კომპეტენციის ფარგლებში ბუნებრივი და ანთროპოგენური საფრთხეების და რისკების

პროგნოზირების, მათი შედეგების შერბილების ღონისძიებების დაგეგმვა და გარემოსდაცვითი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით ერთიანი პოლიტიკის განხორციელება;

− წინადადებათა შემუშავება საგანგებო ეკოლოგიური მდგომარეობის ან ეკოლოგიური უბედურების ზონების გამოცხადებისა და მათი გაუქმების შესახებ;

− საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და საზღვარგარეთის ქვეყნებთან თანამშრომლობის პრიორიტეტულ მიმართულებათა განსაზღვრა და საერთაშორისო გარემოსდაცვითი ხელშეკრულებებით ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების კოორდინირება და მონიტორინგი;

92 საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 26 აპრილის №98 დადგენილება „საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების

დაცვის სამინისტროს დებულების დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

108

− კომპეტენციის ფარგლებში სახელმწიფოს სახელით ურთიერთობა საერთაშორისო

ინსტიტუტებთან, საზღვარგარეთის ქვეყნების სახელმწიფო, არასამთავრობო, აკადემიურ და სხვა სახის ორგანიზაციებთან, საერთაშორისო გარემოსდაცვითი ხელშეკრულებებისა და საერთაშორისო პროცესების სამდივნოებთან;

− კომპეტენციის ფარგლებში სამართლებრივი აქტების პროექტების შემუშავება და მიღება. § კლიმატის ცვლილების საკითხებთან უშუალოდ დაკავშირებული კომპეტენციები − კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისა და კლიმატის ცვლილების შერბილების

ღონისძიებების ორგანიზება; − საქართველოს ტერიტორიაზე ოზონდამშლელ ნივთიერებათა მონიტორინგი.

§ გარემოს შემადგენელი კომპონენტებისა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და

გამოყენების საკითხებთან დაკავშირებული კომპეტენციები − ნარჩენების მართვის ორგანიზება; − კომპეტენციის ფარგლებში მიწის რაციონალურად გამოყენებისა და დაცვის

უზრუნველყოფა, ნიადაგის ეროზიის წინააღმდეგ ზომების მიღება, ნაყოფიერების აღდგენისა და შენარჩუნების ღონისძიებების განხორციელება;

− დაცული ტერიტორიების სისტემის დაფუძნების, ფუნქციონირებისა და მართვის სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება, მოქმედებათა კოორდინირება და კონტროლი;

− ბიოლოგიური მრავალფეროვნების მონიტორინგი; − სამეცნიერო-კვლევითი მიზნით ცხოველთა სამყაროს ობიექტების გარემოდან ამოღების

რეგულირება; − „გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ველური ფლორისა და ფაუნის სახეობებით

საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ“ კონვენციის (CITES) დანართებში შეტანილი სახეობების, მათი ნაწილებისა და დერივატების ექსპორტის, იმპორტის, რეექსპორტისა და ზღვიდან ინტროდუქციის ნებართვის გაცემა.

§ გარემოს მონიტორინგის, განათლებისა და გარემოსდაცვითი ცნობიერების

საკითხებთან დაკავშირებული კომპეტენციები − გარემოს დაბინძურების მონიტორინგის ორგანიზება; − საქართველოს ტერიტორიაზე, მდინარეთა აუზებსა და წყალსატევებში, შავი ზღვის

ტერიტორიულ წყლებში, კონტინენტურ შელფზე და განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში არსებული და მოსალოდნელი ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოდინამიკური პროცესების, გეოეკოლოგიური მდგომარეობის შეფასების და გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის მომზადება;

− ბირთვული და რადიაციული საქმიანობის რეგულირება; − გარემოში რადიაციული ფონის მონიტორინგი; − გარემოსდაცვითი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა; − გარემოსდაცვითი განათლებისა და გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების

ხელშეწყობა; − გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მომზადება. სამინისტროს სისტემაში შედიან მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფები და მისი კონტროლის ქვეშ მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირები (იხ. სამინისტროს ორგანიზაციული



municipalitetebSi

109

სტრუქტურის სქემა - დანართი 1). 2011 წელს განხორციელებული ინსტიტუციონალური და სტრუქტურული რეფორმის 93 შემდგომი პერიოდიდან სამინისტროს აღარ გააჩნია ტერიტორიული ორგანოები.

ცხრილი 2. საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სტრუქტურა94

93 როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, რეფორმის შედეგად, რეფორმამდე არსებული გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი

რესურსების სამინისტრო გარდაიქმნა გარემოს დაცვის სამინისტროდ და მას ჩამოერთვა მთელი რიგი კომპეტენციები, რომლებიც, თავის მხრივ მიეკუთვნა ენერგეტიკის სამინისტროს და ეს უკანასკნელი გარდაიქმნა ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროდ. რეფორმის პროცესში საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს გადაეცა საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს და საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს უფლებამოსილებანი, რომლებიც უკავშირდებოდა ბუნებრივი რესურსების მართვასთან და სარგებლობასთან დაკავშირებული პოლიტიკის აღსრულებას, აგრეთვე სხვა უფლებამოსილებანი. აღნიშნულმა რეფორმამ, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში სამინისტროს საზედამხედველო და მაკონტროლებელი ფუნქციების დიდი ნაწილის ანულირება მოახდინა. შესაბამისად, სამინისტრო ფუნქციონალური აღმასრულებელი რგოლიდან (აღმასრულებელი ხელისუფლების განმხორციელებელი რგოლიდან), ფაქტობრივად, გადაიქცა პოლიტიკის შემმუშავებელ და, დიდწილად კი, მხოლოდ საჯარო ფუნქციების მატარებელ რგოლად. ამ უკანასკნელმა გარემოებამ სამინისტროს ტერიტორიული ორგანოების (გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების რეგიონული სამმართველოების) არსებობას გარკვეულწილად აზრი დაუკარგა - რაც, საბოლოოდ, 2011 წლის მეორე ნახევარში მათი ლიკვიდაციით დასრულდა.

94 წყარო: http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=9



municipalitetebSi

110

კლიმატის ცვლილების საკითხებთან უშუალოდ დაკავშირებული სამინისტროს სისტემაში შემავალი რგოლებია სამინისტროს სტრუქტურული ერთეული - კლიმატის ცვლილების სამსახური და საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - გარემოს ეროვნული სააგენტო.

§ კლიმატის ცვლილების სამსახური კლიმატის ცვლილების სამსახურის95 ძირითადი ფუნქციები და ამოცანებია:

− კლიმატის ცვლილების სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკისა და სტრატეგიის შემუშავებასა და განხორციელებაში მონაწილეობა;

− ეკონომიკის სექტორებსა და ეკოსისტემებზე კლიმატის ცვლილების გავლენისა და რისკების შეფასება და მათი განვითარების პროგნოზირება;

− კლიმატის ცვლილების პროცესის შერბილების ეროვნული გეგმის შემუშავების ორგანიზება და კოორდინაცია, მისი დანერგვისა და განხორციელების ხელშეწყობა;

− დაბალემისიანი განვითარების სტრატეგიის მომზადების ორგანიზება; − კლიმატის ცვლილებისადმი მოწყვლადი ეკოსისტემებისა და ეკონომიკის სექტორების

ადაპტაციის ეროვნული გეგმის შემუშავების ორგანიზება და კოორდინაცია, მისი დანერგვისა და განხორციელების ხელშეწყობა;

− კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის მიმდინარე პროექტების მონიტორინგი; − კლიმატის ცვლილების მიმართ ადაპტაციისა და სათბურის გაზების ემისიების

შემარბილებელი ტექნოლოგიების მოკვლევა/მოძიება და ანალიზი მათი საჭიროების შეფასებისა და დანერგვის მიზნით;

− გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი ეროვნული შეტყობინებების მომზადების კოორდინაცია, შესაბამის დაინტერესებულ პირებთან თანამშრომლობით;

− სათბურის გაზების ეროვნული ინვენტარიზაციის პერიოდული შესრულება და ანგარიშის კონვენციის სამდივნოსათვის წარდგენა;

− გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის კიოტოს ოქმით განსაზღვრული პოლიტიკის განხორციელების უზრუნველყოფა, სუფთა განვითარების მექანიზმის (სგმ) ხელშეწყობა და დაინტერესებულ მხარეთა კოორდინაცია;

− კონვენციის გადაწყვეტილებების ანალიზი, ქვეყნის პოზიციის შემუშავება და კონვენციის მხარეთა კონფერენციებზე და კონვენციის დამხმარე ორგანოებში მოლაპარაკებებზე მისი წარდგენა-დაცვა;

− კონვენციის ორგანოებში და ექსპერტთა სამუშაო ჯგუფებში, ასევე კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების საქმიანობაში საქართველოს აქტიური მონაწილეობის უზრუნველყოფა/ხელშეწყობა;

− კლიმატის ცვლილების პრობლემატიკასთან დაკავშირებულ საკითხებში საზოგადოების სხვადასხვა ფენებისა და დაინტერესებული მხარეების ინფორმირება და ცნობიერების ამაღლება;

− კომპეტენციის ფარგლებში სამინისტროს გარემოსდაცვითი პოლიტიკისა და საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტისათვის კლიმატის ცვლილების სფეროში

95 სამსახურის დებულება დამტკიცებულია საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის 2013 წლის

10 მაისის №23 ბრძანებით „საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს კლიმატის ცვლილების სამსახურის დებულების დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

111

საერთაშორისო წყაროებით დაფინანსებული პროექტების მიმდინარეობის შესახებ არსებული კითხვარის შესაბამისად ინფორმაციის მიწოდება და მიმდინარე პროექტების ფარგლებში დაგეგმილი შეხვედრების შესახებ შეტყობინება;

− და ამავე დეპარტამენტისათვის კლიმატის ცვლილების სფეროში საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრი ვალდებულებების განხორციელების და საერთაშორისო ორგანიზაციების/პროცესების ეგიდით საქართველოში მიმდინარე ქმედებების შესახებ ინფორმაციის, ასევე, შესაბამის სამდივნოებში წარდგენილი ეროვნული ანგარიშების ასლების პერიოდულად მიწოდება;

− [კლიმატის ცვლილების სფეროში] სამინისტროს წარმომადგენლობის განხორციელება ფიზიკურ და იურიდიულ პირებთან ურთიერთობებში;

− სხვა უფლებამოსილებების განხორციელება. კლიმატის ცვლილების სამსახურს არ გააჩნია საზედამხედველო ან/და მაკონტროლებელი უფლებამოსილებები. კლიმატის ცვლილების სამსახური, მიუხედავად სახელწოდებისა და სტატუსის ხშირი ცვლისა 96 , არსებითად, ყოველთვის ასრულებდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციით (UNFCC) ნაკისრ ვალდებულებათა სფეროში სამთავრობო სპეციალიზირებული საკოორდინაციო97 სტრუქტურული რგოლის ფუნქციას. ფუნქციონალური თვალსაზრისით, კლიმატის ცვლილების სამსახურს გააჩნია პირდაპირი და უშუალო კომპეტენცია კლიმატის ცვლილების საკითხთა ფართო სპექტრის მიმართ - მათ შორის, კლიმატის ცვლილების საადაპტაციო ღონისძიებათა დაგეგმვის ორგანიზებისა და კოორდინაციის მიმართულებით. ამასთან, კლიმატის ცვლილების სამსახურს არ აკისრია პასუხისმგებლობა კლიმატის საადაპტაციო ან/და შემარბილებელ (მიტიგაციის) ღონისძიებათა უშუალო განხორციელების ორგანიზებაზე ან/და განხორციელების უზრუნველყოფაზე.

§ გარემოს ეროვნული სააგენტო კლიმატის ცვლილების საკითხებთან ფუნქციონალური მიმართება გააჩნია საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო

96 სამსახური სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა სტატუსითა და სახელწოდებით შედიოდა უწყების შემადგენლობაში -

თავდაპირველად, როგორც საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება - კლიმატის ცვლილების ეროვნული ცენტრი (2000 წლიდან), შემდგომში კი ახლადფორმირებული საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსადმი უშუალოდ დაქვემდებარებული სტრუქტურული ქვედანაყოფი - კლიმატის ცვლილების სამმართველო (2004 წლიდან), ამავე სამინისტროს საერთაშორისო ურთიერთობებისა და კონვენციების დეპარტამენტის ჰიდრომეტეოროლოგიური და კლიმატის ცვლილების სამმართველო (2006 წლიდან), მდგრადი განვითარების დეპარტამენტის ჰიდრომეტეოროლოგიური და კლიმატის ცვლილების სამმართველო (2008 წლიდან), გარემოს ინტეგრირებული მართვის დეპარტამენტის ჰიდრომეტეოროლოგიური და კლიმატის ცვლილების სამმართველო (2009 წლიდან), და ბოლოს, როგორც რეორგანიზებული (2011 წლიდან) გარემოს დაცვის სამინისტროს გარემოს ინტეგრირებული მართვის დეპარტამენტის ჰიდრომეტეოროლოგიური და კლიმატის ცვლილების სამმართველო (2011 წლიდან 2013 წლამდე).

97 კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი საქართველოს ეროვნული შეტყობინებების მომზადების კოორდინაცია/ორგანიზება.



municipalitetebSi

112

სამართლის იურიდიულ პირს - გარემოს ეროვნულ სააგენტოს 98 , რომლის მიზნები და ამოცანები, ფუნქციები და უფლებამოვალეობები აღნიშნულ სფეროსთან მიმართებაში მოიცავს: − კლიმატის ცვლილების ფიზიკური პროცესების შესწავლას; − კლიმატის ცვლილებებით გამოწვეული შესაძლო უარყოფითი შედეგების შერბილების და

შესაბამისი ადაპტაციის ღონისძიებების შემუშავებაში მონაწილეობის მიღებას. სააგენტო 2008 წელს შეიქმნა ადრე დამოუკიდებლად არსებული რამდენიმე უწყების ფუნქციების ურთიერთშერწყმის საფუძველზე (უმთავრესად, ყოფილი ჰიდრომეტეოროლოგიისა და გეოლოგიის სახელმწიფო დეპარტამენტების ბაზაზე). ამჟამად, სააგენტოს ფუნქციონალური დანიშნულების სტრუქტურული ქვედანაყოფებია: გარემოს დაბინძურების მონიტორინგის დეპარტამენტი; ჰიდრომეტეოროლოგიის დეპარტამენტი; გეოლოგიის დეპარატამენტი; მეთევზეობისა და შავი ზღვის მონიტორინგის სამსახური; [ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის] ლიცენზირების დეპარტამენტი. სააგენტოს ჰიდრომეტეოროლოგიის დეპარტამენტის ფუნქციებს მიეკუთვნება გლობალური კლიმატის ცვლილების ფონზე საქართველოს ტერიტორიაზე ჰიდრო-მეტეოროლოგიური პარამეტრების ცვლილების დინამიკის შესწავლა. აღსანიშნავია, რომ არც გარემოს ეროვნული სააგენტოსა და არც კლიმატის ცვლილების სამსახურის ან სამინისტროს რომელიმე სხვა სტრუქტურული ერთეულის ფუნქციებში არ შედის სამინისტროს კომპეტენციაში99 შემავალი ფუნქციის - კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისა და კლიმატის ცვლილების შერბილების ღონისძიებების ორგანიზების - განხორციელება. გარდა ამისა, კვლევის ავტორების აზრით, გარემოს მონიტორინგის სისტემის სრულყოფილი ფუნქციონირების სფეროში არსებული ხარვეზებისა100 და სხვა ობიექტური ფაქტორების გამო, რთულია კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული დაზუსტებული მონაცემების რიგის შეგროვება, რაც აუცილებელია კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის ღონისძიებების ეფექტური საშუალო და გრძელვადიანი დაგეგმვისთვის მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

§ საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო101 საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს საქმიანობის ძირითადი სფეროებია: ეკონომიკური პოლიტიკა; ვაჭრობა და ინვესტიციები; ტურიზმი; სახელმწიფო 98 სააგენტოს დებულება დამტკიცებულია „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – გარემოს ეროვნული სააგენტოს

დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის 2011 წლის 13 აპრილის №27 ბრძანებით.

99 იხ. აღნიშნულთან დაკავშირებით სამინისტროს კლიმატის ცვლილების საკითხებთან უშუალოდ დაკავშირებულ კომპეტენციებში - „კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისა და კლიმატის ცვლილების შერბილების ღონისძიებების ორგანიზება“ - საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 26 აპრილის №98 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს დებულების მე-3 მუხლის „ტ“ ქვეპუნქტი.

100 იგულისხმება, პირველ რიგში, დაფინანსებასა და მატერიალურ-ტექნიკურ აღჭურვილობასთან დაკავშირებული სირთულეები.

101 სამინისტროს დებულება დამტკიცებულია შემდეგი ნორმატიული აქტით: საქართველოს მთავრობის დადგენილება N77, 2004 წლის 10 სექტემბერი.



municipalitetebSi

113

ქონების მართვა და განკარგვა; ურბანული განვითარება და სივრცით - ტერიტორიული მოწყობა; მშენებლობა; ელექტრონული კომუნიკაციები; საინფორმაციო ტექნოლოგიები; ფოსტა; ტრანსპორტი; სტანდარტიზაცია და მეტროლოგია; აკრედიტაცია; საპენსიო სისტემის რეფორმა. სამინისტროს ერთ-ერთ სტრუქტურულ ერთეულს წარმოადგენს მდგრადი განვითარების დეპარტამენტი, რომლის ფუნქციებშიც შედის მდგრადი განვითარების სტრატეგიის მომზადება და მისი ხელშემწყობი სახელმწიფო პროგრამის შემუშავება; მსოფლიო გლობალური გამოწვევების წინაშე ქვეყნის მზადყოფნის უზრუნველმყოფი ღონისძიებების განხორციელებაში მონაწილეობა, მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის მიზნით შესაბამისი ინოვაციური პროექ-ტების მიღება, დამუშავება და ანალიზი, მათი რეალიზაციის აუცილებლობისა და განხორციელების მიზანშეწონილობის შესახებ შესაბამისი წინადადებების წარდგენა საქართველოს მთავრობისათვის; ქვეყნის საინვესტიციო პოტენციალისა და რესურსების გამოვლენის ხელშეწყობა მდგრადი განვითარების მიმართულებით; ეკონომიკის მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების ხელშეწყობის მიმართულებით შესაბამისი საკანონმდებლო ინი-ციატივების მომზადება და მისი კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად საქართველოს მთავრობისათვის წარდგენა. ზემოაღნიშნული მიზნების მისაღწევად დიდი მნიშვნელობა აქვს სამინისტროსა და დეპარტამენტის მხრიდან აღმასრულებელ ხელისუფლებასა და სამოქალაქო საზოგადოებასთან, ბიზნესსექტორთან და საერთაშორისო ინსტიტუტებთან აქტიური თანამშრომლობას.

§ საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის

სამინისტრო102

სამინისტროს მმართველობის სფეროს განეკუთვნება: რეგიონული განვითარების პოლიტიკა, საქართველოში წყლით უზრუნველყოფის განვითარების, მოსახლეობის წყლით მომარაგების სისტემების დანერგვისა და ხელშეწყობის ღონისძიებათა განხორციელების უზრუნველყოფა, საქართველოში (ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარდა) მყარი ნარჩენების მართვის პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელების უზრუნველყოფა; საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზების ქსელის განვითარების, დაპროექტებისა და სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის საკითხებში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელება. სამინისტროს ამოცანებია:

− სამინისტროს გამგებლობას მიკუთვნებული სფეროებისა და დარგების განვითარების საკითხებზე სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების, კონცეფციებისა და სახელმწიფო პროგრამების, საქართველოს კანონების, საქართველოს პრეზიდენტისა და საქართველოს მთავრობის ნორმატიული და სხვა სამართლებრივი აქტების პროექტების

102 სამინისტროს დებულება დამტკიცებულია შემდეგი ნორმატიული აქტით : საქართველოს მთავრობის დადგენილება N10, 2009

წლის 30 იანვარი.



municipalitetebSi

114

შემუშავება, მიღების შემდეგ მათი განხორციელების კოორდინაცია და კომპეტენციის ფარგლებში მონიტორინგი;

− მმართველობის სისტემის დეცენტრალიზაციის, დეკონცენტრაციის და სახელმწიფო ხელისუფლებას და ადგილობრივ თვითმმართველობას შორის უფლებამოსილებათა გამიჯვნისა და გადანაწილების საკითხებზე წინადადებების შემუშავება;

− საქართველოს რეგიონებში მეწარმეობის მხარდაჭერის, საინვესტიციო საქმიანობის სტიმულირების, დასაქმების პრობლემების რეგულირების, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნისა და სოციალური ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის წინადადებების შემუშავება, რეგიონული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებისა და განხორციელების კოორდინაცია; მუნიციპალიტეტების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების, მათ შორის, ცხოვრებისა და დასაქმების დონის ანალიზი და პროგნოზირება; საქართველოში წყლით უზრუნველყოფის განვითარების, მოსახლეობის წყლით მომარაგების სისტემების დანერგვისა და ხელშეწყობის ღონისძიებათა განხორციელების უზრუნველყოფა და კოორდინაცია, საქართველოში (ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარდა) მყარი ნარჩენების მართვის პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელების უზრუნველყოფა;

− ადგილობრივი და უცხოური წყაროებით დაფინანსებული რეგიონული პროგრამებისა და პროექტების კოორდინაცია და მათი შესრულების ეფექტიანობის შეფასება კომპეტენციის ფარგლებში;

− მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტების შემოსულობებისა და ხარჯების ანალიზი, ბიუჯეტთაშორისი ურთიერთობების განვითარების საკითხებზე წინადადებების მომზადება;

− საბიუჯეტო სისტემის დეცენტრალიზაციის, სახელმწიფო ბიუჯეტთან ურთიერთობის, ტრანსფერების განაწილებისა და მათი მიზნობრივი გამოყენების თაობაზე, აგრეთვე, გათანაბრებითი ტრანსფერის განსაზღვრის მეთოდოლოგიასთან დაკავშირებით დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან ერთად წინადადებების მომზადება;

− კომპეტენციის ფარგლებში სტიქიური მოვლენების შედეგების სალიკვიდაციო საქმიანობაში მონაწილეობა;

− მუნიციპალიტეტის შექმნის, გაუქმების, ადმინისტრაციული ცენტრის დადგენის, შეცვლის ან/და ადმინისტრაციული საზღვრების შეცვლის შესახებ საქართველოს მთავრობისათვის წარსადგენი წინადადებების მომზადება;

− სახელმწიფო რწმუნებულების – გუბერნატორების ადმინისტრაციების და ადგილობრივი თვითმმართველობის მოსამსახურეთა კვალიფიკაციის ამაღლების საკითხების კოორდინაცია;

− საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, კანონმდებლობით დადგენილი წესით და ფარგლებში, როგორც სამინისტროს კომპეტენციაში შემავალი, ისე სხვა სახელმწიფო ორგანოთა გამგებლობას მიკუთვნებული ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი ცალკეული ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელების უზრუნველყოფა, აგრეთვე ამ პროექტებით გათვალისწინებული ობიექტების სამშენებლო, სარეაბილიტაციო და სხვა სახის სამუშაოების კოორდინაცია და კომპეტენციის ფარგლებში მონიტორინგი;

− საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზების ქსელის განვითარების, დაპროექტებისა და სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის საკითხებში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება;



municipalitetebSi

115

− კომპეტენციის ფარგლებში, რეგიონებისა და მუნიციპალიტეტების საერთაშორისო, მათ

შორის, ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობის ხელშეწყობა და კოორდინაცია; − სამინისტროს გამგებლობას მიკუთვნებულ საკითხებზე საზღვარგარეთის ქვეყნებსა და

საერთაშორისო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა, საერთაშორისო ხელშეკრულებების პროექტების შემუშავება-განხორციელებაში მონაწილეობა, საერთაშორისო დახმარების მოზიდვისა და სახელმწიფოსათვის მნიშვნელოვანი პროექტების რეალიზაციის მიზნით საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებსა და მათ რეგიონულ სტრუქტურებთან თანამშრომლობა;

− სხვა უფლებამოსილებებისა და ამოცანების განხორციელება. სამინისტროს სისტემაში შედის საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საქართველოს მუნიციპალური განვითარების ფონდი, რომლის მეშვეობითაც ხორციელდება რეგიონებში ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსება და განხორციელებაზე ზედამხედველობა. ფონდის მიზანია, ხელი შეუწყოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ინსტიტუციონალურ და ფინანსურ შესაძლებლობათა გაძლიერებას, ადგილობრივ ინფრასტრუქტურასა და მომსახურებაში სახსრების ინვესტირებას, ადგილობრივი მოსახლეობის (თემების) ძირითადი ეკონომიკური და სოციალური მომსახურების მდგრად საფუძველზე გაუმჯობესებას, განახლებადი ენერგიების (მცირე ზომის ჰიდრო-ელექტროსადგურებისა და გეოთერმული) ობიექტების განვითარებას, საირიგაციო და სადრენაჟო სისტემების რეაბილიტაციას, სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში საქართველოს იურიდიული და ფიზიკური პირებისათვის შეღავათიანი სესხების გაცემის უზრუნველყოფას, უცხო ქვეყნებისა და საქართველოს ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის ბიზნესის განვითარების მიზნით ტექნიკური დახმარების გაწევას, საქართველოში კონფლიქტების შედეგად მოსახლეობისა და ინფრასტრუქტურისათვის მიყენებული ზარალის აღმოფხვრას. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად ფონდი თანამშრომლობს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან, უცხო ქვეყნებისა და საქართველოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირებთან და მოსახლეობასთან, ახდენს სახსრების მობილიზებას საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან, დონორი სააგენტოებიდან და უცხო ქვეყნებიდან, ცენტრალური და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებიდან და სხვა ორგანიზაციებიდან. საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით, ფონდი უფლებამოსილია, კანონმდებლობით დადგენილი წესით, განხორციელოს სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ცალკეული ინფრასტრუქტურული პროექტები. ფონდი პასუხისმგებელია ცენტრალური და ადგილობრივი ბიუჯეტებიდან, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისაგან და სხვა დონორებისაგან მიღებული სახსრების მართვაზე, რომელთა მიზანია ადგილობრივი და რეგიონული ინფრასტრუქტურისა და მომსახურების სფეროში განსახორციელებელი საინვესტიციო პროექტებისა და შესაბამისი ტექნიკური დახმარების დაფინანსება. ფონდის ვალდებულებებში ადგილობრივ თვითმმართველობებთან მიმართებაში შედის: ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებისა და მოსახლეობის ინიციატივით შემუშავებული მიკროპროექტების განხორციელება; ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ადმინისტრირების უნარის განვითარება, თვითმმართველი ერთეულის ქონებისა



municipalitetebSi

116

და ფინანსური სახსრების მართვასთან დაკავშირებული შესაძლებლობების განვითარება და ადგილობრივი ორგანოების ანგარიშგების გაუმჯობესება. სამინისტროს სისტემაში ასევე შედის ის შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებები, რომელთა სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული 100%-იანი წილები მართვის უფლებით გადაეცა სამინისტროს. აღნიშნული სუბიექტებიდან განსაკუთრებული ფუნქციების მატარებლები არიან საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია და მყარი საყოფაცხვრებო ნარჩენების პოლიგონების მართვის კომპანია. შპს ,,საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია“ შეიქმნა 2010 წლის 14 იანვარს. კომპანია წყალმომარაგებისა და წყალარინების ქსელით მომსახურებას ახორციელებს მთელი საქართველოს მასშტაბით, ურბანული ტიპის დასახლებებისთვის ქ. თბილისის, ქ. მცხეთის, ქ. რუსთავისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარდა. კომპანიის სტრუქტურაში შედის სათაო ოფისი, 6 რეგიონული ფილიალი და 50 სერვის-ცენტრი. სულ კომპანიაში დასაქმებულია 2700-მდე თანამშრომელი. აქედან 60% დასაქმებულია ექსპლუატაციის სფეროში, 24% საფინანსო სფეროში, ხოლო 16% - ადმინისტრირების სფეროში. კომპანიის 100%-იანი წილის მფლობელი სახელმწიფოა. კომპანიის ძირითადი საქმიანობაა: წყლის მოპოვება, დამუშავება და მიწოდება აბონენტებისათვის; წყალმომარაგებისა და წყალარინების სისტემის პროექტირება, მშენებლობა, მონტაჟი, შეკეთება და ექსპლუატაცია; წყალმომარაგებისა და წყალარინების სისტემის ელემენტების წარმოება-შეკეთება. მყარი საყოფაცხვრებო ნარჩენების პოლიგონების მართვის რეფორმის103 ფარგლებში, 2012 წლის 24 აპრილს საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს სისტემაში შეიქმნა შპს „საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანია“. კომპანია მყარი საყოფაცხოვრებო გადანაყრების პოლიგონების მართვას ახორციელებს მთელი საქართველოს მასშტაბით, ქ. თბილისისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარდა. კომპანიის შექმნა ემსახურება შემდეგ მიზნებს:

− განსაზღვროს პოლიგონების მართვის კუთხით არსებული უარყოფითი ზეგავლენა გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე;

− გააუმჯობესოს არსებული პოლიგონების საოპერაციო სტანდარტები (კომპანია ოპერირებს 52 პოლიგონს, სადაც ხდება მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების განთავსება);

− დაგეგმოს ახალი სანიტარული პოლიგონების მშენებლობა, რომლებიც შეესაბამება ევროკავშირის სტანდარტებს;

− ეტაპობრივად დაიხუროს არსებული პოლიგონები, რომლებიც დღევანდელ მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებს, მას შემდეგ, რაც ექსპლუატაციაში შევა ახალი რეგიონული ევროკავშირის სტანტარტების შესაბამისი სანიტარული პოლიგონები;

− მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლების საქმიანობების ხელშეწყობა მყარი ნარჩენების მდგრადი მართვის სისტემის ასპექტებზე;

103 მყარი საყოფაცხვრებო ნარჩენების პოლიგონების მართვა წარმოადგენს საქართველოს ეროვნული, რეგიონული და

ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხს. საქართველოს მთავრობამ, მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების პოლიგონების მართვა განსაზღვრა, როგორც ერთ-ერთი მწვავე პრობლემა რეგიონული ინფრასტრუქტურის განვითარების თვალსაზრისით და ამ მიზნით დაიწყო არსებული სისტემის რეფორმირება 2012 წლიდან.



municipalitetebSi

117

− კომპანიასა და მუნიციპალიტეტებს შორის ეფექტური თანამშრომლობის და

გამოცდილების გაზიარების სისტემის უზრუნველყოფა; − მჭიდროდ ითანამშრომლოს სხვადასხვა დაინტერესებულ მხარეებთან, მათ შორის,

სამინისტროებთან, ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებთან და სხვა უწყებებთან, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან ნარჩენების მართვის სისტემის სხვადასხვა ასპექტებზე; და სხვ.

სამინისტროს უფლებამოსილებებიდან გამომდინარე, აგრეთვე სამინისტროს სისტემაში შემავალი სუბიექტების ფუნქციებისა და ამოცანების ფართო სპექტრიდან გამომდინარე, ნათელია, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება როგორც ადგილობრივი თვითმმართველობის ასევე საერთო ეროვნულ კონტექსტში სამინისტროს ჩართულობას კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის ღონისძიებების დაგეგმვისა და განხორციელების ყველა ეტაპზე.

§ საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო104

სამინისტრო პასუხისმგებელია ენერგეტიკის დარგში სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების უზრუნველყოფაზე. სამინისტრო ახორციელებს ენერგეტიკის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის, სახელმწიფო სტრატეგიისა და სახელმწიფო პროგრამების შესრულების მონიტორინგს, უზრუნველყოფს მათი განხორციელების კოორდინაციას, შეისწავლის შესრულების მიმდინარეობას და შეიმუშავებს სათანადო რეკომენდაციებს; აგრეთვე, ენერგეტიკის დარგში ინვესტიციების მოზიდვის ხელშეწყობას და თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ამისათვის აუცილებელი ქმედებების განხორციელებას. სამინისტრო უზრუნველყოფს ენერგეტიკის დარგში პროექტების განხორციელებას; ენერგეტიკის დარგის, როგორც ერთიანი კომპლექსის, განვითარებისა და მისი ცალკეული დარგების სტაბილურად ფუნქციონირების, ენერგეტიკული სისტემის უსაფრთხოებისა და საგანგებო მდგომარეობისათვის მზადყოფნის უზრუნველყოფის მიზნით სამინისტრო შეიმუშავებს და ახორციელებს შესაბამის ღონისძიებებს; სახელმწიფო პოლიტიკის, სახელმწიფო სტრატეგიისა და პრიორიტეტების შესაბამისად, სამინისტრო შეიმუშავებს ენერგიის წარმოების, ენერგოშემცველების გადაცემის, დისპეტჩერიზაციის, დისტრიბუციის, მიწოდებისა და მოხმარების, აგრეთვე იმპორტ-ექსპორტის ეფექტიანობის ამაღლების მიზნით წინადადებებს და განხორციელების მიმართულებებს; ქვეყნის ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის, ენერგოსისტემის უსაფრთხოების, მისი ნორმალური ფუნქციონირებისა და განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის პროექტების რეალიზაციის მიზნით მოითხოვს საბიუჯეტო დაფინანსებას და ახორციელებს დარგში სახელმწიფო ინვესტირებას; ახორციელებს სახელმწიფო ან/და სხვა სუბიექტების საკუთრებაში არსებული აქციების ან/და წილების მართვას (პარტნიორის/აქციონერის უფლებამოსილებების განხორციელება) დადგენილი წესით. გარდა ამისა, სამინისტრო მისთვის მინდობილ სფეროებში ხელს უწყობს სამეცნიერო-კვლევითი, საპროექტო-საკონსტრუქტორო და საგანმანათლებლო მიმართულებების

104 სამინისტროს დებულება დამტკიცებულია შემდეგი ნორმატიული აქტით - საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 26 აპრილის

№97 დადგენილება „საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს დებულების დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

118

განვითარებას; ხელს უწყობს რესურსების მოპოვების გაფართოებას, განახლებადი და ალტერნატიული ენერგიის წყაროების უპირატეს ათვისებას, ენერგოეფექტიან ღონისძიებათა განხორციელებას, რომლებიც დაკავშირებულია წარმოების ეფექტიანობის გაზრდასთან; ელექტროენერგიის დამატებითი, ალტერნატიული და განახლებადი წყაროების მოძიების, ენერგიის შემცველი წყაროების უპირატესი ათვისებისა და ამ კუთხით დარგის სტაბილური განვითარების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავებისას განსაზღვრავს მცირე სიმძლავრის ელექტროსადგურების კლასიფიკაციასა და სტატუსს; ქვეყნის მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის მიზნით, განსაზღვრავს ღონისძიებათა პრიორიტეტულ მიმართულებებს და ორგანიზებას უწევს მათ განხორციელებას; განსაზღვრავს საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და საზღვარგარეთის ქვეყნებთან თანამშრომლობის პრიორიტეტულ მიმართულებებს და ორგანიზებას უწევს საერთაშორისო ვალდებულებათა შესრულებას და სხვ.

§ საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო105

სამინისტროს მმართველობის სფეროში შედის აგროსასურსათო, აგროგადამამუშავებელი, ნიადაგის კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების, მემცენარეობის, მეცხოველეობის, მეთევზეობის, აგროსაინჟინრო და ვეტერინარიის დარგები. სამინისტროს გააჩნია ტერიტორიული ორგანოები - სამინისტროს რეგიონული სამმართველოები და მუნიციპალიტეტებში სამინისტროს საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურები. სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფების, მის სისტემაში შემავალი ორგგანიზაციებისა და მისი ტერიტორიული ორგანოების უფლებამოსილებებში შედის წინამდებარე კვლევისთვის ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხები, როგორებიცაა:

§ სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფების დონეზე

− მელიორაციის სფეროს განვითარების ერთიანი პოლიტიკის შემუშავება; − მიწის რაციონალურად გამოყენების, ნიადაგის კონსერვაციის, ნაყოფიერების აღდგენა-

გაუმჯობესების სფეროში ერთიანი პოლიტიკის განსაზღვრისა და ღონისძიებათა განხორციელების ხელშეწყობა;

− სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების მიხედვით მიწათსარგებლობისა და ნიადაგის ხარისხობრივი მაჩვენებლების (ნიადაგის ატლასი) ერთიანი გეოინფორმაციული სისტემის შექმნაში მონაწილეობის მიღება;

− ნიადაგის ეროზიის საწინააღმდეგო ღონისძიებების, ნაყოფიერების აღდგენისა და შენარჩუნების მიზნობრივი პროგრამების მომზადების ორგანიზება;

− მიწის გამოყენებასთან დაკავშირებით მომზადებული პროექტების განხილვა.

§ სამინისტროს რეგიონული სამმართველოების დონეზე

105 სამინისტროს დებულება დამტკიცებულია შემდეგი ნორმატიული აქტით - საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 28

დეკემბრის №485 დადგენილებით „საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს დებულების დამტკიცების შესახებ“.



municipalitetebSi

119

− რეგიონში დარგების მიხედვით პროგრამების შემუშავებაში მონაწილეობის მიღება და განხორციელების ხელშეწყობა;

− რეგიონში სოფლის მეურნეობის სფეროში არსებული პრობლემების იდენტიფიკაცია, ანალიზი, რეკომენდაციების მომზადება და სამინისტროსთვის წარდგენა;

− რეგიონში პრიორიტეტულ მიმართულებათა განსაზღვრა, მათი განვითარების თაობაზე წინადადებების მომზადება და სამინისტროსთვის წარდგენა;

− სამეურნეო წლის განმავლობაში რეგიონში ნათესი და ნარგავი ფართობების სრული განახლებადი საინფორმაციო ბაზის შექმნა; რეგიონში კულტურების მიხედვით სავარაუდო მოსავლის წინასწარი განსაზღვრა, ოპერატიული ინფორმაციის მიღება-დამუშავება;

− სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განაშენიანება-მოვლის თანამედროვე აგროტექნიკური მეთოდების პოპულარიზაცია და დანერგვის ხელშეწყობა;

− სხვადასხვა ტრენინგების, სწავლებებისა და საინფორმაციო შეხვედრების ორგანიზება; − კანონმდებლობით დადგენილი წესით მუნიციპალიტეტებში სტიქიური მოვლენების

შედეგების სალიკვიდაციო საქმიანობის კომისიებში და სამუშაო ჯგუფებში მონაწილეობა, სოფლის მეურნეობის ცალკეულ დარგებსა და სფეროებში შექმნილ საგანგებო სიტუაციათა ანალიზი და შეფასება;

− კომპეტენციის ფარგლებში სტატისტიკის სფეროში მონაცემთა საინფორმაციო ბაზის შექმნაში მონაწილეობა და კოორდინირებული საქმიანობა;

§ სამინისტროს მუნიციპალური საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურების დონეზე

− ინფორმაციის შეგროვება მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების შესახებ;

− სამეურნეო წლის განმავლობაში ნათესი და ნარგავი ფართობების სრული განახლებადი საინფორმაციო ბაზის შექმნა;

− მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ საზღვრებში კულტურების მიხედვით სავარაუდო მოსავლის წინასწარი განსაზღვრა, ოპერატიული ინფორმაციის მიღება-დამუშავება;

− მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ საზღვრებში სამინისტროს მიერ განსახორციელებული მიზნობრივი პროექტების შერჩევაში აქტიური მონაწილეობა, კონსულტაციის გაცემა და მონიტორინგი;

− სამინისტროს პოლიტიკისა და პროგრამების შესახებ მოსახლეობის ინფორმირება; − სოფლის მეურნეობის სფეროში გამოვლენილი პრობლემებისა და არსებული

მდგომარეობის შესახებ სამინისტროს ინფორმირება; − სოფლის მეურნეობაში მოქმედი სამართლებრივი და საგადასახადო ვალდებულებების

შესახებ დაინტერესებული პირების ინფორმირება; სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განაშენიანება-მოვლის თანამედროვე აგროტექნიკური მეთოდების პოპულარიზაცია და დანერგვის ხელშეწყობა; მემცენარეობისა და მეცხოველეობის პროდუქციის წარმოების ტექნოლოგიური პროცესის ეკონომიკური შეფასება (გამოყენებული წარმოების საშუალებებზე გაწეული დანახარჯების გათვალისწინებით) და დაინტერესებული პირებისათვის რეკომენდაციების გაცემა.

სამინისტროს სტრუქტურა და მისი ტერიტორიული ორგანოები სრულად შეესატყვისება ქვეყნის



municipalitetebSi

120

ადგილობრივი თვითმმართველობის (ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ მოწყობის) საჭიროებებს, რაც ხელსაყრელ პირობებს ქმნის სოფლის მეურნეობის დარგში მიმდინარე პროცესების (მათ შორის, კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებული პროცესების) თაობაზე ინფორმაციის შეკრების, ანალიზისა და გადაწყვეტილებათა მიღების კუთხით. ამასთან ერთად უნდა აღინიშნოს, რომ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალ სტრუქტურულ დანაყოფებში ან/და ტერიტორიულ ორგანოებში არ არის გათვალისწინებული ნომინალურად სოფლის მეურნეობის გარემოსდაცვით ასპექტებზე პასუხისმგებელი პირის საშტატო ერთეული, რაც ამცირებს სოფლის მეურნეობისა და გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროებს შორის კოორდინაციის პოტენციურ ეფექტს. სოფლის მეურნეობის ინსტიტუციონალური სისტემის განხილვისას, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ აღნიშნული სისტემა, მთლიანობაში აგრეთვე მოიცავს როგორც საკუთრივ სამინისტროს უშუალო კონტროლქვეშ მოქმედ სხვადასხვა ფუნქციონალური დანიშნულების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს (მაგ., სურსათის ეროვნულ სააგენტოს, ღვინის ეროვნულ სააგენტოს და სხვ.), ასევე აგრარული რეფორმისა და სოფლის მეურნეობის დარგის განვითარების ინსტიტუციონალური უზრუნველყოფის მიზნით შექმნილ სუბიექტებს - სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების ფონდს, სოფლის მეურნეობის მართვის სააგენტოსა და სოფლის მეურნეობის ექსტენციისა და მექანიზაციის ცენტრების ქსელს.

§ საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან აქტიური თანამშრომლობით ახდენს სახელმწიფო ასიგნაციების ოდენობების განსაზღვრას და არსებული საშუალოვადიანი პროგრამების მომზადებას. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო არის წამყვანი უწყება საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციებისგან ფინანსური რესურსების მოზიდვის კუთხით. საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს, როგორც ქვეყნის ფისკალური პოლიტიკის გამტარებელი სტრუქტურის, როლი დიდია გარემოს დაცვისთვის საჭირო რესურსების მობილიზებაში.

§ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო გარემოს დაცვისა და მდგრადი განვითარების წინაპირობას კვალიფიციური ადამიანური რესურსების (პერსონალის) არსებობა და ამ სფეროში კვალიფიკაციის დონის ამაღლება წარმოადგენს - განსაკუთრებით ადგილობრივ დონეზე. გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების კუთხით შესაბამისმა სამინისტროებმა და საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ უნდა განახორციელონ მჭიდრო თნამშრომლობა და კოორდინაცია, რათა შეიქმნას ამ სფეროში შესაბამისი ცოდნის მიღების, სპეციალისტთა გადამზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების შესაძლებლობები. აღნიშნულმა სამინისტროებმა ასევე ერთობლივად უნდა იმუშაონ უმაღლესი განათლების სისტემის რეფორმირების, ასევე კვლევითი დაწესებულებების/ცენტრების განვითარების პროცესში.



municipalitetebSi

121

§ სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (საქსტატი)

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (საქსტატი) არის საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, რომელიც შექმნილია ,,ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ” საქართველოს კანონის საფუძველზე, ოფიციალური სტატისტიკის წარმოებისა და სტატისტიკური ინფორმაციის გავრცელების მიზნით. აღმასრულებელი ხელისუფლების სისტემაში საქსტატი არის დამოუკიდებელი ორგანო, რომელიც თავის საქმიანობას ახორციელებს სტატისტიკის საერთაშორისოდ აღიარებული პრინციპების, ,,ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ” საქართველოს კანონის და სხვა სამართლებრივი აქტების შესაბამისად. მდგრადი განვითარებისა და გარემოს დაცვის სფეროში ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებისათვის მეტად დიდი მნიშვნელობა აქვს ზუსტ სტატისტიკურ მონაცემებს. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური ამჟამად აგროვებს და აქვეყნებს ამ სფეროებთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან მონაცემებს, რომლებიც მოიცავს ისეთ პუბლიკაციებს, როგორებიც არის: გარემოს დაცვა და ბუნებრივი რესურსები, საოჯახო მეურნეობათა ანალიზი, სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, საქსტატის კვარტალური ბიულეტენები, საქსტატის წელიწდეული და სხვ. შეკრებილი მონაცემები ფარავს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების საკითხთა ფართო სპექტრს, თუმცა არ მოიცავს საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს განკარგულებაში არსებული მონაცემების დიდ ნაწილს - მათ შორის კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებულ მონაცემებს. გარემოს დაცვის სფეროში სტატისტიკური მონაცემების შემუშავების მეთოდოლოგიის დახვეწის მიზნით მიზანშეწონილი იქნებოდა საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსა და საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ერთობლივი სპეციალური მუშა ჯგუფის შექმნა.

§ სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი „სახელმწიფო რწმუნებულის – გუბერნატორის დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 29 ნოემბრის №308 დადგენილებით დამტკიცებული სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის დებულების შესაბამისად, სახელმწიფო რწმუნებული- გუბერნატორი არის საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი განსაზღვრულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებში 106 . სახელმწიფო რწმუნებულს-გუბერნატორს

106 ერთად აღებულ რამდენიმე მუნიციპალიტეტს „რეგიონი“ ეწოდება. რეგიონული დაყოფა, სამართლებრივი თვალსაზრისით,

პირობით ხასიათს ატარებს და იგი ხელისუფლების ცენტრალურ და ადგილობრივ ორგანოებს შორის კოორდინაციის გაუმჯობესების მიზნით იქნა შემოღებული. თუმცა, ამგვარ დაყოფას კონსტიტუციური საფუძველი არ გააჩნია. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს კანონმდებლობა რეგიონის სტატუსის ან/და უფლებამოსილებების შესახებ.



municipalitetebSi

122

თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს საქართველოს მთავრობა და, შესაბამისად, იგი ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელია საქართველოს მთავრობის წინაშე. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან ურთიერთობისას, სახელმწიფო რწმუნებული- გუბერნატორი ვალდებულია, დაიცვას ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების უფლება, დამოუკიდებლად და საკუთარი პასუხისმგებლობით განახორციელონ საკუთარი უფლებამოსილებები, ხოლო დელეგირებული უფლებამოსილებების განხორციელებისას – ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების უფლება, დელეგირებული უფლებამოსილებები განახორციელონ ადგილობრივ პირობებთან მისადაგებით. კანონმდებლობით განსაზღვრული კომპეტენციის ფარგლებში სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი:

− საქართველოს მთავრობის დავალებით კოორდინაციას უწევს რეგიონული პოლიტიკის განხორციელებასა და ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმის ცალკეულ ღონისძიებებს;

− საქართველოს მთავრობის დავალებით შეიმუშავებს ან/და ახორციელებს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამებს და მონაწილეობს რეგიონული განვითარების ღონისძიებებში;

− საქართველოს მთავრობისთვის წარსადგენად ამზადებს რეკომენდაციებსა და წინადადებებს შესაბამისი სამოქმედო ტერიტორიის ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტული მიმართულებების შესახებ;

− საქართველოს მთავრობის დავალებით ხელს უწყობს სოფლის მეურნეობისა და სპორტის განვითარებას, კულტურისა და ისტორიული ძეგლების დაცვასა და სხვა ღონისძიებების განხორციელებას;

− კომპეტენციის ფარგლებში კოორდინაციას უწევს საქართველოს მთავრობისა და სახელმწიფო უწყებების ურთიერთობას ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან;

− საქართველოს მთავრობის დავალებით კოორდინაციას უწევს საქართველოს სამინისტროების ტერიტორიული ორგანოების საქმიანობას;

− საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით და კომპეტენციის ფარგლებში, ახორციელებს საგანგებო სიტუაციის პრევენციის, საგანგებო სიტუაციაზე რეაგირებისა და აღდგენითი სამუშაოების ორგანიზებას; კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ხელმძღვანელობს საგანგებო სიტუაციების მართვის სამხარეო ოპერატიული ცენტრის საქმიანობას და სხვ.

საქართველოს მთავრობის დავალებათა შესასრულებლად, აგრეთვე, მის კომპეტენციას მიკუთვნებულ საკითხებზე წინადადებებისა და რეკომენდაციების მოსამზადებლად, სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი უფლებამოსილია, შექმნას დროებითი კომისიები, საბჭოები და სამუშაო ჯგუფები. სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი თავის საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის ადმინისტრაციის მეშვეობით. ადმინისტრაციის სტრუქტურული ერთეულები, სხვა ქვედანყოფებთან ერთად, მოიცავენ ადგილობრივი თვითმმართველობის



municipalitetebSi

123

ორგანოებთან ურთიერთობის სამსახურს და რეგიონული პროექტების კოორდინირების სამსახურს. ამ უკანასკნელის ფუნქციებში შედის სამოქმედო ტერიტორიის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების რეგიონული პროგრამების შემუშავებისა და განხორციელების ორგანიზება; რეგიონული განვითარების ღონისძიებების განხორციელების ხელშეწყობა; რეკომენდაციებისა და წინადადებების მომზადება ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტული მიმართულებების შესახებ; საგარეო სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურული ურთიერთობების განვითარების ხელშეწყობა; სოფლის მეურნეობის საკითხები და სხვა. აღსანიშნავია, რომ 2012 წლის დასაწყისიდან 2013 წლის ჩათვლით სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის ადმინისტრაციის ერთ-ერთ სტრუქტურულ ერთეულს წარმოადგენდა სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახური, რომლის ძირითად ფუნქციას შეადგენდა დარგში მიმდინარე რეფორმების რეგიონული მასშტაბით კოორდინაცია. სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის ინსტიტუტი მნიშვნელოვანი მმართველობითი რგოლია რეგიონის (რამდენიმე მუნიციპალიტეტის) დონეზე - ერთის მხრივ, საქართველოს ცენტრალურ აღმასრულებელ ორგანოსა (საქართველოს მთავრობასა) და ადგილობრივ თვითმმართველობებს შორის, ხოლო მეორეს მხრივ, ადგილობრივ თვითმმართველობებსა და ცენტრალური აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოებს (სამინისტროები და სხვა უწყებები) ტერიტორიულ ორგანოებს შორის თანამშრომლობისა და კოორდინაციის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით.

4.3. ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების

ორგანოების უფლებამოსილებები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში

საქართველოს ავტონომიური რესპუბლიკების (აფხაზეთისა და აჭარის) ორგანოების უფლებამოსილებები და კომპეტენციები განისაზღვრება საქართველოს კონსტიტუციითა და კონსტიტუციის საფუძველზე მიღებული აქტებით. კვლევის თემატიკიდან გამომდინარე, განსაკუთრებით საინტერესოა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ორგანოების უფლებამოსილებებისა და კომპეტენციების განხილვა გარემოს დაცვის (მათ შორის, კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საკითხების) სფეროში. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოების უფლებამოსილებები განისაზღვრება საქართველოს კონსტიტუციური კანონით „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ“ 107 და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუციით 108 . აღნიშნული

107 საქართველოს 2004 წლის 1 ივლისის კონსტიტუციური კანონი „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ“. 108 მიღებულია აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს მიერ 2008 წლის 20 თებერვალს - დამტკიცებულია

საქართველოს 2008 წლის 15 ივლისის ორგანული კანონით „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუციის დამტკიცების თაობაზე“.



municipalitetebSi

124

აქტების მიხედვით, გარემოს დაცვა არ განეკუთვნება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განსაკუთრებულ გამგებლობას109 მიკუთვნებულ საკითხთა რიგს. ამავე დროს, „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ“ საქართველოს კონსტიტუციური კანონის მიხედვით დაშვებულია საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით მოწესრიგდეს ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკისათვის დელეგირებული უფლებამოსილების მინიჭება - გარდა იმ საკითხებისა, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, განეკუთვნება საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას. აქედან გამომდინარე, საქართველოს საკანონმდებლო აქტის საფუძველზე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკას შეიძლება მიენიჭოს უფლებამოსილებები გარემოს დაცვის საკითხებთან მიმართებაში - გარდა ისეთი საკითხებისა, როგორებიც არის მეტეოროლოგიური სამსახურის შექმნა, გარემოს მდგომარეობაზე დაკვირვების სისტემის წარმოება და მიწის, წიაღისეულისა და ბუნებრივი რესურსების კანონმდებლობის მიღება 110 . ხსენებული ნორმა რეალიზებულია გარემოს დაცვის საკითხების მარეგულირებელ საკანონმდებლო აქტებში, რის საფუძველზეც აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულების – გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს მეშვეობით ახორციელებს მთელ რიგ უფლებამოსილებებს გარემოს დაცვის სფეროში. კერძოდ, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს111 (რომელიც უშუალოდ ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობას 112 ექვემდებარება) საქმიანობის სფერო განისაზღვრება „გარემოს დაცვის შესახებ“, „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“, „წყლის შესახებ“, „საშიში ქიმიური ნივთიერებების შესახებ“, „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“, „საქართველოს „წითელი ნუსხისა“ და „წითელი წიგნის“ შესახებ“ საქართველოს კანონებით, საქართველოს ტყის კოდექსით და სხვა ნორმატიული აქტებით. სამმართველოს დებულების მიხედვით, მის ამოცანებს შეადგენს:

− ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უვნებელი (უსაფრთხო) გარემოს შენარჩუნება და გარემოს მავნე ზემოქმედებისაგან დაცვა;

− ადამიანის ჯანმრთელობისა და ბუნებრივი გარემოსათვის ატმოსფერული ჰაერის უსაფრთხო მდგომარეობის მიღწევა, შენარჩუნება და გაუმჯობესება;

109 კონსტიტუციური კანონითა და აჭარის კონსტიტუციით აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განსაკუთრებული გამგებლობის

სფეროს მიეკუთვნება ისეთი საკითხები, რომლებიც გარკვეულ კავშირში იმყოფებიან კლიმატის ცვლილებებისადმი ადაპტაციის საკითხებთან. ესენია: განათლებისა და მეცნიერების ხელშეწყობა; ადგილობრივი მნიშვნელობის მშენებლობა და ურბანული განვითარება; ადგილობრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზები და სხვა კომუნიკაციები; სანიტარია; სოფლის მეურნეობა და სამონადირეო საქმე; სატყეო მეურნეობის მართვა; სახანძრო დაცვა.

110 ეს საკითხები, საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, მხოლოდ საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას განეკუთვნება.

111 აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის 2010 წლის 7 დეკემბრის N53 დადგენილება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულების – გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს დებულების დამტკიცების შესახებ“.

112 აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობა ოთხ სამინისტროს მოიცავს: ა) განათლების, კულტურისა და სპორტის; ბ) სოფლის მეურნეობის; გ) ფინანსთა და ეკონომიკის; დ) ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის.



municipalitetebSi

125

− წყლის მავნე ზემოქმედების აცილება, წყლის ობიექტების დაცვა და წყლის რესურსების

რაციონალური გამოყენება დღევანდელი და მომავალი თაობების ინტერესებისა და მდგრადი განვითარების პრინციპების გათვალისწინებით;

− საშიში ქიმიური ნივთიერებების შეფასებაში მონაწილეობა, ადამიანის ჯანმრთელობასა და გარემოზე მათი მავნე ზემოქმედების თავიდან აცილება და მოსახლეობის ინფორმირება იმ საშიშროების შესახებ, რომელსაც იწვევენ საშიში ქიმიური ნივთიერებები;

− თვითმყოფადი ბუნებრივი და კულტურული გარემოსა და მისი ცალკეული კომპონენტების, მათ შორის, მცენარეული საფარისა და ცხოველთა სამყაროს, ბიომრავალფეროვნების, ლანდშაფტის, ტყეში არსებული კულტურისა და ბუნების ძეგლების, მცენარეთა იშვიათი და გადაშენების პირას მყოფი სახეობების მომავალი თაობებისათვის შენარჩუნება და დაცვა;

− აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე საშიში (სტიქიური) გეოლოგიური პროცესების შესწავლა, საშიში გეოლოგიური მოვლენების პროგნოზირება და საინფორმაციო-საცნობარო მონაცემთა ბაზის შექმნა.

დაკისრებულ ამოცანათა შესასრულებლად თავისი კომპეტენციის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიის ფარგლებში სამმართველო უფლებამოსილია:

− შეიმუშაოს და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობას განსახილველად წარმოუდგინოს სამართლებრივი აქტების პროექტები და წინადადებები ბიომრავალფეროვნების, ატმოსფერული ჰაერის, წყლის, მიწის, ტყეებისა და გარემოს მდგომარეობის გაუმჯობესების ღონისძიებათა შესახებ;

− განიხილოს და შეითანხმოს ატმოსფერულ ჰაერში მავნე ნივთიერებათა ზღვრულად დასაშვები ან/და დროებით შეთანხმებული გაფრქვევის ნორმების პროექტები და ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების წყაროების და მათ მიერ გაფრქვეულ მავნე ნივთიერებათა ინვენტარიზაციის ტექნიკური ანგარიში;

− შეითანხმოს ზედაპირული წყლის ობიექტიდან წყლის ამოღების ტექნიკური რეგლამენტის პროექტები, განახორციელოს წყლის რაციონალური გამოყენებისა და დაცვის ღონისძიებებზე ზედამხედველობა, წყლის სახელმწიფო აღრიცხვა, მისი გამოყენების რეგისტრირება;

− კომპეტენციის ფარგლებში დააწესოს სისტემური კონტროლი ტყის, ბუნებრივი რესურსების, წიაღისეულის, ცხოველთა სამყაროს და მცენარეული საფარის დაცვასა და მათი სარგებლობის წესების დაცვაზე;

− მიიღოს მონაწილეობა ნარჩენებისა და ქიმიურ ნივთიერებათა მართვასა და რეგულირებაში;

− თავისი კომპეტენციის ფარგლებში და კანონმდებლობით დაკისრებულ მოვალეობათა შესრულებისას გასწიოს სახელმწიფო წარმომადგენლობა სამართალდამცავ და სასამართლო ორგანოებში;

− განიხილოს მოქალაქეთა განცხადებები, საჩივრები, წინადადებები და დროულად მიიღოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული ღონისძიებები;

− განახორციელოს საქართველოსა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებული სხვა უფლებამოსილებანი.



municipalitetebSi

126

სამმართველოს სისტემაში შედიან სტრუქტურული ქვედანაყოფები (მათ შორის, ბიომრავალფეროვნებისა და გარემოს ინტეგრირებული მართვის სამსახური, გეოლოგიის სამსახური და მიწის მართვის სამსახური) და საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – აჭარის სატყეო სააგენტო.

ამგვარად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, მისი მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულების – გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს მეშვეობით ახორციელებს მთელ რიგ ფუნქციებს (მაგ., ატმოსფერული ჰაერის დაცვის კუთხით), რომლებიც უშუალო კავშირშია კლიმატის ცვლილების გამომწვევ ფაქტორებთან. ამასთან, დღეისათვის აღნიშნული დაწესებულების კომპეტენციებში არ არის პირდაპირ ასახული ავტონომიური რესპუბლიკის დონეზე კლიმატის ცვლილებებისადმი ადაპტაციის და/ან კლიმატის ცვლილებებით გამოწვეული მავნე ზეგავლენის შერბილების (მიტიგაციის) სტრატეგიების/პროგრამების შემუშავების ან/და მათი განხორციელების ორგანიზების უფლებამოსილება. მიუხედავად აღნიშნული გარემოებისა, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველო (სპეციალისტების დიდ ჯგუფთან, ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოებთან, ქ. ბათუმის მერიასთან და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სხვა უწყებებთან ერთად) მონაწილეობდა აჭარის კლიმატის ცვლილების სტრატეგიის 113 შემუშავებაში. აღნიშნული სტრატეგია კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი მესამე ეროვნული შეტყობინების114 შემუშავების ფარგლებში იქნა მომზადებული და იგი ფაქტობრივად რეგიონის დონეზე მომზადებულ შეტყობინებას წარმოადგენს. შესწავლის თვალსაზრისით აჭარის უნიკალურობა განაპირობა რამდენიმე ფაქტორმა, რომელთა შორის აღსანიშნავია ის, რომ იგი წარმოადგენს სუბტროპიკული კლიმატითა და შესაბამისი რეკრეაციული რესურსებით დაჯილდოებულ ერთადერთ რეგიონს საქართველოში, რომელსაც ტურიზმის განვითარების უდიდესი პოტენციალი გააჩნია. ბუნებრივი პირობები აქ ხელს უწყობს სოფლის მეურნეობის მრავალი დარგის განვითარებასაც, რის გამოც აჭარა შეიძლება ჩაითვალოს ეროვნული პრიორიტეტების ორივე მიმართულების - ტურიზმისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების სანიმუშო ტერიტორიად, ანუ სტრატეგიულ პოლიგონად. აღნიშნულ გარემოებათა გათვალისწინებით, აჭარის კლიმატის სტრატეგიაში განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო აჭარის ეკონომიკისა და ბუნებრივი ეკოსისტემების არსებული მდგომარეობის განხილვას, კლიმატის მიმდინარე ცვლილების მათზე ზემოქმედების დადგენას და უახლოეს ათწლეულებში მეორე ეროვნულ შეტყობინებაში დამუშავებული მოდელების გამოყენებით კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების მათზე სავარაუდო გავლენის შეფასებას. სტატისტიკურ მონაცემთა ხელმისაწვდომობის ფარგლებში ჩატარდა რეგიონის დონეზე სათბურის გაზების ემისიის წყაროებისა და შთანთქმის ობიექტების ინვენტარიზაციაც, განხილულ იქნა კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისა და სათბურის გაზების ემისიის შემცირების შესაძლებლობები.

113 (2013) აჭარის კლიმატის ცვლილების სტრატეგია / გაეროს განვითარების პროგრამა - UNDP-Georgia. http://www.ge.undp.org/content/dam/georgia/docs/publications/UNDP_GE_EE_Ajara_CC_2013_geo.pdf 114 იხ. კვლევის 3.3-ე ქვეთავში - საქართველოს საადაპტაციო სტრატეგია და კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი

პოლიტიკა, სტრატეგია და ღონისძიებები: საქართველოს მეორე და მესამე ეროვნული შეტყობინებები კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისადმი (2009, 2015) .



municipalitetebSi

127

სტრატეგიის ფარგლებში დამუშავდა თხუთმეტამდე საპროექტო წინადადება, რომლებიც მიზნად ისახავს კონკრეტული ქმედებების განხორციელებას აჭარის ეკონომიკისა და ბუნებრივი ეკოსისტემების ცალკეული სეგმენტების კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადობის შესამცირებლად, აჭარის ტერიტორიიდან სათბურის გაზების ემისიის შემცირებასა და მათი შთანთქმის წყაროების გაძლიერებას. აჭარის კლიმატის ცვლილების სტრატეგიის შემუშავება პრეცედენტს ქმნის საქართველოს სხვა რეგიონებისთვის ანალოგიური სამუშაოების ჩასატარებლად და იგი გზას უხსნის საერთაშორისო დონორებისა და სხვა წყაროების დახმარებით აჭარისთვის მეტად საჭირო გარემოსდაცვითი პროექტების განხორციელებას.

4.4. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების როლი და ფუნქციები გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში 115

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს შეუძლიათ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულონ ადგილობრივ დონეზე გარემოს დაცვის საკითხების გადაწყვეტაში - მიუხედავად იმისა, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციები ამ სფეროში საკმაოდ შეზღუდულია. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი, რომელიც ამოქმედდა 2014 წლის ადგილობრივი არჩევნების შემდეგ, განსაზღვრავს ადგილობრივი თვითმმართველობის განხორციელების სამართლებრივ საფუძვლებს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების უფლებამოსილებებს, მათი შექმნისა და საქმიანობის წესებს, მათ ფინანსებსა და ქონებას, ურთიერთობებს მოქალაქეებთან, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებთან და საჯარო და კერძო სამართლის იურიდიულ პირებთან, აგრეთვე ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობისა და პირდაპირი სახელმწიფო მმართველობის განხორციელების წესებს. კოდექსმა გააერთიანა მის ამოქმედებამდე არსებული საქართველოს კანონები „ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობის სახელმწიფო ზედამხედველობის შესახებ“, „საქართველოს დედაქალაქის − თბილისის შესახებ“ და „ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ქონების შესახებ“. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის შესაბამისად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებია: § მუნიციპალიტეტის საკრებულო მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოა − მუნიციპალიტეტის 4 წლის ვადით არჩეული საკრებულო. საკრებულოს თანამდებობის პირები არიან:

115 შენიშვნა: გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების როლისა

და ფუნქციების თაობაზე იხ. ასევე კვლევის 3.1-ე ქვეთავში - „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი (2014)“ და 4.1-ე ქვეთავში - „ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები (ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები)“.



municipalitetebSi

128

§ მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარე, რომელსაც ირჩევს საკრებულო თავის შემადგენლობიდან;

§ მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარის მოადგილე, რომელსაც ირჩევს საკრებულო თავის შემადგენლობიდან საკრებულოს თავმჯდომარის წარდგინებით;

§ მუნიციპალიტეტის საკრებულოს კომისიის თავმჯდომარე, რომელსაც ირჩევს საკრებულო თავის შემადგენლობიდან;

§ მუნიციპალიტეტის საკრებულოს ფრაქციის თავმჯდომარე, რომელსაც ირჩევს ფრაქცია, ფრაქციის წესდებით დადგენილი წესით.

საკრებულოში საკითხების წინასწარი მომზადების, გადაწყვეტილებათა შესრულებისათვის ხელის შეწყობის, გამგეობის/მერიის, მისი სტრუქტურული ერთეულებისა და მუნიციპალიტეტის მიერ დაფუძნებული იურიდიული პირების კონტროლის მიზნით იქმნება კომისიები, რომელთა რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 5-ს. საკრებულოს წევრები შეიძლება გაერთიანდნენ ფრაქციაში. ფრაქციის წევრთა რაოდენობა არ უნდა იყოს 3-ზე ნაკლები. საკრებულოს საქმიანობის ორგანიზაციულ უზრუნველყოფას ახორციელებს საკრებულოს აპარატი. საკრებულოს აპარატის უფროსსა და აპარატის მოსამსახურეებს თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საკრებულოს თავმჯდომარე. § მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო და მუნიციპალიტეტის უმაღლესი

თანამდებობის პირი მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო და მუნიციპალიტეტის უმაღლესი თანამდებობის პირი არის გამგებელი (მერი თვითმმართველ ქალაქში). საკრებულოს უფლება აქვს უნდობლობა გამოუცხადოს გამგებელს/მერს. გამგებლისთვის/მერისთვის უნდობლობა გამოცხადებულად ჩაითვლება, თუ ინიციატივას მხარს დაუჭერს საკრებულოს სიითი შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედისა. გამგებლისთვის/მერისთვის უნდობლობის გამოცხადება იწვევს მისი უფლებამოსილების შეწყვეტას. გამგეობა/მერია არის მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოსადმი დაქვემდებარებული დაწესებულება, რომელიც უზრუნველყოფს გამგებლის/მერის უფლებამოსილების განხორციელებას. გამგეობას/მერიას ხელმძღვანელობს გამგებელი/მერი. გამგეობა/მერია შედგება სტრუქტურული ერთეულებისგან. გამგეობის/მერიის სტრუქტურული ერთეული შესაბამისი დებულებით განსაზღვრული უფლებამოსილების ფარგლებში უზრუნველყოფს მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და გამგებლის/მერის დავალებების შესრულებას. გამგეობის/მერიის თანამდებობის პირები არიან:

§ გამგებელი/მერი; § გამგებლის/მერის პირველი მოადგილე; § გამგებლის/მერის მოადგილე; § გამგეობის/მერიის სტრუქტურული ერთეულის ხელმძღვანელი.



municipalitetebSi

129

გამგეობის/მერიის თანამდებობის პირების რაოდენობა (გამგებლის/მერის ჩათვლით) არ უნდა აღემატებოდეს 13-ს.

§ თვითმმართველი ერთეულის უფლებამოსილებები მუნიციპალიტეტის, როგორც თვითმმართველი ერთეულის საკუთარი უფლებამოსილებები განისაზღვრება ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის შესაბამისად. საკრებულოს განსაკუთრებული უფლებამოსილებები მოცემულია ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 24-ე მუხლში, ხოლო გამგებლის/მერის უფლებამოსილებები - კოდექსის 54-ე მუხლში. საკრებულოს ძირითადი უფლებამოსილებაა მუნიციპალიტეტის განვითარების ძირითად მიმართულებათა განსაზღვრა და ნორმატიული აქტების მიღება, ხოლო გამგებლის/მერის უფლებამოსილებას განეკუთვნება საკრებულოს მიერ მიღებული ნორმატიული აქტების აღსრულება, მუნიციპალური ფინანსებისა და ქონების მართვა.

§ თვითმმართველი ერთეულის გარემოს დაცვასთან (მათ შორის, კლიმატის

ცვლილებასთან) დაკავშირებული უფლებამოსილებები ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებების რიგში გარემოს დაცვა მოყვანილია ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-4 პუნქტში, რომლითაც განისაზღვრება ის საკითხები, რომელთა თაობაზე ადგილობრივ თვითმმართველობას შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილება საჭირო ღონისძიებების დასაგეგმად და განსახორციელებლად - იმ შემთხვევაში, თუ ამგვარი საკითხის გადაწყვეტა საქართველოს კანონმდებლობით არ არის ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილება და აკრძალული არ არის კანონით. დღეისათვის, კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციასა და კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილებასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტის პრეროგატივა, სამართლებრივი თვალსაზრისით, მხოლოდ გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს აქვს მიკუთვნებული. გარემოს დაცვის სფეროსთან (მათ შორის, კლიმატის ცვლილებასთან შემხებლობის მქონე სფეროსთან) დაკავშირებული საკითხებიდან, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის შესაბამისად, თვითმმართველი ერთეულის საკუთარ უფლებამოსილებათა რიგს განეკუთვნება: § ადგილობრივი მნიშვნელობის ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის, წყლისა და ტყის

რესურსების და მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული მიწის რესურსების მართვა კანონით დადგენილი წესით ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებაა, თუმცა მისი რეალიზაცია დაკავშირებულია შესაბამის საკანონმდებლო უზრუნველყოფასთან, რომლის გარეშეც თვითმმართველობა ვერ შეძლებს ისარგებლოს ამ უფლებამოსილებით. კერძოდ, კოდექსის 165-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტით დადგენილია, რომ საქართველოს მთავრობამ „2016 წლის 1 იანვრამდე უნდა მოამზადოს და საქართველოს პარლამენტს წარუდგინოს კანონპროექტი ადგილობრივი მნიშვნელობის



municipalitetebSi

130

ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის, წყლისა და მიწის რესურსების, განსაზღვრის მიზნით“. ამდენად, მხოლოდ ამ კანონპროექტის მიღების შემდეგ გაჩნდება შესაძლებლობა ადგილობრივმა თვითმმართველობამ მიიღოს გადაწყვეტილება ადგილობრივი მნიშვნელობის ბუნებრივი რესურსების მართვის შესახებ.

§ მუნიციპალიტეტის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა და შესაბამის სფეროში

ნორმებისა და წესების განსაზღვრა; ქალაქთმშენებლობითი დოკუმენტაციის, მათ შორის, მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმის, განაშენიანების რეგულირების გეგმის, დასახლებათა ტერიტორიების გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების წესების, დამტკიცება სივრცითი დაგეგმვა არის მნიშვნელოვანი ბერკეტი კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზემოქმედების შერბილებისათვის. აღსანიშნავია, რომ ეს უფლებამოსილება თვითმმართველობებს გააჩნდათ 2005 წლის „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ ორგანული კანონის მიხედვითაც, თუმცა სულ რამდენიმე მუნიციპალიტეტმა შეძლო ამ უფლებამოსილების გამოყენება და საკუთარი ადმინისტრაციული ცენტრის (დასახლებული პუნქტის) სივრცითი გეგმის შედგენა. ამ უფლებამოსილების გამოყენება დაკავშირებულია როგორც ფინანსურ დანახარჯებთან, ასევე შესაბამის სფეროში ადგილებზე პროფესიონალი კადრების სიმცირესთან.

§ მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის კეთილმოწყობა და შესაბამისი საინჟინრო

ინფრასტრუქტურის განვითარება; მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ქუჩების, პარკების, სკვერებისა და სხვა საჯარო ადგილების დასუფთავება, ტერიტორიის გამწვანება, გარე განათების უზრუნველყოფა ეს უფლებამოსილება, განსაკუთრებით ტერიტორიის გამწვანება და გარე განათება კარგ ინსტრუმენტს წარმოადგენენ კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილებისათვის. თუმცა ამგვარ ღონისძიებათა მიზანმიმართული განხორციელება და მათი ეფექტურობა უშუალოდაა დაკავშირებული შესაბამისი ფინანსურ რესურსების არსებობის საკითხთან.

§ მუნიციპალური ნარჩენების მართვა

2012 წლამდე თვითმმართველობის კომპეტენციას განეკუთვნებოდა არა მხოლოდ ნარჩენების გატანა, არამედ მათი უტილიზაცია და ნაგავსაყრელების მოწყობა. 2012 წლიდან ნაგავსაყრელების მოწყობისა და მათი ოპერირების საკითხი მიეკუთვნა რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს კომპეტენციის სფეროს. 2014 წლის დეკემბერში ნარჩენების მართვის შესახებ კოდექსის მიღების პარალელურად ცვლილება შევიდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსშიც და მუნიციპალიტეტის საკუთარ კომპეტენციად განისაზღვრა ნარჩენების მართვა. თუმცა, ამავე დროს, ნარჩენების მართვის კოდექსის მიხედვით, ნაგავსაყრელების მოწყობა და მართვა კვლავინდებურად რჩება რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს კომპეტენციაში. შესაბამისად, ნარჩენების მართვის კუთხით მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილება, ფაქტობრივად, კვლავინდებურად ნარჩენების



municipalitetebSi

131

შეგროვება და გატანაა. ამასთან ერთად, ნარჩენების მართვის კოდექსით ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციას მიეკუთვნა საკუთარ ტერიტორიაზე წარმოქმნილი მუნიციპალური ნარჩენების მართვის 5 წლიანი გეგმის მომზადება და მიღება; მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვება და ამ მიზნით შეგროვების სისტემის დანერგვა და გამართული ფუნქციონირება; სპეციფიკური ნარჩენების სეპარირებული შეგროვების სისტემების ეტაპობრივი დანერგვა და გამართული ფუნქციონირება.

§ წყალმომარაგების (მათ შორის, ტექნიკური წყლით მომარაგების) და წყალარინების

უზრუნველყოფა; ადგილობრივი მნიშვნელობის სამელიორაციო სისტემის განვითარება წყალმომარაგება და სამელიორაციო სისტემების განვითარება არის ის დამატებითი კომპეტენციები, რომლებიც 2014 წლიდან არჩეულ თვითმმართველ ერთეულებს მიენიჭათ (თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ 2007 წლამდე წყალმომარაგება თვითმმართველობის საკუთარ უფლებამოსილებას წარმოადგენდა და მხოლოდ 2007 წლიდან იქნა ეს ფუნქცია მიკუთვნებული რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროსთვის). მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგება ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლით განეკუთვნება მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებას. მაგრამ, ამავე კოდექსის 163-ე მუხლით დაზუსტებულია, რომ მუნიციპალიტეტი ამ უფლებამოსილებას ახორციელებს მხოლოდ იმ დასახლებებში, სადაც სასმელი წყლის მიწოდებას და წყალარინების მომსახურებას შესაბამისი ლიცენზიატი მიმწოდებელი არ ახორციელებს. ამდენად, მუნიციპალიტეტის ეს უფლებამოსილება არ ვრცელდება მუნიციპალიტეტების ადმინისტრაციულ ცენტრებზე, სადაც მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგებას ახორციელებს ლიცენზიანტი მიმწოდებელი საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს სისტემაში შემავალი შპს „საქართველოს გაერთიანებული წყლის კომპანია“. რაც შეეხება წყალარინებას (კანალიზაცია, სანიაღვრე ქსელები, გამწმენდი ნაგებობები და ა.შ.) ეს უფლებამოსილება ადრეც გააჩნდა თვითმმართველობებს, თუმცა უაღრესად მწირი რესურსების გამო, ამ უფლებამოსილების სრულფასოვანი გამოყენება არ ხდება, მით უმეტეს, რომ თვითმმართველ ქალაქებსა და მუნიციპალიტეტების ადმინისტრაციულ ცენტრებში ამ უფლებამოსილების განხორციელება ევალება საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანიას.

§ მუნიციპალიტეტის მართვაში არსებული სკოლამდელი და სკოლის გარეშე აღზრდის დაწესებულებების შექმნა და მათი ფუნქციონირების უზრუნველყოფა სკოლამდელი და სკოლისგარეშე აღზრდის დაწესებულებები შეიძლება გამოყენებული იქნეს კლიმატის ცვლილების შესახებ ინფორმირებულობისათვის.

§ ადგილობრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზების მართვა და ადგილობრივი მნიშვნელობის გზებზე საგზაო მოძრაობის ორგანიზება; ავტოსატრანსპორტო საშუალებების პარკირების ადგილებით უზრუნველყოფა და დგომის/გაჩერების წესების რეგულირება ტრანსპორტის ნაკადების მართვა და საავტომობილო გზების სწორ დაგეგმარებას შეუძლია მნიშვნელოვნად შეარბილოს შესაბამის დასახლებაში გარემოზე მავნე



municipalitetebSi

132

ზემოქმედების ფაქტორები. ეს საკითხი განსაკუთრებით პრობლემატურია ქალაქებში, თუმცა ეს საკითხიც უშუალოდაა დაკავშირებული დასახლების ოპტიმალური სივრცით დაგეგმარებასთან.

§ მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში რეგულარული სამგზავრო გადაყვანის ნებართვის გაცემა; მოსახლეობის მუნიციპალური ტრანსპორტით მომსახურების ორგანიზება მუნიციპალური ტრანსპორტის განვითარებას შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს სატრანსპორტო ნაკადები. თუმცა, ამ უფლებამოსილების სრულყოფილად გამოყენებისათვის აუცილებელია „საავტომობილო ტრანსპორტის შესახებ“ და „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ კანონებში შესაბამისი ცვლილებების შეტანა, რადგან ეს კანონები სამგზავრო ნებართვების გაცემას ითვალისწინებენ მხოლოდ თვითმმართველი ქალაქებისათვის.

§ მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მშენებლობის ნებართვის გაცემა, მშენებლობაზე ზედამხედველობის განხორციელება საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით დადგენილი წესითა და დადგენილ ფარგლებში მშენებლობის საკითხები და მშენებლობის ნებართვის გაცემის წესი განისაზღვრება პროდუქტის უსაფრთხოებისა და თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსით და მთავრობის 2009 წლის 24 მაისის N57 დადგენილებით „მშენებლობის ნებართვის გაცემის წესისა და სანებართვო პირობების შესახებ“. ამ დადგენილების 31-ე მუხლის თანახმად, თვითმმართველობა გასცემს მშენებლობის ნებართვებს II, III და IV კლასებს დაქვემდებარებულ შენობა-ნაგებობების მშენებლობებზე (გარდა განსაკუთრებული მნიშვნელობის შენობა-ნაგებობებზე, რომლებიც ხასიათდებიან რისკის მომეტებული ფაქტორით).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ცალკეული უფლებამოსილებები აგრეთვე მოცემულია გარემოსდაცვით სექროტულ ზოგიერთ საკანონმდებლო აქტში. მაგალითად, „ნიადაგების კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ“ საქართველოს კანონის116 მე-8 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტით დადგენილია, რომ ნიადაგების კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების უზრუნველსაყოფად იკრძალება ირიგაციის, დრენაჟის, ნაპირგამაგრებების, აგრეთვე ეროზიის, ღვარცოფისა და მეწყერსაწინააღმდეგო და სხვა ნაგებობათა ჩამოწერა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების გადაწყვეტილების გარეშე. „ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონის117 მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს თვითმმართველი ერთეულის უფლებამოსილებას ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების სფეროში, თუმცა ეს უფლებამოსილება არ არის გამიჯნული ავტონომიური რესპუბლიკების უფლებამოსილებებისგან და მითითებულია, რომ: „კანონის მიზნებიდან გამომდინარე, ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების სფეროში აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების და ადგილობრივი თვითმმართველობის შესაბამისი ორგანოების კომპეტენციას განეკუთვნება: 116 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/14938 117 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1618592



municipalitetebSi

133

§ სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების ხელშეწყობა; § სახელმწიფო პროგრამების განხორციელებაში მონაწილეობა; § მარეგულირებელი ორგანოს მხარდაჭერა მისი უფლებამოსილების

განხორციელებაში, მათ იურისდიქციაში მყოფ ტერიტორიებზე, საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ ფარგლებში;

§ მაიონებელი გამოსხივების მავნე ზემოქმედების შედეგად დაზარალებული მოსახლეობისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით დახმარების გაწევა;

§ მათ იურისდიქციაში მყოფ ტერიტორიებზე მომეტებული რადიაციული რისკის ბირთვული და რადიაციული ობიექტების განთავსებაზე ან მათი ექსპლუატაციის შეწყვეტაზე გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობა.“

„დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების როლი დაცულ ტერიტორიებთან მიმართებაში, ფაქტობრივად, შემოიფარგლება დაცული ტერიტორიების სააგენტოს თვითმმართველობის ორგანოებთან თანამშრომლობის ვალდებულებით, თუმცა კანონით დაშვებულია, რომ ადგილობრივმა თვითმმართველობამ მართოს დაცული ტერიტოირების ისეთი კატეგორიები, როგორებიც არის დაცული ლანდშაფტი და მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორია. ეს ნორმა რეალიზებულია საქართველოს კანონში „თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“, რომლის თანახმად, თვითმმართველობის კომპეტენციაშია თუშეთის დაცული ლანდშაფტის მართვა საქართველოს კანონმდებლობისა და თუშეთის დაცული ლანდშაფტის სამენეჯმენტო გეგმის შესაბამისად. ასევე, კანონი „ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ“, რომლის მიხედვით თვითმმართველობის კომპეტენციაშია ჯავახეთის მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორიის მართვა. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებასთან ერთად, ამოღებული იქნა თვითმმართველი ერთეულის უფლებამოსილებები „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონიდან118. შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ეს კანონი იყო ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებისათვის ეფექტური უფლებების მიმნიჭებელი კლიმატის ცვლილებებისადმი ადაპტაციისა და ზემოქმედების შერბილების მიმართულებით. „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის მე-8 პუნქტი ადგილობრივი თვითმმართელობის წარმომადგენლობით ორგანოს უფლებას აძლევდა სატრანსპორტო და სხვა მოძრავ-მექანიკური საშუალებებიდან მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევის შეზღუდვის მიზნით მათდამი დაქვემდებარებული ტერიტორიის ფარგლებში (გარდა ამ ტერიტორიაზე გამავალი საერთო-სახელმწიფოებრივი დანიშნულების სატრანსპორტო მაგისტრალებისა) შეეზღუდათ ან აეკრძალათ სატრანსპორტო და სხვა მოძრავ-მექანიკური საშუალებების ცალკეულ სახეობათა ექსპლუატაცია. მნიშვნელოვანი იყო ასევე კანონის 27-ე მუხლი, რომელიც ეხებოდა ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების მცირე მასშტაბის წყაროებზე კონტროლს. ამ მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების მცირე მასშტაბის წყაროებზე კონტროლის განხორციელების უფლებამოსილება გააჩნდათ ადგილობრივი




municipalitetebSi

134

თვითმმართველობის ორგანოებს, რომელთაც ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, უფლება ჰქონდათ მათდამი დაქვემდებარებული ტერიტორიის ფარგლებში შეეზღუდათ ან აეკრძალათ ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების მცირე მასშტაბის წყაროების ცალკეულ სახეობათა განთავსება, დამონტაჟება და ექსპლუატაცია. ხოლო კანონის 45-ე მუხლის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოები უფლებამოსილნი იყვნენ, შეემუშავებინათ და ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით ორგანოებისთვის დასამტკიცებლად წარედგინათ მათდამი დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სფეროში განსახორციელებელ ღონისძიებათა საკოორდინაციო გეგმები, აგრეთვე ატმოსფერულ ჰაერზე მავნე ანთროპოგენური ზემოქმედებით გამოწვეული კატასტროფების, სტიქიური უბედურებებისა და ეპიდემიების შედეგების სალიკვიდაციო გეგმები. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებასთან ერთად - 2014 წლის 5 თებერვლიდან „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონიდან ყველა ზემოხსენებული ნორმა ამოღებულ იქნა.



municipalitetebSi

135

ცხრილი 3. სახელმწიფოსა და ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებათა

გამიჯვნა

გამგებლობის სფერო სახელმწიფო მუნიციპალიტეტი კერძო სექტორი

I . გ ა ნ ა თ ლ ე ბ ა

1. სკოლამდელი აღზრდა x x 2. დაწყებითი x 3. საშუალო x x 4. ტექნიკური x x 5. უნივერსიტეტები x x

II . ჯანდაცვა

1. სასწრაფო სამედიცინო დახმარება x x119 2. დაავადებების პროფილაქტიკა x 3. საავადმყოფოები x x 4. საზოგადოებრივი ჯანდაცვა x x 5. სამედიცინო დაზღვევა x

II I . სოციალური უზრუნველყოფა

1. ბავშვებისა და მოზარდების სოც. მომსახურება x 2. უმუშევრებისა და უმწეოთა დახმარება x x 3. უსახლკაროთა თავშესაფრები x 4. ინვალიდებისა და მოხუცების ინდივიდუალური მომსახურება x x 5. სპეციალური სამსახურები (უსახლკაროებისათვის, სოციალურად

დაუცველი ოჯახებისათვის, ლტოლვილებისათვის და სხვ.) x x

6. საჯარო საცხოვრებელი ფონდი x

119 მხოლოდ ქ. თბილისში



municipalitetebSi

136


IV. კულტურა , დასვენება , სპორტი

1. თეატრები x x x 2. მუზეუმები x x 3. ბიბლიოთეკები x x 4. პარკები x 5. სპორტი, დასვენება x x 6. კულტურის სახლები x

V. კომუნალური მომსახურება

1. წყალმომარაგება x x 2. სანიაღვრე სისტემები და კანალიზაცია x x 3. ელექტრომომარაგება x 4. გაზმომარაგება x 5. ცენტრალური გათბობა x 6. სატელეფონო და ინტერნეტის ქსელი x

VI. საზოგადოებრივი სანიტარია და გარემოს დაცვა

1. ნარჩენების შეგროვება და გატანა x 2. ნაგავსაყრელები x120 3. ქუჩების დასუფთავება x 4. სასაფლაოები x 5. გარემოს დაცვა x x121

VII. გზები და საზოგადოებრივი ტრანსპორტი

120 თბილისის გარდა 121 შეუძლია საკუთარი ინიციატივით განახორციელოს გარემოს დაცვის ის ღონისძიებები, რომელიც არ შედის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა უფლებამოსილებაში



municipalitetebSi

137


1. საავტომობილო გზები x x 2. რკინიგზა x 3. შიდა, მუნიციპალური საზოგადოებრივი ტრანსპორტი x x 4. საქალაქთაშორისო საავტომობილო გადაზიდვები x x 5. პორტები, აეროპორტები, საზღვაო და საჰაერო ტრანსპორტი x

VIII . ქალაქგეგმარება და ეკონომიკური განვითარების დაგეგმვა

1. ქალაქგეგმარება/სივრცითი დაგეგმარება x x 2. ადგილობრივი ეკონომიკური განვითარება x 3. ტურიზმის დაგეგმვა x x

IX. ზოგადი ადმინისტრირება

1. ადმინისტრაციული ფუნქციები (ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემა და ა.შ.) x x122

2. მმართველობის სხვა საკითხები (საარჩევნო სიები და ა.შ.) x 3. შემოსავლების აკრეფა x 4. სახანძრო რაზმები x 5. საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა x

122 მშენებლობისა და გარე რეკლამის ნებართვა, ხოლო თვითმმართველ ქალაქებში აგრეთვე რეგულარული სამგზავრო გადაყვანის ნებართვა



municipalitetebSi

138

5. მუნიციპალიტეტებში არსებული მდგომარეობა

5.1. მუნიციპალიტეტებში არსებული სიტუაციის ზოგადი მიმოხილვა

საქართველო, 2014 წელს მოღებული ორგანული კანონის - თვითმმართველობის კოდექსის შემდგომ პერიოდში, ითვლის 72 თვითმმართველ ერთეულს - მუნიციპალიტეტს. აქედან 12 თვითმმართველ ქალაქს (მათ შორის, განხსვავებული უფლებამოსილებების მქონე ქალაქ თბილისს - საქართველოს დედაქალაქს) და 60 მუნიციპალიტეტს.

ცხრილი 4: საქართველოს თვითმმართველი ერთეულები - მუნიციპალიტეტები - ტიპის მიხედვით

თვითმმართველი ერთეულის ტიპი რიცხვი

ქალაქი თბილისი 1

სხვა თვითმმართველი ქალაქები 11

მუნიციპალიტეტები 60

თვითმმართველ ქალაქებსა და თვითმმართველ თემებს შორის უფლებამოსილებებისა და ფუნქციური თვალსაზრისით რაიმე განსხვავება არ არის (განსხვავებაა მხოლოდ აღმასრულებელი ორგანოს სახელებში: თვითმმართველ ქალაქში აღმასრულებელი ორგანოა მერი, ხოლო თვითმმართველ თემში - გამგებელი). შედარებით უფრო მეტი განსხვავებაა ქ. თბილისთან მიმართებით. თვითმმართველობის კოდექსის თანახმად, თბილისს გააჩნია დამატებითი უფლებამოსილებები: გადაუდებელი სასწრაფო დახმარებით უზრუნველყოფა; ჩამდინარე წყლების გასუფთავება და უტილიზაცია და მყარი (საყოფაცხოვრებო) ნარჩენების მართვა (მათ შორის, ნაგავსაყრელების მართვა და ნარჩენების უტილიზაცია). ასევე, განსხვავებულია ქ. თბილისის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა ინსტიტუციური მოწყობა. განსხვავებით სხვა მუნიციპალიტეტებისგან, ქ. თბილისის აღმასრულებელ სისტემაში არსებობს კოლეგიური ორგანო - ქ. თბილისის მთავრობა, რომელიც შედგება ქ. თბილისის მერის, ვიცე-მერის, საქალაქო სამსახურების ხელმძღვანელებისა და ქალაქ თბილისის რაიონების გამგებლებისაგან. § მუნიციპალიტეტებისთვის ხელმისაწვდომი ფინანსური რესურსები მუნიციპალიტეტის ფინანსურ რესურსს წარმოადგენს ადგილობრივი ბიუჯეტი, რომელიც იქმნება:

§ ადგილობრივი გადასახადისაგან, რომელსაც მიეკუთვნება ქონების გადასახადი;

§ ადგილობრივი მოსაკრებლებისაგან (მშენებლობის ნებართვის მოსაკრებელი, სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებელი, დასახლებული ტერიტორიის



municipalitetebSi

139

დასუფთავებისათვის მოსაკრებელი, კულტურული მემკვიდრეობის სარეაბილიტაციო არეალის ინფრასტრუქტურის მოსაკრებელი, მოსაკრებელი სპეციალური ზონალური შეთანხმების გაცემისათვის);

§ ტრანსფერებისგან (გათანაბრებითი ტრანსფერი - გამოეყოფათ მუნიციპალიტეტებს კანონით დადგენილი ფორმულის მიხედვით განსხვავებული ფინანსური შესაძლებლობების გასათანაბრებლად მათი ეკონომიკური პოტენციალის გათვალისწინებით; მიზნობრივი ტრანსფერი - გამოეყოფათ მუნიციპალიტეტებს დელეგირებული უფლებამოსილებების განსახორციელებლად; სპეციალური ტრანსფერი - გამოეყოფათ მუნიციპალიტეტებს. 2014 წლიდან ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის შესაბამისად ტრანსფერების სახეებს დაემატა ტრანსფერის ახალი სახე - კაპიტალური ტრანსფერი - რომელიც განკუთვნილია მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების განსახორციელებლად.

საბიუჯეტო შემოსავლები ორ ტიპად იყოფა: ა) საკუთარი შემოსავლები - რომელსაც განეკუთვნება ადგილობრივი გადასახადები, მოსაკრებლები და გათანაბრებითი ტრანსფერი და ადგილობრივი თვითმმართველობის აქტივების რეალიზაციით მიღებული შემოსავალი; და ბ) არასაკუთარი შემოსულობები, რომელთაც განეკუთვნება სპეციალური, მიზნობრივი და კაპიტალური ტრანსფერები. გათანაბრებითი ტრანსფერი თითოეული მუნიციპალიტეტისთვის გამოითვლება საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსში მოცემული სპეციალური ფორმულის მიხედვით. აღსანიშნავია, რომ კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადობა და გარემოსდაცვითი ფაქტორები არ გაითვალისწინება გათანაბრებითი ტრანსფერის გაანგარიშების დროს. საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა არ ითვალისწინებს თვითმმართველი ერთეულების მხრიდან ასიგნებების გამოყოფას კლიმატის ცვლილებების შერბილებისა თუ ბუნებრივი კატასტროფის პრევენციისთვის. ასეთი საქმიანობისთვის მუნიციპალიტეტებისთვის შეიძლება გადაცემული იქნას მიზნობრივი ტრანსფერი, თუმცა, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, მიზნობრივი ტრანსფერი, უმეტესად, გამოიყენება შედეგების ლიკვიდაციისთვის და არა პროფილაქტიკური ზომების გასატარებლად. საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის 791-ე მუხლი იმპერატიულად ადგენს, რომ სტიქიური მოვლენების, ბუნებრივი და ტექნოგენური კატასტროფების დროს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო უფლებამოსილია სპეციალური ტრანსფერის გამოყოფის მოთხოვნით მიმართოს საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებას, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლებას და განსაკუთრებულ შემთხვევაში, სხვა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს. სპეციალური ტრანსფერის მოთხოვნაში მითითებული უნდა იყოს ასეთი ტრანსფერის მოთხოვნის საფუძველი და მისი ოდენობა. მუნიციპალიტეტს ასევე უფლება აქვს აიღოს სესხი ან გრანტი მხოლოდ მთავრობის ნებართვით. მუნიციპალიტეტის მიერ აღებული სესხის საერთო მოცულობა არ უნდა აღემატებოდეს გასული 3 საბიუჯეტო წლის მუნიციპალიტეტის საკუთარი შემოსავლების საშუალო წლიური ოდენობის 10%-ს. ადგილობრივი ბიუჯეტის ასიგნებანი, ძირითადად, მიმართულია ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარი და დელეგირებული უფლებამოსილებების აღსრულებაზე. 2011 წლიდან საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა იყენებს პროგრამული ბიუჯეტირების წესს



municipalitetebSi

140

- საჯარო ბიუჯეტების ხარჯვითი ნაწილი დგება პროგრამებისა და ქვეპროგრამების მიხედვით. საჯარო დაწესებულებათა აპარატის და მოხელეთა ხარჯი მიეკუთვნება ზოგადი “მართვის და რეგულირების” პროგრამულ ხარჯებს, ხოლო ცალკეული პროგრამების/ქვეპროგრამების აპარატის ხარჯები მიეკუთვნება „პროექტის ადმინისტრიტრებასა და მართვას”. ფუნქციონალურ ჭრილში პროგრამები შემდეგ ტიპებად იყოფა:

§ მომსახურების მიწოდებაზე ორიენტირებული პროგრამები; § სუბსიდირებაზე ორიენტირებული პროგრამები; § ინფრასტრუქტურაზე ორიენტირებული პროგრამები. ადგილობრივი ბიუჯეტის

პროგრამები შეიძლება იყოს მიმდინარე (მუდმივი), ერთწლიანი (მოკლევადიანი) და მრავალწლიანი.

პროგრამების უმრავლესობა უნდა იყოს მრავალწლიანი, ხოლო ერთწლიანი პროგრამები, როგორც წესი, უნდა ჩამოყალიბდეს როგორც ქვეპროგრამა, ხოლო ქვეპროგრამები კონკრეტულ კომპონენტებად იშლება. კომპონენტები მოიცავს პროექტებს, რომელთა ჩამონათვალი მოცემულია პროგრამული ბიუჯეტების დანართებში. ადგილობრივი ბიუჯეტების პროგრამები უნდა ეფუძნებოდეს მუნიციპალური პრიორიტეტების დოკუმენტს, რომელიც არის საშუალო ვადიანი (5 წელი) ინდიკატიური დაგეგმვის დოკუმენტი და მტკიცდება ადგილობრივი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ. ადგილობრივი ბიუჯეტები, როგორც შემოსულობების, ასევე გადასახდელების ნაწილში, დგება სამწლიან ჭრილში. მუნიციპალური ბიუჯეტის ასიგნებანი გაიწერება პროგრამული და ფუნქციონალური კოდების მიხედვით. საქართველოს ყველა მუნიციპალიტეტი, დედაქალაქის გარდა, ძირითადად, 5 პროგრამას ახორციელებს. რაც შეეხება ქვეპროგრამებს, ისინიც ძირითადად, მსგავსია და იგივე ითქმის ქვეპროგამების კომპონენტებზეც - ისინი ყველა მუნიციპალურ ბიუჯეტში თითქმის იდენტურია. ის ასიგნებანი, რომელთაც შეხება აქვთ გარემოსა და კლიმატის საკითხებთან ადგილობრივ ბიუჯეტში გაწერილია, როგორც საგანგებო სიტუაციების მართვის და კომუნალური ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის ქვეპროგრამის კომპონენტები. თვალსაჩინოებისთვის, ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში (იხ. ცხრილი 5 - მე-4 სვეტი) შეტანილია კომუნალური ინფრასტრუქტურის კომპონენტები, დანარჩენი პროგრამები კი მხოლოდ ქვეპროგრამების დონეზეა დაკონკრეტებული.



municipalitetebSi

141

ცხრილი 5. ადგილობრივი ბიჯეტების პროგრამული ჭრილი

პროგრამული კოდი

პროგრამა ქვეპორგრამა ქვეპროგრამის კომპონენტი

01.00 თავდაცვა , საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება 1 01.01 საგანგებო სიტუაციების მართვა 01.02 სამხედრო გაწვევის ორგანიზება 02.02 ინფრასტრუქტურის მშენებლობა , რეაბილიტაცია , ექსპლუატაცია 02.01 ადგილობრივი გზები 02.02 კომუნალური ინფრასტრუქტურა 02.02.01 გარე განათება 02.02.02 ნარჩენების შეგროვება და გატანა 02.02.03 მდინარეთა ჯებირების მშენებლობა,

რეაბილიტაცია და ექსპლუატაცია 02.02.04 სანიაღვრე არხების მშენებლობა,

რეაბილიტაცია და ექსპლუატაცია 02.02.05 დასუფთავების ღონისძებები 02.02.06 სანიაღვრე არხების და ნაპირსამაგრი

სამუშაოების ორგანიზება 02.02.07 სოფლის მხარდაჭერის პროგრამა 03.00 განათლება 03.01 სკოლამდელი განათლება 03.02 კლასგარეშე და სკოლისგარეთ

ღინისძებები

03.03 პროფესიული განათლება 04.00 კულტურა , რელიგია , ახალგაზრდობა და სპორტი 04.01 კულტურის განვითრება 04.02 სპორტის დაფინასება 04.03 ახაგაზრდული ღონისძებები 04.04 რელიგიური ორგანიზაციების

მხარდაჭერა

05.00 მოსახლეობის ჯანდაცვა და სოციალური დაცვა 04.01 საზოგადოებრივი ჯანდაცვა 04.02 მოსახლეობის სოციალური დაცვა



municipalitetebSi

142

პროგრამულ კოდებთან ერთად, საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა იყენებს ასიგნებათა 31 ფუნქციონალურ კოდს, მათ შორის ფინქციონალურ კოდს “გარემოს დაცვა” (705). მუნიციპალური ბიუჯეტის სპეციალური მუხლი შეიცავს ცხრილს, სადაც ბიუჯეტების ასიგნებანი დალაგებულია ფუქციონალურ ჭრილში. შესაბამისად, ყველა ის ქვეპროგრამა და ქვეპროგრამების კომპონენტები, რომელთაც შეხება აქვთ გარემოსთან და/ან ბუნებრივი კატასტროფების პრევენციასთან (ან შედეგების აღმოფხვრასთან), ამ ფუნქციონალური კოდის გასწვრივაა კონსოლიდირებული. ფუნქციონალური კოდი “გარემოს დაცვა” აბსოლუტურად ყველა მუნიციპალიტის ბიუჯეტშია მოცემული. ზოგ მუნიციპალიტეტში ის სერიოზულ დაფინანსებას მოიცავს. მაგალითისთვის: 2015 წლის მუნიციპალურ ბიჯეტით, გარემოს დაცვის კოდით ქობულეთის მუნიციპალიტეტში გამოყოფილია 5.8 მილიონი ლარი, ხულოს მუნიციპალიტეტში 611 ათასი ლარი, ბოლნისის მუნიციპალიტეტში 820 ათასი ლარი, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში 350 ათასი, ხოლო ხობში 313 ათასი ლარი. ყოველივე ეს ცხადყოფს, რომ საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა გარემოსდაცვითი ფუნქციის მქონედ აღირებს ისეთ მომსახურების მიწოდებაზე ორიენტირებულ პროგრამებს როგორცაა: ნარჩენების შეგროვება, სანიაღვრე არხების გაწმენდა, მდინარეთა ჯებირების მშენებლობა და დასუთავება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ 705 ფუქციონალურ კოდში არ შედის “მართვისა და რეგულირების” პროგრამის არცერთი ხარჯი - რაც ნიშნავს, რომ მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტში, ფაქტიურად, არ არის გარემოს დაცვის სფეროში მმართველობით ხარჯი და მუნიციპატეტები ამ ფუნქციონალური კოდის ქვეშ მხოლოდ ინფრასტრუქტურულ ხარჯებს გასწევენ. სტიქიური მოვლენების, ეკოლოგიური და სხვა სახის კატასტროფების, საომარი მოქმედებების, ეპიდემიებისა და სხვა საგანგებო სიტუაციების შედეგების (ზიანის) სალიკვიდაციოდ, მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებში ასევე არის სარეზერვო ფონდი, რომელიც არ შეიძლება აღემატებოდეს ბიუჯეტის მთლიანი ასიგნებების 2%-ს (საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის 67-ე მუხლი). ადგილობრივი ბიუჯეტის სარეზერვო ფონდის განკარგვის წესი განისაზღრება ადგილობრივი წარმოადგენლობითი ორგანოს მიერ. სტიქიური მოვლენების, ბუნებრივი და სხვა სახის კატასტროფების, საომარი მოქმედებების, ეპიდემიებისა და სხვა საგანგებო სიტუაციების დროს, საჭიროების შემთხვევაში, თვითმმართველობის საკრებულომ შეიძლება მიიღოს საგანგებო ბიუჯეტი, სადაც აღარ იქნება შეზღუდვა სარეზერვო ფონდის 2%-ით განსაზღვრაზე და ბიუჯეტის პროგრამებს შორის თანხების გადანაწილების 5%-იანი ლიმიტი. ადგილობრივი ბიუჯეტების თვითკმარობისა და დამოუკიდებლობის კუთხით ბევრი რამ არის გასაუმჯობესებელი. ფინანსური სისტემის მკვეთრი ცენტრალიზაციის და ადგილობრივი ეკონომიკის სისუსტის პირობებში ყველა ადგილობრივი ბიუჯეტი (ქალაქ თბილისის ბიუჯეტის ჩათვლით) ცენტრალურ ბიუჯეტზეა დამოკიდებული. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ გაწეული ხარჯები ჯამში მთლიანი შიდა პროდუქტის 5%-ს არ აღემატება, ხოლო ცენტრალური ბიუჯეტიდან მიღებული ტრანსფერების (გათანაბრებითი ტრანსფერის ჩათვლით) წილი ადგილობრივი ბიუჯეტის შემოსავლებში საშუალოდ 80%-ზე მეტია. ცენტრალურ ბიუჯეტზე ასეთი დამოკიდებულება ასუსტებს ადგილობრივი ხელისუფლების ფინანსური და ეკონომიკური ავტონომიურობის ხარისხს. ადგილობრივი ხელისუფლების ფინანსური გაძლირებისთვის, საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსმა განათანაბრებითი ტრანსფერი ადგილობრივი ბიუჯეტების საკუთარ



municipalitetebSi

143

შემოსულობებს მიაკუთვნა და ადგილობრივ ხელისუფლებას მისცა უფლება, განკარგოს ეს თანხა საკუთარი პასუხისმგებლობით. თუმცა, იმავდროულად, განათაბრებითი ტრანსფერის გაანგარიშების წესით, რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანებით, ტრანსფერის მოცულობის დადგენისთვის ხდება მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის პარამეტრების დადგენა ადგილობრივ შემოსავლებთან მიმართებაში და გათანაბრებითი ტრანსფერის მეშვეობით დეფიციტის დაფინასება. გათანაბრების ასეთი გაანგარიშების წესი ეწინაღმდეგება გათანაბრების პრინციპს და, შესაბამისად, რეალურად ადგილი აქვს არა გათანაბრების, არამედ ადგილობრივი ბიუჯეტების დეფიციტის დაფინანსების სისტემას, სადაც ადგილობრივი თვითმმართველობა ცენტრალურ ხელისუფლებასთან ათანხმებს ადგილობრივი ბიუჯეტის, როგორც შემოსავლით, ასევე ხარჯვით ნაწილს. წინაღმდეგ შემთხვევაში, იგი ვერ შეძლებს საკუთარი ბიუჯეტის დაბალანსებას, დეფიციტური ადგილობრივი ბიუჯეტების დამტკიცება კი საქართველოს კანომდებლობით აკრძალულია, ხოლო საბიუჯეტო წლის დაწყებიდან 3 თვის ვადაში, ადგილობრივი ბიუჯეტის დაუმტიკიცებლობის შემთხვევაში, ხდება ადგილობრივი წარმომადგენლობითი ორგანოს დათხოვნა და პირდაპირი სახელმწიფო მმართველობის შემოღება.

§ მუნიციპალიტეტების საკრებულოს და გამგეობის აპარატები ადგილობრივი თვითმმართევლობის კოდექსის 156-ე მუხლით განსაზღვრულია მუნიციპალიტეტებში (გარდა თბილისისა) გამგეობის/მერიისა და საკრებულოს აპარატის თანამშრომელთა ზღვრული საშტატო ოდენობა. ამ მუხლის თანახმად, გამგეობის/მერიის და საკრებულოს აპარატის საჯარო მოსამსახურეთა საშტატო ნუსხებით გათვალისწინებულ ადგილობრივი თვითმმართველობის საჯარო მოსამსახურეთა საშტატო რაოდენობაა არანაკლებ 30 ერთეულისა. იმ მუნიციპალიტეტში, სადაც ამომრჩეველთა რაოდენობა 45 000-ზე ნაკლებია, საჯარო მოსამსახურეთა საშტატო რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს საჯარო მოსამსახურეთა მინიმალური რაოდენობის (30 საშტატო ერთეული), შესაბამის საკრებულოში 2014 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების არჩევნებისათვის დადგენილი მაჟორიტარული ოლქების რაოდენობის 3.2 კოეფიციენტზე ნამრავლისა და თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებულ ყოველ 450 ამომრჩეველზე 1 საშტატო ერთეულის დამატებით მიღებულ ჯამს. იმ მუნიციპალიტეტში, სადაც ამომრჩეველთა რაოდენობა 45 000-ზე მეტია, საჯარო მოსამსახურეთა საშტატო რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს საჯარო მოსამსახურეთა მინიმალური რაოდენობის (30 საშტატო ერთეული), შესაბამის საკრებულოში 2014 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების არჩევნებისათვის დადგენილი მაჟორიტარული ოლქების რაოდენობის 2.3 კოეფიციენტზე ნამრავლისა და თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებულ ყოველ 500 ამომრჩეველზე 1 საშტატო ერთეულის დამატებით მიღებულ ჯამს. მუნიციპალიტეტის თანამდებობის პირებისა (გარდა გამგებლის/მერის და საკრებულოს თავმჯდომარის თანამდებობრივი სარგოსი, რომელსაც ადგენს საქართველოს მთავრობა) და მოხელეების თანამდებობრივ სარგოს თანამდებობრივი რანგების გათვალისწინებით განსაზღვრავს საკრებულო გამგებლის/მერის წარდგინებით, იმის გათვალისწინებით, რომ გამგეობის/მერიის და საკრებულოს აპარატის საჯარო მოსამსახურეთა შრომის



municipalitetebSi

144

ანაზღაურების ხარჯები არ უნდა აღემატებოდეს მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტით გათვალისწინებული ხარჯების 25 პროცენტს. კანონი გამგეობის/მერიის სტრუქტურასთან მიმართებით ადგენს მხოლოდ ერთ შეზღუდვას, რომ გამგეობის/მერიის თანამდებობის პირთა (გამგებელი/მერი, მისი პირველი მოადგილე და მოადგილეები და სამსახურის ხელმძღვანელები) რაოდენობა არ უნდა იყოს 13-ზე მეტი (ეს შეზღუდვა თბილისს არ ეხება). ამ რაოდენობის ფარგლებში გამგებელი/მერი, საკრებულოსთან შეთანხმებით, განსაზღვრავს თუ რამდენი მოადგილე და რამდენი სამსახური შეიძლება იყოს გამგეობის/მერიის სტრუქტურაში.

ცხრილი 6. გამგეობის ტიპური სტრუქტურა მესტიის მუნიციპალიტეტის მაგალითზე

მე-5 ცხრილში მოცემულია მუნიციპალიტეტის ტიპური სტრუქტურა. ხუთი პილოტური



municipalitetebSi

145

მუნიციპალიტეტიდან არც ერთში არ არის გარემოსდაცვითი სამსახური, თუმცა, ყველა მუნიციპალიტეტს აქვს გარემოსდაცვითი ხარჯი. სქემაზე არის მითითებულები დაქვემდებარებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირები. აღსანიშნავია, რომ რიგ მუნიციპალიტეტებში 2012 წლის შემდეგ შენარჩუნებული იქნა სოფლის მეურნეობაზე პასუხისმგებელი სამსახურები. § გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების პოლიტიკისა და

კანონმდებლობის მიღებასთან დაკავშირებული ინციატივები ადგილობრივ დონეზე

მიუხედავად იმისა, რომ მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებები, ფინანსური, ტექნიკური და ადამიანური რესურსები შეზღუდულია, გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული გარკვეული ინიციატივები და შესაბამისი ღონისძიებები მაინც ხორციელდება. მაგალითისთვის, 2009 წელს ქალაქი თბილისი შეუერთდა ევროპულ ინიციატივას “მერების შეთანხმება” (Covenant of Mayors)123 და შეიმუშავა „მდგრადი ენერგეტიკის” (SEAP) გეგმა. ამ ინიციატივას 2009 წლიდან ოფიციალურად შეუერთდა 13 მუნიციპალიტეტი, რომელთაგანაც ექვსმა შეიმუშავა SEAP-ის გეგმა. მართალია, როგორც დოკუმენტების მომზადება (გამონაკლისია ქალაქი რუსთავი), ასევე ამ დოკუმენტებში განსაზღვრული ქმედებების განხორციელება მეტწილად დონორების დახმარებით ხდება, ამ პროცესს გარკვეული დადებითი მხარეებიც აქვს: ა) მუნიციპალიტეტებში შესაბამისი ცოდნისა და გამოცდილების დაგროვება; ბ) აღნიშნულ საკითხებზე მუნიციპალიტეტბსა და შესაბამის ცენტრალური ხელისუფლების უწყებებს შორის (ენერგეტიკისა და გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროები) კავშირების გაძლიერება და ერთობლივი ქმედებების დაგეგმვა/განხორციელება, და გ) გარკვეული სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრა. გარდა ამისა, ქალაქებმა ფოთმა და ქუთაისმა, 2004-2009 წლებში შეიმუშავეს ადგილობრივი გარემოსდაცვითი სამოქმედო გეგმები. ასევე, დონორების დახმარებით, ამ გეგმებში გაწერილი ზოგიერთი ქმედება განხორციელებულ იქნა. ეს ინიციატივა საინტერესოა, რადგანაც არის „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონით გარემოს დაცვის დაგეგმვის სფეროში დადგენილი მოთხოვნების (მუხლი 15. გარემოს დაცვის დაგეგმვა) აღსრულების მაგალითი. მსგავსად ეროვნული გარემოსდაცვითი სამოქმედო გეგმისა, ადგილობრივ დონეზეც შემუშავებულ იქნა სახელმძღვანელო დოკუმენტები. სამწუხაროა, რომ გამომდინარე საკანონმდებლო აქტებში არსებული გაურკვეველი ფორმულირებისა (ამგვარი დაგეგმვა მუნიციპალურ დონეზე არ არის სავალდებულო), და ასევე შესაბამისი ფინანსური და ადამიანური რესურსების არქონის გამო აღნიშნული პრაქტიკა არ გაგრძელებულა. გარდა ამისა, აღსანიშნავია, რომ საქართველოში არსებობს ადგილობრივი თვითმმართველობის მართვაში დაცული ტერიტორიაც - კერძოდ, თუშეთის დაცული ლანდშაფტი და ამჟამად მიმდინარეობს ამ დაცული ტერიტორიის მართვის გეგმის შემუშავება.

123 http://www.eumayors.eu



municipalitetebSi

146

ამგვარად, შეიძლება გამოტანილ იქნეს დასკვნა იმის თაობაზე, რომ მიუხედავად არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზისა თუ სხვა ტექნიკური და ფინანსური დაბრკოლებებისა, საქართველოს მუნიციპალიტეტებში გარემოსდაცვით მართვასთან და ასევე კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული გარკვეული პოლიტიკის დოკუმენტების შემუშავება/აღსრულება მაინც მიმდინარეობს, რაც დადებითად აისახება როგორც კადრების კვალიფიკაციასა და ცოდნის ამაღლებაზე, ასევე ზოგიერთ მუნიციპალიტეტში აღნიშნულ სფეროებში არსებული პრობლემების პრაქტიკულ გადაჭრაზე.



municipalitetebSi

147

5.2. კვლევისათვის შერჩეული პილოტური მუნიციპალიტეტები - მოკლე მიმოხილვა

კვლევის ჩასატარებლად შერჩეული იყო შემდეგი 5 მუნიციპალიტეტი: ახმეტის, დედოფლისწყაროს, ქობულეთის, ფოთის და მესტიის მუნიციპალიტეტები. § ახმეტის მუნიციპალიტეტი124:

ნახ. 2: ახმეტი მუნიციპალიტეტის მდებარეობა

საქართველოს რუკაზე ახმეტის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოს მაღალმთიან ნაწილში. მუნიციპალიტეტი არის კლიმატური ცვლილებების სავარაუდო ზეგავლენის მაღალი რისკის ქვეშ. ახმეტის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში, მისი ფართობი შეადგენს 220700 ჰა-ს, აქედან სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს 80266 ჰა უკავია, მუნიციპალიტეტის 91200 ჰა კი ტყითაა დაფარული. მუნიციპალიტეტს დასავლეთით ესაზღვრება დუშეთისა და თიანეთის მუნიციპალიტეტები, ჩრდილოეთით ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია (ჩეჩნეთი და დაღესტანი), აღმოსავლეთით ესაზღვრება თელავის მუნიციპალიტეტი, ხოლო სამხრეთით კი - საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი. ტერიტორიული ერთეულის დაბალ ზონაში ზომიერად ნოტიო ჰავაა, ცხელი ზაფხულით და ზომიერად ცივი ზამთრით. ნალექების წლიური მოცულობა 770-820 მმ-ის ფარგლებშია. ზღვის დონიდან 700-1200 მეტრზე მდებარე ზონაში ჩამოყალიბებულია ზომიერად ნოტიო ჰავა. ნალექების საშუალო წლიური მოცულობა 1200-2000 მმ-ია. წლის ყველაზე ცივი თვის, იანვრის საშუალო ტემპერატურაა -3°C, ხოლო ივლისის - 22°C. ზღვის დონიდან 1200-2000 მ-ზე განვითარებულია ტენიანი ჰავა, ცივი ზამთრით და გრილი ზაფხულით; ნალექების საშუალო წლიური მოცულობა კი 1500-1700 მმ-ს აღწევს. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჰიდროლოგიური ქსელი ძალზე ხშირია. ამ ადმინისტრაციული ერთეულისთვის სახასიათოა მთის სწრაფი მდინარეები. მუნიციპალიტეტის მდინარეები წარმოდგენილია პირიქითა ალაზნისა და თუშეთის ალაზნის აუზით.

124 ახმეტის მუნიციპალიტეტის გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მიმოხილვა იხილეთ:

http://nala.ge/uploads/akhmeta.pdf



municipalitetebSi

148

2012 წლის მდგომარეობით, მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა შეადგენს 42400 კაცს. აქედან, ქალაქში ცხოვრობს 8500 კაცი, ხოლო სოფლად - 33900 კაცი. მუნიციპალიტეტში 62 დასახლებაა, აქედან ერთი ქალაქია. მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენს 19 კაცი/კმ2-ზე, რაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელს (67კაცი/კმ2) საგრძნობლად ჩამოუვარდება. ადმინისტრაციული ერთეულის მოსახლეობის შემოსავლის ძირითადი წყაროებია: დასაქმება საბიუჯეტო ორგანიზაციებში, სოფლის მეურნეობა, ხე-ტყის გადამუშავება და მცირე ბიზნესი. მუნიციპალური 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტი ადგილობრივი შემოსავლებისა და გამოთანაბრებითი ტრანსფერის ჩათვლით შეადგენს 8055900 ლარს 125 . გამგეობის თანამშრომლების ცნობით, მუნიციპალიტეტის ძირითადი ეკონომიკური საქმიანობა სოფლის მეურნეობაა, რომელიც ისტორიულად ახმეტის ტერიტორიული ერთეულის წამყვანი ეკონომიკური დარგია. § დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი126

ნახ. 3: დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მდებარეობა საქართველოს რუკაზე

მუნიციპალიტეტი მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოში. იქ კარგადაა განვითარებული როგორც მეცხოველეობა, ასევე მარცვლეული კულტურების მოყვანა. კლიმატური ცვლილებების შედეგად, მუნიციპალიტეტი გაუდაბნოების მაღალი რისკის ქვეშაა. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი კახეთის მხარის ყველაზე დიდი ადმინისტრაციული ერთეულია. მისი ფართობი შეადგენს 2531 კმ2-ს, რაც მხარის ტერიტორიის დაახლოებით 17%-ია. გამგეობის მონაცემებით, მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 2012 წლის მდგომარეობით 32443 კაცს შეადგენდა, ანუ რეგიონის მოსახლეობის 8%-ს. მუნიციპალიტეტში 16 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის, 1 ქალაქი და 16 სოფელი. ქალაქის მოსახლეობა 7378 კაცია, ხოლო სოფლების - 25065 კაცი; ანუ მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 80% სოფლად ცხოვრობს. 125 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2722344 126 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მიმოხილვა

იხილეთ: http://nala.ge/uploads/dedoflisckaro.pdf



municipalitetebSi

149

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის დიდი ნაწილი ივრის ზეგანს უჭირავს, რომელიც აქაური რელიეფის მთავარი ოროგრაფიული ერთეულია. ივრის ზეგანზე განლაგებულია დიდი შირაქის აკუმულაციური ვაკე, რომელიც გაშლილია ალაზან-ივრის შუამდინარეთში. მისი ზედაპირი 560-700 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. ვაკე შემოსაზღვრულია ქოჩების, ნაზარლების, შუანამთისა და არხილოსკალო-ყაშის დაბალი სერებით. დიდი შირაქის ვაკე აღმოსავლეთით უერთდება კასრისწყლის ვაკეს, რომელიც ეროზიული რელიეფით ხასიათდება. ივრის ზეგანი უკიდურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში გადადის ელდარის დაბლობში, რომელიც წარმოადგენს აზერბაიჯანის ნახევარუდაბნოთა უშუალო გაგრძელებას. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში ელდარის დაბლობს უჭირავს ივრის მარცხენა სანაპიროს ზოლი, რომლის მაქსიმალური სიგანე არის 6-7 კმ, სიგრძე ივრის გასწვრივ - 20-22 კმ, ხოლო სიმაღლე 100-200 მ. ელდარის დაბლობი ცნობილია მშრალი კლიმატით. აქ წლიური ნალექიანობა 250-300 მმ-ს შეადგენს. ელდარის დაბლობი საქართველოში ერთადერთი ადგილია, სადაც ნამდვილი ნახევარუდაბნოს ლანდშაფტია განვითარებული. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბებულია ორი ტიპის ჰავა. სამხრეთ ნაწილში ცხელზაფხულიანი ზომიერად თბილი სტეპების ჰავაა, ჩრდილოეთ ნაწილში კი - ზომიერად ნოტიო ჰავა, ზომიერად ცივი ზამთრით და ხანგრძლივი თბილი ზაფხულით. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე საშუალო წლიური ტემპერატურაა +10.3°C, ხოლო აბსოლუტური მაქსიმუმი +38°C; წლიურად 400-600 მმ ნალექი მოდის. შირაქის დაბლობი და დედოფლისწყარო შედარებით უხვნალექიანია, სადაც ნალექების წლიური მოცულობა შესაბამისად 540 მმ-სა და 650 მმ-ს აღწევს. ნალექების მინიმუმი ფიქსირდება ელდარის დაბლობზე (250-300 მმ), სადაც ნახევრად უდაბნოს ლანდშაფტია განვითარებული. 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტი შეადგენს 6286600 ლარს127. თანამშრომელთა რაოდენობა - 193-ს.




municipalitetebSi

150

§ ქობულეთის მუნიციპალიტეტი128

ნახ. 4: ქობულეთის მუნიციპალიტეტის მდებარეობა საქართველოს რუკაზე

მცირე კავკასიონის ჩრდილოეთ ნაწილში, ნოტიო სუბტროპიკულ სარტყელში მდებარე მუნიციპალიტეტი, რომელიც ერთდროულად მოიცავს ზღვის სანაპირო ზოლს და მთიან არეალსაც. ასევე, მოიცავს როგორც საზაფხულო ტურიზმის მაღალი პოტენციალის მქონე სანაპირო ზოლს, ისე ტურისტული არეალიდან შორს მდებარე ზონებსაც. ქობულეთის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს საქართველოს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ჩრდილოეთ ნაწილში. იგი მოქცეულია შავ ზღვას, მდინარე ჩოლოქსა და მესხეთის ქედს შორის. მუნიციპალიტეტს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი, სამხრეთ-დასავლეთით - ხელვაჩაურის, სამხრეთით - ქედის, სამხრეთ-აღმოსავლეთით - შუახევის მუნიციპალიტეტი. მისი ფართობია 72000 ჰა, ზღვისპირა ზოლის სიგრძეა 24 კმ. მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავით ხასიათდება. საშუალო წლიური ტემპერატურა +13.50C-ია. ნალექების საშუალო რაოდენობა წელიწადში 2500-3000 მმ-ს შეადგენს. უხვნალექიანობით გამოირჩევა შემოდგომა და ზამთარი. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ხშირია ნისლი. ქობულეთის მუნიციპალიტეტი მდიდარია მდინარეებითა. მათგან მნიშვნელოვანია მდინარეები ჩოლოქი, კინტრიში და ჩაქვისწყალი, რომელთაც გააჩნიათ მრავალი შენაკადი. გაზაფხულზე და შემოდგომაზე მდინარეები წყალდიდობით ხასიათდება, ხოლო წყალმოვარდნა მოსალოდნელია ნებისმიერ სეზონზე. ზღვისპირა დიუნების აღმოსავლეთით გადაჭიმულია ჭარბტენიანი ტერიტორიების ზოლი. 2012 წლის მდგომარეობით, მუნიციპალიტეტის ადგილობრივი მოსახლეობა შეადგენს 93000 კაცს, აქედან ქალაქად ცხოვრობს 21000 კაცი, ხოლო სოფლად - 72000 კაცი. ადმინისტრაციულ ერთეულში 51 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის, 48 სოფელი. ქობულეთის მუნიციპალიტეტის შემოსავლებს უზრუნველყოფს სოფლის მეურნეობა, კერძოდ ციტრუსები და მეფუტკრეობა, ასევე თევზჭერა და ტურიზმი. სამუშაო ჯგუფის ინფორმაციით, მუნიციპალიტეტის ძირითად შემოსავლებს ისტორიულად სოფლის

128 ქობულეთის მუნიციპალიტეტის გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მიმოხილვა იხილეთ:

http://nala.ge/uploads/kobuleti.pdf



municipalitetebSi

151

მეურნეობა უზრუნველყოფდა. ქობულეთის მუნიციპალიტეტს გააჩნია ეკონომიკური განვითარების გეგმა, რომლის პრიორიტეტებია სოფლის მეურნეობა და ტურიზმი. მუნიციპალიტეტის 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტია 33228256 ლარი და ფორმირებულია მხოლოდ საკუთარი შემოსავლებით129. თანამშრომელთა რაოდენობა - 202.

§ თვითმმართველი ქალაქი ფოთი130

ნახ. 5: თვითმმართველი ქალაქი ფოთი, მდებარეობა

საქართველოს რუკაზე საპორტო ქალაქი სოფლის დასახლებების გარეშე, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის მაღალი რისკით. ქალაქი ფოთი მდებარეობს შავი ზღვის სანაპიროზე, კოლხეთის დაბლობზე, მდინარე რიონის შესართავთან, ზღვის დონიდან 0.8-2.0 მეტრ სიმაღლეზე. მისი ტერიტორია 65.8 კმ2-ია, მოსახლეობა 47.7 ათასი კაცი, ხოლო მოსახლეობის სიმჭიდროვე 724 კაცი/კვ.კმ-ზე, რაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელს (67 კაცი/კვ.კმ-ზე) 10-ჯერ აღემატება. ქ. ფოთის ტერიტორია მოქცეულია ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავის ზონაში. აქ იცის თბილი, უთოვლო ზამთარი და ცხელი ტენიანი ზაფხული. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურაა +14,4°C, წლის ყველაზე ცივი თვის, იანვრის, საშუალო ტემპერატურაა +5.7°C, ხოლო ყველაზე ცხელი თვის, აგვისტოსი +23.5°C. ნალექების რაოდენობა წელიწადში 1809 მმ-ს აღწევს, ხოლო ნალექიანი დღეების საშუალო წლიური რაოდენობა 173-ს. თოვლი იშვიათად მოდის და მალე დნება. სანაპირო ზოლში კარგად არის გამოხატული ზღვის ბრიზები, რის გამოც სიცხე ნაკლებად შეიგრძნობა. ქალაქი გაშენებულია მდინარე რიონის დელტაში, რომლის დიდი ნაწილიც ტორფიანი ჭაობებითაა წარმოდგენილი, ხოლო სანაპირო ზოლი ქვიშიანი დიუნებითაა აგებული. ჩრდილოეთიდან და სამხრეთიდან ფოთი კოლხეთის ეროვნული პარკითაა შემოსაზღვრული, სადაც დაცულია კოლხეთის დაბლობისთვის დამახასიათებელი ჭარბტენიანი ჰაბიტატები. ეროვნული პარკის საერთო ფართობი შეადგენს 44600 ჰა-ს. 129 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2705041 130 ფოთის გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მიმოხილვა იხილეთ:

http://nala.ge/uploads/Report%20poti.pdf



municipalitetebSi

152

ფოთის სამხრეთით, კოლხეთის ეროვნული პარკის ფარგლებში მოქცეულია ბუნებრივი ტბა პალიასტომი. მისი ფართობი 18 კმ2-ს აღწევს. ფოთის ნავსადგური ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო კვანძია, რომელზეც გადის ქვეყნის ტვირთნაკადების დიდი ნაწილი. ქალაქის ბიზნეს საქმიანობის დიდი ნაწილიც სწორედ ნავსადგურთან და ტვირთების გადაზიდვასთანაა დაკავშირებული. ქალაქის მოსახლეობის დიდი ნაწილიც სწორედ პორტში და მასთან დაკავშირებულ კომპანიებშია დასაქმებული, რომლებიც ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლების მნიშვნელოვანი წყაროა. ნავსადგურისა და წარმოების განვითარების ხელშეწყობის მიზნით, პორტის მიმდებარედ შექმნილია თავისუფალი ინდუსტრიული ზონა. სამეწარმეო საქმიანობიდან ასევე აღსანიშნავია თევზჭერა (თუმცა, მისი მასშტაბი 1990-იანი წლებიდან მნიშვნელოვნად შემცირდა) და ვაჭრობა. მუნიციპალიტეტის 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტია 19396800 ლარი131.

§ მესტიის მუნიციპალიტეტი132

ნახ. 6: მესტიის მუნიციპალიტეტის მდებარეობა საქართველოს რუკაზე

მაღალმთიანი მუნიციპალიტეტი, მზარდი მრავალფეროვანი ტურისტული (მათ შორის, სამთო-სათხილამურო) პოტენციალით და კლიმატის ცვლილებების მაღალი ზეგავლენის რისკით.

მესტიის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს დასავლეთ საქართველოს სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, რომლის ფართობი შეადგენს 304450 ჰა-ს. აქედან სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს 94000 ჰა უკავია, რაც მთლიანი ტერიტორიის 31%-ია. ტყეს კი ტერიტორიის დაახლოებით 46% უკავია. მესტიის ადმინისტრაციულ ერთეულს აღმოსავლეთით ლენტეხის მუნიციპალიტეტი ესაზღვრება, ჩრდილოეთით - დიდი კავკასიონის ქედი და რუსეთის ფედერაცია (ყაბარდო-ბალყარეთი), სამხრეთით წალენჯიხისა და ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტები, დასავლეთით კი - აფხაზეთი.

131 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2728323 132 მესტიის მუნიციპალიტეტი გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მიმოხილვა იხილეთ:

http://nala.ge/uploads/Report%20poti.pdf



municipalitetebSi

153

მესტიის მუნიციპალიტეტი მაღალმთიანია. მისი ჰიფსომეტრიული სიმაღლე 800-იდან 3600 მეტრამდეა. მუნიციპალიტეტი მცირემიწიანია. იგი საქართველოს ყველაზე უფრო მაღალმთიან კუთხეს წარმოადგენს. ტერიტორიულ ერთეულში გვხვდება ნიადაგის ორი ტიპი; ტყისა და მთა-მდელოს ნიადაგები. ტყის ნიადაგები, უმთავრესად, ტყის ყომრალი ნიადაგებითაა წარმოდგენილი, რომელიც გამოყენებულია მიწათმოქმედებისთვის, (მემინდვრეობა, მეკარტოფილეობა). მთა-მდელოს ნიადაგებში გამოირჩევა ორი სახესხვაობა - სუბალპური და ალპური მიწის ნიადაგები, რომლებიც სათიბ-საძოვრებით არის დაკავებული. მესტიის მუნიციპალიტეტის მთავარი მდინარეა ენგური, მისი შენაკადებია - ადიშისჭალა, მულხრა, დოლრა, ნენსკრა,იფარი, ხაიშურა და სხვ. მდინარე ენგურის სიგრძე 213 კმ-ია, აუზის ფართობი კი 4060 კმ2-ს შეადგენს. ადმინისტრაციულ ერთეულში 200-მდე მყინვარია, რომელთა საერთო ფართობი შეადგენს 285 კვ.კმ-ს. 2012 წლის მდგომარეობით, ადმინისტრაციულ ერთეულში ადგილობრივი მოსახლეობა, შეადგენს 13190 კაცს, ლტოლვილების ჩათვლით კი 15677 კაცს. მათ შორის, ქალაქის მოსახლეობა არის 2780, ხოლო დანარჩენი სოფლად ცხოვრობს. მუნიციპალიტეტში არის 1 დაბა, 14 თემი და 142 დასახლებული პუნქტი. მოსახლეობის სიმჭიდროვე, დაახლოებით არის 5 კაცი/კმ2-ზე, რაც ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელს (67 კაცი/კმ2) 13-ჯერ ჩამოუვარდება. მოსახლეობის შემოსავლის ძირითადი წყარო არის სოფლის მეურნეობის სხვადასხვა დარგებიდან მიღებული მოგება, საჯარო სამსახურები, ტურიზმი და სატყეო მეურნეობა. მესტიის მუნიციპალური ბიუჯეტი 3 მილიონ ლარს შეადგენს. გამგეობაში არ აქვთ ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რამდენია მუნიციპალიტეტში შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე. წარსულში მუნიციპალიტეტის ძირითად შემოსავლებს უზრუნველყოფდა სოფლის მეურნეობა, ტურიზმი და ხე-ტყის დამამუშავებელი მრეწველობა. ეს სექტორები ნაწილობრივ შეიცვალა. გამგეობაში თვლიან, რომ მუნიციპალიტეტის განვითარების პრიორიტეტული სექტორი, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს მუნიციპალიტეტის განვითარება და შემოსავლების ზრდა, უნდა იყოს, პირველ რიგში, სოფლის მეურნეობა, კვების მრეწველობა და ტურიზმი. სამუშაო ჯგუფის წევრები აღნიშნავენ, რომ ვინაიდან მესტიის მუნიციპალიტეტში სატყეო სექტორი მძლავრად არის განვითარებული, იგი შესაძლოა გახდეს სხვა ეკონომიკური სექტორების განვითარების საფუძველი, როგორებიც არის: ტურიზმი, მსუბუქი მრეწველობა, კვების მრეწველობა, სამონადირეო და სანერგე მეურნეობები, თუმცა არცერთი ეს შესაძლებლობა, გამგეობის წევრთა აზრით, გარდა ტურიზმისა, არაა ასახული მუნიციპალიტეტის სტრატეგიული განვითარების არცერთ დოკუმენტში. 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტი შეადგენს 11777600 ლარს133. თანამშრომელთა რაოდენობა - 157-ს.




municipalitetebSi

154

5.3. პილოტურ მუნიციპალიტეტებში არსებული ინსტიტუციური მოწყობის მიმოხილვა და ამ კუთხით გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების სფეროში გამოვლენილი გამოწვევები

§ უფლებამოსილებების გამიჯვნა შესწავლილ მუნიციპალიტეტებში უფლებამოსილებებისა და პასუხისმგებლობის გადანაწილების პრობლემა დგას. გამოკითხული ხუთი მუნიციპალიტეტიდან, პასუხისმგებლობის გამიჯვნისა და უფლებამოსილებების გადანაწილების თვალისაზრისით, შედარებით უკეთესი მდგომარეობაა თვითმმართველ ქალაქ ფოთში. დანარჩენ ოთხ მუნიციპალიტეტში, სადაც ქალაქის ტიპის დასახლებასთან ერთად სოფლის ტიპის დასახლებებიც შედის, მე-7 ცხრილში მოყვანილი პრობლემებია აქტუალური.

ცხრილი 7. უფლებამოსილებების გამიჯვნასთან დაკავშირებული პრობლემები პილოტურ მუნიციპალიტეტებში

წყარო: ცხრილი შედგენილია 5 პილოტურ მუნიციპალიტეტში ჩატარებული ინტერვიუების საფუძველზე და თან ახლავს ექსპერტთა დასკვნები

სექტორი არსებული პრობლემები კომენტარი ტყის რესურსების მართვა

მწვავეა მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე მდებარე ტყის მასივების საკუთრების საკითხი. ადგილობრივი თვითმმართველობა, თავისი ფუნქციებიდან/ უფლებამოსილებებიდან გამომდინარე, ვერ უზრუნველყოს მოსახლეობის უზრუნველყოფას ტყის რესურსების გამოყენების კუთხით. უფლებამოსილებების ამგვარი გადანაწილების გამო მწვავეა სხვა ტყის მართვასთან დაკავშირებული, თუ ტყის რესურსებით სარგებლობის პრობლემებიც.

ტყეები წარმოადგენს სახელმწიფოს საკუთრებას. მისი გადაცემა თვითმმართველობისათვის არ მომხდარა. შესაბამისად, თვითმმართველობა მოკლებულია რაიმე ბერკეტს, მონაწილეობა მიიღოს ტყის მართვაში.

საძოვრების მართვა

საძოვრები, როლებიც დე-ფაქტო მუნიციპალიტეტის ტერიტორიას ეკუთვნის და სარგებლობაში აქვს მოსახლეობას, დე-იურე ეკონომიკის სამინისტროს ბალანსზეა და მოსახლეობის ინტერესების

საძოვრები წარმოადგენს სახელმწიფო საკუთრებას, რომელსაც სახელმწიფოს სახელით განკარგავს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო. საძოვრების გადაცემა თვითმმართველობისათვის არ მომხდარა. შესაბამისად,



municipalitetebSi

155

გაუთვალისწინებლად, აღნიშნულ ტერიტორიებს, სხვადასხვა საჭიროებებისათვის, მუდმივად გასხვისების საფრთხე ემუქრება.

თვითმმართველობა მოკლებულია რაიმე ბერკეტს, მონაწილეობა მიიღოს მათ მართვაში.

მიწის რესურსების მართვა

მოსახლეობის საკუთრებაში არსებული მიწის რესურსების კლიმატის უარყოფითი ზეგავლენისაგან დაცვა სახელმწიფოს მხრიდან არ ხორციელდება (იგულისხმება ქარსაცავი ზოლის შენარჩუნება/გაშენება, ნაპირდაცვითი, მეწყერსაწინააღმდეგო სამუშაოები და ა.შ.). თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსახლეობის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთების აგრო-ტექნიკური ზომების გატარება არ არის არც მუნიციპალიტეტის და არც სახელმწიფო საკითხი. ამგვარად, ფერმერებმა თავად უნდა იზრუნონ სასოფლო-სამეურნეო მიწის პროდუქტიულობაზე. იმავდროულად, ზემოთ აღნიშნული საკითხები, ქარსაცავების გაშენება და ზედამხედველობა, ნაპირგასამაგრებელი ზომების გატარება, მეწყერსაშიში ნაკვეთების გამაგრება, თუ სხვა მსგავსი ზომები უნდა გაატაროს ან მუნიციპალიტეტმა ან/და ცენტრალურმა ხელისუფლებამ.

უნდა ითქვას, რომ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ტერიტორიული ორგანოების ფონქციებია: სასოფლო-სამეურნეო კულტურების განაშენიანება-მოვლის თანამედროვე აგროტექნიკური მეთოდების პოპულარიზაცია და დანერგვის ხელშეწყობა; და ცხოველთა მოვლა-მოშენების თანამედროვე მეთოდების და ტექნოლოგიების პოპულარიზაციისა და მათი დანერგვის ხელშეწყობა. მიუხდავად ამისა, არც ერთ გამოკითხულ პილოტურ მუნიციპალიტეტს არ აღუნიშნავს, რომ ამ ეტამზე ხდება რაიმე ხელშეწყობა.

წყლის რესურსების მართვა

აღსანიშნავია, რომ პილოტური მუნიციპალიტეტების თანამშრომლების უდიდეს ნაწილს ბოლომდე არა აქვს გააზრებული პასუხისმგებლობა წყლის რესურსების მართვის სფეროში, ანუ ის, რომ

მიუხედავად იმისა, რომ მუნიციპალურ ბიუჯეტებში არსებობს ხარჯები წყალმომარაგებაზე და ხორციელდება გარკვეული პროეტები ამ მიმართულებით, ზოგადი აღქმა შემდეგია:



municipalitetebSi

156

გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია ემსახურება მხოლოდ მუნიციპალურ ცენტრებს.

წყალმომარაგება და შესაბამისი ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანიის პასუხისმგებლობაა.

სხვა ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა

გამოკვლეული ხუთი მუნიციპალიტეტიდან, მხოლოდ ერთში არის განვითარებული სამთო მომპოვებელი მრეწველობა, მოპოვება ხდება ლიცენზიის საფუძველზე და თვითმმართველობას არ აქვს ამ ეკონომიკური აქტივობის კონტროლის არანაირი მექანიზმი.

ბუნებრივი კატასტროფები

მიუხედავად სწორი თუ არასწორი უფლებამოსილებების განაწილებისა, ბუნებრივი კატასტროფების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმი დაბალი ოპერატიულობით ხასიათდება. ბუნებრივი კატასტროფების პრევენცია და რისკების შეფასება არის გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისა და გარემოს ეროვნული სააგენტოს პრეროგატივა, თუმცა არსებული ტექნიკური პრობლემების გამო, ეს უწყებები სრულად ვერ ანხორციელებენ ამ უფლებამოსილებებს.

კატასტროფებისა და სტიქიური უბედურებების პრევენციის შესახებ კანონმდებლობა, ფაქტიურად, არ არსებობს. კანონები „გარემოს დაცვის შესახებ“ და „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ აქცენტს აკეთებს, ძირითადად, სალიკვიდაციო ღონისძიებების გატარებას და არა პრევენციას. თუმცა, გარკვეულწილად ითვალისწინებენ პრევენციულ ღონისძიებებსაც. მაგ., „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ კანონი მიუთითებს მუნიციპალიტეტის უსაფრთხოების პასპორტზე, რომელიც წარმოადგენს მუნიციპალიტეტში საგანგებო სიტუაციის რისკის ხარისხის, მოსალოდნელი შედეგების, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიერ საგანგებო სიტუაციის პრევენციისათვის განხორციელებული საქმიანობის შეფასებისა და მის მიერ რისკის შემცირების და მიტიგაციის მიზნით ღონისძიებების შემუშავებისა და განხორციელების დასაგეგმად წინასწარ შემუშავებულ დოკუმენტს.



municipalitetebSi

157

მყარი ნარჩენების მართვა

ინფრასტრუქტურის განვითარების თვალსაზრისით გრკვეული სამუშაოები მიმდინარეობს. მყარი ნარჩენების მართვის კომპანიის მიერ ხოციელდება ნაგავსაყრელების მოწყობა; ახლის მშენებლობა თანამედროვე სტანდარტების გათვალისწინებით. ყველა მუნიციპალიტეტისთვის ნარჩენების შეგროვება პრიორიტეტია, თუმცა მათი შესაძლებლობების ამ მიმართულებით შეზღუდულია.

ნარჩენების მართვის კოდექსის თანახმად, მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებას განეკუთვნება მუნიციპალური ნარჩენების მართვა. შესაბამისად ცვლილება შევიდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსშიც, რომლის მიხედვით მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებას განეკუთვნება მუნიციპალური ნარჩენების მართვა. თუმცა, რეალობაში არაფერი იცვლება, რადგან კოდექსი მუნიციპალური ნაგავსაყრელების მოწყობის, მართვისა და დახურვის უფლებამოსილებას კვლავინდებურად ტოვებს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს კომპეტენციაში.

ბიუჯეტის ფორმირება

ადგილობრივ კადრებს გააჩნიათ შესაბამისი ცოდნა და უნარები, რომ შეიმუშაონ შესაბამის საჭიროებაზე მორგებული ბიუჯეტი. წინა წლებთან შედარებით, ასევე გაზრდილია მუნიციპალიტეტებში საბიუჯეტო თანხების მოცულობა,

თვითმმართველობის კოდექსი მუნიციპალიტეტების საბიუჯეტო შემოსულობების გაზრდის მიზნით ითვალისწინებდა 2014 წ. 1 სექტემბრამდე „საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ კანონპროექტის მომზადებას, რომელიც შეცვლიდა სახელმწიფო და ადგილობრივ ბიუჯეტებს შორის დღეს არსებულ პროცენტულ მაჩვენებლებს, მათ შორის, გაითვალისწინებდა საშემოსავლო გადასახადის ნაწილის დატოვებას მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში. დღემდე ეს საკანონმდებლო ცვლილება არ განხორციელებულა.

პილოტური მუნიციპალიტეტების საკრებულოების დადგენილებების მიმოხილვამ უჩვენა, რომ მუნიციპლიტეტები არსებული უფლებამოსილებების ფარგლებშიც კი მწირედ იყენებენ თავიანთ შესაძლებლობებს. გარემოსდაცვასთან პირდაპირ თუ ირიბად დაკავშირებული დადგენილებების მთავარ მიმართულებად რჩება ნარჩენების შეგროვება (ახმეტა) და მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე მიწათსარგებლობის განსაზღვრა (ფოთი, ქობულეთი). თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ყველა მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში და შესაბამისად პროექტების ჩამონათვალში ჩადებულია გარკვეული გარემოსდაცვითი პრიორიტეტები.



municipalitetebSi

158

§ მაგალითი - დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტი

§ საკითხი : ქარსაცავი ზოლების აღდგენა/დაცვა

§ იურიდიულად პასუხისმგებელი ერთეული :

ქარსაცავების აღდგენაზე/დაცვაზე პასუხისმგებელი უწყება არ არის კანონით დადგენილი.

§ სახელმძღვანელო დოკუმენტები :

ქარსაცავების აღდგენის პრობლემა დედოფლისწყაროში ნათლად არის ასახული რამდენიმე დოკუმენტში და კვლევაში, მათ შორის, მესამე ეროვნული შეტყობინების ფარგლებში მომზადებული კვლევების ფარგლებში 134 , კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის (CENN) და მერსი ქორფსის (Mercy Corps) 135 ანგარიშებში და სამოქმედო გეგმაში. ამ დოკუმენტების მომზადებაში აქტიურად იყო ჩართული ადგილობრივი ხელისუფლება. ქარსაცავი ზოლების აღდგენა აღნიშნულ მუნიციპალიტეტებში დასახელებულია, როგორც კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის ერთ-ერთი ზომა.

§ სხვა მხარეების მიერ ჩატარებული სამუშაოები :

კავკასიის ბიომრავალფეროვნების პროგრამის (GiZ) ფარგლებში, რამდენჯერმე განხორციელდა პილოტური ქარსაცავების აღდგენა.

§ შედეგი : მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობის და თვითმმართველობის მხრიდან ჩატარებულმა ქარსაცავი ზოლების აღდგენითმა სამუშაოებმა დადებითი შეფასება დაიმსახურა, მუნიციპალიტეტში გრძელდება ქარსაცავი ზოლების გადაწვა/განადგურება. თვითმმართველობას არ გააჩნია იურიდიული ბერკეტი მოსახლეობის ქმედების შესაჩერებლად. ამავდრულად, საკანონმდებლო ბაზა ამ საკითხის გადასაჭრელად არ იხვეწება.

§ დასკვნა : ქარსაცავი ზოლების დაცვასთან/აღდგენასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ბაზის დარეგულირება და თვითმმართველობასა და ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის ფუნქციების გამიჯვნა, სავარაუდოდ, გააუმჯობესებს დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მდგომარეობას და დადებით ზეგავლენას იქონიებს სოფლის მეურნეობის განვითარებაზე.

134 დოკუმენტი ხელმისაწვდომია ქართულ ენაზე:

http://www.ge.undp.org/content/dam/georgia/docs/publications/GE_UNDP_ENV_Climate_Change_and_Agriculture_Kakheti.pdf 135 http://mercycorps.ge/index.php/completed-‐projects/89-‐completed-‐projects/eu-‐cca/85-‐eu-‐cca-‐publications



municipalitetebSi

159

§ ორგანიზაციული ნაწილი ორგანიზაციულ მოწყობასთან და ანგარიშგებასთან მიმართებაში ყველა მუნიციპალიტეტს აქვს გარკვეული პრობლემები, თუმცა კვლევის საკითხების მიხედვით ეს პრობლემები განსხვავებული სიმწვავისაა, იხ. ცხრილი 8.

ცხრილი 8. ორგანიზაციულ მოწყობასთან დაკავშირებული პრობლემები პილოტურ მუნიციპალიტეტებში

წყარო: ცხრილი შედგენილია 5 პილოტურ მუნიციპალიტეტში ჩატარებული ინტერვიუების საფუძველზე და ახლავს ექსპერტების დასკვნები

სექტორი არსებული პრობლემები ტყის რესურსების მართვა

ტყის რესურსები იმართება სატყეო სააგენტოს მიერ, ცენტრალიზებულად გაიცემა ლიცენზიები. ადგილობრივ თვითმმართველობას ადგილობრივი ტყის რესურსების განაწილებასთან შეხება არ აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონულ დონეზე არსებობს ეროვნული სატყეო სააგენტოს სამსახურები (კახეთი, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი, გურია, რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთი, სამეგრელო-ზემო სვანეთი, იმერეთი, სამცხე-ჯავახეთი და მცხეთა-მთიანეთი), მოსახლეობისთვის მნიშვნელოვანი საკითხის მოგვარება ოპერატიულად ვერ ხერხდება ხუთიდან ვერც ერთ მუნიციპალიტეტში, რაც პრობლემებს უქმნის, როგორც მოსახლეობას, ასევე მუნიციპალიტეტსა და სატყეო სააგენტოსაც.

საძოვრები მართვა

საძოვრები, როლებიც დე-ფაქტო მუნიციპალიტეტის ტერიტორიას ეკუთვნის და სარგებლობაში აქვს მოსახლეობას, დე-იურე ეკონომიკის სამინისტროს ბალანსზეა. რაიმე დიფერენცირებული წესი, სქემა, თუ სპეციალური ორგანიზაციული ერთეული არ არსებობს. აქედან გამომდინარე, არც საძოვრებით მოსარგებლე მოსახლეობას და არც მუნიციპალიტეტს არ გააჩნია მათი მოვლის თუ აღდგენის დაინტერესება. ამავდროულად, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ტერიტორიულ ორგანოებს, რომლებიც მოიაზრებიან მუნიციპალიტეტებში ფერმერული მეურნეობების განვითარებაზე ორიენტირებულ ერთეულებად, აგრეთვე არ აქვთ საძოვრების მართვის იურიდიული ბერკეტი. გამონაკლისს წარმოადგენს ახმეტა, სადაც არის საძოვრების იჯარით გაცემის პრაქტიკა. გარდა ახმეტისა, საძოვრების იჯარით აღების პრაქტიკას ადგილი აქვს გორის მუნიციპალიტეტში, თუმცა ის ცალკეული შემთხვევებით შემოიფარგლება. აღნიშნული პრაქტიკის განვითარებას ახმეტაში ხელს უწყობს ფერმერული საქმიანობის განვითარება.


მოსახლეობის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთების კლიმატის ცვლილების უარყოფითი გავლენისგან დაცვა თუ ადაპტაცია უნდა ხდებოდეს სახელმწიფო ინსტიტუტების, მუნიციპალიტეტების, კერძო სექტორისა და თავად მოსახლეობის ერთიანი ძალისხმევით.



municipalitetebSi

160

აქ რამდენიმე საკითხს უნდა გაესვას ხაზი: ა) მოსახლეობა (ფერმერები) არ ფლობენ საკმარის ინფორმაციას და მათ უმრავლესობას შეზღუდული ტექნიკური და ფინანსური შესაძლებლობები აქვს; ბ) სოფლის მეურნეობის სამინისტროს და მის ტერიტორიულ სამსახურებს ასევე არ აქვთ საკმარისი ცოდნა და რესურსი მსგავსი საკითხების მოსაგვარებლად; გ) სხვა სტრუქტურები, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ბუნებრივი კატასტროფების რისკების მართვაზე, ძირითადად, აქცენტს აკეთებენ მათი შედეგების ლიკვიდაციაზე; დ) ხოლო სოფლის მეურნეობის დაზღვევა (სხვა ფაქტორებთან ერთად კლიმატის მავნე ზეგავლენისაგან დაზღვევა), რომელიც ფერმერული მეურნეობების ფინანსური დანაკარგებისგან დაცვის საუკეთესო მექანიზმად უნდა მოვიაზროთ, საქართველოში ჩანასახოვან მდგომარეობაშია.


წყალმომარაგების სისტემის მართვა ხორციელდება საქართველოს გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანიის მიერ, რომელსაც აქვს რეგიონული მართვის წარმომადგენლობები. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ როდესაც თვითმმართველობას გააჩნია უფლებამოსილებები როგორც წყალმომარაგების, ასევე წყალარინების კუთხით, გაუგებარია ამგვარი მართვის სქემა: გაერთიანებულ წყალმომარაგების კომპანიას აქვს რეგიონული წარმომადგენლობები, ხოლო თვითმმართველობებში ამგვარი სტრუქტურები არაა გათვალისწინებული.

სხვა ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა

სამთო მოპოვება თუ სხვა ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობა მუნიციპალიტეტის დონეზე არის კერძო მესაკუთრის ხელში, ხოლო ადგილობრივ თვითმმართველობებს არ გააჩნია ამ პროცესებზე კონტროლის არანაირი მექანიზმი. ერთადერთი სამსახური, რომელიც მოიაზრება, როგორც ამ საკითხების გარკვეულ ასპექტებზე პასუხისმგებელი და ისიც, რეგიონულ დონეზეა წარმოდგენილი, არის გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს ზედამხედველობის სამსახურის ტერიტორიული ორგანოები.

ბუნებრივი კატასტროფები და საფრთხეები

რეგიონულ დონეზე ფუნქციონირებს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს რეგიონული სამსახურები და სატყეო სააგენტო. თითოეული მუნიციპალიტეტის დონეზე ფუნქციონირებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საგანგებო სიტუაციების მართვის სააგენტოს წარმომადგენლობები სახანძრო-სამაშველო სამსახურების სახით, რომელთა ძირითადი ამოცანაა შედეგების ლიკვიდაცია და არა პრევენცია. შედეგების ლიკვიდაცია ფინანსდება ადგილობრივი თვითმმართველობის სარეზერვო ფონდიდან და თუ აქ აკუმულირებული სახსრები საკმარისი არ არის, მაშინ დამატებით სახსრებს გამოყოფს ცენტრალური ხელისუფლება რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მეშვეობით.

მყარი მუნიციპალიტეტის დონეზე მყარი ნარჩენების მართვას ახორციელებს



municipalitetebSi

161

ნარჩენების მართვა

შპს “საქართველოს მყარი ნარჩენების მართვის კომპანია”. მიუხედავად ამისა, არსებობს რიგი პრობლემები, რომლებიც დაკავშირებულია უფლებამოსილებების გამიჯვნასთან, ბიუჯეტის სიმწირესთან, ანგარიშვალდებულებასთან, ინფორმაციის გავრცელებასა და კონტროლთან. მყარი ნარჩენების შეგროვება ხორციელდება როგორც მუნიციპალურ, ასევე სახელმწიფო ტენდერში გამარჯვებული კერძო კომპანიების მიერ.

ინფრასტრუქტურატურიზმი

ინფრასტრუქტურის განვითარების მხარდაჭერა და დაფინანსება, ძირითადად, რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მეშვეობით ხორციელდება, ხოლო ინფრასტრუქტურის მოვლა-პატრონობის ღონისძიებები, ძირითადად, კერძო კომპანიების ან იმავე სამინისტროს ფუნქციებშია. ტურისტული ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე, ძირითადად, კერძო სექტორი ზრუნავს, თუმცა საბაზისო ინფრასტრუქტურის განვითარება რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ ხორციელდება, ხოლო პრიორიტეტული პროექტების დასახვა და მომზადება ხორციელდება ტურიზმის განვითარების დეპარტამენტის მიერ. თუმცა, ზოგიერთ მუნიციპალიტეტს, მაგალითისთვის მესტიის მუნიციპალიტეტს, აქვს ტურიზმის განვითარებაზე ორიენტირებული სპეციალური,სამსახური, და თითქმის ყველა პილოტური მუნიციპალიტეტისთვის ტურიზმის განვითარება არის ბიუჯეტში ასახული პრიორიტეტი. იგივე შეიძლება ითქვას ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსება/განხორციელებაზე.

ბიუჯეტი მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის დაგეგმვა ხდება ყოველწლიურად და მტკიცდება საკრებულოს მიერ. სამწუხაროდ, გარემოს დაცვასთან და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საკითხები არაა ჯეროვნად გათვალისწინებული: ა) ბიუჯეტის სიმწირის გამო და ბ) ამ საკითხების არსის არასწორი გააზრების გამო.

აქვე უნდა ითქვას, რომ ბევრი პრობლემური საკითხის გადაწყვეტა, მათ შორის, მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესება, შესაძლებელია მუნიციპალიტეტების დონეზე კანონით განსაზღვრული სპეციალური სამსახურების არსებობის გარეშეც ან/და არსებული ორგანიზაციული მოწყობისა და უფლებამოსილებების ფარგლებში. თუშეთის დაცული ტერიტორიის მაგალითი ამგვარად შეიძლება ჩაითვალოს. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კანონი თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურის, ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შექმნის შესახებ, აგრეთვე ფარავს თუშეთის დაცულ ლანდშაფტს, რომლის მართვაც ახმეტის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნის.

§ მაგალითი - ახმეტის მუნიციპალიტეტი

§ საკითხი : დაცული ტერიტორიები



municipalitetebSi

162

§ იურიდიულად

პასუხისმგებელი ერთეული :

გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო, დაცული ტერიტორიების სააგენტო, ახმეტის მუნიციპალიტეტი.

§ სახელმძღვანელო დოკუმენტები :

თუშეთის სახელმწიფო ნაკრძალის და ეროვნული პარკის მენეჯმენტის გეგმის დამტკიცების თაობაზე 136 , თუშეთის დაცული ლანდშაფტის მართვის გეგმა დამუშავების პროცესშია ჩეხეთის განვითარების სააგენტო (CzDA)

§ სხვა მხარეების მიერ ჩატარებული სამუშაოები :

აღნიშნული დაცული ტერიტორიების მართვის გეგმების შედგენაში და განხორციელებაში საკმაოდ ბევრმა საერთაშორისო ორგანიზაციამ გააკეთა ინვესტიცია (კავკასიის ბუნების ფონდი (CNF), KfW, სხვა). განსაკუთრებით აღსანიშნავია სამუშაოები, რომელიც მიმართული იყო დაცული ტერიტორიების ბუფერულ ზონებში მცხოვრებ მოსახლეობაზე და სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე, მცირე გრანტები, ტრენინგები მცირე ბიზნესის განსავითარებლად, სხვა ინიციატივები.

§ შედეგი : ზემოთ აღნიშნული სამუშაოების შესრულებამ მოსახლეობასთან და, ზოგადად, დაცული ტერიტორიების შექმნამ, მიუხედავად ყველასათვის ცნობილი თუშეთის გზის მძიმე მდგომარეობისა, განაპირობა ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება და მოსახლეობის შემოსავლების ზრდა. თვითონ მუნიციპალიტეტს არ ჰქონდა დაცული ლანდშაფტის გეგმა და ნათელი ხედვა იმისა, თუ როგორ შეიძლება იყოს გამოყენებული დაცული ტერიტორიის სიახლოვე მოსახლეობის კეთილდღეობისთვის.

§ დასკვნა : იმ შემთხვევაში, როდესაც ეროვნული და მუნიციპალური ხელისუფლება ერთიანი ძალისხმევით და ერთიანი მიზნის მისაღწევად და, იმავდროულად, ადგილობრივი რესურსების სწორი შეფასების საფუძველზე, მოქმედებს მოსახლეობის კეთილდღეობის გასაზრდელად, თუნდაც სპეციალური მუნიციპალური სტრუქტურებისა თუ მართვის გეგმების არ არსებობის პირობებში, შედეგი მოსახლეობისთვის და ქვეყნის განვითარებისთვის არის დადებითი, როგორც სოციალურ-ეკონომიკური, ასევე გარემოსდაცვითი კუთხით. თუშეთის დაცული ტერიტორიების მაგალითი შეიძლება ჩაითვალოს მდგრადი განვითარების წარმატებულ ნიმუშად.

136 დოკუმენტი ხელმისაწვდომია ქართულ ენაზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/65362



municipalitetebSi

163

§ ბიუჯეტის სტრუქტურა და ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობა

ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობას თითქმის ყველა მუნიციპალიტეტში საკმაოდ მწვავე პრობლემად მიიჩნევენ. ცხრილში 9 მოცემულია ხუთი მუნიციპალიტეტის მიერ ბიუჯეტის ფორმირებასთან დაკავშირებულ პრობლემურ საკითხთა ჩამონათვალი.

ცხრილი 9. ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული პრობლემები პილოტურ მუნიციპალიტეტებში


სექტორი არსებული პრობლემები ტყის რესურსების მართვა

გამომდინარე იქედან, რომ ტყე არ არის არც მუნიციპალიტეტების მფლობელობაში და არც მართვაში, მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტების ხარჯები ამ სექტორის მართვაზე არ არის გათვალისწინებული.

საძოვრების მართვა საძოვრების შემთხვევაშიც, რადგან ისინი არ არის მუნიციპალიტეტების მართვაში, მუნიციპალურ ბიუჯეტებში თანხები გათვალისწინებული არ არის.


მიწის რესურსების მოვლასა და მდგრად მართვაზე ადგილობრივი თვითმმართველობების ბუჯეტში დაფინანსება აგრეთვე არ არის გათვალისწინებული.


ხუთი პილოტური მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში წყლის რესურსების მართვის კლასიკური გაგებით დაფინანსება არ არის გათვალისწინებული. თუმცა, ყველა მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში გათვალისწინებულია თანხები კანალიზაციის და სანიაღვრე არხების მოწყობა/გაწმენდაზე და წყალმომარაგებაზე. დიდი წილი ღონისძიებებისა მაინც ხორციელდება ცენტრალური ბიუჯეტის პროგრამის ფარგლებში.

წიაღისეული რესურსების მართვა , სხვა ბუნებრივი რესურსები

მუნიციპალურ ბიუჯეტებში ამ საკითხთა მართვაზე არანაირი ხარჯი არაა გათვალისწინებული. უფრო მეტიც, მაქსიმალურად შეზღუდულია ადგილობრივი შემოსავლების მიღება ამ წყაროდან.


ყველა თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტში არსებობს მუნიციპალური სარეზერვო ფონდები, საიდანაც ხორციელდება ბუნებრივი კატასტროფების შედეგების ლიკვიდაცია, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში, ცენტრალური ბიუჯეტიდან ხდება დამატებითი მხარდაჭერა. ეს საკითხი მეტ-ნაკლებად ფორმალიზებულია, თუმცა, პრევენციული ზომების გატარებაზე ხარჯები გათვალისწინებული არ არის.

მყარი ნარჩენების მართვა

ყველა მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში გათვალისწინებული ნარჩენების მართვასთან დაკავშირებული ხარჯები არასაკმარისია არა პროცენტული შეფარდებით საერთო



municipalitetebSi

164

ბიუჯეტთან, არამედ არ შეესაბამება ნარჩენების მართვის კოდექსით გათვალისწინებულ ამოცანებს.

ინფრასტრუქტურა ინფარსტრუქტურულ პროექტებზე თითქმის ყველა მუნიციპალიტეტს ბიუჯეტში აქვს გათვალისწინებული ხარჯი, თუმცა, სახსრები აქაც არასაკმარისია.

აღსანიშნავია, რომ 5 გამოკვლეული მუნიციპალიტეტიდან ხუთივეს აქვს საბიუჯეტო ხარჯი - ფუნქციონალური კოდით „გარემოს დაცვა“. მართალია, ამ საბიუჯეტო ხარჯებში, მეტწილად, მოიაზრება ნარჩენების და ჩამდინარე წყლების მართვა. ამგვარად, 2015 წლის დაგეგმილ ბიუჯეტებში, საბიუჯეტო ხარჯი “გარემოს დაცვა” (ფუნქციონალური კოდი 705) გვევლინება შემდეგი პროცენტული შეფარდებით სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში:

§ თვითმმართველი ქალაქი ფოთი: დაგეგმილი ბიუჯეტის დაახლოებით 1% შეადგენს გარემოს დაცვით ხარჯებს, თუმცა თანხა განისაზღვრება 2 მლნ. ლარით. სარეზერვო ფონდის ზომა მცირეა - 150 ათასი ლარი, დაახლოებით 3%-ით განისაზღვრება საგანგებო სიტუაციების მართვა.

§ ახმეტის მუნიციპალიტეტი: დაგეგმილი ბიუჯეტის დაახლოებით 3% შეადგენს გარემოს დაცვით ხარჯებს. გარდა ამისა, მოაზრებულია თანხები დაცული ლანდშაფტის მართვაზე - 1 %-ზე მეტი. გარდა ამისა, გათვალისწინებულია ხარჯები სოფლის მეურნეობის განვითარებაზე, ტყე-პარკების მოვლასა და წყალმომარაგებაზე. ასევე, სარეზერვო ფონდი განისაზღვრება 90 ათასი ლარის ოდენობით.

§ ქობულეთის მუნიციპალიტეტი: მისი 2015 წლის დაგეგმილი ბიუჯეტი შედგება მხოლოდ ადგილობრივი ასიგნებებიდან და გარემოს დაცვაზე გათვალისწინებულია დაგეგმილი ბიუჯეტის 20%. მოაზრებულია თანხები წყალმომარაგებაზე, გამწვანებაზე და სხვა. სარეზერვო ფონდი განისაზღვრება 80 ათასი ლარის ოდენობით.

§ მესტიის მუნიციპალიტეტი: დაგეგმილი ბიუჯეტის 5%-ზე მეტს შეადგენს გარემოს დაცვა. გარდა ამისა, მოაზრებულია თანხები ნაპირსამაგრებისა და სარწყავი არხების მოწყობაზე - 2%-ზე მეტი, სოფლის მეურნეობის განვითარებაზე - დაახლოებით 7%. სარეზერვო ფონდი განისაზღვრება 79.9 ათასი ლარის ოდენობით.

§ დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი: დაგეგმილი ბიუჯეტის დაახლოებით 9.6%. გარდა ამისა, საგანგებო სიტუაციების მართვაზე გათვალისწინებულია 8%; ხოლო სარეზერვო ფონდი განისაზღვრება 50 ათასი ლარის ოდენობით. ასევე, გათვალისწინებულია თანხები წყალმომარაგებაზე.

გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული სხვა საკითხები გადანაწილებულია სხვა ხარჯებში. თუმცა ბიუჯეტებში არსებული ფორმულირება იმედს იძლევა, რომ ბიუჯეტის და ფუნქციების გაზრდის შემთხვევაში, მუნიციპალიტეტები მეტ თანხებს გამოყოფენ ამ მიმართულებით. გარდა ამისა, ამ ეტაპზე დამატებითი თანხების მოსაძიებლად, საკუთარი რესურსების უკმარისობის გამო, მუნიციპალიტეტებს უწევთ სპეციალური/თემატური პროექტების ფორმულირება არსებული პრობლემების გადასაჭრელად. ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, უნდა ითქვას, რომ პრობლემას წარმოადგენს არა მუნიციპალიტეტის მიერ გარემოს დაცვითი საკითხების უგულებელყოფა, არამედ



municipalitetebSi

165

შეზღუდული უფლებამოსილებები და არასაკმარისი სახსრები. ამის ნათელი მაგალითია ქობულეთის მუნიციპალიტეტი, რომლის 20%-ს შეადგენს გარემოსდაცვითი ხარჯი და აგრეთვე ახმეტის მუნიციპალიტეტი, რომლის ბიუჯეტში ახალი უფლებამოსილების გაჩენასთან ერთად, მცირე, მაგრამ მაინც გარკვეული სახრსებია გათვალისწინებული თუშეთის დაცული ლანდშაფტის მართვისათვის. § ადამიანური რესურსები ზოგიერთი კვლევის არეალში მოხვედრილი სფეროს შესაბამისი დარგობრივი სპეციალისტები მუნიციპალიტეტებში არიან, თუმცა ჩატარებულმა ინტერვიუებმა ნათლად აჩვენა სპეციალისტთა რაოდენობის ნაკლებობა. ამ მოსაზრებას ამყარებს კონკრეტული დარგის ექსპერტებთან ჩატარებული ინტერვიუებიც. მუნიციპალიტეტში შეკრებილ რესპონდენტებს, როგორც წესი, უჭირთ პასუხის ფოკუსირება კითხვით განსაზღვრულ საკითხზე, რაც კონკრეტული ინფორმაციის, კონკრეტული მიზნების და კონკრეტული ამოცანების არარსებობაზე, ან ამ მიზნების ბუნდოვან ხედვაზე მიუთითებს; ადგილობრივ თვითმმართველობაში მიღებული პასუხებიდან მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებში ჩანს სისტემური ხედვა, როდესაც იდეა, სურვილის დონიდან საპროექტო წინადადებაში და შემდგომ მართვის კონცეფციაშია ინტეგრირებული. საჭიროებების განსაზღვრა ანუ პრობლემის არსის ჩამოყალიბება, ძირითადი მიზნების იდენტიფიცირება, მისაღწევი ამოცანების განსაზღვრა, მოსალოდნელი შედეგების შეფასება და პერსპექტივების ანალიზი არ არის რესპონდენტთა ძლიერი მხარე. გამომდინარე იქედან, რომ გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების საკითხები არ არის მუნიციპალიტეტების პირდაპირი უფლება-მოვალეობების ნუსხაში, სპეციალისტების რაოდენობაც არასაკმარისია: აუცილებელია არსებული სპეციალისტების გადამზადება, ხოლო ხშირ შემთხვევაში, ამ სფეროს გარკვეული დარგების სპეციალისტები მუნიციპალიტეტებში საერთოდ არ არსებობენ. ცენტრალური უწყებების რეგიონული და მუნიციპალური წარმომადგენლობებიც ვერ აკმაყოფილებენ მოთხოვნებს - იგივე ფინანსური რესურსების სიმწირის გამო, ვერც ცენტრალური უწყებების ადგილობრივი ტერიტორიული ორგანოები ახერხებენ თანამშრომლების გადამზადებას. პრაქტიკულად, სპეციალისტების მომზადება/ გადამზადება ხდება არასისტემურად და მხოლოდ საერთაშორისო დონორების მხარდაჭერით. აღსანიშნავია, რომ ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა ბუნებრივი კატასტროფების პრევენცია, წყლის რესურსების მართვა, მიწის რესურსების მდგრადი მართვა და სხვა, შეუძლებელია, დონორების ერთჯერადი დახმარების საფუძველზე სათანადო დონის სპეციალისტების ფორმირება. ზოგიერთ მუნიციპალიტეტში (მერების შეთანხმების ხელმომწერ მუნიციპალიტეტებში) მოხერხდა თანამშრომლების მომზადება კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების შერბილების კუთხით. ზოგიერთმა მუნიციპალიტეტმა სპეციალურად დაიქირავა თანამშრომლები ამ საკითხებზე სამუშაოდ. თუმცა, როგორც აღინიშნა, ამ სპეციალისტების გადამზადება ხდებოდა დონორების მხარდაჭერით, ხოლო ეს უკანასკნელნი ამ საკითხებზე 2009 წლიდან მუშაობენ. ამგვარად, 6 წელზე მეტია სხვადასხვა საშუალებებით ხდება ამ სფეროში ინვესტირება.



municipalitetebSi

166

მე-10 ცხრილში მოყვანილია სხვადასხვა სფეროს მიხედვით ხუთ საკვლევ მუნიციპალიტეტში არსებული ადამიანური რესურსების მიმოხილვა.

ცხრილი 10. ადამიანური რესურსები პილოტურ მუნიციპალიტეტებში


სექტორი არსებული პრობლემები ტყის რესურსების მართვა იმ მუნიციპალიტეტებში, სადაც გვაქვს ტყის რესურსები

(ასეთებია ახმეტა და მესტია), არიან შესაბამისი დარგის სპეციალისტები, თუმცა სპეციალისტები, ძირითადად, ასაკოვანი ხალხია, ხოლო ახალგაზრდა შემცვლელები ძალიან ცოტანი არიან.

საძოვრები მართვა ახმეტის, მესტიისა და დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტებში არიან შესაბამისი დარგის სპეციალისტები

მიწის რესურსების მართვა მიწის რესურსების მდგარი მართვის, ანუ გარკვეული აგროტექნიკური ზომების მცოდნე სპეციალისტები შემორჩენილია.

წყლის რესურსების მართვა ამ მიმართულების სპეციალისტები საგრძნობლად ცოტაა. ზოგ მუნიციპალიტეტში რესპონდენტებმა, უბრალოდ, ვერ გაიგეს, თუ რომელი სფეროს სპეციალისტებზე იყო საუბარი.

წიაღისეული რესურსების მართვა , სხვა ბუნებრივი რესურსები

ამ მიმართულების სპეციალისტები შესაბამის მუნიციპალიტეტებში არ არიან.


მიუხედავად პრობლემის აქტუალურობისა, შესაბამისი სამსახური მუნიციპალიტეტში არ არის. ამ დარგის პროფესიონალების რიცხვი, საზოგადოდ, მცირეა, პრობლემის აქტუალურობა კი - მზარდი. თუმცა, მუნიციპალიტეტში მომუშავე საინჟინრო ტექნიკური-პერსონალი არსებობს. საჭიროების შემთხვევაში, ასევე კომპლექტდება კომისიაც, რომელსაც შეუძლია ზარალის დაანგარიშება.

მყარი ნარჩენების მართვა მყარი ნარჩენების სპეციალისტების რაოდენობა, ასევე, მცირეა.

ინფრასტრუქტურა , ტურიზმი უკეთესია მდგომარეობა ინფრასტრუქტურის მოწყობისთვის აუცილებელი საინჟინრო-ტექნიკური პერსონალის კუთხით. ასევე, მზარდია ტურიზმის სფეროში სპეციალისტთა რაოდენობაც.

ბიუჯეტი მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის სიმწირის გამო, ბიუჯეტში ხდება მხოლოდ იმ საკითხების გათვალისწინება, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდება მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებებს. სპეციალისტების გადამზადებაზე სახსრები მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტში, ჩვეულებრივ, გათვალისწინებული არ არის.



municipalitetebSi

167

6. დასკვნები და რეკომენდაციები ადგილობრივი თვითმმართველობა ნაკლებად აკონტროლებს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ ბუნებრივ რესურსებს და, პრაქტიკულად, არ მონაწილეობს ამ რესურსების დაცვასა და გამოყენებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში. აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული კუთხით, ხშირად მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლები არ არიან სრულად ინფორმირებული მუნიციპალიტეტში არსებული მდგომარეობის შესახებ. ხელმისაწვდომი არ არის რაოდენობრივი მაჩვენებლების შემცველი ინფორმაცია მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გარემოს მდგომარეობისა და ბუნებრივი რესურსების შესახებ. არსებული ინფორმაცია ფრაგმენტულია და საკითხების შესახებ ინფორმირებულობა კი - ზედაპირული. არსებული მდგომარეობის შესახებ სრულფასოვანი ინფორმაციის არარსებობის გამო ეფექტური და ქმედუნარიანი გადაწყვეტილებების პროექტებისა და შემხვედრი ინიციატივების მომზადება რთულია. მიუხედავად ზემოაღნიშნული გარემომებებისა, კვლევაზე მომუშავე ჯგუფმა შეიმუშავა საკანონმდებლო, ორგანიზაციულ და ფინანსურ საკითხებთან დაკავშირებული პირველი რიგის შესაბამისი რეკომენდაციები.

6.1. არსებული საკანონმდებლო ბაზის გაუმჯობესება გარემოს დაცვის, კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზემოქმედების შერბილების მიმართულებით არსებული საკანონმდებლო ბაზის ჩამოყალიბებისა და სრულყოფის მიმართულებით არსებული პროცესი შეიძლება დაიყოს სამ ეტაპად:

1. 1994-2004 წლები. ამ პერიოდში მოხდა ძირითადი საერთაშორისო ხელშეკრულებების რატიფიკაცია და საკანონმდებლო ბაზის ფორმირება;

2. 2004-2012 წლები. ამ პერიოდში დაიწყო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროს დერეგულაციის პროცესი. კანონმდებლობიდან ამოღებული იქნა ან უკიდურესად შესუსტდა ამკრძალავი, საქმიანობის შემზღუდველი და კონტროლისა და ზედამხედველობის მექანიზმები;

3. 2013 წლიდან შეინიშნება გარკვეული დადებითი ტენდენცია გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის ოპტიმიზაციისა და სრულყოფის თვალსაზრისით.

რაც შეეხება ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებებისა და როლის გაზრდას გარემოს დაცვის და, კერძოდ, კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციისა და ზემოქმედების შერბილების მიმართულებით, ჯერ-ჯერობით ამ მხრივ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები არ გადადგმულა. 2014 წელს მიღებულ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსს თვითმმართველობის უფლებამოსილებები, ამ მხრივ, მნიშვნელოვნად არ შეუცვლია. ცხადია, რომ გარემოს დაცვა და კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაცია და ზემოქმედების შერბილება მხოლოდ ადგილობრივი მასშტაბის პრობლემას არ წარმოადგენს. ამასთან, კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის საკითხები ადგილობრივ დონეზე უფრო ექვემდებარება გადაწყვეტას, ვიდრე ეროვნულ და გლობალურ დონეებზე. ამგვარად, ამ



municipalitetebSi

168

პრობლემების გადაწყვეტაში საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფუნქციის შესრულება შეუძლია ადგილობრივ თვითმმართველობას. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენების საკითხებს. ამ სფეროშიც, ადგილობრივ თვითმმართველობას უნდა გააჩნდეს მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებები. კვლევის შედეგები უჩვენებს, რომ საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, უკიდურესად შეზღუდულია თვითმმართველობის ფუნქციები ბუნებრივი რესურსების (მიწა, ტყე, წყალი, წიაღისეული) მართვის საკითხებში და აუცილებელია ამ მიმართულებით რადიკალური ცვლილებების განხორციელება. უპირველესად კი, ამ სფეროში სახელმწიფოსა და თვითმმართველ ერთეულს შორის უფლებამოსილებების გამიჯვნა. კვლევის ავტორების აზრით, უნდა მოხდეს ბუნებრივი რესურსების მართვის სფეროს დეცენტრალიზაცია - ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოები უნდა შემოიფარგლებოდნენ ბუნებრივი რესურსების სტრატეგიული მართვის საკითხებით, ხოლო ოპერატიული მართვის საკითხები, ძირითადად, უნდა იქნეს გადატანილი თვითმმართველობის დონეზე. ცხადია, ბუნებრივი რესურსებიდან გამოყოფილი უნდა იქნეს ბუნებრივი რესურსების ის სახეობები, რომლებიც, თავის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მხოლოდ სახელმწიფო მნიშვნელობის ობიექტებს შეიძლება განეკუთვნებოდნენ. ამგვარი დიფერენციაციის კარგი მაგალითია „წყლის შესახებ“ კანონი, რომელიც განსაზღვრავს განსაკუთრებული სახელმწიფო, სახელმწიფო ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ჯგუფებს და ადგენს ამ ჯგუფებში შემავალი რესურსების ამომწურავ სიას. ანალოგიური მიდგომის შემუშავება შესაძლებელია ტყისა და წიაღისეულ რესურსებთან მიმართებაშიც, თუმცა კანონმდებლობა ბუნებრივი რესურსისთვის მხოლოდ ადგილობრივ მნიშვნელობის კატეგორიის მინიჭებით არ უნდა შემოიფარგლებოდეს და ის უნდა ითვალისწინებდეს რაციონალური და მდგრადი მართვის შესაბამის მექანიზმებს (მათ შორის, ნებართვებისა და ლიცენზიების სფეროში უფლებამოისლებების ადგილობრივ თვითმმართველობაზე დელეგირების კუთხით). აქედან გამომდინარე, ბუნებრივი რესურსების მდგრადი მართვის უზრინველყოფის მიზნით, საჭირო იქნება ცვლილებების შეტანა ქვემოთ მოყვანილ რიგ საკანონმდებლო აქტებში. § საქართველოს ტყის კოდექსი

საჭიროა ახალი სატყეო კანონმდებლობის შემუშავება და მიღება, რაც ხელს შეუწყობს ტყეების მდგრად მართვას, მათ შორის სათემო ტყეების სისტემის ჩამოყალიბებას. აუცილებელია კანონით განისაზღვროს სახელმწიფო მნიშვნელობის ტყის ფონდი, დამტკიცდეს ამ ტყეების საზღვრები და ნუსხა, ხოლო ტყის ფონდის დარჩენილი ნაწილი, რომელიც არ შევა ამ ნუსხაში, გამოცხადდეს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყედ და გადაეცეს თვითმმართველ ერთეულებს. ეროვნულმა სატყეო სააგენტომ უნდა უზრუნველყოს ადგილობრივი ტყის თვითმმართველი ერთეულისათვის გადაცემისათვის შესაბამისი დოკუმენტაციის გადაბარება და თვითმმართველობისთვის დახმარების გაწევა ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის ფონდის ინვენტარიზაციისა და რეგისტრაციისთვის. ამასთან, უნდა დადგინდეს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეებთან მიმართებაში მათი მართვისა და სარგებლობის სტანდარტები, სარგებლობის ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემის წესები, რომლებზეც კონტროლს განახორციელებენ ცენტრალური ხელისუფლების შესაბამისი ორგანოები. თვითმმართველ ერთეულებს უნდა მიეცეთ უფლება, დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად, გასცენ ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყით სარგებლობის ლიცენზიები და ნებართვები, კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში დაადგინონ სარგებლობის საფასური, რომელიც მთლიანად ჩაირიცხება ადგილობრივ ბიუჯეტში. შესაბამისად, ცვლილება უნდა იქნეს შეტანილი „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“



municipalitetebSi

169

საქართველოს კანონში. მნიშვნელოვანი იქნება, თუ კანონმდებლობის საფუძველზე ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები გაიყოფა სამ კატეგორიად: ა) ტყეები, რომლებიც ექვემდებარება აღდგენა-განაშენიანებას და რომლებიც მხოლოდ რეკრეაციული მიზნებისთვის უნდა იქნეს გამოყენებული. ამ კატეგორიის ტყეები მოექცევა თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში და თვითმმართველი ერთეული იზრუნებს მათ განაშენიანებაზე; ბ) ტყეები, რომლებიც გამოყენებული იქნება სამასალე მერქნის დამზადებისათვის. ეს ტყეებიც თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში იქნება მოქცეული და მის სარგებლობაზე ლიცენზიები და ნებართვების გაცემა იწარმოებს თვითმმართველი ერთეულის მიერ კანონით დადგენილი წესით; გ) ტყეები, რომლებიც გამოიყენებული იქნება ადგილობრივი მოსახლეობის სარგებლობისათვის (ძირითადად, საშეშე მერქნის დამზადებისათვის). ამ ტყეების გამოყენებაზე კონტროლს დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად განახორციელებს თვითმმართველი ერთეული. თვითმმართველი ერთეულებისთვის სარგებლობის ან საკუთრების უფლებით ტყის ფონდის მიწებისა და მათზე არსებული ტყის რესურსების გადაცემას, ნებისმიერ შემთხვევაში, წინ უნდა უსწრებდეს ყოველი კონკრეტული მუნიციპალიტეტისთვის შესაბამისი ადგილობრივი ტყის მართვის გეგმის და ამ გეგმის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების პროექტის შემუშავება - რათა თავიდან იქნეს აცილებული, ერთის მხრივ, თვითმმართველობებისთვის დამატებითი ფინანსური, მატერიალური და ადმინისტრაციული ტვირთის დაკისრება, ხოლო მეორეს მხრივ, თვითმმართველობებისთვის გადაცემულ ტყეებთან მიმართებაში ეკოლოგიური რისკ-ფაქტორების ზრდა (მაგ., მოგების მიღების მიზნით ტყეების უსისტემო/გადაჭარბებული ჭრა და სხვ.). § საქართველოს კანონი „წყლის შესახებ“

ამ კანონით დადგენილია ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ფონდი. მიზანშეწონილი იქნებოდა ადგილობრივი წყლის ფონდი გამოცხადდეს თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებად და, შესაბამისად, თვითმმართველ ერთეულს მიეცეს უფლება, გასცეს ნებართვები და ლიცენზიები ადგილობრივი წყლის ფონდით სარგებლობაზე. ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოებმა ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ფონდთან მიმართებაში უნდა დაადგინონ ამ ფონდის მართვისა და სარგებლობის სტანდარტები, სარგებლობის ლიცენზიებისა და ნებართვების გაცემის წესები და განახორციელონ კონტროლი ამ სტანდარტებისა და წესების დაცვაზე. დღეისათვის შემუშავების პროცესშია კანონპროექტი „წყლის რესურსების მართვის შესახებ“, რომელიც ითვალისწინებს მდინარეთა სააუზო ინტეგრირებული მართვის პრინციპების დამკვიდრებას, რაც კანონპროექტის მიღების შემთხვევაში საშუალებას მისცემს მუნიციპალიტეტებს მონაწილეობა მიიღონ მათ ტერიტორიაზე არსებული წყლის რესურსების მართვაში.

§ საქართველოს კანონი „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“

აუცილებელია კანონში შევიდეს ცვლილება, რომლის თანახმადაც განისაზღვრება საძოვრების ის სახეობები, რომლებიც შეიძლება იყოს სახელმწიფოს საკუთრებაში, ხოლო ყველა სხვა საძოვარი გადაეცემა თვითმმართველ ერთეულს საკუთრებაში. სახელმწიფოს



municipalitetebSi

170

მიერ უნდა დადგინდეს საძოვრების სარგებლობისა და მართვის საერთო სტანდარტები და წესები, რომელთა დაცვით თვითმმართველი ერთეული მოახდენს მის საკუთრებაში გადაცემული საძოვრების მართვას. ასევე, საჭირო იქნება სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული საძოვრების იჯარით გაცემის ტექნიკური პირობების შემუშავება.

§ საქართველოს კანონი „წიაღის შესახებ“ კანონით დადგენილია წიაღის ერთიანი სახელმწიფო ფონდი, რომელშიც შედის ყველა სახის წიაღისეული. კანონი არ ითვალისწინებს წიაღისეული რესურსებით სარგებლობის სფეროში ადგილობრივი თვითმმართველობის როლს. საჭიროა, საკანონმდებლო აქტის დონეზე დადგინდეს, რომ ადგილობრივი მნიშვნელობის წიაღისეული რესურსების მართვის უფლება აქვთ ადგილობრივ თვითმმართველობებს - ამ ჯგუფის წიაღისეულზე სარგებლობის ლიცენზიების გაცემის უფლების ჩათვლით.

ბუნებრივი რესურსების სარგებლობის დეცენტრალიზაციასთან ერთად, მიზანშეწონილი იქნებოდა კონტროლისა და ზედამხედველობის მექნიზმების დეცენტრალიზაციაც - მათი დელეგირება თვითმმართველ ერთეულებზე. § საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ” კანონის მე-12 მუხლი ადგენს გარემოს დაცვის სფეროში სახელმწიფოს, ავტონომიური რესპუბლიკისა და თვითმმართველ ერთეულებს შორის კომპეტენციათა გამიჯვნის კრიტერიუმებს. მიზანშეწონილი იქნებოდა კანონში იმგვარი ცვლილებების შეტანა, რომლებითაც ამ კრიტერიუმების გათვალისწინებით დადგინდებოდა თვითმმართველი ერთეულების კონკრეტული უფლებამოსილებები გარემოს დაცვის სფეროში. § საქართველოს კანონი „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ 2014 წელს კანონში შეტანილი ცვლილებებით, კანონიდან ამოღებული იქნა ყველა მუხლი, რომლებიც ითვალისწინებდა თვითმმართველობის უფლებამოსილებებს ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სფეროში. მიზანშეწონილი იქნებოდა ამ მუხლების აღდგენა და, იმავდროულად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანა, რომლის თანახმადაც თვითმმართველობის ორგანოებს ექნებოდათ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის უფლება ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების ფაქტებზე. § საქართველოს კანონი „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ საკანონმდებლო ცვლილებებს საჭიროებს „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ მოქმედი კანონი. მართვის ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, საჭიროა დაცული ტერიტორიების შესახებ კანონმდებლობის შემდგომი გავრცობა-დეტალიზაცია (კანონქვემდებარე აქტებისა და რეგულაციების სრული პაკეტის შემუშავება და მიღება) საერთაშორისოდ აღიარებული დაცული ტერიტორიების კატეგორიებისა და მათი მართვის



municipalitetebSi

171

პრინციპების გათვალისწინებით. კანონმდებლობით არასრულყოფილად არის დარეგულირებული ეროვნული V და VI კატეგორიის დაცული ტერიტორიების მართვისა და ასევე, დაცული ტერიტორიების საერთაშორისო ქსელში ჩართული კატეგორიების (ბიოსფერული რეზერვატი და მსოფლიო მემკვიდრეობის უბანი) საკითხები. მიუხედავად იმისა, რომ „დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ კანონში, ზოგადად, განსაზღვრულია დაცული ტერიტორიების მართვაზე პასუხისმგებელი უწყების (დაცული ტერიტორიების სააგენტოს) გარკვეული მაკონტროლებელი უფლებამოსილება დაცული ტერიტორიების გარეთ - მიმდებარე ტერიტორიებზე სამეურნეო საქმიანობის ირიბი და პირდაპირი ნეგატიური ზეგავლენის თავიდან ასაცილებლად ან/და შესარბილებლად, ეს საკითხი არ არის გათვალისწინებული სხვა შესაბამის საკანონმდებლო აქტებში. კანონი არ განსაზღვრავს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან და მოსახლეობასთან თანამშრომლობის კონკრეტულ მექანიზმებსა და პროცედურებს. ასევე კანონი არ არეგულირებს ადგილობრივი მოსახლეობისათვის საკომპენსაციო და წამახალისებელ მექანიზმებთან დაკავშირებულ საკითხებს. არსებული კანონმდებლობის ფარგლებში შექმნილია თუშეთის დაცული ლანდშაფტი, რომელიც იმართება ახმეტის თვითმმართველობის მიერ. მიზანშეწონილი იქნებოდა, რომ ამგვარი მართვის სამართლებრივი ასპექტები საკანონმდებლო აქტის დონეზე იყოს დეტალიზირებული.

6.2. ორგანიზაციული მოწყობის გაუმჯობესება და

ადამიანური რესურსების მომზადება § გრძელვადიანი ხედვა საკანონმდებლო სფეროსათვის შემუშავებული (ქვეთავი 6.1) რეკომენდაციების განხორციელების შემთხვევაში და, შესაბამისად, ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებების გაფართოების შემთხვევაში, მუნიციპალიტეტებში უნდა შეიქმნას შესაბამის საკითხებზე პასუხისმგებელი სამსახურები (მაგ., ტყის, წყლის თუ სხვა ბუნებრივი რესურსების მართვასთან დაკავშირებული სამსახურები). ასეთ შემთხვევაში, დადგება ამ სპეციალური სამსახურებისთვის თანამშრომელთა მომზადების/გადამზადების საკითხი. ამასთან, გაუმართლებელად შეიძლება იქნეს მიჩნეული აზრი იმის თაობაზე, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების კადრები კვალიფიკაციისა და გამოცდილების დონით, არსებითად, ჩამორჩებიან ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოების რეგიონული და მუნიციპალური ტერიტორიული სამსახურების კადრებს. მიზანშეწონილი იქნებოდა, საწყის ეტაპზე, ადგილობრივი თვითმმართველობის ზემოთხსენებული სპეციალური სამსახურების ე.წ. ორმაგი დაქვემდებარების პრინციპით ფორმირება - ერთის მხრივ, მუნიციპალურ სამსახურებს ექნებოდათ ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოების მიმართ ანგარიშგების და ერთიანი მეთოდოლოგიით 137 მუშაობის ვალდებულება, ხოლო მეორეს მხრივ, ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოებს

137 მაგალითისთვის, ტყის რესურსების მართვის შემთხვევაში ასეთი მეთოდოლოგიური დოკუმენტი იქნებოდა

ადგილობრივი (მუნიციპალური) ტყის მართვის სახელმძღვანელო, სადაც შევიდოდა რეკომენდაციები და მოთხოვნები ამგვარი ტყეების მართვის გეგმების მომზადებასთან და სხვა თანამდევ საკითხებთან დაკავშირებით.



municipalitetebSi

172

ექნებოდათ გარკვეული ვალდებულება, მატერიალურ-ტექნიკური საშუალებებით მუნიციპალიტეტების შესაბამისი სამსახურების უზრუნველყოფაზე. საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს შემთხვევაში, რომელსაც არ გააჩნია ტერიტორიული ორგანოები, ამგვარი ორმაგი დაქვემდებარების სისტემა ორმხრივად მომგებიანი იქნებოდა. ასეთი ტიპის დაქვემდებარების სისტემას იყენებს ზოგიერთი ევროპული ქვეყანაც.

§ კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებით გასატარებელი ღონისძიებების ორგანიზაციული უზრუნველყოფა

მიუხედავად იმისა, იქნება თუ არა უახლოეს მომავალში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებები გარემოს დაცვისა და კლიმატის სფეროში მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებათა ზრდის მიმართულებით - ორგანიზაციული თვალსაზრისით, პირველი რიგის ამოცანა იქნებოდა, კვლევის არეალში შემავალ საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეგროვებასა და სისტემატიზაციაზე პასუხისმგებელი მუნიციპალური ერთეულების შექმნა. ასეთი ერთეულების არსებობა საგრძნობლად გაამარტივებდა ყველა გადაწყვეტილების მიმღების თუ დაინტერესებული მხარის მუშაობს. ამგვარი ერთეულები შეძლებდნენ მუნიციპალიტეტებში არსებული მდგომარეობის იდენტიფიცირებას და ანალიზს: ელემენტარული სტატისტიკური (რაოდენობრივი) თუ ფაქტობრივი (ხარისხობრივი) ინფორმაციის შეგროვებას და სისტემატიზაციას; აუცილებელი არ იქნებოდა, ინფორმაციის შეგროვების ეტაპზე პირველწყაროდ მხოლოდ მუნიციპალიტეტში არსებული ინფორმაციის გამოყენება, თავდაპირველ ეტაპზე მოხდებოდა ეროვნულ დონეზე არსებული საინფორმაციო (ოფიციალური) წყაროების გამოყენება, ხოლო შემდგომ ეტაპზე შესაძლებელი იქნებოდა ამ ინფორმაციის გადამოწმება ადგილზე. ამ საკითხებზე უკუკავშირი მუნიციპალიტეტებთან საგრძნობლად გააუმჯობესებდა ეროვნულ დონეზე ხელმისაწვდომი ინფორმაციის სიზუსტეს. სასურველია, რომ ინფორმაციის სისტემატიზაცია მოხდეს ერთიანი მეთოდოლოგიით და მიდგომით. აქ შესაბამისი სახელმწიფო სტრუქტურების მხრიდან სასურველი იქნებოდა ტრენინგების ორგანიზება და საინფორმაციო მონაცემთა ბაზის და ინფორმაციის შესაბამისი კლასიფიკაციის სისტემის გაზიარება მუნიციპალიტეტებისთვის იმგვარად, რომ მიღწეული ყოფილიყო სახელმწიფო დონეზე არსებული საინფორმაციო სისტემის თავსებადობა მუნიციპალურთან. ასეთი თავსებადი სისტემა წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა ეროვნული ანგარიშების მომზადების პროცესის გაუმჯობესების თვალსაზრისითაც. მეორე რიგის ამოცანა იქნებოდა მიღებული მონაცემების საფუძველზე შესაბამისი სექტორებისთვის ხარისხობრივი ანალიზის მომზადება. ეს ხელს შეუწყობდა მუნიციპალურ დონეზე ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესს, და ასევე, ხელს შეუწყობდა სხვა დაინტერესებული მხარეების მიერ შესაბამისი ქმედებების დაგეგმვას/ განხორციელებას. როგორც შუალედური ზომა, ყველა მუნიციპალიტეტში მიზანშეწონილია შეიქმნას საშტატო ერთეული პასუხისმგებელი პირისთვის, რომელთანაც თავს მოიყრის (გარემოს დაცვასა და კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებული) ინფორმაცია ყველა შესაბამის ინიციატივასა თუ პროექტზე. ამგვარად, ყველა მუნიციპალიტეტში იარსებებდა აღნიშნულ საკითხებზე პასუხისმგებელი თანამშრომელი, რომელიც იმუშავებდა დაინტერესებულ მხარეებთან და ასევე, მოამზადებდა შესაბამის ინფორმაციას გადაწყვეტილების



municipalitetebSi

173

მიმღებთათვის მუნიციპალიტეტის შიგნით; მოახდენდა შესაბამისი ინიციატივების კოორდინაციას და მონიტორინგს მუნიციპალიტეტის დონეზე და გაუზიარებდა გამოცდილებას თავის კოლეგებს სხვა მუნიციპალიტეტებში. სასურველია, რომ ამ პასუხისმგებელმა პირებმა გაიზიარონ ცოდნა და გამოცდილება, რომელსაც დონორების მხარდაჭერით გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილების საკითხებზე ტრენინგების თუ გადამზადების პროგრამებით უზრუნველყოფენ სხვადასხვა დაინტერესებული მხარეები. ამგვარად, მოხდება მუნიციპალიტეტებში ერთი თანამშრომლის მომზადება. ასეთი პასუხისმგებელი პირების არსებობა ასევე ხელს შეუწყობდა მუნიციპალურ ბიუჯეტებში უკვე არსებული „გარემოს დაცვითი” სახსრების უფრო ეფექტიანად იდენტიფიცირებასა 138 და განკარგვასაც.

6.3. ფინანსური მდგომარეობის გაუმჯობესება დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს ადგილობრივი ბიუჯეტები გარემოსდაცვით და ბუნებრივი კატასტროფების პრევენციის პროგრამებს, ძირითადად, კომუნალური მეურნეობის პროგრამებად განიხილავს და მათ ინფრასტრუქტურული პროგრამების ტიპს აკუთვნებს. მიუხედავად ამისა, ფუნქციონალურ ჭრილში ამ პროგრამების გარემოსდაცვითი ფუნქცია აღიარებულია და შესაბამისი ფუნქციონალური კოდით ხელშესახები თანხები იხარჯება. იმავდროულად, გარემოსდაცვით ღონისძიებებზე არ გამოიყოფა ასიგნებანი „მართვისა და რეგულირების” პროგრამის კუთხით, რაც ნიშნავს, რომ მუნიციპალიტეტები გარემოსდაცვით სფეროში ახორციელებენ მხოლოდ ინფრასტრუქტურულ ფუნქციას და არა მმართველობით ან რეგულირების ფუნქციას. ეს ფუნქციები ხორციელდება საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს მიერ ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე. გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილებების სფეროში მუნიციპალიტეტების როლის გააქტიურებისთვის აუცილებელია საფინანსო-საბიუჯეტო სფეროში განხორციელებული იქნეს შემდეგი ცვლილებები:

§ ადგილობრივ ბიუჯეტებში სპეციალური პროგრამის „გარემოს დაცვა და კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირება” დაშვება (06.00 პროგრამული კოდით) და მთელი რიგი ქვეპროგრამული კომპონენტების ინფრასტრუქტურის პროგრამიდან ამ პროგრამაში გადმოტანა;

§ მართვისა და რეგულირების სფეროში პროგრამის “გარემოს დაცვის და კლიმატის

ცვლილებაზე რეაგირების მართვა და რეგულირება” დამატება, რაც მუნიციპალიტეტებს საშუალებს მისცემს, გამოყონ ასიგნებანი მოხელეთა დაქირავებისა და ადმინისტრაციული ხარჯებისთვის. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ მუნიციპალიტეტებისთვის რომელთაც ხელი მოაწერეს „მერთა შეთანხმების” დოკუმენტს. ადგილობრივი ბიუჯეტის ასეთი პროგრამის არ არსებობის შემთხვევაში ამ მუნიციპალიტეტებს გაუჭირდებათ ამ შეთანხმებით აღებული ვალდებულების შესრულება;

138 მაგალითისთვის, ბევრ მუნიციპალიტეტს ბიუჯეტში გათვალისწინებული აქვს ისეთი ქმედებები, როგორებიცაა დამცავი

საინჟინრო გაბიონების მშენებლობა. სამწუხაროდ, ეს ხშირად არც გარემოსდაცვით საქმიანობად აღიქმება და მით უფრო, არც კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის ზომად მაშინ, როდესაც ამ ტიპის მშენებლობა ამგვარი ზომის კლასიკური მაგალითია.



municipalitetebSi

174

§ აუცილებელია გათანაბრებითი ტრანსფერის გათვლის ინსტრუქციაში შევიდეს კლიმატის ცვლილებისადმი მოწყვლადობის კრიტერიუმი. ეს საშუალებას მისცემს მუნიციპალიტეტებს მიიღონ დაფინანსება კლიმატის ცვლილებების ეფექტის შერბილებისთვის და შეიცვლება დღევანდელი რეალობა, როდესაც მუნიციპალიტეტებს დაფინანსების მოთხოვნის უფლება აქვთ მაშინ, როცა კატასტროფა უკვე მოხდა და შედეგების ლიკვიდაციაა საჭირო, რაც საბოლოო ჯამში, გადასახადის გადამხდელს გაცილებით ძვირი უჯდება.

§ აუცილებელია ადგილობრივი თვითმმართველობის გაძლიერება, ფინანსური და

ფისკალური დეცენტრალიზაციის გატარება, რაც მუნიციპალიტეტებს არა მარტო მეტ შემოსავლებს, არამედ მეტ თავისუფლებას მისცემს - განკარგოს ეს თანხები ადგილობრივი საჭიროების შესაბამისად. სწორედ ასეთი ავტონომიის მქონე მუნიციპალიტეტებს შეუძლიათ გახდნენ კლიმატის ცვლილების შერბილების ღონისძიებათა ეფექტური გამტარებლები - მაშინ, როდესაც დღეისათვის, უკეთეს შემთხვევაში, მუნიციპალიტეტები, ძირითადად, ინფრასტრუქტურული პროექტების განახორციელების საკოორდინაციო ფუნქციის მატარებლები არიან.



municipalitetebSi

175

7. გამოყენებული ინტერნეტ-რესურსები

1. https://matsne.gov.ge 2. http://moe.gov.ge 3. http://www.mrdi.gov.ge 4. http://www.economy.ge 5. http://www.energy.gov.ge 6. http://www.moa.gov.ge 7. http://apa.gov.ge 8. http://forestry.gov.ge 9. http://nala.ge 10. http://myakhmeta.ge 11. http://www.poticity.ge 12. http://www.mestia.ge 13. http://kobuleti.org.ge 14. http://www.dedoplistskaro.ge 15. http://www.ge.undp.org 16. http://mercycorps.ge 17. http://www.eumayors.eu 18. http://www.eecgeo.org

garemos dacvasa da klimatis cvlilebastan dakavsirebuli … · 2015-10-27 · garemos dacvasa da...

Documents