geweld & leiderschap oll elspeet 16 juni 2009
TRANSCRIPT
GEWELD & LEIDERSCHAP
OLL ELSPEET
16 juni 2009
WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL
Inhoud
Inleiding
Wat is agressie?
Slachtofferschap
Leiderschap
Inleiding
Is er iets veranderd?• JA
• JA, de wereld is een veel veiliger plek geworden
• JA, de mensen zijn veel minder gewend aan geweld
• JA, we zijn multiculti & begrijpen elkaar niet echt
• NEE• NEE, de menselijke natuur is al 200000 jaar gelijk
• NEE, maar het leven is veel meer georganiseerd
• NEE, maar de media moeten dat wel roepen
De wereld is veiliger geworden
• Moordcyfers goede indicatie voor geweldniveaus
• Geweldniveaus zijn in 500 jaar met een factor 10 gedaald
• Overigens zijn ook ongevallen sterk teruggebracht
• En is de gem. leeftijd sterk gestegen
• Gevolg: mensen zijn niet meer aan geweld gewend
• Daardoor: we zijn nog nooit zo bang geweest
• En ook: er zijn bij ons niet veel gelegenheden meer voor heldendom
Moorden per 100.000. 1200-heden
De risicoloze maatschappij• Wildavsky: Riskless society• Ulrich Beck: Risk society
– We zijn nog nooit zo veilig geweest als nu– Ongelukken, ziekten > Gemiddelde leeftijd– Misdaden (behalve kleine criminaliteit)– Discriminatie en misbruik minderheden– Vechterij en mishandeling
– We zijn nog nooit zo bang geweest als nu– Media en psychologen werken hier duchtig aan mee– Alles wat gebeurt wordt gerapporteerd en gearchiveerd– Slachtoffer- en klaag-cultuur wordt steeds sterker– Afstanden tussen subculturen en leeftijden zijn groot (apartheid)– Door beschikbaarheid wereld wijde info lijkt het meer– Door vele getallen raken mensen in de war (ongecyferdheid)
– Grenzen beginnen bereikt te worden
© 2006 JP van de Sande RuGDe mens reist langs twee sporenNATUUR
Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Status Agressie Communicatie Verkennen Eten/Drinken Voorraad maken Territorium makenJagen
BouwenRuilen
Lichaamsverzorging
Uitrusten Migratie Spel
CULTUURRELATIES EN OPVOEDING
HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES
MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Stad vs platteland)
REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE
REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK
TAAL, MANIER VAN UITDRUKKEN
WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE
IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN
TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS
ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS
KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN
VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN
© 2006 JP van de Sande RuGDe samenleving kent ook twee sporenNATUUR
Niets dierlijks is ons vreemdInstincten en emotiesHedonisme Langzame ontwikkeling
Samenleving: GemeinschaftBehoefte aan erbij horenGroepsdoelen Plicht; Eer; TraditieConservatief; StabiliteitReligie; MagieStrong ties
Specifieke reacties op onvredeSociale steun zoeken/gevenToename cohesieStrijd zoeken met vijandAcceptatie van lot
CULTUURRatio beïnvloedt gedrag
Normen & WaardenKosten-Baten analyseSnelle planning
Samenleving: GesellschaftBehoefte aan vrijheidIndividualistische doelenVrijheid; Geld; VernieuwingProgressief; SchijnveranderingIdeologie; TechniekWeak ties
Specifieke reacties op onvredeSteun professional zoekenToename isolementZoeken rationele oplossingVerzet tegen lot
Wat is agressie?
© 2006 JP van de Sande RuGWat is agressie?• Letterlijk: toenaderen (in plaats van vluchten)
• Alle dieren kennen een Fight/Flight mechanisme
• Zeer snelle en omkeerbare beslissing ogv schatting
• Twee soorten A: Binnen Soort (affectief) en Tussen Soorten (prooi)
• Affectief Systeem kent vele remmen en controlemechanismen– instinctief: Niet te ver gaan, Dominantie, Schattigheid– Cultureel: normen, formele aspecten, wetten en
practische bezwaren (cf Elias)
• Prooi systeem veel minder. (cf ontmenselijking)
Twee soorten1. Prooi agressie (lustmoord, oorlog, genocide)
1. Wordt meestal instrumenteel gebruikt2. Is onder bewuste controle3. Status object belangrijk, maar geen remming4. Leidt tot ernstig letsel5. Emotie: minachting, walging, lustbeleving
2. Emotionele agressie (Ruzie, amok, rellen)1. Wordt meestal gebruikt als uiting van gevoel2. Niet goed te controleren3. Hoge status zorgt voor remming, mits O niet bang4. Eerder dreigen dan doen, maar: rood waas5. Emotie: woede, haat, wraak
Prooi agressie: plezier in rellen en doden
Verdere wetenswaardigheden over agressie• Agressie is een natuurlijke en positieve emotie
– Denk aan voetballerij, computergames, films, nieuws
• Frustratie-agressie hypothese; Stortbak model; Pers.heid• Aandrift is algemeen, remmingen varieren. (Drank etc.)• Vecht-vlucht balans: Agr. vnl bij waargenomen kans succes• Typische dader agressie is Jong, arm, en man
• Typisch slachtoffer agressie is Jong, arm, en man
• Er zijn sexeverschillen, maar vnl vanuit cultuur• Vaak is het toeval wie dader en wie slachtoffer is
– Hierover wordt niets gepubliceerd
• Agressie wordt getriggerd (geluiden, wapens etc)
• Manier van agressie wordt gecopieerd van media• Er is geen bewijs voor katharsis hypothese• Winnen verhoogt T productie, verliezen verlaagt het
Hoe wordt AGRESSIE gestuurd?
PERSOON gewoonten eigenschappen sexe, opleiding etc vaardigheden karakter
SITUATIE
WAARNEMING SITUATIEPRETTIG? (AKELIG) STIMULEREND? (REM) CONTROLE? (BANG) UITDAGEND? (SAAI)
WIJ-GEVOEL? (WIJ/ZIJ), FORMEEL (LOSJES)
EMOTIE
GEDRAG
NADENKEN
SITUATIEDWANG
SLACHTOFFERSCHAP
DADER >>>><<<<SLACHTOFFER• Als er een dader is, “moet” er ook een slachtoffer
zijn
• Wie wie is, hangt af van de afloop
• Naast daders en slachtoffers zijn er ook anderen
• Daders zijn slecht, slachtoffers goed en de anderen tellen niet mee
• Om als slachtoffer mee te tellen moet je wel echt iets hebben
• Bij gebrek aan fysieke wonden is dus de psychologische wond bedacht
Het trauma1. Van Grieks Wond (mv: )
2. In medicijnen massieve verminkende verwonding3. In psychologie restanten van ernstige schok4. Ligt opgeslagen in geheugen5. Herinnering door sommigen moeilijk te verdringen6. Levert sinds ca. 1985 solide claim op slachtofferschap7. Heeft groot apparaat van hulpverleners opgeroepen8. Daardoor ook officiële status: PTSS (of PTSD)
9. Trauma is dus factor van betekenis geworden10.
Post Traumatic Stress Syndrome• Klinkt heel geleerd
• Officiële symptomen: • Flashbacks, slapeloosheid, verslaving
vermijdingsgedrag, concentratieverlies, emotionele instabiliteit
• Therapieën: • Afleiding/verdringing/gewenning: Is normaal, werkt redelijk
• Wachten: na enkele weken verdwijnt het bij de meesten
• Herbeleving: Werkt maar zeer ten dele. Werkt onmiddellijk na afloop zelfs averechts
• Medicijnen (tranquillizers etc): Symptoombestrijding
• Omscholing trauma deskundigen: nog niet geprobeerd
Moderne ziekten II• ADD, ADHD, Anorexia, Asperger, Autisme, Automutilatie • Bereavement,Bindingsangst, Borderline, Boulemie, Burnout• Chronische voedselweigering, CVS • Dependent personality disorder, Depersonalisatie, Dyslexie • Faalangst, Fibromyalgie, Gokverslaving • Hechtingsstoornis, Hoogbegaafdheid, Hypochondrie • Lege Nest syndroom, ME, Munchausen by proxy, NLD• Obesitas, ODD, Overspanning • Posttraumatisch stress syndroom, Restless legs, RSI• Sexual arousal disorder, Sexverslaving, Slaap apneu• Voedselallergie• Whiplash (zie ook: www.psychowijzer.nl)
En tenslotteAls alles faalt, kunt U altijd nog iets nemen
Leiderschap, Agressie en slachtofferschap
Formele vs Informele hierarchie
Probleemoplossen voor lage status
Probleemoplossen voor hoge status
P = VRM²
P= pleuris-sterkteV= verwijtbaarheidR= relevantieM= mediageniekheid
Met dank aan Siske Klaassens
Macht wordt gegeven• Om macht te krijgen moet men zich bewijzen• Als lageren geen vertrouwen hebben, heeft machtige geen
werkelijke invloed• De evaluatie van gedrag (vaak prestaties) is het draaipunt• Daarbij hoort duidelijk: Bejegening & Sociale vaardigheid• Vandaar belang van sociaal netwerk (de Waal, 1982)
• Coalities vormen de motor van evaluaties en daarmee van statustoekenning
• Meeste mensen zijn onrealistisch optimistisch• Ook collega’s, superieuren en vrienden beoordelen gedrag
onrealistisch optimistisch• Ze proberen dit optimisme te beschermen tot het niet meer
kan. Dan desertie of devaluatie
De alpha
• Als het over macht gaat zijn we snel verblind:
• Door grootte
• Door mooie kleuren
• Door indrukwekkende displays
• Door angstaanjagendheid
• Door opvallendheid
De onderdanen• De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het
dagelijks leven en zelfs in de wetenschap
• Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten kijken, want:
MACHT WORDT GEGEVEN• Macht berust op coalities
• Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid
• Minder mensen hebben talent voor leidinggeven
• Veel mensen vinden verantwoording griezelig
• Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige (charismatisch leiderschap)
Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921)• Basisidee
– Mens heeft ingeboren sociale mechanismen– Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde”– Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde
• Uitgangseisen– Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee– Leider heeft Narcistische persoonlijkheid– Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling– Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken
• Ontwikkeling– Op grond van zijn competenties verwerft leider crediet– Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging– Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze– Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt– Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider– Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder
• Gevolgen:– Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld– Leider wordt steeds sterker– Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider
Hoe ontstaat Wij-Zij tegenstelling?• Mensen denken van nature in termen van wij-zij• Overheid is ideale ZIJ, deskundigen ook• Dus professionals in dienst van overheid…..• Deze tweedeling wordt versterkt door:
– Professionalisering– ‘Klonteren’ – Op afstand houden van publiek– Geen communicatie met publiek, geen uitleg– Bij ramp: Of slachtoffer, óf hulpverlener– Technologisering– Protocollair werken– Preventieve benaderingen
MANAGERIALISM(Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002)
• Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen
• Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden
• Efficiency en groei zijn de toverwoorden
• Nadruk op output en resultaten
• Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten
• Nadruk op de voordelen van concurrentie
• Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams• De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM)
• Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk)
• Geen interesse en inzicht in onbedoelde gevolgen
• Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale dienstverstrekking
• Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak
ConclusiesAgressie is normaal en Er zijn twee soorten van
Agressie is te beheersen, maar dat moet geleerd
Culturen verschillen daarin
Status van object speelt sterk mee
Agressie blijft lang ondergronds
Tracht wij-zij te vermijden: Leef U in in standpunt ander
Trauma is een nogal overschat verschijnsel
De leider, mits vertrouwd, is belangrijke factor bij verwerking
De verliezer kan zijn verlies als trauma opvatten
Traumata gaan net als gewone wonden weer over
EINDE