გეოგრაფიის

კონსპექტი

ნაწილი პირველი

თხოვნა იქნება, ნუ მიაქცევთ წერით შეცდომებს, ვეცადე კონსპექტი გამოსულიყო

ლაკონიური და სულ მალე მოგაწვდით მეორე ნაწილსაც რომელშიც იქნება

გაგრძელება. მაგრამ არ იქნება გლობალური გეოგრაფია, ცოტა თქვენც გააქანეთ

ხელები

პატივისცემით: daCi

2013 წელი

შესავალი

გეოგრაფია ბერძნული სიტყვაა და დედამიწის აღწერას ნიშნავს. გეოგრაფია იყოფა

გეოგრაფია

ფიზიკური

საზოგადოებრივი

კარტოგრაფია

საზოგადოებრივ

საბუნებისმეტყველო

დედამიწას გეოიდს უწოდებენ. იგი ბერძნული სიტყვაა და დედამიწისებურს ნიშნავს. მისი

ფართობი 510 000 000 კმ2. აქედან 149 მოდის ხმელეთზე, 361 კი წყალს უკავია. გლობუსი

დედამიწის მოდელია და იგი შექმნა გერმანელმა მეცნიერმა ბეჰაინმა.

ეკვატორი დედამიწას 2 ტოლ ნაწილად ყოფს: ჩრდილოეთ ნახევარსფერო და სამხრეთ

ნახევარსფერო. მისი სიგრძე 40076კმ. იგი ბერძენმა ერატოსთენემ გაზომა.

რუკები

პირველი რუკები ბაბილონელებმა და ეგვიპტელებმა შექმნეს. ძველ ქართულ რუკებს

კირმები ეწოდებოდა. პირველი გეოგრაფიული რუკა შექმნა ერატოსთენემ.

კარტოგრაფიული პროექცია არის ამა თუ იმ ობიექტის სიბრტყეზე გადატანა, მათემატიკური

ხერხებით.

ატლასი არის რუკების კრებული.

რუკები მასშტაბის მიხედვით

მსხვილმასშტაბიანი -- 10 000-დან 20 000-მდე.

საშუალომასშტაბიანი - 20 000-დან 1 000 000

წვრილმასშტაბიანი - 1 000 000-დან მეტი.

მასშტაბები არსებობს

რიცხვითი - 1:600 000

სახელდებული - 1სმ:6კმ

ხაზოვანი -

რუკები შინაარსის მიხედვით არსებობს

ზოგადგეოგრაფიული და თემატური

ეკვადორის ჩრდ. და სამხრ. პარალელურად გავლებულ წრეხაზებს პარალელი ეწოდება. თუ

მას ავითვლით გრადუსებში 0-დან 900-მდე განედი ეწოდება.

პოლუსების შემაერთებელ წრეხაზებს მერიდიანები ეწოდებათ. თუ მას გამოვსახავთ

გრადუსებში 0-დან 1800-მდე გრძედი ეწოდება.

23,50 პარალელებს ტროპიკები ეწოდებათ.

ეკვატორის ჩრდილოეთ და სამხრეთ 66,50 პარალელებს პოლარული წრეები ეწოდებათ.

ზღვის დონიდან აზომილ სიმაღლეს აბსოლუტური სიმაღლე ეწოდება, ხოლო 2 აბსოლუტურ

სიმაღლეს შორის სხვაობას შეფარდებითი სიმაღლე.

კავკასია

კავკასია მდებარეობს შავი, აზოვის და კასპიის ზღვებს შორის. შედის ევროპაში. კავკასიონის

ქედი გადაჭიმულია ტამანის ნახევარკუნძულიდან აბშერონის ნახევარკუნძულამდე.

კავკასიის ჩრდილოეთ საზღვარი გადის ყუმა-მანიჩის ღრმულზე, სამხრეთი საზღვარი კი

საქართველოს სომხეთის და „აზერების“ პოლიტიკურ საზღვრებზე და საზღვარს იყოფს

თურქეთთან და ირანთან.

კავკასიის ფართობია 440 ათასი კმ2. იმიერ-კავკასიის - 250 ათასი კმ2. ამიერ-კავკასიის კი 190

ათასი კმ2.

რუსეთის ფედერაციაში შედის 2 მხარე: (კრასნოდარი და სტავროპოლი) და 7 ავტონომიური

რესპუბლიკა: ადეღეა(მაიკოპი); ყარაჩაი-ჩერქეზეთი(ჩერკესკი); ყაბარდო-

ბალყარეთი(ნალჩიკი); ჩრ-ოსეთი(ვლადიკავკაზი); ჩეჩნეთი(გროზნო); ინგუშეთი (ნაზრანი);

დაღესტანი (მაჰაჩკალა).

ამათგან ყველაზე დიდი საზღვარი საქართველოსთან ყარაჩაი-ჩერქეზეთს. კავკასიაში 8

გეომორფოლოგიური ერთეული გამოიყოფა:

1. იმიერ კავკასია

2. კავკასიონი

3. კოლხეთის დაბლობი

4. აღმოსავლეთ მთათაშორისი ბარი

5. ჯავახეთ-სომხეთის მთიანეთი

6. მცირე კავკასიონი

7. ჰირკანი

8. ჩრდილო შავიზღვისპირეთი

საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები

საქართველოს კოორდინატებია:

ჩგ 410 07; და 430 35.

აგ 400 04; და 460 44;

უკიდურესი წერტილები

ჩრდილოეთი - ნასოფლარი აიბგა (მდ. ფსოუს ნაპირას)

სამხრეთი - მთა ოკუზდაღი (სომხეთის საზღვართან)

აღმოსავლეთი - ალაზნის და აგრიჩაის შეერთების ადგილი

დასავლეთი - შავი ზღვის შეერთების ადგილი (დაბა ლესელიძესთან, მდინარე ფსოუს

შესართავთან)

საქართველოს საზღვრების სიგრძეა 1970კმ.

სახმელეთოა 1660კმ

საზღვაო 310კმ.

საქართველო მოქცეულია ზომიერ და სუბტროპიკულ-კლიმატურ სარტყელში.

ძვ.წ. II ათასწლეულში მდ. ჭოროხის აუზში შეიქმნა დიაოხი(ტაო), შავი ზღვის სანაპიროზე

კი კოლხა. VIII საუკუნეში კი მდ. არაგვის - ალაზანის და იორის ზემო წელში კახეთის

სამთავრო, ხოლო ქვემო წელში ჰერეთის(საინგილო). თბილისის საამირო მოიცავდა შიდა და

ქვემო ქართლს. XI-XII საუკუნეებში საქართველოს ფართობი იყო 145 ათასი კმ2.

საქართველოში 12 სამხარეო ერთეული გამოიყოფა:

კახეთი (თელავი)

ქვემო-ქართლი (რუსთავი)

შიდა ქართლი (გორი)

მცხეთა-მთიანეთი (მცხეთა)

სამცხე ჯავახეთი (ახალციხე)

იმერეთი (ქუთაისი)

რაჭალეჩხუმ-ქვემოსვანეთი (ამბროლაური)

სამგრელო ზემოსავანეთი (ზუგდიდი)

აჭარა (ბათუმი)

გურია (ოზურგეთი)

აფხაზეთი (სოხუმი)

თბილისი (თბილისი)

საქართველოს რელიეფის ძირითადი ფორმები

რეკორდები:

1. უმაღლესი მწვერვალი: შხარა - 5068მ

2. უმდაბლესი ადგილი: ფოთსა და ყულევს შორის

3. უგრძესი მდინარე: ალაზანი

4. უმოკლესი მდინარე: რეპრუა

5. წყალუხვი მდინარე: რიონი

6. ღრმა ტბა: რიწა

7. ფართობით დიდი ტბა: ფარავანი

8. დიდი წყალსაცავი: წალკის

9. მოცემულობით დიდი ტბა: ტაბაწყური

10. დიდი მყინვარი: ლეზირი

11. ნალექიანი ადგილი: მტირალა

12. უნალექო: ელდარის ვაკე

13. მაღალი ტემპერატურა - აფხაზეთი - ლათა; აჭარა-ჭარნალი

14. დაბალი ტემპ: ყაზბეგის მეტეოსადგური

15. ღრმა უფსკრული: კრუბერი

16. ძველი ნაკრძალი: ლაგოდეხი

საქართველო მთიანი ქვეყანაა. 54% მთა

33% გორაკ-ბორცვი

13% დაბლობი

საქართველოს რელიეფის ჰიფსომეტრიული დანაწილება

1. 500მ-მდე -კოლხეთის დაბლობი

2. 501 – 1000მ-მდე -ქართლის და კახეთის კარი

3. 1001 – 1500მ-მდე სამხ. კავკასიონი და კავკასიონის საშუალო მთები.

4. 1501 – 2000მ-მდე ჯავახეთის ზეგანი.

5. 2001 – 2500მ-მდე კავკასიონის მაღალი მთები.

ძირითადი ქედები

კავკასიის მთავარი წყალგამყოფი ქედი:

1)გაგრის; 2) ბზიფი; 3) ჩხალთა; 4) კოდორი; 5)სვანეთი; 6)ეგრისი; 7)ლეჩხუმი;

8)შოდა-კედელა; 9)რაჭის; 10) ლიხის; 11) ბერმუხის; 12) ხარულის; 13) ალევის;

14)მთიულეთის; 15) პირიქითის; 16) ხოხის; 17) გუდამაყრის; 18) ქართლის;

19)კახეთის; 20)გომბორი; 21)მაკრატელა.

მცირე კავსაკიონი:

1) აჭარა-იმერეთის ქედი (მესხეთის); 2)თრიალეთი; 3) ლოქის

ჯავახეთ-სომხეთის ქედები:

1) ერუშეთის; 2)სამსარის; ჯავახეთის; 4) არსიანის;

მწვერვალები

1) გაგრის - არაბიკა; 2) სავანეთის - ლაჰილი

3) ლეჩხუმის - სამერცხლე 4) შოდა-კედელას - შოდა

5) რაჭის - ლეთა 6) ლიხის - პერანგა

7) ხოხის - მყინვარწვერის 8) ქართლის - ჭიქო

9) კახეთის - ტბასთანა 10) გომბორის - ცივი

11) აჭარა-იმერეთის - მეფისწყარო 12) თრიალეთის - არჯევანი

13) ერუშეთს - გუმბათი 14) სამსარის - დიდი აბული

15) არსიანის - კენჭაული

წყალგამყოფი ქედი (მწვერვალები)

1)აგეფსთა

2)დიმბაი-ულმვენი აფხაზეთი

3)უშბა

4)შხარა სამეგრელო-ზემო სვანეთი

5)თეთნულდი

6)ფასის მთა რაჭა. ქვ.სვანეთი

უღელტეხილები

1)მარუხის 6)წანერის 11)ახალსოფელი

2)ქლუხორი 7)მამისონის 12)ყადორის

3)ნაკრის 8)ზეკარის კავკასიონი

4)ბეჩოს 9)როკის

5)მესტიის 10)აბანოს

რაჭის ქედი - ნაქერალა

ლიხის ქედი - რიკოთი

მთიულეთის ქედი - ჯვრის

გომბორის ქედი - გომბორი

აჭარა იმერეთის ქედი - ზეკარი

თრიალეთის ქედი - ცხრაწყარო

არსიანის ქედი - გოდერძის

დაბლობები

1)კოლხეთის 5) ელდარის დაბლობი

2)ალაზანის 6) ივრის ზეგანი

3)შიდა ქართლის 7)იმერეთის მაღლობი

4)ქვემო ქართლის

ქვაბულები

1)რაჭის 5) ახალციხის

2)მთიანეთის

3)ლეჩხუმის

4)თბილისის

რელიეფის ტიპები

ძირითად რელიეფ-წარმომქმნელ ფაქტორებს ეკუთვნის: ენდოგენური (შინაგანი) და

ეგზოგენური(გარეგანი) ძალები.

წარმოშობის მიხედვით გვაქვს:

1) ტექნიკური: (ვერთიკ. მოძრაობასთან არის დაკავშირებული) - ქედები, ტერასები

2) ვულკანური: პლატოები, კონუსები, ლავური ნაკადები (არსიანის; ერუშეთის;

სამსარის; ჯავახეთის; ყაზბეგი)

3) გლაციალური: მყინვარები

4) პალეოგლაციური: მყინვარული ცირკები, ტროგები, კარებები

5) ეროზიული: (გვხვდება ყველგან) - ხევები, ტერასები, ხეობები

6) გრავიტაციული: მეწყერები; კლდეზვავები

7) კასტრული: რელიეფის უარყოფითი ფორმები - მღვიმეები ძაბრები, უფსკრულები. (იქ სადაც წყალში ადვილად ხსნადი ქანებია:მაგ: იმერეთი, აფხაზეთი, სამეგრელო, რაჭა)

8) პეტროგენული: სხვადასხვა, სიმკვრივის ქანების მონაცვლეობით - მოქანავე ლოდები

9) ანთროპოგენული: კლდეში ნაკვეთი ქალაქები, არხები, ხელოვ.ტერასები

10) სპელოლოგია: მეცნიერება მღვიმეების შესახებ

მიწისვძვრა

მიწისძვრა 12 სკალიანი ბალით (რიხტერის სკალით) იზომება. საქართველოში 7-9 მადიანი

რისკის ზონაშია.

1) 1991 წელი - რაჭა იმერეთის მიწისძვრა

2) 1988 წელი - სპიტაკის მიწისძვრის

მიწისძვრის ეპიცენტრში ინერგიის რაოდენობას გვიჩვენებს მაგნიტუდა, ხოლო

დამანგრეველი ძალის მაჩვენებლად ბალს იყინებენ.

შავი ზღვა

ფართობი: 420 ათასი კმ2

მარილიანობა: ნაპირებთან 2-3 %0 პრომილი - %0

ცენტრში 18%0-მდე

მას 2-სართულიან ზღვას უწოდებენ. ფსკერზე გოგირდწყალბადია და ის მძიმეა. 200მ

სიღრმიდან ტემპერატურა მუდმივია და +9C0-ს აღწევს. ნოვოროსიისკიდან ქრის ჩრ.აღ.

ქარები და მას ბორას ეძახიან. შავი ზღვა უწოდეს თურქებმა მე-14 საუკუნეში. მასში წყალი

მოძრაობს საათის ისრის საწინააღმდეგოდ.

შავი ზღვის აუზის ქვეყნებია: საქართველო, თურქეთი, უკრაინა, რუსეთი, ბულგარეთი,

რუმინეთი.

ჰავა

საქართველო მდებარეობს ზომიერ და სუბტროპიკულ კლიმატურ სარტყელებში. მზის

ნათების ხანგრძლივობით გამოირჩევა გარდაბანი. ნაკლებობით კი საირმე. მზის სხივების

არეკვლას სიდიდეს ალბედო ჰქვია. იგი ყველაზე მაღალია ანტარქტიკაზე და გრენლანდიაზე.

მზის სხივების შემოსვლასა და გასავალს შორის სხვაობას რადიაციული ბალანსი ქვია. პირად

და გაბნეულ რადიაციის ჯამს ჯამური რადიაცია ქვია. რადიაცია კკალ/სმ2 იზომება.

ატმოსფეროს ცირკულაცია ეს არის ჰაერის მასების მოძრაობა. საქართველოს ჰაერის მასების

გავრცელების 4 გზაა: აღმოსავლეთ, დასავლეთი ორმხრივი და სამხრეთი (ცხელი).

ქარები

პასატი - მუდმივი ქარი რომელიც ქრის 300-იანი პარალელებიდან ეკვატორის მხარეს.

მუსონი - დროებითი ქარია რომელიც ზამთარ ზაფხულს იცვლის მიმართულებას.

ზღვა ხმელეთი

ბრიზი - დროებითი დღეღამური ქარებია.

ფიონი - ადგილობრივი ქარი რომელიც აღმოსავლეთ ლიხის ქედს გადმოლახავს და ქრის

დასავლეთში. განსაკუთრებით ძლიერი იმერეთში და მდ.რიონის შუაწელში.

ქარის სიჩქარე იზომება ანემომეტრით. ძალა და მიმართულება კი ფლუგერით სიმაღლის

მატებასთან ერთად ტემპერატურა და წნევა ეცემა. ტემპერატურა იზომება თრემომეტრით,

წნევა კი ბარომეტრით ნორმალური წნევაა 760მმ

რეკორდები

ძლიერი ქარი - ხხხხხ (ლიხის ქედთან)

ღრუბლიანობა - საირმე

აორთქლება - კოლხ. დაბლობი

აორქლებადობა - ელდარის ველი

მსოფ. დიდი ნალექი - ჩერაპუნჯა (ინდოეთი)

წელიწადში დროთა ცვლილებას იწვევს, დედამიწის დახრილობა 66,50

ამპლიტუდა - უმაღლეს და უმდაბლეს ტემპერატურის სხვაობა.

საქართველოს მთათა შორის დადაბლებას საქართველოს დერეფანი ეწოდება.

ღრუბლიანობა იზომება ბალებში.

საქართველოს შიდა წყლები

საქართველოში მდინარეთა მთავარი წყალგამყოფია ლიხის ქედი, საქართველოში 26060

მდინარეა. აღმოსავლეთ საქართველოში მდინარეები მტკვრის აუზს მიეკუთვნებიან.

დასავლეთის კი შავი ზღვის აუზს.

შავი ზღვის აუზის მდინარეებია:

1) რიონი (ტეხურა, ცხენისწყალი, მყვირალა, ძირულა, დუმალა)

2) ჭოროხი (აჭარის წყალი)

3) ფსოუ

4) ბზიფი

5)კოდორი

6)ენგური

7)სუფსა

8)ხობი

9)კინტრიში

აღმოსავლეთ საქართველოს მდინარეები:

1) ალაზანი - 407 კმ (ლოპოტი, სტორი)

2) მტკვარი (ფარავანი, უჯარეთი, ძამა, ტანა, თეძამი, ალგეთი, ხრამი, არაგვი, ქსანი, ლეხურა, ლიახვი, ფრონე,

ქვაბლიანი)

3) ჩრდილოეთის მდინარეებია: თერგი, ასა, არღუმი - სათავე საქართველოში მიედინებიან იმიერ კავკასიაში.

ტბები

საქართველოში 860 ტბაა:

1)ფარავანი (ვულკ) 2)ტაბაწყური(ვულკ) 3)რიწა(ზვავური) 4) ყელის(ვულკ)

5)პალასტომის(შთენელი) 6)ამტყელი 7)ბებესირი 8)ხანჩალის

9)მადათაფის 10)საღამოს 11)ბაზალეთის 12) ჯანდარის

13)ყაჯირის

წყალსაცავები

საქართველოში 44 წყალსაცავია ამათგან მნიშვნელოვანია:

1) მდ. ენგურზე - ჯვრის

2) მდ. რიონზე - ვარციხის

3) მდ. შარაულა - შაორის

4) მდ. ლაჭანურზე - ლაჯანურის

5) მდ. აჭარის წყალზე - ანწესი

6) მდ. არაგვზე - ჟინვალი

7) მდ. იორზე - სიონი

8) მდ. ალგეთი - ალგეთის

9) მდ. ერისწყალზე - გალის

ჩანჩქერები

სამეგრელო - აბაშისა და ტობის

აფხაზეთის - ბეგისა და კლიჩის

ყაზბეგი - არშის და გველეთის

კახეთი - ლაგოდეხის ნაკრძალი

საქართველოს დაცული ტერიტორიები

ნაკრძალი - აკრძალულია ყოველგვარი სამეურნეო საქმიანობა, მხოლოდ სამეურნეო

დაკვირვებისთვისაა.

ეროვნული პარკი - აკრძალულია სამეურნეო საქმიანობა, გამოიყენება

რეკრეაციისთვის(ტურიზმი)

ბუნებრივი ძეგლი - მცირე ტერიტორია, სადაც არის მოქანავე ლოდები მღვიმეები და ა.შ.

ყურადღება მახვილდება გარეულ ფლორაზე და ფაუნაზე.

აღკვეთილი - ნადირობა და თევზჭერა სეზონურად დასაშვებია.

დაცული ლანდშაფტი - ველური სახეობების დაცვა

მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორია - ბუნებრივი რესურსის მდგრადი გამოყენება

ყველაზე ძველი ნაკრძალი - იელოვსტონი (ა.შ.შ. კალიფორნია. გეიზერების დაცვა)

საქართველოს ძველი ნაკრძალი - ლაგოდეხი 1912წ.

ნაკრძალები

1) რიწის - აფხაზეთი

2) ბიჭვინთა - მაისურის(აფხ.)

3) ფსხუ გუმისთა (ყველაზე დიდი) -

აფხაეთი

4) სათაფლია (პატარა) - იმერეთი

5) კინტრიში - აჭარა

6) ქობულეთი - აჭარა

7) ბორჯომი - სამცხე ჯავახეთი

8) ლიახვი - შიდა ქართლი

9) ბაწარას

10) ბაბანეული

11) მარიამჯვრის

12) თუშეთის კახეთი

13) ლაგოდეხის

14) ვაშლოვანი

ეროვნული პარკები

1) კოლხეთის - გადამფრენი ფრინველების ტრასა

2) ბორჯომ ხარაგაულის

3) ყაზბეგი

4) თუშეთის

5) ვაშლოვანის

6) თბილისის

7) ალგეთის

8) მტირალა

აღკვეთილი

1) აჯამეთი - იმერეთი

2) ილტო - კახეთი

3) იორი - კახეთი

კურორტები

1)500მ-მდე საზღვაო და ბალნეოლოგიური

2)500-700-მდე ბალნეოლოგიურ სამკურნალო

3)700-1000-მდე ბალნეოლოგიურ-კლიმატური (წყლები და ვაკეები)

4)1000-2000-მდე - სამთო კლიმატური (ჰავა)

5)2000 - მეტი სამთო სათხილამურო

1) აფხაზეთი - ავადჰარა, გავრა, ბიჭვინთა, ახალი ათონი

2)იმერეთი - საირმე, წყალტუბო, ზვარე, ნუსუსი, სულორი

3) სამცხე-ჯავახეთი - ბორჯომი, ბაკურიანი, ცემი, წაღვერი, ლიკანი.

4) რაჭა - უწერა, შოვი

5) გურია - ბახმარო, გუმის მთა ნაბეღლავი, ურეკი

6)მცეთა-მთიანეთი - გუდაური

7)კახეთი - ახტალა (ვულკანური ტალახები)

8)სამარგალო-ზემოსვანეთი - ანაკლია, ლებარდე, მენჯი, ცაიში

9)აჭარა - ბათუმი, ქობულეთი, ბეშუმი

10) შიდა ქართლი - სურამი

11) ქვემო ქართლი - კიკეთი, კოჯორი

მეურნეობა

მატერიალური არამატერიალური

1)მანქ. მშნებლობა 1)განათლება

2) ქიმ. მრეწველობა 2) ტურიზმი

3)ჯანდაცვა

4) სპორტი

პირველი თბო ელექტრო სადგური 1887 წელს ჭავჭავაძის თაოსნობით თბილისში შეიქმნა.

პირველი ჰესი 1998 ბორჯომის ხეობაში.

დღესდღეისობით მოქმედებს 2 შავი მეტალურგიული ქარხანა ესენია:

1) რუსთავი 2) რუსთავი (ფეროშენადნობი)

ქარხანა და 1 ფერადი მეტალის მადნეულის (კაზრეთის) ქარხანა.

ცემენტის ქარხანა - კასპი (რუსთავი)

ქიმიური მრეწველობა - ბათუმი და რუსთავი

ელმავალთმშენებელი - თბილისი

ჰესები

1)ენგურჰესი - მდ. ნეგური

2) ვარციხეჰესი, რიონჰესი, გუმათჰესი - მდ. რიონი

3)ჯინვალჰესი -მდ.არაგვი

4)ხრამჰესი - მდ.ხრამი

5)შაორჰესი - მდ.შარაულა

6)რაჯანუნჰესი - მდ.რაჯანული

7)აწჰესი - აჭარისწყალზე

8) სიონჰესი - მდ. იორი

9)ხადორჰესი - მდ.ალაზანი

10) ზაჰესი, ორთაჭალაჰესი, ჭითახევჰესი - მდ.მტკვარი

სოფლის მეურნეობა

ზონალურობის მიხედვით:

1) 0- 250მ - სუბ კულტურები და მეცხოველეობა

2)250-500მ - მებაღეობა, მებოსტნეობა, მევენახეობა

3) 500- 1000 - თავტავიანი კულტურები

4)1000- 1500 - სათიბები, საძოვრები, მეცხოველეობა

5) 1500-2000 - სათიბები, საძოვრები

7) 2000-მეტი გამოუყენებელი მიწები

ხორბალი - აღმოსავლეთ საქართველო, დედოფლისწყაროს რაიონი რომელსაც უწოდებენ

საქართველოს ბეღელს (ეს დაჩის დედულეთია :) გავრცელებული ჯიშებია: 1)ვარძია,

ზანდური, ემირი.

სიმინდი - დასავლეთ საქართველო

ქერი - ჯავახეთი

შაქრის ჭარხალი - (ტექნიკური კულტ.) გავრცელებულია შიდა ქართლში, აგარაში

მზესუმზირა - კახეთში

თამბაქო - სამსუნი, ტრაპიზონი

ეთერზეთოვანი - კახეთში, შავიზღვისპირეთი, ქვემო ქართლი

ჩაი - დასავლეთ საქართველო ზღვის დონიდან 400-500მ

ყურძნის ჯიშები

კახეთი - საფერავი, რქაწითელი, მწვანე, ხიხვი, ჩხავერი

ქართლი - ჩინური, გურული მწვანე, თავკვერი, ბუდეშური

იმერეთი - ციცქა, ცოლიკაური, ალადასტური, კრახუნა, ძველშავი

რაჭა - ალექსანდროული, ვუჯარეთული (ხვანჭკარა)

ლეჩხუმი - უსახელაური, ოჯალეში

გურია - კლარჯული, იზაბელა, ადესა, ალადასტური

ცხენების მოშენება - ყულარის (მარნეული) ცხენსაშენში. ცნობილი ჯიშებია: თუშური და

მეგრული

მეცხვარეობა - აღმოსავლეთ საქართველოს მთიულეთში, თუშეთში, ხევში, ქართლსა და

კახეთში, ცნობილი ჯიშებია თუშური და იმერული

მართველობის ფორმები

1922 წელს შეიქმნა სსრკ, რომელშიც 15 რესპუბლიკა იყო გაერთიანებული.

1960 წელს - აფრიკის წელიწადად არის გამოცხადებული, რადგან

17 ქვეყანამ მიიღო დამოუკიდებლობა.

1991 წელს - გაერთიანდა გფრ და გდრ

გერმანიის ფედერაციული გერმანიის დემოკრატიული

რესპუბლიკა რესპუბლიკა

ჩეხოსლოვაკია გაიყო 2 ნაწილად - ჩეხეთად და სლოვაკეთად.

უგოსლავია გაიყო:

მაკედონია

სერბია

ბოსნია ჰერცოგინია

სლოვენია

ხორვატია(მონტენეგრო)

კოსოვო

ქვეყნები ფართობის მიხედვით:

1)რუსეთი

2) კანადა

3) აშშ

4)ჩინეთი

5)ბრაზილია

6)ავსტრალია

7)ინდოეთი 10)ალჟირი

8)არგენტინა

9)ალჟირი

ქვეყნები მოსახლეობის მიხედვით

1) ჩინეთი 6) პაკისტანი 11) მექსიკა

2) ინდოეთი 7) ნიგერია

3)აშშ 8) ბანგლადეში

4)ინდონეზია 9)რუსეთი

5)ბრაზილია 10)იაპონია

მართველობის ფორმები

რესპუბლიკა მონარქიული

საპარლმანეტო საპრეზიდენტო ამბსოლიტური კონსტიტუციური

დუალისტური მონარქია მონარქია

კ/მ ქვეყნები ევროპა: ანდორა, ბელგია, ნიდერლანდები, ლუქსემბურგი, ლიხტენშტეინი,

დანია, დიდი ბრიტანეთი, ესპანეთი, მონაკო, ნორვეგია, შვედეთი.

თეოკრატიულია: ვატიკანი

აზია: ა/მ არაბთა გაერთიანებული ემირატები, ბახრყინი, საუდის არაბეთი, ომინი, ყატარი

და ბუტანი.

თეოკრატიულია: ბრუნეი

ძე/მ - იაპონია, კამბოჯა, მალაიზია, ნეპალი, ტაილანდი, ქუვეითი, იორდანია

ავსტრალია - კ/მ

კანადა - კ/მ

ტერიტორიული მოწყობის მიხედვით ქვეყანა იყოფა:

ფედერაციულად (როცა ქვეყნები დაყოფილია შტატებად, რომელთაც გააჩნია ავტონიმია

კანონმდებლობაში)

ევროპა: ფედერაციული ქვეყნებია:

ავსტრია

ბელგია

ბოსნია-ჰერცოგოვინა

გერმანია

რუსეთი

შვეიცარია

აზია: არაბთა გაერთიანებული ემირატები, ინდოეთი, პაკისტანი, ჩინეთი

ამერიკა : არგენტინა, ბრაზილია, მექსიკა, კანადა

მოსახლეობა

მოსახლეობის რაოდენების ცვლილებას დინამიკა ეწოდა.

ბუნებრივი მოძრაობა - არის სიკვდილიანობას და შობადობას შორის სხვაობა.

მექანიკური მოძრაობა - არის შემოსულ და გასულ მოსახლეობას შორის სხვაობა.

ქვეყნიდან გასულს ეწოდება ემიგრანტი, შემოსულს მიგრანტი.

ქვეყნიდან წასულს და უკან დაბრუნებულს რემიგრანტი ეწოდება.

თუ ქვეყანაში ემიგრანტთა რაოდენობა მეტია იმიგრანტთა რაოდენობაზე ბუარყოფითია,

პირიქით კი დადებითი.

ლტოლვილი - პირი რომელიც ომის ან რაიმე უბედურების დროს იძულებულია დატოვოს

საცხოვრებელი და წავიდეს სხვა ქვეყნებში.

დევნილი - ტოვებს საცხოვრებელს და გარბის :D ( ტოვებს საცხოვრებელს და არა ქვეყანას)

მოსახლეობის რაოდენობა აღწერით დგინდება ყოველ 10 წელიდაწდი ერთხელ.

სიმჭიდროვე - არის 1კმ2 მცხოვრებთა რაოდენობა. მსოფლიოს ყველაზე დიდი სიმჭიდროვეა

მონაკოში.

აღწარმოება - თაობათა მუდმივი ცვლა.

სულ არსებობს 4 ფაზა მოსახლეობის დიდი ნამატით გამოირჩევა II ფაზა და ტოლფერდა

სამკუთხედს გავს.

არქტიპი - მითვისებითი მეურნეობა

ტრადიციული - აგრარული მეურნეობა

თანამედროვე - ინდუსტრიული და პოსტინდუსტრიული მეურნეობა

დემოგრაფიული აფეთქება - მოსახლეობის სწრაფი ზრდა.

რასები

1)ევროპეიდული 2)ნეგროიდული

3)მონღოლოიდური 4)ავსტრალოიდული

გარდამავალი რასებია: მულატი, მეტისი, სამბო.

რასიზმი - უფლებების შელახვა

რელიგია

მსოფლიო რელიგია ეროვნული რელიგია

ბუდიზმი სინტოიზმი

ქრისტიანობა კონფუციონიზმი

ისლამი იუდაიზმი

სამომხმარებლო კალათა - პიროვნების ან ორგანიზაციის მიერ მოხმარებული საქონელი,

გამოსახული ფულად ერთეულებში. პიროვნება თავის თავს თვითონ უდგენს.

საარსებო მინიმუმი - მინიმალური თანხა რომელიც აუცილებელია ადამიანის

არსებობისათვის 1 თვის განმავლობაში, მას ადგენს სახელმწიფო.

ურბანიზაცია - ქალაქის ან ქალაქის მოსახლეობის ზრდა.

საშუალო ურბანიზაცია - 50%მდე

მაღალი ურბანიზაცია - 51% და ზემოთ

აგლომერაცია - დასახლებული პუნქტების თავმოყრა, რომლებიც ერთმანეთთან მჭიდრო

ეკონომიკურ და კულტურულ კავშირშია.

მეგაპოლისი - არის აგლომერაციების თავმოყრა.

საქართველოში პირველი აღწერა 1926 წელს ჩატარდა. დამოუკიდებელ საქართველოში კი

2202 წელს. 1989 წელს საქართველოში მოსახლეობამ მაქსიმუმს მიაღწია.

საქართველოში 3668 სოფელია.

უდიდესი ქალაქებია :

1)თბილისი

2)ქუთაისი

3)ბათუმი

4)რუსთავი

ევროპა ევროპა - 10 მლნ კმ2

უმაღლესი მწვერვალი - იალბუზი (კავკასიონი) – 5642მ

გრძელი მდინარე - ვოლგა

დიდი ტბა - ლადოგი

მაღალი ჩანჩქერი - უტიგარდი (ნორვეგია) 800მ

დიდი კუნძული - დიდი ბრიტანეთი

დიდი ნახ. კუნძული - სკანდინავია

დიდი ყურე - ბისკაი

გრძელი სრუტე - ლამანში

დიდი ქვეყანა - რუსეთი

პატარა ქვეყანა - ვატიკანი

დიდი ქალაქი - პარიზი ან მოსკოვი

ევროპის ნახევარ კუნძულები:

ყირიმის, ბალკანეთის, აპენინის, პირინეის, იუტლანდიის, სკანდინავიის, კოლის.

ევროპის კუნძულები:

კვიპროსი, კრეტა, სიცილია, სარდინია, კორსიკა, მალტა, ბალეარის, კანარის, აზორის, დიდი

ბრიტანეთის, ირლანდია, ისლანდია, , ფრანც-იოსების, ახალი მიწა, შპიცბრენგერის

მთები:

ურალის, სკანდინავიის, პირინეის, ალპები, კარპატები, აპენინის, ყირიმის, კავკასიონის

ვაკეები:

აღმოსავლეთ ევროპის(ევროპის), ცენტრალური (გერმანია, პოლონეთი), დნეპრის პირა

დაბლობი, დუნაის დაბლობი, ლომბარდის (პოს) დაბლობი, კოლხეთის დაბლობი,

კასპიისპირა დაბლობი, ჩრდილოეთ საფრანგეთის დაბლობი.

მდინარეები:

რაინის(გერმანია); თემზა(ინგლისი); სენა, ლუარა, რონა (საფრანგეთი); ტახო, პეჟო(ესპანეთი);

პო, ტიბრი (იტალია); ვოლგა, დონი (რუსეთი); დნეპრი(რუსეთი); დნესტრი (უკრაინია)

დუნაი (გერმანია);

ტბები:

1) ლადოგი, ინები - რუსეთი

2) ვენერნი, ვეტერნი - შვედეთი

3) ბალატონი - უნგრეთი

4) გარდა - იტალია

5) ბოდენი -გერმანია

6) ჟენევის ტბა - საფრანგეთი - შვეიცარია.