gelir dağılımı türleri - bingol.edu.tr notu 11.pdfgöre toplam gelir içinde en fazla pay...

Gelir Dağılımı Türleri

21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 1

• Bir ülkede belirli dönemler içinde yaratılangelirin fertler, hane halkları veya üretimfaktörleri arasında bölünmesine gelirdağılımı adı verilir.

• Bir ülkedeki gayrisafi millî hasılanın büyükolması gelir dağılımı bozuk olduğu zamano ülkede refahın yüksek olduğu anlamınagelmez.

• Dolayısıyla elde edilen millî gelirin sadecenasıl elde edildiği değil, nasıl dağıtılacağıda önemli bir sorundur.


• Gelir dağılımı sosyal adalet ve eşitlikkavramlarıyla yakından ilgili bir kavramdır.Hatta bir ülkede demokrasinin iyiişleyebilmesinin temel şartının gelir eşitliğiolduğu bile ileri sürülmektedir.

• Bir ülkede sosyal ve ekonomik kararlaralınırken gelir dağılımının adil olupolmadığı ekonomik performansın yeterli vedengeli bir şekilde artırılmasında büyükönem taşımaktadır.

• Gelir dağılımının çeşitli türleribulunmaktadır.


Bireysel Gelir DağılımıBireysel gelir dağılımı, bir ülkede meydana getirilengelirin toplumu oluşturan birey ve hane halklarıarasında nasıl dağıtıldığını gösteren gelir dağılımıkavramıdır.

Bireysel gelir dağılımı bireylerin ve hane halklarınıngelirlerinin büyüklüğüne göre belirlenmektedir.Bireysel gelir dağılımında elde edilen gelirin kaynağıve bileşimi önemli değildir, önemli olan gelirinmiktarıdır.

Bireysel gelir dağılımında hanehalkının yüzdedağılımı ile gelirin yüzde dağılımıkarşılaştırılmaktadır. En yüksek ve en düşük gelirgrupları arasındaki farklar “eşitsizlik derecesini”oluşturur.


Fonksiyonel Gelir DağılımıFonksiyonel gelir dağılımı millî gelirin eldeedilmesine katkıda bulunan çeşitli üretim faktörlerininmillî gelirden aldıkları payı ifade eden bir kavramdır.

Bu gelir dağılımı türünde millî gelirin kâr, ücret, faizve rant arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır.

Kâr, faiz ve rant gelirlerine “mülk” gelirleri, geri kalangelire de “emek”geliri denilmektedir. Bundan dolayıfonksiyonel gelir dağılımı aslında gelirin sosyalsınıflar arasında nasıl dağıldığı ile ilgili bir kavramdır.


Türkiye’de TÜİK’in açıkladığı 2010 yılı verilerine

göre toplam gelir içinde en fazla pay maaş-ücret

gelirlerine aittir.

Maafl-ücret gelirleri %43,7’lik oranla toplam gelir

içerisinde en fazla paya sahiptir. Bunu %20,5 ile

sosyal transferler ve %20,2 ile girişimci gelirleri(kâr) izlemektedir.


Bölgesel Gelir DağılımıBölgesel gelir dağılımı, bir ülkenin sınırlarıiçerisinde yaratılan gelirin bölgeler arasındakidağılımını göstermektedir.

Ülkelerin içinde yer alan tüm coğrafi bölgeleraynı derecede gelişmiş değildir. Bu nedenle azgelişmiş ve gelişmiş bölgeler arasında gelirdağlımı farklılığı ortaya çıkmaktadır.

Bölgeler arası gelir eşitsizlikleri az gelişmişülkelerde gelişmiş ülkelere kıyasla dahafazladır.


Sektörel Gelir DağılımıHer üretim sektörünün millî gelire katkısı

aynı değildir, bazı sektörlerin gelir

oluşumuna katkıları diğer sektörlere göre

daha fazladır.

Sektörel gelir dağılımı, tarım, sanayi ve

hizmetler sektörleri başta olmak üzere çeşitli

üretim sektörlerinin ulusal gelire hangi

oranda katkıda bulunduğunu gösterir.


Gelişmiş ülkelerde millî gelire en büyük katkıyı

hizmetler sektörü yapmakta, onu sanayi sektörü

takip etmektedir.

Tarım sektörünün millî gelirdeki payı genellikle

küçüktür. Dolayısıyla, sektörlerin millî gelirden

aldıkları pay ülkelerin gelişmişlik düzeyleri içinönemli bir ipucu olmaktadır.


Birincil ve İkincil Gelir DağılımıPiyasa ekonomisinin işleyişine herhangi bir müdahaleolmaksızın ortaya çıkan millî gelirden üretim faktörlerininaldığı emek, kâr, faiz ve ücret şeklindeki gelir dağılımınabirincil gelir dağlımı adı verilir.

Bu gelir dağılımı çeşitli kurumsal faktörler ve piyasaaksaklıkları nedeniyle adil olmayabilir. Devlet çeşitlinedenlerle piyasa ekonomisinin işleyişine karışır ve gelirdağılımına müdahale ederek gelir dağılımının adaletliolmasına çalışır.

Zira gelir dağılımındaki eşitsizlikler ekonomik büyüme,kalkınma ve etkinlik üzerinde olumsuz etkilerdoğurabilmektedir. İşte devletin gelir dağılımına yaptığıbu müdahaleye ikincil gelir dağılımı adı verilir.


Devlet gelir dağılımına çeşitli şekillerde etkidebulunabilir.

Örneğin artan oranlı vergi uygulaması nedeniyletoplanan gelirler düşük gelir gruplarınaaktarılabilmekte, bazı mal ve hizmetler dargelirlilere düşük bedellerle sağlanabilmekte ve yatransfer harcamaları şeklinde doğrudan doğruyagelir ödemeleri yapılabilmektedir.

Birincil gelir dağılımı aşamasındaki gelireşitsizliğinin gelirin yeniden dağıldığı nihaiaşamaya göre çok daha yüksek olduğudüşünülmektedir.


Dikey ve Yatay Gelir Dağılımı

Bir toplumda üst ve alt gelir grupları

arasında gelirin nasıl dağıldığı söz konusu

olduğunda dikey gelir dağılımından, aynı

grup içindeki gelir dağılımı söz konusu

olduğunda ise yatay gelir dağılımından söz

edilir.

Devlet düşük gelir gruplarına gelir transferi

yaptığında dikey gelir dağılımına müdahale

etmiş olmaktadır.


Ülkeler Arası ve Küresel Gelir DağılımıÜlkeler arası gelir dağılımı kavramında ülkelerin(veya hesaplanma amacına göre bölgelerin)ortalama gelirleri veya kişi başına düşen ulusalgelirler arasındaki farklılıklar ölçülmektedir.

Ülkeler arasındaki ortalama gelirlerin birbirineyakınlaşması eşitsizliğin azaldığını göstermektedir.Eşitsizliğin bu açıdan ölçülmesinde bazıçalışmalarda ülkelerin nüfusları dikkate alınmaktabazılarında ise alınmamaktadır.

Ülkeler arası eşitsizlik ölçümlerinde nüfus ileağırlıklandırmak daha sağlıklı sonuç vermektedir.


GELİR DAĞILIMI TEORİLERİ

Gelir dağılımına farklı açılardan yaklaşan buteorilerin başlıca unsurlarını görelim:

Klasik Teoride Gelir Dağılımı: Klasikteoriye göre gelir dağılımını belirleyen temelunsur faktör sahipliği ve faktörlerin nispikıtlığıdır.

Klasik iktisatçılar gelir bölüşümü olgusunu“emek değer teorisi” ile analiz etmekte,emeği değerin kaynağı olarak görmektedir.Ricardo’ya göre tarımsal üretim ücretdüzeyini de belirlemektedir.


Ücretler ise geçimlik ücretlerdir. İşgücü talebi artınca

ücretler artar, ücretler artınca nüfus artar ve nüfus artınca

da ücretler işgücü arzı fazlalığı nedeniyle düşer.

Toprak sahipleri kira (rant) elde ederken sermaye sahipleri

ise üretimden kira ve ücretlerin düşülmesi sonucu geriye

kalan kârı almaktadır.

Adam Smith, millî gelirin üç gelir kategorisi arasında

bölüşüldüğünü belirtirken ücret ve kâr düzeyini fiyat teorisi

ile açıklamakta ve kapitalistler ile ücretlilerin gelirlerinin ters

yönde hareket ettiğini belirtmektedir. Klasik iktisatçılar, gelir

dağılımı ve yoksulluk gibi sorunların ekonomik gelişmeyle

birlikte kendiliğinden çözüleceğini savunurlar.


Marksist Teoride Gelir Dağılımı:

Karl Marks gelir dağılımı konusunu toplumsal sınıfkategorileri çerçevesinde ele almakta ve gelir dağılımınıkapitalistler ile işçi sınıfı arasındaki temel çelişkiyeindirgemektedir.

Görüşleri Emek-Değer Teorisine dayanan Karl Marksazalan verimler yasasının işleyişine karşı çıkmaktadır. Onagöre kapitalistlerin üretimden aldığı karın tek kaynağı “artıdeğer” dir. Artı değer işçi sınıfının yarattığı toplam değer ilebu sınıfa kapitalistlerin ödediği ücretler toplamı arasındakifarktır.

Üretim sürecinde kullanılan sermayenin giderek artmasıişgücünün verimliliğini artırırken geçimlik ücret düzeyininaynı kalması ücret gelirlerinin toplam üretim ve geliriçindeki payını giderek azaltacak, kâr gelirlerini iseartıracaktır.


Neo-Klasik Teoride Gelir Dağılımı

Neo-klasik yaklaşımla birlikte gelir dağılımı yaklaşımları

sınıfsal temelli olmaktan çıkmış ve kişisel gelir dağılımı

yaklaşımları ağırlık oluşturmaya başlamıştır. Marshall,

Menger, Jevons ve Walras gibi ünlü iktisatçıların analizlerine

hakim olan marjinal verimlilik teorisi gelirlerin

belirlenmesinde temel unsur haline gelmiştir.

Neo-klasik gelir dağılımı teorisi üretim faktörlerinin millî

gelirdeki paylarından çok bu faktörlerin fiyatlarının nasıl

belirlendiği üzerinde durmuşlardır. Buna göre bir üretim

faktörü marjinal ürün değeri marjinal maliyetine eşit olana

kadar istihdam edilecektir. Yani üretim faktörü üretime

katkısı oranında değer kazanacaktır. Faktörlerin marjinal

fiziki verimlilikleri üretim teknolojisi ile de bağlantılı

olduğundan gelir dağılımını etkileyen bir faktör de teknoloji

olmaktadır.21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 20

Keynesyen Teoride Gelir Dağılımı:

Keynesyen teoride gelir dağılımı konusuna özel birönem verilmemiş ve gelir dağılımı veri kabuledilmiştir.

Keynes kapitalizmin servet ve gelir eşitsizliğine yolaçtığını kabul etmesine ve işsizlik sorununa özel birdeğer vermesine rağmen gelir dağılımı konusundaayrı bir teori oluşturulmamıştır. Neo-keynesyenler isetüketim harcamalarının besleyicisi olan ücret ve kârgelirlerinin miktarını yatırım harcamalarına başlayanbir gelir dağılımı teorisi geliştirmişlerdir.

Neo-keynesyenlere göre tam rekabetin koşullarınınbozulması kâr gelirlerini ücretliler aleyhineartıracaktır.


Gelir Dağılımını Belirleyen Faktörler

1.Beşeri Sermaye

2.Teknolojik Değişme

3.Küreselleşme

4.Ayrımcılık

5.Servet Eşitsizliği

6.Enflasyon

7.Piyasa Yapısı


Beşeri Sermaye

Bireylerin mesleklerini icra ederkenkazandıkları miktarlar arasındaki farklılık beşeri

sermaye farklılıklarından kaynaklanır. Biravukat, bürosunda çalışan kâtipten; fabrikanıngenel müdürü, fabrikadaki işçiden; ameliyatyapan cerrah ameliyata onunla beraber girenhemşireden daha fazla kazanç sağlar.

Bu farkı ortaya çıkaran beşeri sermayeseviyeleri arasındaki farklılıktır. Verilenörneklerde yüksek vasıflı emek ile düşük vasıflıemek arasındaki fark kazanç farkınıoluşturmaktadır.


Yüksek vasıflı emek sahibi kişiler düşük

vasıflı işçilerin kötü yaptığı veya hiç

yapamadığı işleri yapabilir. Dolayısıyla

yüksek vasıflı emeğin marjinal ürünü düşük

vasıflı emeğin marjinal ürününden yüksektir.

Bir vasfın marjinal ürün değeri veya bu vasfı

edinme maliyeti arttıkça yüksek vasıflı ve

düşük vasıflı emek arasındaki ücret farkı

artar. Çünkü yüksek vasıflı emek düşük

vasıflı emekten daha fazla beşeri sermayeye

sahiptir.


Beşeri sermaye edinmek bir maliyet içerir. Eğitim beşeri

sermayeye doğrudan katkı yapar. İnsanlar bir vasıf

edinirken vazgeçilen veya azalan kazançlar söz

konusudur.

Beşeri sermaye edinmenin fırsat maliyeti (dolaylı

maliyeti) eğitim süresince bir işte çalıflamama sonucu

elde edilebilecek ücretten vazgeçilmesidir Eğitimin

doğrudan maliyetleri ise okul ücretleri ve kitaplara

yapılan ödemelerdir.


Öte yandan bazı işler ile mesleklerin özellikleri ve yetenekfarklılıkları da ücret farklılığına yol açar. Bazı işler tehlikeli vesağlıksız ortamlarda yapılıyor olabilir, bazı işler için ise çok özelyetenekler gerekir. Patlayıcı maddelerin imalatında çalışanlar,gökdelenlerin dış cephe çalışanları veya stresli bir iş olan borsabrokerliği yapanların aldıkları ücretler işlerinin olumsuzözelliklerini tazmin edecek düzeyde olmak durumundadır.

Bazı işler ise fazlasıyla yoğundur ve bu işlerde çalışanlar dahauzun saatler çalışarak daha fazla ücret alırlar. Beşeri sermayefarkları cinsiyet ve ırka eşlik eden eşitsizliğin bir kısmını açıklar.

Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde dört yıllık üniversitebitirmiş erkeklerin oranı (%25) kadınlardan (%20) daha büyüktür.Yüksek eğitime sahip beyazların oranı (%24) siyahlardan (%13)daha büyüktür. Dolayısıyla cinsiyetler ve ırklar arasındaki bueğitim farkları küçülme eğiliminde olsa da henüz tamamenortadan kalkmamıştır.


Teknolojik DeğişmeYeni teknolojilerin kullanılmaya başlanmasıdüşük vasıflı emeğin marjinal ürününü vetalebini düşürmektedir. Çünkü daha önce düşükvasıflı emeğin yaptığı görevleri artık bumakineler yapmaya başlar. Yeni teknolojileriişletmek, programlamak ve tasarlamak yüksekvasıflı emek gerektirdiği için bu teknolojilerinyaygınlaşması marjinal ürünü yüksek olanvasıflı emek talebini artırır. Örneğin daha önceağırlıklı olarak elle yapılan torna ve tesviyeişlemleri bugün bilgisayar kontrollü tezgahlar ileyapılmakta ve bu tezgahları kullanabilecekkalifiye eleman talebi artmaktadır.


Küreselleşme1980’li yıllardan itibaren hızlanan küreselleşme süreci,artan uluslararası rekabet ortamı nedeniyle yüksek vasıflıemeğe duyulan talebi artırmıştır. Büyüyen küreselekonomi yüksek vasıflı emek istihdam eden hizmetlerintalebini ve marjinal ürün değerini ve dolayısıyla yüksekvasıflı emek talebini artırmaktadır.

Bu nedenle ücret haddi artmakta ve yüksek vasıflıişçilerin önündeki fırsatlar büyümektedir. Öte yandanküreselleşme ile birlikte Çin ve Hindistan gibi büyükülkelerin üretiminin uluslararası piyasalara girişi mamulmal fiyatlarını düşürmüştür. Bu durum fabrikalardaçalışan işçilerin marjinal ürün değerini azaltmakta ve butür işçilerin emeğine olan talebi artırmaktadır.


AyrımcılıkCinsiyet ve ırk gibi özellikler eşitsizlik

kaynağı olabilmektedir. Burada özellikle

işverenlerin ön yargıları önemlidir.

Herhangi bir gruba ayrımcılığın olmaması

durumunda alınacak ücretler ve işe alınacak

kişi sayısı yüksek, ayrımcılık uygulanması

durumunda ücretler ve işe alınacak kişi

sayısı düşük olacaktır.


Servet Eflitsizli¤iServet eşitsizliği gelir eflitsizliğinden daha büyüktürve servet eşitsizliği gelir eşitsizliğini besleyen,etkileyen bir faktördür.

Servet ve bu servetlerden elde edilen gelirlerinsanlar arasında önemli gelir farklılıkları ortayaçıkmasına yol açar. İnsanların hayatları boyuncayaptıkları tasarruflar ve kuşaklararası servet aktarımıservet eşitsizliğini artırmaktadır. Üniversiteyibitirdiğinde beşeri sermayesi çok miktarda olan birkişi başlangıçta serveti negatif olsa yani kredi borcubulunsa bile zamanla borçlarını öder ve emeklilikfonlarında birikim yapar, emekli olma döneminde demaksimum servete ulaşır.


Öte yandan bu bireyler biriktirdikleri serveti

miras yoluyla sonraki kuşaklara aktarırlar ve

bu zincir bozulmadan devam ettiği taktirde

toplumda aynı durumu sağlayamayan

bireyler ile aralarındaki gelir ve servet

dağılımı giderek bozulur. Servet sahibi olan

kişiler çocuklarına daha iyi eğitim

aldırabildikleri için aslında beşeri servetlerini

de çocuklarına aktarmaktadırlar.


EnflasyonEnflasyon, gelir dağılımını bozan önemlifaktörlerden biridir. Sermaye gelirleriyle emekgelirleri arasında emek aleyhine dengeyi bozanmakroekonomik sorunların başında enflasyongelmektedir.

Özellikle sabit ücretlilerin reel gelirleri,enflasyon karşısında erimekte ve dönemsonunda enflasyona eşdeğer düzeyde bir ücretzammı alsalar bile geçmiş dönemde kaybedilensatınalma gücü nedeniyle gelir dağılımındagerilemektedirler.


Piyasa Yapısıİdeal bir piyasa türü olan “tam rekabet” piyasası ilegerçek hayatta pür hâliyle karşılaşmak oldukçagüçtür.

Gerçek dünyada aksak rekabet piyasalarınınağırlıkta olduğu, tam rekabet piyasalarının işlemediğibilinmektedir.

Aksak rekabet piyasalarında kâr maksimizasyonuşeklindeki firmalar üretimlerini kısarak fiyatlarınıyapay olarak yüksek tutmaktadırlar. Dolayısıylafirmalar aşırı kâr elde etmekte ve bu kâr uzun süredevam etmektedir. Bu durum gelir dağılımını kârgelirleri lehine bozacaktır.


gelir dağılımı türleri - bingol.edu.tr notu 11.pdfgöre toplam gelir içinde en fazla pay...

Documents