GESTjTPAULIBEROEN A

ACT. XVII: ίο-15.

Ven. Ampi. Fac. Ρbil. Ups*

Praefide,

Mab.JOH. flodero,Gr. Litt. PROF. Reg. & Ord.

Explicabit

Jonas Berggren.Smolandus.

In Audit. Guil. Maj. d. 9 Dec. 1730.

U ρ fal iae ,

Apud Joh, Edman, Dire£t. & Reg. Acad. Typogr,

• In

Sacram Regiam Majestatem

μ λ g ν je fide! virogenerosissimo

s

nobilissimo

domino

LAURENTIO PETROSÖDERHjELM

REGIS REGNIQUE COLLEGII METALLICICONSILIARIO

mecenat! summo

SACRUM.

In-

,·

PhilofophiaMagiftris Praeclariifimis

Vitis admodum Reverendis

Dno JOHANNI ALMQVISTIn Reg. Gymnaf. Vifingenfi Theolog. Lectori meritis-

ümoj Pastori nec non Praspoiito Eccleiiae,quse

Deo in Vifingsé colligiturvigilantiflimo

Promotori Optirno,Dno JOHANNI HELIN

Pastori Eccleiiae Grenneniis DignifTimo, Ejusque Civi¬tatis Scholas Inspectori adcuratiilimo, Fautori

Propeniiilimo.

Dno JONAS BERGGRENComminiitro Grennenfium Digniilimo, Parenti Indul-

gentiilimoEvergetis Faventifßmis !

Αεχε&3 Εύχεται οίξιστοι, φιλοφςονωσ τ&το το δωςον, μοίλαμεν εντελή, σαφεστατον §ε τεκμΥΐξίον εσόμενον Ttjs ΐ7ΐξοε TOCυμων ovoματα* ευσεβέστατα διακείμενης havolas ,μα, '

Jonas Berggren.

S. ζ.

Quum Paulus , Stimmi juiTu Numinis, Macedonianiingreflus, prima poiiiiiTet fundamenta Eccleiia-' rum j quse in principibus regionis illius urbibus,

Phibppis et TheiTalonica, aliquamdiu poft laetifiime flo-ruerunt, maievolorum quorundam Judäicae gentis homi-num infe&ationibus laceilitus ex infeilo loco cedere co-

aébus eft, eorumque, qui bene ipii cupierunt, praeiidiomunitus Beredarn venit. Quo quidem nomine duae ce¬lebres urbes in antiquis monumentis memorantur, qua-rum altera in Syria, altera in Macedonia iita fuit. Deutraque meminit PLINIUS: primo enim L. IV, c, 10,Hift. Nar. dicit Macedonise Septentrionalis oppida efTeAegen^ in quo mos fepeliri Reges, et Beroeam. Et deejusdera nominis urbe Syriae haec habet. L. V. c. 23.Hift. Nat. Reliqaa Syria habet Arethußos, Beroeenfes, Ε"piphaiienfes, ac c. 26. aif, infra Palmyras, urbis Syria:nobiliifima*, folitudines, eiTe Beroeam et Cbalcidem. Qui-bus concinunt quae STEPHANUS habet πες) πόλεων:Bεξοιού, inquit, 7voKte Μακε^ονΐωε ην φεξών oc κτίτοίί φασίν.Το iSvikcv Βεξοιωιόε εστ/ν. Et paulo infra: εστί r&j πολιϊΣυξΙωε, η Keyérut H&j Βεξοη, cY de εγχωξία Βεξοείωι υ&ι τοiBvtKcv Βεξοευε. Unde paret, diftin&ionis cauiTa incolasBeroeae Macedonicae di£tos fuiffe Βεξοηιίαε, at Beroeae Sy-riae cives dici ΒεξοεΜ. Erat autem Beroea Macedonica,non procul finu Thermaico iita, urbs hautquaquam ince-lebris , quemadmodum LIVIUS L. XLV. 30. teftatur:Tertia , inquit, regio, fc. Macedöniae, nobiles urbes habet\Edejfam, et Beroeam et ΡeUam.

Α X 6. 2.

ii ) ■ 6 (§. 2.

In iftam Macedoniae urbem confugit Paulus , Thef-falonica eje£lus. '0/ $ε 'αδελφοί, inquir Lucas A£L XVILio, ε£&.rsju\pav τον σιαυλον 'Acy τον Σΐλαν hs Βεξοιαν. Quichriiliäna Sacra amplexi fueranr, adeoque ar£liiiimo fi-dei vinculo juncli, eos Apoflolum vocare άάελφχς, resommbus nota eil. ' Fuiffe autem άοελφ8$ illos, qui Pau-lum'et Silvanum, Judaeorum ereptos iniidiis, falvQS atqueincolumes Theffalonica emiferunc, eosdem illos Chriilia-nos, quos Lucas dicit v. 6. tumultuantes Judaeos in Ja·fonis domo deprehénfos ad Magdlratüm abiiraxifle hautvero viderur abfimile. Forte Luit etjam in illorum nu-mero jafon, Apoilölorum hofpes: nam ad fidem hautpronum videtur effe, adeo illum erga Paulura ceteros-que chriflianos propenfo animo fuiffe, ut illos fuo prae-iidio et tutela dignaretur, ft quidem ab illortfm Sacrisalienus fuiffet. Quod fi ergo ita iit, accefferit inde ali-quid roboris iili fententiee, qua ilatuitur, το kcwov, quodJa Ton dicitur dediffe tcis πολιτάζχοοις ν. 9, to fpetfa·viffe , ut ndes fieret illis, Paulum et Siivanum, prirnoquoque tempore, urbe ipforum egreffuroS eli'e , mequeamplius turbas moturos. Dixeris enim Jafonem ceteros-que fratres , qui id futurum effe fatis dederant, datas fi-dei farisfa&uros, laboraviffe, ut mox urbem relinque«rent, ,atque in alia fe loca reciperent,

§·Quum vero cura et fub prasiidio των οςό'ελφων Be-

roeam perveniffent, irigreffi funt, more folito , Synago-gam Judaeorum, ut experirentur, an iUi fufcipere vel-lent doflrinarn de Chriilo , priusquam illam gentibusofferrent. Neque eos fpes fruftrata eil. Fuere enimEeroeaei ινγενεστεξοι των εν θεσσαλονίκη. Quae verba inepte

a Sve-

cSfe \ η ( a%J i \ σάer

a Sveco Metapnrafle redduntur: the νοΐο tbe adlade i-bland them i TbeJJalonica. Quafi illi, qui heic dicuntur fa»ciles Paulo concionanti aures commodaviiTe , fuiflent enumero Judaeorum Theflalonicenfium, generoiiori ani-moj quam quidern illi Theflalonicenfes, qui Paulum ur-be fua expuliflent. Profe&o heic inrer fe conferunturJudad Beroeaei et Theflalonicenfes , atque his illi dicun-tur fuifle ευγειιέστεξοι. Ευγενής proprie dicitur, qui lenenatus eft , o μν\τξ'ο§εν, ut PLUTARCHUS de puer. educat.ait, n&} ποοτ^όΒεν ευ γεγονως, cujus natales nihil vel a pa»tre, vel a matre habent vitii: cui opponitur $υσγενή?;9natus genere aliqua macula nobilitato. Unde' ευγενειοο etΰυσγενειοο fibi opponuntur, priori defignante nobilitatem >poileriori ignobilitatem generis. Quum vero quos clarihoneflant natales, illis maxime conveniat generofo efleanimo neque ad fordida et humilia animum projicere,fa£lum eil, ut ευγενώς dicatur qui generofo et ere£lo eilanimo : uti contra άγεννης ufurpatur de abje£lo, vili at¬que humili* quare etjam άγεννε^ς et ταπέτο) paiiim con-junguntur. lila notione ad hunc locurn tranilata, fitfenfus manifeilüs: Judad Beroeaei animo erant gehero-fiori, quam quidem Theflalonicenfes. Hi enim aequoferre animo non potuerunt, ut Paulus döceret Jefumefle Mefliam, fed intempeilivo fuae religionis zelo agi-tati, adfeitis in focietatem circumforaneis hominibus,rebellionis violataeque Caefareae Majeflatis reum perege-re Pallium: at Beroeaei ύε^αντο rev λογον μετά πάσηςΠξοΒ-υμίας. Πξό^υμος dicitur , qui animo eil alacri^ prom»to et ere£lo, immo, - qui libenrer aliquid facit: HincTTρο&υμία animi praefentia et alacritas: μετά πάσης πςο^υμι-ας ποίε tv τι, apud ΧΕΝΟΡΗΟΝΤΕΜ, omni Audio ali¬quid facere, 'φιλαν^ξάπως, μετά πάσης πξο%μ!αςνπο3ε%εσ$οά τινοο, apud POLYBIUM, humaniter et fin-gulari alacritate fufeipere aliquem. Quae ςησις etjam heicoccur-

\ β (W J O \ g3

occurrit: fufceperunt verbiim a Paulo adnuntiatum omniftudio et alacritate animi, lubenter et cum gaudio, roκαθ-' ημεξοον άνα,κξίνοντεε Sic. Articulus neurrius generiseleganter prsefigi folet, quum adverbiis , το μεταξύ, in-terea, το ττξόσ&εν, ante bac, tum etjam praepcfitionibus ,Ut το d7lo T8T8, ex hoc tempore , το εξ οίξχης, initio, at-que heic, το κα& ημεζαν j quotidie. Judad quotidie, avé-κς,ινον ras γξοίφοος. Αναχξίνειν eft diligenter exam.inare etinquirereq quare etjam faepe ufurpatur de judicibus; quiin veritarem alicujus rei inquirunt judiciali more, quodLatinis eil, qußrere, qu&ftionem habere. Hoc fenfu dicitPilatus Luc. XXIII, 14. εγω ενωταον υμων άνακξίνας έοενεΰξον, egjo coram vobis quaeftione habita, nihil inveni.Unde οονακξΙνεσΒούΐ dicuntur, de quibus quteftio habetur:Sic dicit Petrus Ach 4. v. 9. h ημείς σήμερον οίναχξΐνόμε&οο,ii hodie de nobis quaeftio habearur. Sed ifta notio inhunc quidem locum hautquaquam convenit: fed eftdvccxqlvsiv yςαφάε diligenter exarninare fcripturas et per«quirere , an Prophetaruns oracula ita explicanda eflent,quemadmodum Paulus ea exponi debere dixiffet. Sedvero non in eum fenfum funt verba haec accipienda,quafx Judaei primum fufccpiftent verbum ab Apoftolopraedicatum, fi.de ipiis habita, arque inde animum ad-puliftent ad fcrutandas Scripturas, perquifituri, an veraeftent, quae Paulus dixiiTér 5 proepoftera enim haec di-icendl ratio fuiifet. Sed hoc ordine inceßerunt. QtiumPaulum concionantem audirent, non praeconceptis opi-nionibtis occupati fponte obftruxerunt aures, aut illumaudire dedignati expulerunt, fed placido et tranquiftoanimo exceperunt atque expenderunt fe in aures ipfo-rum ingerentia verba: et licet jam tum ad credendumpropendercnt, cohibuere ramen tantifper plenum adien-fum , donec fcripturas rimati, deprehendiifent in errorefe ha£lenus verfatos fuiße, neque Prophetarum oracula

alium

»·)'*(■■»aiium ipfis prornittere MeiRam, praeter illum, quemPaulus praedicaret. Hoc iignificatum voluit Lucas, quan-do dicit, ill os μετά 7τςο&υμίαε δε£ά<&αι τον λoyov, noa ver-bum auditum rejecifle-, fed promto et alacri anirho ex-cepiiie: quam mentis alaoritarem prodiderint, τω άνχγ.ζί-

-vév reis Ύξοζ,φάς. Hac via quitm incederent, Ιπϊστευσα*πολλοί εξ χυτών, fufeeperunt multi eorum fidem. Nfcqustaitien judtei tantum fidem amplexi iuot, verum etjamτων ελληνίδων ywiαικων των ευχημόνων x&f άνδζων 8'Λ ohlyot ,

.graecarum , hoc eil, quae ahus, quam quidem judaicae,gentis erapt, fed pridem tarnen, deferto ethniciRno, ju-daica facra fufeeperanr, mujierüm et virorum non pau-ci, atque in illorum numero multi ευχήμονες. Α σχήμα,bflbitus, fpecies, deduötum vocabulum, ευσχήμων, deft-gnat decoYum, fpeciofum, atque ufurpatur et de rebus etde perfonis. Neque perfooae ευσχήμονες dicuntur illae tan¬tum , quae oris fpecie eultuque corporis confpicuae funt,verum illae etjam, quas natalium claritas, morum pro-bitas et dignitatis gloria commendat. Hoc feafu diciturJofephus , Marc. XV. 43, ευσχήμων Β&λευτή?, banorabiIisSenator, et A£l. ΧΙΠ. 50, funt γυναίκες σεβόμεναι ngjευσχήμονές, Graecae mulieres honoratioris ordinis , ejusdemloci, ac quae heic norainanrur ελληνίδες γυναίκες ευσχήμονές*

§· 4·

Quum verö Judael· ThefTalonicenfes audivifTent Pall¬ium non a fuo defiftere velie propofito, fed ob qüaefuis Illum finibus expulerant, facris etjam apud Beroeae-os propagandis operam haut fine fucceifu impendere,immani furentes audacia crnclelitatemque anhelantes eoexcurrunt. 'iV, inquit Lucas v. 13, εγιωσοίν ot άπδ τηςΘεσσαλονίκης 'Js$a7oi κ. r. λ. Confvevere Graeci Scripto-res uti praepoiitione mso cum fequente cafu, ad expri-

B men-

il ) 10 (mendum adjedtivum: ot από της ντοας , Tunt Stoici, otαπό 78 πεξΐπάτ8 , Peripatetici, ot από των λόγων, lkerati.Sic etjam in hoc loco dicit Lucas eadem forma, ot απότης Θεσσαλονίκης, pro οι Θεσσαλονικείς, TheiTalonicenfesJudaei venerunt Beroeam, σαλευοντες rov οχλον. Σάλος,Latinis Salum defignat maris oram , in qua näves ilantad ancoras, immo etjam agirationem , ejus nempe quinavigat, quamque tempeilates efficiunr. Friori fenfu di¬cit JULIUS C.ESAR de beilo Afr. c. 62 : öneraria näveslongius a portu in falo ftabant. Et lenfu poiteriori dicitidem Hiiloricus, de hello Civ. L. III. c. 28. Tironesmiiltitudine tiavium pertevriti et falo naufeaque confecli.Ubi falum et naufea per εν <ha JWv didtum videtur,pro falum naufeam efficiens, quomodo etjam LUCIA«NUS , in Hermotimo, conjungit ro ναυτιαν et καξηβα·ξεΊν υπό τ8 σαλ8. Inde dedudtum verburn σαλεύω pro«prie eife videtur ftare in falo, et flu&nare. Quo fenfuSYNESiUS, apud BUD/EUM dicit: η ναΐις εσαλευεν επαγκυξας μιας. Hinc transfertur ad quaslibet alias resinilabiles er iludtuanres. Sic apud HERODIANUM Luc.II. c. 8. Μξχη σαλευασα Hey παξοό μηόεν) πω βεβαίως εόξυ-μένη, elf imperium fludtuans neque apud qüemquam cer-ta fede. refidens. Et in hello Parthico, ut HERODIA«Ν US alio loco dicit. L. V. C. I. εσάλευε πασα 'ξωμαίωνάξχη, 'flucluav.it Romanum imperium. Sed et adliveufurpatur , pro jaBo , agito, concito\ unde apud ISOCRA-TEM. Övat, de pace, πολιτεία σαλευΒε7σα} eh: politia qiiaf-fara. Neque hk verbi hujus ufus Sacris Scriptoribusinfrequens eil: Lucas Act. IV. 31. dicit: εσαλευΒη c τό¬πος, concusfiis fuit ille locus, et Adt. XVI. 26. ω'ςεσαλευΒηνχι , τοί Βεμελια, ut fundumenta concuterentur.Sic etjam in noilro hoc loco: Judasi TheiTalonicenfesεσαλευον råe 0χλ8ς commoverunt , concitaverunt mulri-mdiaem, adeo ut nihil ferme aliud fignificetur, niii

quod

© ) 11 ( €i>quod Lucas dicit v. 5 hujus eap. ?%λoTttifoou/Tts iSogti*βχν την 7toktv*

§· 5-

Hoc exciraro tumultu, faluti Apoftoli metuenteschriftiani εζοοπεςειλοον ocvrcv ποξευ&ην&ί οοε im την SccAmt-(rccv. Quas verba BEZA aliique Latini interpretes red-dunt: gmijerunt Paulum ut iret quafi ad mare. Dicuntenim ad mare reapfe eum non veniiTe, aut maritimoitinere Athenas profedlum eife, fed fimulaviiTe fe,confcenfa navi, ex iftis egredi velle regionibus , ut hacdifperfa fama, Judaei ab illo perfequendo abfifterent.Sed vero ut huic fubfcribamus fententite, induci hautfacile poffumus: vix enim probabile videtur eum, Iiterreftri itinere complures emenfus fuiiTet regiones, quaeMacedoniam et Athenas interjacent, nusquam fubftitiifeet Evangelium docuiiTe. BEZA quid'em videtur fibi in-veniiTe rationem cur tantifper, in itinere Athenas ver-fus conftitutus, fe a docendo abftinuerit, in additamento,quod in ejus vetufto codice comparere ait. Scilicet, poftverba : εωε οοΒηνοον^ haec infena legir: τταξηλΒεν $ε τηνΘίσσαλ/αν, εκωλυ^η yag iis οουτύε κηξυζα,ί τον Åoyov, i. e.pr&teriernt Ίheffaham , quod probiberetiir Ulis, nempeTheflalis, ferrnonem Dei prcedicare, Sed iftam ledtionemgenuinavn eife, quis adfeverare dixerit? Eft certe nonprorfus nullus conjedtandi locus, fuiifc hanc notam mar¬ginalem, quae in textum deinde irrepferit, adpofitam aquoquam, üluftrationis cauffa, quum mirum ipii vifumeifet, tantum, vice fparium conficientem Apoftolum, nus¬quam commoratum Evangelium docuiife. Sed utcun«que haec exiflimata erunt, de veritate additamenti illiusdubitare nobis tantifper liceat, donec ea firmioribuscomprpbetur argumentis. Neque vero eft, cur tanto-pere laboremus de Paulo terreftri itinere Athenas perdu-

cea-

© ) ϊ2, ( ©eendo, quum Lucae ipfius du£lu deftituamur: nihil uti-que in ejus relatione deprehendimus, quod intercedar,quormnus dicamus eum ad maritimam oram dedu£tumfuifte, arque ibi navim confcendifle. Quod enim adparticularn ωε attinet, qua contrariae fententiae patronimaxime nituntur > ea fimularionis notionem heic nequa-quam habere videtur : nam iicut illa non raro idem va¬let ac 7ίξοε vel ζπ)Ί σννεΚη^ΰ^οασιν ωε εμε apud XENOPH.ωε τάχιστα ηχομεν mV Μ«κεοονίαν, apud ^ESCHINEM 3 itavoculae iftae conjunguntur frequenter , ita ut alterutra il-larirm redundet. Sic dicit DiODORUS SICULUSj 0άντβε μετά τηε ό'υνάμεωε ττςοϊνγεν, ωε επ) rrjv Κ ιλιχιαν, Ipfetum exercitu Ciciham verfus movit. Et ARRIANUS pro-mifcue ufurpat fenfu eodem επ) et ωε επ); quum enimdixiftet: TbeJJalos equites remißt επ) θάλασσαν, -addit pau-lo inferius: Epocillum vero ju(ßt eos deducere ωε επ) &ά·λασσαν, conjr. ide exped. Alex. III. 19. Atque alio loco

i dicit: χωτίπλει κατά τον ποταμον ωε επ) θάλασσαν. Ifta:iloquendi formae per.iimiles funt Lucae huic, πσξενΒηναιωε επ) Βάλασσαν^ ' ut non dubitemus, eodem modo et-

jjam hane explicare, atque dicere Paulum ad mare ufque<contendifle, ibique navim confceudifte. Prteterea vero,cxrhoc;ioco confici ,poffe videtur, non Silvanum et Ti-motheurn Athenas ufque comitaros fyifle Apoftolum , utnon nullis videtur., inde praecipue indu&is, quod 1 Theff.111. i. ipfe dicit fe ablegaviffe Timotheum Theflaloni-cam ad confirmandos chriftianos: non enim ibi dicit fevel Athenis, vel Corintho , ubi verfabatur, quum iftaeab illo litterae exararentur, duumviros iftos mififfe Thef- '

falonicam; ι fed indicat tantum illos miiTos a fe effe: ne·que fine ratione dixeris id ipfis datum fuifte mandatum,quum Apoftolus Athenas peteret; illos enim cum Paulofuifte in Macedonia, atque illic, abeunte eo, manfiifeconftat ex hiice Lucae verbis: νπεμενον Ji i τε Σίλαε

ii - ) 13 ( #γ&\ o TifApSsos· hel.· Vocula enim hel, referri debet adlocum, unde uinc Paulus abiit. Ibi manferunt Silvanuset Timotheus: ot be κα&ιςωντεε· rov παυλον r\yocyov uvrcvεωε Α&ψων, Ubi o t Koo&tsojvrss rev ποουλον opponunturSilvano et Timotheo: hi manferunt in Macedonia fedilli Athenas ufque deduxere Paulum. Verbum, quodheic occurrit, κοο&ις<χν iive κα$ιςοίνχι non incommodereddi poife videtur, deducere, nam ifta ipfi notio plu-rimis in loeis apud Profanos Scriptores competit. Uyf-ies apud HOMERUM od. XIII. 274. ita loquitur:

Tss μ εκελευσρο πυΚονδε καταςησοα ,εφεσσαιΗ eis Τίλ/da lltxv— i. e. rogavi illos, ut ad Py-

lum vel Εlida vie deducerent, ibique collocarent. , EUSTA-THIUS ibi interpretatur Kooroc^aoci/per y.arocyccyelv ηöcTCocyccyelVi Quo etjam fenfu APPIANUS, de bello Ρartb.dicit: 7ΐοίξϋ%εν ocvrov ^ησοίι οίχξιε έ καταεηση rov ςξοοτονeis άςμενίοον, prablehnt Je vinciendiim donec exercitum in Ar-meniam deduceret. Hinc verbo ifti, ubi hanc notionemhabet, jungi nonnunquam fölet ro παξαπεμπειν, ut apudPLUTARCHUM de Ρerede', ja(fit Jervum, accenfo limi¬ne, ποίξοοπεμφαι r&j, xoer^yaeet πξοε rqv οικίοον rov άνΒξωπον Jbominem comitari ac dedacere domum. Quin vero eademnotio verbo huic in hoc loco compétat, nullum eft du-bium. Qui comites erant itineris Pauli, eum in tuto lo¬co collocaturi, Athenas ufque perduxerunt eum, undeMacedoniam repetituri aeeeperünt mandata ad Silvanumet Timotheum, ut, quam fieri poifet, citiilime ad illumvenirent. Venerunt etjam, laetum adferentes nuntium

de profpero eccleiite Theifalonicenfis ftatu, 1 Thef.III- 6> Sed non prius, quam Paulus, reli£lis

Athenis, Gorinthum acceffiifet, confr.A& XIII. 5.