Statleg tilsyn med kommunane- rettleiing og læring: Korleis få læringseffekt av eit lovlegheitstilsyn?

Geir Sverre BrautStatens helsetilsyn

Oslo, 25. september 2012

Utgangspunkt for innlegget

• Røynsler frå Statens helsetilsyn

Tilsynsmelding 2005

”Tilsyn handlar om å vise korleis forholda er i høve til korleis dei bør vere”

Vesentlege utfordringar:

•Grenseflater

•Fagleg styring/leiing

•Internkontroll

•Læring i organisasjonen

Dette er like aktuelt i 2012 som det var i 2005

Utgangspunkt for innlegget

• Røynsler frå Statens helsetilsyn

• Forskingsprosjektet ”Accilearn”– Kan forteljingar om ulykker nyttast til læring?– Kan gransking av ulykker nyttast til læring?– Kva er i så fall føresetnadene?

• Grunnlag for arbeidet– Pedagogisk (didaktisk) teori og praksis– Teori om tekstar som berarar av kunnskap

• Overordna læringsperspektiv– Individuell tileigning og individuell deltaking

Statleg tilsyn - nokre spørsmål og eit svar

• Kven er tilsynet til (nytte) for?– Tilsynsetatane? Styremaktene?– Utøvarane? Tenesteytarane?– Kundane? Tenestemottakarane?– Samfunnet? Folket?

• Ser vi tilsynets ”Janus-andlet” ?– Rettstryggleik og tenesteutvikling– Brot på lovkrav eller rom for utvikling

• Tilsyn er relatert til vurdering (les: kontroll) av lovkrav– Jf. NOU 2004:17, Ot. prp. nr. 97 (2005-2006), Innst. O. nr 19

(2006-2007) og St. meld. nr. 17 (2002-2003)

5

Kva er godt tilsyn ?

• Føreseieleg, ikkje vilkårleg

• God operasjonalisering av rettskrav, ikkje minst rettslege standardar og reglar som krev skjønnsvurderingar

• (Rettslege standardar konstituerer seg i praksisfeltet, ikkje primært i forvaltninga)

• Erfaringsbasert• ”Tilsynssjangeren” – Funn / Norm / Vurdering

• Sporbart, etterretteleg, helst også etterprøvbart

• Tydeleg på ansvarsforhold, t.d. når det gjeld rådgjeving

• … … og vere tydeleg når ein med ”tilsyn” i namnet på verksemda utfører andre forvaltningsoppgåver

6

Kva er eigentleg læring for noko?

• Det er mange som har prøvd seg med svar på det• Det har noko med kunnskap å gjere• …… og det har noko med handling/åtferd å gjere

• Læring i relasjon til praksis (for/av praksis) kan i alle fall ha desse måla:

– Forandring– Forankring– Forståing

• I ein organisasjon handlar læring ikkje minst om å bruke tilgjengelege ressursar på effektive og forsvarlege måtar

Kva er eigentleg læring for noko?

• Det er mange som har prøvd seg med svar på det• Det har noko med kunnskap å gjere• …… og det har noko med handling/åtferd å gjere

• Læring i relasjon til praksis (for/av praksis) kan i alle fall ha desse måla:

– Forandring– Forankring– Forståing

• I ein organisasjon handlar læring ikkje minst om å bruke tilgjengelege ressursar på effektive og forsvarlege måtar

Kva lærer vi av kva tilnærming?

• Kvifor lærer vi av eigne feil, men ikkje så lett av andres feil?

– Avvikskorrigering byggjer på ”mål-middel”-didaktikk

• Men den sviktar i effekt når målet er meir uklårt– Alternativt didaktisk tilnærming er ”relasjons-/

refleksjonsorientering”

Læring Kunnskap

Konstruktivistisk(f.eks. Piaget)

Danning av mentale strukturar

Sosiokulturelt(f.eks. Vygotskij)

Tileigning av evne til deltaking i kulturell praksis

Læring i eit sosialt perspektiv

• Mange aktuelle pedagogiske teoriretningar.

• Her er tre mykje omtalte teoriar/modellar:

– ”Reflection in action” (Schön):• Informasjon – Kontekst – Refleksjon

– ”Situated learning” (Lave & Wenger):•Deltaking i ”communities of action”, gjerne ”perifert”

– ”Trespiral-modellen” (Swart & Pye; jf. Aase & Wiig, 2005)•Hending – Refleksjon – Kollektiv praksis

Læring av erfaringar

• Experiential learning– The process through which the learner constructs

knowledge, skill, and values through direct experience(Association for Experiential Education, cfr. Camille J. Bunting (2006))

– Det er hendinga som er utgangspunktet for læring– Kva då med læring gjennom indirekte erfaring?

Experiencing

Reflecting

Generalizing

Applying

Læringsprinsipp

• Caine and Caine (2001) cfr. Camille J. Bunting:

• Hjernen søkjer kontinuerleg etter meining og samanhengar

• Hjernen lærer både av perifer og fokusert merksemd, og kan forhalde seg til samtidige funksjonar

• Hjernen har stor yting ved komplekse og meiningsfulle utfordringar, når truslar er fråverande

• Ekte læring engasjerer heile fysiologien (kjensler, intellekt, kropp)

• Dette høver med gode forteljingar som kunnskapsberarar!

• Ved forventingar om indirekte læring frå ulykker er det difor ikkje urimeleg å sjå nøye på forteljinga om ulykka

Læring og leiarskap – ei samanlikning

Kim & Mauborgne

- Om godt leiarskap

Antonovsky

- Om helsefremjing

Forankring Explanation Explicable

Predictable

Forandring Expectation clarity Manageable

Forståing Engagement Meaningful

Tilsynet og tilsynsrapporten

• Ulike føremål med tilsyn, undersøkingar og granskingar– Plassering av ansvar, påvise lovbrot (system, individ)– Førebygging– Årsaksoppklåring

• Alle desse tre kan i og for seg ha noko å gjere med læring

• Læring i forhold til kven som utfører tilsynet?– Ad hoc-organ - då blir rapporten svært sentral– Særlege (tilsyns)organ - kan òg nytte andre verkemiddel– Verksemda sjølv - høve til ekte

erfaringslæring

Om poenget er læring……

• ……er det rimeleg å leggje til grunn at det skjer best når erfaringsformidlinga:

–Kjem nær undersøkinga/hendinga i tid og stad

–Sikrar aktiv deltaking frå involverte

–Presenterer ei god framstilling (les: forteljing) av dei aktuelle forholda og årsaksoppfatingane; gjerne multimodalt, som relevante personar kan forstå og kjenne seg att i

–Held ope for undring der ein ikkje er sikker

–Opnar for spørsmål utanfrå (les: høyring)

Mogelege konklusjonar

• Om læring er spørsmålet, så finst det betre svar enn tilsyn

• Om rettstryggleik er spørsmålet, så er tilsyn eit av svara

• Alt som har med rettstryggleik å gjere må utførast med stil

• Men når ein først utfører tilsyn, så får ein i søkk og kav av erfaringar som det ville vere dumt ikkje å nytte til læring og utvikling

• Og det må vel vere eit ansvar for verksemda/ kommunen sjølv?

• Tilsynsorgana bør utfordrast til å presentere funna sine gjennom gode ”forteljingar”. For læringseffekt er truleg dette meir vesentleg enn dei konklusjonane som tilsynet presenterer.

16