geografia dla maturzysty. zakres rozszerzony. ewa...

1

ProPonowany rozkład materiału. Klasa II i IIIGeografia dla maturzysty. zakres rozszerzony. ewa wilczyńska

Geografia fizyczna świataCele wychowania zapisane dla działów*

Tematy lekcjiZapis

w podstawie programowej

Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie

Planowane osiągnięcia uczniawiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności

Uczeń: Uczeń:I. Geografia jako nauka o środowisku geograficznym (2 godziny lekcyjne)

Cele wychowania: rozwijanie zainteresowań, ciekawości świata; kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska; rozwijanie przekonania o użyteczności edukacji geograficznej w życiu codziennym; kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej oraz umiejętności myślenia naukowego; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie1. Geografia jako

nauka − Treści wykraczające po-

nad podstawę programo-wą (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętno-ści)

− wymienia zadania geografii jako na-uki

− przedstawia podział nauk geogra-ficznych

− potrafi podać przykładowy przed-miot badań dla nauk geograficznych

− udowadnia na przykładach użytecz-ność wiedzy geograficznej

− wymienia i charakteryzuje dyscypliny geograficzne− wyróżnia geografię fizyczną, społeczno-ekonomiczną i regio-

nalną− rozumie i uzasadnia znaczenie geografii jako nauki interdy-

scyplinarnej− uzasadnia potrzebę rozwijania nauk geograficznych

2. Środowisko geograficzne – ele-menty, współzależ-ności

− 1.3, 1.5 oraz treści wykra-czające poza podstawę programową

− przedstawia wpływ energii słonecz-nej i energii wnętrza Ziemi na cechy i rozwój środowiska przyrodniczego

− wymienia założenia determinizmu, nihilizmu i posybilizmu, ilustruje je przykładami

− formułuje zależności między ele-mentami środowiska geograficzne-go

− wykazuje rolę środowiska przyrod-niczego na różnych etapach rozwoju społeczno-ekonomicznego

− zna różnice między determinizmem, nihilizmem i posybilizmem− wykazuje związek między klimatem, glebami i roślinnością

w poszczególnych strefach krajobrazowych− wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego na działalność

człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych oraz wpływ człowieka na środowisko

− lokalizuje na mapie strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Ziemi, analizuje ich rozmieszczenie, uzasadnia konieczność zachowania równowagi ekologicznej w ekosystemach

II. Źródła i metody badań geograficznych (8 godzin lekcyjnych + 1 godzina na powtórzenia)Cele wychowania: kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie; przygotowanie do odpowiedzialnego korzystania ze środków masowej komunikacji; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym3. Źródła informacji

geograficznej i GIS − 1.8 − wymienia możliwości wykorzystania

różnych źródeł wiedzy geograficznej − przedstawia możliwości wykorzy-

stania internetu oraz zdjęć satelitar-nych i lotniczych jako źródeł wiedzy geograficznej

− wymienia zalety GIS jako bazy infor-macji geograficznych

− potrafi skorzystać z różnych źródeł wiedzy geograficznej

− sporządza bibliografię do wybrane-go tematu

− potrafi ocenić przydatność i wiary-godność różnych źródeł wiedzy

− korzysta z technologii informacyjno--komunikacyjnych

− wymienia, charakteryzuje różne źródła informacji geograficz-nej i ocenia ich przydatność

− porównuje metody bezpośrednie, terenowe i kameralne, omawia przykłady praktycznego ich wykorzystania

− selekcjonuje i przetwarza zebrane informacje oraz prezentuje je wykorzystując narzędzia TIK

− korzysta z danych GIS, GARP, NASA itp.− analizuje mapy cyfrowe, opisowe bazy danych, modele cy-

frowe i cyfrowe źródła informacji (np. obrazy satelitarne)− odczytuje i interpretuje informacje z GIS-u− posługuje się rocznikiem statystycznym, wyszukuje i inter-

pretuje dane liczbowe, wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do przeliczeń i zobrazowania danych statystycznych

2


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− odczytuje i interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione

na wykresach, w tabelach, na schematach, animacjach, pre-zentacjach flash, modelach

4. Badania i obserwa-cje terenowe

− 1.6 − zna zasady bezpiecznego przepro-wadzania badań terenowych

− opracowuje ankiety z geografii spo-łeczno-ekonomicznej i realizuje je w regionie zamieszkania

− planuje i przeprowadza proste ob-serwacje i pomiary terenowe

− przedstawia wyniki obserwacji w for -mie graficznej

− posługuje się mapą topograficzną w terenie− posługuje się badawczymi metodami ilościowymi (np. bada-

niem ankietowym, obserwacją) i jakościowymi (np. wywiad, analiza dokumentów) przy użyciu odpowiednich narzędzi badawczych

− opracowuje wyniki badań i prezentuje je przy zastosowaniu narzędzi TIK

− dokonuje pomiarów terenowych (np. wysokości górowania Słońca za pomocą gnomonu, wielkości i wartości poszcze-gólnych elementów pogody posługując się prostymi przyrzą-dami meteorologicznymi, upadu i biegu warstw skalnych za pomocą klizymetru i busoli, wysokości względnej i nachyle-nia stoków, odczynu gleby wykorzystując pomiar koloryme-tryczny itp.)

− identyfikuje dominanty krajobrazowe− dokumentuje badania terenowe (np. wykorzystując aparat

fotograficzny, dzienniki pomiarów itp.) 5. Mapa – elementy,

rodzaje i zastoso-wania

− 1.1, 1.2 − wyjaśnia pojęcia kartograficzne − przedstawia podział map

− określa długość i szerokość geogra-ficzną dowolnego miejsca na Ziemi

− oblicza odległości i pola powierzch-ni w terenie na podstawie map

− klasyfikuje mapy ze względu na róż-ne kryteria

− odczytuje i opisuje cechy środowi-ska przyrodniczego i społeczno-go-spodarczego na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i te-matycznej*

− formułuje zależności między wybra-nymi elementami środowiska przy-rodniczego i społeczno-gospodar-czego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne*

− odczytuje wartości wysokości bezwzględnych obiektów na mapie

− prawidłowo orientuje mapę, wyznacza kierunki na mapie (główne i pośrednie)

− dokonuje obliczeń z wykorzystaniem skali mapy− odczytuje z mapy i podaje wartość azymutu− charakteryzuje cechy odwzorowań kartograficznych− grupuje i klasyfikuje mapy ze względu na skalę i treść− wymienia przykłady zastosowań odwzorowań kartograficz-

nych do map o różnej treści

3


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:6. Kartograficzne me-

tody przedstawiania obiektów i zjawisk

− 1.4, 1.7 − wymienia i omawia metody przed-stawiania cech jakościowych i ilo-ściowych na mapie

− podaje nazwy izolinii przedstawiają-cych różne zjawiska

− rozpoznaje metody stosowane na mapach w atlasie szkolnym

− potrafi dobrać metodę kartograficz-ną do przedstawienia na mapie róż-nych treści

− wyjaśnia pojęcia: metody ilościowe, metody jakościowe, in-terpolacja polowa

− wymienia i opisuje metody sygnaturowe, zasięgów, po-wierzchniową, kartogramu, kartodiagramu, izarytmiczne

− wykreśla profil terenu na odpowiednim podkładzie kartogra-ficznym

− dobiera dane do zaprezentowania w postaci kartogramu i kartodiagramu

III. Ziemia we Wszechświecie (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie zainteresowań i ciekawości świata; przygotowanie do świadomego funkcjonowania w społeczeństwie; rozpoznawanie własnych potrzeb edukacyjnych; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do formułowania wniosków opartych na obserwacjach7. Układ Słoneczny we

Wszechświecie − 2.1 − wymienia astronomiczne miary od-

ległości − określa położenie i cechy różnych

ciał niebieskich we Wszechświecie − opisuje naszą Galaktykę − przedstawia założenia teorii geo-

centrycznej i heliocentrycznej

− identyfikuje różne ciała niebieskie na podstawie opisu i ilustracji

− porównuje planety typu ziemskiego i planety olbrzymy Układu Słonecz-nego

− przedstawia na rysunku fazy Księży-ca

− definiuje pojęcia: Wszechświat, galaktyka, planeta, gwiazda, planetoida, kometa, księżyc

− rozumie pojęcie astronomicznych miar odległości (np. rok świetlny, jednostka astronomiczna)

− omawia budowę Układu Słonecznego, wyjaśnia różnicę mię-dzy heliocentryczną a geocentryczną teorią budowy US, po-daje różnice pomiędzy planetami wewnętrznymi a zewnętrz-nymi

− charakteryzuje budowę Wszechświata i teorię jego powsta-nia

− charakteryzuje ciała niebieskie tworzące US, porównuje ich cechy, określa położenie we Wszechświecie

8. Planeta Ziemia – współrzędne geo-graficzne

− 2.2 − przedstawia cechy wyróżniające Zie-mię spośród innych planet Układu Słonecznego

− zna kształt i wymiary Ziemi

− przedstawia na rysunku zasady pomiaru obwodu Ziemi dokonane przez Eratostenesa

− przedstawia za pomocą rysunku związek między szerokością geo-graficzną a wysokością górowania Słońca

− przedstawia na rysunku zaćmienie Słońca i Księżyca

− odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów na mapie i globusie

− wyjaśnia konsekwencje kształtu Ziemi dla środowiska przy-rodniczego i działalności człowieka

− rozumie różnice miedzy kulą, elipsoidą obrotową i geoidą − wyjaśnia zjawisko zaćmienia Księżyca i Słońca

9. Ruch obrotowy Ziemi

− 2.3, 2.8 − wymienia cechy ruchu obrotowego i jego następstwa

− wskazuje skutki działania siły Corio-lisa dla środowiska przyrodniczego

− przedstawia na rysunku mechanizm działania siły Coriolisa

− wyjaśnia pojęcia: górowanie, dołowanie gwiazdy, siła Co-riolisa, prędkość kątowa, prędkość liniowa punktów na po-wierzchni Ziemi podczas ruchu obrotowego

4


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− posługując się rysunkiem przedstawia następstwa ruchu ob-

rotowego Ziemi (np. zmianę dnia i nocy, spłaszczenie Ziemi, widomą wędrówkę Słońca po sklepieniu nieba)

− wyjaśnia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi, rozumie ich wpływ na środowisko przyrodnicze oraz życie i działal-ność człowieka

− wyjaśnia skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego i działalności ludzkiej (m.in. wpływ tej siły na kierunek stałych wiatrów, prądów morskich, torów ruchu pocisków i rakiet)

10. Ruch obiegowy Ziemi

− 2.3–2.7 − wymienia cechy ruchu obiegowego Ziemi i jego następstwa

− wyjaśnia przyczynę występowania dni i nocy polarnych w obszarach podbiegunowych

− przedstawia na rysunku oświetlenie Ziemi w dniach równonocy i przesileń

− oblicza wysokość górowania Słoń-ca w dowolnym miejscu Ziemi w dniach równonocy i przesileń

− oblicza szerokość geograficzną do-wolnego miejsca na Ziemi na pod-stawie górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń

− wyjaśnia pojęcia: peryhelium, aphelium, układ horyzontalny− wymienia i rozumie następstwa ruchu obiegowego Ziemi

i ich wpływ na działalność człowieka oraz środowisko przy-rodnicze

− przedstawia na rysunku strefy oświetlenia Ziemi− dokonuje obliczeń wysokości górowania Słońca i szerokości

geograficznej w dniach równonocy i przesileń− zna i stosuje zależność między szerokością geograficzną dane-

go miejsca a wysokością Gwiazdy Polarnej nad horyzontem

11. Czas, odwieczny problem

− 2.3 − wyjaśnia pojęcia: doba słoneczna, czas słoneczny, strefowy, urzędowy, międzynarodowa linia zmiany daty

− wyjaśnia różnice między kalenda-rzem juliańskim a gregoriańskim

− potrafi obliczyć czas słoneczny do-wolnego miejsca na Ziemi na pod-stawie różnicy długości geograficznej i długość geograficzną na podstawie różnicy czasu słonecznego

− określa zasadę liczenia lat przestęp-nych w kalendarzu gregoriańskim

− oblicza rozciągłość równoleżnikową− oblicza różnicę czasu miejscowego między dwoma południkami− oblicza czas słoneczny dowolnego punktu na Ziemi − wyznacza czas strefowy oraz strefy czasu− wyjaśnia mechanizm zmiany daty po przekroczeniu linii

zmiany daty− wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym w Polsce− zna nazwy stref czasowych w Europie− porównuje kalendarz juliański i gregoriański, wyznacza lata

przestępne i zwykłe w kalendarzu gregoriańskimIV. Budowa i dzieje Ziemi (6 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)

Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów12. Badania i budowa

wnętrza Ziemi − 5.1 − wymienia źródła wiedzy o budowie

wnętrza Ziemi − wymienia sfery Ziemi i podaje wy-

różniające je cechy

− przedstawia na schemacie budowę wnętrza Ziemi

− wyjaśnia pojęcia: fale podłużne, fale poprzeczne, warstwa nieciągłości, stopień geotermiczny, gradient geotermiczny, magnetosfera

5


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− potrafi wyjaśnić przyczyny wzrostu

temperatury i ciśnienia we wnętrzu Ziemi

− charakteryzuje poszczególne warstwy wnętrza Ziemi (skład chemiczny, właściwości fizyczne, głębokość występowania)

− opisuje znaczenie magnetosfery dla życia na Ziemi13., 14. Najważniej-

sze wydarzenia w dziejach Ziemi (ewolucja Ziemi i życia; kenozo-ik – era ssaków zdominowana w holocenie przez człowieka)

− 5.2 − charakteryzuje metody badania dziejów Ziemi

− wymienia ery i okresy − przedstawia najważniejsze wyda-

rzenia geologiczne w dziejach Ziemi − omawia przyczyny i przebieg zlodo-

waceń w plejstocenie − przedstawia rozwój świata orga-

nicznego i główne etapy ewolucji człowieka

− potrafi czytać tabelę stratygraficzną i mapę geologiczną

− lokalizuje na mapie góry orogenezy kaledońskiej, waryscyjskiej i alpej-skiej

− potrafi przedstawić dzieje geologicz-ne w postaci ciągu zdarzeń i zależ-ności przyczynowo-skutkowych

− ocenia zmiany środowiska przyrod-niczego w holocenie, spowodowa-ne działalnością człowieka

− wyjaśnia pojęcia: skamieniałości przewodnie, orogenezy, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie

− porządkuje ery geologiczne według ich trwania, dzieli ery na okresy, analizuje tablicę stratygraficzną

− charakteryzuje wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w po-szczególnych erach

− lokalizuje na mapie łańcuchy górskie powstałe w orogenezie kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej

− wyjaśnia konsekwencje przemieszczania się kontynentów w przeszłości geologicznej

15. Minerały – właściwości i rozpoznawanie

− 5.1 − podaje różnice między związkiem chemicznym a minerałem

− wymienia cechy rozpoznawcze mi-nerałów

− podaje przykłady wykorzystania mi-nerałów w życiu gospodarczym

− rozpoznaje główne minerały skało-twórcze

− wyjaśnia pojęcia: minerał, mineraloid, minerał skałotwórczy− charakteryzuje cechy minerałów, posługując się skalą Mohsa

określa twardość minerałów budujących poszczególne skały− dokonuje podziału minerałów pod względem chemicznym,

podaje ich przykłady

16. Skały − 5.1 − dokonuje podziału skał − przedstawia warunki, w których po-

wstają różne rodzaje skał magmo-wych i osadowych

− opisuje warunki, w jakich dochodzi do metamorfizmu skał

− potrafi rozpoznać podstawowe skały − wykazuje związek między miejscem

krystalizacji magmy a budową skał magmowych

− potrafi przedstawić na schemacie cykl geologiczny, uwzględniając rodzaje skał i procesy geologiczne prowadzące do ich powstania

− wyjaśnia pojęcia: skała, skała magmowa, skała osadowa, skała metamorficzna, diageneza, budowa jawno- i skryto-krystaliczna

− rozpoznaje (np. ze zdjęć, okazów) po opisie i wyglądzie ska-ły, podaje ich nazwy i wyjaśnia genezę

− ocenia działania służące racjonalnemu gospodarowaniu za-sobami naturalnymi

17. Złoża surowców mineralnych

− 5.1 − wymienia typy złóż mineralnych − dokonuje podziału złóż mineralnych

ze względu na działy gospodarki człowieka, w których są one wyko-rzystywane

− potrafi na podstawie przekroju geo-logicznego rozpoznać typ złoża mi-neralnego

− przedstawia związek między budo-wą geologiczną a typem złoża

− wyjaśnia pojęcia: złoże surowców mineralnych, pokłady, so-czewki, wysady, żyły, gniazda, intruzja

− ocenia gospodarcze znaczenie surowców mineralnych, po-daje przykłady zastosowania surowców mineralnych w go-spodarce człowieka, zna metody ich eksploatacji

− ocenia zmiany środowiska przyrodniczego wywołane eks-ploatacją surowców mineralnych

6


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:V. Litosfera – procesy endogeniczne (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)

Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów18. Tektonika płyt li-

tosfery − 5.2, 5.5 − przedstawia założenia teorii płyt li-

tosfery − wyjaśnia przyczyny ruchów płyt li-

tosfery − wymienia płyty litosfery − opisuje procesy zachodzące na gra-

nicach płyt litosfery

− przedstawia na rysunku ryft, sub-dukcję, kolizję

− porównuje procesy zachodzące w strefie ryftu i subdukcji

− wskazuje konsekwencje ruchu płyt litosfery

− wyjaśnia pojęcia: płyty litosfery, kratony, prądy konwekcyjne, ryft, subdukcja, uskok transformacyjny, strefa kolizji

− lokalizuje na mapie geologiczno-tektonicznej i fizycznej świata płyty kontynentalne i oceaniczne, wskazuje miejsce występowa-nia stref ryftowej i subdukcji

− formułuje główne założenia teorii tektoniki płyt litosfery− wyjaśnia mechanizm ruchu płyt litosfery, w tym działanie prądów

konwekcyjnych− opisuje formy i procesy tektoniczne zachodzące na krawędziach

płyt litosfery− analizuje przyczyny uformowania się pacyficznego pierścienia

ognia19. Plutonizm i meta-

morfizm − 5.5 − wyjaśnia pojęcia: plutonizm, meta-

morfizm − wymienia czynniki, pod wpływem

których następuje metamorfizm skał, i dokonuje podziału procesów metamorficznych

− rozpoznaje na schemacie różne ro-dzaje intruzji magmowych

− wykazuje na przykładach znaczenie procesów metamorficznych i pluto-nicznych

− wyjaśnia pojęcia: metamorfizm termiczny, metamorfizm re-gionalny, metamorfizm dyslokacyjny, magmatyzm, intruzje zgodne i niezgodne

− porównuje i charakteryzuje różne rodzaje intruzji magmo-wych (batolit, lakolit, dajka, sill, lopolit, ksenolit)

− opisuje znaczenie gospodarcze procesów plutonicznych i metamorficznych

20. Wulkanizm − 5.5 − wymienia typy erupcji wulkanicz-nych

− opisuje budowę stożka wulka-nicznego, przedstawia czynniki wpływające na przebieg wybuchu i kształt stożka wulkanicznego

− wyjaśnia, dlaczego wulkany wystę-pują na granicy płyt litosfery

− rozpoznaje typy wulkanów i skały wulkaniczne

− wykazuje konsekwencje wulkani-zmu i procesów postwulkanicznych dla środowiska przyrodniczego i działalności człowieka

− wyjaśnia pojęcia: wulkanizm, lawa, magma, wybuch eksplozyw-ny, wybuch efuzywny, erupcja centralna, erupcja szczelinowa, gejzer

− na schemacie prezentuje budowę wulkanu− charakteryzuje produkty erupcji wulkanicznej− dostrzega zależność między kształtem wulkanu a typem law

i charakterem erupcji− podaje przykłady wulkanów różnych typów i lokalizuje je na mapie− formułuje zależność między występowaniem wulkanów a prze-

biegiem płyt litosfery i wiekiem geologicznym obszaru, wyjaśnia genezę wulkanów położonych z dala od krawędzi płyt litosfery

− wyjaśnia zasadę funkcjonowania gejzerów, wskazuje na mapie miejsca ich występowania

− wyjaśnia znaczenie wulkanów i gejzerów dla życia i gospodarki

7


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:21. Procesy górotwór-

cze i inne ruchy litosfery

− 5.5 − opisuje ruchy pionowe litosfery − wyjaśnia sposób powstania góro-

tworu subdukcyjnego i kolizyjnego

− rozpoznaje na schematach góry fał-dowe, zrębowe i wulkaniczne oraz podaje ich przykłady

− wyjaśnia procesy izostatyczne na podstawie różnych źródeł wiedzy

− wyjaśnia pojęcia: ruchy izostatyczne, orogen, górotwór sub-dukcyjny i kolizyjny, góry fałdowe, góry zrębowe

− wyjaśnia mechanizm izostazji− wymienia dowody na istnienie pionowych ruchów litosfery,

lokalizuje na mapie obszary objęte pionowymi ruchami sko-rupy ziemskiej

− opisuje konsekwencje ruchów pionowych dla życia i działal-ności człowieka

− wyjaśnia genezę gór fałdowych w kontekście tektoniki płyt litosfery

− opisuje mechanizm powstawania górotworów subdukcyjne-go i kolizyjnego (podaje przykłady gór)

− porównuje góry fałdowe i zrębowe− lokalizuje na mapie struktury zrębowe

22. Trzęsienia ziemi i inne deformacje litosfery

− 5.5 − przedstawia podział trzęsień ziemi − omawia skutki trzęsień ziemi − opisuje różne struktury tektoniczne

− przedstawia na rysunku epicentrum i hipocentrum

− wyjaśnia rozmieszczenie obszarów sejsmicznych na Ziemi

− przedstawia na modelu przyczyno-wo-skutkowym powstawanie tsu-nami

− ocenia różne sposoby zapobiegania skutkom trzęsień ziemi

− wyjaśnia pojęcia: hipocentrum, epicentrum, fala sejsmiczna, obszary sejsmiczne, asejsmiczne, pen sejsmiczne, tektonika, struktury tektoniczne, ciągłe i nieciągłe deformacje tektonicz-ne, zrąb, rów tektoniczny, płaszczowina, łuska tektoniczna, antyklina, synklina, tsunami

− charakteryzuje trzęsienia ziemi ze względu na ich przyczynę− lokalizuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne

i asejsmiczne, formułuje zależność między występowaniem trzęsień ziemi, wiekiem geologicznym obszarów, przebie-giem granic płyt litosfery i zjawiskami wulkanicznymi

− ocenia skutki wielkich trzęsień ziemi, uzasadnia konieczność podejmowania działań zmierzających do zmniejszenia nega-tywnych skutków trzęsień ziemi

− rozpoznaje różne struktury tektoniczne przedstawione na ry-sunku, omawia różnice między fałdem, łuską i płaszczowiną

23. Opis i interpretacja odsłonięcia, profilu i przekroju geolo-gicznego

− 5.3, 5.5 − opisuje warunki i środowisko po-wstania różnych typów skał

− potrafi opisywać i interpretować od-krywkę geologiczną

− potrafi odczytać kolejność wydarzeń na podstawie przekroju geologicz-nego

− wyjaśnia pojęcia: wiek względny skał, wiek bezwzględny skał, luka stratygraficzna, miąższość warstw skalnych, odsło-nięcie (odkrywka) geologiczne, upad warstw, profil geolo-giczny, przekrój geologiczny, mapa geologiczna

− analizuje przekrój geologiczny, na jego podstawie odtwarza dzieje geologiczne obszaru, identyfikuje wydarzenia geolo-giczne na podstawie genezy skał

8


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− analizuje wiek skał na przekroju i profilu geologicznym, od-

czytuje wiek względny i bezwzględny skał− interpretuje układ warstw skalnych w naturalnej lub sztucz-

nej (np. kopalniach, kamieniołomach, wykopach) odkrywce geologicznej

− posługując się klizymetrem i busolą mierzy upad i bieg warstw skalnych, zaznacza upad warstw na przekroju geolo-gicznym

VI. Litosfera – procesy egzogeniczne (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw proekologicznych, dbałości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i odpo-wiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw ciekawości świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania24. Wietrzenie i jego

znaczenie dla procesów geolo-gicznych

− 5.6 − wymienia rodzaje wietrzenia − przedstawia czynniki wpływające

na przebieg procesów wietrzenia − podaje skutki wietrzenia dla proce-

sów rzeźbo- i glebotwórczych

− rozpoznaje efekty wietrzenia fizycz-nego na ilustracjach i w odsłonię-ciach skał

− wykazuje wpływ klimatu na prze-bieg i rodzaj wietrzenia

− wyjaśnia pojęcia: wietrzenie, rozpad ziarnisty, rozpad bloko-wy, zwietrzelina, łuszczenie się skał

− charakteryzuje rodzaje wietrzenia− opisuje produkty i formy rzeźby powstałe w wyniku proce-

sów wietrzenia, w tym wpływ wietrzenia na rzeźbę− analizuje wpływ wietrzenia na działalność gospodarczą czło-

wieka− wyjaśnia zależność między strefą klimatyczną a rodzajem

wietrzenia25. Zjawiska krasowe − 5.6 − wymienia skały, które podlegają

procesom krasowym − przedstawia czynniki wpływające na

intensywność procesów krasowych − wymienia obszary występowania

zjawisk krasowych na świecie

− rozpoznaje na ilustracjach formy krasu powierzchniowego i podziem-nego oraz wyjaśnia ich genezę

− wyjaśnia pojęcia: kras powierzchniowy, kras podziemny− charakteryzuje formy krasu powierzchniowego (ospa kraso-

wa, żłobki krasowe, żebra krasowe, uwały, polje, ostańce krasowe, doliny i jary krasowe), opisuje sposób ich powsta-nia, rozpoznaje formy na rysunku

− opisuje sposób powstania form krasu podziemnego (jaski-nie, korytarze, pieczary, studnie, kominy, stalaktyty, stalag-mity, stalagnaty, formy naciekowe, ponor), rozpoznaje formy krasu podziemnego na rysunku i fotografii

− wyjaśnia genezę form krasu powierzchniowego powstałych z form krasu podziemnego (np. wąwozy)

− wyjaśnia znaczenie rzeźby krasowej dla działalności człowieka26. Rzeźbotwórcza

działalność wód płynących

− 5.7 − wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbo-twórczej działalności rzek

− omawia działalność rzeźbotwórczą rzeki w różnych odcinkach jej biegu

− rozpoznaje na rysunku elementy do-liny rzecznej

− rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach formy powstałe w wyniku rzeźbo-twórczej działalności wód płynących

− wyjaśnia pojęcia: dolina wciosowa, kaptaż rzeczny, obcią-żenie rzeki, zdolność transportowa rzeki, wydolność rzeki, podstawa erozyjna rzeki

− charakteryzuje formy powstałe w wyniku erozyjnej i akumu-lacyjnej działalności rzek

9


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− przedstawia warunki powstawania

delty i estuarium− wyjaśnia proces meandrowania rzeki − za pomocą rysunku przedstawia i wyjaśnia: erozję wsteczną

na progu skalnym, etapy powstawania meandrów, a także teras rzecznych, wyjaśnia zjawisko kaptażu

− analizuje poprzeczny przekrój doliny rzecznej, wyróżnia ele-menty doliny rzecznej

− charakteryzuje działalność rzeki w poszczególnych jej bie-gach

− podaje przykłady działalności człowieka, które mogą się od-bywać w obrębie terasy zalewowej i nadzalewowej

− wyjaśnia dużą gęstość zaludnienia obszarów delt rzecznych− ocenia zasadność wykorzystania obszarów przełomowych

do rozbudowy sieci komunikacyjnej27. Rzeźbotwórcza

działalność wód morskich i jezior-nych

− 5.7 − wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbo-twórczej działalności wód morskich i jeziornych

− opisuje działalność morza na wy-brzeżu niskim i wysokim

− wymienia miejsca występowania różnych typów wybrzeży morskich

− rozpoznaje typy wybrzeży przedsta-wione na rysunkach i mapach oraz wyjaśnia ich genezę

− wyjaśnia za pomocą rysunku po-wstawanie atolu koralowego

− wyjaśnia pojęcia: abrazja, klif (faleza), kosa, mierzeja, wy-brzeże zanurzone, wybrzeże narastające, terasy i listwy je-ziorne

− charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrze-żu wysokim i niskim

− wymienia działania człowieka ograniczające tempo niszcze-nia klifów

− opisuje główne typy wybrzeży morskich, rozpoznaje je na rycinie, lokalizuje na mapie

− udowadnia zależność między typem wybrzeża a działalno-ścią człowieka

− charakteryzuje proces tworzenia raf koralowych oraz etapy powstawania atolu

28. Rzeźbotwórcza działalność lodow-ców

− 5.7 − wyjaśnia pojęcia dotyczące działal-ności rzeźbotwórczej lodowca gór-skiego i lądolodu

− opisuje działalność erozyjną i bu-dującą lodowców górskich i lądolo-dów

− wyjaśnia procesy powstawania form wodnolodowcowych

− rozpoznaje na ilustracjach wybrane formy polodowcowe

− klasyfikuje formy rzeźby polodow-cowej według czynnika i procesu rzeźbotwórczego

− wskazuje na mapie świata obszary, które podlegały w przeszłości zlodo-waceniom

− wyjaśnia pojęcia: detersja, detrakcja, egzaracja, deglacjacja, ablacja, procesy fluwioglacjalne

− charakteryzuje erozyjne, akumulacyjne i fluwioglacjalne for-my polodowcowe oraz proces ich powstania

− opisuje sposób użytkowania obszarów polodowcowych

29. Rzeźbotwórcza działalność wiatru

− 5.7 − wyjaśnia pojęcia związane z rzeźbo-twórczą działalnością wiatru

− wymienia czynniki wpływające na intensywność procesów eolicznych

− rozpoznaje na ilustracjach eoliczne formy rzeźby

− porównuje barchan i wydmę para-boliczną

− wyjaśnia pojęcia: deflacja, korazja, ripplemarki− lokalizuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem, pu-

stynie i półpustynie

10


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− opisuje działalność wiatru i podaje

przykłady form rzeźby eolicznej− lokalizuje na mapie pustynie i ob-

szary występowania pokryw lesso-wych

− wykazuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na in-tensywność procesów deflacyjnych i procesów pustynnienia

− charakteryzuje niszczącą i budującą działalność wiatru, wymie-nia formy powstałe w wyniku działalności wiatru, identyfikuje czynniki wpływające na intensywność oddziaływania wiatru

− za pomocą rysunku opisuje genezę grzybów skalnych;− porównuje wydmę paraboliczną z barchanem, udowadnia

wpływ klimatu na kształt wydm− wyjaśnia genezę pokryw lessowych, lokalizuje na mapie

przykłady obszarów z pokrywami lessowymi30. Denudacja − 5.8 − wyróżnia podstawowe rodzaje ru-

chów masowych i wyjaśnia ich prze-bieg

− opisuje proces spłukiwania

− rozpoznaje na ilustracjach rodzaje ruchów masowych

− przedstawia wpływ budowy geolo-gicznej i działalności człowieka na ruchy masowe

− wykazuje wpływ procesów spłuki-wania i ruchów masowych na erozję gleb

− wyjaśnia pojęcia: grawitacyjne ruchy masowe, denudacja, żleby, stożek usypiskowy, nisza osuwiskowa, jęzor osuwi-skowy, badlandy

− wyjaśnia wpływ działalności wód opadowych na gospodar-kę

− posługując się rysunkami, wyjaśnia mechanizm tworzenia się poszczególnych rodzajów ruchów masowych

− wyjaśnia proces denudacji− opisuje skutki ruchów masowych;− ocenia wpływ ruchów masowych na życie i działalność czło-

wieka, podaje przykłady działań ograniczających skutki ru-chów masowych

− formułuje zależność między budową geologiczną, działalno-ścią człowieka a tempem procesu

31. Rzeźba Ziemi jako efekt procesów endo- i egzogenicz-nych

− 5.9 − przedstawia główne formy rzeźby lądów i dna oceanów

− wyjaśnia rozmieszczenie najwyż-szych gór świata, grzbietów i ro-wów oceanicznych

− przedstawia cechy ukształtowania powierzchni Ziemi jako efekt od-działywania procesów wewnętrz-nych i zewnętrznych

− wyjaśnia pojęcia: krzywa hipsograficzna, krzywa batyme-tryczna, obszary górskie, wyżynne i nizinne

− charakteryzuje formy ukształtowania powierzchni lądów i dna oceanicznego

− formułuje zależność między ukształtowaniem powierzchni terenu a budową geologiczną i procesami wewnętrznymi i zewnętrznymi kształtującymi litosferę

− lokalizuje na mapie najgłębsze rowy oceanów Spokojnego, Atlantyku, Indyjskiego, Antarktycznego i Arktycznego oraz najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów

− analizuje i ocenia gospodarczą i osadniczą przydatność form ukształtowania powierzchni lądów

11


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:32. Wpływ człowieka

na litosferę − 5.4 − omawia wpływ gospodarki zbierac-

ko-łowieckiej, rolnictwa, górnictwa, transportu na litosferę

− przedstawia na rysunku skutki pod-ziemnej eksploatacji surowców

− wykazuje zależność erozji gleb od lesistości oraz sposobu orki na stoku

− rozpoznaje antropogeniczne formy rzeźby powstałe przy odkrywkowej eksploatacji surowców

− wyjaśnia pojęcie antropopresji− wyjaśnia wpływ działalności gospodarczej człowieka na

zmiany w litosferze (powstanie nowych form terenu, zago-spodarowanie stoków, np. terasowanie, działania prowa-dzące do wyrównania)

− ocenia zmiany w litosferze wywołane nadmierną eksploata-cją surowców mineralnych

− proponuje (zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju) działania prowadzące do poprawy stanu litosfery

VII. Atmosfera (12 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie świadomości potrzeby współpracy w zakresie zwalczania i zmniejszania zagrożeń wynikających z działalności ludzkiej; rozbudzanie zainteresowań i kształtowanie ciekawości poznawczej;kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach33. Skład i budowa

atmosfery − Treści wykraczające po-

nad podstawę programo-wą (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętno-ści)

− wymienia stałe i zmienne składniki atmosfery

− opisuje skład chemiczny atmosfery − wymienia gazy cieplarniane i oma-

wia ich wpływ na wzrost tempera-tury powietrza na Ziemi

− wyróżnia warstwy atmosfery i przedstawia ich najważniejsze ce-chy

− wysuwa propozycje działań ograni-czających wpływ człowieka na za-nieczyszczenie atmosfery

− porównuje właściwości fizyczne i chemiczne poszczególnych warstw atmosfery

− charakteryzuje budowę atmosfery na podstawie pionowego przekroju

− wymienia składniki zmienne i stałe atmosfery− wyjaśnia znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi

34. Globalna cyrkulacja mas powietrza

− 3.1 − wyróżnia podstawowe przyczyny krążenia powietrza atmosferyczne-go

− charakteryzuje masy powietrza rów-nikowego, zwrotnikowego, polar-nego i arktycznego

− przedstawia na rysunku schemat globalnej cyrkulacji powietrza

− wyjaśnia pojęcia: komórka cyrkulacyjna, prądy konwekcyjne, zaburzenia cyrkulacyjne, monsuny, cyklony, fronty atmosfe-ryczne, masy powietrza

− posługując się modelem, schematem, wyjaśnia mechanizm globalnej (ogólnej) cyrkulacji mas powietrza

− wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów, wiatrów zachod-nich i wschodnich oraz wpływ siły Coriolisa na ich kierunek

− wymienia przyczyny krążenia powietrza w troposferze− opisuje sposób powstania deszczów zenitalnych− objaśnia mechanizm powstawania frontów atmosferycznych

(zimnego, ciepłego i zokludowanego)− wymienia zjawiska towarzyszące frontom atmosferycznym

12


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:35. Temperatura i opa-

dy na świecie− 3.2 − przedstawia bilans promieniowania

Ziemi − wymienia sposoby wymiany ciepła

w atmosferze − wymienia czynniki wpływające na

intensywność parowania − wymienia warunki kondensacji pary

wodnej − przedstawia opady i osady atmos-

feryczne oraz warunki, w których powstają

− omawia wielkość opadów w róż-nych szerokościach geograficznych

− wykazuje wpływ różnych czynników na zróżnicowanie dopływu energii słonecznej

− przedstawia przyczyny nierówno-miernego rozkładu temperatur po-wietrza

− wskazuje na mapie obszary o naj-wyższych i najniższych średnich rocz-nych amplitudach temperatury i wy-jaśnia ich przyczyny

− przedstawia wpływ temperatury po-wietrza na maksymalną zawartość pary wodnej w atmosferze – rozpo-znaje i opisuje podstawowe rodzaje chmur

− wyjaśnia proces powstawania opa-dów konwekcyjnych, frontalnych i orograficznych

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości opadów na Ziemi

− wyjaśnia pojęcia: bilans promieniowania, bilans cieplny Ziemi, albedo, turbulencja, konwekcja, adwekcja, procesy adiabatyczne, inwersja termiczna, amplituda temperatur, strefowość termiczna, parowanie, kondensacja pary wodnej, transpiracja, sublimacja, wilgotność, osady, opady atmosfe-ryczne, temperatura punktu rosy, jądra kondensacji, powie-trze nasycone

− wyjaśnia zależność między ilością promieniowania słonecz-nego a ekspozycją stoków oraz położeniem Ziemi względem Słońca

− opisuje bilans promieniowania Ziemi− wymienia i charakteryzuje czynniki kształtujące temperaturę

na powierzchni Ziemi− korzystając z map klimatycznych, analizuje przebieg średniej

rocznej temperatury powietrza, wskazuje przyczyny nierów-nomiernego rozkładu temperatury

− na podstawie danych klimatycznych oblicza średnią tem-peraturę powietrza, amplitudę temperatury powietrza oraz spadek temperatury powietrza wraz z wysokością

− wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury− wymienia i charakteryzuje rodzaje opadów i osadów atmos-

ferycznych− rozpoznaje rodzaje chmur i przyporządkowuje do odpowied-

niej wysokości w troposferze, zna zjawiska towarzyszące po-szczególnym chmurom

− wyjaśnia warunki powstania opadu atmosferycznego− porównuje opady konwekcyjne, orograficzne i frontalne− wymienia i charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość

i rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej− analizuje mapę przebiegu rocznej sumy opadów na Ziemi,

wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych

36. Ciśnienie atmosfe-ryczne i wiatry kuli ziemskiej

− 3.3 − zna wartość normalnego ciśnienia atmosferycznego

− wymienia czynniki wpływające na wielkość ciśnienia atmosferycznego

− wyjaśnia rozkład ciśnienia atmosfe-rycznego na kuli ziemskiej

− wyjaśnia, dlaczego monsun letni przynosi opady

− wyjaśnia pojęcia: ciśnienie atmosferyczne, izobara, hektopa-skal, układy baryczne, ośrodki baryczne, przemiany wilgot-no- i suchoadiabatyczne

− charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość ciśnienia

13


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− omawia powstawanie cyklonów

tropikalnych i monsunów − wyjaśnia pojęcia: wiatr stały, wiatr

okresowy i wiatr lokalny − wyjaśnia genezę wiatrów stałych,

okresowych i lokalnych

− wskazuje na mapie regiony wystę-powania monsunów i cyklonów

− przedstawia wpływ monsunów i cy-klonów na działalność człowieka

− wykazuje znaczenie wiatrów dla przebiegu pogody i działalności go-spodarczej człowieka

− za pomocą rysunku wyjaśnia schemat krążenia mas powie-trza w niżu i wyżu na obu półkulach (z uwzględnieniem dzia-łania siły Coriolisa)

− identyfikuje układy baryczne na podstawie przebiegu izobar− wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy, wiatrów dolinnych

i górskich, fenu, wiatrów spływowych− wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokal-

nych i monsunów− wyjaśnia sposób powstania monsunów i ich wpływ na go-

spodarkę Azji Południowo-Wschodniej i Południowej− oblicza temperaturę powietrza na szczycie, po stronie za-

wietrznej lub dowietrznej góry w warunkach fenowych− oblicza ciśnienie atmosferyczne na szczycie góry

37. Czynniki klimato-twórcze

− Treści wykraczające po-nad podstawę programo-wą (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętno-ści)

− wymienia główne czynniki klimato-twórcze, w tym czynniki astrefowe i antropogeniczne

− na podstawie analizy danych klima-tycznych i klimatogramów wyjaśnia wpływ różnych czynników na klimat

− formułuje prawidłowości klimatycz-ne na podstawie analizy map i kli-matogramów

− wnioskuje o cechach klimatu dane-go miejsca na podstawie jego poło-żenia geograficznego

− wyjaśnia pojęcia: proces klimatyczny, czynniki klimatotwór-cze, inwersja opadowa, klimat miasta, klimatogram

− wymienia i analizuje czynniki wpływające na zróżnicowanie elementów klimatu

− charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat wybranych regionów świata

− charakteryzuje klimat miasta (MWC)

38. Klimaty kuli ziem-skiej

− 3.4, 3.5 − charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatów na Ziemi i uzasadnia ich zasięgi

− wymienia obszary położone w da-nej strefie klimatycznej i danym typie klimatu

− rozpoznaje strefy klimatyczne i wy-brane typy klimatów na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów

− lokalizuje na mapie i charakteryzuje strefy klimatyczne, uza-sadnia zasięgi poszczególnych stref klimatycznych

− opisuje typy klimatów w obrębie poszczególnych stref klima-tycznych

− na podstawie map i klimatogramów rozpoznaje i charaktery-zuje strefę klimatyczną oraz typ klimatu

39. Pogoda i człowiek – mapy synoptycz-ne, zmiany antro-pogeniczne

− 3.6, 3.7 − przedstawia globalny system po-miarów meteorologicznych

− odczytuje informacje o pogodzie z mapy synoptycznej

− wyjaśnia pojęcia: mapa synoptyczna, prognoza pogody, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, smog

− wyróżnia składniki mapy synoptycznej− analizuje zmiany temperatury i wilgotności po przejściu fron-

tów atmosferycznych− odczytuje i interpretuje zjawiska zaznaczone na mapie syn-

optycznej

14


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− ocenia konsekwencje przyrodnicze i gospodarcze zmian w at-

mosferze wynikających z działalności człowieka, wyjaśnia przy-czyny i ocenia skutki zmian klimatu (globalnych i lokalnych)

− analizuje wpływ działalności człowieka na warunki klima-tyczne (w skali makro i mikro)

− dostrzega i charakteryzuje wpływ klimatu na przebieg proce-sów rzeźbotwórczych, glebę, świat organiczny

40. Własne obserwacje zjawisk i prognozo-wanie pogody

− 3.6 − wymienia przyrządy meteorologicz-ne

− przygotowuje krótkoterminową pro-gnozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i po-miarów meteorologicznych

− prognozuje zmiany parametrów pogodowych na podstawie obserwacji bezpośrednich i pomiarów meteorologicznych (np. amatorskich obserwacji nieba, odczytów z przyrządów na stacji meteorologicznej, w ogródku meteorologicznym, domowych stacjach meteorologicznych)

− określa stan zachmurzenia nieba, identyfikuje rodzaje chmur oraz inne zjawiska występujące w atmosferze (dokumentuje za pomocą np. aparatu fotograficznego i/lub zapisu w dzien-niku pogody)

− na podstawie dokonanych obserwacji wyjaśnia zjawiska za-chodzące aktualnie w atmosferze

− mierzy wielkości i wartości poszczególnych elementów po-gody (posługuje się termometrem, barometrem, anemome-trem, deszczomierzem i skalą Beauforta)

− zna zasady konstrukcji deszczomierza− dokonuje ilościowej i jakościowej analizy danych z obserwa-

cji bezpośredniej i pomiaru− sporządza krótkoterminową prognozę pogody lokalnej, we-

ryfikuje daneVIII. Hydrosfera (15 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie)

Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie gotowości do podejmowania działań na rzecz ochrony za-sobów wodnych Ziemi (kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji służących zachowaniu równowagi w środowisku); rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych; kształtowanie umiejętności współpracy w grupie, formułowania opinii i obrony własnych poglądów;kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach41. Występowanie

i zasoby wód, cykl hydrologiczny

− 4.1, 4.2 − przedstawia genezę i zasoby hy-drosfery

− omawia cechy cyklu hydrologiczne-go w różnych warunkach klimatycz-nych

− porównuje zasoby różnych rodza-jów wód

− wykazuje związek między klimatem a cyklem hydrologicznym

− na podstawie zestawień statystycznych wymienia zasoby wodne Ziemi

− opisuje elementy krążenia wody w przyrodzie (charaktery-zuje cykl oceaniczny i cykl kontynentalny) – przedstawia na rysunku elementy krążenia wody w przyrodzie

15


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− wymienia składniki bilansu wodne-

go− podaje przykłady (i lokalizuje na mapie) obszary o dodatnim

i ujemnym bilansie wodnym− wymienia właściwości wody

42. Wody morskie − 4.2 − wymienia typy mórz − przedstawia skład chemiczny wody

morskiej

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód morskich

− wykazuje związek między szero-kością geograficzną a temperaturą wody morskiej

− wyjaśnia pojęcia: wszechocean, morze− dokonuje podziału wszechoceanu i wskazuje na mapie gra-

nice akwenów wszechoceanu− wymienia i wskazuje na mapie przykłady typów mórz;− wyjaśnia zależność temperatury wód powierzchniowych

i zasolenia od typów mórz i ich położenia geograficznego− analizuje mapę rozkładu izohalin powierzchniowych wód

oceanicznych− opisuje zmiany zasolenia wód morskich wraz z głębokością− opisuje zasoby wód morskich

43. Ruchy wód mor-skich

− 4.6, 4.7 − przedstawia rodzaje ruchów wody morskiej i mechanizm ich powsta-wania

− wymienia ciepłe i zimne prądy mor-skie

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości pływów morskich

− przedstawia na rysunku genezę ru-chów wody morskiej

− formułuje prawidłowości dotyczące prądów morskich oraz ich wpływu na klimat oraz środowisko wybrzeży

− wykazuje na przykładach gospodar-cze znaczenie ruchów wody mor-skiej

− wyjaśnia pojęcia: falowanie wiatrowe, pływy, prądy morskie, tsunami, upwelling, downwelling

− wyjaśnia mechanizm ruchów wód oceanicznych;− korzystając ze schematu (rysunku), wyjaśnia różnice między

pływami syzygijnymi a kwadraturowymi− charakteryzuje model krążenia prądów morskich− zna mechanizm powstania tsunami i ocenia skutki wywołane

działaniem tej fali w środowisku geograficznym− analizuje przyczyny i skutki upwellingu i downwellingu− dostrzega i wyjaśnia wpływ ruchów wód morskich na wa-

runki klimatyczne, środowisko życia na wybrzeżach i działal-ność gospodarczą człowieka

44. Działalność czło-wieka a ekosyste-my mórz i oceanów

− 4.7 − wskazuje możliwości gospodarcze-go wykorzystania oceanów

− wymienia przyczyny zanieczyszcze-nia wód morskich

− przedstawia działania podejmowa-ne dla ochrony zasobów biologicz-nych mórz

− wykazuje wpływ rybołówstwa na zasoby biologiczne mórz

− wyjaśnia proces eutrofizacji wód morskich

− wyjaśnia pojęcie eutrofizacja− ocenia zmiany w ekosystemie mórz i oceanów wywołane

nieracjonalną gospodarką wodną− wyjaśnia związki między oceanosferą a elementami środowi-

ska geograficznego− wykazuje konieczność ochrony mórz i oceanów− wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki eutrofizacji wód

45. Wody podziemne, źródła

− 4.2, 4.8 − omawia pochodzenie wód pod-ziemnych

− przedstawia różne rodzaje wód podziemnych i typy źródeł

− wykazuje związek między rodzajem wód podziemnych a ich cechami i zasobami

− wyjaśnia pojęcia: wody podziemne, infiltracja, wody arte-zyjskie, subartezyjskie, strefa saturacji, strefa aeracji, wody mineralne, źródło

− klasyfikuje wody podziemne, w tym mineralne

16


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− dokonuje podziału wód mineralnych

ze względu na ich skład chemiczny − opisuje działanie gejzerów

− wyjaśnia na rysunku powstawanie wód artezyjskich i różnych typów źródeł

− formułuje zależność wód podziemnych od budowy geolo-gicznej

− porównuje wody artezyjskie z subartezyjskimi, lokalizuje główne obszary artezyjskie na mapie, na schemacie wyja-śnia funkcjonowanie studni artezyjskich, ocenia znaczenie wód artezyjskich dla życia i gospodarki

− ocenia znaczenie wód podziemnych dla gospodarki− uzasadnia konieczność racjonalnego wykorzystania wód

podziemnych− za pomocą schematów charakteryzuje warunki powstawa-

nia różnych typów źródeł − ocenia znaczenie cieplic dla gospodarki człowieka

46. Powierzchniowe wody płynące

− 4.2–4.5 − charakteryzuje sieć rzeczną na po-szczególnych kontynentach

− wymienia rodzaje zasilania rzek − opisuje cechy różnych ustrojów

rzecznych

− wyznacza przebieg działu wodnego na mapie

− rozpoznaje ustrój rzeczny wybra-nych rzek

− wyjaśnia cechy wybranych rzek świata w nawiązaniu do zasilania, klimatu, rzeźby terenu, znaczenia gospodarczego

− wyjaśnia pojęcia: rzeka (ciek), system rzeczny i jego elemen-ty, dorzecze, zlewisko, obszar bezodpływowy, ustrój (reżim) rzeczny

− na podstawie wykresów przepływów wody rozpoznaje i charakteryzuje typ ustroju rzecznego, podaje przykłady rzek o danym typie reżimu i lokalizuje je na mapie

− wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki wezbrań wody w rzekach (powodzi)

− wskazuje na mapie i porównuje najdłuższe rzeki świata− wyznacza na mapie zasięg dorzeczy głównych rzek europej-

skich− porównuje sieć rzeczną poszczególnych kontynentów

47. Jeziora i bagna − 4.2, 4.3, 4.5 − charakteryzuje typy genetyczne mis jeziornych na poszczególnych konty-nentach

− wskazuje przykłady jezior o różnej genezie

− klasyfikuje jeziora według różnych kryteriów

− rozpoznaje typ genetyczny misy je-ziornej na podstawie rysunku baty-metrycznego

− wyjaśnia pojęcia: jezioro, obszary podmokłe, bagna− prezentuje klasyfikację genetyczną jezior, podaje ich przykła-

dy i lokalizuje na mapie− charakteryzuje etapy zaniku jezior− wyjaśnia gospodarcze znaczenie jezior− na podstawie batymetrii dna rozpoznaje typ jeziora− wykazuje związki pomiędzy klimatem, ukształtowaniem po-

wierzchni, budową geologiczną a tempem przekształcania jezior

− charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych, oce-nia przekształcenia środowiska związane z ich budową

17


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:48. Lodowce i lądolody − 4.9–4.11 − przedstawia różnice między lądolo-

dem a lodowcem górskim − wyjaśnia proces powstawania lo-

dowców − przedstawia mechanizm ruchu lo-

dowca

− wyjaśnia przyczyny różnej wysoko-ści występowania granicy wielolet-niego śniegu w różnych szeroko-ściach geograficznych

− rozpoznaje typy lodowców górskich − przedstawia związek między klima-

tem a występowaniem wieloletniej zmarzliny

− wskazuje na mapach zasięg obsza-rów współcześnie zlodowaconych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów

− wyjaśnia pojęcia: lodowiec górski, lądolód, granica wiecz-nego śniegu, pole firnowe, jęzor lodowcowy, lód szelfowy, wieloletnia zmarzlina

− wyjaśnia wysokość granicy wiecznego śniegu w różnych szerokościach geograficznych, formułuje zależność wysoko-ści granicy wiecznego śniegu od warunków klimatycznych

− wyjaśnia warunki powstawania lodowców górskich i lądolo-dów

− wyjaśnia mechanizm ruchu lodowców, porównuje prędkość poruszania wybranych lodowców, analizuje konsekwencje szybszego tempa topnienia lodowców dla środowiska geo-graficznego

− opisuje wygląd lodowca górskiego w zależności od warun-ków jego powstania, charakteryzuje i porównuje różne typy lodowców, wskazuje na mapie obszary ich występowania

− wyjaśnia wpływ wieloletniej zmarzliny na działalność gospo-darczą człowieka, wskazuje problemy zagospodarowania obszarów, na których występuje wieloletnia zmarzlina

49. Rola wody w go-spodarce i środo-wisku

− 4.12 − przedstawia rolę wody dla rozwoju różnych działów gospodarki

− opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata

− wymienia działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą

− wyjaśnia pojęcia: lej depresyjny, irygacja, regulacja rzek− ocenia zmiany w hydrosferze wywołane nieracjonalną go-

spodarką wodną − wyjaśnia związki między hydrosferą a elementami środowi-

ska przyrodniczego− wykazuje konieczność ochrony zasobów wodnych− wyjaśnia znaczenie wody dla rolnictwa, przemysłu, transpor-

tu i energetyki− ocenia wpływ osuszania terenów na równowagę ekologicz-

ną− wyjaśnia proces eutrofizacji wód jeziornych i rzecznych− prezentuje przyrodnicze i gospodarcze konsekwencje wysy-

chania Jeziora Aralskiego− wskazuje na mapie obszary, na których występują konflikty

związane z deficytem wody50. Obserwacje i po-

miary hydrologicz-ne w terenie

− Zalecane warunki i spo-sób realizacji podstawy programowej

− wymienia przyrządy służące do po-miarów hydrologicznych

− Dokonuje hydrologicznych obser-wacji i prostych pomiarów w terenie (stosuje bezpośrednie i pośrednie metody pomiarowe)

− wyjaśnia pojęcia: monitoring wód, wodowskaz, natężenie przepływu, prędkość powierzchniowa wody, pehametr

18


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− określa (na podstawie obserwacji terenowych) przezroczy-

stość i zabarwienie wody− odczytuje z wodowskazu aktualny stan wody w rzece i jezio-

rze− dokonuje pomiarów natężenia przepływów w małym cieku,

w przypadku większych rzek mierzy prędkość przepływu wody metodą pływakową

− mierzy temperaturę wody− dokonuje ilościowej i jakościowej analizy wyników badań

terenowych (przy zastosowaniu narzędzi TIK) IX. Pedosfera i biosfera (7 godzin lekcyjnych)

Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie postaw dociekliwych, poszukujących i krytycznych; kształtowanie świado-mości o potrzebie współpracy w zakresie zwalczania zagrożeń środowiska przyrodniczego51. Gleba i procesy ją

kształtujące − 6.1 − charakteryzuje procesy glebotwór-

cze i omawia cechy głównych typów gleb strefowych i niestrefowych

− omawia przydatność rolniczą głów-nych typów gleb

− lokalizuje na mapie obszary wystę-powania głównych typów gleb

− przedstawia związek między glebą, skałą macierzystą, roślinnością i kli-matem

− wyjaśnia pojęcia: gleba początkowego stadium rozwoju (ini-cjalna), gleba dojrzała

− wyjaśnia wpływ czynników biotycznych i abiotycznych na intensywność procesów glebotwórczych

− charakteryzuje etapy procesu glebotwórczego (wykorzystuje schemat)

− analizuje profil glebowy, identyfikuje poziomy genetyczne gleby

− wykazuje zależność między klimatem, szatą roślinną a inten-sywnością procesu glebotwórczego

− wymienia najważniejsze składniki i funkcje gleby− analizuje wpływ człowieka na zahamowanie procesów gle-

botwórczych52. Zróżnicowanie gleb

świata i ich przy-datność rolnicza

− 6.1 − wymienia gleby występujące w da-nej strefie klimatycznej

− dokonuje oceny przydatności rolni-czej gleb

− interpretuje profile glebowe i wyja-śnia pochodzenie poziomów glebo-wych różnych typów gleb

− wyróżnia i wskazuje na mapie główne typy gleb na świecie− wyjaśnia zależność między klimatem, szatą roślinną a wystę-

powaniem gleb strefowych i śródstrefowych− lokalizuje na mapie gleby najżyźniejsze i formułuje związek

pomiędzy rozmieszczeniem żyznych gleb a obszarami rolni-czymi

− na podstawie profilu glebowego rozpoznaje główne gleby i ocenia ich przydatność rolniczą

− analizuje wpływ człowieka na degradację gleb

19


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:53. Badania terenowe

gleb i ich opis − 6.2 − omawia profil glebowy − planuje i przeprowadza obserwację

profilu glebowego w miejscu za-mieszkania

− identyfikuje poziomy genetyczne w profilu glebowym i na ich podstawie charakteryzuje procesy glebotwórcze

− na podstawie profilu glebowego rozpoznaje typ gleby i oce-nia jej rolniczą przydatność

− opisuje cechy morfologiczne gleby (np. miąższość poszcze-gólnych poziomów, ich barwę, układ glebowy, występowa-nie konkrecji)

− wykorzystując pomiar kolorymetryczny określa odczyn gleby− dokumentuje wyniki badań w karcie opisu odkrywki glebo-

wej− interpretuje mapę glebowo-rolniczą

54. Szata roślinna i świat zwierząt

− 6.3 − wyjaśnia zróżnicowanie formacji roślinnych na Ziemi i piętrowość ro-ślinną

− wykazuje związki między warun-kami klimatycznymi a formacją ro-ślinną, przyporządkowuje typowe gatunki flory i fauny do poszczegól-nych stref krajobrazowych

− charakteryzuje cechy i wskazuje na mapie rozmieszczenie formacji roślinnych

− wykazuje związek między formacją roślinną a klimatem, przyporządkowuje gatunki roślin do stref krajobrazowych

− formułuje zależność między zasięgami poszczególnych pięter roślinnych a warunkami klimatycznymi i glebowymi zmienia-jącymi się wraz z wysokością nad poziomem morza

− wyjaśnia sposób przystosowania się roślin do przetrwania w klimatach suchym i zimnym

− charakteryzuje występowanie gatunków zwierząt w poszcze-gólnych królestwach, lokalizuje na mapie zasięg państw zoo-geograficznych, przyporządkowuje typowe gatunki fauny do stref krajobrazowych

− wykazuje zależność między występowaniem zwierząt a for-macjami roślinnymi

− wskazuje dominujące gatunki litoralu, pelagialu i abisalu, charakteryzuje cechy stref morskich

X. Ekosystemy świata i ich ochrona (3 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw poczucia odpowiedzialności za działania ingerujące w środowisko przyrodnicze; kształtowanie świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan śro-dowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne); kształtowanie postaw twórczego, kreatywnego rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw szacunku do życia; rozwijanie dociekliwości poznawczej55. Ekosystemy

i dziedziny morfoklimatyczne świata

− 6.4 − wymienia podstawowe dziedziny morfoklimatyczne świata

− wyjaśnia pojęcie struktura krajobra-zu

− prezentuje powiązania między wa-runkami klimatycznymi a procesami zewnętrznymi

− lokalizuje na mapie zasięg podstawowych dziedzin morfokli-matycznych świata

− wyjaśnia sposób wydzielania dziedzin morfoklimatycznych− wymienia przykłady procesów drugorzędnych występują-

cych w każdej dziedzinie morfoklimatycznej

20


Tematy lekcjiZapis




Uczeń: Uczeń:− charakteryzuje wybraną dziedzinę morfoklimatyczną (uwzględ-

niając dominujące w niej procesy rzeźbotwórcze i formy po-wierzchni, które stanowią efekt ich działania)

56., 57. Zrównoważo-ny rozwój a śro-dowisko. Ochrona i restytucja środo-wiska przyrodni-czego

− 6.5, 6.6 − wskazuje podejmowane na świecie działania na rzecz ochrony i restytu-cji środowiska geograficznego

− omawia podstawowe zasady zrów-noważonego rozwoju

− ocenia możliwości realizacji zrówno-ważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

− prezentuje zasady rozwoju zrównoważonego, ocenia moż-liwość wdrażania działań zmierzających do przywrócenia równowagi ekologicznej (ograniczenie źródeł degradacji środowiska przyrodniczego i wzrost powierzchni terenów chronionych)

− lokalizuje na mapie największe parki narodowe na świecie oraz rezerwaty biosfery

− prezentuje cele i zadania międzynarodowych organizacji zaj-mujących się ochroną przyrody (IUCN, ONZ, WWF)

− wyjaśnia idee ekorozwoju58. Skutki działalności

człowieka w śro-dowisku przyrod-niczym

− 3.7, 4.12, 5.8, 6.6 − wymienia antropogeniczne zmiany w środowisku przyrodniczym

− przedstawia wpływ człowieka na wzrost efektu cieplarnianego

− omawia skutki efektu cieplarnianego

− dowodzi na przykładach, że naru-szenie stabilności ekosystemu może spowodować nieodwracalne zmia-ny w środowisku naturalnym

− podaje przykłady antropogenicznych zmian w środowisku− planuje i proponuje działania zmierzające do poprawy stanu

ekosystemów świata− wyjaśnia na czym polega kompleksowy charakter zmian

w środowisku

Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia.2. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej

lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela.

21


Geografia społeczno-ekonomiczna świata

Treści kształceniaZapis




Uczeń: Uczeń:I. Klasyfikacja państw świata (4 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie)

Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształto-wanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów1. Aktualny podział

polityczny świata − 7.3 − charakteryzuje współczesny stan na

mapie politycznej świata − opisuje zróżnicowanie polityczne

współczesnego świata − wymienia i wskazuje na mapie tery-

toria zależne

− ocenia współczesny stan polityczny w Europie i na świecie

− wyjaśnia przyczyny utrzymywania się terytoriów zależnych

− wyjaśnia pojęcia: państwo, suwerenność, terytoria zależne, terytoria powiernicze ONZ, wody wewnętrzne, morza teryto-rialne, strefa wyłączności ekonomicznej

− analizuje przyczyny zmian na politycznej mapie świata po 1989 r., opisuje proces rozpadu i łączenia państw Europy i innych części świata

− wymienia niezbędne warunki utworzenia nowego państwa− lokalizuje na mapie politycznej państwa, które powstały po

1989 r.− wyjaśnia zasady funkcjonowania terytoriów niesamodziel-

nych, wskazuje na mapie ich przykłady− prezentuje polityczny podział mórz i oceanów, dokonuje oce-

ny ich wykorzystania przez państwa2. Kryteria podziałów

państw świata − 7.1 − podaje kryteria podziałów państw

świata − wyjaśnia pojęcie PKB− opisuje i podaje składowe wskaźni-

ka HDI

− klasyfikuje kraje świata według kry-teriów politycznych, społecznych, kulturowych, ekonomicznych

− wykazuje zróżnicowanie państw świata, posługując się wskaźnikami poziomu rozwoju społeczno-gospo-darczego

− porównuje strukturę PKB krajów na różnym poziomie rozwoju gospo-darczego

− wyjaśnia pojęcia: produkt krajowy brutto (PKB), wskaźnik HDI (wskaźnik rozwoju społecznego), wskaźnik skolaryzacji

− analizuje i wyjaśnia przyczyny nierówności w rozwoju spo-łeczno-gospodarczym świata, pogłębiania się różnic między najbogatszymi a najbiedniejszymi państwami świata

− charakteryzuje konstrukcję wskaźników poziomu rozwoju państw, wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarcze-go, grupuje państwa na podstawie wielkości HDI

3. Charakterystyka krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodar-czego

− 7.2 − przedstawia cechy gospodarki kra-jów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodarczego

− wskazuje problemy gospodarcze i społeczne tych krajów

− na podstawie danych statystycznych porównuje cechy krajów o bardzo wysokim, wysokim i średnim pozio-mie rozwoju gospodarczego

− porównuje państwa bardzo wysoko, wysoko i średnio rozwi-nięte, wskazuje przykłady na mapie państw średnio, wysoko i bardzo wysoko rozwiniętych

− wyjaśnia najważniejsze przyczyny bardzo wysokiego i wyso-kiego poziomu rozwoju gospodarczego wybranych krajów

− analizuje i ocenia problemy społeczno-gospodarcze państw o wysokim poziomie rozwoju

22






Uczeń: Uczeń:4. Problemy krajów

słabo rozwiniętych − 7.2 − wymienia cechy krajów średnio

i słabo rozwiniętych − wskazuje problemy gospodarcze

i społeczne krajów słabo rozwinię-tych

− wyjaśnia przyczyny obecnej sytuacji gospodarczej i społecznej krajów sła-bo rozwiniętych

− porównuje cechy gospodarki krajów słabo rozwiniętych z cechami gospo-darki krajów wysoko rozwiniętych

− wyjaśnia przyczyny wzrostu dys-proporcji pomiędzy poziomem życia w krajach wysoko i słabo rozwinię-tych

− porównuje państwa wysoko, średnio i słabo rozwinięte, wskazuje przykłady państw słabo rozwiniętych na mapie

− ocenia szanse rozwoju wybranych państw słabo rozwinię-tych

− proponuje działania hamujące mechanizmy narastania nie-równości w rozwoju społeczno-gospodarczym współczesne-go świata

II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludności na świecie (14 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw prospołecznych, zdolności empatii i odpowiedzialności za przyszłość świata; kształtowanie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i uzasadniania własnej opinii; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość demograficzną świata, rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych i tolerancji wobec różnic kulturowych społe-czeństw; kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska geograficznego; rozwijanie umiejętności wnioskowania na podstawie doświadczenia (myślenia naukowego)5. Przestrzenne i cza-

sowe zróżnicowanie wskaźnika przyrostu naturalnego na świecie

− 8.3 − opisuje przestrzenne i czasowe zróż-nicowanie wskaźników urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego oraz liczby ludności na świecie

− podaje przykłady zróżnicowania wskaźników: urodzeń zgonów, przyrostu naturalnego na świecie, w wybranych regionach i krajach

− analizuje i interpretuje mapy oraz dane statystyczne prezentujące zmiany i zróżnicowanie przestrzen-ne wskaźnika przyrostu naturalnego na świecie

− wyjaśnia przyczyny zmian i prze-strzennego zróżnicowania wskaźni-ka przyrostu naturalnego

− wyjaśnia przyczyny wzrostu liczby ludności świata na prze-strzeni dziejów, ocenia dynamikę zmian liczby ludności w krajach słabo i wysoko rozwiniętych

− na podstawie danych statystycznych oblicza wskaźnik przy-rostu naturalnego

− porównuje wielkość współczynnika przyrostu naturalnego w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, analizuje przyczyny jego zróżnicowania

6. Etapy rozwoju de-mograficznego na przykładzie wybra-nych państw świata

− 8.4 − opisuje etapy rozwoju demogra-ficznego na przykładzie wybranych państw świata

− podaje przykłady krajów, których społeczeństwa znajdują się na okre-ślonym etapie rozwoju demograficz-nego

− porównuje cechy demograficzne społeczeństw znajdujących się na różnych etapach rozwoju demogra-ficznego

− na podstawie wskaźnika urodzeń i zgonów przyporządkowuje społe-czeństwa różnych krajów do odpo-wiedniej fazy rozwoju demograficz-nego

− przedstawia fazy rozwoju demogra-ficznego

− wyjaśnia model przejścia demograficznego, analizuje wykres faz rozwoju demograficznego

− podaje przykłady państw będących w różnych fazach rozwo-ju demograficznego, lokalizuje je na mapie

23






Uczeń: Uczeń:7, 8. Regiony wzrostu

i regresu demogra-ficznego na świecie

− 8.4, 8.5 − wyróżnia regiony wzrostu i regresu demograficznego

− podaje przyczyny wzrostu i regresu demograficznego w tych regionach

− wymienia cechy społeczeństwa sta-rego i młodego

− formułuje prawidłowości dotyczące regionów wzrostu i regresu demo-graficznego

− porównuje cechy demograficzne społeczeństwa starego i młodego

− analizuje, interpretuje i rozpoznaje piramidę wieku i płci społeczeństwa starego i młodego

− prognozuje zmiany struktury wieku i tempa przyrostu ludności na pod-stawie piramidy wieku ludności

− wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dziet-ności, współczynniki feminizacji

− opisuje strukturę ludności według wieku, wymienia cechy społeczeństwa młodego i starego, podaje przykłady i wska-zuje je na mapie

− wyjaśnia zależność między strukturą ludności według wieku a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa

− uzasadnia tezę, że średnia długość trwania życia jest wskaź-nikiem rozwoju społeczno-gospodarczego

− porównuje wielkość współczynnika dzietności społeczeństw młodych i starych

− korzystając z danych statystycznych, oblicza współczynnik feminizacji

− analizuje strukturę płci wybranych państw, podaje przyczyny zróżnicowania liczby kobiet i mężczyzn, wskazuje na mapie kraje o dużym współczynniku feminizacji

9. Konsekwencje wzrostu i regresu demograficznego w wybranych pań-stwach

− 8.5 − podaje konsekwencje społeczne i gospodarcze eksplozji demogra-ficznej

− wskazuje problemy społeczne i go-spodarcze społeczeństw starzeją-cych się

− wyjaśnia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu de-mograficznego w wybranych pań-stwach

− ocenia konsekwencje eksplozji i re-gresu demograficznego w wybra-nych państwach

− podaje przykłady skutecznej, proro-dzinnej polityki społecznej rządów wybranych państw

− wskazuje na mapie państwa o największym przyroście na-turalnym, analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości współczynnika urodzeń i zgonów

− charakteryzuje i ocenia konsekwencje eksplozji demograficz-nej w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

− ocenia konsekwencje regresu demograficznego państw znaj-dujących się w IV i V fazie rozwoju

− wymienia i ocenia konsekwencje starzenia się ludności− ocenia działania rządu chińskiego zmierzające do ogranicze-

nia przyrostu liczby ludności

10, 11. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności

− 8.6 − podaje kryteria klasyfikacji migracji ludności

− wymienia przyczyny migracji i po-daje przykłady migracji wg ich przy-czyn w wybranych krajach

− wymienia skutki migracji ludności

− interpretuje mapy i dane liczbowe prezentujące kierunki i rodzaje mi-gracji na świecie i w wybranych kra-jach

− prognozuje zmiany w kierunkach migracji na świecie

− przedstawia związek pomiędzy po-trzebami człowieka, poziomem ich zaspokojenia a natężeniem migracji

− wyjaśnia pojęcia: „drenaż mózgów”, uchodźstwo, sukcesja migracji, państwo emigracyjne, państwo imigracyjne;

− klasyfikuje migracje ze względu na różne kryteria− oblicza saldo migracji i przyrost rzeczywisty, korzystając

z danych statystycznych, wyjaśnia przyczyny dodatniego lub ujemnego salda migracji wybranych państw

− analizuje przyczyny ruchów migracyjnych we współczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki

− formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wielkością migracji

24






Uczeń: Uczeń:− podaje konsekwencje migracji (eko-

nomiczne, społeczne i kulturowe) dla wybranych krajów emigracyj-nych i imigracyjnych

− ocenia ruchy migracyjne z punktu widzenia państwa imigra-cyjnego i emigracyjnego

− wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji, podaje przykłady państw, których to zjawisko dotyczy, i lokalizuje je na mapie

− ocenia problem współczesnych uchodźców, projektuje dzia-łania zmierzające do zmniejszenia zjawiska i do pomocy mi-grantom przymusowym

12. Zróżnicowanie warunków osiedla-nia się człowieka na Ziemi

− 8.1 − wymienia i charakteryzuje warunki przyrodnicze i społeczno-ekono-miczne wpływające na osiedlanie się człowieka

− podaje przykłady warunków pozy-tywnie i negatywnie wpływających na osiedlanie się człowieka

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania warunków osiedlania się człowieka na Ziemi

− formułuje prawidłowości, które wy-jaśniają wpływ różnych czynników na osiedlanie się ludności

− wyjaśnia pojęcia: ekumena, subekumena, anekumena, ba-riera osadnicza

− analizuje wpływ przyrodniczych i pozaprzyrodniczych czynni-ków rozmieszczenia ludności

− ocenia warunki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne osie-dlania się ludności w wybranych regionach świata

13. Cechy rozmiesz-czenia ludności na świecie

− 8.2 − podaje cechy rozmieszczenia ludno-ści na Ziemi

− wskazuje na mapie obszary koncen-tracji ludności

− wskazuje na mapie obszary słabego zaludnienia

− omawia na przykładach znaczenie głównych czynników wpływających na gęstość zaludnienia

− przedstawia konsekwencje nad-miernej koncentracji ludności

− ocenia wartość informacyjną wskaź-nika gęstości zaludnienia oraz map i danych statystycznych prezentują-cych gęstość zaludnienia na świecie

− wyjaśnia pojęcie wskaźnik gęstości zaludnienia− oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranych obszarów− lokalizuje na mapie obszary o największej i najmniejszej gę-

stości zaludnienia i wyjaśnia przyczyny różnej koncentracji ludności

− identyfikuje i wyjaśnia problemy społeczne, gospodarcze i ekologiczne wynikające z wysokiej gęstości zaludnienia

14. Zróżnicowanie struktury zatrud-nienia ludności na świecie. Problem bezrobocia

− 8.8 − podaje główne cechy struktury za-trudnienia ludności na świecie

− wskazuje tendencje zmian w struk-turze zaludnienia ludności

− charakteryzuje zmiany i wielkość bezrobocia na świecie i w wybra-nych krajach

− podaje skutki bezrobocia

− formułuje prawidłowości określające zróżnicowanie struktury zatrudnie-nia w wybranych krajach na świecie w zależności od poziomu rozwoju kraju

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych krajach

− na wybranych przykładach ocenia wpływ globalizacji na bezrobocie ludności

− wyjaśnia pojęcia: wskaźnik aktywności zawodowej, współ-czynnik bezrobocia

− opisuje nowy międzynarodowy podział pracy (kraje o wyso-kich i niskich kosztach pracy)

− ocenia skalę i konsekwencje społeczne zjawiska bezrobocia

25






Uczeń: Uczeń:15. Struktura etniczna

i narodowościowa ludności świata

− 8.9 − charakteryzuje zróżnicowanie naro-dowościowe ludności na świecie

− podaje cechy zróżnicowania etnicz-nego na przykładzie wybranych kra-jów

− wykazuje zróżnicowanie narodowo-ściowe i etniczne społeczeństw

− na przykładach wybranych krajów wielonarodowych omawia wpływ zróżnicowania narodowościowego i etnicznego na funkcjonowanie społeczeństw

− na przykładzie wybranych regionów świata przedstawia znaczenie naro-dowościowego i etnicznego zróż-nicowania ludności dla konfliktów zbrojnych

− wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo− charakteryzuje zróżnicowanie rasowe ludności świata, wska-

zuje na mapie rozmieszczenie głównych i pośrednich ras ludzkich

− prezentuje i ocenia problem rasizmu− ocenia skutki zmian w strukturze narodowościowej i etnicz-

nej w wybranych krajach

16. Przyczyny i kon-sekwencje upo-wszechniania się wybranych języków na świecie

− 8.12 − charakteryzuje zróżnicowanie języ-kowe społeczeństw

− podaje przykłady zanikania języków − podaje przykłady upowszechniania

się wybranych języków na świecie

− wyjaśnia przyczyny zanikania i upo-wszechniania się niektórych języ-ków na świecie

− omawia konsekwencje zanikania i upowszechniania się niektórych języków na świecie

− wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, gwara, alfabetyzacja − opisuje zróżnicowanie językowe ludności świata, wyróżnia

i podaje przykłady języków oficjalnych ONZ, języków używa-nych przez największą liczbę ludności, języków sztucznych i wehikularnych

− prezentuje przykłady języków należących do indoeuropej-skiej rodziny językowej

− wskazuje na mapie przykłady państw, w których używa się alfabetu łacińskiego, greckiego, arabskiego, hebrajskiego, chińskiego, cyrylicy

− formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarcze-go a poziomem alfabetyzacji, analizuje i interpretuje mapę przedstawiającą udział analfabetów wśród ludności powyżej 14 roku życia

17. Zróżnicowanie religijne ludności na świecie

− 8.11 − charakteryzuje zróżnicowanie religij-ne ludności na świecie, biorąc pod uwagę zasięg występowania, liczbę wyznawców, wiek religii

− podaje główne zasady wiary naj-większych religii na świecie

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania religijnego ludności na świecie

− określa wpływ poziomu wiedzy na temat danej religii na stosunek do ich wyznawców oraz poziom tole-rancji religijnej

− wyjaśnia zmiany liczby wyznawców różnych religii w Europie

− wyjaśnia pojęcie religia− wymienia i charakteryzuje największe religie świata, wska-

zuje na mapie rozmieszczenie największych religii świata, prezentuje różnice i podobieństwa między nimi, charaktery-zuje cechy religii monoteistycznych i politeistycznych

− ocenia wpływ religii na życie i gospodarkę człowieka

18. Wpływ cech kul-turowych społe-czeństwa na życie społeczne i gospo-darcze

− Treści wykraczające po-nad podstawę programo-wą (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętno-ści)

− analizuje rozmieszczenie głównych kręgów kulturowych na świecie

− wskazuje główne cechy kulturowe społeczeństw należących do róż-nych kręgów kulturowych

− wykazuje na przykładach zróżnico-wanie kulturowe ludności

− omawia wpływ cech kulturowych na życie społeczne i gospodarcze

− uzasadnia równorzędność kultur

− wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturowy, macdonaldyzacja, amerykanizacja, system kastowy

− wymienia podstawowe kręgi kulturowe współczesnego świata i lokalizuje je na mapie

26






Uczeń: Uczeń:− charakteryzuje podstawowe cechy kultury islamu, anglo-

-amerykańskiej i europejskiej− uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecznym oceny innych kul-

tur jest ich poznanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości

− ocenia rolę zróżnicowania kulturowego w procesie przemian cywilizacyjnych współczesnego świata

III. Współczesne procesy urbanizacyjne (5 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: doskonalenie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i udowadniania własnych opinii, rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata, kształto-wanie umiejętności wnioskowania opartego na obserwacjach19. Zróżnicowanie

procesów urbaniza-cyjnych na świecie

− 8.7 − wyróżnia rodzaje urbanizacji − wymienia fazy urbanizacji − podaje cechy różniące procesy urba-

nizacyjne na świecie − wymienia przyczyny zróżnicowania

procesów urbanizacyjnych na świe-cie

− porównuje fazy urbanizacji − wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu

procesów urbanizacyjnych w róż-nych regionach świata

− ocenia skutki różnego przebiegu procesów urbanizacyjnych

− opisuje płaszczyzny urbanizacji, na podstawie schematu cha-rakteryzuje fazy urbanizacji

− analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, wyjaśnia zaobserwowane dysproporcje

− prezentuje poziom urbanizacji państw świata, wskazuje na mapie państwa o najwyższym i najniższym poziomie urbani-zacji na poszczególnych kontynentach

20. Zmiany w struktu-rze funkcjonalno--przestrzennej miast na świecie

− 8.10 − podaje przykłady miast o różnych funkcjach

− określa strukturę funkcjonalną róż-nych miast

− podaje przyczyny zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej miast

− ocenia zmiany struktury funkcjonal-no-przestrzennej miast

− wykazuje zmiany funkcji terenów miejskich wraz z ich rozwojem i po-ziomem rozwoju kraju

− wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, sieć osadnicza, funkcje mia-stotwórcze

− formułuje zależność między rozwojem cywilizacyjnym a wzrostem znaczenia miast

− charakteryzuje funkcje wybranych miast, rozróżnia funkcje miastotwórcze, endogeniczne i egzogeniczne

− podaje przykłady miast, które uformowały się dzięki konkret-nym funkcjom miastotwórczym (wskazuje je na mapie)

− wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjności współczesnych miast− dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzenno-funk-

cjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw

21. Rozwój najwięk-szych miast świata

− 8.10 − lokalizuje na mapie największe mia-sta świata

− opisuje rozwój ludnościowy i prze-strzenny największych miast świata

− wymienia i charakteryzuje różne typy miast i zespołów miejskich

− rozróżnia typy miast i zespołów miejskich na podstawie różnych źró-deł

− na podstawie materiałów kartogra-ficznych przyporządkowuje wybrane miasta do określonego typu

− rozpoznaje na schematach, mapach, rysunkach typy zespo-łów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na mapie

− wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynika-jące z rozwoju miast

− charakteryzuje uwarunkowania historyczne i kulturowe roz-woju miast na różnych kontynentach

27






Uczeń: Uczeń:22. Zróżnicowanie

fizjonomiczne miast świata

− 8.10 − przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowych dla różnych regio-nów świata

− charakteryzuje na przykładach zmia-ny w fizjonomii wybranych miast świata

− na podstawie ilustracji, opisu, map satelitarnych porównuje miasta pod względem cech fizjonomicznych

− ocenia przemiany fizjonomiczne miast na świecie oraz miast(a) w za-mieszkiwanym regionie

− wyjaśnia pojęcie fizjonomia miast− ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem

gospodarczym państw; charakteryzuje typy fizjonomiczne miast europejskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, wschodnioazjatyckich; porównuje ich układy przestrzenne, wskazuje przykłady i lokalizuje na mapie

− na podstawie fotografii, opisu, planu rozpoznaje typy fizjo-nomiczne miast

23. Zróżnicowanie poziomu życia ludności miejskiej

− 8.7 − wymienia podstawowe wskaźniki (kryteria oceny) poziomu życia lud-ności miejskiej

− podaje przykłady zróżnicowania po-ziomu życia w wybranych miastach na świecie

− na przykładzie wybranych miast omawia zróżnicowanie poziomu życia ich mieszkańców (slumsy, dzielnice nędzy) w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

− na przykładzie wybranych miast wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosztów życia

− ocenia skutki zróżnicowania pozio-mu życia w miastach różnych typów i wielkości

− porównuje rozmieszczenie w miastach grup społecznych w państwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się

− ocenia warunki życia w miastach− podaje przykłady działań zmierzających do poprawy standar-

du życia w miastach

IV. Działalność gospodarcza człowieka (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie postaw altruistycznych, poszanowania uczuć; świadomości wartości życia ludzkiego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego; kształtowanie postaw poszanowania zasobów środowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne) i odpowiedzialności za jego stan; kształtowanie postaw ukierunkowanych na zrozumienie konieczności stosowania zasad rozwoju zrównoważonego podczas gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego; uświadomienie potrzeby solidarności w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie; kształtowa-nie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów, rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw warunkujących odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie; kształtowanie umiejętności wartościowania działań człowieka w środowisku, dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania; doskonalenie umiejętności myślenia naukowego i pragmatycznego24. Czynniki przy-

rodnicze rozwoju rolnictwa

− 9.1 − charakteryzuje zróżnicowanie struk-tury użytkowania ziemi na świecie

− wymienia czynniki przyrodnicze roz-woju rolnictwa

− charakteryzuje warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w wybranych re-gionach świata

− wykazuje zróżnicowanie warunków przyrodniczych rozwoju rolnictwa na świecie

− wykazuje związki pomiędzy warun-kami przyrodniczymi a użytkowa-niem ziemi, kosztami i poziomem produkcji rolnej

− wymienia przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, analizu-je wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozwój rolnictwa dowolnego regionu

− opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa− wyjaśnia spadek udziału rolnictwa w tworzeniu PKB wraz

z rozwojem gospodarczym państw− wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach

rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach

28






Uczeń: Uczeń:25. Społeczno-ekono-

miczne uwarun-kowania rozwoju rolnictwa na świecie

− 9.1 − wymienia czynniki społeczno-eko-nomiczne rozwoju rolnictwa

− charakteryzuje czynniki społeczno--ekonomiczne rozwoju rolnictwa w wybranych regionach świata

− omawia zróżnicowanie cech spo-łeczno-ekonomicznych rozwoju rol-nictwa na świecie

− przedstawia związki pomiędzy wa-runkami społeczno-ekonomicznymi a rozwojem rolnictwa w wybranych regionach świata

− wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm państwowy

− prezentuje wpływ uwarunkowań pozaprzyrodniczych na roz-wój rolnictwa obszarów

− analizuje działania człowieka zmierzające do modyfikacji wa-runków przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa, ocenia działa-nia w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa

− udowadnia twierdzenie, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje coraz większe uniezależnienie rolnictwa kraju od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powoduje podnoszenie efektywności produkcji rolniczej

− dokonuje analizy mapy przedstawiającej strukturę agrar-ną (wielkość i własność gospodarstw rolnych) na świecie, ocenia typy własności gospodarstw rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa

− ocenia wpływ interwencjonizmu państwowego na rozwój rolnictwa (m.in. utrzymanie stabilności cen płodów rolnych i ograniczenie nadwyżek żywności oraz ochrona interesów rodzimych rolników)

− na podstawie danych statystycznych i wykresów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów pracy (poziom zatrudnienia w rol-nictwie) na świecie

− identyfikuje formy użytkowania ziemi, na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktu-ry użytkowania ziemi na poszczególnych kontynentach

− charakteryzuje i wskazuje na mapie obszary o najkorzystniej-szych warunkach dla rozwoju rolnictwa na świecie

26. Czynniki warunku-jące rodzaj produk-cji roślinnej

− 9.2, 9.3 − wskazuje czynniki warunkujące roz-mieszczenie produkcji roślinnej na świecie

− charakteryzuje strukturę i poziom produkcji roślinnej w różnych regio-nach świata

− wskazuje główne rejony upraw mo-dyfikowanych genetycznie

− wyjaśnia rozmieszczenie produkcji roślinnej na świecie

− wyjaśnia czynniki kształtujące struk-turę i poziom produkcji roślinnej w różnych regionach świata

− wskazuje korzyści i zagrożenia oraz ocenia skutki rozwoju upraw mody-fikowanych genetycznie

− wyjaśnia pojęcia: rośliny alimentacyjne, przemysłowe, pa-stewne, pseudoalimentacyjne (w tym używki), rośliny gene-tycznie modyfikowane (transgeniczne)

− charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozmieszczenia upraw zbóż, roślin okopowych, cukrodaj-nych, oleistych, włóknodajnych, używek, wskazuje na mapie główne obszary upraw tych roślin

− analizuje dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów ro-ślin uprawnych, odczytuje z zestawień statystycznych głów-nych producentów, eksporterów i importerów

29






Uczeń: Uczeń:− wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki upowszechniania się

upraw roślin genetycznie modyfikowanych, wskazuje na ma-pie obszary ich upraw, przedstawia argumenty za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej (pochodzącej z roślin transgenicznych)

− na podstawie danych statystycznych oblicza wielkość plo-nów obszaru;

27. Uwarunkowania rozmieszczenia hodowli

− 9.2, 9.4 − wskazuje czynniki warunkujące roz-mieszczenie hodowli na świecie

− charakteryzuje strukturę i poziom produkcji zwierzęcej w różnych re-gionach świata

− wyjaśnia rozmieszczenie hodowli na świecie

− wyjaśnia czynniki kształtujące struk-turę i poziom produkcji zwierzęcej w różnych regionach świata

− wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla− identyfikuje główne zwierzęta hodowlane, wskazuje na ma-

pie ich rozmieszczenie− charakteryzuje czynniki wpływające na rozmieszczenie by-

dła, trzody chlewnej i owiec− analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie

i zwiększającej się koncentracji owiec w krajach muzułmań-skic

− formułuje zależność między rozmieszczeniem zwierząt ho-dowlanych a religią (nakazami i zakazami żywieniowymi i zwyczajami religijnymi);

− wyjaśnia wpływ dużej koncentracji ludności na rozwój cho-wu trzody chlewnej

28. Typy rolnictwa na świecie

− 9.2 − wyróżnia cechy rolnictwa w wybra-nych regionach świata

− charakteryzuje typy rolnictwa na świecie

− przyporządkowuje rolnictwo w da-nym regionie świata do odpowied-niego typu

− wykazuje związki pomiędzy cechami produkcji rolnej a typem rolnictwa

− wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samozaopatrzeniowe, monokul-tura, rolnictwo plantacyjne

− porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego, analizuje prawidłowości rozmieszczenia typów rolnictwa, wskazuje na mapie przykłady państw z rolnictwem inten-sywnym i ekstensywnym

− ocenia wpływ rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na środowisko geograficzne wybranych regionów

− na podstawie wybranych wskaźników statystycznych rozpo-znaje typ rolnictwa

− wyjaśnia różnice między rolnictwem towarowym a samoza-opatrzeniowym

− podaje przyczyny pustynnienia wybranych obszarów świata

30






Uczeń: Uczeń:29. Możliwości rozwo-

ju wykorzystania zasobów oceanów i mórz

− 9.6 − wskazuje największe łowiska na świecie

− wymienia sposoby i podaje przy-kłady wykorzystania zasobów oce-anów i mórz

− wyjaśnia rozmieszczenie łowisk na świecie

− wskazuje możliwości rozwoju wyko-rzystania zasobów oceanów

− ocenia skutki wzrostu wykorzystania zasobów morskich

− wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące rozmiesz-czenie łowisk w morzach i oceanach

− wskazuje na mapie obszary intensywnego rybołówstwa morskiego

− wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki państw

− korzystając z danych statystycznych i wykresów, opisuje strukturę połowów według gatunków, wymienia kraje o naj-większych połowach morskich i słodkowodnych (lokalizuje na mapie), wyjaśnia spadek połowów ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i wzrost w krajach Azji Połu-dniowo-Wschodniej

− formułuje i wyjaśnia zależność między stopniem rozwoju go-spodarczego a rozwojem rybołówstwa dalekomorskiego

− prezentuje główne zalecenia Konwencji Prawa Morza− ocenia stopień wykorzystania zasobów oceanów i mórz

30. Przyczyny zróżni-cowania poziomu i struktury wyży-wienia ludności na świecie

− 9.4 − przedstawia zróżnicowanie pozio-mu i struktury wyżywienia ludności na świecie

− podaje przyczyny zróżnicowania po-ziomu i struktury wyżywienia ludno-ści na świecie

− określa konsekwencje zróżnicowa-nia poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie

− proponuje sposoby zwiększenia produkcji żywności w regionach głodu oraz jej racjonalnej dystrybucji na świecie

− wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony, zielona rewolu-cja, niedożywienie

− identyfikuje na mapie obszary nadwyżek i niedoborów żyw-ności, wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu pro-dukcji żywności

− charakteryzuje zróżnicowanie poziomu wyżywienia ludności na świecie na podstawie podziału norm żywieniowych FAO i WHO

− wymienia organizacje o światowym zasięgu, które zajmują się diagnozowaniem i rozwiązywaniem problemów wyży-wienia ludności i ich konsekwencjami

− wyjaśnia różnice między głodem jawnym i utajonym, wska-zuje na mapie obszary występowania głodu na świecie, for-mułuje zależność między poziomem rozwoju gospodarczego a występowaniem zjawiska głodu i niedożywienia

− wyjaśnia przyczyny głodu i niedożywienia− proponuje sposoby walki z głodem, ocenia ich skuteczność− charakteryzuje założenia „zielonej rewolucji”, ocenia jej skutki

31






Uczeń: Uczeń:31. Konieczność racjo-

nalnego gospoda-rowania zasobami leśnymi na świecie

− 9.5 − określa tendencje zmian w zalesie-niu kontynentów

− charakteryzuje zróżnicowanie spo-sobów gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

− ocenia racjonalność gospodarowa-nia zasobami leśnymi na świecie

− uzasadnia konieczność racjonalne-go gospodarowania zasobami le-śnymi na świecie

− prezentuje (i wskazuje na mapie) zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie, charakteryzuje przyczyny zróżnicowania

− opisuje przyczyny wylesiania (deforestacji), wskazuje obsza-ry o największej intensywności zjawiska, ocenia globalne i regionalne skutki nadmiernego wycinania lasów

− prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w życiu i gospodarce człowieka

− opisuje czynniki rozwoju leśnictwa, porównuje gospodarkę leśną obszaru Europy i Ameryki Północnej oraz Azji Południo-wo-Wschodniej, Afryki i Ameryki Południowej

− uzasadnia konieczność racjonalnego (zgodnego z założenia-mi rozwoju zrównoważonego) gospodarowania zasobami leśnymi

− na podstawie analizy danych statystycznych identyfikuje głównych producentów drewna i papieru na świecie, podaje przyczyny zaobserwowanych różnic

32. Przyczyny i skutki wzrostu produkcji energii

− 9.7 − analizuje i charakteryzuje zmiany w wielkości produkcji energii na świecie i w wybranych krajach

− określa rolę energii w życiu gospo-darczym

− wyjaśnia przyczyny wzrostu produ-kowanej energii

− wykazuje konsekwencje wzrostu produkcji energii w skali globalnej i w wybranych regionach

− wyjaśnia pojęcia: sprawność energetyczna, energetyka kon-wencjonalna, energetyka alternatywna

− uzasadnia lokalizację produkcji energii elektrycznej w miej-scach dużego jej zużycia

− na podstawie danych statystycznych zapisanych w różnej postaci (np. tabel, wykresów) wymienia głównych producen-tów energii elektrycznej na świecie, wskazuje ich na mapie

− ocenia skutki wzrostu produkcji energii elektrycznej w skali makro i mikro

33. Zmiany w wielkości i strukturze zużycia źródeł energii

− 9.7 − wymienia rodzaje źródeł energii − analizuje i charakteryzuje zmiany

w strukturze zużycia źródeł energii

− wyjaśnia przyczyny zmian w struktu-rze zużycia źródeł energii

− wyjaśnia strukturę źródeł zużycia energii w wybranych krajach

− wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła energii pierwotnej, źró-dła odnawialne i nieodnawialne, bilans energetyczny

− klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział na źródła wyczerpywane (nieodnawialne) i niewyczerpywa-ne (odnawialne)

− prezentuje zmiany w bilansie energetycznym świata na prze-strzeni lat, analizuje przyczyny spadku wykorzystania węgla i wzrostu znaczenia ropy naftowej, gazu ziemnego oraz źró-deł odnawialnych

− charakteryzuje udział poszczególnych źródeł energii pierwot-nej w ogólnej produkcji energii (mechanicznej, elektrycznej i cieplnej)

32






Uczeń: Uczeń:− wyjaśnia zależność zużycia energii elektrycznej na jednego

mieszkańca od rozwoju społeczno-gospodarczego regionu (analizuje mapę lub zestawienie statystyczne dotyczące wiel-kości produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w kWh)

− charakteryzuje tendencje zmian w strukturze produkcji ener-gii elektrycznej według typów elektrowni

− wyjaśnia zmiany globalnej produkcji energii elektrycznej od lat 70.

− ocenia sprawność energetyczną poszczególnych typów elek-trowni, wymienia i charakteryzuje ich wady i zalety

34. Energetyka alterna-tywna

− 9.7 − wymienia rodzaje alternatywnych źródeł energii

− charakteryzuje i podaje zalety i wady alternatywnych źródeł energii

− uzasadnia konieczność pozyskiwa-nia nowych źródeł energii

− ocenia perspektywy rozwoju wyko-rzystania nowych źródeł energii

− identyfikuje alternatywne (niepochodzące ze spalania paliw kopalnych lub rozszczepiania jąder atomowych) źródła ener-gii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki

− wymienia wady i zalety wykorzystania alternatywnych źródeł energii

− wskazuje na mapie państwa wykorzystujące do produkcji energii elektrycznej źródła odnawialne, wyjaśnia przyczy-ny rosnącego znaczenia źródeł alternatywnych w produkcji energii

35. Czynniki kształtują-ce rozmieszczenie i rozwój wybranych gałęzi przemysłu

− 9.8 − wymienia podstawowe gałęzie przemysłu

− charakteryzuje rozmieszczenie wy-branych gałęzi przemysłu

− wyjaśnia rozmieszczenie wybranych gałęzi przemysłu

− wyjaśnia przyczyny rozwoju wybra-nych gałęzi przemysłu

− wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki lokalizacji przemysłu, lokalizacja przymusowa, związana, swobodna

− prezentuje branżowy podział przemysłu, charakteryzuje funkcje przemysłu

− wymienia i definiuje podstawowe czynniki lokalizacji prze-mysłu

− dobiera czynniki lokalizacji przemysłu do wybranych gałęzi przemysłu i uzasadnia swój wybór

− wyjaśnia różnice między lokalizacją przymusową, związaną i swobodną

− proponuje i uzasadnia lokalizację zakładów przemysłu wyso-kiej technologii

36. Zróżnicowanie produkcji przemy-słowej na świecie

− 9.9 − analizuje wielkość i strukturę pro-dukcji przemysłowej w wybranych krajach

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości i struktury produkcji prze-mysłowej w wybranych krajach

− ocenia zmiany w strukturze produk-cji przemysłowej na świecie i miej-scu zamieszkania

− charakteryzuje przeobrażenia strukturalne przemysłu doko-nujące się wraz z rozwojem gospodarczym

− porównuje i wyjaśnia geograficzne zróżnicowanie zmian w przemyśle krajów o różnym stopniu rozwoju gospodarcze-go

33






Uczeń: Uczeń:− porównuje wielkość i strukturę pro-

dukcji przemysłowej w regionach o różnym poziomie rozwoju gospo-darczego

− wyjaśnia spadek zapotrzebowania na stal w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo i wzrost znaczenia hutnictwa me-tali w państwach nowo uprzemysłowionych

− charakteryzuje zmiany w rozmieszczeniu przemysłu środków transportu, wyjaśnia duże znaczenie Japonii w wytwarzaniu statków i samochodów oraz produktów przemysłu elektro-nicznego

− porównuje strukturę gałęziową państw wysoko rozwiniętych i rozwijających się

37. Nowoczesne gałę-zie przemysłu i ich wpływ na rozwój gospodarczy i jakość życia czło-wieka

− 9.9 − charakteryzuje nowoczesne gałęzie przemysłu

− podaje przykłady wpływu nowocze-snych gałęzi przemysłu na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka

− wykazuje wpływ nowoczesnych ga-łęzi przemysłu na rozwój gospodar-czy

− wyjaśnia związek pomiędzy rozwo-jem nowoczesnych gałęzi przemysłu a jakością życia człowieka

− formułuje zależność wzrostu znaczenia przemysłu wysokiej technologii od rozwoju gospodarczego

− wymienia największe korporacje high-tech na świecie;− opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki

i technologii− na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wie-

dzy z mediów proponuje nowe miejsce lokalizacji technopolii na świecie, uzasadnia wybór

− dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej tech-nologii na jakość życia

38. Zróżnicowanie za-spokojenia potrzeb na usługi w pań-stwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

− 9.10, 9.12 − wymienia rodzaje usług material-nych i niematerialnych

− przedstawia zróżnicowanie zakresu i poziomu usług w państwach o róż-nym poziomie rozwoju gospodar-czego

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu usług na przykładzie wy-branych państw

− przedstawia związek pomiędzy za-trudnieniem w usługach a pozio-mem rozwoju gospodarczego w róż-nych krajach

− omawia przyczyny dynamicznego rozwoju usług w KWR

− prezentuje podział usług według różnych kryteriów− formułuje i uzasadnia zależność między rozwojem gospodar-

czym a wzrostem zatrudnienia w usługach− analizuje dane dotyczące przestrzennego zróżnicowania

udziału usług w tworzeniu PKB, przedstawia dominujące ro-dzaje usług w poszczególnych etapach ich rozwoju

− charakteryzuje czynniki wpływające na poziom rozwoju usług

− wyjaśnia rolę usług w tworzeniu PKB jako miernika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państwa

− wskazuje na mapie regiony, państwa, obszary o najmniej-szym i największym udziale usług w gospodarce, wyjaśnia dysproporcje

39. Rozwój usług turystycznych na świecie

− 9.10, 9.12 − wymienia główne rodzaje usług tu-rystycznych na świecie

− przedstawia zróżnicowanie pozio-mu usług turystycznych na świecie

− wyjaśnia przyczyny rozwoju usług turystycznych na świecie

− omawia znaczenie rozwoju usług turystycznych w gospodarce wybra-nych krajów

− wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki turystycznej

− wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia turystyki, analizuje i prezentuje czynniki wpływające na rozwój turystyki

34






Uczeń: Uczeń:− ocenia wpływ turystyki na środowi-

sko− wymienia i opisuje rodzaje turystyki ze względu na motywy

wyjazdów− wymienia i wskazuje na mapie państwa o największych

wpływach z turystyki światowej oraz kraje o największych wydatkach na wyjazdy zagraniczne

− analizuje dane statystyczne dotyczące salda gospodarki tu-rystycznej, wyjaśnia zaobserwowane różnice (np. ujemne saldo w Niemczech i Wielkiej Brytanii, dodatnie we Francji i Hiszpanii)

− opisuje wpływ turystyki na organizację przestrzeni, zmianę w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów atrakcyjnych dla turystó;

− ocenia wpływ ruchu turystycznego na stan środowiska przy-rodniczego, proponuje działania niwelujące zagrożenia eko-logiczne

40, 41. Uwarunko-wania rozwoju różnych rodzajów transportu w wy-branych regionach świata

− 9.10, 9.12 − przedstawia rolę transportu w go-spodarce

− opisuje zróżnicowanie struktury transportu w wybranych regionach świata

− na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje zmiany w strukturze transportu

− wyjaśnia czynniki wpływające na rozwój różnych rodzajów transportu w wybranych regionach świata

− porównuje rozwój usług transporto-wych w różnych regionach świata

− wyjaśnia wpływ elementów środowiska przyrodniczego i czyn-ników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci transportowej poszczególnych kontynentów (posługuje się mapami)

− opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój wybra-nych rodzajów transportu

− charakteryzuje wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój środków transportu

− korzystając z różnych źródeł (np. map, internetu) porównu-je gęstość sieci transportowej w wybranych wysoko i słabo rozwiniętych państwach świata, wyjaśnia zaobserwowane różnice

− prezentuje wady i zalety środków transportu − na podstawie danych statystycznych ocenia zróżnicowanie

rozwoju transportu w wybranych państwach świata, anali-zuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie

− identyfikuje i ocenia wpływ transportu na środowisko przy-rodnicze

42. Nowoczesne systemy i środki łączności

− 9.11, 9.12 − opisuje nowe systemy i środki łącz-ności

− analizuje i porównuje rozwój łącz-ności w wybranych krajach

− omawia znaczenie nowoczesnych systemów oraz środków łączności w życiu społecznym i gospodarce

− ocenia poziom rozwoju systemu łączności w miejscu zamieszkania

− wymienia i opisuje rodzaje łączności− ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych współcze-

snego świata na tempo rozwoju nowoczesnych środków łączności

35






Uczeń: Uczeń:− analizuje mapę zróżnicowania dostępu do internetu na

świecie, wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych dysproporcji, charakteryzuje wady i zalety korzystania z internetu;

− wyjaśnia znaczenie poczty, radia, telewizji i prasy w proce-sach globalizacji

− na podstawie zestawień statystycznych porównuje liczbę abonentów telefonii (stacjonarnej i komórkowej) w pań-stwach wysoko i słabo rozwiniętych, wyjaśnia zaobserwo-wane różnice

− uzasadnia twierdzenie, że informacja stanowi najcenniejszy towar współczesnego świata

43. Wpływ rozwoju usług materialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka. Usługi w miejscu zamiesz-kania uczni

− 9.11 − charakteryzuje wpływ rozwoju usług materialnych i niematerial-nych na jakość życia człowieka

− wymienia i charakteryzuje główne rodzaje usług w miejscu zamieszka-nia

− przedstawia wpływ rozwoju usług materialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka

− ocenia perspektywy rozwoju usług na świecie i w miejscu zamieszkania

− przeprowadza ankiety w swojej miejscowości na temat usług i pre-zentuje ich wyniki

− wyjaśnia przyczyny rozwoju głów-nych rodzajów usług w miejscu za-mieszkania

− charakteryzuje wpływ usług na aktywizację i integrację go-spodarczą regionów

− ocenia stopień rozwoju usług w miejscu zamieszkania− wyjaśnia wpływ rozwoju usług na rozwój społeczno-gospo-

darczy i jakość życia− wyjaśnia wzrost znaczenia usług dla producenta w ogólnym

zatrudnieniu w usługach− przeprowadza badania terenowe i dokonuje analizy jako-

ściowej i ilościowej ich wyników (korzysta z narzędzi TIK)

44. Geograficzne kie-runki handlu mię-dzynarodowego

− 9.13 − analizuje i przedstawia główne kie-runki wymiany międzynarodowej

− ukazuje zmiany kierunków handlu międzynarodowego

− wyjaśnia zmiany kierunków handlu międzynarodowego

− przedstawia wpływ międzynarodo-wej wymiany handlowej na rozwój społeczno-gospodarczy państw

− wyjaśnia wpływ społecznych, gospodarczych i politycznych czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu międzyna-rodowego państw o różnym poziomie rozwoju gospodarcze-go

− wymienia grupy towarów, które obecnie stanowią przedmiot wymiany towarowej, wskazuje kierunki ich przemieszczania na świecie

− wyjaśnia zmiany geograficznych kierunków handlu między-narodowego na początku XXI wieku

− ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu międzynarodowego są odzwierciedleniem zróżnico-wania rozwoju gospodarczego świata

36






Uczeń: Uczeń:45. Zróżnicowanie

struktury eksportu i importu w wybra-nych państwach świata

− 9.13 − wyjaśnia pojęcie bilansu handlowe-go

− analizuje i charakteryzuje struktu-rę towarową handlu wybranych państw

− formułuje prawidłowości ukazujące związki między poziomem rozwoju gospodarczego a strukturą towaro-wą eksportu i importu

− wyjaśnia zmiany struktury towaro-wej handlu międzynarodowego

− przedstawia konsekwencje odmien-nej struktury eksportu i importu w KWR i KSR

− wymienia składowe obrotu międzynarodowego− na podstawie danych statystycznych (tabel, wykresów) wy-

mienia największych importerów, eksporterów na świecie − wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego

w ciągu ostatnich 25 lat, ukazuje rolę globalizacji gospodar-czej we wzroście znaczenia handlu międzynarodowego

− wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie handlowym, ocenia znaczenie wartości bilansu han-dlowego dla rozwoju gospodarczego regionu;

− wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wysokich technologiach w międzynarodowym obrocie handlowym

− analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury im-portu i eksportu wybranych państw świata według grup to-warów

− wyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapitału w obrocie mię-dzynarodowym

V. Problemy polityczne współczesnego świata (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; roz-wijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształtowanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów46. Procesy integracyj-

ne na świecie − 9.14 − charakteryzuje różne aspekty proce-

sów integracji i dezintegracji w Eu-ropie i na świecie

− wskazuje przejawy integracji w wy-miarze krajowym, regionalnym i lo-kalnym

− identyfikuje i wyjaśnia problemy rozwoju procesów integracji w Eu-ropie i na świecie

− porównuje przebieg procesów in-tegracyjnych i dezintegracyjnych w różnych regionach świata

− wyjaśnia płaszczyzny integracji państw, charakteryzuje dzia-łania integracyjne

− wykazuje wpływ procesu globalizacji (stale powiększających się zależności gospodarczych, politycznych i kulturowych) na działania integracyjne

− wskazuje na mapie i krótko opisuje wybrane organizacje o charakterze zrzeszeń regionalnych

− wymienia przykłady międzynarodowych organizacji go-spodarczych i polityczno-wojskowych, na mapie lokalizuje członków poszczególnych organizacji, opisuje cele ich dzia-łania

− charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europejskiej

− wyjaśnia polityczne i gospodarcze aspekty procesu integracji Europy

37






Uczeń: Uczeń:− wskazuje na mapie państwa należące do Unii Europejskiej

(„starej” i „nowej”)− dokonuje analizy (na podstawie danych statystycznych, wy-

kresów, informacji z mediów) sytuacji społeczno-gospodar-czej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata

47. Skutki procesów integracyjnych

− 9.14 − na przykładach wskazuje skutki pro-cesów integracyjnych na świecie

− przedstawia przykłady i przyczyny izolacji państw na świecie

− dokonuje oceny aktualnych proce-sów integracyjnych

− wskazuje skutki zjawiska izolacji państw

− opisuje korzyści z integracji europejskiej, ocenia znaczenie Unii Europejskiej w rozwiązywaniu problemów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i bezpieczeństwa kontynentu

− ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europejskiej

− podaje przykłady izolacji oraz integracji i dezintegracji państw na świecie (wskazuje na mapie)

− charakteryzuje przyczyny i ocenia skutki zjawiska izolacji państw

− identyfikuje i ocenia korzyści wynikające z integracji gospo-darczej i polityczno-wojskowej na świecie, ocenia wpływ organizacji integracyjnych na rozwiązanie problemów glo-balnych, regionalnych i lokalnych

48. , 49. Przejawy pro-cesów globalizacji. Pozytywne i nega-tywne skutki pro-cesów globalizacji na świecie

− 9.14 − charakteryzuje przejawy procesów globalizacji

− podaje przykłady przejawów globa-lizacji

− wymienia pozytywne i negatyw-ne skutki procesów globalizacji na świecie

− podaje przykłady skutków globali-zacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

− określa znaczenie procesów globa-lizacji w przemianach społecznych i gospodarczych wybranych regio-nów na świecie

− uzasadnia wpływ procesów globali-zacji na życie i gospodarkę poszcze-gólnych krajów

− ocenia skutki globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

− identyfikuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji w miej-scu swojego zamieszkania

− wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organizacje ponadnarodowe− wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach

globalizacyjnych współczesnego świata− charakteryzuje konsekwencje negatywne i pozytywne proce-

sów globalizacyjnych dla gospodarek światowych− wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wielkich międzyna-

rodowych organizacji, przedsiębiorstw i korporacji oraz ich wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionów

− uzasadnia tezę, że globalizacja sprzyja koncentracji produk-cji, bogactwa i władzy gospodarczej

− dokonuje waloryzacji procesów globalizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi

− ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angielskiego, swobodny przepływ informacji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujednolicenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata

− wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego podziału społecznego

38






Uczeń: Uczeń:− opisuje wpływ globalizacji na rozwiązanie problemów spo-

łecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równo-wagi ekologicznej, głodu, ubóstwa, braku poszanowania swobód obywatelskich)

50. Czynniki stabilizują-ce i destabilizujące sytuację polityczną na świecie

− 9.15 − wymienia czynniki stabilizujące i de-stabilizujące sytuację polityczną na świecie

− podaje przykłady wyżej wymienio-nych czynników

− wykazuje i wyjaśnia zmiany czynni-ków stabilizujących i destabilizują-cych sytuację polityczną w różnych regionach świata

− ocenia skutki działania czynników destabilizujących i stabili-zujących na funkcjonowanie państw

− charakteryzuje i ocenia działania organizacji międzynaro-dowych na rzecz stabilizacji sytuacji politycznej w różnych regionach świata

51. Główne obszary współczesnych konfliktów zbroj-nych

− 9.15 − wskazuje obszary współczesnych konfliktów i napięć na świecie

− wyróżnia przyczyny i skutki konflik-tów zbrojnych

− wyjaśnia przyczyny i przebieg kon-fliktów zbrojnych w wybranych re-gionach współczesnego świata

− wyjaśnia pojęcie terroryzm− charakteryzuje przyczyny konfliktów zbrojnych i napięć w Eu-

ropie, Azji, Afryce, wymienia strony konfliktów, lokalizuje na mapie politycznej obszary objęte konfliktami

− wyjaśnia powody częstych wojen domowych w Afryce;− ocenia skuteczność i zasadność interwencji międzynarodo-

wej w Iraku i Afganistanie− wyjaśnia przyczyny i opisuje formy współczesnego terrory-

zmu− ocenia skutki działań terrorystycznych na świecie− uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej w zwal-

czaniu terroryzmu światowego

Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia.2. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub

dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela.

39


Geografia Polski



Szczegółowe cele edukacyjne w zakresiewiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności

Uczeń: Uczeń:

I. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski (26 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie)

1. Położenie Polski w Europie − Treści wykraczające poza pod-stawę programową (poszerzają-ce wiedzę i doskonalące umie-jętności)

− podaje współrzędne geograficzne skrajnie położonych punktów Polski

− wymienia cechy położenia fizycznogeograficznego i geopo-litycznego Polski

− podaje przykłady konsekwencji przyrodniczych i pozaprzy-rodniczych położenia Polski

− opisuje przebieg granic Polski − wyjaśnia pojęcia: terytorium, obszar lądowy, morskie wody

wewnętrzne

− opisuje zmiany terytorialne w ujęciu historycznym − oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową teryto-

rium Polski − ocenia wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i go-

spodarkę Polski (korzyści i zagrożenia wynikające z geopoli-tycznego położenia Polski)

2, 3. Budowa geologiczna Polski − 10.1 − wymienia i opisuje najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski w nawiązaniu do budowy geologicznej Europy

− prezentuje etapy rozwoju geologicznego Polski (w tym spo-sób powstawania gór fałdowych i zrębowych)

− wyjaśnia sposób powstawania płaszczowin− przedstawia cechy budowy geologicznej Polski

− analizuje i interpretuje mapy i przekroje geologiczne − odtwarza przeszłość geologiczną wybranych regionów na

podstawie przekrojów geologicznych− wyjaśnia wpływ orogenez na ukształtowanie powierzchni

kraju

4. Jednostki tektoniczne Polski − 10.1 − opisuje położenie Polski na tle głównych jednostek tekto-nicznych Europy

− wymienia jednostki tektoniczne Polski − charakteryzuje poszczególne jednostki tektoniczne Polski

− analizuje mapy tektoniczne Europy i Polski − wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych struktur geo-

logicznych Europy i jednostek tektonicznych Polski − rozpoznaje jednostki tektoniczne Polski na podstawie opi-

su ich charakterystycznych cech, porównuje cechy budowy platformy wschodnioeuropejskiej i zachodnioeuropejskiej

5. Surowce mineralne − 10.1, 12.3 − wskazuje na mapie surowce mineralne występujące na platformie wschodnioeuropejskiej, zachodnioeuropejskiej i w obrębie alpejskich struktur fałdowych

− opisuje proces powstania surowców mineralnych na obsza-rze Polski (wyjaśnia ich powstanie wydarzeniami geologicz-nymi w poszczególnych erach)

− podaje zasoby głównych surowców

− wykazuje związek między budową geologiczną Polski a wy-stępowaniem surowców mineralnych

− ocenia znaczenie surowców mineralnych dla gospodarki i rozwoju kraju

− ocenia wpływ eksploatacji surowców na stan środowiska

6,7. Wpływ zlodowaceń na rzeź-bę powierzchni Polski

− 10.1, 10.2 − opisuje przebieg zlodowaceń czwartorzędowych Polski na tle zlodowaceń Europy

− wskazuje na mapie zasięgi wybranych plejstoceńskich zlo-dowaceń (np. Wisły, Warty, Odry, Sanu lub zlodowacenia południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopol-skiego)

40





Uczeń: Uczeń:− charakteryzuje cechy form powstałych w wyniku działalno-

ści erozyjnej i akumulacyjnej lądolodów i lodowców gór-skich (prezentuje wpływ lodowców na rzeźbę gór)

− opisuje cechy rzeźby staro- i młodoglacjalnej

− wyjaśnia układ form polodowcowych w stosunku do czoła lądolodu

− lokalizuje na mapie obszary o krajobrazie stroglacjalnym i młodoglacjalnym, porównuje cechy rzeźby staro- i młodo-glacjalnej

− wykazuje wpływ zlodowaceń na jeziorność Polski − omawia wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej

sieci rzecznej− wyjaśnia genezę pokryw lessowych− wyjaśnia zróżnicowanie grubości osadów plejstoceńskich

na obszarze Polski8. Ukształtowanie powierzchni

Polski − 10.1, 10.2 − opisuje charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni

Polski− charakteryzuje procesy rzeźbotwórcze wpływające na zróż-

nicowanie ukształtowania terenu młodych gór i pogórzy, kotlin podkarpackich, starych gór, wyżyn i nizin

− lokalizuje na mapie najniżej i najwyżej położone punkty kra-ju

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ukształtowania po-wierzchni Polski

− formułuje zależność miedzy budową geologiczną a ukształ-towaniem powierzchni Polski

− wyjaśnia wpływ zlodowaceń czwartorzędowych na ukształ-towanie powierzchni Polski

− identyfikuje i ocenia wpływ człowieka i jego działalności na modyfikację rzeźby kraju

− wskazuje na mapie pasy rzeźby, wyjaśnia pasowość− rozpoznaje typ krajobrazu na fotografii, odczytuje cechy

rzeźby występujące w danym krajobrazie− interpretuje krzywą hipsograficzną Polski

9. Czynniki kształtujące klimat Polski

− 10.3 − wymienia czynniki kształtujące klimat Polski i wyjaśnia ich wpływ na poszczególne elementy klimatu

− wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorologiczne, czynniki nieme-teorologiczne

− podaje obszary źródłowe i nazwy mas powietrza kształtują-cych pogodę w Polsce

− omawia wpływ położenia Polski w Europie na klimat − na podstawie opisu stanu pogody rozpoznaje masy powie-

trza napływające nad Polskę − wyjaśnia przyczyny częstych zmian stanów pogody

10. Cechy klimatu Polski − 10.3 − charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie wybranych ele-mentów klimatu Polski

− wyjaśnia pojęcie termiczna pora roku− wyróżnia i charakteryzuje klimatyczne pory roku, − wymienia cechy klimatu Polski świadczące o jego przejścio-

wości pomiędzy morskim a kontynentalnym klimatem strefy umiarkowanej

− interpretuje i analizuje mapy klimatyczne oraz dane zapisa-ne w postaci tabel i wykresów

− wyjaśnia rozkład temperatur i opadów czynnikami kształtu-jącymi klimat Polski

− rozpoznaje stacje meteorologiczne na podstawie klimato-gramów i danych statystycznych

− uzasadnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu kraju

41





Uczeń: Uczeń:− porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych

regionach klimatycznych Polski− wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnicowania długości okresu

wegetacyjnego w Polsce11. Zasoby wodne Polski − 10.5, 10.7 − wymienia elementy zasobów wodnych oraz bilansu wodne-

go Polski− opisuje przyczyny niskich zasobów wodnych Polski

− ocenia zasoby wodne Polski na tle państw Unii Europejskiej− proponuje działania zmierzające do oszczędnego wykorzy-

stania zasobów wodnych Polski (zmniejszenia zużycia wody i zwiększenia zasobów wodnych)

− formułuje zależność bilansu wodnego od warunków klima-tycznych i hydrologicznych

− wskazuje na mapie obszary zagrożone deficytem wody12. Sieć rzeczna Polski − 10.4, 10.5, 10.7 − przedstawia główne cechy układów sieci rzecznej

− opisuje dorzecza głównych rzek Polski − charakteryzuje ustroje polskich rzek

− wskazuje na mapie obszary dorzeczy głównych rzek Polski, wyznacza działy wodne pomiędzy Wisłą, Odrą i rzekami po-brzeża

− lokalizuje na mapie rzeki należące do zlewiska Morza Czar-nego i Północnego

− porównuje gęstość sieci rzecznej obszarów gór, nizin i wy-żyn: wyjaśnia zaobserwowane różnice

− wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry− na podstawie mapy, schematów i rycin rozpoznaje układy

sieci rzecznych− wykazuje zależność między rodzajem zasilania a wahaniami

stanów wody w rzekach w ciągu roku − podaje przyczyny powodzi, ocenia ich skutki− proponuje działania zmniejszające skutki powodzi lub zapo-

biegające powodziom13. Rozmieszczenie jezior w Pol-

sce− 10.6 − wymienia typy genetyczne jezior w Polsce

− wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ genetyczny jezior− przedstawia główne cechy rozmieszczenia jezior w Polsce− wymienia i lokalizuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne

i kanały

− wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie jeziorności w Polsce− rozpoznaje typy genetyczne mis jeziornych na podstawie

opisu lub rysunku poziomicowego i batymetrycznego− charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych − wykazuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie jezior

14. Morze Bałtyckie − Treści wykraczające poza pod-stawę programową (poszerzają-ce wiedzę i doskonalące umie-jętności)

− lokalizuje Morze Bałtyckie na mapie, wskazuje państwa nadbałtyckie

− prezentuje kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego− podaje cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku − wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku

− na podstawie schematów, animacji, rysunków, map prezen-tuje fazy formowania się Morza Bałtyckiego

− analizuje ukształtowanie dna morskiego i linii brzegowej Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie Morza Bałtyckiego głębie, ławice, wybrzeża szkierowe, fiordowe, wyrównane, klifowe i mierzejowo-zalewowe

42





Uczeń: Uczeń:− podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz

ochrony wód Bałtyku − wymienia rodzaje wybrzeży morskich i opisuje ich genezę

− rozpoznaje rodzaje wybrzeży na podstawie mapy, zdjęcia, rysunku lub opisu

− formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem Morza Bałtyckiego i jego typem a wielkością zasolenia wód po-wierzchniowych (analizuje mapę izohalin)

− analizuje mapę rozkładu średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych Bałtyku, wyjaśnia różnice

− identyfikuje i opisuje przyczyny i skutki zanieczyszczenia wód Morza Bałtyckiego; proponuje działania zmniejszające poziom zanieczyszczeń

− opisuje gospodarcze znaczenia Morza Bałtyckiego15, 16. Zróżnicowanie glebowe

Polski − 10.9 − wymienia typy gleb strefowych, śródstrefowych i astrefowych

występujących w Polsce − opisuje rozmieszczenie strefowych, śródstrefowych i astrefo-

wych gleb w Polsce − opisuje zróżnicowanie żyzności gleb − podaje przykłady obszarów gleb zdegradowanych − opisuje sposoby zapobiegania degradacji gleb− prezentuje podział gleb Polski na klasy bonitacyjne

− opisuje czynniki glebotwórcze decydujące o typie gleb w poszczególnych obszarach kraju

− rozpoznaje po opisie, profilu glebowym typy genetyczne gleb na obszarze Polski, ocenia ich przydatność rolniczą

− charakteryzuje działania prowadzące do zwiększania przy-datności gleb dla rolnictwa

− na podstawie danych statystycznych ocenia wartość użytko-wą polskich gleb

− ocenia zasadność wykorzystania gleb pod uprawy różnych typów zbóż, roślin okopowych i pastewnych, analizuje wpływ zróżnicowania glebowego Polski na strukturę użyt-kowania gruntów ornych

− wyjaśnia przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny degra-dacji gleb

17. Naturalne zbiorowiska ro-ślinne

− 10.8 − wymienia i charakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne Polski, wymienia piętra roślinne w górach

− podaje przykłady gatunków charakterystycznych dla po-szczególnych zbiorowisk

− wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, grąd, ols, łęg, bór − wymienia i lokalizuje na mapie zasięgi największych kom-

pleksów leśnych Polski

− formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem geogra-ficznym Polski a granicą występowania drzew iglastych i li-ściastych

− wyjaśnia przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w kraju

− odczytuje z diagramów skład gatunkowy lasów− uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin

18, 19. Ochrona środowiska przy-rodniczego

− 6.4–6.6, 10.7, 10.11 − opisuje stan środowiska przyrodniczego i lokalizuje na ma-pie obszary ekologicznego zagrożenia

− wymienia i opisuje formy ochrony przyrody w Polsce (w ra-mach krajowego systemu obszarów chronionych i indywi-dualnych form ochrony przyrody)

− charakteryzuje i ocenia skutki degradacji i dewastacji środo-wiska

− identyfikuje problemy ekologiczne Polski, wyjaśnia ich przy-czyny

43





Uczeń: Uczeń:− charakteryzuje rozmieszczenie obszarów chronionych,

wskazuje na mapie różne formy ochrony przyrody w Polsce − wymienia główne źródła zanieczyszczenia środowiska przy-

rodniczego w Polsce− przedstawia główne założenia idei rozwoju zrównoważone-

go− wskazuje formy współpracy międzynarodowej na rzecz śro-

dowiska

− uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce

− proponuje działania mogące wpłynąć na poprawę stanu środowiska przyrodniczego w Polsce

− ocenia znaczenie parków narodowych, rezerwatów przyro-dy i innych form ochrony dla zachowania naturalnych ele-mentów środowiska Polski

− uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przyrody stanowi ele-ment zrównoważonego rozwoju przyrody, społeczeństw i gospodarki

− uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego

II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie)20. Rozwój demograficzny Polski − 11.1 − przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie świa-

towej− podaje okresy występowania wyżów i niżów demograficz-

nych

− na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany liczby ludności w Polsce od zakończenia II wojny światowej, podaje aktualną liczbę ludności (korzysta z zasobów Internetu)

− korzystając z rocznika statystycznego i Internetu, porównuje liczbę ludności Polski z innymi państwami europejskimi, od-czytuje miejsce Polski w Europie i na świecie pod względem liczby ludności i przyrostu rzeczywistego

− formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przy-rostu naturalnego Polski w okresie powojennym

− wyjaśnia różnice w przyroście naturalnym między wsią a miastem

− prognozuje tendencje zmian procesów demograficznych w Polsce wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym

21. Struktura demograficzna lud-ności Polski

− 11.1 − podaje główne cechy struktury płci i wieku ludności − wymienia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństwa pol-

skiego

− analizuje piramidę wieku i płci ludności Polski, wyjaśnia przyczyny zmiany jej kształtu wraz z rozwojem gospodar-czym, prognozuje zmiany struktury wiekowej ludności Polski do 2030 roku

− porównuje strukturę wieku i płci ludności kraju ze strukturą innych państw (europejskich i pozaeuropejskich)

− wnioskuje o zmianach cech demograficznych na podstawie piramidy płci i wieku z różnych lat i ustala etap cyklu demo-graficznego

− wykazuje zależność między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa

44





Uczeń: Uczeń:22. Struktura zatrudnienia i wy-

kształcenia ludności Polski− 11.1–11.3 − podaje zmiany w wykształceniu ludności w ciągu ostatnich

dziesięcioleci − opisuje strukturę zatrudnienia ludności i zachodzące w niej

zmiany− wymienia problemy wynikające z bezrobocia i podaje przy-

kłady ich rozwiązywania

− ocenia zmiany w wykształceniu ludności i wyjaśnia wpływ wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju

− wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zatrudnienia− wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury zawodowej

ludności Polski, wskazuje na mapie województwa o wyso-kim stopniu zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle i usługach

− charakteryzuje regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Pol-sce, analizuje zmiany stopy bezrobocia od 1989 roku (korzy-sta z danych statystycznych i Internetu)

− ocenia poziom wykształcenia ludności kraju na tle innych państw Unii Europejskiej

23. Rozmieszczenie ludności w Polsce

− Treści wykraczające poza pod-stawę programową (poszerzają-ce wiedzę i doskonalące umie-jętności)

− opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludno-ści w Polsce

− podaje średnią gęstość zaludnienia − wskazuje obszary o największej i najmniejszej gęstości za-

ludnienia

− analizuje mapę gęstości zaludnienia Polski, wyjaśnia zaob-serwowane dysproporcje

− charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia a wa-runkami przyrodniczymi i zagospodarowaniem terenu

24. Migracje wewnętrzne i ze-wnętrzne

− 11.4 − wymienia przyczyny migracji wewnętrznych i podaje ich główne kierunki

− podaje główne przyczyny, kierunki i wielkość współczesnych migracji zewnętrznych

− opisuje społeczne i gospodarcze skutki migracji zewnętrz-nych

− wyjaśnia przyczyny wewnętrznych migracji ludności − ocenia wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnie-

nia w różnych częściach Polski − wyjaśnia wpływ salda migracji zewnętrznych na liczbę lud-

ności kraju − analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych − ocenia skutki współczesnej emigracji Polaków do innych

krajów 25. Sieć osadnicza w Polsce − 11.5 − opisuje rozwój sieci osadniczej

− charakteryzuje układy urbanistyczne, typy fizjonomiczne miast Polski oraz układów przestrzennych i funkcji wsi

− wymienia główne cechy systemu osadniczego Polski− opisuje największe zespoły miejskie w Polsce− podaje przykłady miast pełniących określone funkcje − podaje przykłady zmienności funkcji miejskich w czasie

− wyjaśnia czynniki wpływające na zróżnicowanie cech osad-nictwa w poszczególnych regionach Polski

− analizuje diagramy przedstawiające strukturę wielkościową wsi w Polsce

− wykazuje związek między czynnikami miastotwórczymi a rozmieszczeniem miast

− wyjaśnia genezę miast w Polsce i zróżnicowanie ich układów urbanistycznych, podaje przykłady miast średniowiecznych, renesansowych, barokowych, przemysłowych i lokalizuje je na mapie

− na podstawie diagramów, wykresów, danych statystycznych opisuje współczesną miejską sieć osadniczą, wskazuje przy-kłady aglomeracji i porównuje ich cechy

45





Uczeń: Uczeń:− prezentuje zmiany zachodzące w przestrzeni miast, wsi

i stref podmiejskich wraz z rozwojem społeczno – gospodar-czym kraju

− omawia związek między okresem powstania miasta a peł-nioną przez nie funkcją

26. Procesy urbanizacyjne − 11.5 − wskazuje na mapie obszary o najwyższym i najniższym po-ziomie urbanizacji

− podaje główne cechy urbanizacji Polski − określa zmiany zachodzące współcześnie w procesach urba-

nizacji kraju

− analizuje regionalne zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce i wyjaśnia przyczyny dysproporcji

− przyporządkowuje zachodzące w Polsce procesy urbaniza-cyjne i przyporządkowuje je do odpowiedniego etapu urba-nizacji

− na podstawie danych statystycznych analizuje i wyjaśnia zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II woj-nie światowej

III. Gospodarka Polski (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie)27. Warunki rozwoju rolnictwa − 12.1 − charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki roz-

woju rolnictwa Polski− wyjaśnia pojęcie struktura agrarna− opisuje strukturę użytkowania ziem w Polsce

− analizuje środowisko przyrodnicze pod kątem jego przydat-ności dla rozwoju rolnictwa, wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych i najmniej korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wyjaśnia dysproporcje

− formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarcze-go a zmianami w strukturze agrarnej i poziomie zatrudnie-nia ludności w I sektorze gospodarki

28, 29. Rozmieszczenie produkcji roślinnej i zwierzęcej

− 12.2 − wymienia główne obszary upraw zbóż, roślin przemysło-wych, ziemniaków, warzyw i owoców

− wskazuje najważniejsze obszary hodowli bydła i trzody chlewnej

− wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodni-czych na przestrzenne zróżnicowanie upraw pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku oraz hodowli by-dła, trzody chlewnej i owiec w Polsce

− porównuje wielkość plonów i zbiorów najważniejszych upraw w Polsce z innymi krajami europejskimi

− analizuje dane przedstawiające produkcję zwierzęcą w Pol-sce na tle państw Unii Europejskiej

30. Rolnictwo Polski w Unii Euro-pejskiej

− 12.2 − podaje podobieństwa i różnice między rolnictwem w Polsce i w krajach UE

− przedstawia zasady polityki rolnej w UE i opisuje ich wpływ na zmiany w polskim rolnictwie

− charakteryzuje zasady i cele Wspólnej Polityki Rolnej w kra-jach Unii Europejskiej

− na podstawie danych statystycznych porównuje cechy społeczno-ekonomiczne rolnictwa Polski na tle wybranych państw UE

− proponuje zmiany w polskim rolnictwie prowadzące do wzrostu jego efektywności, konkurencyjności i intensywno-ści

46





Uczeń: Uczeń:31. Baza surowcowa dla prze-

mysłu− 12.3 − prezentuje przestrzenne rozmieszczenie surowców dla prze-

mysłu przetwórczego i paliwowo-energetycznego i lokalizu-je na mapie obszary wydobycia surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych

− podaje zmiany wielkości eksploatacji podstawowych surow-ców

− na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z Internetu wyjaśnia zmiany w wydobyciu niektórych surow-ców mineralnych w Polsce od lat 60. XX wieku

− ocenia wpływ eksploatacji surowców mineralnych różnymi metodami (głębinową, odkrywkową, otworową) na stan środowiska przyrodniczego Polski

32. Produkcja energii − 12.4 − opisuje bilans energetyczny Polski − podaje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej

w Polsce i wybranych krajach świata− lokalizuje elektrownie cieplne, wodne i wiatrowe na mapie

− ocenia zasoby złóż surowców energetycznych Polski− uzasadnia potrzebę dywersyfikacji źródeł energii, wyjaśnia

konieczność poszukiwania nowych źródeł energii w kontek-ście bezpieczeństwa energetycznego kraju

− na podstawie danych statystycznych, wykresów i zasobów sieci informatycznej charakteryzuje i ocenia strukturę pro-dukcji energii elektrycznej Polski

− ocenia wpływ wykorzystania paliw kopalnych na środowi-sko przyrodnicze Polski

− na podstawie danych statystycznych i innych źródeł porów-nuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej Polski z innymi krajami europejskimi

− wyjaśnia czynniki decydujące o spadku zużycia energii elek-trycznej w Polsce

− korzystając z mapy i danych statystycznych wyjaśnia prze-strzenne zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w Polsce

− ocenia stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i cieplnej

33. Zmiany w strukturze produkcji przemysłowej

− 12.5, 12.6 − charakteryzuje główne czynniki lokalizacji w rejonach kon-centracji przemysłu

− opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1990 roku

− podaje przykłady zmian w strukturze produkcji i lokalizacji zakładów przemysłowych

− wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia prze-mysłu w Polsce

− porównuje i analizuje stan polskiego przemysłu z przemy-słem krajów europejskich

− ocenia przemiany okresu transformacji polskiej gospodarki− prezentuje zmiany w gospodarce i środowisku wynikające

z restrukturyzacji i modernizacji przemysłu po roku 1990; na podstawie danych statystycznych porównuje obecną struk-turę gałęziową produkcji globalnej w przemyśle ze strukturą sprzed lat 90. XX wieku

47





Uczeń: Uczeń:34. Nowoczesne gałęzie prze-

mysłu − 12.5 − wymienia gałęzie przemysłu rozwijające się najszybciej

− przedstawia przykłady świadczące o nowoczesności pol-skiego przemysłu

− podaje główne cechy rozmieszczenia przemysłu wysokich technologii

− przedstawia wpływ nowoczesnych gałęzi przemysłu na inne działy gospodarki kraju

− ocenia poziom rozwoju nowoczesnych gałęzi przemy-słu w Polsce, wskazuje możliwość powstania technopolii (wskazuje na mapie przykłady parków technologicznych i przemysłowych), wyjaśnia lokalizację zakładów przemysłu wysokich technologii

− dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej tech-nologii na jakość życia

35. Rozwój sektora usług w Pol-sce

36., 37. Badania terenowe

− 12.8, 12.9 − wymienia rodzaje usług i opisuje ich znaczenie dla ludności i gospodarki Polski i innych krajów UE

− podaje przyczyny szybkiego rozwoju usług w Polsce po 1990 roku

− formułuje zależność poziomu zatrudnienia w usługach od stopnia rozwoju gospodarczego

− wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia usług w Polsce, po-równuje cechy usług w kraju przed rokiem 1990 i w czasach współczesnych

− uzasadnia stwierdzenie, że wzrost znaczenia usług zaspoka-jających potrzeby wyższego rzędu uzależniony jest od tem-pa rozwoju społeczno-gospodarczego państwa

− na podstawie map i danych statystycznych opisuje zróżni-cowanie sektora usług w Polsce na tle państw Unii Europej-skiej

− wyjaśnia i ocenia poziom zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania (prowadzi badania terenowe)

38. Zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie usług

− 12.9 − opisuje stopień zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie podstawowych usług na różnych obszarach Polski

− wyjaśnia zróżnicowanie stopnia zaspokojenia potrzeb lud-ności na różnorodne usługi w poszczególnych regionach kraju

− ocenia stopień rozwoju podstawowych usług w różnych regionach kraju, wyjaśnia szybszy rozwój usług w Polsce Zachodniej i województwie mazowieckim

39., 40. Komunikacja w Polsce − 12.8 − wymienia podstawowe rodzaje komunikacji− podaje czynniki wpływające na rozwój środków transportu

w Polsce− wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, węzeł transportowy− opisuje rodzaje łączności − wymienia i wskazuje na mapie główne szlaki i węzły trans-

portowe

− wyjaśnia różnice w przestrzennym zagospodarowaniu transportowym Polski

− wyjaśnia wzrost znaczenia dróg kołowych w sieci transpor-towej kraju

− analizuje przyczyny wzrostu znaczenia transportu lotniczego− charakteryzuje zmianę gęstości sieci transportu kolejowego

w Polsce, wyjaśnia przyczyny spadku długości linii kolejo-wych

48





Uczeń: Uczeń:− porównuje gęstość sieci transportowej Polski z innymi kraja-

mi Unii Europejskiej (korzysta z map, danych statystycznych, Internetu), ocenia stan sieci transportowej Polski, charakte-ryzuje czynniki wpływające na współczesne zróżnicowanie infrastruktury transportowej

− ocenia wpływ środków transportu na środowisko Polski− analizuje wzrost znaczenia łączności we współczesnych po-

wiązaniach komunikacyjnych− porównuje dostępność sieci internetowej w Polsce i innych

krajach Unii Europejskiej− ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych na tempo

rozwoju nowoczesnych środków łączności41. Zagospodarowanie turystycz-

ne Polski − 12.8 − podaje przykłady walorów turystycznych

− charakteryzuje infrastrukturę turystyczną różnych regionów Polski

− ocenia walory Polski z punktu widzenia rozwoju różnych ro-dzajów turystyki

− ocenia zagospodarowanie turystyczne różnych obszarów kraju (w tym regionu zamieszkania)

− przedstawia wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regio-nu i kraju

42. Inwestycje zagraniczne w pol-skiej gospodarce

− 12.7 − wymienia gałęzie przemysłu, w które inwestuje kapitał za-graniczny

− charakteryzuje wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój społeczno-gospodarczy Polski

− charakteryzuje wpływ bezpośrednich i portfelowych (kapita-łowych) inwestycji zagranicznych na zrównoważony rozwój poprzez m.in. transfer innowacji i poprawę konkurencyjno-ści gospodarczej

− korzystając z informacji zaczerpniętych z Internetu i innych źródeł wskazuje na mapie regiony atrakcyjne dla inwesto-rów zagranicznych, ocenia szanse rozwoju regionów Polski Wschodniej

− wymienia i ocenia pozytywne i negatywne skutki zagranicz-nych inwestycji w Polsce

43. Struktura handlu zagranicz-nego

− 12.10 − wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans płatniczy, saldo bilansu handlowego i płatniczego

− opisuje zmiany geograficznych kierunków handlu zagranicz-nego Polski od lat 90. XX wieku

− podaje udział Polski w światowym obrocie towarowym − wymienia główne towary importowane i eksportowane,

wskazuje najważniejszych partnerów Polski w handlu za-granicznym

− ocenia pozycję Polski w światowej wymianie towarów− wyjaśnia przyczyny ujemnego bilansu handlu zagraniczne-

go Polski i ocenia jego znaczenie dla rozwoju gospodarcze-go kraju

− analizuje zmianę struktury towarowej importu i eksportu od końca lat 90. XX wieku

− wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury towarowej han-dlu z poszczególnymi krajami

49





Uczeń: Uczeń:IV. Zróżnicowanie regionalne Polski

44. Dominanty w środowisku przyrodniczym krain geogra-ficznych Polski

− 10.10 − wskazuje na mapie regiony geograficzne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni

− charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywi-dualności poszczególnych krain geograficznych

− korzystając z różnych źródeł informacji wyjaśnia związki po-między warunkami przyrodniczymi a gospodarką poszcze-gólnych regionów Polski

− opisuje dominujące cechy wybranych krain geograficznych (w pasie pobrzeży, pojezierzy, nizin, wyżyn i gór), charakte-ryzuje czynnik decydujące o ich powstaniu

46. Pobrzeże Bałtyku − 10.2, 10.10 − wskazuje na mapie położenie pasa pobrzeży− wymienia cechy środowiska naturalnego decydujące o od-

rębności krainy − opisuje walory turystyczne regionu− podaje przykłady zabytków kultury materialnej

− wyjaśnia wpływ morza na modelowanie typów wybrzeży i cech klimatu

− ocenia walory przyrodnicze i zabytki z punktu widzenia roz-woju turystyki wypoczynkowej i krajoznawczej

− wyjaśnia związek między gospodarką obszaru a jego nad-morskim położeniem

47. Pojezierze Mazurskie − 10.2, 10.10 − wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego− opisuje cechy krajobrazu młodoglacjalnego− wymienia walory turystyczne Pojezierza Mazurskiego

− ocenia środowisko przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego z punktu widzenia rozwoju turystyki

− wyjaśnia problemy ochrony środowiska na terenie Pojezie-rza Mazurskiego

− analizuje zależność gospodarki od środowiska 48. Nizina Mazowiecka − 10.2, 10.10 − wymienia główne cechy środowiska, ze szczególnym

uwzględnieniem Kotliny Warszawskiej − podaje przykłady dominacji gospodarczej i społecznej War-

szawy nad pozostałą częścią krainy− wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej

− korzystając z map charakteryzuje środowisko przyrodnicze krainy

− omawia wpływ ukształtowania powierzchni na sieć rzeczną − uzasadnia dominującą rolę Warszawy w gospodarce Niziny

Mazowieckiej − wykazuje różnice w poziomie zagospodarowania aglomera-

cji warszawskiej i pozostałych obszarów regionu 49. Wyżyna Lubelska − 10.2, 10.10 − wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej

− opisuje główne cechy środowiska przyrodniczego Wyżyny Lubelskiej

− wymienia przyrodnicze i antropogeniczne walory turystycz-ne regionu

− wyjaśnia wpływ zlodowaceń na powstanie pokryw lesso-wych

− ocenia wpływ środowiska przyrodniczego Wyżyny Lubel-skiej na gospodarkę regionu

− uzasadnia twierdzenie, że Wyżyna Lubelska jest najbardziej rozwiniętym rolniczo regionem Polski

− ocenia walory turystyczne i zabytki regionu pod kątem roz-woju turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i uzdrowisko-wej

50





Uczeń: Uczeń:50. Wyżyna Śląska − 10.2, 10.10 − opisuje przekształcenia środowiska w wyniku działalności

gospodarczej − wymienia gałęzie przemysłu rozwinięte na Górnym Śląsku − podaje przykłady degradacji środowiska

− omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój gospodarki− charakteryzuje problemy górnictwa i przemysłu ciężkiego

wynikające ze zmian w gospodarce po 1990 roku − wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości

zaludnienia − ocenia stan środowiska przyrodniczego na podstawie da-

nych statystycznych 51. Karpaty − 10.2, 10.10 − wskazuje na mapie Karpaty oraz krainy geograficzne wcho-

dzące w skład łańcucha karpackiego: Beskidy, Pieniny, Pod-hale i Tary

− podaje główne cechy budowy geologicznej Karpat − opisuje cechy rzeźby wysokogórskiej i przedstawia jej genezę

− omawia wpływ budowy geologicznej na zróżnicowanie rzeźby Tatr, Pienin i Beskidów

− wyjaśnia wpływ wysokości bezwzględnej na zróżnicowanie klimatu i roślinności

− porównuje rzeźbę Tatr Zachodnich i Tatr Wysokich − ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Tatr

Uwagi: 3. Umiejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia.4. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub

dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela.

geografia dla maturzysty. zakres rozszerzony. ewa...

Documents