gasopslag bergermeer (nl)_interviews
TRANSCRIPT
1
Putten, pijpleidingen en polderen
Over de maatschappelijke inpassing van Gasopslag Bergermeer
CAHIER
2
Eerst iets over het algemeen belang van Bergermeer. Gas-‐
opslagen zijn van toenemend belang voor de energievoorzie-‐
ningszekerheid. Dat is niet alleen het geval voor Nederland waar
de Groninger gaswinning onder druk staat. Ook in de Europese
Unie kan Bergermeer als één van de grootste gasopslagen op de
vrije markt van Europa betekenisvol bijdragen aan het publieke
belang van energievoorzieningszekerheid.
Gasopslagen ondersteunen ook de grootschalige inpassing
van duurzame energie. Op momenten dat bijvoorbeeld de zon
niet schijnt of de wind niet waait, ligt gebruik van natuurlijk gas
als schoonste fossiele energiebron voor de hand en het gas is
vanuit opslagen onmiddellijk beschikbaar. Ook als het om de
per megawattuur (Mwh) terwijl het opslaan van elektriciteit
Bergermeer draagt bovendien bij aan de internationale con-‐
currentiepositie van Nederland op de energiemarkt en aan een
zo scherp mogelijke energieprijs voor Nederlandse huishoudens.
Maar hoe pas je een grootschalig project van algemeen be-‐
lang vervolgens ook op een verantwoorde manier in? Inmiddels
is Gasopslag Bergermeer een feit. De bouw van de opslag werd
binnen de gestelde tijd en binnen het beschikbare budget gere-‐
Bergermeer, waarin in totaal drie miljard euro wordt geïnves-‐
teerd, is één van de grootste infrastructurele investeringen in
de Nederlandse economie in het algemeen en in de energieregio
Alkmaar in het bijzonder.
Tussen kiem en volbrenging van Gasopslag Bergermeer lig-‐
gen acht jaar van planvorming, inspraak, vergunningverlening,
werd gewonnen, opnieuw te kunnen benutten moest de reali-‐
satie van het project plaatsvinden in een natuurrijk gebied en in
de onmiddellijke omgeving van de bewoonde wereld. Redenen
temeer om Bergermeer in alle opzichten verantwoord in te pas-‐
sen voor mens, milieu en maatschappij.
Zowel het ontwerp als de bouw en begeleiding van
Gasopslag Bergermeer kwamen tot stand in nauwe samen-‐
spraak met vele deskundigen en belanghebbenden, en ook niet
zonder aanvankelijke weerstand tegen het project. Hoewel dat,
om eerlijk te zijn, voor iedereen wel eens iets met zich mee-‐
bracht van een beproeving, kwam alles de weloverwogen
inpassing van Gasopslag Bergermeer uiteindelijk ten goede.
We zijn daar alle betrokkenen zeer erkentelijk voor.
We laten in dit cahier ter gelegenheid van de officiële
ingebruikstelling van Bergermeer graag enkele mensen aan het
woord die vanuit verschillende invalshoeken met gezag over de
inpassing kunnen meepraten. We doen dit in de overtuiging dat
we hier met elkaar lessen kunnen halen voor de toekomst.
Jan Willem van Hoogstraten
Lessen uit Bergermeer”
Hoe pas je een even grote als ingrijpende voorziening voor het algemeen belang zo in dat je ook
tijdens de realisatie het algemeen belang dient? Dat was om kort te gaan de vraag waarvoor
TAQA en EBN zich gesteld zagen met Gasopslag Bergermeer.
3
Jan Willem van Hoogstraten,algemeen directeur TAQA Energy BV
Eén van de grootste infrastructurele investeringen in de Nederlandse economie
VOORWOORD
4
Dit cahier is een eenmalige uitgave van TAQA Energy BV ter gelegenheid
SAMENSTELLING & INTERVIEWS:Saskia Legein
FOTOGRAFIE:Eric de Vries
VORMGEVING:X11 Creatie, Danny de Neef
COLOFON © NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG WORDEN VERMENIGVULDIGD OF VERSPREID IN WELKE VORM DAN OOK ZONDER SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN TAQA ENERGY B.V.
5
6
10
12
14
16
18
20
22
24
26
“ Vroeger voelde burgers zich vaak gepakt door de salamitactiek” Godert van der Feltz, advocaat en mede-eigenaar van Van der Feltz Advocaten
“ Er is veel internationale belangstelling voor Bergermeer en het aantal klanten groeit” Jan Dirk Bokhoven, CEO EBN
“Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan blijven branden” Mark Dierikx, directeur-generaal Energie, ministerie van Economische Zaken
Gasopslag Bergermeer in vogelvlucht
“De overheid moet leren met één mond te spreken” Piet Bruinooge, burgemeester gemeente Alkmaar
“ De rechtszaak was duur, maar zo konden we Bergenaren wel een stem geven”Alwin Hietbrink, oud-wethouder GroenLinks van de gemeente Bergen
“ Goed voorbeeld van slim denken over grootschalig
Maria van der Hoeven, executive director International Energy Agency
“ Wij moeten risico’s in de maatschappij beheersbaar maken” Harry van der Meijden, inspecteur-generaal SodM
Jo Laan, dijkgraaf in ruste en direct omwonende van de gasopslag
“ Hoe kon ons polderbestuur in 1971 vermoeden dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen?”
INHOUD
“ Op voorhand praten over natuurcompensatie is vaak veel effectiever” Krijn Jan Provoost, regiodirecteur Natuurmonumenten
6
Gasopslag Bergermeer
in vogelvlucht
het Arabische woord voor energie.
-‐
nen van olie en aardgas, maar het bedrijf richt zich
nog meer op het opwekken van elektriciteit en
het ontzilten van water.
Het grootste deel van de aandelen is in handen
van de overheid van Abu Dhabi.
-‐
de Arabische Emiraten, het Verenigd Koninkrijk,
Canada, de Verenigde Staten, Marokko, Ghana,
India, Oman, Saoedi-‐Arabië en Irak.
Over TAQA
Nederland te voorzien. Zonne-‐ en windenergie
kunnen bovendien niet worden opgeslagen. Op
de momenten dat ze onvoldoende beschikbaar
zijn, is gas nodig om aan de vraag te voldoen.
Bergermeer. Het gas onder de Bergermeer
-‐
nisch beproefde methode. Over de hele wereld
zijn honderden gasopslagen al tientallen jaren in
bedrijf. De oudste gasopslag, in de Verenigde
In Nederland zijn er gasopslagen in Grijpskerk,
Norg en Zuidwending.
piekgasinstallatie in Alkmaar. Ook dit is een onder-‐
-‐
latie extra gas aan het gasnet in de Randstad op
dagelijkse en seizoensgebonden piekmomenten.
Over gas
overgang naar duurzame energie, aan de positie
van Nederland op de energiemarkt en aan een
goede energieprijs voor consumenten.
markt toegankelijke gasopslag van Europa, met
een werkvolume van 4,1 miljard kubieke meter
-‐
lijkse totale gasverbruik van Nederland en genoeg
miljoen huishoudens.
-‐
merkt als een project van nationaal belang.
van onze energiebehoefte, twee keer zoveel als in
de rest van Europa.
uitstoot van gas is minder dan de helft van
die van kolen of olie.
procent hoger rendement dan kolen.
schoonste fossiele brandstof nodig om de omslag
naar een duurzame energiehuishouding te kunnen
maken. Het aanbod van zonne-‐ en windenergie is
niet voldoende om in de hele energiebehoefte van
De oudste gasopslag
stamt uit 1917 (VS)
6
7
nationaliteiten vertegenwoordigden.
van Gasopslag Bergermeer komt ruim zeventig
procent uit Nederland, voornamelijk uit Noord-‐
Holland.
permanente nieuwe arbeidsplaatsen op. Daar
bovenop komen circa honderd permanente banen
extra bij de toeleveranciers.
Over de mensen
boren in de Bergermeer tot een minimum te be-‐
perken, is rondom de bouwplaats een tien meter
hoog geluidsscherm geplaatst. Bovendien werden
geluidsarme generatoren en een geluidsarme
boortoren geplaatst die werken op elektriciteit.
continu de geluidsbelasting. Als de afgesproken
norm werd overschreden, werd het werk stilge-‐
legd tot de oorzaak van de geluidsoverschrijding
was weggenomen.
heeft dankzij het gebruik van de best beschikbare
technologie geen uitstoot van koolwaterstoffen
en CO .
-‐
opslag Bergermeer aan de Bergerweg is ondanks
de aanwezigheid van TAQA’s boortoren gelijk ge-‐
onafhankelijke ecologen zijn verricht in opdracht
van TAQA.
-‐
een alternatief te geven als ze niet zouden willen
broeden in de nabijheid van de boortoren.
grutto’s maakt gebruik van het plas-‐drasperceel
dat de afgelopen jaren door TAQA is aangelegd in
de Bergermeer.
bouw ’s nachts verlicht met groen licht in plaats
van wit licht. Het groene licht is minder storend
voor mens en dier.
-‐
portleidingen die de opslag onder de Bergermeer
en de gasbehandelingsinstallatie op het bedrij-‐
venterrein Boekelermeer met elkaar verbinden tot
dertig meter diep onder het bos door geboord.
-‐
tracé alle dotterbloemen bewaard en later weer
terug geplant.
TAQA onbedoeld een extra kraamkamer gemaakt.
Verschillende paartjes oeverzwaluwen bouwden
hun nesten in een opgeworpen wal van grond die
was ontstaan als gevolg van het ingraven van de
leidingen.
alles beneden het maaiveld afgewerkt zodat het
weidse uitzicht over de Loterijlanden intact blijft.
inrichten als nieuw natuurgebied.
Over de omgeving
TAQA is het Arabische
woord voor energie
7
8
-‐
slaand verkeer naar de puttenlocatie aangelegd
om mogelijke verkeersopstoppingen te voorko-‐
men.
-‐
gelijkse verkeer naar en van de bouwlocatie in de
Bergermeer gedurende de gehele bouwperiode.
middelbare scholen en een groot aantal basis-‐
scholen en sportverenigingen in Alkmaar en
Bergen verkeersveiligheidscampagnes verzorgd
om de bewustwording over het werkverkeer op
de lokale wegen te verhogen.
basisscholen die langs of in de buurt van de routes
de dode hoek in het verkeer.
-‐
ongevallen die tot verzuim leiden.
-‐
meren over de bouw en de werking van Gasop-‐
slag Bergermeer heeft TAQA tijdens de bouw een
informatiecentrum ingericht op de Boekelermeer
in Alkmaar.
over TAQA’s bouwlocaties op de Boekelermeer en
Bergermeer laten rondleiden.
bouw van de gasopslag hield TAQA de omwonen-‐
den voortdurend op de hoogte van alle ontwik-‐
kelingen. TAQA lanceerde een eigen website voor
de opslag en plaatste wekelijks publicaties in het
Noord-‐Hollands Dagblad en regionale huis-‐aan-‐
huisbladen.
Over de communicatie
Over de veiligheid
gedaan naar de stabiliteit van het Bergermeer-‐
veld: TNO, KNMI en het Amerikaanse Mas-‐
sachusetts Institute of Technology (MIT). De
onderzoeksresultaten zijn overhandigd aan het
Staatstoezicht op de Mijnen (SodM).
-‐
derland waarvan een volledig driedimensionaal
geomechanisch model is gemaakt. Voor alle an-‐
dere gasvelden in Nederland zijn alleen statisti-‐
sche analyses gemaakt.
-‐
in het Bergermeerveld. Het KNMI houdt deze
registraties bij.
de gemeenten Alkmaar, Schermer, Heiloo en Ber-‐
gen. Daarin is bovenop de wettelijke aansprake-‐
lijkheid van TAQA vastgelegd hoe belanghebben-‐
den snel en servicegericht worden geholpen in het
geval van schade door gasopslag of gaswinning.
-‐
in de regio een nulmeting laten uitvoeren om
eventuele latere schade door bouw of bevingen
te kunnen herleiden. In die dwarsdoorsnede zitten
vooroorlogse en naoorlogse woningen, hoog-‐
bouw, boerderijen en monumenten. De nulmeting
is zo uitgekiend dat er voor elk pand in Alkmaar,
Bergen, Heiloo en Schermer altijd drie panden zijn
als vergelijkingsmateriaal.
gering mogelijk te houden, heeft TAQA in overleg
met de aannemers, de omliggende gemeenten en
de provincie Noord-‐Holland een uitgebreid ver-‐
keersplan opgezet met vaste routes en tijden voor
het eigen personeel en het werkverkeer.
8
9
-‐
reikbaar voor vragen of klachten via een speciaal
opgezet informatienummer.
bijpraten over de actuele werkzaamheden en de
werkzaamheden die nog in het verschiet lagen,
organiseerde TAQA regelmatig inloopspreekuren
en bewonersbijeenkomsten.
TAQA aan het begin van de bouwperiode de direct
omwonenden van de puttenlocatie zonnepanelen
aan.
vergunningen aangevraagd. De aanvragen met
hun bijlagen beslaan in totaal zeven meter aan
dossiermappen. Voor het uitwerken van de ver-‐
overheden betrokken.
van debat geweest in de Tweede Kamer.
bouw van Gasopslag Bergermeer goed.
1.844 heipalen gebruikt, tweehonderd miljoen kilo
staal, bijna twintigduizend kuub beton en ruim
zeshonderd kilometer kabel.
gemonteerd en ondergronds aangelegd.
slugcatcher is het grootste onderdeel van
Gasopslag Bergermeer uit één stuk. Het is een
reusachtig bezinkbassin en het eerste belangrijke
station in het proces om het aardgas dat uit de
ondergrondse gasopslag omhoog komt geschikt
te maken voor de gebruiker. De slugcatcher
slugcatcher
kilometer gevaren. De route liep vanuit Ant-‐
werpen over de Schelde richting Zeeland, via
Dordrecht dwars door Holland naar Amsterdam en
vervolgens over het IJsselmeer naar de kop van
Noord-‐Holland. Vlak voor de afsluitdijk moest de
slugcatcher
gekanteld. Alleen zo paste hij door de Stevinslui-‐
zen bij Den Oever. Het transport ging daarna naar
Den Helder, en vandaar via het Noord-‐Hollands
Kanaal richting Alkmaar.
Over de vergunning- verlening en de aanleg
-‐
lingen voor amateurs en professionals in Bergen,
Schermer, Heiloo en Alkmaar.
Cultuurfonds is in de afgelopen vier jaar meer dan
aanvragen wordt jaarlijks gehonoreerd.
de gemeenten Alkmaar, Bergen, Heiloo en Scher-‐
mer. Via het convenant investeert TAQA in totaal
gemeenten.
-‐
den aan TAQA Theater de Vest in Alkmaar en voor
zeven jaar aan de culturele buitenplaats Kranen-‐
burgh in Bergen.
Noord op verschillende terreinen een impuls te
geven, heeft TAQA samen met de Kamer van
Koophandel Noordwest Holland expertmeetings
georganiseerd voor regionale smaakmakers.
Over het vestigings- klimaat in de energieregio Alkmaar
Oeverzwaluwen bouwden nesten
in de opgeworpen grond tijdens
de graafwerkzaamheden
9
10
Er is veel internationale belangstelling voor Bergermeer en het aantal klanten groeit”
Welke positie neemt Gasopslag Bergermeer in op de gasmarkt?
“Allereerst levert ze een bijdrage aan de energievoorzie-‐
ningszekerheid in Nederland. Daarnaast is ze de grootste voor
de vrije markt toegankelijke gasopslag van Noordwest-‐Europa.
Met haar flexibele en uitgebreide dienstverlening voor inter-‐
nationale marktpartijen biedt ze een welkome aanvulling op de
Nederlandse groothandelsmarkt voor gas, die nu al de meest
liquide gashandelsplaats van Europa is. De vraag naar opslag-‐
marktpartijen de diensten van Gasopslag Bergermeer op waarde
nu toe verhuurd. Het aantal klanten groeit nog en er is ook toe-‐
nemende belangstelling voor de aanvullende diensten van Ber-‐
germeer. Denk bijvoorbeeld aan het aanbieden van opslagruimte
om gas als onderpand te kunnen houden. Ook in de secundaire
handel van gasopslagposities doet Bergermeer het goed. We
-‐
Hoe kijkt EBN terug op de realisatie van Gasopslag Bergermeer?
“Als partner en mede-‐investeerder vindt EBN het belangrijk
dat de uitvoering van energieprojecten binnen de afgesproken
termijn, binnen het goedgekeurde budget en met optimale
aandacht voor de veiligheid en het welzijn van de mensen en de
omgeving plaatsvindt. TAQA is er goed in geslaagd om binnen
die randvoorwaarden een omvangrijk project te realiseren. Ze
bleef binnen het tijdschema en binnen het budget van bijna
negenhonderd miljoen euro, wat op zich al een prestatie van
formaat is. Ook heeft TAQA het vertrouwen weten te win-‐
nen van de lokale belanghebbenden door de gasopslag op een
verantwoorde manier in te passen in de omgeving. Hoe ze dat
deed, in een relatief dichtbevolkt deel van het land, kan wat ons
betreft ook als voorbeeld dienen voor de inpassing van gaswin-‐
Als Nederland straks minder gas kan produ-ceren, moet ze dan actiever kennis over gas en gasopslagen gaan exploiteren?
“Nederland heeft een lange geschiedenis met aardgas en
we willen onze positie als gaskenniscentrum inderdaad graag
bestendigen. Nieuwe ontwikkelingen als Gasopslag Bergermeer
helpen mee om dat mogelijk maken. Zo kunnen we onze plek in
Zit EBN in een spagaat tussen de verkoop van Nederlands gas, het vermarkten van de nationale gaskennis, het aanbieden van gasopslag en de groeiende maatschappelijke weerstand tegen aardgas?
“We kunnen er niet omheen dat het product gas bij veel
mensen op dit moment negatieve associaties oproept. Het
comfort en het gemak van gas gaven het in het verleden een
onbesproken imago, maar door alle negatieve ontwikkelingen
kalft dat steeds verder af. Willen we dat gas weer maatschap-‐
pelijk wordt geaccepteerd, dan zullen we volledig open moe-‐
ten zijn over onze activiteiten en waar mogelijk de omgeving
betrekken. Naast de technische uitdaging om het beschikbare
gas op een veilige en duurzame manier te winnen, ligt juist
daarin ook een uitdaging voor de hele Nederlandse gasindus-‐
trie. Er is ongelooflijk veel kennis beschikbaar, maar we zijn we
Jan Dirk Bokhoven is sinds 2007 CEO van EBN. Staatsbedrijf EBN is actief in het opsporen, pro-
duceren, opslaan en verhandelen van olie en gas. Ze neemt doorgaans voor veertig procent deel in
opsporings- en winningsvergunningen en werkt daarbij samen met olie- en gasmaatschappijen. EBN
heeft ook een aandeel van veertig procent in vier ondergrondse gasopslagen, waarvan Gasopslag
Bergermeer er een is. De afgelopen jaren werkte ze nauw samen met de mensen van TAQA.
Bokhoven vindt dat Bergermeer als voorbeeld kan dienen voor andere gasprojecten in Nederland.
11INTERVIEW
Jan Dirk Bokhoven, CEO EBN
er tot nu toe onvoldoende in geslaagd die kennis te delen met
de Nederlandse gebruikers en andere doelgroepen. We zijn niet
duidelijk geweest over wat we precies doen, niet over de com-‐
plexiteit van de ondergrond, niet over de gevaren en de risico’s,
en evenmin over de uitdagingen waarmee we te maken hebben.
We zullen transparanter moeten zijn en dat kunnen we alleen als
we in de sector de krachten bundelen. Vanzelfsprekend moeten
we ons daarbij zeer bewust zijn van de mogelijke effecten op
de omgeving en daar rekening mee houden. Uiteindelijk kan een
gezonde aardgassector niet alleen een vitale bijdrage leveren
aan de Nederlandse economie, maar kan aardgas ook bijdragen
om een duurzame economie tegen acceptabele kosten mogelijk
Alle beschikbare capaciteit al verhuurdop de veiling
12
Hoe heeft u ervoor gezorgd dat de gemeente Alkmaar het maximaal haalbare kreeg uit de onderhandelingen met TAQA Energy?
“Op de gasopslag in de Bergermeer hadden de betrokken
gemeenten Alkmaar, Schermer, Heiloo en Bergen allemaal een
andere visie. De eerste drie stonden er snel positief tegenover,
Bergen verzette zich. Iedereen was het er wel meteen over eens
dat de gasbehandelingsinstallatie die nodig was voor de opslag-‐
plaats sowieso niet in het natuurgebied moest komen. Alkmaar
heeft een groot bedrijventerrein en we beraadden ons al een
tijdje op de vraag hoe we daar meer werkgelegenheid heen
kregen. In dat licht zagen we de opslag en de behandelingsin-‐
stallatie als een kans. We hebben de grond voor de fabriek en de
vereiste veiligheidsring eromheen, in totaal veertig hectare, met
winst aan TAQA kunnen verkopen. We hebben afspraken ge-‐
maakt over banen tijdens de bouw en over banen voor de lange
termijn. TAQA beloofde daartoe zijn hoofdkantoor naar Alkmaar
te verplaatsen. Er waren in Alkmaar weinig mensen tegen de
komst van de opslag en de fabriek. Het is een nuchter volk en ze
hadden geen negatieve ervaringen met TAQA’s piekgasinstallatie
op de Boekelermeer.
Een veiligheidsgarantie voor omwonenden was wel een eis.
We wilden dat TAQA alle woningen in de omgeving vooraf
zou meten, zodat eventuele bouw-‐ of bevingschade goed te
herleiden zou zijn. Voor mogelijk toekomstige schades hebben
we convenanten met TAQA gesloten. Verder wilden we gebruik
maken van hun relatienetwerk, vooral om meer bedrijven in de
energiesector naar deze regio te trekken. Ik heb nooit het ge-‐
voel gehad met een tegenpartij aan tafel te zitten, het was een
samenwerking en de persoonlijke verhoudingen waren erg goed.
TAQA deed wat ze beloofde. Ze zorgde er tijdens de bouw netjes
voor dat er zo min mogelijk overlast was voor de omgeving en
investeerde ook in onze lokale cultuur. Met een schenking van
een miljoen is ze de hoofdsponsor van het theater in Alkmaar.
Dat heet nu TAQA Theater De Vest. Een enkele boze ingezon-‐
den briefschrijver noemt het weleens het takketheater, maar
over het algemeen zijn de Alkmaarders goed te spreken over de
Welk verlanglijstje had u voor het ministerie van Economische Zaken voor het inpassingsplan van de gasopslag en de behandelingsinstallatie?
“Onze regio wilde iets terugzien voor het oplossen van een
nationaal probleem. Ik herinner me nog een stevig gesprek in
de werkkamer van Maria van der Hoeven die toen minister van
Economische Zaken was. Mijn wethouder was vasthoudend in
de kwestie wie de risico’s moest dragen. De minister moest de
veiligheidsring om de gasbehandelingsinstallatie maar trek-‐
ken. Wat ons betreft zou die zo klein mogelijk worden om de
vestiging van andere bedrijven te waarborgen. We vroegen haar
een afslag naar de Boekelermeer aan te leggen. En we wilden
vooral dat het ministerie de ontwikkeling van een energiecluster
in Alkmaar actief zou stimuleren met het organiseren van een
internationale energieconferentie en het aanstellen van een
accountmanager om innovatieve bedrijven aan te trekken. Het
ministerie is die toezeggingen nagekomen en heeft rijkssubsidie
beschikbaar gesteld voor het ontwerpen van de biomassaver-‐
gasser in de regio. Tot mijn verdriet gaan de ontwikkelingen
daarin te traag, maar de bal ligt nu bij de provincie Noord-‐Hol-‐
land om het fonds voor duurzame energie te ontsluiten. “
Wat wilt u lokale bestuurders op het hart drukken als zo’n grootschalig project in hun regio wordt ingepland?
“Voordat je met andere partijen gaat praten, is de belang-‐
rijkste vraag: wat wil ik bereiken? Als dat niet helder is, ben je
een dwalende onderhandelpartner en zullen je resultaten na-‐
De overheid moet leren met één mond te spreken” Piet Bruinooge is sinds 2007 burgemeester van de gemeente Alkmaar. Hij kende TAQA al als
eigenaar van de piekgasinstallatie op het bedrijventerrein van Alkmaar, de Boekelermeer.
Toen de plannen voor de gasopslag in de Bergermeer bekend werden gemaakt, lieten
Bruinooge en zijn gemeente al gauw weten dat de benodigde behandelingsinstallatie ook
welkom was op de Boekelermeer. Mits de regio daar voldoende voor terug kreeg.
13INTERVIEW
Piet Bruinooge, burgemeester gemeente Alkmaar
De regio een economische impuls geven
venant zijn. De overheid moet leren met één mond te spreken.
De gemeenteraad en het college van Alkmaar zaten al gauw op
een lijn. We wilden de regio een economische impuls geven. Dus
stonden we positief tegenover de komst van de gasopslag als
die bedrijvigheid zou meebrengen. Toch duurde het nog even
voordat ik de volle omgang van project besefte. Toen het mi-‐
nisterie zich intensief met ons ging bemoeien en er een sjeik uit
Abu Dhabi op bezoek kwam, begon het te dagen. Zoiets maak je
niet elke dag mee als burgemeester. Ik voelde toen ook: ze heb-‐
ben ons nodig. Wij waren niet de vragende partij en dat maakte
14
Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan blijven branden”
Wat levert Gasopslag Bergermeer Nederland op?
“Voor de energievoorzieningszekerheid in Nederland en
voor een goede werking van de gasmarkt is het belangrijk om
in Nederland ook gas op te slaan. De gasvoorraden dienen als
een buffer en beschermen ons land tegen mogelijke aanvoer-‐
onderbrekingen en eventuele tekorten als gevolg van een
toegenomen vraag. Iedereen in Nederland wil dat de kachel kan
blijven branden. Als er plotseling meer gas nodig is in Nederland,
bijvoorbeeld in een strenge winter, dan kan gas uit de opslag in
Hoe past de opslag in de gasrotondestrategie van het kabinet?
“Nederland gebruikt en produceert gas. Dat vormt al vele
jaren de basis voor een betaalbare, betrouwbare en relatief
schone energievoorziening. We werken toe naar een meer duur-‐
energie duurzaam opwekken. Fossiele brandstoffen, en dus gas,
blijven de komende jaren belangrijk om aan de totale energie-‐
vraag in Nederland te voldoen. Voor de productie geldt dat bij
besluiten over gaswinning het effect op de veiligheid voorop
staat. Het kabinet beslist in juli op basis van nieuwe onderzoe-‐
ken of de gaswinning in Groningen kan worden verminderd tot
het minimum waarop de leveringszekerheid is gewaarborgd.
Ook bekijken we de komende tijd of een nieuw systeem van
gaswinning in Nederland mogelijk is en of we voor onze ener-‐
gievoorziening afhankelijker worden van andere landen, zoals
-‐
singen. Gasopslagen zoals die in Bergermeer zorgen ervoor dat
Wat is de ideale energiemix voor Nederland, uit-gedrukt in percentages kolen, gas en renewables?
“Het kabinet streeft naar een volledig duurzame energie-‐
duurzame energie in Nederland zal de komende jaren wel stijgen.
Zo werkt het kabinet hard aan de uitbreiding van windparken op
zee. Je ziet ook op steeds meer daken in Nederland zonnepane-‐
len. Fossiele brandstoffen blijven de komende jaren belangrijk om
aan onze energievraag te voldoen. Gas heeft daarbij de voorkeur,
omdat het schoner is dan alle andere fossiele brandstoffen. Hoe
minder CO
De afgelopen jaren zijn de gasprijzen gedaald. Wat betekent dat voor Nederland en hoe ziet het er op de lange termijn uit?
“De gasprijs in Noordwest-‐Europa wordt bepaald op han-‐
delsplaatsen waar de prijs op basis van vraag en aanbod tot
stand komt. De traditionele koppeling van de gasprijs aan de
olieprijs is hier zo goed als verleden tijd. De belangrijkste han-‐
delsplaats voor gas in Noordwest-‐Europa, en daarmee in heel
Europa, is inmiddels de Nederlandse handelsplaats TTF. Hier is
de gasprijs de afgelopen jaren stabiel geweest, zeker vergeleken
met de olieprijs die het afgelopen jaar aanzienlijk is gedaald. We
hebben wel een sterke daling gezien in het prijsverschil tussen
gas in de zomer en in de winter. Dat betekent dat het is gelukt
een functionerende markt op te zetten, zoals bedoeld in de gas-‐
rotondestrategie. Niet alleen de markt voor aanleg en exploitatie
Over welke voorwaarden voor het verlenen van een vergunning aan TAQA voor de bouw en exploitatie van Gasopslag Bergermeer is het langst onderhandeld?
“In Nederland en in het buitenland is al veel ervaring opge-‐
daan met gasopslagen. De eisen waaraan een gasopslag moet
Mark Dierikx trad halverwege 2011 aan als directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging bij
het ministerie van Economische Zaken. Vlak daarvoor had de Tweede Kamer groen licht gegeven
voor de gasopslag. Gasopslag Bergermeer is aangemerkt als een project van nationaal belang en valt
binnen de gasrotondestrategie van het kabinet. Zonder grootschalige projecten als Bergermeer kan
Nederland niet toewerken naar een meer duurzame energiehuishouding in 2020, vindt Dierikx.
15INTERVIEW
Mark Dierikx, directeur-generaal Energie, ministerie van Economische Zaken
van de vorige eeuw zijn de eerste Nederlandse gasopslagen
gebouwd in Norg, Grijpskerk en Alkmaar. Gasopslag vindt in
Nederland alleen plaats onder strenge condities, bijvoorbeeld
met betrekking tot bodembeweging. Naast de bestaande wet-‐
telijke regeling, sloot TAQA een convenant met de betrokken
gemeenten, waarin aanvullende afspraken zijn gemaakt over
hoe eventuele schade die toch door bodembeweging ontstaat
Hoe kijkt u terug op de bewandelde weg voor de vergunningverlening?
“Vanwege het nationale belang van gasopslag viel dit project
onder de rijkscoördinatieregeling. Het ministerie van Economi-‐
sche Zaken en het ministerie van Infrastructuur en Milieu waren
verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing en de minister
van Economische Zaken voor de coördinatie van het vergun-‐
ningentraject. Over de inhoud van de besluiten is, met het oog
op zorgvuldigheid en de effectiviteit, intensief overlegd met
alle betrokken gemeenten en de provincie Noord-‐Holland. Een
belangrijk deel van de regio, zoals de gemeenten Alkmaar, Heiloo
en Schermer en de provincie Noord-‐Holland, stond positief
Hoe houdt Economische Zaken een vinger aan de pols na de ingebruikname van Gasopslag Bergermeer?
“Het ministerie heeft regelmatig contact met TAQA over de
gasopslag. In de opbouw en operationele fase houdt Staatstoe-‐
zicht op de Mijnen toezicht op de veiligheid van de gasopslag.
SodM heeft de bevoegdheid om geplande en onaangekondigde
inspecties te doen. In de vergunning zijn verschillende monito-‐
ringsverplichtingen opgenomen waaraan TAQA moet voldoen en
Wordt het steeds moeilijker om grootschalige energieprojecten in de toekomst in Nederland in te passen?
“Grootschalige energieprojecten zijn noodzakelijk om onze
energievoorziening betrouwbaar, schoon en veilig te houden.
Onze energievoorziening wordt duurzamer en we gaan meer
verschillende energiebronnen gebruiken. Zo’n ontwikkeling kan
niet plaatsvinden zonder grootschalige projecten, nieuwe infra-‐
structuur en meer lokale productie of opslag van energie. Het is
de taak van de overheid het belang hiervan goed aan burgers uit
Onze energievoorziening betrouwbaar houden
16
Er zijn 44 vergunningen aangevraagd voor de gasopslag bij onder meer gemeentes, het hoogheemraadschap, de provincie en Rijks-waterstaat. In totaal vullen ze 8 verhuisdozen vol met papier. Hoeveel juridisch advies zit daarin?
“Veel van de vergunningen draaien om technische aspec-‐
ten, bijvoorbeeld hoe hoog de grondwaterstand moet blijven
of wat de maximale geluidssterkte mag zijn tijdens het boren.
Die aanvragen zijn vooral door het eigen juridische team van
te adviseren over de procedures rond de rijkscoördinatierege-‐
ling. Die stond toen in de kinderschoenen en was bedoeld om bij
projecten van nationaal belang het vereiste bestemmingsplan
en de benodigde vergunningen en ontheffingen in één keer te
verlenen. Met deze regeling voert de minister van Economische
Zaken niet alleen de regie maar heeft hij ook de coördinatie
bij de inpassing. Zonder die coördinatie vallen de besluiten van
de verschillende bestuursorganen op verschillende momenten
en worden ze door verschillende rechters beoordeeld. Burgers
voelden zich in dat systeem vaak gepakt door de salamitactiek.
Bezwaarmakers kregen soms te horen dat hun punt pas in een
later besluit aan de orde komt terwijl een andere overheid bij
dat latere besluit vond dat hun klachten een gepasseerd station
waren. De coördinatieregeling dwingt tot een helder overzicht
van alle implicaties bij grootschalige projecten. Het juridisch
bijstaan in zo’n totaalplan vereist veel nauwgezette studie. Ik
heb nog nooit zoveel geadviseerd over mogelijk tegenwerkende
overheden als in dit project. In latere rijkscoördinatieregeling-‐
projecten waarbij ik adviseerde, was het ministerie veel feller
in het bewaken van de bezwaartermijnen voor alle betrokken
partijen. TAQA had daar ook op gehoopt. Dat het bij Gasopslag
Bergermeer niet zo liep ligt denk ik voor een deel aan het gebrek
aan ervaring met deze regeling en voor een deel aan de aanvan-‐
Wat was het lastigste obstakel in het proces van de vergunningenaanvragen?
“Dat was niet zozeer juridisch. Vooral het zoeken naar
harmonieuze oplossingen, wat TAQA graag wilde, heeft veel tijd
Economische Zaken en moest het staartje van de Gasopslag
Bergermeer afhandelen. Ook hij wilde in harmonie de dingen
regelen zodat alle lagere overheden tevreden zou zijn. De taaiste
kwestie was de veiligheidsring rond de gasbehandelingsinstalla-‐
tie in Alkmaar. Het bestemmingsplan was het probleem niet, dat
liet zo’n zware installatie op die plaats toe. Maar de gemeente
wilde wel de mogelijkheid openhouden om verderop op het
bedrijventerrein kantoren en voorzieningen toe te laten. Voor
een absoluut royaal bedrag heeft TAQA toen de grond binnen de
De eerste verkenningsonderzoeken van TAQA voor een gasopslag in de Bergermeer dateren uit 2006. Bijna tien jaar later staat de opslag er pas. Vormt Nederland internationaal gezien een uitzondering dat aan zoveel wettelijke be-palingen voor de vergunningen moet worden voldaan?
“Gasopslag Bergermeer is een bijzonder project vanwege
de omvang maar veel van wat TAQA wilde realiseren en haar
contracten met buitenlandse klanten als Gazprom en Statoil
vallen onder Europese regels. Die zijn dus hetzelfde in de andere
lidstaten. Er zijn wel opmerkelijke cultuurverschillen. Over het
behoud van de weidevogels in de Bergermeer is bijvoorbeeld
ontzettend veel gediscussieerd. Met name één bepaalde sloot
was een ontmoetingsplek voor puberende vogels. Het was
onbekend of TAQA’s boortoren een storend effect op hun ver-‐
liefde gedrag zou hebben. De provincie Noord-‐Holland wilde een
compensatiegebied voor de vogels en dat heeft TAQA ingericht
Vroeger voelde burgers zich vaak gepakt door de salamitactiek” Godert van der Feltz was als juridisch adviseur van 1994 tot 2000 betrokken bij de gasboringen
in de Waddenzee en adviseert op dit moment bij de concessies voor schaliegaswinning in de
Noordoostpolder en Brabant. Vanaf 2010 adviseerde hij TAQA bij de gerechtelijke procedures
rond de rijkscoördinatieregeling. De Gasopslag Bergermeer was een van de eerste grootschalige
projecten die onder de regeling viel.
17INTERVIEWINTERVIEW
Godert van der Feltz,
advocaat en mede-‐eigenaar van Van der Feltz Advocaten
tot en met de bescherming tegen vossen aan toe. TAQA laat
gebruikte op de boortoren groen licht om de vogels minder
te storen. Ik denk dat de directie van TAQA in Abu Dhabi zich
wel eens achter de oren heeft gekrabd over zoveel ophef rond
weidevogels. Gelukkig kwam een van de bazen uit Engeland.
Daar zijn ze net zo fanatiek rond natuur als in Nederland, dus die
Wat staat er in de convenanten die TAQA met de omgeving heeft afgesloten?
“Het zijn civiele overeenkomsten tussen TAQA en de ge-‐
meenten en provincie. TAQA belooft daarin dat ze een over-‐
zichtelijke procedure aanbiedt aan omwonenden in geval van
schade door bodembeweging of schade door bouwwerkzaam-‐
heden. Volgens de wet zijn burgers al goed beschermd tegen die
schades, maar de wet verwijst je wel naar een advocaat voor de
procedure als de schade groter is. De gedupeerde moet boven-‐
dien een expert inhuren die uitsluitsel geeft over de oorzaak en
de omvang van de schade. Burgers zien liever een omkering van
die bewijslast. In Groningen wil iedereen nu graag dat de partij
die boort of bouwt maar moet bewijzen dat de schade níet door
zijn activiteiten is ontstaan. Maar de bewijslastverdeling is een
belangrijk principe van ons recht, convenanten veranderen daar
niets aan. Ze zijn wel handige hulpmiddelen als je het ondanks
alle afspraken toch met elkaar aan de stok krijgt. Als je boos
bent, hoe kun je TAQA dan bijvoorbeeld bereiken met je klacht?
TAQA stelde volgens het convenant een informatiecentrum en
een telefoonnummer beschikbaar. Op een speciaal gelanceerde
website werd nieuws en de resultaten van de voortdurende
seismische onderzoeken gepubliceerd. Er is ook geregeld dat in
geval van schade beide partijen maar één onafhankelijk experti-‐
sebureau hoeven in te schakelen, in plaats van allebei een eigen
expert inhuren. De convenanten zijn de kruipolie bij de rechten
Het zoeken naar harmonieuze oplossingen heeft veel tijd gekost
18
Volgens rapporten van TNO en het MIT is de kans op aardbevingen door de gasopslag klein en zullen ze een maximale kracht hebben van 3,9 op de schaal van Richter. Bovendien was er ook kans op bevingen en bodembeweging als de opslag er niet kwam omdat het gasveld onder de Bergermeer nagenoeg leeg is door eerdere gaswinning. Heeft u die afwegingen gemaakt in uw standpunt?
“Jawel, maar ik zie Bergen als Groningen in het klein. De
veiligheidsrisico’s waren in onze ogen onverantwoord groot.
het ministerie van Economische Zaken al defensief. Dat zat me
dwars omdat er reële vragen door omwonenden werden ge-‐
-‐
schaal van Richter. Bewoners werden toen wakker geschud en
een meneer van het ministerie uit Den Haag vertellen dat de
en dat dat voelt alsof een grote vrachtwagen langs je huis rijdt.
herinnerden niet maken. Door eerdere gaswinning is de Berger-‐
meer seismisch instabiel geworden. Gasopslag is op zichzelf een
veilige techniek maar het valt nauwelijks te onderzoeken welke
gevolgen het heeft in een seismisch instabiel gebied. Daarbij
moet de Bergermeer de grootste opslag van Noordwest-‐Europa
worden. Het is gissen wat al dat in-‐ en uitpompen van verhan-‐
delbaar gas doet met de ondergrond. Bovendien is de eventu-‐
genoemd slechts een statistische bovengrens. Dat getal is sa-‐
mengesteld uit een hele hoop eerdere bevingen die in Nederland
plaatsvonden. Hoe zwaarder de aardbevingen in Groningen dus
worden, en dat worden ze sinds de jaren negentig, hoe meer die
statistische grens omhoog zal schuiven. Wie weet, is er dus een
kans dat er in de toekomst wel zwaardere bevingen in de Ber-‐
germeer komen? Al die onzekerheden waren voor ons genoeg
Wie was uw lastigste tegenstander in de strijd tegen de opslag?
“Met TAQA waren de contacten zakelijk en hun commu-‐
nicatie was helder. Er lag een enorme ondernemingskans met
het lege gasveld onder de Bergermeer, dus ik snap best dat ze
daar in gesprongen zijn. TAQA heeft gewoon netjes aan het Rijk
gevraagd of het mocht. Ik had meer moeite met de houding
van de rijksoverheid. Dat begon al met die informatieavond in
plan ingeleverd, vanwege het bevingsrisico vlakbij de bebouwde
kom van Alkmaar en Bergen. Ons argument was dat je als Rijk
best een risicovolle economische activiteit kunt toestaan maar
dat die nooit boven de veiligheid van plaatselijke inwoners mag
gaan. Maar ja, er was al een intentieovereenkomst getekend
tussen TAQA en het ministerie omdat de opslag zou passen in
de vage gasrotondestrategie van de regering. Als gemeente kun
je daar weinig tegenin brengen. De rijkscoördinatieregeling trad
een paar maanden later in werking waarmee bevoegdheden
van de gemeente naar het Rijk werden verlegd bij zo’n groot
inpassingsplan. Dat wakkerde de argwaan pas echt aan. Hadden
wij überhaupt nog iets te zeggen over de dingen die in onze
Was u met de kennis van nu ook naar de Raad van State gestapt?
“Ja. In Groningen is ook lange tijd gezegd ‘het valt wel mee’.
De rechtszaak was duur, maar zo konden we Bergenaren wel een stem geven”Alwin Hietbrink was raadslid en vanaf 2010 wethouder ruimtelijke ordening van de gemeente Bergen.
Hij had een slecht gevoel bij de eerste informatieavond over de gasopslag in 2008, waar de veilig-
heidsrisico’s naar zijn idee werden gebagatelliseerd. Dat gevoel verdween niet door verschillende
rapporten waarin de kans op aardbevingen klein werd geschat. Hietbrink en ongeruste inwoners van
Bergen stapten naar het hoogste rechtsorgaan, de Raad van State, om de gasopslag tegen te houden.
19INTERVIEWINTERVIEW
Alwin Hietbrink,
oud-‐wethouder GroenLinks van de gemeente Bergen
De Bergermeer is een seismisch instabiel gebied
Wij wilden een voorschot nemen op de toekomst met ons
oordeel en de Raad van State vragen daar uitspraak over te
doen. Je kunt als gemeente niet én vinden dat de veiligheid van
je inwoners in het geding is én daar niets aan doen. We wilden
ongeruste inwoners een stem geven. Maar in het kader van de
crisis-‐ en herstelwet mochten we als gemeente geen beroep
meer aantekenen. Er was een stichting van bezorgde burgers en
zij hebben zich gevoegd in het aanspannen van de zaak bij de
Raad van State. Uiteindelijk kwamen de proces-‐ en de onder-‐
veel geld voor een kleine gemeente als Bergen. Welke particulier
kan zo’n bedrag ophoesten? We verloren, ja. Die kans was ook
groot, maar daarover is lang overlegd in de raad. Wie had er dan
moeten opkomen voor de belangen van bezorgde Bergenaren?
Alleen zo konden ze een vuist maken en kregen ze politieke
Wie had het wel anders moeten aanpakken in dit project volgens u?
“Het ministerie mag wel eens een collectieve cursus
communiceren gaan volgen. Daarbij is het onverstandig om
onderweg de procedures te veranderen, zoals gebeurde met
de rijkscoördinatieregeling. Het versterkt het wantrouwen in
de overheid. Als je lokale overheden bevoegdheid ontneemt,
ontneem burgers ook een spreekbuis. Voor de gemeente-‐
raad voelde het alsof we iets deden wat niet mocht, terwijl
we gewoon de belangen van onze inwoners verdedigden, een
primaire overheidstaak. Er zou voor grote inpassingsplannen een
ombudsman voor burgers moeten zijn die zaken op de agenda
kan zetten bij de Tweede Kamer. Het viel me ook op dat het
lastig was een onafhankelijke deskundige in te schakelen om de
bevingskansen die TAQA en de overheid indiceerden nog eens
tegen het licht te houden. Uiteindelijk hebben we een Noorse
deskundige bereid gevonden. In Nederland durfde niemand het
20
Bent u als initiator van de gasrotondestrategie verheugd over de realisatie van het grootste Noordwest-Europese gasknooppunt in Alk-maar?
“Jazeker! Het heeft lang geduurd en er zijn veel hobbels
op de weg geweest om het voor omwonenden en gemeenten
aanvaardbaar te maken en om de businesscase van de grond te
krijgen. Ik vind dat de doelen van de gasrotondestrategie niet
aan waarde hebben ingeboet en de opslag in Bergermeer is daar
Economische Zaken, voorzagen we dat een paar problemen met
betrekking tot aardgas zich gelijktijdig zouden aandienen. Het
belang van gas als energiebron voor industrie en huishoudens in
Europa zou naar verwachting toenemen. Daarmee werd inte-‐
gratie van de energiemarkt in Noordwest-‐Europa belangrijker.
Bovendien werd de diversificatie van de toevoer van en naar
Europa ook belangrijker, met name om onze voorziening minder
kwetsbaar te maken. Tegelijkertijd werd duidelijk dat de be-‐
schikbaarheid van Nederlands gas zou afnemen. In dat licht re-‐
zen vragen als: hoe kunnen we ervoor zorgen dat de kennis over
gas en de gasinfrastructuur in Nederland relevant blijft en zich
verder ontwikkelt? Hoe zorgen we dat we onze geografische
ligging optimaal benutten? Na Rehden in Duitsland is Berger-‐
meer nu de grootste opslag in Europa en de grootste die voor de
vrije markt toegankelijk is. Dat is goed voor de betrouwbaarheid
In 2011 suggereerde uw International Energy Agency dat er een Golden Age of Gas zat aan te komen. Hoe staat het vier jaar later met de gouden gaseeuw? Wat betekent die voor Nederland?
“Dat ligt eraan. Het grote verschil met olie is dat er niet één
gasmarkt bestaat. In de Verenigde Staten is er absoluut een
golden age of gas aangebroken. De gasprijs is laag door veel
binnenlandse winning en gemakkelijk transport. Voor Rusland
geldt hetzelfde, zij produceren veel voor eigen gebruik. In Azië
speelt gas in de ontwikkelende economieën een kleinere rol,
het transport en het opslaan van gas is niet zo makkelijk als bij
kolen en olie. In Europa is het gasgebruik de laatste tijd in de
verdrukking geraakt door een lagere economische groei, een
lage olieprijs en een lage prijs voor CO emissies. Het gasge-‐
schoonste fossiele brandstof in de overgang naar een duurzaam
energiesysteem zal gas belangrijk blijven. Wereldwijd ligt het
van duurzame energiebronnen. Als we daar naartoe willen groei-‐
en, is voor de komende jaren een toename van gasgebruik de
meest logische keuze. Nucleaire energie ligt lastig in Nederland
en olie en kolen zijn meer vervuilend. Gas zal in Europa een cru-‐
ciale rol blijven spelen en Gasopslag Bergermeer draagt bij aan
de voorzieningszekerheid. “
Gas en gaswinning hebben op dit moment in Nederland een negatieve klank maar ook in het algemeen groeit de maatschappelijke weerstand tegen grote energieprojecten. Is dat internationaal ook zo?
“Verzet tegen grote energieprojecten vind je overal. De not
in my backyard-‐discussies breiden zich uit naar not on my ho-‐
rizon
mensen op de wereld. Die willen allemaal toegang tot electrici-‐
Goed voorbeeld van slim denken over grootschalig
Maria van der Hoeven lanceerde als minister van Economische Zaken in 2009 de gasrotondestra-
tegie voor Nederland. Gasopslag Bergermeer paste om meerdere redenen in die strategie. Sinds
2011 is Van der Hoeven executive director van het International Energy Agency (IEA) in Parijs. Ook
voor Europa als geheel ziet zij de Bergermeerse gasopslag als een belangrijk energieknooppunt.
21INTERVIEWINTERVIEW
Maria van der Hoeven,
executive director International Energy Agency
teit. Als we daarbij ook nog eens het gebruik van fossiele brand-‐
stoffen willen minderen, zullen er dus meer windmolenparken,
zonnepanelen, waterkrachtcentrales, aardwarmte-‐installaties en
andere duurzame oplossingen moeten komen. Tegelijkertijd zijn
er ook ontwikkelingen om energie-‐ en elektriciteitvraagstuk-‐
ken steeds systematischer aan te pakken. Zo zijn architecten al
bezig met de bouw van steden waarin de behoefte aan energie
van bedrijven en inwoners gekoppeld kan worden aan de ener-‐
gie die een stad als geheel ook produceert. Een internationale
gasopslag als in Bergermeer valt ook binnen dat slim, systema-‐
tisch en efficiënt denken over grootschalig energiegebruik en
Wat kan Nederland leren van het buitenland als het gaat om inpassing van grootschalige energieprojecten met een publiek belang?
“Er zijn steeds meer voorbeelden van landen waar een debat
gaande is of waar de wetgeving wordt aangepast om de lokale
bevolking mee te laten profiteren van de opbrengsten van ener-‐
gieprojecten. Deze ontwikkelingen zijn natuurlijk geïnspireerd
door de ervaringen in de Verenigde Staten waar andere wetten
voor delfstoffenwinning en grondgebruik gelden. Als je eigenaar
bent van de grond, ben je automatisch ook eigenaar van wat
zich onder jouw terrein bevindt. Mensen kunnen daardoor direct
profiteren van de productie van schaliegas. Europa kent andere
tradities op het terrein van mijnbouwetgeving. Hier is de staat
de enige instantie die de publieke opbrengsten mag innen. Ik
denk dat nieuwe mechanismen nodig zijn om de lokale bevolking
te laten deelnemen aan de ontwikkeling van energieprojecten.
Dat kan een belangrijke invloed hebben op de manier waarop
Gas zal in Europa een cruciale rol blijven spelen
22
Waarom klopte Amoco destijds bij uw waterschap aan met zijn plannen om gas te winnen?
“Wij waren eigenaar van de grond waar ze wilden boren. De
De drassige stukjes polder die tevoorschijn kwamen waren zo
slecht bruikbaar dat boeren ze niet als bouwland wilden. Ze
bleven in eigendom van de polder en werden bij loting aan de
boeren verpacht om bijvoorbeeld ‘s zomers hooi op te stallen.
Daarom worden ze de Loterijlanden genoemd. Amoco wilde eind
jaren zestig een proefboring naar gas doen op die Loterijlanden.
eens langs te komen om te vertellen wat het allemaal inhield als
ze naar gas zouden gaan boren. Namens de Amerikanen kwam
meneer De Wit, een oud-‐boormeester van Shell op een zater-‐
dagmiddag bij mij thuis langs om daarover te praten. Wisten
wij veel dat het gas in een poreuze steenlaag zat, zoals hij ons
sloten we een huurcontract af voor bijna zes hectare. Amoco
Stelden het Rijk, de gemeente of provincie voorwaarden voor de boringen van Amoco?
“De gemeente, provincie en het Rijk bemoeiden zich
nergens mee, zo ging dat nog in die tijd. We wilden toen al
wel dat de natuur zo min mogelijk werd aangetast. In de jaren
zeventig zaten er al zeldzame weidevogels in de Bergermeer,
kemphanen bijvoorbeeld. Over veiligheid wisten we nauwelijks
iets. De mijnwet was opgesteld in het Frans en stamde nog uit
de tijd van Napoleon. Ik heb destijds ook nooit iemand van het
Staatstoezicht op de Mijnen gesproken over de gaswinning in de
Bergermeer. Amoco gebruikte tijdens de proefboring diesel-‐
motoren en dat gaf veel geluidsoverlast. Ze fakkelden het gas
ook nog gewoon af op de bouwplaats. Na vier maanden troffen
ze wel maatregelen om het geluid wat te dempen. Toen alles
gereed was voor de eerste winning vroeg meneer De Wit of we
kwamen inspecteren om groen licht te geven. Daar liepen we,
drie mannen van het polderbestuur, met een helm op over het
terrein van Amoco. We hadden er geen verstand van maar het
zag er goed uit en dus we gaven onze toestemming. De Wit
hief letterlijk zijn hand op en het zaakje begon op volle toeren
te draaien. Ik ging als dijkgraaf wel regelmatig langs om het
afvalwater van Amoco te controleren. Onze koeien dronken uit
de sloten en we wilden niet dat die vervuilden. We testten het
water in een bassin. Als het schoon was, kon het naar de polder
vloeien, vuil water werd afgevoerd. TAQA organiseert elke drie
maanden een bijeenkomst en dan vragen ze me nog wel eens te
komen vertellen over die tijd. De gang van zaken is nu niet meer
Maakte u zich zorgen over de nieuwe gasopslag van TAQA?
“We dachten dat er voor dertig, veertig jaar gas zou worden
gewonnen uit de Bergermeer en dat het land daarna in de
oorspronkelijke staat werd teruggebracht. Maar Amoco werd
overgenomen door een tak van BP en die werd weer overgeno-‐
dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen? Daar waren
we niet blij mee, maar ik ben er altijd van overtuigd geweest dat
Hoe kon ons polderbestuur in 1971 vermoeden dat er veertig jaar later een gasopslag zou komen?”Jo Laan woont al zestig jaar aan de Groeneweg in Alkmaar die uitkijkt op TAQA’s gasopslag. Hij
is verknocht aan de landelijke omgeving. Als toenmalige dijkgraaf tekende hij in 1971 samen met
zijn waterschapbestuurders het eerste contract voor gaswinning in de Bergermeer met de Ameri-
kaanse oliemaatschappij Amoco. Regulering was er toen nauwelijks.
23INTERVIEWINTERVIEW
Jo Laan, dijkgraaf in ruste en direct omwonende van de gasopslag
als Den Haag het wilde, de nieuwe gasopslag er hoe dan ook zou
komen. Naar mijn mening had verzet geen zin, we konden met
de wijkvereniging beter wat punten op de agenda zetten.
Geluidsoverlast, mogelijke schade en eventuele waardeda-‐
ling van de huizen bijvoorbeeld. De overlast heeft TAQA tot
een minimum beperkt en voor eventuele schades zijn keurige
convenanten opgesteld. Het is allemaal beter geregeld dan in
Groningen maar bevingen zijn toch een punt van zorg. Sinds de
gebeuren, maar niet dat het schoksgewijs zou gaan. Toen het
gasveld leeg raakte, stonden de huizen aan de Groeneweg een
paar keer te trillen tijdens bevingen. Ik denk niet dat we verder
zakken want met de opslag wordt de ondergrond juist weer op
druk gebracht. Maar er zit een breuklijn in het gasveld. Het is
precisiewerk de druk aan beide zijden gelijk te houden.
TAQA heeft goed uitgelegd hoe ze dat gaat doen. Ze heeft waar
we bang voor waren aanvaardbaar gemaakt. En als het goed
is, zie je straks niets meer van de opslag en komt eindelijk het Landelijk uitzichtstraks weer terug
24
Hoe heeft SodM TAQA’s plannen voor, en in een later stadium de bouw van Gasopslag Bergermeer beoordeeld?
“Wij houden risicogericht en reflectief toezicht. Dat bete-‐
kent dat vertrouwen in en de reputatie van een organisatie of
een initiator van een project een belangrijke rol speelt in ons
oordeel. Projecten met een hoog risico en bedrijven met een
twijfelachtige reputatie worden scherper in de gaten gehouden.
Voorafgaand aan ons advies aan de minister van Economische
Zaken hebben wij het omgevingsplan van TAQA’s gasopslag in
detail bekeken op aspecten van veiligheid, gezondheid en milieu.
Onze drie afdelingen die zich bezig houden met techniek, opera-‐
tionele processen en milieu zijn hier allemaal bij betrokken ge-‐
weest. We hebben geen vast stramien voor beoordelingen want
energiebedrijven en inpassingsprojecten zijn niet identiek. Bij ons
werken zo’n zestig experts fulltime, dat is maar een fractie van
de expertise die grote oliemaatschappijen zelf in huis hebben.
Waar nodig huren we kennis in. Voor seismische activiteit ge-‐
bruiken we bijvoorbeeld de expertise van het TNO en het KNMI.
Onze grote meerwaarde ligt in de brede toegang die wij hebben
tot de werkwijzen en best practices in de hele sector. Op basis
daarvan hebben we een verkeerslichtensysteem geadviseerd
om de seismische activiteit in de Bergermeer nauwkeurig bij
te houden. Seismometers meten de aardtrillingen bij het in-‐ en
uitpompen van gas. Als die boven een bepaalde waarde komen,
is TAQA verplicht maatregelen te nemen. Daarvoor is ook een
risicobeheersplan opgesteld. TAQA heeft onze adviezen altijd
Kan SodM ingrijpen bij ongelukken en bevin-gen tijdens gaswinning en gasopslag?
“Bij acuut gevaar, denk aan een zeer onveilige situatie of een
explosie kan SodM meteen ingrijpen en de installatie stil leggen.
Maar er is een grens aan ons mandaat. Ik mag als inspecteur-‐
generaal niet direct ingrijpen bij projecten met een uitzonderlijk
maatschappelijk belang, zoals bijvoorbeeld bij de gaswinning in
Groningen. In dat soort gevallen adviseren wij de minister ge-‐
vraagd en ongevraagd. Zo adviseerden wij het productieplafond
van de gaswinning in Groningen omlaag te brengen. Hoeveel
dat plafond daadwerkelijk omlaag wordt gebracht, is uitein-‐
delijk een politieke keuze. In de Bergermeer gaat het niet om
gaswinning maar gasopslag. Het toezicht op de veiligheid en het
milieu is hetzelfde. Dat betekent dat de installaties van TAQA,
haar operationele processen, de kansen op aardbevingen en het
beheersen van risico’s als gevolg van bevingen onder toezicht
staan. TAQA rapporteert regelmatig aan ons. Daarnaast voeren
we incidenteel aangekondigde en onaangekondigde inspecties
uit. Tijdens het boren van de putten en de bouw van de instal-‐
Hoe heeft de toenemende aandacht voor bodembeweging en bevingen invloed op het werk van SodM?
“De situatie in Groningen met betrekking tot aardbevingen
politieke aandacht sterker gericht op delfstoffenwinning. Mijn
opdracht toen ik aantrad was de organisatie doorlichten met
de vraag: is het toezicht van vandaag genoeg voor morgen?
We kunnen geen garanties geven dat er nooit meer ongelukken
gebeuren of bevingen plaatsvinden maar het is wel de bedoeling
dat wij erop toezien dat de bedrijven op een zodanige manier
gas winnen of opslaan dat de kansen daarop zo minimaal mo-‐
gelijk zijn. Wij moeten dus niet bij de sector of bij bedrijven op
Wij moeten risico’s in de maatschappij beheersbaar maken” Harry van der Meijden trad in september 2014 aan als inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de
Mijnen (SodM). Onder invloed van het publieke debat verandert de rol van zijn organisatie van toezicht-
houder op de achtergrond naar inspecteur in de spotlights en zoekt ze daarop passende antwoorden. Op
basis van de best practices die het SodM sectorbreed tot haar beschikking heeft, adviseerde ze voor de
gasopslag in de Bergermeer een verkeerslichtensysteem voor de ondergrondse seismische activiteit.
25INTERVIEWINTERVIEW
Harry van der Meijden,
inspecteur-‐generaal SodM
schoot zitten. Elke inspectiedienst heeft als taak op die manier
de risico’s in de maatschappij beheersbaar te maken. We zoeken
met gezwinde spoed naar manieren om dat beter te doen met
Aan welke gasontwikkelingen moet SodM zich aanpassen?
“De samenleving eist terecht goed toezicht. Dat betekent
dat SodM nog scherper moet gaan sturen in de fase van de
vergunningverlening, tijdens de bouw en in de operationele
fase. Ik heb in mijn functie als inspecteur-‐generaal geen mening
over de gasrotondestrategie van de regering maar als de poli-‐
tiek grootschalige gasprojecten belangrijk vindt, dan moet de
inspectie daarop inspelen. Gasopslag is voor Nederland relatief
nieuw, dus daar moeten we anders naar kijken dan naar gaswin-‐
ning. We zien tegelijkertijd ook dat naarmate de gasvelden leger
raken, kleinere organisaties in de marktkansen springen die dan
ontstaan. Dat zijn vaak nieuwe spelers die goed in de gaten
moeten worden gehouden. Andere beoordelaars dan SodM kij-‐
ken bijvoorbeeld naar hun financiële stabiliteit. Wij letten op hun
operationele capaciteit en processen op terreinen van veiligheid
Gasopslag is voor Nederland relatief nieuw
Op voorhand praten over natuurcompensatie is vaak veel effectiever”
Hoe belangrijk is de natuur in de Bergermeerpolder voor Nederland?
“De Bergermeer is een belangrijk leefgebied voor weide-‐
vogels. Een groot deel van de wereldpopulatie van bijvoorbeeld
grutto’s, kieviten en tureluurs komt voor het broedseizoen naar
Nederland en strijkt gedeeltelijk neer in de Bergermeer. In het
polderlandschap staan veel kruidenbloemen en het wemelt er
van de insecten die de vogels graag eten. Omdat het zo vochtig
is, groeit het gras niet zo hard. Daardoor kunnen hun kuikens
er goed in lopen. De totale populatie weidevogels neemt af,
onder andere doordat de landbouw verandert en daarmee ook
de natuurlijke leefomgeving van de vogels. Reservaten worden
dus steeds belangrijker, ze zijn van internationale betekenis.
Wij hebben de Loterijlanden in de Bergermeer in beheer en we
haar plannen voor de gasopslag aan ons uit de doeken deed.
Bovendien is de hele duinrand van Noord-‐Holland al aardig ver-‐
rommelt waarin de Bergermeerpolder een mooie uitzondering
Natuurmonumenten was naast de gemeente Bergen een van de partijen die een zaak aan-spande tegen de gasopslag bij de Raad van State. Heeft u niet eerst geprobeerd invloed uit te oefenen op TAQA’s plannen?
“Onze grootste zorg lag niet zozeer bij de exploitatie van de
gasopslag en wat het in-‐ en uitpompen van gas met de bodem
zou doen. Wij hadden vooral een probleem met de graafwerk-‐
zaamheden voor de leidingen en het boren tijdens de aanlegfa-‐
se. We wilden bijvoorbeeld niet dat TAQA in de Loterijlanden zelf
zou boren, maar schuin vanuit een nabijgelegen terrein. We wil-‐
den ook niet dat tijdens het broedseizoen zou worden geboord.
Die wensen hebben we meteen bij TAQA duidelijk gemaakt.
Tijdens de besprekingen is naar ons geluisterd en we hebben
ook openlijk gezegd dat we onze wensen tot en met de Raad
van State aan toe zouden verdedigen. TAQA begreep dat. We
werden door de Raad uiteindelijk in het ongelijk gesteld omdat
schuin boren te duur zou worden en stoppen met boren tijdens
het broedseizoen zou betekenen dat de gehele boorperiode
te lang zou worden met allerlei andere onwenselijke gevolgen
van dien. Ondanks de lopende rechtszaak zijn we blijven praten
met TAQA over mogelijke oplossingen als er toch geboord ging
worden. TAQA bood aan om meer hectare compensatiegebied
aan te kopen dan ze wettelijk verplicht was en die in beheer van
Natuurmonumenten te geven. We maakten ook afspraken over
de graafwerkzaamheden. De tracés van de leidingen bepaalden
we in samenspraak en de bovenlaag van de polder met grassen
en bloemen werd bewaard en teruggelegd toen de leidingen
Heeft Natuurmonumenten een andere tactiek dan gebruikelijk ingezet in dit project?
“Zo’n grote gasopslag is een unicum voor Nederland. Voor
Natuurmonumenten was het ook een noviteit om daarover
gesprekken te voeren. Onze mensen zijn tevreden met het
resultaat. TAQA heeft naar eer en geweten ingegrepen in de
natuur en tijd en geld geïnvesteerd in de compensatie. In ge-‐
sprek blijven werkt beter dan niet met elkaar praten. Ik heb het
overleg tussen TAQA en Natuurmonumenten als open, eerlijk en
gelijkwaardig ervaren. Ook bij andere grote impassingsprojecten
voeren we wel vaker het tweesporenbeleid dat we met TAQA
hadden. Vroeger ging Natuurmonumenten in protest tegen
bijvoorbeeld een bestemmingsplan of een afzonderlijke vergun-‐
ningaanvraag met negatieve gevolgen voor natuur en land-‐
schap. Nu proberen we voorafgaand aan een project in dialoog
Krijn Jan Provoost was regiodirecteur Noord-Holland van Natuurmonumenten, de organisatie die
de Loterijlanden beheert waaronder TAQA gas opslaat. Zijn vereniging protesteerde tot en met
de Raad van State aan toe tegen de gasopslag. Natuurmonumenten verloor de zaak maar wist
toch goede afspraken met TAQA te maken over het natuurbehoud in de Bergermeer.
26
Krijn Jan Provoost, regiodirecteur Natuurmonumenten
Leefgebied voor weidevogelsvan internationaal belang
met een initiatiefnemer te kijken of er ook winst voor natuur en
Welke wijsheid heeft Natuurmonumenten meegenomen uit haar betrokkenheid bij de gasopslag?
“We willen de vrijheid houden om onze belangen tot en met
de Raad van State aan toe te verdedigen. Maar als het project
toch doorgaat is het verstandig al afspraken over natuurcom-‐
pensatie te hebben gemaakt. Ik gebruik de gasopslag in de
Bergermeer vaak als voorbeeld voor hoe we met bedrijven de
dialoog moeten aangaan. Het vereist wel een positieve houding
aan twee kanten. Ik zie daarin een verschuiving bij energie-‐
bedrijven en initiatiefnemers van grote inpassingsprojecten.
De leefbaarheid, voor de omgeving, de omwonenden en de
eigen werknemers wordt steeds belangrijker. Het havenbedrijf
van Rotterdam wil bijvoorbeeld de meest duurzame haven ter
wereld worden. Dat maakt praten over compensatie makkelijker.
Met Hoogovens zit Natuurmonumenten ook regelmatig om
tafel. Zij blijven keurig binnen de wettelijk gestelde milieunormen
maar ze hebben natuurlijk wel een effect op de omgeving.
Ze praten met ons over wat ze daaraan kunnen doen.
Toch kan zo’n tweesporenbeleid ook lastig zijn. Voor de aanleg
van de Blankenburgtunnel, waar Natuurmonumenten fel op
tegen is, werden we uitgenodigd door Rijkswaterstaat om te
praten over hoe die het beste kan worden ingepast. Dan wek je
al snel de indruk dat je de ingreep zelf al hebt geaccepteerd en
kunnen lokale milieuverenigingen en bewoners je met argwaan
gaan bekijken. Wij zijn een vereniging en moeten altijd rekening
houden met de gevoelens van onze achterban. Daarbij zei Rijks-‐
waterstaat op voorhand al dat inpassing niet veel mocht kosten.
Op die manier doen we niet mee. Dat heeft TAQA nooit gedaan.
Integendeel, die vragen ons of Natuurmonumenten erop aan-‐
dringt bij de Provincie, die de natuurgebieden moet aanwijzen,
27INTERVIEWINTERVIEW