gcg engkel s - repositori.kemdikbud.go.idrepositori.kemdikbud.go.id/4753/1/sekar melathi.pdf ·...
TRANSCRIPT
Gcg engkel S
"r>
u -• iy»v
BALAIBAHASA YOGYAKARTA
lete itekiiAntologi Gegurilan Bengkel Sastra ]awa 2005
Balai Bahasa Yogyakarta
SEKAR MELATHIAntologi Geguritan Bengkel Sastra Jawa 2005
Edhiton
Achmad Abidan HA.
PraptiRahayu
Pracetak:
Achmad Abidan HA., Prapti Rahayu, Kusratmini, Subadi
Penerbit:
Balai Bahasa YogyakartaJalan 1 Dewa Nyoman Oka 34Yf^akaita 55224
Pencetak:
Gama Media
Jalan Lowanu 55, Yogyakarta 55162TelpyPaks. (0274) 384830
PURWAKA
Tiyang Jawi ing jaman sapunika ngraosaken bilihkabudayan Jawi sampun kenging pangaribawaning budaya manca.Kacihna wonten ing basa Ian sastra Jawi ingkang saya dangu sayadipuntebihi dening bebrayan agung Jawi.
Ngadhepi prakawis menika wonten (tiyang Jawi) ingkangnimaos limiah kemawon awit piyambakipun gadhah pamanggih bilihbasa Ian sastra Indonesia Ian manca langkung sae. Nanging, kathahtiyang Jawi ingkang prihatos awit jatidiri Jawi sangsaya dangusangsaya tipis. Menawi tiyang Jawi mboten estu anggenipunnyepengi Ian ngudi murih lestantunipun, mesthi basa Ian sastra Jawinamung wonten ing tradisi lisan. Pramila saking menika, Balai Bahasaminangka instansi pamaientah ingkang ngayahi tugas ningkatakenmutu panganggenipun basa Ian ngindhakaken apresiasi sastraIndonesia Ian Jawi ngawontenaken maneka wami kagiatan ingkangjumbuh kalihan tugas kalawau, upaminipun panaliten basa Ian sastraJawi, nyerat buku kangge pembinaan basa Ian sastra Jawi, Iangladhen ekspresi sastra kados bengkel sastra Jawi kangge siswaSMP ingkang mapanipun ing SMP Negeri 1 Depok, KabupatenSleman. Siswa SMP kapilih kanthi alelandhesan bilih wiwit SMPsiswa sampun nggadhahi apresiasi dhateng sastra Jawi, ingpangangkah mangkenipun saged dados peranganing masyarakatingkang saged ngaosi dhumateng sastra Jawi.
Basa Ian sastra Jawi minangka peranganing jatidiri tiyangJawi, kedah dipunpepetri. Panyengkuyung bab memetri basa Iansastra Jawi kedah mboten namung wacana nanging ugi kedahtumindaknyata. Balai Bahasa minangka instansi pamaientah ingkangnggadhahi jejibahan ingkang wonten gegayutampun kaliyan basaIan sastra Jawi kedah miwiti murih lestantunipun basa Ian sastraJawi.
Kula nggadhahi pangajab mugi buku antologi geguritananggitanipun para siswa menika wonten pigunanipun dumateng parapandhemen geguritan.
Yogyakarta, Agustus 2005Kepala Balai Bahasa Yogyakarta
Drs. Syamsul Aiifin, M. Hum.
IV nRW luulnL—Antologi Geguriton Bengkel Jojtro Jowo 2005 j
. ■ ■ ■ ■ . " ■ • ■ ■ ■ ' _ I
CECALA
Bengkel Sastra Jawa 2005 ingkang dipunadani deningBalai Bahasa Yogyakarta sampun lumampah kanthi sae nalikatanggal 27—30 Juni 2005, mapan ing SMP Negeri 1 Depok,Sleman. Gegladhen kasebat dipungelar sesambetan kaliyan ancasBalai Bahasa Yogyakarta anggenipun kepengin ngrembakakakensastra Jawi ing madyaning masarakat, mligimpun siswa SMP Negerisaha swasta ing tlatah Sleman. Dene ingkang ndherek Bengkel SastraJawa sedaya gunggung wonlen selangkung siswa. Ingkang ngasilakensawijining antologi geguritan. Bnku antologi kasebat kiranglangkung159 judul geguritan yasan ingkang ndherek bengkel.
Metani sauntawis yasan geguritan anggitanipun para siswaingkang ndherek bengkel, kanyata taksih ketingal nyleneh. Babpunika kelampahan amargi taksih kirangipun pangertosantetembungan basa Jawi. Kados pethikan geguritan punika.
SAMPAH
Dening; Ingga WulandariSMP Negeri 1 Depok
Barang wis ora kanggoDibuang pinggir selokanSaya suwe dadi gununganAmbune era karuwan
Sampah mandhegBanyu megung
Gorong-gorong padha buntetNdadekake pikiran buntet
Judhul geguritan kasebat migunakaken tembung ingkangkirang trep. Saleresipun sampun wonten tembung Jawi uwuh.Sinaosamekaten, sampun wonten ugi setunggal kalih siswa ingkangsampun mumpum. Buku punika dipuntengeri mawi irah-irahan SekarMelathi. Kanthi pangajab buku irah-irahan punika mengku wigatossupados yasan geguritan ing buku punika saged kangge sangumarsudi sastra Jawi dhumateng soksintena kemawon, langkung-langkung para siswa ing sekolahan.
Adhedasar bab sewau, katingal wucalan basa Jawi ingsekolah tasih kirang wekdalipun. Pramila, dipunwonteni bengkelminangka pambudi daya supados siswa saged tambah grengsengIan majeng. Kajawi punika, panitia tasih gadhah pangajab bilihsasampunipun Bengkel Sastra Jawa 2005 lumampah, badhe ngudiamrih ingkang ndherek bengkel saha siswa ingkang nggadhahikekajengan lelumban ing donyane kasusastra Jawi saged saiyeg-saika kaptilumebet ing Sanggar Sastra KreatifSleman. Mugi GustiIngkang Maha Mirah Ian Asih ngijabahi Sanggar Sastra KreatifSleman ing tembenipun lumampah kanthi rancag tundhonipunnglairaken penyair utawi panyerat ingkang gamben.
Wusana dipunaturaken matur nuwun dhumatengsoksintena ingkang sampun suka penyengkuyung amrihlumaihpahipun Bengkel Sastra Jawa, inggih punika Bapak KepalaBalai Bahasa Yogyakarta, Bapak Bupati Sleman, Bapak KepalaDinas Pendidikan Kabupaten Sleman, Bapak Kepala Bidang SMPKabupaten Sleman, Ibu Kepala SMP Negeii 1 Depok, Drs. DhanuPriya Prabowo, M. Hum, saha Drs. Suwardi Endraswara (tutor),MGMP Sleman (Bapak Suparyadi, S, Pd.), sarta Kadang Panitia(Dra. Prapti Rahayu, Kusratmini, Ian Subadi.
Achmad Abidan H.A., S. Pd.
Koordinator Bengkel Sastra Jawa 2005
VI SSraf Nteufhi Anlologi Geguritan Bengkel Satlra lawo 2005
DHAFTARISI
PURWAKA □ iiiCECALA O VDHAFTARISI □ vii
Amalia Nur Rachman, SMP Negeri 1 DepokNjaluk Pangapura □ 1Sujud □ 1Sandal Kulit □ 2Ampuhing Ilmu O 2Tetepungan □ 2Ilange Welas Asih O 3Polahe Manungsa □ 3
Budi Susanto, SMP Negeri 2 Sleman• Korupsi CH 4• Tsunami □ 4• Asmara □ 5• Bulan Pumama O 5• SandhalJepit □ 6
Desi Siswanti Maharani, SMP Negeri 2 Sleman• Dongane Ibu □ 7• Anakku □ 7• Nemu Klambi O 8• Kulawarga □ 8
Devi Nugraheni, SMP Negeri Cangkringan ,• Dhuh Gusti □ 9• Kanggo Ngapa O 10• Bocah Desa □ 10• Bencana □ 11
• Tangise Ibu Pertiwi □ 11• Peksi-Peksi ing Kurangan □ 12• Prajurit Sejati □ 12• Ibu Pertiwi □ 13• Sandhal □ 13
Fani Ayuningtyas, SMP Negeri 1 DepokAgunge Wayah Wengi □ 14Golekllmu □ 14Desaku Mlandhangan n 15Kembang □ 15Sandhang O 15SekarMelathi O 16
Inda Jananti, SMP Negeri 3 Tempel• OraNgerti □ 17
Ingga Wulandaii, SMP Negeri 1 Depok• Sampah □ 18• Kasur Kapuk □ 18• Gelas Pecah □ 19• Komunikasi O 19
Jodhi Arizal Nugroho, SMP Negeri 2 SlemanSepatu □ 20YogyaOhYogya □ 21PotoneMbahku □ 21Bal-Balan □ 21Sandhal Jepit O 22Kupu □ .22
Kabul Budi Dwi Cahyo, SMP Negeri 1 Godean• Adhiku □ 23• Istighfar □ 23
viii SfiW Aniologl Geguritan Bengkel Sasira Jawo 2005
• Anakku □ 24• Aku Bocah Desa □ 24• Asmara □ 25• Gunane Sandhal CH 25• Banjir □ 26
Kunthi Khusnun Insani, SMP Negeri 3 Godean• WongEnom □ 27• Tinggal Donya □ 27• Wit-Witan O 28
Lintang Ayomi Sumargo, SMP Muhammadiyah 3 Depok• Kluwung □ 29• Wamane Sandhal □ 29• Gela □ 30
Nadra Yunia Ayuningtyas, SMP Negeri 1 Moyudan• Tangis n 31• Bandha □ 31• Wit Klapa O 32• Guru Basa Jawa n 32
Nanik Hidayani, SMP Negeri 1 Mlati• Ibu □ 33• Sekolah n 33• Laut □ 34• Katresnan O 34• Kancaku O 35
Nur LaUa DRH., SMP Muhammadiyah 3 Depok• Ulahe Manungsa O 36• Kangenku n 37
intologi Geguritan Bengkel Satlra Iowa 2005 Jx
Nur Setyo Wahyuni, SMP Negeri 1 Depok• Banjir □ 38• Kadya Lintang □ 38• Candra n 39• Layangmu □ 39• SampurAbang □ 40
Nur Susanty, SMP Negeri 1 "Riri• Prihatin □ 41• Esuk Kang Endah □ 42• Semut □ 43• Sandhal □ 44• Guru □ 44
Petra Adhi Pradhana, SMP Negeri 1 Berbah• Lintang □ 46• Alas □ 46• Prahara □ 47• Sandhal □ 48• Katresnan O 48
Rini Astuti, SMP Piri Ngaglik• kesel O 50• Sinau □ 50• Kucing O 51• Kuping O 51• Taman □ 52• Kursi □ 52
Rita Apriani, SMP Negeri 1 Depok• Lampu □ 53• Ngimpi □ 53• Pangestune Ibu □ 54• KangenSliramu □ 54
kkat Mebflj—Antologi Geguritan Bengkel Satira Iowa 2005
• Seniwati □ 55• Pak Kebon □ 55
Sesaria Kiki Tamara, SMP Negeri 4 Pakem• Sepi n 56• Aku O 57
Servatia Mayang Setyowati, SMP Negeri 1 Depok• Desaku □ 58• Adzan Maghrib □ 58• Segawonku Sing Hang O 59• Sabuk □ 59• Srengenge □ 59• Banyu Segara □ 60
Tasza Firdhaningnim Dyah Arimbi, SMP Negeri 2 SlemanAyuning Rembulan n 61Wektu Esuk O 61Sandhal □ 62Omahku n 62Wong Cilik dl 63
XJntung Riantoko, SMP Negeri 1 Sleman• Pilkada □ 64
Wahyudi, SMP Negeri 2 Pakem• Merapi Biru □ 65• Ibuku Sing Ayu □ 66• Labete Sandhal □ 67
Wulandari, SMP Negeri 2 Ngemplak• Tsunami □ 68• UdanGerimisTengahWeiigi O 68• Sekolahku □ 69
Antologi Geguritan Bengkel Sattra Iowa 2005 xi
• Pigunane Sandhal □ 69• Mawar □70
MAKALAH
Yuk, Cipta Geguritan □ 71Drs. Suwardi Endraswara, M. Hum.
Geguritan □ 76Drs. Dhanu Priyo Prabowo, M. Hum.
Sen! Geguritan □ 89Achmad Abidan H.A., S. Pd.
BIODATA INGKANG NDHEREK BENGKEL SASTRAJAWA TAHUN 2005 □ 95
Xii SiW Metellii Antologl Geguritan Bengkel iottra iowo 2005
msnroR RACHMAN
^SMP Negeri 1 Depok
NJALUK PANGAPURA
dina iki, akeh sing padha njaluk pangapurakaya barang linuwih gilir gumanti kaya iline banjirsaka ati kang gedhesaka ati kang resik
dina iki, aku njaluk pangapura
apuranen kabeh kesalahankuilanging sipat meri Ian drengkidina iki, raketna talining silaturahmi Ian p^eduluran
SUJUD
Sujud...jeroning tengah wengi anggonku sujudkanggo ndedonga marang Gustinjaluk pituduh saka ngarsaning Gustinjaluk keslametan saka ngarsaning GustiDhuh Gusti kang Maha Agungparingana pepadhang kagem gesang kawulaDhuh Gusti kang Maha Agungsedaya menika namung kacipta dening Gusti
Anlologi Geguritan Bcngkel Sajha Iowa 2005 Mftlsilii
SANDHAL KULIT
Sandhal kang dianggo lemek sikil
kanggo nahan panasing lemah Ian aspalsanajan kowe mung cilikkabeh wong seneng karo sandhalSandhal, kowe saiki dadi kancakuneng ngendi-endi kowe ngancani akunanging, kowe ora betah banyumesakake kowe, mesthi tak idak-idak
AMPUfflNG ILMU
SumiiT kang jero bisa diukurakehe ilmu ora bisa kanira
langit dhuwur Ian lintang rembulan dadi penunggunebanyu kang nyesep ing endi-endiiku ihnu kang mulyailmu kanggo kabeh manungsakang digladhi saka wiwit ciliksupaya ndadekake Wong kang becik
TETEPUNGAN
Tetepungan kapisan,lungguhmenengora ana pitutur kang kaucap
tetepungan kapindho,
kono dadi sumeh karo aku
srawung karo aku, kaya-kaya wis akrab
HdSlU—Antologi Geguritcm-Bengkel Smho Iowa 2005
Tetepungan katelu,wis ora sumeh maneh
nanging, ngluwihi saka sumehIan ngluwihi saka srawung
BLANGE WELAS ASIH
Wis pirang-pirang taun ora ketemuora ngrasakake welas asihsing mesthine saben dina ketemu Ian ngrasakake welas asihmalah ora tau ngalamiamarga sawise rama Ian ibune sedawiwit bayi namung melu sedulur
POLAHE MANUNGSA
Ngapa sujana kudu ing awake dheweing alas kang karusakbab kuwi dudu kanggo awake dhewenanging, kanggo wong-wong kang duwe kalungguhansawise kuwi padha ndhelik-ndheliknegori wit-witan kang ora dosaIan ndadekake banjir kang ngelepi omahndadekake lemah kang cengkar
Antologi Geguriton Bengkel Sosha Iowa 2005
-"l ''i • SUSANTO
Sivn* Negeri 2 Sleman
KORUPSI
Korupsi,kuwi jalaran ora resiking atikang bisa ngrusak nagaraamarga kuwi korupsi kudu dibrantas
Moral kang bejad,parapejabattinggikuwi bisa dadi tandha
rusaking nagara
Ing kono kenekorupsi kaya wis dadi budayabudaya kang ala mungguhing bangsa iki
TSUNAMI
Teka Ian lunga tanpa tandha-tandhanggoncangake bumi ngluberake segarabanyu segara mbludhagnyilemake dharatanngrubuhake omah Ian wit-witan
Wong-wong padha wediamarga nggegirisi atimanungsa mung kaya sampahkang padha kali
SsW Anfologi Gegurilan Bengkcl Sastra lawa 2005
Wis akeh kang kedadeankayata Aceh Ian negara mancakang kateijang tsunami punikamayit-mayit padha geglimpanganing kono kene mung akeh mayit
Iku kanggo pepeling para manungsakang nglalekake akhiratIan mung mentingake donya
ASMARA
Gawe ati iki rasane mung gembiraasmara ngisi endhahing donyapara mudha Ian tuwamesthi nglakoni
Donya rasane kaya suwargakang bisa menehi kang dijaluk kita sedayaing kono kene mung tansah kelinganwidadari saka kayangankang dadi pepujaning ati
BULAN PURNAMA
Ing wengi ikikaton tentrem rasaning atikowe tumeka
ngancani aku kang lagi sepi
Antologi Geguritan Bengkel Sattra lawo 2005__S6litf MsbfllS
Cahyamu,manciarake katentreman
nyunariatiikikang nandhang kasusahan
Liirtang-lintang pating krelipsaj^ arep nggodhanggodhaakuing wengi kang endah iki
Ing kono Ian kene
kabeh katon padhang jingglangamarga cahyamu
nuntunlaku^ing dalan kang padhang
SANDHAL JEPIT
Sliramu dianggo lemek sukuIan kanggo njaga supaya ora kena pakutanpa sliramu aku mesthi nesu
amarga kowe diprelokakemarang sapa wae
Saben dina,saben wektu,
sliraku diidak-idak Ian dijepitananging awakmuora nesu
marang sapa wae
kang tumindak kaya iku
Dhuh san(Uial sliramu pancen diperlokake
6 —inlologi Geguriton Bengkel Sojlro Iowa 2005
SISWANTIMAHARANI
!sMP Negeri 2 Sleman^ 11-^ 11^1, _ __
DONGANE IBU
Guritmu nyuwek sepi wengi karang pradesan.dadi kanca bence kang dadi tetembungan.Kidungmu dadi japa mantranginthil laku jantraning duijana.
Ibu...
tembang-tembang dolananmu.dadi cagak awak uripku.
jumangkah wani, mecaki donya klawu.
Ibu ...
dongamu sing ngengidungmuga-muga sing mawa tetembungandadi pengaji-ajimunthes satruning dhiri.
ANAKKU
Anakku ...
Pancen abot urip ikiMula kudu ngati-ati Ian setitiAja mung nggugu karepe ati
Anakku ...
Pancen penak menawa bejaMarga asihe Sing KuwasaMula kowe kudu waspada
Antologi Geguritan Bengkel Sastra Iowa 2005
Anakku...
Takajab kowe muktiMarang wong tuwa uga bektiIan tetep duwe laku suci
NEMU KLAMBI
Bakal Ian bolah dadi dhasar nggawe klambigedhe cilik enom tuwa padha butuh kowedianggo saben dinaneera mbedakake tani Ian gubemur
Saka sing murah nganti sing larang kowe tetep ajidikumbah sawise regeddibesut Ian didondomi dianggo nyandhang awake dhewekabeh padha eman karo kowe
KULAWARGA
Omah kang ciliknyiptakake kahanan kang prasajatuladha kang becikdadi conto awake dhewe
Kulawarga kang sakinahngarem-aremi atikubapa Ian ibu nuntunurip kang kepenak
8 llebfM—Jkntologi Geguriton Bengkel Sastro Iowa 2005
DEVI NUGRAHENI
SMPNegeiri 1 Cangkringan
DHUH GUSTI
adhuh Gusti Ingkang Maha Asih
mugi karsa paring sih wilasamring kawula ingkang sekengsekeng ing budi luhurugi sekeng manah kang sucingrasuk tindak kanisthankelut tindak Inputkapilut murka durzikaandhap asor asih tresna dipun siriknguja karsa priyangga
adhuh Gusti.
menapa malih ingkang kedah ditindakkemenapa malih ingkang kedah diaturkerikala bantala menika gegernalika janma manungsa sami kurang ajar
dhuh Gusti...
panjenengan ingkang ngertos wewadi
menapa inggih kedah ngaten nikikahanan bumi kadya gabah den interijaman menikamokal wonten pemimpin prasaja
napa malih jujur wicaksanasedan ten sami mbujung bandha donya
dhuh Gusti...
mbok inggiha paduka paring emutsupados sedanten sami nuruting margi ingkang leres
Anlologi Gegurilan Bcngkcl iasha iowa 2005 Mddllii
KANGGO NGAPA
Keprungu warta saka surat kabarUndak culika sumebar
Para duratmaka sesumbar
Malang kadhakKanggo ngapa taIku kabeh ora ana gunaYen sira mbujung bandha nganggo dalan nistaBandhamu cepet muspraMarga darbe wong liyaKanggo ngapaBandha donyaRa bakal digawaYen ajal wis tekaKanggo ngapaSira mbuwang tenagaMung kanggo tumindak duijana
BOCAH DESA
Aku bocah desa
Uripku papa cintrakaOra darbe ngelmu Ian bandhaUga kurang tata krama
Aku bocah desaOra ngerti sandhangane wong kuthaKang kebak maneka wama
Nadyan aku bocah desaOjo sira banjur ngina Ian siya-siyaMarga aku uga manungsasak lumrahe duwe r^a
^ ® Hcblfc! Aniologi Geguriton Bengkel Satho Jawa 2005
BENCANA
Teka tanpa sraba-srabaUga tanpa kandha-kandhaApa maneh kulanuwunAgawe manungsa pada bingungBencana
Sira soroh amuk
Nrejang omah, sawah, Ian gumukRa perduli darbe priyayiApa buruh tani
TANGISE IBU PERTIWI
Menapa kita mboten wuningaBilih kita kados duijanaIngkang darnel risaking negaraMenapa kita samenika kalimenganDhumateng para pahlawanIngkang magut Yuda kagem kamardikanMenapa kita mboten mirengTangise ibu pertiwi kang gereng-gereng susahMirsani wukir tuwin wanadri
Ingkang samenika kita gundhuliTangise ibu pertiwiDamel trenyuh tiyang ingkang tresna negari
Anlologi Gegurilan Bengkel Sastra Iowa 2005 Mfiktlli 1 ̂
PEKSI-PEKSIING KURUNGAN
Sumiliring bayu anggawa swaramukang ngrerintih melas atitumeka ing papan dunungku
Sira peksi-peksi sing aneng kurungankanggo ngapa sira sungkawarangsum ombenmu wis sumadyatingkah polahmu uga diuja
Peksi-peksi ing kurungannanging aku uga ngertisira darbe indriya merdikaluwar dhateng angkasa rayagjrang-girang gumuyunyawang bawana
PRAJURIT SEJATI
Kumandhanging swara atianuntut sira wani matikanggo labuh negarikanggo bela ibu pertiwi
Prajuritsejatidudu watakiramlajar sakapalaganbecikaluwungilang
PrajuritsejatisenajM panjenengan asring perangestunipun man^ ugi kedlarung-dlarungnyawang bebanten ing payudan
^ ̂ SfifeSf Mfibfll!—Antologi Geguriton Bengkel Sastro Jowa 2005
mu PERTIWI
Wis akeh prajurit sing dadi bantenora sethithik bandha kang kawetumung kanggo lelabuh sliramuibu pertiwikukang tansah ngiuipi awakku
Ibu pertiwipara taruna ngrilakake pawiyatanamung kanggo perangngupadi kamenanganamrih negara aman
SANDHAL
Sira dianggep barang ora ajimarga papanmu neng ngisor drijinanging sapa bakal nyangkasira uga duwe piguna
Tanpa sira sandhalsikil lara ngidak krakal
Sandhal
marga sirasuku manungsa kejagasaka sawijining bebaya
Anlologi Geguritan Bengkel Saslro Iowa 2005 Mdlkllii 13
SMP Negeri 1 Depok
AGUNGE WAYAH WENGI
Ing wayah wengikaton padhang kaya rinasesawangan katon gemah ripahkadya langit kebak lintanggumerlap resik, apik sarwa temata
Bungah ati tumrap sesawanganantarane lintang Ian rembulanadhem ayem, tata, titi tentremana ing kutha anggonku mapan
Kanthi puji syukur kang era kendhatHiring Gusti kang akarya jagadmugi sedaya saged manfaat
GOLEK ILMU
Adoh paran saka papandak gayung kanthi rasa bungahgolek ilmu sajroning sekolahsupaya katurutan apa sing dak gadang
Bungah susah bakal dak tampaangupaya welinge wong tuwaaja nganti besuke sengsaraanggone urip neng alam donya
Sfekaf inlologi Geguritan Bengkel Saslra Iowa 2005
DESAKU MLANDHANGAN
Kaendahan dhusun Mlandhangan
katon asri dijaga kanthi becikmasyarakat kang sregep reresikandadekake dhusun iki tetep apik
Adhem ayem tata titi tentremregeng langgeng anggone padha pasedulurangotong-royong kang dadi tengaranekanggo njaga endahe lingkungane
KEMBANG
Arum wangi gahdamumaneka wama rupamusumunar ana ing platarankadya titi tata ing ndhuwur suketan
Tak sawang jroning papanmuendhahing wama angrasuk sukmaanggawa rasa tekane kombangkang dhahat saripatining kembang
SANDHANG
Esuk, awan, bengi, Ian sapitumtekowe tak enggo ing awakkumpamu wama-wama
nganti bingung aku milih kanggo lunga
Neng kana neng kene kowe digoleki Ian dipilihiarep kanggo lelunganreged tak kumbah, kumel tak setrikasupaya kapenak disawang uwong liya
Antologi Geguriian Bengkel Sattra Iowa 2005 15
SEKAR MELATHI
Sekar melathi
tak tandur ing platarankanthi permatidak rabuk Ian dak sirami
amnh seger ijo royo-royoyen ana suket-suket
sakiwa-tengenetak jabut kanthi tlitiaja nganti ana bekicotkang nggrogoti pucuke witsekar melathikuesuk Ian sore tak sawangendahe sekar melathikukang ngrembuyungngetokake sekar amrikputihkangsucigandamu arumsedep ing irungndadekake bungahe ati
Bengkel Sastra Jawa 2005bisowa subur Ian r^aijakadya sekar melathikukangputihmemplakmenehi ganda arumtumrape sapadha-padhambangun nusa Ian bangsaadilmringkawula
16 Mflli—Anlologi Geguritan Bengkel Satlra Iowa 2005
INDSTJANANTI
^SMP Negeri 3 Tempel
ORA NGERTI
Embuh aku ora ngertiapa iku Bengkel Sastra Jawaapa iku geguritanndadekake lakuku kandeging tengah dalantan ana obor ing tangan
kang madhangi pikirsikilku krasa abot
jumangkah menyang bengkelndadekake aku ora ngertingrakit tembung-tembungkang endah Ian edi penikang bisa nglipur ati buneg.
Pikirku peteng ndhedhetkebak ampak-ampakkang ngendheg lakukuMuga Bengkel Sastra Jawabisoa menehi pepadhangmarang konco-konco
kang kanthi tekunnggegulang kabudayan Jawakang adi luhung.
Anlologi Gegurifan Bengkel Sadra Iowa 2005
7TNCSGS WXJLANDARILsMP Negeri 1 Depok
SAMPAH
Barang wis ora kanggoDibuang pinggir selokanSaya suwe dadi gununganAmbune ora karuan
Sampah mandhegBanyu megungGorong-gorong padha buntetNdadekake pikiran buntet
KASUR KAPUK
Kasur ...
Papan kanggo nglindurKapuk randuAsale kasur iku
Kasur ...
Papan kanggo turnNyelehke awak Ian pikirTangi turn ilang lungkrahku
Antologi Gegurifon Bengkel Sastra ]awa 2005
GELAS PECAH
Pyaaar ...Dadi sawalang-walangAmarga tiba saka mejaPutih bening maune
Remuk raisa dadi gelas manehAmbyar ora karuan
Neng kana, neng keneSumebar saparan-paran.
KOMUNIKASI
Kenthongan, bedug, canang, Ian omonganPirantine komunikasi jaman biyenJaman sansaya majuAna layang ditempleki prangko
Jaman tambah canggih, alate samono ugaMedia cetak uga media elektronikIki brosur, iku selebaran, kae koran
Radio muni, TV mancar, kring-kring teleponku muni
Jaman saiki bocah seneng SMSIrit, cepet, tur murah reganeMesam mesem ngguyu dheweHP ... HP nyenengke atine dhewe
Aniologi Geguritan Bengkel Satira Iowa 2005 Ssl&f Mfitelfi! 19
m.JODHI ARIZai7NUGROHO
^^,^;SB*C^Negeri 2 Sleman
SEPATU
SepatukuSepatuku
Mangkat sekolah nganggo sepatuSaben dina nganggo sepatu
Sepatu lanangSepatu wadonKabeh uwong nganggo sepatuSupaya ora lara yen midak paku
YOGYA OH YOGYA
Kutha sing aman berhati nyamanKutha pelajar Ian kabudayan
YogyaohYogyaKota para senimanNggone mampir para wisatawan
YogyaohYogyaJenengmu elok Ian ediNggone urip wong berbudi
MeUlilS Aniologi Geguritan Bengkel Sastra ]awa 2005
POTONE MBAHKU
Kowe sing ngelingake sejarahe kulawargakuKowe prasastikuPrasasti kulawargakuDhek jaman semana
Poto ...
Kowe sing dadi seksiPiye ayune simbahkuPiye baguse bapakkuDhek jaman biyen
Poto ...
Tanpa kowe aku rangerti piye rupane Pangeran DiponegaraPiye rupane Ir. SoekamoLan piye rupane mbahku.
BAL-BALAN
Bal-balan, olah raga kang wis misuwurOra lanang ora wadon,Kabeh kenal sing jenenge bal-balan
Dolanan kang nganggo balNgalor ngidul ngoyak bal,Lan ngetan ngulon ya ngoyak bal
Yen ngegolke padha gegayenganYen ora trima padha tawuran
Anlologi Geguritan Bengkel Sattra Iowa 2005 21
Bal-balan, olah raga kang nganggo sikil Ian sirahNanging, ora kena nganggo tangan,Mengko ndhak kena pelanggaran
Bal-balan
Kowe sok dienggo tohtohan Ian panguripanUgo karo kasenengan
SANDHAL JEPIT
Kowe dijepit Ian diapitnanging, kowe ora nesumalah njaga sikilku saka beling Ian paku
Sandhal...!
jenismu wama-wamamiturut kabutuhanku
Ana sandhal jepitana sandhal sepatulanugalia-liyane
KUPU
Ora awan ora bengingalor ngidul golek madu
Apa kowe ora kesel?
mencokkene,
mencokkono
ingtengahingdina
22 SsiUf Mfibtii! Anlologi Geguritan Bengkel Satlra Iowa 2005
SMP Negeri 1 Godean
ADHIKU
Yen ngelingi cilikanmuyen ngelingi tindak-tandukmuaku dadi ngguyu
Sanajan kowe mbiyen jambaki rambutkusenengane njiwiti akusenengane nyuweki bukuku
senengane ngganggu anggonku sinauNangingkowe tetep adhikuadhi kandhungku
Adhiku
saiki kita padha wus gedhe
padha-padha sekolah SMPmugo kowe adhiku
pinter sekolahe
ISTIGHFAR
Akeh banget dosa-dosa ing awak ikikaya gesik sumebar sapinggire kalimula yen ngono aja nganti lalimarang Gusti Kang Maha Suci
Kanggo nyuda dosa-dosa ikisalah sijine kanthi istighfarIan tansah ngucap istighfarmuga katurutan apa sing dikarepake
Anlologi Gegurilan Bengkel Saslra iowo 2005 SeitA? Mddllii
ANAKKU
Anakku...
pancen abot urip ing donyamula kudu tansah waspadaaja tumindak laku sing nistha
Anakku...
urip iku mung mampir ngombemula kudu gawe becik marang sapa waeaja mung nggugu sakarepe dhewe
Anakku...
tak ajap kowe muktimarang wong tuwa ngabektitansah mbangun turut ngajeni
AKU BOCAH DESA
Aku bocah desa
dudu bocah kutha
uripku ing desakabeh sarwa prasajaNanging,urip ing desa iku kepenakmasarakate guyup rukunduwe tata krama
duwe suba sita
kabeh prekara ditanggung bebarengan
Aku bocah desa
sabaku ing sawah Ian gununggaweyanku golek kayukanggo mbantu bapa biyungku
24 Sfifedf Geguritan Bengkel Smtra lowo 2005■ ■ • ■ . ■ - I
I
■ ■ _ :
ASMARA
Sadina rasane samingguapa iki sing jenenge asmara?
Embuh cilik, embuh gedheembuh enom, embuh tuwa
padha kataman asmara
Asmara,
bisa gawe penggalih iki harsayaHanging,bisa gawe ati iki laralara yen ditinggal lunga
Asmara
uga bisa gawe ati iki cilakacilaka yen tumlndak laku nisthaApa bener wong ketaman asmaragampang kena panggoda?mula aja lali marang Sing Kuwasa
GUNANE SANDHAL
Sandhal,wamamu ana abang, biru, putih Ian liyanekowe didol ing ngendi waetoko, waning, Ian liyane
Sandhal,
gunamu iku akeh bangetkanggo lemek sikilkanggo lelunganuga bisa, kanggo ngeneng-enengi bocah
Antologi Geguritan Bengkel Satlra Iowa 2005 SeftSf Mebfh! 25
Sandhal,
kowe digoleki wong akehdibutuhake wong akehmarga kowe njaga sikile wong akeh
BANJIR
Tak sawang langit iki katon mendhungthathit kelap-kelipanginesumilirgawe adheming atiAngin sumilir sangsaya gedheudan ora terang-terang
Banyu kah katon mulak-mulakngelebi sawah Ian blumbang
Nanging,iki kabeh polahing manungsa dhewembuang sampah sakarepe dhewenegor wit-witan sakarepe dhewening, manungsa dhewe ora elingya iki akibat tumindake
26 Mfibfll! Aniologi Geguriian Bengkel Sa$tro Iowa 2005
arosNUN^msANi
jyegeri 3 ̂dean
WONG ENOM
Angin ngobahake godhong-godhong
Krasa adem Ian sumilir
Ing tengah sawahAna omah cilik saka pring
Gendheng godhong tebuJubine saka gedheg
Ing kono ana bocahBocah loro kang tunggal getih
Bocah sumringah akeh guyuneDikancani swara prenjakKang gawe ayeming ati
Crita padha critaCrita marang asmaraAsmara marang kancaAnanging era lali ngibadahMarang gusti AllahIngkang maha kuwasa
TINGGAL DONYA
Diwangkara ndhelik ing sisih kulonLangit kang maune padhangHang kanthi alon-alonBedhug magrib wis kumandhang
Ana manungsa wadonKang nitih motor alon-alonMandheg ing sangarepe omahku
Anlologi Gegurilan Bengkel Sodra Iowa 2005 SfekSf
Takon kabare priyaPriya jaka kang lagi raga
Kanthi oradisangka-sangkaWong wadon man ngomongMarakake gawe udan tangisPriya kang isih jakaLunga era pamit-pamitLan era kandha-kandha
Ninggalake biyung lan sedulurKang padha tresna marang jakaLan padha susah ninggalakeRasane bawana iki kiamat
Pancen era ana kang bisaMbedhek kuasa
Gusti ingkang Maha Agung
WIT-WITAN
Saben dina nyawang gegodhongankang ijo royo-royoabang kuning kembangegawe tentrem ing atiijone gegodhongannambah seger donya ikiAnanging ora bakal anaing tengah kutha gedheaniarga tangan wong serakahkang mentingake karepe dheweora perduli karo akibate
28 SeW Miteibi Antologi Gegurilan Bengkel Sadra Iowa 2005
rSlTOTS'Om SUMARGO
KLUWUNG
Kowe njedhul sawise udan
yen isih ana srengengeembuh esuk, awan, utawa sore
nanging bengi era ana
Kluwungwamamu endah bangetwamamu akeh bangetabang, kuning, ijobiru, ungu, Ian liya-liyane
Yen aku ndelok kowe
atiku dadi tentrem
Ian dadi ayem
WARNANE SANDHAL
Kowe dienggo saben dinadienggo ing sikilsupaya sikilku ora larayen midak apa-apa
Sandhal
digawe saka karetwarnamu pepak-pepak
ana putih, ireng, biru, Ian liya-liyane
Anfologi Gcgurilon Bengkel Saslra Iowa 2005 SeliAi" Meklli!
wamamu uga pepak-pepakana sandhal lanang Ian wadon
Yen ora ana kowe sandhal
sikilku isa lara Ian lecet-Iecet
nierga midak paku utawa beling
GELA
Yen kelingan crita dhek semanapindha kebeler eri ing ati ikiah... nggriseniupama bisa tak belahupama bisa tak kumbahplas... satemah resik sumilahtanpatipak
Apa kowe bisa mbusak gelakuapa kowe bisa mbusak gelamudak kira sengarakabeh mung disidhem
ya ben gawe ati tatunjarem nganti kaya biru erem
Crita iki tambane laracrita iki tambane gelakanggo kowe mitraayo nyingkiri laku nisthajmng njalari ati iki gela
30 SiWMebfhi Anlologi Gegurilon Bengkel iatha lowo 2005
■ ■■ ' ^
NDOSYUNINGTyAS
,Negeri 1 Moyndan
TANGIS
Tangis bisa dumadi saka rong prekara,bisa marga nemu sangsara,uga bisa marga rasa mulya,
nanging bisa saka sangsara Ian mulya,
supaya ana wong peputra kang manjila,sekolah bisa kajuwara nanging arep
nerusake ora ana srana,
kadadeane ana tangis marga mulya Ian sangsara,mulya marga anak manjila,sangsara jalaran anak arep nerusake sekolahora duwe srana.
BANDHA
Bandha iku bisa marakake begja,nanging uga bisa njalari cilaka,wong madad, madon iku racake wongduwe bandha,
nanging bandha kang njurung cilaka,bandha ya marakake minulya, disubya-subya,dening sedulur Ian kanca,
dene wong tanpa bandha, mrana-mrenetansah disiya-siya.
Moyudan, 16 Juni 2005
Antologi Geguritan Bengkel Saslra Iowa 2005 Selidf MelslKl
WIT KLAPA
Wit klapa kang tinandur ing pinggir kaliawoh mapirang-pirang janjanganandadekake ayem ati kaki niraisa dadi pangupa
Wit klapa kang tinandur ing pingir sumurawoh mapirang-pirang janjangmarakake lob kaki nira tumetes
saka rasa trenyuh marang peparingGusti Kang Murbeng Dumadi
Wit klapa kang tinandur ing saindenging gubugwus mapuluh taun dadi ratan kaki niranerusake tumapaking bebrayan kaliyan nini
GURU BASA JAWA
Pawongan kang sarwa alusguneme lakune Ian kabeh tindak-tandukemarakake atiku tansah tentrem Ian
kumudu-kudu ben bisa ketemu
Pawongan kang bisa andadekakeaku tansah sregep sinauamarga saka tuntunanesaka rasa asih sing dak tampa
Pawongan kang tansah njurungake akumarang bab kang bisa andadekake akumigunani marang wong tuwa loro Ian pribadiku
32 M£bllli__Antologi Geguritan Bengkel Sottra Iowa 2005
rnSTANIK HTOAYANI
ISMP Negeri 1 Mlati
Ibu kang nglairake akuKang ngupakara akuWiwit aku bayi nganti saikiUga ibu kang ngurusi
Mula aku kudu ngerti
Lan kudu bekti
Marang bapa uga ibuKang wis ngopeni aku.
SEKOLAH
Para siswa padha mangkat sekolahAmarga padha arep sinauSupaya dadi bocah kang nggenahLan dadi bocah kang pinter lan mituhu
Lanang wadon maju-majuTansah giat mangkat sekolahAmarga arep maca lan nuntut ilmuUga arep dadi bocah kang sregep ibadah.
Anlologi Gegurilan Bengkel Smlra Iowa 2005 MekiKi
LAUT
Endahing ombak kang nentremake atibiruning banyu Ian manuk-manuk kang padha maburnambahi endahing swasana
Lanang, wadon, tuwa, Ian mudhapadhalunga menyanglautkanggo nyenengake pikiran kang buneg
Ing kana padha dolanandolanan banyu, gesik, kerang, padha peplayon, Ian liyanekanggo nyenengake ati
KATRESNAN
Mudha-mudhi kang lagi kasmarankarasa donya kaya suwargakabeh-kabehe sinawang katon endahera perduli ana wong kang ngalang-alangi
Rawe-rawe rantas
malang-malang putungya kuwi mau kekarepanewong kang lagi kasmaransapa kang ngalang-alangibakal disimakake
34 Anfologi Gegurilan Bengkel Sotlra Iowa 2005
KANCAKU
Sliramu ana
wektu aku mbutuhake sliramu
seneng Ian susah awake dhewe tansah barengora perduli apa omongane wong
Nanging,...
ana ngendhi sliramu saikirupa ra ana, swara wae ora krungu
Kanca ...
aku kangen guyumuaku ngangenake wektu awake dhewe bebarengan
Sliramu ana
sawektu aku butuh sliramu
seneng Ian susah
Anlologi Geguriton Bengkel-Sattra Iowa 2005_J6W 35
; \ NUR LAIIA DRH., If
iMP TVfiiViaTn-mafliYa'h a Depok
ULAHE MANUNGSA
Jaman saiki akeh manungsa kang ora wedi marang dosabuktine neng kana-kene akeh wong sing tumindak alaHanging malah nyedhak Ian nindakakekepriye ta karepe?
Akeh warta ing TVnyritakake ulahe manungsa sing padha ra benercontone wae
akeh wong, padha nganggo narkoba
Kahanane wis kaya ngeneera bisa dijagakake
apa era padha gela?aku mumet mikirke ulahe manungsa
Rasane ndonya iki arep katekan kiamatyen ulahe manungsa padha kaya ngonowis era bisa dikandhani
nggugu karepe dhewe.
Sifcif —Antologi Gegurilon Bengkcl Sojlra Iowa 2005
KANGENKU
Biyen nalika simbah isih anabasa kang endah iku isih rinasangelus ati ngaras ragatumanem cles ing ati iki
Apa kang linuwih?embuh, aku ora ngertiHanging saiki tansah ngreridhunyandhung kabeh lakuku
Aku bingung tenan ca!
bisane mung mandheg mangukangen endahe basamukayabiyen ....nalika simbah isih ana
Yaiku tandha kangenkukangene cah cilik sing durung panakangene cah cilik sing durung bisaanane mung kangen kang kebak rasa
Anlologi Gegurilan Bengkel Sadra Iowa 2005 MfiUA! 37
JR SETYO WAHYUNI
SMP Negeri 1 Depok
BANJIR
Banyu tawa diwutahake saka langitkali mbludag kasumpet larahanbandha donya kesapu banyu tanpa turahkuwi mau disebabake manungsa dhewe
Mbuwang larahan sagelememung mikir olehe kepenaktanpa mikir akibate
tanpa mikir besuke
KADYA LINTANG
Nyumet dahana ing satengahing dhiriwis suwe ngentekake dina kang petengcahya kang ndadekake ayang-ayangdadi pletikan ing uwoh sajroning omah
Bapa, biyung...muga-muga sing dakjaluksupaya anakmu dadi bocah kang daksalanorapolah dursila
Anfologi Gegurilan Bcngkel Sastra Dowa 2005
CANDRA
Cahyamu sumunaranrajang pucuking cemarasinorot ing beninge banyu kalidadi seksi kahanan sepi ing wengi iki
Aku kangen wayah kaya ngene ikitentrem tanpa grudag-gruduge swara mobil Ian motormung banyu kumricik Ian swara jangkriksesautan sing ngancanikrikkriikkriiik....
"Jangkrik apa kowe ngerti?wulan kae yen taksawangkok ngawe-awe, ya?"
LAYANGMU
Ing dluwang putih ikukowe nggaritake bolpoinmukumpulan aksara ing layang ikigawe laraning atiku
Wis rong sasi kowe ninggalake akuing paran, ora ngira kowe ngiket janjingapusi, bali sawise rampung urusannyatane malah nunggu gendhuk ing kana
Wis! wis ora bisa nangis akueluhmu luwih larang tinimbang lelakonmumatur nuwun, matur nuwun kanggo tatu batinku ikilawang kalbuku wis dak tutup rapet kanggo kowe!
Anlologi Gegurilon Bcngkcl Sajfra Iowa 2005— HsUllli 39
SAMPUR ABANG
Ing rame unine gamelankowe dadi pangluwes obahkuwis wolung taun yen dak eling-elingkowe setya karo aku
Aku eling saka astane ibu kowe tekakidung-kidunge ibu ngiringi tekamu kanggo akusapa ngira yen kowe dadi kanca setyakumuga-muga setyamu bisa tetep nganti tekane patiku
40 Silt&P —Antologi Geguriton Bengkel Sa$ira ]awo 2005
'^NUR SUSANTY
SMP Negeri 1 Turi
PRIHATIN
Lumrahe siswa saiki,
sinau mung sakedheping netrakepara malah ora sinauyen nggarap senenge mung nyonto
tumindak mangkana ikuwong kang pikirane landhepananging salandheping dhengkulamarga sepi kawruh
Nyata Ian ora,
ananging menawa sugih polahpolahe anteng kitiranbesuk bakale ngemut driji
Yen dipituturi,
guneme pating clemongwangsulane saur manukora ngrewes pituture wong tua
Pra kanca,
kawula mudha iku sangganing Nagarayen para mudha asorarep digawa menyang ngendiNegara iki?
jaman sangsaya tuwa sangsaya majungudi ilmu kalakone kanthi laku
ora cukup njagakake endhoge si blorok
Anlologi Geguriian Bengkel Sosfra ]awa 2005 Sek^f Md&ilii
Pra kanca,
. ayo dipungkasi kabeh laku alaaja mung nggegem tanganayo
ambuka babaran anyarwekel anggone nggilud kawruh
Aja meneng waeibu pertiwi sungkawamati raga mring kawula mudha.
ESUK KANG ENDAH
Srengenge bang ing sisih wetancumlorote ing sakurebing langitkanggo pangupajiwawong salumahing bumi
Kadang tani samya ngudi karyaingsawahbocah-bocah sumegangudi ilmu ing pawiyatangolek kawruh kanthi taberi
kanggo sajeging urip
Bagaskara tumrontongpari gumadhing ngawewoh-wohan kumrujaktumiyup sumiliring anginkaton ijo royo-royo
42 Scfeif Ktekflli Antologi Geguritan Bengkel Sosira Jawa 2005
Dirgantara putih kapukthilang ngoceh paring cruwetjago kluruk paring brengokbabon petok-petokdara mbekur ing sajroning paguponkali bening kinclong-kinclongparing sumladhangmawar abang branangsakabehe
nambahi endahing esuk
SEMUT
Kewan kang ngemu pitutursanajan wujude ciliksagluguring kolang-kalingananging,nduweni rasa kamanungsan
Semut beda karo manungsa
sepi ing panirih rame ing gaweyen antuk pangan ora dipek dhewedigawa bareng-barenguga dipangan bebarengan
Manungsa,
lumrahe awatak srakah
mung mikirake wudele dhewe
Anlologi Gegurifan Bengkel Sadra Iowa 2005. Sfibf 43
SANDHAL
Bathok bolu isi madu
sanajan saben dina diidak-idakananging,durung mesthi barang kang asorbuktine,
sandhal kuwi dianggo marang sapa waeManawa ora ana sandhalsikil mesthi kepanasenutawa ragedkepiye wae,sandhal mesthi dibutuhake
GURU
Wong tuwa ing sajroning pawiyatandigugulanditirudadi panutamng pra siswa
Minangka satriyaning pawiyatankang nuduhake bener Ian Inputkabeh siswa antuk pamulanganera kadang konangtembunge pait madungadhepi siswa kanthi dhadha longgarsepi ing panuih rame ing gawe
Gawe urip luwih becikamarga piwulangesiswa bodho dadi pinteramarga kawruhe,ora ngerti dadi ngertiamarga pitutUresiswa kesed dadi sregep
44 llsiMllS—Antologi Geguritan Bengkel Saslra Iowa 2005
Kang dikarepakebisa nyipta siswa taberiIan karoban manis
bisa mikul dhuwur mendhem jeromigunani kanggo bangsa Ian nagara
Gum,
becik bebudene kaya Prabu Darmakusuma
Antologi Gcguritan Bengkel Sasira Iowa 2005. 45
11
PETRA ADm PRADHANA
mai , SMP Negeri 1 Berbah
LINTANG
Nalika rina gumanti ratrikaton ana cahya satengahing wengi
gumebyar ngebaki angkasa
pindha lampu indah sinawang
Dhuh, lintang ing wayah wengi,apa kowe ngerti rasaning ati
kang gumun ngungun
marang Gusti kang ngripta jagad
ALAS
Alaska kang edi Ian asrisinawang indah pindha widadari
ijo royo-royojembar gilar-gilar
Ananging alasku saikibubrah rusak ambyar
kateijang angkaraning manungsakang srakah Ian kebak polah
Alasku saiki gundhullemah dadi garing akingumbul mati, kali asat
Ian akeh kewan padha sekarat
Silmi' Anfologi Geguritan Bcngkcl Sastra Iowa 2005
He, manungsa padha elingaalas iku titipane anak putukudu diopeni ben lestari
amarga alas iku pani-paruning bum!
PRAHARA
Prahara kowe ana ing ngendi-endikowe akeh nyilakakake manungsapolah kang tekun njalari cilaka
nyedhot nyawa Ian bandhane manungsa
Akeh bocah kelangan wong tuwaakeh manungsa kelangan sahak sedulur
omah-omah padha ajurbubrah ringseg bleseg
Mbokmenawa Gusti duka
amarga mirsani pqlah kitakang srakah nguja hawaprahara kang dumadiisa uga kersane Gusti
supaya manungsa mertobatsaka tumindak kang kebak dosa
Antologi Geguritan Bengkel Satlra Iowa 2005 Ssltdf MiUlk! 47
SANDHAL
Sandhal kowe dianggo lemek sikiltaknggo mlayu Ian dolansandhal nek ora ana koweaku mlayu kecocokyen mlaku era kepenak
Kowe kaya malaikat kang njaga sikilkuben ora midak belihg Ian tlusubenkowe dianggo kabeh wongO, sandhal kowe pancen penting
Aku arep lunga nganggo kowedolan nganggo koweIan apa wae sing neng njaba omahkowe dibutuhake kabeh wong
KATRESNAN
Katresnan ikubisa kagambarake kaya ombak samudrakadhang teka tanpa dinyanakadhang lunga tanpa cecala
Katresnan iku
kagambarake kaya marutanadyan bisa dirasaHanging angel dicandra
Katresnan ikuakeh sing nyandra wama-wamaananging kanggokukatresnan iku' suciawit ana sajroning katresnanana pangorbanan
S«lafMelalllL_JintologiGegurilonBengkcl$ajlra Iowa 2005
ana katrentreman
uga ana kamulyanIan karaharjanawit manawa manungsa wus ora duwe rasa txesnadonya bakal rusak Ian nemahi cilaka
AnJologi Gcguritan Bcngkel Sosfra ]awo 2005— MfiistllS 49
P^^TRINIASTUTI.SMPPiri Ngaglik
KESEL
Kesel ...
Awak lungkrahLingguh ora jenakObah ora penakDadine mung sayahApa iki sing diarani kesel?O ... kesel ... kesel!
Wong kesel paling kepenak ya ngringkel!
SINAU
Maca, nulis, ndeleng, nglakoni, Ian liyaneWong padha ngarani iku sinauCethane seje wong seje kang ngaraniApa sejatine sinau kuwi?Apa bener manawa
Ora ngerti dadi ngertiOra isa dadi isa
Ora dhong dadi dhongIku sangertiku jenenge sinauBener salah aku ora ngrembugSing penting ayo padha sinau.
Antologi Gcguritan Bengkel Sajtra Iowa 2005
KUCING
Kucing ...?meong, meong, meong ...?cumlorot mripatmu
tikus padha lumayucukat trengginas tandangmu
putih, klawu, ireng wamamutekamu ndadekake
kagete tikus-tikuskang padha mlayugolek pandhelikan
KUPING
Kuping...
ana sirah kiwa, tengen papanekaku turnjepiping
iku sebutane
maewu swara wus lumebu
sero, alon kok tampaiku wus dadi gaweanmuora duwe kuping budheg dadine
Aniologi Geguritan Bengkel Sasira ]awo 2005 HfiUllli 51
TAMAN
Tamanku ...!
esuk, sore tak sirami
katon sumekar cahyamuganda arum tan kendhat sumebar.
Tamanku ...
abMg, ijo, kuning rupamukombang, tawon nambah endahmuati bungah dadi ilang sayah.
Tamanku...
maturnuwun
amarga sliramuatiku dadi bungahkabeh sarwa dadi endah.
KURSI
Kowe kabutuhane kabeh wongam^ga wong-wong sing kesel mbutuhake kursiwujudmu aneh-aneh Ian apik-apiklucu banget yen disawang
Rupamu wama-wamacoklat, buru, kuning, kanthi wama sing apikkowe digawe saka kayu Ian busadadine kowe dinggo lungguh kuwi empukIan kepenak ing bokong
52 Mfillfhi Anfologi Geguritan Bengkel Sosfra Jawo 2005
^ RITAAPRIANI
SlVff Negeri 1 Depok
LAMPU
Omah kang maune petengsaiki padhang amarga lampudalan kang maune ndhedhet
saiki padhang njingglang amarga lampu
Lampu ...akeh wong kang butuh sliramusaka wong kang tuna aksara nganti pejabatkabeh padha butuh lampu.
Lampu ...padhangana donya ikiIan padhangana ati manungsasupaya eling marang Gusti Kang Kuwasa
NGIMPI
Ati bungah, ati susah
kabeh campur adhuk dadi sijikuwi kang tak rasakke ing wektu pepisahanlagi wae aku arep pisahan marang bapak, ibu gumaku digugah marang ibu.
Oh,... jebulna aku amung ngimpikembange wong turu ing wayah wengi.
Anlologi Gegurilan Bengkel Sastro Iowa 2005 Sfifef MefelliS
PANGESTUNE IBU
Esuk setengah pituaku nyuwun pangestu ibuanggonku nuntut ilmu
menyang sekolah numpak sepedha
Panas udan tak lakoni
ati susah Ian bungah ngendhem ing atimatur suwun ibu
dongamu Ian pangestumu agawe aku sregep sinau
KANGEN SLIRAMU
Esuk, awan, bengi, mung tansah eling sliramusaka ora bisa mangan nganti turuora ana wong liya kajaba kowe sing ana ing atikuwong sing tak puja-puji saben wektu
Yen pancen awake dhewe jodhoora bakal mlayu neng ngendiananging awake dhewe kudu ngertijujur Ian tinarbuka iku kunci utama.
54 Sildf Antologi Geguriian Bengkel Sadra ]awa 2005
SENIWATI
Alusing suwaramuora ana sing nandhingitembang-tembang kang koknyanyekakeagawe bungahing ati
Kendhang, bonang, gong, saron Ian genderdadi pangiring lakune tembang
Kethoprak, wayang, Ian campursarimigunakake seniwatikanggo nglelipur atisaka ati kang nandhang branta
PAK KEBON
Saben esuk kowe nyapu ngresiki latarrereged kang ana ing latarkok sapu kanthi resikrereged iku saka godhong-godhong alum Ian uwuh
Pak kebon ...
resikana rereged ing latar sekolahkukaya manungsakang ngresiki reregeding ati.
AnWogi Gegurilan Bcngkcl Sojtra Iowa 2005 Sekf HeUllli 55
KIKITAMARA
SMP Negeri 4 Pakem
SEPI
Ing wengi iki...
wengi kang suwungmegakasilep mendhung angrembuyungsumilih wengi nggawa crita lamiscrita kang gawe gregesing ati
Ing wengi iki...Atiku tansah bingungAku ngawasake langitnanging sing ono ...mega ireng kang gawe atis
Angin wengi...tansah adhem Ian gawe gelaning atiswara kewan ...
kayata nangis ing wengi iki
Ing wengi iki...Panglong saya kekesati saya nggrantesAku ngawasake langit manehMegane kae ...mbuh kapan mega ireng sumilakterang kaya wingi maneh
Anlologi Gegurilan Bcngkel Saslra Iowa 2005
AKU
Aku bocah kang urip ana sapinggiring dalanurip tanpa bapa biyungtanpa sanak tanpa kadangana ing donya kang jembar iki
Wayah esuk ...cahyaning surya kang sumunar...Aku wiwit makaryaTembang-tembang kang nggranteskanggo njejaluk welas asih marang sapadha
Cahyaning rembulan kang sumunarSumilir angin wengi gawe kekesing ragaAku ngeningke ciptaDedunga ...Muga-muga Sing Kuasaparing kamulyan marang awakku iki...
Antologi Gegurifan Bcngkcl Sa$tra iowa 2005 Sek&f HkklKi 57
SETYOWATI
DESAKU
Wektu cilik ing desaku, uripku tansah kepenakomah sing resik, kali sing bening Ian dalan sing sepimangkat sekolah mlaku bebarengan karo kanca-kanca,dolan ing kali cebar-cebur awak teles kabeh
Nanging, saiki kahanan jaman metropolitanakeh motor, mobil ngebaki dalan agawe regeding hawaakeh kali sing buthegkabeh wong duwe kepentingan dhewe-dheweora padha mikirake lingkungan sing resik
Ayo kanca njaga lingkungan amrih resik, asri, Ian sehatgotong royong bebarengan
ADZAN MAGHRIB
Wektune adzan maghribswara adzan wis kumandhangwong muslim padha ngibadah salat maghribngaturake puji sukur marang sing maringi urip
Sajadah sing apik Ian resik digelar ing jobinnganggo rukuh kanggo sing putriIan sarung kanggo sing kakungndedonga marang Gusti
Mfiktli! Antologi Gegurilan Bengkel Saslra Iowa 2005
SEGAWONKU SING ILANG
Segawon sing tak openi wiwit ciliksaiki wis gedhewulune ireng apik klimis Ian awak sing lemusegawonku nduwe buntut sing cilik
Nubu, iku jenenge segawonkunanging, saiki embuh ana ing ngendiilang era ana tilase
mbokmenawa saiki segawonkuuwis diopeni karo wong liyautawa dibeleh
SABUK
Ireng iku wama sabukkusabuk sing dawa, njaga kathokku ben ora mlotrokagawe weteng singset Ian kenceng
SRENGENGE
Saben esuk tekan sore
kowe madhangi donya ikimlethekmu tak tunggu, ngarepake dina-dinakupanas ing kulitku ora dadi alangan kanggoku nyambut gawekanggo uripku ing donya iki
Anlologi Geguritan Bengkel Sastra lowo 2005 Mfiljifll! 59
BANYU SEGARA
Banyumu tansah asinobahmu gulung-gulungngebaki segaraagawe wong kepengin nyemplung adus
Menehi panguripan kanggo nelayankanggo golek iwaknangiiig, saiki banyu segara dadi regedakeh iwak padha matiamarga dirusak dening wong sing era tanggung jawab
60 Sskjif Mdfllfli Antologi Geguritan Bengkel Sattra ]awa 2005
TRDHSNINGRUM DYAH ARIMBI
SMP Negeri 2 Sleman
AYUNING REMBULAN
Ing pinggir dalanPapan sikil iki mapanRasa keju ing sikilNalika awak iki lagi nggigil
Nalika ngrasakake kekarepanAku nyawang ayuning rembulansing padhang njingglanggawe tentreming tiyang
WEKTU ESUK
Nalika jago klurukAku eling iki wektu esukIng wetan ana srengengesing padhang njingglang cahyane
Sing adhem awakku
Anget keclorot sunare srengengeAtiku adhem
Nalika esuk iki mesem
Anlologi Gegurilan Bcngkel 5ailra Iowa 2005 Seiwf Mfeklli'i
SANDHAL
Sandhal sing mambusing kita idak-idak saben dinasanajan mambu nangingakeh gunane ...
sandhal...
bisa njaga akusaka ri, watu, Ian liya-liyane
Sandhal, kowe kerep dienyek wongamarga ...
rupamu elek, mambunanging, kowe lemek sikilkunjaga keslametane sikilku
OMAHKU
Omahku kratonku
saben dina,
ngeyupi aku saka panas Ian udanera awan-ora bengikowe tetep endah Ian asririna wengi kowe njaga akusaka kewan-kewan liyaneIan saka adheme wengi
Rina wengi kowe njaga akusaka panase srengengeomahku kratonku
warisane bapa Ian biyungsing kudu takjagatekane besuk emben
Antologi Gegurilan Bengkel Sadra Iowa 2005
WONG CILIK
Wong cilik ongklak-angklikkanggoku kuwi era masalahyenkonmilih...aku luwih seneng dadi wong keretinimbang mbandha nanging kere tiban
Saiki.... akeh wong sing sugihnanging, akeh sing kere tibanuwong jaman saikipadha milih bandha donya tinimbang imankang dinggo sangu mati neng akerat
Uwong jaman saikipadha kedanan bandha donyaIan ngalalake kabeh carasalah sawijine ya iku "korupsi"edan ...
wong sugih iku mau dadi tikus kantorankang mangan dhuwit asil nyambut gawene wong liya
Yen kon milih
aku tetep milih keregolek dhuwit mung sethithik nangingkalal Ian ora gawe dosaneng weteng rejekiku entuk ganjaranora kaya koruptorsing wetenge njembluk amarga mangan duwite liyan
Anlologi Gegurilan Bengkel Saslra lawo 2005 63
"TJNTUNG RIANTOKO
SMP Negeri 1 Sleman
PILKADA
Umyeg swarane wong-wongpadha njagokake pilihanecalon bupati Ian wakilekang gelem labuh labetmarang wong cilik
murih tata, tentrem
karta, Ian raharja.
Dudu dhuwit kang dirembugnanging kawigaten kang tulusIbnu Subiyanto Ian Sri Pumamakebak ing panyengkuyungdadya pangembaning Sleman Sembadakang murakapi mring kawulanyengkuyung mring budaya Jawikebak kawigaten mring para mudha.
Ibnu Subiyanto Ian Sri Pumamatetepa ing imanejejek mantep mlaku kanthi permatikalis ing panggodhadonya kang endah wamanekadya pari kang wus wayahtumungkul kanthi tuluskebak ing pambudi.
Sfikaf Antologi Gcguritan Bengkcl Saslra Iowa 2005
iPf WAHYUDI^MP Negeri 2 Pakem
MERAPI BIRU
Saka adoh rupane biru
gedhe dhuwur kukuse metuyen lagi turn
kabeh wong padha seneng mlaku-mlakuing sikilmu
sing lanang bagus
sing wadon ayukabeh suka padha gumuyu
Aja takon yen lagi nesupanas banget lahare lumayu
kabeh kang ketabrak dadi awukepara bareng karo udan watu
Mrapi biru
banget anggonku nunggunalika kowe turn
senggar-senggur sajak kemayumrapi birumrapi ayu
Anlologi Gegutilan Bengkel Saslra ]awa 2005 SeitSlf
IBUKU SING AYU
Ibu
Wis suwe aku melu marang koweIbu momong aku nganti gedhe
reged mambu ora digapemarang anak banget tresnane
Ibu
dinaikiakundongakanggo kowe sing wis wiwit tuwanggawa abet wis ora kuwawa
pamirenge wis ora cetha
Ibu
ora lali anakmu iki
njaluk donga Ian pangastutimuga-muga awan Ian bengitansah antuk tentrem ing ati
66 Ssluif Antologi Gegurilan Bengkel Sasfra Iowa 2005
LABETE SANDHAL
Banget gedhe labuh-labetmutanpa nggresula ngreksaponang suku
saka watu Ian paku
Tatag tanggonminangkaganjel saenggon-enggongedhung tingkat tembus kebonsing nggitar, miyano, apa dene sing nyaron
Tampanen nasibmuaja nganti kawetusanggan abot ing baumupeling wong-wong kzing brewu
Antologi Geguriian Bengkel iadra iowa 2005 67
WULANDARI
MP Negeri 2 Ngemplak
TSUNAMI
Polahmu anggegirisiPadha diwedeni
Aku melu nyekseni
Wong-wong kang padha mati
Amarga polahmu. TsunamiBandha Ian nyawa era ajiOra pandhang bayiWong kang nganggo dasiKabeh padha keli
Tsunami,
Iki pepeling saka Gustisupaya ngati-atiLan duwe tindak suci.
UDAN GERIMIS TENGAH WENGI
Tengah wengi ikiAdheme ngedab-edabi
Gerimis riwis-riwis
Nelesi bumi pertiwi
Bledheg pating jledherAngin tansaya santerUdan gerimis wengi ikiNelesi lemah bongkah ngrerintih
68 SfikAi" Meklim Anlologi Geguritan Bengkel Sastra Iowa 2005
Warga padha seneng
Ati susah dadi bungali
Udan gerimis icngali u cngiNekakake rejcki
SakaGusti Kana Maha Sui^ i
SEKOLAHKU
riatahmu ;ina ing lengah desaku
sliraniii kanggo nggayuli ilnn:latarmii sing resik Ian jeinbar
kaya-kaya nggambarake murid kang sabarpanggonanmu sing asrigawe tentreme ati iki
amarga sliramu sekolahankuaku bisa kasil gegayuhankumatur nuwun kanggo sliramu
muga-muga tetep mulya sadawane wektu
PIGUNANE SANDHAL
Ireng rupamuHanging gunamu luwih mulya tinimbang warnamusanajan dinggo lemek sikilsanajan dinggo midak barang ora enakHanging sliramu tetep njagawong kang nganggo sliramusupaya ora kena bebayakang bisa uga nggondhol nyawa
Anfologi Gcgurilan Bengkel Sastra lawa 2005 SekJil' Melithi 69
MAWAR
Abang, kuning, Ian biru
iku kabeh jeneng warnamugandamu kang arum Ian wangigawe tentreme atiesuk Ian sore tak sirami
supaya tetep edi Ian penimawar ...
sliramu dadi tanda
para mudha kang nandhang asmara
70 Sfilsf Antologi Ge^rifcm Bengkel Sottra Jowa 2005
YUK. CIFTA GEGURFTAN
Denimg: Drs. Suwaffdi Eaadbraswara, M. Huraa.
A. Model SMS
(1) Dengarkan dulu, ada nada apa(2) Buka dulu. peian-pelan, pasti dag-dig-dug(3) tinggal pencet. cet; jadilah f^cguritan: 10 menit tak sampai(4) yang rhs-rhs terwadahi(5) super singkat, bahasa simbol(6) jika ada dialog, berarti geguriran komunikatif(7) mari beria-ria
B. Model Yoga: Mencari TitikUntuk memusatkan naluri. emosi, nalar Anda, mari kita
belajar memusatkan diri kita. Kita menuju satu titik. Titik nol.Pertama, tariklah nafas dada. simpan di perut, pelan-pelan. Perhatikanaba-aba, jika Anda kurang mampu menahan, pejamkan mata. Tutuplahsegala keinginan, kecuali satu, menyatukan titik. Kedua, lepaskannafas yang kotor itu lewat desisan gigi. Saat ini Anda mulai terbukawajah imajinatifmu. Maka, mulailah memusatkan diri. Jangan lupa,Anda hams sila tumpang, seperti ki dalang wayang kulit itu Iho!Ketiga, dengarkan aba-aba, timkan saya pelan-pelan. Mari, Andaperlu diam, diam, dan diam. sejenak. Dari diam, Anda akanmenemukan "sesuatu", yang mungkin belum pemah Anda raba, belumpemah Anda dengar, belum pernah dan belum pemah. Dan, itulahsebenamya "dunung sejati". Itulah sebenamya dirimu ada. Keempat,cobarenungkan dulu yang Anda sedang alami. Lalu, goreskan lewatpena Anda, apa saja. Goreskan lagi, aye, apa saja. Tidak perlu Andaragu. Nah, berarti kau telah jadi penggurit, bukan?
Jika kau masih bingung, syukur. Itu pertanda, kau sedangberproses. Kau sedang berdialog dengan "dunung". Kau sedangmelakukan pencarian pada sebuah obyek garap. Maka, tolong,lakukan: (a) lihat dirimu dulu, ciumlah yang kau tak suka, rabalahyang kau benci: tulis yang paling aneh, (b) dongeng atau kisahkan
pengalaman kecil, unik, anyel, ndongkol dll, (c) coba ingat bagianhidupmu yang paling berkesan selama hidup, tuliskan pelan-pelan,usahakan kau bebas tanpa tekanan, (d) kalau sudah, coba tatalahkata-kata itu hingga ada maknanya, berilah ruh, berilah vitamin agarkata itu lebih gemuk, lebih indah, dan lebih menawan.
C. Model Bayangan: Energi Batin(1) Letakkan barang apa saja didepanmu, amati dengan jemih.
Katakan saja galas yang berisi air tab atau air putih.Bayangkan, apakah hidup Anda tak bada atau bartolakbalakang. Bayangkan tarus, asosiasikan (hubungkan)paijalanan hidupmu dangan air di galas itu
(2) Garuk kapalamu, sambil minum. Minumlah dangan kasadaranimajinatif, minum tiga sampai ampat kali clegukan. Rasakan,apa rasa air di galas itu, satalah masuk ka parut, adakahrasanya, dan apakah kau sadar bahwa itu hidup? Apakahkau talah sadar kalau air itu sabanamya hidupmu?
(3) Kalau kau sadar, coba coret-coret sesukamu tentang air danhidup. Coba lukis air itu seakan-akan hidupmu juga sepertiitu. Hidupmu juga sebagai air, bukan? Airmu juga hidup,bukan? Terus tubs, tulis, sekehendakmu saja, tak usah berpikirapa jadinya, yang panting tak bertentangan dengan batinmu.
D. Model: Berguru pada Fenomena AlamRasakan, apa yang sedang Anda tidak suka di sekitar ini.
Kau pasti bisa menyukai apa saja kan? Suka dan benci adalahmilikmu. Padahal, di sekitar kita hanya ada dua pilihan, menjengkelkanatau menyenangkan buat kau. Kalau begitu, pilihlah mana di antaradua itu.
Jika kau sebagai pemilih yang baik, tolong pertajampilihanmu. Jika kau benci, bencilah 99 %. Kau pasti bisa melakukan.Terserah, mungkin kau benci pada bangku, pada kursi, pada kapur,pada tanaman, pada apa saja yang penting dari kebencian itu tolongrasakan. Kemudian tuliskan rasa Anda itu. Sambil menuliskan, kau
72 Siktf Melaiy Antologi Geguritan Bengkel Sotira Iowa 2005
lebihbaikbertanya-tanya, entahkepadasiapa.Untuk e i j® 'man kita keluar mangan ini. Coba, rasakan betul deoaun^sekitannu itu. Perlu Anda renungkan; (1) mengapa daun itu jau,coklat, kemana hilang hijaunya, mengapa tiba-tiba jatuh, (2) mengapatumbuhnya ke atas, samakah dengan dirimu, (3) mengapa ada yanglayu, apakah dirimu juga begitu? (4) mengapa dia butuh air, dansetemsnya. Apa yang kau renungkan itu coba tuliskan.
E. Model Ramai-ramai
Nab, saya memiliki objek yang perlu direnunglwn.Sederhana saja, tolong perhatikan saya. Barulah kau cipt angeguritan dari objek ini. Kita buat kelompok saja. tiap kelompokharas melahirkan sebuah geguritan. Masing-masing mem^skan satuatau dua kata saja. Yang terakhir nanti bertugas memberikan ju u .Oke. Lalu tukarkan dengan kelompok lain, bacalah hasilnya.
YUK, BACA GEGURITAN
Mengusir Rasa TakutBaca puisi itu sekedar main-main, sebuah play art.
ada yang takut? Tak pe-de? Ya, karena tak siap mental. Berarti mentalDCrill llriit to-riiiri V\or»o miici VJl 1perlu ikutteijun baca puisi, ya! a-a n
(1) Menghilangkan takut mudah, latihlah denganjalan di depanteman. Anda mesti senyum coba, mengangguk, ge enggeleng, dan dada.
(2) Marl belajar menjadi berani membaca, berani berlatih, anggapsaja tak ada orang lain di sini.
(3) Sesekali berkaca, jalan ke sana-ke mari, suruh lihat oranglain.
(4) Berteriaklah sekeras-kerasnya.
Anlologi Gegurilan Bengkel Soslra Iowa 2005
I
B. Kebebasan Dihargai(1) baca geguritan itu bebas, ekspresif(2) larangan-larangan sebenamya tidak ada, semau Anda(3) yang penting komunikasi teijaga
C. Mulai Tampil(1) bacajudul dulu ya, lalu pengarangnya, atau dibalik.(2) kertas rata-rata dada, kau bukan baca teks Pancasila kan?(3) pegahg tangan kanan dulu, sering plndah ke kiri, penonton
kacau Iho. Pegang dua tangan boleh kok.(4) man baca berdiri atau duduk, hati-hati Iho tangan dan kaki.
Mainkan mimik, terutama mata, lirikkan, pelototkan, tataplahlaintai (bumi) dan langit.
(5) kalau selesai baca, tak harus hormat Iho, lari boleh,menjatuhkan tubuh boleh-tapi yang bermakna.
D, Menawarkan IModel Baca Geguritun(1) baca judul dari duduk atau berdiri, lalu beijalan pelan-pelan:
Yosi SA
(2) baca dengan kekuatan nafas, tak putus-putus: Hamid Jabar(3) baca sambil singsot (bersiul), main-main gigi, efek suara
mulut:Enes(4) baca dengan membakar dupa, menggelar mori putih, tabur
bunga; Budi Palopo, Suwardi Endraswara(5) bacajoged dulu, baru ucapan: Muhanunad Yamin MS(6) baca sambil berguling-guling:TrimanLaksana(7) baca seperti melagukan macapat(8) baca sambil menuding-nuding(9) baca menjatuhkan kertas-kertas: Sri Haijanta Sahid(10) baca teatrikalisasi puisi/gurit(11) baca model menggurui: Taufik Ismail(12) baca sambil ketawa: Remi Silado, Daniel Uto(13) baca sambil pegang instrumen: Krishna Mihardja
74 Itelltlli inlologi Geguritan Bengkel Sastra Iowa 2005
E. Mari Latihan Olah Suara
(1) tirukan aba-aba saya: ngungggg, nginggg, ngenggg(2) tirukan terns: nene nano nanino ninonano(3) tirukan, anune-anune-anu-anu, anune-anune, anune-anune...
F. Berlatih Gerak
(1) letakkan tangan, ikuti aba-abaku(2) ikuti gerakan kakiku(3) ikuti gerakan kepala, bibir, gigi(4) mari duduk, dengan aneka variasi
G Bacalah Geguritan(1) per kelas ya, satu geguritan dibaca bertiga/berempat(2) pilih sendiri yang cocok dengan keinginanmu(3) ketika ada kelas yang maju, kelas lain menilai ya (5-10)
nilainya(4) yang paling bagus, nanti ada 'hadiahnya' (rhs)(5) berembug dulu dengan kelompokmu
H. Kolaborasi Baca Geguritan(1) kolaborasi itu sebuah seni baca geguritan(2) ada penata laku(3) ada orator
(4) penulis teks geguritan membayangkan audien(5) para peraga disiapkan(6) pengiring pun dapat sebagai pembaca(7) pengiring terkadang ikut nimbrung suasana(8) yang perlu dijaga, nuansa geguritan tidak hilang(9) boleh menggunakan trik-trik dan improvisasi(10) ada yang menyebut musikalisasi/gamelanisasi(11) ada yang menyebut ketoprakisasi/wayangisasi(12) yang penting kompak
Anlologi Gegurilan Bengkel Soslra Iowa 2005 75
GEGURITAN*'
Dening; Drs. Dhanu Priyo Prabowo, M. Hum.Balai Bahasa Togyakarta
l.Purwaka
Sastra Jawa umure wus atusan. Lan, wus atusan buku sastraJawa sing ditulis dening para pujangga. Sastra Jawa kaperang dadi 4babagan, yaiku (1) Sastra Jawa Kuno, (2) Sastra Jawa Tengahan,(3) Sastra Jawa Baru, lan (4) Sastra Jawa Gagrak Anyar (modem).Kejaba iku, sastra Jawa kaperang dadi 2 jinis, yaiku jinis gancaran(prosa) lan tembang/geguritan (puisi).
Mitumt sejarah kasusastran Jawa, guritan iku ana lore, yaikugeguritan tradhisional lan geguritan gagrak anyar (modhern).
Geguritan tradisioiial, yaiku puisi sing kaiket deningpaugeran-paugeran tartamtu. Paugeran-paugeran kasebut, yaiku:
(1) cacahing gatra era katemtokake, nanging biyasane sathithike4 gatra;
(2) cacahing wanda siji lan sijine ajeg padha wilangane;(3) dhong-dhinge swara ing wekasane gatra kabeh kudu mntut,
kudu nganggo purwakanthi gum swara;(4) ing wiwitane geguritan, biyasane dibukani nganggo tembung
sun nggegurit (tegese: aku ngarang/maca geguritan)',(5) geguritan ditulis utawa dilesanake minangka pasemon
(sindhiran) tumrap kaananing masarakat wektu iku. Kejabaiku, geguritan uga ngemu surasa pendhidhikan.
Tuladha geguritan tradhisional:Sun nggegurit:I. Kaanan jaman saikiSipat pemudha-pemudhiSrawunge saya ndadi
*) Makalah kanggo Bengkel Sastra Jawa murid-murid SMP sa-Kabupaten Sleman,27-30 Juni 2005.
Raket wewekane sepiTan kadi dukjaman nguniSrawung sarwa ngati-ngati.
II. Yen manut wasiteng kunaPriya srawung Ian wanitaGampang ketaman panggodhaNerak ing laku susilaTemah darbe jeneng alaWasanane tibeng papa.
Geguritan gagrak anyar (modem), yaiku puisi sing era kaiketdening paugeran-paugeran tartamtu (kaya dene geguritantradhisional). Geguritan modem uga bisa disebut minangka puisi bebas.Ciri-cirine geguritan modhem mitumt Moch. Nursyahid Poemomo(2005), yaiku:
(1) biyasane migunakake basa Jawa ngoko;(2) basa Jawane komunikatif (dudu basa Jawa sing dakik-dakik
sing akeh basa Jawa Kunane kaya dene tembang);(3) cacahe larik (baris) Ian pada ora ajeg;(4) tema-tema sing digarap/ditulis bebas;(5) ora nganggo tembung sun nggegurit ing wiwitane geguritan.
Tuladha geguritan modhem:TUMENGA
(j.f.x. hoery)
Kowe isih katrem, anaku
jelungan, sumbar Ian gobag sodorangin Ian Untang oyak-oyakandudu salahmu, anakku
tekamu tanpa gayungankatungka bapak kaselak lungabanjur,....
Aniologi Geguritan Bengkel Scttra Iowa 2005 Sib&f Mfibfll! 77
Ah!
apa kowe bakal narimatangiyagugahen konang-konang kang isih padha rerantan
(kapethik saka antologi geguritan Pagelaran, PenerbitNarasi 2003)
2. Maneka warna wujud geguritanGeguritan ing sastra Jawa bisa kaperang dadi pirang-pirang
wujud, upamane epigram, baladba; reportase; odbe, epos, Iansapanunggalane.
(a) EpigramEpigram, yaiku tetembungan sing wicaksana, ringkes, Ianpadbet sing dilairake nganggo cara (gaya) sing alus. biggeguntan, epigram tegese geguritan cekak sing ngemu ukarawicaksana, ringkes, Ian padbet.Tuladba:
MRIPAT
(Mocb. Nursyabid Poemomo)
Cabyamu landbep kaya panabNangingendab
JAM TEMBOK
(Mocb. Nursyabid Poemomo)
Ngetung lunga-tekane dinaKang kandbangkala kasatan tembung
78 Anfologl Gegurifon Bengkel Soifro Jawo 2005
ANGIN
(Moch. Nursyahid Poemomo)
Anggonmu nglembara turut kekayonTiwas nggogrogake godhong Ian kembang alumKowe apa ora keduwung?
(kapethik saka antologi geguritan Yen Aku NyawangMripatmu, karya Moch. Nursyahid Poemomo)
(b) Baladha
Geguritan sing dinyanyekake, basane prasaja, mbeberakecrita sumbere saka crita rakyat nganggo antawacana Ianana paraga-tamane.
Tuladhane:
BALADHA KLETING KUNING(Suripan Sadi Hutomo)
sapa ta sing ra bakal ngmntuhake iki waspayen si kleting tansah dipilara mbok randhayen si kleting tansah dipilara sedulur tuwa?
kleting kuning! kleting kuning!kenya ayu anak angkate mbok randha sambegaKenya ayu kasihane para jawata
wau ta si kleting kuningkinongkon ngumbah dandang tembaganganti mencorong kaya tejawau ta si kleting kuningnyangking dandang ngener menyang kali beningnyangking dandang kambi nangis andrengiiiging
Anlologi Geguritan Bengkel Sortro lowo 2005 79
endi dandangmu, niniaku bangothothong kang bakal ngumbah ana kali!
cinandhak dandang kakempit swiwine sang sektikinumbah dandang mencorong kaya nalika lagi jinedhiiki dandangmu Ian iki sada lanang wasiat wesi ajitampanana nini Ian den-enggal kowe baliawit sedulurmu padha budhal nggah-unggahiandhe-andhe lumut ing dhukuh wuluhan desa pasirapan peni
wau ta si bangothothongilang musna malih dewa suralayabali makayangan ing swarga lokaangin sumnbit anggonda cendhana
kagyat mbok randha dhadhapan mbok randha sambegadene si kuning ngempit dandang mencorong tejaiki apa dandang saka swargakang kok-tuku nganggo ngorbanake salira?
sang dyah ayu meneng ra suwalaatine remuk kaya binanting ing selawau ta sang dyah ayu kleting kuningmothah anyuwun palilahe mbok randha sambegaarep melu nggah-unggahi sang bagus terunakaya kleting biru, dhadhu, ungu sedulur tuwa
we la bocah ora kaprahrupamu elek kaya silit tampahambumu banger kaya kembang bangahkowe arep nggah-unggahi jejaka bagusanake mbok randha wuluhan kang kementhus?
cinandhak sang dyah ayu kleting kuningpinupur telek pitik tinapih klaras gedhangsetagen tampar memehan kinemben eri bandhotan
80 Ifefelfei Antologi Gegurifan Bengkcl Saslra Jawa 2005
o, langit biru cakrawalaapa bener tindake iki mbok randha sambega?budhala kowe nek arep lunga
ning poma aja bali ing omahku sigrajumangkah sang dyah ayu kleting kuningteka ing bengawan siluganggabengawan banjir prau tambang ora anabingung si kuning arep nyabrang sigra
eeee, minggat kowe si kere budhugenaku yuyukangkang tukang tambang bengawan
eeee, si buron banyu aja ngadhang lakukuaku dudu wanita tunasusila add salira
aku dudu bangsane buron kang kena kok mangsarasakna yen kowe ra gelem tetulung sapadha-padha
wau ta sang dyah ayu kleting kuningangunus sada lanang saka kayangansinabet banyu bengawan ilang banjir bandhangyuyukangkang mati njrekangkangbangke ilang bali makayanganwau ta sang dyah ayu anak sambegateka ing wuluhan pinapak jodheg Ian santamitra rewzmge sang pekik andhe-andhe lumUt sulistyaginojek pari kenawau ta sang mbok randha wuluhan desa pasirapanmapagage si kuning irung tinutup kembang amrik angganda
eeee, gendhuk kowe njaluk apasega kaak apa sega ketela?
adhuh nyai kula nyuwun pangaksamakula badhe nggah-unggahi kang putra
Antologi Gegurilan Bengkel So»lra Iowa 2005_— MsblM 81
kaget mbok randha wuluhan desa pasirapan krungu swaraamandeng pucuke netrarupamu elek ambumu kelek kethek
apa kowe bisa bakal katrima?wis ping pira para kenyakenya ajni dharah mbok randha dhadhapan mbok randhasambegatinampik ing sang pekikwe la yen kowe ameksa
dakjaluke palilane sang jejaka
angin sumribit angganda cendhanasumriwing ing kupingmanuk ngoceh ing pakebonanapa kang bakal linakonan?
"putra ngger si andhe-andhe lumuttumuruna ana putri kang ngunggah-unggahiputrine kang elek rupanekleting kuning iku kang dadi asmane"
kaget mbok randha wuluhan mbok randha pasirapansi kleting rinangkul siniram banjm sendhang kencanabadhar si kuning dadi dewi sekartaji dewi galuh candrakiranabadhar si bagus dadi raden panji inu kertapati putra jenggalawau ta inbok randha dhadhapan mbok randha sambegakaget asemu gela dene wis milara sang dyah ayu kesumaah, apa kang bakal tinampakeris apa pedhang anigas jangga?
Surabaya, Desember 1971(kapethik saka Guritan: Antologi Puisi Jawa Modem(1940—1980), Balai Pustdka, karya Suripan SadhiHutomo, 1985)
®2 Sllttf Hfilatil!—Antologi Geguriton Bengkei Sojtro lowo 2005
(c) Geguritan ReportaseGeguritan reportase, yaiku geguritan sing isine mbeberakelelampahan sawijining panggurit anggone lungiai menyangsawenehing papan sing nengsemake (Moch. NursyahidPoemomo, 2005).
Tuladha:
KUTHA SURABAYA
(Aming Aminoedin)
ana ing mangsa ketigaapa sing daktulis babagan kutha Surabayamung ana panas Ian sumuking swasanasadina-dina
dina-dinaliwat
urip mung anane grusa-grususarwa kesusu panggone uripkayadene sempit yen era olehkasebutkajepit
wayah awan panase panas tenanana kene ewadene wayah wengiera kena kalong panase sumukakeh nyamuke
Surabaya ing mangsa ketigaapa sing dakimpekkeera ana tumuse
BBS, 15/2/2001
(kapetik saka antologi Kabar Saka Bendul Mrisi, karyaSuharmono Kasiyun, Penerbit PPSJS, 2001)
Antologi Geguriton Bengkel Sostro lowo 2005 83
(d) OdheOdhe yaiku geguritan kanggo mulyakake sawijiningpawongan utawa kaanan sing dianggep penting. Ciri-cirineodhe ana ing irama, persajakan, Ian diksi. Ana ing sastraJawa, odhe rada arang dianggo sacara nglegena. Nanging,saka wujude tandha-tandhane, isine, Ian wujude kalebu odhe.Tuladha:
GENDHING SAMPAK PATHET SANGA
(KuslanBudiman)
donya kang edi endah tumraping pengantenyen aku ball saka palaganngrangkebi blegering giling dadi sawiji
tekane was sumelang Ian ing atinesamangsa sing lanang pamit perangnguji aweting nyawa liwat gegaman
baliku saka palaganbakal nggawa umbul-umbul kemenanganamarga aku percayaurip iki dudu pacobannanging mujudake kembanging pianyatanpianyataniing pribadh kang lelapis kamanungsan
yen aku bali saka palagangigirku wis nggendhong kamenangannanging ngertiya yayidhadhaku wis ora kuwat nyangga dosaamarga gethihing mungsuh dadi utangku
satekaku ing ngarepmuora susah kokpapagake ati kang bungahsubasitanen kanthi rasa trenyuhkang kawungkus nganggo poladan asih sumringah
84 Sskaf —intologi Gegufiton Bengkel Jadra lawo 2005
yen aku ilang musnaiku pratanda panebus dosasubasitane keuithi lugu gembiragendhing sampak pathet sanga
sejatine aku gila marang parang, yayinanging rasa asihku kudu daksebarmarang bangsakuIan katresnanku bakal nyriunbahi donya(Kapethik saka majalah bahasa iswkJaya Baya, No. 44,XIV, 3 Juli 1960)
(e) Epos . , , , ,Geguritan (bisa uga gancaran) sing nyantakake bab
kasatriy an Ian kaprawiran sing dicampur karo mitos/mithe, legende,crita rakyat, Ian sejarah. Epos uga asri katelah epik.
Hiladha;
BEBANTEN MAJAPAIT(Widodo Basuki)
layang kumitir Ian layang setarebut rai
ing ngarsane sri ratu kencanae thole, damarwulanbocah paluhamba tukang ngaritdadi satriya piningitklakon nggandheng wanita,bandha Ian panguwasamerga wani lara lapa
gelem turn gedhogan, ngantituwuh welase dyah anjasmara
Antologi Geguritan Bengkel Scstro Icwo 2005 Sfttef MsUftS 85
langit Majapait siiiawur mendhungsapa sing gumedhungngglundhung
wls dadi bejamu Minakjingga,sira diecap budi candhala, penginnjongkeng kawibawan
log lembarane mega klawusirahmu dadi bebanten
minangka bukti katresnan
NgindenKota, 1995(kapethik saka antologi Layang Saka Tlatah Wetan, karyaWidodoBasuki, 1999)
3. Nulls geguritan iku kapriye?Geguritan iku sawijining kagunan (karya seni) sing didhapuk
saka tembung-tembung pinilih. Mala, nulis geguritan iku ana sarat-sarate, upamane:
1. Sregep niteni, sinau, Ian seneng maca, tetakon karo sapabae supaya bisa oleh idhe anggone arep nulis geguritan.
2. Sinau basa Jawa lumantar ngrungokake wayang, kethoprak,Isp. saka kaset/radhio/teve, nonton pagelaran.
3. Nulis geguritan (puisi) iku beda karo nulis gancaran (prosa).Nulis geguritan iku nganggo basa sing sinandhi,perlambang, utawa basa sing ora langsung (erasawantah). Basa gancaran iku panulise langsung (tanpatedheng aling-aling) Ian asring tanpa lambang-lambang,utawa nglegena/lunu-ah. Tuladhane mangkene:
basa gancaranWiwit isih bocah cilik, (aku) tansah ngalanti orakepenak, kerep nemu cilaka
86 ItebA! inlologi Geguritan Bengkel Sostro lawo 2005
basa guritan (puisi)Cilik mula, uripku tansah ketula-tula ketali
basa gancaranKekarepan kang ora becik, Manawa diuja, bisanjalari rusaking uripebasa guritan (puisi)Sedya ala, yen den-uja, bisa mbabar dadi rabedakang ngreribedi
basa gancaran
Saiki wis tuwa, umurku wis luwih saka setengahtuwuh
basa guritan (puisi)Saiki aku wus tuwa, mungguha srengenge, wis adohsaka pletheke, cedhak marang surupe
basa gancaranTiyang estri ingkang jembar wawasanipun.adatipun saged nyukani wewarah
basa guritan (puisi)Watak wantoning pawestri sugih wawasan, wasisasung wewarah
4. Ladhan nulis terus tanpa wedi kleru utawa disaruwe elekasiling tulisan.
5. Ngirimake geguritan menyang majalah basa Jawa.
Nulis geguritan iku nyenengake. Bisa kanggo ngasah pamikir,rasa, Ian jiwa. Bangsa sing seneng sastra, bisa kasebut wong singkajen ing madyaning bangsa-bangsa liyane. Bangsa sing tuna sastra(seni) mesthi dadi bangsa sing ora kajen. Nyinau kasusastran Jawa,
Antologi Gegurilan Bengkel Sastra lawa 2005 87
kalebu geguritan, iku kalebu ngajeni budayaning leluhur. PujanggaRaden Ngabehi Ranggawarsita, Mangkunagata IV, Pakubuwono FV,Ki Padmasusastra, Ian liya-liyane dieling-eling wong Jawa ora margakasugihane bandha donya, nanging amarga gagasane bisa migunanimarang pawongan liyane. Mula, aja nyepelekake kasusastran Jawa,kalebu geguritan. Sapa ngerti sesuk kowe kabeh dadi wong pinunjulsing nresnani kabudayan Jawa sing luhur. Dcu kuwajiban kita kabehminangka bangsa Jawa.
BUKU SUMBER
Hoery, J.F.X. 2003. Antologi Geguritan Pagelaran. Yogyakarta:Narasi 2003.
Hutomo, Suripan Sadi. 1985. Guritan: Antologi Puisi Jawa Modem(1940—1980). Jakarta: Balai Pustaka.
Kasiyun, Suharmono. 2001. Kabar Saka Bendul Mrisi. Surabaya:PPSJS.
Padmosoekotjo, Ki. 1963. Ngengrengan Kasusastran Jawi.Yogyakarta: Hien Hoo Sing.
Poemomo, Moch. Nursyahid. 1981. Yen Aku Nyawang Mripatmu.Surakarta: Forum Sastra—Pusat Kebudayaan Jawa Tengah.
Widodo Basuki. 1999. Layang Saka Tlatah Wetan. Surabaya.
88 SeW MeiaflL Antologi Geguriton Bengkel Soslra lawo 2005
SENI GEGURJTAN
Oleh: Achmad Abidan HJL, S. Pd.
1. Mengolah KataHdak sedikit orang yang mengeluh kesulitan untuk membaca
bahkan membuat geguritan. Secara sederhana, mencipta puisi Jawaatau geguritan hanya menumpuk-numpuk kata. Bagaikan menumpukbatu bata, seperti orang membuat taman, perlu artistik. Unsur yangpaling hams diperhatikan, adalah masalah estetika. Yakni, bagaimanakecermatan dan kelihaian mencari, memilih, dan menyusun kata indahadalah pores penciptaan puisi Jawa atau geguritan.
Menggurit, mencipta, memang tidak salah jika dikatakan"bermain kata". Karena itu, dalam menggurit, misalkan kita akanmencipta: kumpulkan dahulu kata-kata yang berhubungan denganmanuk. Jika sudah, bam diseleksi, mana kata yang bemilai rasa,mana kata yang ada tastenya, dan mana yang sekedar kata-katabiasa. Yang digunakan dalam geguritan, kata yang bemilai rasa itu.Misalkan, kita jajarkan kata-kata yang terkait dengan (ciri-ciri) manukdi bawah ini.
duwe cucuk
duwe cakar
duwe swiwi
yen mabur sok mencok ing pangasring nucuk woh-wohanasring cucuk-cucukan karo kancaneana sing dikurunganake jeneng cindhilanak manuk beo, ababil, cangak awu, prenjak, garuda
Kata-kata tersebut masih sangat dangkal. Belum memilikidaya dan kekuatan. Kata itu masih telanjang, berdiri sendiri, belumtertata. bahkan juga belum bemilai rasa. Untuk lebih menajamkanlagi, di bawah ini disajikan kata-kata yang bersentuhan dengan mimuk.
Nucuk ngiberakekdya gagak reratonsusuh manuk kurungan manukgolek tapake kontul nglayangmanuk Jatayuemprit abuntut bendhugkekejera kayaa manuk branjangan
Kata-kata itu masih bisa dikembangkan lagi sampaisebanyak-banyaknya. Kalau belum tabu maknanya, sediakan kamusBausastra Jawa. Kalau belum tahu, silakan tanya. Namun, bagipenyair, tidak hams tahu persis maknanya. Boleh tahu secaraimajinatif saja.
Lebih baik, juga kategorikan berbagai kata di atas. Mungkinada yang tergolbng katayang menjums pada; bumng cerdas, bumngtakhayul, bumng religius, bumng patriotik, bumng epos, dll.Pengkategorian ini, akan membantu anda untuk mencipta geguritanbertema apa .
Kalau sudah yakin, marl kita mencoba mendongeng.Terserah, mau dongeng apa: cinta, politik, seks, anak malas, rajinsekolah, membolos, dan sebagainya-anda dapat segera menjajarkankata-kata di atas.
Tentunya, kata-kata tadi dapat dipotong, ditambah, digunting,dilipat, dan setemsnya. Kata-kata di atas sekedar patokan awal, untukmemekarkan imajinasi. Nah, masalah cinta misalnya dapat diukirdalam geguritan berikut.
Manuk emas sing dakkurung ing jantungsaya kekejer nguber pencokangolek susuh ing pojoking ati
Silakan, geguritan tersebut anda beri judul, apa? lya kanmembuat geguritan judulnya belakangan, boleh. Sekali lagi untuktahap awal, untuk tingkat lanjut, bermula dari judul, tidak dilarang.
90 Mebfhi Antologi Gegurilan Bengkel Sastra ]awa 2005
Jika perlu, tambah lagi satu bait. Coba? Yang perlu diingat, hubunganantar bait harus logis.
Persoalan lain, boleh saja digambarkan melalui rnanuk.
Kemudian, sekedar contoh, akan lahir geguritan ini:manuk-maniik iku pijer cucuk-cucukan
manuk tunggal sasusuh saya kelangan suhtansah tetarungan
mung mburu woh-wohan tnawa wisa
Geguritan itu, dapat diangap belum selesai. Kira-kira,geguritan itu menggarap persoalan apa? Tebaklahl Tema apa yangmuncul dari geguritan itu. Kalau saya sediakan judul ini cocok atautidak; (1) Cucuk-cucukan, (2) Tetarungan, (3) Kelangan Suh, (4)Maniik-manuk Mabur, dan seterusnya. Jika kurang cocok, silakanbuat judul lain.
Calon judul: (1), (2), dan (3) ada semua dalam bagiangeguritan. Sekedar kata yang diambil dari kata-kata dalamgeguritan. Jika ini disetujui, sah-sah saja. Hanya saja, judul harusmewakili kedalaman makna semua (total) geguritan. Bagaimana*?
Apakah judul itu tepat? Kalau belum pas, bagaimana denganjudul (4) yang hanya kata manuk saja yang diambil dari kata-katadalam geguritan. Memang judul (4) ini terkesan lebih bemuansapuitis, mungkin juga simbolik. Namun, cocokkah dengan maknageguritannyal ini persoalan, kalau belum, mungkin geguritannvayang harus diubah atau ditambah-dikurangi.Maksudnya, saya hanya ingin mengatakan: (1) tentukandulu geguritan tadi akan menuju kemana, akan menyindir, atau ana(2) diperjelas dulu tema ̂koknya, (3) memberi judul geguritan adalahpenting, karena merupakan wajah geguritan, namun bukan hal yangterpenting.
B. Memberi Nuaiisa dim Robot GegurUanNuansa sebuah geguritan, pcrlu dipikirkan juga. Agar anda
tidak teijebak pada gegiirium yang hambar. Geguritan yang hambar
Anfologi Gegurifan Bengkel Sadra iowa 2005
biasanya tidak jelas, meskipun bening seperti air aqua, namun, rasanyakurang enak.
Dengan nuansa yang tajam, kita akan dapat menciptakangeguritan itu menjadi lebih menggigit. Anda dapat membangunmsasageguritan: romantis, nylekit, ironis, profetik, kepahlawanan,religius, sakral, dan Iain-lain. Suasana geguritan akan menentukanpulapilihankata.
Kalau kita akan membuat geguritan yang bernuansaprofetik, kata-kata yang dipilih harus yang berbau transendental,memiliki curahan moral, dan tetap estetis. Misalkan, anda dapatmenggunakan kata-kata berikut menjadi sebuah geguritan profetik.Coba buatlah sendiri, pilih salah satu untaian kata di bawah ini:
Manuk-manuk ababil mencok ing pang garingmanuk jatayu ngudang pangimpenmanuk prenjak mbuka laWange swargamanuk-manuk nggoleki susuhe anginmanuk-manuk ngudhari kurungane nepsumanuk-manuk ngoyak tapake kontul nglayang
Nuansa geguritan yang kental, akan mempengaruhi bobot.Geguritan yang berbobot, tidak selalu ditentukan oleh penggunaankata-kata yang arkais (kuna), tetapi banyak ditentukan membangunnuansa yang selaras dengan pemilihan kata. Estetika, akan menjadiukuran terpenting dalam suatu geguritan.
Geguritan yang diberi muatan filosofi dan moral, belumtentu berbobot manakala diungkapkan dengan nada menggurui.Geguritan itu boleh memuat sebuah ajaran, namun tidak selamanyaharus disampaikan dengan "doktrin". Bobot geguritan, tetapmempertimbangkan efektif maupun efisien tidaknya memainkan kata.Geguritan merupakan olah bahasa yang padat namun tetap cair.
C. Mendpta Bermacam-macam GeguritanSebelum mendpta, banyak-banyaklah memhaca geguritan
karya penyair yang sudah ada. Calon penggurit yang malas membaca
92 Ssktf Mibfhl Antologi Gegurifan Bengkel Satlra Iowa 2005
karya orang lain, jangan heran kalau akan kehilangan nafas. Namun,anda juga jangan sekali-kali "nyontek" karya orang lain. Kalau sudahcurang ini dilakukan, akan merepotkan masa depan kalian. Kalausekedar membaca untuk menghaluskan obsesi, tidak apa-apa. Inimemang "wajib".
Dengan membaca anda akan kenal dengan aneka ragamgcguriton yang temyata lebih dan sepuluh macam. i\nda dapatmengepigon (sementara) model geguritan yang telah ada. Misalkan,anda akan mencipta geguritan: (1) naratif, yaitu geguritan yangmengungkapkan cerita atau penjelasan penggurit, seperti balada-,(2) lirik, geguritan yang mengun^apkan gagasan pribadinya, seperti(a) elegi, geguritan yang mengungkapkan rasa duka, (b) ode, pujaanterhadap tokoh atau tempat atau keadaan; (3) deskriptif, yaitugeguritan dimana penggurit bertindak sebagai pemberi kesanterhadap keadaan atau peristiwa, benda, suasana yang diparidangmenarik perhatian, seperti: (a) satirik, geguritan yang berisi ejekanatau sindiran terhadap sesuatu hal, (b) kritik sosial, politik, danIain-lain.
Sebenamya masih banyak lagi, namun, untuk anda yangbaru "pemula" kiranya cukup tahu tiga macam dulu. Dari ketigamacam itu, silakan anda pilih salah satu, dan buatlah satu atau duajudul geguritan. Temanya bebas, sesuai dengan minat anda.
Cobalah beberapa kali. Kalau sudah jadi, jangan segerapuas. Anda jadilah "pembaca perdana" dari karya anda sendiri.Maksudnya, kalau ada yang masih ragu kata-katanya tanyakan padaorang lain atau buka kamus. Betulkan beberapa kali, potonglah yangtidak sesuai, tambahkan dimana saja yang anda anggap kurang.Usahakan tidak bosan merevisi karya sendiri, sampai anda "puas".
Tahap akhir, sebelum karya anda dikumpulkan, silakanberikan orang yang paling dekat dengan anda. Biarlah merekamembaca kedua, setelah anda, nanti komentamya bagaimana. Andatidak perlu berkecil hati atau bahkan sakit hati kalau ada kritikankarena saran dari orang terdekat anda itu dapat digunakan untukmemperbaiki lagi. Usahakan, tidak di niang tertutup kalau sedang
Anlologi Geguritan Bengkel Sartro lowo 2005. 93
meaAivatgeguritan. Lebih baik, di ruangan yang "plas", beijendelasehingga gagasan hisa mulur-mungkret.
Silakan anda coba, lalu berikan judul yang menurut andatepat. Pilih di antara tiga macam diatas. Jangan lupa lagi, tema pokokhams ditentukan. Jangan lupa, tidak usah numn karya orang lain.Keluarkan yang anda rasakan saja. Entah wujudnya seperti apa,anda akan nikmat. Anda boleh memilih apa yang anda suka, yangpaling dekat dengan anda, namun yang paling penting, hams yang"aneh". Ciptakan geguritan, dari keadaan "biasa" menjadi "tidakbiasa". Sebaliknya, juga dapat dari "yang tidak biasa" menjadi halyang "biasa". Bebas.
94 M6bAI__Anlologi Geguritan Bengkel Sottro lowo 2005
BIODATA INGKANG NDHEREKBENGKEL SASTRA JAWA TAHUN 2005
Amalia Nur Rachman, lair ing Yogyakarta, 30 Maret1992, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri1 Depok, JalanRasamala5Gejayaii,Condongcatur,Depok, Sleman, Telepon (0274) 881738.Alamat Omah : PlaosanRTOl/20,Tlogoadi,Mlad,Sleman, Telepon (0274) 866255.
Budi Susanto, Lair ing Sleman, 30 November 1990,Agama Islam, Alamat Sekolah : SMP Negeri 2Sleman, Macangan, Trihaijo, Sleman, Telepon(0274) 868330, Alamat Omah: Sawahan,Margomulyo, Seyegan, Sleman,
Desi Siswanti Maharani, Lair ing Sleman, 5Desember 1990, Agama Islam, Alamat Sekolah:SMP Negeri 2 Sleman, Morangan, Trihaijo, Sleman,Telepon 868330, Alamat Omah: Perum SlemanPermai I. HP 08179413330
Devi Nugraheni, Lair ing Sleman, 02 Mei 1991,Agama Islam, Alamat Sekolah : SMP Negeri 1Cangkringan, Watuadeg, Wukirsari, Cangkringan,Alamat Omah: Rejosari, Argomulyo, Cangkringan.
Fani Ayuningtyas, Lair ing Sleman, 21 Februari1992, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri1 Depok, Gejayan, Condongcatur, Depok, Sleman,Telepon 881738, Alamat Omah: Jalan Greskap 1/05 Mlandangan, Minomartani, Sleman 55581, HP08179437776.
Inda Jananti, Lair ing Sleman, Agama Islam, AlamatSekolah: SMP Negeri 3 Tempel, Pondokrejo,Tempel, Sleman, Telepon 0822749924.
InggaWulandari, Lair ing Sleman, 13 Januari1993, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri1 Depok, Jalan Rasamala 5 Gejayan, Condongcatur,Depok, Sleman, Telepon (0274) 881738, AlamatOmah, Jalan Wijayakusuma III/343, Perumnas,Condongcatur, Depok, Sleman, Telepon (0274)884274. HP 081328518350
Jodhi Arizal Nugroho, Lair ing Sleman, 22 Oktober1990, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri2 Sleman, Morangan, Triharjo, Sleman, Telepon(0274) 808330, Alamat Omah: Jalan Kapt. Haryadi,Gang Nuri 1/2, Iropaten, Triharjo, Sleman.
Kabul Budi Dwi Cahyo, Lair ing Sleman, 6Desember 1991, Agama Islam, Alamat Sekolah:SMP Negeri 1 Godean, Sidoluhur, Godean, Sleman,Telepon 798097, Alamat Omah: Karangmalang,Sidomoyo, Godean, Sleman.
Anlologi Gegurilan Bengkel iasfra Iowa 2005
Kunti Khusnun Insani, Lair ing Sleman, 4 Maret1991, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri3 Godean, Sidoarum, Godean, Sleman, Telepon798647, Alamat Omah: Potrowangsan, Sidoarum,Godean, Sleman.
' 1
Lintang Ayomi Sumargo, Lair ing Yogyakarta, 11Februari 1992, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMPMuhammadiyah 3 Depok, Jalan Rajawali 10Demangan Barn, Depok, Sleman, Telepon (0274)560135, Alamat Omah: Karangmalang Blok E-19,Sleman, Telepon (0274) 548927. HP081578811295.
Nadra Yunia Ayuningtyas, Lair ing Sleman, 8 Juili1992, Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri1 Moyudan, Blendung, Sumbersari, Moyudan,Sleman, Telepon 793883, Alamat Omah,Kedungbanteng, Sumberagung, Moyudan, Sleman.HP 08132830148.
Nanik Hidayani, Lair ing Sleman, 3 November 1991,Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 1Mlati, Tirtoadi, Mlati, Sleman., Alamat Omah: Getas,Toragan, Tlogoadi, Mlati, Sleman..
Nur Laila DRH, Lair ing Bantul, 26 Januari 1991,Agama Islam, Alamat Sekolah: SMPMuhammdiyah 3 Depok, Jalan Rajawali 10Demangan, Sleman, Telepon 560135, AlamatOmah: Jalan Janti Gg Sono 368 b. HP 08170427322
Anlologi Gegurilan Bengkel Saslra lav/a 2005 Sek^f MeUfIt)
very
Nur Setyo Wahyuni, Jenis Kelamin: Perempuan,Tempat dan Tanggal Lahir: Sleman, 24 April 1992,Agama: Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 1Depok, Jalan Rasamala 5 Gejayan, Condongcatur,Depok, Sleman, Telepon (0274) 881738, AlamatRumah: Nanggulan RT/RW 15/19 Maguwoharjo,Depok, Sleman
Nur Susanty, Jenis Kelamin: Perempuan, Tempatdan Tanggal Lahir: Pontianak, 19 September 1991,Agama: Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 1 Turi,Donokerto, Turi, Sleman, Telepon 896673, AlamatRumah: Ngemplak,Trimulyo, Sleman
PetraAdhiPradhana, Lairing Sleman, 1 Desember1991, Agama: Kristen, Alamat Sekolah: SMPNegeri I Berbah, Tanjungtirto, Kalitirto, Berbah,Sleman, Alamat Omah: GKJ Tanjungtirto, Teguhan,Kalitirto, Berbah, Sleman..
Rini Astuti, Lair ing Sleman, 3 Februari 1991,Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Piri Ngaglik,Jalan Kaliurang Km 7,8, Telepon 881439, AlamatOmah: Jalan Piran H Raya 72.
RitaApriani, Lair ing Sleman, 16 April 1992, Agama:Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 1 Depok, JalanRasamala 5 Gejayan, Condongcatur, Depok, Sleman55283, Telepon (0274) 881738, Alamat Omah:Dayu, Jalan Kaliurang Km. 8,5, Sleman, HP081802700314.
Sskar ijidaiiii Antologi Gegurilan Bengkel Saslra Iowa 2005
Sesaria Kiki Tamara, Tempat dan Tanggal Lahir:Sleman, 19 Juli 1991, Agama: Islam, Alamat
Sekolah; SMP Negeri 4 Pakem, Sukunan,Pakembinangun, Pakem, Sleman, Alamat Rumah;Cawan, Widodomartani, Ngemplak, Sleman.
Servatia Mayang Setyowati, Lair ing Yogyakarta,24 Januari 1992, Agama Islam, Alamat Sekolah;SMP Negeri 1 Depok, Jalan Rasamala 5 Gejayan,Condongcatur, Depok, Sleman, Telepon (0274)881738, Alamat Omah; Jalan BabarsariTB 18/1
H, Depok, Sleman, Telepon 485458 HP081578076994.
Tasza Firdhaningrum, DA, lair ing Sleman, 25 Juli1991. Agama: Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri2 Sleman, Morangan, Trihaijo, Sleman, Telepon(0274) 868330, Alamat Omah: Temon,Pendowoharjo, Sleman.
Untung Riantoko, Lair ing Sleman, 22 April 1992,Agama Islam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 1Sleman, Jalan Bayangkara 27 Medari, Sleman,Telepon 868810, Alamat Omah: Sidomulyo,Trimulya, Sleman.
Anfologi Geguritan Bengkel Sasfra Iowa 2005 Sfetof MeklKl
Wahyudi, Lair ing Sleman, Agama Islam, AlamatSekolah: SMP Negeri 2 Pakem.
Wulandari, lair ing Kendal, 23 April 1992, AgamaIslam, Alamat Sekolah: SMP Negeri 2 Ngemplak,Macanan, Bimomartani, Ngemplak, Sleman.Alamat Omah: Macanan, Bimomartani, Ngemplak,Sleman.
SfeiuH* MelalKl Anlologi Gegurilan Bengkcl Sastra Iowa 2005
Buku antologi geguritan punika
dipuntengeri Sekar Melathi
ingkang kapethik saking
salah satunggaling judul
geguritan yasan siswa.
Irah-irahan punika
mengku wigati supados
yasan geguritan ing
buku punika saged
kangge sangu marsudi
sastra Jawi dhumateng
soksintena kemawon,
langkung-langkung para
siswa ing sekolahan.