ELŻBIETA ZAWACKA

Elżbieta Zawacka - jedyna kobieta wśród cichociemnych

Już za życia stała się legendą. Jako jedyna kobieta należała do elitarnej

grupy tzw. cichociemnych - żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, zrzucanych

w czasie II wojny światowej do walki z Niemcami, okupującymi Polskę.

Była drugą kobietą uhonorowaną w Wojsku Polskim stopniem generała.

Dzieciństwo w zaborze pruskim

Urodziła się 19 marca 1909 roku w polskiej rodzinie w Toruniu, który należał w tym czasie do zaboru

pruskiego. Była córką Władysława Zawackiego, pruskiego urzędnika sądowego i Marianny z domu

Nowak, gospodyni domowej. Oboje rodzice pochodzili z pomorskich wsi zaboru pruskiego. Miała siedmioro

rodzeństwa: Mariannę, Jana, Eryka, Egona, Adelajdę, Alfonsa i Klarę. Rodzina kultywowała polskie tradycje

patriotyczne. Elżbieta wspominała po latach płacz ojca na widok wkraczających do Torunia oddziałów gen.

Hallera.

W dzieciństwie nie mówiła po polsku, bowiem ojcu groziłyby szykany, z utratą pracy włącznie. W wieku sześciu lat rozpoczęła naukę w niemieckiej Szkole Wydziałowej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i włączeniu Pomorza Gdańskiego w skład

państwa polskiego, uczęszczała początkowo do szkoły z językiem wykładowym niemieckim. W 1922 roku, po zdaniu egzaminu z języka polskiego, rozpoczęła naukę w Żeńskim

Miejskim Gimnazjum Humanistycznym w Toruniu. Po zdaniu matury rozpoczęła studia na Wydziale Matematyczno -

Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Na studia zarabiała pracując na poczcie, jako korepetytorka, a później nauczycielka.

CZASY MŁODOŚCI

W 1936 roku, po zdaniu egzaminu pedagogicznego, została nauczycielką w

Tarnowskich Górach. Podczas pobytu na Śląsku uczyła córki działaczy polonijnych w Niemczech w tzw. Liceum Raciborzanek. Zawarte znajomości i

nawiązane kontakty przydały się jej podczas działalności konspiracyjnej. W 1937 roku Zawacka

zdobyła najwyższy stopień instruktorski Przysposobienia Wojskowego Kobiet. W 1938 roku

została komendantką Rejonu Śląskiego PWK, kierując pracą 19 śląskich powiatów.

Emisariuszka i kurierka W chwili wybuchu wojny Elżbieta Zawacka miała 30 lat. Wojna zastała ją na obozie instruktorskim w Spale, skąd po otrzymaniu karty mobilizacyjnej natychmiast przybyła na

Śląsk. Po przegranej bitwie granicznej wycofała się ze współpracownikami na wschód, gdzie otrzymała przydział do drużyny przeciwczołgowej w batalionie Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet. Początkowo przebywała w

Lublinie, gdzie otrzymała przydział do Lwowa. Jej batalion wziął udział w przygotowaniach do obrony Lwowa przed

Niemcami, jednak ostatecznie Niemcy zrezygnowali z oblężenia, a do miasta wkroczyła Armia Czerwona.

W grudniu 1940 roku, po przeniesieniu na stałe do Warszawy, przyjęła konspiracyjny pseudonim "Zo", który był skrótem imienia jej zmarłej przed wojną bratowej. Ze

względu na doskonałą znajomość języka i niemieckiej mentalności oraz stosunków panujących w III Rzeszy, a

także aryjski wygląd, rozpoczęła działalność jako kurierka na tzw. kierunku zachodnim. Pełniła funkcję zastępcy szefa

"Zagrody" - Działu Łączności Zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK. Trasy zachodnie

przemierzyła kilkadziesiąt razy, przewożąc rozkazy, mikrofilmy, meldunki, pieniądze.

Przez cały okres pobytu w Warszawie Zawacka uczestniczyła w tajnych kompletach, zarówno w charakterze wykładowcy, jak i w roli słuchaczki Tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej na kierunku

pedagogika. Była nauczycielką w warszawskim tajnym Gimnazjum Żeńskim im. Narcyzy Żmichowskiej.

W maju 1942 roku cudem uniknęła aresztowania. Uratowała się dzięki desperackiemu skokowi z pędzącego pociągu. W cywilnym

przebraniu dotarła do Warszawy. Gestapo aresztowało za to jej siostrę Klarę i około sto innych osób, za Zawacką zaś wystawiono

list gończy. W ramach represji terroryzowano całą rodzinę. Aresztowano rodziców. Siostra przeżyła wojnę jako więźniarka niemieckich obozów koncentracyjnych, rodziców zaś po kilku

dniach zatrzymania zwolniono. Również brat Egon stał się ofiarą hitlerowskich represji i zginął w Auschwitz.

Po tym wydarzeniu "Zo" otrzymała nowe zadanie nawiązania i usprawnienia łączności ze sztabem Naczelnego Wodza w

Londynie. Dysponując dokumentami urzędniczki firmy naftowej, w grudniu 1942 roku podjęła próbę przedostania się na Wyspy

Brytyjskie, jednak zdołała dotrzeć tylko do Paryża. Kolejną próbę podjęła w lutym 1943 roku. Tym razem, mimo wielu

niebezpieczeństw, przez Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar dotarła do Londynu. Podczas pobytu w Wielkiej Brytanii spotkała

się z najważniejszymi przedstawicielami polskich władz cywilnych i wojskowych, m.in. prezydentem Władysławem Raczkiewiczem

oraz generałami Władysławem Sikorskim, Kazimierzem Sosnkowskim i Józefem Hallerem.

Celem jej misji było przekazanie meldunków o aktualnej sytuacji w kraju, uzgodnienie bardziej efektywnych kanałów komunikacji rządu

emigracyjnego z Polską oraz omówienie postulatu uznania praw żołnierskich kobiet służących w konspiracji. Efektem tej misji był m.in. dekret prezydenta RP na uchodźstwie z mocą ustawy z 27 października 1943 roku o wojskowej służbie kobiet. Kobietom nadano w nim status

żołnierzy Wojska Polskiego oraz prawo do noszenia stopni wojskowych.

Po wykonaniu zadania zgłosiła gotowość natychmiastowego powrotu do kraju. Skierowana została na kurs dla cichociemnych. Jako jedyna spośród

kilkunastu ochotniczek ukończyła ten niezwykle trudny, kilkumiesięczny kurs. Standardowy program kursu obejmował oprócz treningu fizycznego

także zasady walki konspiracyjnej, skoki spadochronowe, testy psychotechniczne i szkolenie w zakresie łączności. Zawacka zaliczyła

większość jego elementów.

Po ukończeniu kursu jako angielska obywatelka Elisabeth Watson została wyznaczona do powrotu do kraju. Oprócz niej skoczyło też dwóch innych cichociemnych: Bolesław

Polańczyk "Kryształ" i Fryderyk Serafiński "Drabina". Dotarli do Polski samolotem bombowym Halifax pod

dowództwem kpt. nawigatora Stanisława Króla. Lot pod kryptonimem "Neon 4" był cały czas zagrożony przez niemiecką obronę przeciwlotniczą, która namierzyła

samolot nad Danią. Dzięki umiejętnościom pilota udało się zmylić stanowiska obrony oraz niemieckie myśliwce.

Zrzut nastąpił 10 września 1943 roku pod Grodziskiem Mazowieckim. Został odebrany przez placówkę AK o kryptonimie "Solnica". Zakwaterowaniem

skoczków zajął się dowódca placówki ppor. Bolesław Szmajdowicz "Błysk", który tak wspominał tamte chwile: "Znałem »Zo«, miła blondynka, która była

kurierem z Polski do Anglii. Czekaliśmy jednego dnia na zrzuty. Sformowaliśmy krzyż świetlny przy pomocy 12 czy 13 ludzi. W przecięciu krzyża stałem ja z biało-czerwoną latarką. Inni mieli białe światła. To był

umówiony znak Morse’em. Samolot zbliżył się, odpowiedział reflektorem na nasze sygnały. Po kilku nawrotach zrzucono najpierw sprzęt, a potem

skoczków. Moją ambicją było, aby być zawsze pierwszym przy skoczkach. Tym razem spadli przy pobliskim folwarku. Dobiegłem do nich i krzyknąłem hasło, a oni mi odpowiedzieli. Pierwszy ze skoczków zdejmuje hełm. Patrzę: długie włosy, kobieta. Pocałowałem ją w rękę i w policzek. Wyprowadziłem

wszystkich skoczków do punktu zbiorczego. Ta dziewczyna była taką służbistką, że zapominaliśmy o tym, że to kobieta".

Zawacka powróciła do pracy w komórce łączności "Zagrody". Nadal wykonywała zadania kurierskie. Na skutek prowokacji i zdrady niemieckiego agenta komórka została zdekonspirowana przez Gestapo. Nastąpiły liczne aresztowania i wyroki śmierci. "Zo"

cudem udało się uniknąć aresztowania, musiała jednak ukrywać się w klasztorze sióstr niepokalanek w Szymanowie koło Sochaczewa,

gdzie występowała jako fikcyjna postulantka. Po latach, w 2003 roku, przesłała ukrywającym ją wówczas siostrom swoją biografię ze wzruszającą dedykacją: "Wspominając z wdzięcznością pobyt w klasztorze sióstr niepokalanek w Szymanowie, kiedy w miesiącach kwiecień do lipca 1944 r. musiałam ukryć się przed aresztowaniem przez Gestapo, przesyłam do biblioteki szkolnej broszurę »Sylwetki

kobiet żołnierzy«".

W tym czasie w Warszawie i całym kraju dobiegały końca ostatnie przygotowania do akcji "Burza". Coraz głośniej mówiło się o możliwym wybuchu powstania w Warszawie. Zawacka złamała nakaz kwarantanny

i pieszo udała się do Warszawy, gdzie zgłosiła się do szefostwa Wojskowej Służby Kobiet (WSK) Komendy Głównej AK. Początkowo służyła w rejonie Powiśla w Szefostwie WSK, następnie pomagała w

opiece nad rannymi, w przyjmowaniu uciekinierów ze Starego Miasta i wykonywała szereg innych zadań. W działaniach bojowych

bezpośrednio nie uczestniczyła. Po kapitulacji Warszawy opuściła stolicę wraz z ludnością cywilną, ponieważ chciała dalej walczyć.

Za udział w konspiracji oraz w powstaniu warszawskim rozkazem dowódcy AK została awansowana w październiku 1944 roku do stopnia kapitana, a następnie rozkazem Naczelnego Wodza do stopnia majora

Wojska Polskiego.

Okupacja sowieckaZawacka nie mogła pogodzić się z nową rzeczywistością,

tym razem narzuconą przez sowieckiego okupanta. Postanowiła odnowić kontakty konspiracyjne i włączyć

się w struktury walczące z nową władzą. W tym celu udała się do Warszawy. Przez rok pozostawała w

konspiracji, w dziale łączności i kolportażu Delegatury Sił Zbrojnych w Kraju. Włączyła się też w działalność

antykomunistycznego Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" Obszaru Zachodniego. Równolegle z

pracą konspiracyjną łączyła studium pedagogiki społecznej.

W 1946 roku rozpoczęła pracę w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego

przy Ministerstwie Obrony Narodowej, zajmując się szkoleniem młodych adeptek. W 1948 roku, z uwagi na

coraz większe naciski polityczne, zrezygnowała z tej pracy i powróciła do zawodu nauczyciela. Podjęła pracę

nauczycielki w szkołach Łodzi i Torunia. Po śmierci matki w 1951 roku przeniosła się do Olsztyna. Kontynuowała rozpoczęty doktorat w zakresie

pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim.

5 września 1951 roku została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i zamknięta w więzieniu mokotowskim w Warszawie. W tym czasie

zniszczono jej wszystkie prace badawcze i zapiski, co uniemożliwiło otrzymanie doktoratu. Po kilkumiesięcznym śledztwie i procesie

została skazana na dziesięć lat więzienia. Karę odbywała w podbydgoskim Fordonie, następnie w Grudziądzu i Bojanowie. Na wolność wyszła w lutym 1955 roku. Początkowo nie mogła znaleźć pracy, ale w końcu zaczęła pracować jako nauczycielka w Sierpcu i

Toruniu. Rozpoczęła też kolejne studia doktoranckie w zakresie kształcenia korespondencyjnego na Uniwersytecie Warszawskim.

Jako pracownik naukowy i wykładowca pracowała kolejno na uniwersytetach w Gdańsku i Toruniu. Władza nie zaprzestała w

stosunku do niej represji. Nadal utrudniano jej działalność naukową i blokowano awanse.

W 1973 roku zrobiła habilitację i została docentem andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego. W 1995 roku została mianowana

profesorem nauk humanistycznych. Była też przedstawicielką na Czechosłowację, Polskę i Węgry działającej przy UNESCO

Międzynarodowej Rady Kształcenia Korespondencyjnego (ICCE). Jesienią 1976 roku wyjechała służbowo do Londynu, gdzie spotkała

się z przedstawicielami Polonii. Dokonała kwerendy w Studium Polski Podziemnej, przechowującym m.in. materiały archiwalne

dotyczące funkcjonowania Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie w latach drugiej wojny światowej. Po powrocie do kraju, już na Okęciu, skonfiskowano jej przywiezione dokumenty. Urząd Bezpieczeństwa

dokonał też rewizji w jej mieszkaniu oraz na uczelni.

Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,

dwukrotnie Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Orderem Orła Białego.

Generał profesor Elżbieta Zawacka, odeszła od nas zaledwie na kilka dni przed swoimi setnymi urodzinami. Była Honorową Obywatelką Torunia, twórczynią fundacji badającej dzieje Armii Krajowej i wojennej służby kobiet.

Zmarła 10 stycznia 2009 roku.

Prezentację o Generał Elżbiecie Zawackiej przygotował Norbert Piątek, klasa 6a, SP9 Dzierżoniów

Źródła:http://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta_Zawackahttp://www.zawacka.pl/zawacka.htmlhttp://nowahistoria.interia.pl/polska-walczaca/news-elzbieta-zawacka-jedyna-kobieta-wsrod-cichociemnych,nId,1059279