ghent university academic bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het...

332

Upload: others

Post on 27-Jun-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 2: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! !

"#!$%&'(!)*+,-(!.-+/#(!-&0!12%3(!4+*%!!"#$#%"&%"#!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

! 45-4! 45%!65#2%!4%-7!82%%98!5%+%!&%34!4#!45%!7-88!:+-;%<!=%! 2-*:5(!6%!

%&>#?!#*+8%2;%8(!-22!45,&:8!45-4!-+%!9-+4!#@!45%!-88#/,-4,#&!-&0!45%!%35*7-4,#&<!

A&#6!,@!,4!7%-&8!-!A,&0!#@!9+#4%/4,#&!@#+!45%!:+-;%(!#+!45-4!6%!-+%!8#!,&;#2;%0!45-4!6%!

!

!

"'()*&%"!-&0!45-4! B!-7!-!+,"!!$''"!*(!-26-?8(!

!

!

B!0+%-7!-22!45%!4,7%!-C#*4!45,8!6#+AD! ,4! ,8!8#7%45,&:!45-4!-C8#+C8!?#*<!=5%&!?#*!-+%!

@*22!#@!8#7%45,&:(!,4!,8!5-+0(!C%/-*8%!,4!,8!-"-*!$.(/$#%0!$1.(EFGH(!-&0!45%!84#+,%8!45%?!4%22!

!?#*!-!5*:(!?#*!A&#6!65?!?#*!0#!,4<!B@!?#*!

84-+4!0+%-7,&:!#+!C%/#7%!-!2,442%!8/5,I#95+%&,/(!,4!,8!-22!6#+45%0<!1&0!45-4!,8!65?!?#*!0#!

!

!

!

!

!

! !

Page 3: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

!

! !

Page 4: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! !

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

J+#7#4#+! J+#@<!0+<!K,4-!L%&%/A%+%(!M-A:+#%9!K%8/5,%0%&,8!

L%/--&! J+#@<!0+<!.-+/!N##&%!

$%/4#+! J+#@<!0+<!1&&%!L%!J-%9%!

Page 5: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

!

L*4/5!4+-&82-4,#&O!!

!P9-&,85!4+-&82-4,#&O!

7%7#+,-!%&!%35*7-/,#&%8!0%!@#8-8!/#7*&%8!0%!!

!!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

Q#;%+!0%8,:&O!R,%&!L-&&,-*!

Q#;%+! 95#4#O! S-4+,%&! M%+7%,+%<! J5#4#! 4-A%&! ,&! Q5,22T&(! 65%&! 45%! +%7-,&8! #@! &,&%!

;,/4,78!#@!R+-&/#,87!6%+%!%35*7%0(!:-45%+%0!-&0!6+-99%0!,&!&%689-9%+8!C%@#+%!C%,&:!

4+-&89#+4%0!4#!-!2-C#+-4#+?!@#+!@#+%&8,/!-&-2?8,8<!!

!

! !

Page 6: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! !

!

!

!

!

R-/*24%,4!U%44%+%&!V!=,>8C%:%%+4%!

!

!

!

!

!

U#+%!Q#2-%+4!!

!

!

!

!

2$#%*!3(4!*-(%/"(5!.6"(!

7*'$%$1#(*4(-"-*!3($&("8/,-.%$*&#(*4(-.##(+!.6"#( (4!*-(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(

!

!

!

!

!

!

!

!

!

J+#%@8/5+,@4!;##+:%0+-:%&!4#4!5%4!C%5-2%&!;-&!0%!:+--0!;-&!

L#/4#+!,&!0%!K%8/5,%0%&,8!

!

!

EWXY!

!

Page 7: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 8: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ;,,!

J+%@-/%O!"#!45%!7%7#+?!-/4,;,848!,&!P9-,&!

K5%&4(!Z-&*-+?!XY(!EWXY<!

"#!45%!#&%8!65#!2,;%!6,45!45%!7%7#+?!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!%;%+?!0-?O!-/4,;,848(!-&0!

@+,%&08!-&0!+%2-4,;%8!#@!45%!;,/4,78!#@!+%9+%88,#&<!!

"5,8!,8!-!C##A!6+,44%&!#&!45%!C-8,8!#@!?#*+!7%7#+,%8!-&0!-/4,#&8<!.?!,&4%+9+%4-4,#&!

#@!45#8%!,8!#&2?!8%/#&05-&0<!"5,8!C##A!,8!45*8!-8!7*/5!?#*+8!-8!,4!,8!7,&%<![#6%;%+(!45,8!

0,88%+4-4,#&!-,78!4#!#@@%+!-&!,&0%9%&0%&4!-&0!/+,4,/-2!9%+89%/4,;%(!65,/5!7%-&8!45-4!,4!

,8!9#88,C2%!45-4!,4!0#%8!&#4!-26-?8!+%@2%/4!?#*+!;,%6<!U%4!7%!%392-,&!45,8!,&!45,8!9+%@-/%<!

"5,8! C##A(! C-8%0! #&! #*+! /#22-C#+-4,#&! ,&! 8,3! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! #@!

%35*7-4,#&8! #@! 7-88! :+-;%8! #@! 45%! P9-&,85! Q,;,2! =-+(! ,8! 6+,44%&! ,&! 45%! @#+7! #@! -! J5L!

?8! -&0! #@! 65-4! ,48! 9#2,4,/-2! ,792,/-4,#&8! -+%! 4#0-?<! =,45! -!

@+-7%6#+A! #@! 7%7#+?! 84*0,%8(! 5,84#+,/-2! 45%#+?(! -&0! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(! 45%!

0,88%+4-4,#&! -,78! 4#! -88%88! 45%! ,79-/4! #@! 45%! %35*7-4,#&8<! \#*+! +,/5! -&0! 0%%92?!

9%+8#&-2! 84#+,%8(! %39%+,%&/%8(! -&0! %7#4,#&8! 45-4! ,&@#+7%0! 7?! +%8%-+/5! 0*+,&:!

@,%206#+A!7,:54!45%+%@#+%!&#4!-26-?8!C%!@*22?!+%9+%8%&4%0!,&!45%!+-4,#&-2!-+:*7%&48!#@!

45,8!0,88%+4-4,#&<!)#&%45%2%88(!@#22#6,&:!8#/,#2#:,84!$#C%+4![%+4I(!B!C%2,%;%!45-4!+-4,#&-2!

-&-2?8,8!@+#7!-&!,&0%9%&0%&4!9%+89%/4,;%!,8!;-2*-C2%(!%;%&!-C#*4!-&!,88*%!-8!8%&8,4,;%!-8!

45%!0%-0!,&!45%!7-88!:+-;%8!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+O!!

=%!-22!C%2,%;%!6%!A&#6!65-4!0%-45!,8!C%/-*8%!,4!,8!-!@-7,2,-+!%;%&4!-&0!#&%!45-4!

-+#*8%8!,&4%&8%!%7#4,#&<!B4!8%%78!C#45!+,0,/*2#*8!-&0!8-/+,2%:,#*8!4#!]*%84,#&!45%!

;-2*%!#@!45,8! ,&4,7-4%!A&#62%0:%!-&0!4#!6,85!4#!-992?!+%-8#&!4#!-!8*C>%/4!65%+%!

#&2?! 45%! 5%-+4! ,8! /#79%4%&4<! \%4(! ! 0%-45! ,8! 45%! #C>%/4! #@! -! /#22%/4,;%!

Page 9: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

;,,,!

+%9+%8%&4-4,#&<! "5,8! +%9+%8%&4-4,#&! ,8! &%,45%+! 8,792%! &#+! *&/5-&:%-C2%O! ,4! /-228!

@#+!-&!-&-2?8,8!#@!,48!%2%7%&48!-8!6%22!-8!-!8%-+/5!@#+!,48!#+,:,&<X!

B&! EWXW(! B! %7C-+A%0! #&! @,%206#+A! ,&! P9-,&(! -&0! B! C%/-7%! 0%%92?! ,&;#2;%0! ,&! ?#*+!

8#/,-2!7#;%7%&4<!B!%39%/4%0!?#*!4#!C%!7?!,&@#+7-&48(!C*4!?#*!4*+&%0!#*4!4#!C%!@+,%&08<!

N-/A! ,&! N%2:,*7! ,&! EWXE(! B! 84-+4%0! 4#! 4-A%! 8#7%! 0,84-&/%(! -&0! 7?! +#2%! /5-&:%0! -:-,&!

@+#7!9-+4,/,9-&4!4#!#C8%+;%+<!L*+,&:!45%!6+,4,&:!9+#/%88!B!84+*::2%0!6,45!0#*C48!-C#*4!

7?!6#+A<! B!0,0!&#4!%&>#?!C%,&:!+%7#;%0! @+#7!45%!-/4,#&! ,&!P9-,&(!65%+%!45%!7%7#+?!

7#;%7%&4! 6-8! ,&/+%-8,&:2?! >#,&,&:! 45%! 9+#4%848! -:-,&84! -*84%+,4?! 7%-8*+%8! -&0!

84+*/4*+-2!,&%]*-2,4?<!^&!4#9!#@!45-4(!8#7%!#@!?#*!-28#!0,8-:+%%0!6,45!5#6!B!+%9+%8%&4%0!

?#*+!+%-2,4?<!!

"%&8,#&8! C%46%%&! 7?! -/-0%7,/! 9%+89%/4,;%! -&0! ?#*+! %39%+,%&/%! 9+#C-C2?! +%7-,&!

9+%8%&4!,&!45,8!0,88%+4-4,#&(!C*4!&%;%+45%2%88!B!5#9%!45-4!45%!4%34!A%%98!45%!/#792%3,4?!

-&0! %79-45,/! @#+/%! 9+%8%&4! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! ,&4-/4<! B! 5#9%! 45-4! 45%! %&/#*&4%+!

C%46%%&!7%7#+?!-/4,;,87!-&0!7%7#+?!84*0,%8!,&!45,8!9+#>%/4!6,22!4*+&!#*4!4#!5-;%!C%%&!

%&+,/5,&:!@#+!-22!#@!*8O!45%!#&%8!9%+8#&-22?!,&;#2;%0(!-/4,;,848(!-&0!8/5#2-+8<!_;%&!,@!#*+!

+#2%8!,&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!5-;%!C%%&!0,@@%+%&4(!6%!-+%!84,22!"&('.(-$#-.(=.!1.(!,&!

45%!8-7%!C#-4<!

"5,8! 0,88%+4-4,#&! 6,22! 9*4! @#+6-+0! 8#7%! /#&/2*8,#&8(! C*4! 7?! >#*+&%?! 6,45! ?#*! -28#!

4-*:54!7%!8#7%!2%88#&8!@#+!2,@%<!B4!+%&%6%0!7?!5,84#+,/-2!-&0!9#2,4,/-2!/#&8/,#*8&%88<!18!

-!/5,20!#@!-&!-:%!,&!65,/5!C#45!9#2,4,/8!-&0!5,84#+?!5-0!C%%&!0%/2-+%0!4#!5-;%!%&0%0!,&!

X`a`(E!B!2%-+&%0!45-4(!#&!45%!/#&4+-+?(!5,84#+?!>*"#!7-44%+(!,@!,4!,8!-C2%!4#!85#6!5#6!45%!

9+%8%&4!/#*20!5-;%!C%%&!0,@@%+%&4<!"5%!0,8/#;%+?!#@! 45%!;-2*%8!45-4!_*+#9%! 2#84! ,&!45%!

7-88!:+-;%8!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!5-;%!7-0%!,4!7#+%!/2%-+!4#!7%!65,/5!84+*::2%8!6%!

&%%0!4#!@,:54!4#0-?<!!

\#*+! 8#/,-2! 7#;%7%&4! /#7%8! ;%+?! /2#8%! 4#! 5#6! 95,2#8#95%+! =-24%+! N%&>-7,&!

2##A,&:! @#+! 45%! /-84b#@@(! 45%! 0,8/-+0%0(! -&0! 45-4! 65,/5! ,8! ,&! 0-&:%+! #@! C%,&:! 2#84<! J*4!c! .?!

+%89%/4!@#+!?#*+!@,:54!+%7-,&8!*&4#*/5%0O!-!@,:54!@#+!-!7#+%!>*84!P9-,&!-&0!_*+#9%(!45-4!

-4!4,7%8!8%%78!-&!*4#9,-!C*4!-28#(!-4!45%!8-7%!

#&!6#+A,&:!@#+!45-4(!-&0!5#9%!@#+!-22!C*4!/2#8*+%!,&!45,8!84+*::2%<!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X! ?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0<!1&4#&,*8!Q<K<.<!$#CC%&!d.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWFe(!X`H<!E! F/"(G.%$*&.'(H&%"!"#%(dX`a`e<!!c! F/"( <*!I( *4()"-*!3B( G"J( ?$!"1%$*&#( $&( %/"( 9%,>3( *4( 5"!-.&( 9*1$"%3( .&>( ;,'%,!"(! %0<! 12#&! Q#&@,&#! -&0! J%4%+! R+,4I8/5%!

dQ5-79-,:&O!f&,;%+8,4?!#@!B22,&#,8!J+%88(!EWWEe<!

Page 10: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ,3!

1/A&#62%0:%7%&48!

"5,8!J5L!4##A!92-/%!#&!0,@@%+%&4!@+#&48<!B4!84-+4%0!,&!7?!5#7%!C-8%!N%2:,*7(!65%&!U*/!

C%/-7%!-!

7%7C%+!#@!7?!0#/4#+-2!:*,0-&/%!/#77,44%%(!-&0!B!6-&4!4#!45-&A!5,7!@#+!5,8!-//*+-4%!

-0;,/%!-C#*4!45%!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!@,%20!-&0!@#+!@%%0C-/A!0*+,&:!45%!6+,4,&:!9+#/%88<!1!

8%/#&0! 9%+8#&! /+*/,-2! @#+! 45,8! 9+#>%/4! 6-8! 7?! 8*9%+;,8#+! K,4-! L%&%/A%+%<! B! 6-&4! 4#!

45-&A! 5%+! @#+! 5%+! %&45*8,-87! 45-4! %;%&! 4##A! 5%+! 4#! ;,8,4! 7%! #&! @,%206#+A<! P5%!

7%4,/*2#*82?!9+##@+%-0!7?!0+-@48(!-&0!0*%!4#!5%+!%&/#* #K(#"(:,">" ( "5%! 45,+0! 7%7C%+! #@! 7?! 0#/4#+-2! :*,0-&/%! /#77,44%%! 4#! 65#7! B! -7! ;%+?!

:+-4%@*2! ,8!N%+C%+!N%;%+&-:%(!65#!5-8!C%%&!/+*/,-2! @#+!45,8!0,88%+4-4,#&!@+#7!C%@#+%! ,4!

!4#!45-&A!5,7!@#+!,&89,+,&:!7%!

4#! -992?! 5,84#+,/-2! 45%#+?! 4#! 8#/,-22?! +%2%;-&4! ]*%84,#&8(! @#+! #*+! /#22-C#+-4,#&8! ,&!

6+,4,&:!-&0!4%-/5,&:(!-&0!@#+!9+##@+%-0,&:<!

L*+,&:!,&4%+&-4,#&-2!/#&@%+%&/%8(!B!5-0!45%!9+,;,2%:%!4#!2%-+&!@+#7!7-&?!9%#92%!@+#7!

0,@@%+%&4! 0,8/,92,&%8<! B! 6-&4! 4#! -/A&#62%0:%! %89%/,-22?! 9%#92%! 65#! /#77%&4%0! #&! 7?!

9-9%+8O! _2,I-C%45! 1&84%44(! Z%-&b.-+/! L+%?@*8(! Z#&! P5*4%(! J-7%2-! Q#2#7C#(! P';-&%!

K-+,C,-&(! .-+,-! "5%+%8,-! P4-+I7-&&(! Z#5&! $#C?(! Z##84! R#&4%,&(! Z#! U-C-&?,(! =*2@!

S-&84%,&%+(!1&0+%-8![*?88%&(!Q5+,8!U#+%&I(!.,/5-%2![*795+%?(!-&0!_84%2-!M-2;%+0%<!!

Q2#8%+! 4#! 5#7%(! B! -7! :+-4%@*2! 4#! K5%&4! f&,;%+8,4?! -&0! 45%! $%8%-+/5! R#*&0-4,#&!

R2-&0%+8! dR=^e! @#+! :,;,&:! 7%! 45%! #99#+4*&,4?! 4#! 0#! 45,8! 9+#>%/4<! "5-&A8! 4#! 45%!

#+:-&,I%+8! -&0! 7%7C%+8! #@! 45%! &%46#+A8! #@! ! "1J1P(! B)"[(! -&0! UB"$1! @#+! 45%!

/#22-C#+-4,#&8! -&0! 0,8/*88,#&8<! B! -28#! 6-&4! 4#! 45-&A! 7?! /#22%-:*%8! ,&! 45%! 5,84#+?!

0%9-+47%&4!@#+!45%!92%-8-&4!6#+A!/2,7-4%<!P9%/,-2!45-&A8!4#!R,%&!-&0!U,%8%2#4!@#+!45%,+!

@+,%&085,9(! -&0! -! 2#4! #@! /#*+-:%( 4#! @%22#6! 0,88%+4-4,#&! 6+,4%+8! K+%%4! -&0! Q-+7%&<! B!

89%/,@,/-22?!6-&4!4#!-/A&#62%0:%!"%88-!N#%?A%&8(!_;-!=,22%78(!K,8%2%!B%/A%+!0%!127%,0-(!

K,22,-&!.-45?8(!S#%&!1%+48(!-&0!S%&-&!M-&!L%!.,%+##9!@#+!0,8/*88,&:!0+-@48!#@!/5-94%+8D!

$-78%8! L%2-@#&4-,&%! @#+! 5,8! 6#+A! #&! 45%! C,C2,#:+-95?D! -&0! R,%&! L-&&,-*! -&0! _;-!

=,22%78!@#+!45%,+!6#+A!#&!45%!/#;%+<!

Page 11: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

3!

$%:-+0,&:! 45%! @,&-2! 84-:%8! #@! 6+,4,&:(! B! 45-&A! _28! M%+7%*2%&! -&0! "5#7-8! Q#2%! @#+!

4+-&82-4,#&!6#+A(!Z*2%%&!_,/5,&:%+!@#+!9+##@+%-0,&:(!-&0!K,44%!@#+!2-?#*4<!"5%!/#&4%&48!

#@!45,8!0,88%+4-4,#&!-&0!-&?!+%7-,&,&:!%++#+8!,&!,4!-+%(!#@!/#*+8%(!7?!+%89#&8,C,2,4?<!!

^&! 45%! 5#7%! @+#&4! B! 2-842?! 6-&4! 4#! 45-&A! @+,%&08! 65#! 6%+%! ,&;#2;%0! @+#7! 45%!

8,0%2,&%8O! $,A(! _%@>%(! N%&&%(! _2,I-C%45(! -&0! /?/2,&:! C*00,%8! _28(! U#+%(! -&0! )%2%<! P9%/,-2!

45-&A8! -8! 6%22! 4#! 7?! 9-+%&48! -&0! 8,84%+! @#+! 45%,+! 9-4,%&/%! -&0! %&/#*+-:%7%&48<! B@! B!

8%-+/5! @#+!5#&%84?!-&0!+%2%;-&/%! ,&!%;%+?!87-22!%&0%-;#*+(! ,4! ,8!C%/-*8%!45%?! 2-,0!45%!

@#*&0-4,#&8!@#+!-!/#&8/,#*8!2,@%!-&0!@#+!/-+,&:!@#+!45#8%!,&!&%%0<!!

"5%!8%/#&0!@+#&4!6-8!P9-,&(!65%+%!B!6-8!,&4+#0*/%0!,&!45%!7%7#+?!@,%20!C?!R+-&/,8/#!

R%++g&0,I<! B! 6-&4! 4#! -/A&#62%0:%! 5,7! @#+! 5,8! ,&4%22%/4*-2! :%&%+#8,4?! -&0! @#+! C%,&:! -&!

%3-792%!#@!%&:-:%0! @,%20!+%8%-+/5! ,&!8#7%4,7%8! 4*+C*2%&4! /,+/*784-&/%8(!-&0! B! 45-&A!

5,7! @#+! 5,8! 5#&%84! -0;,/%! -C#*4! @,%206#+A<! B&! P9-,&! B! 7%4! /#22%-:*%8! .-+,>%! [+,84#;-(!

f2+,A%!Q-90%9#&(!-&0!$-/5%2!Q%-8-+(!65#7!B!6-&4!4#!45-&A!@#+!45%,+!@+,%&085,9(!@+*,4@*2!

0,8/*88,#&8(! -&0! /#22-C#+-4,#&8! #&! )"-*!$.#( "&( E"><! B! %89%/,-22?! 6-&4! 4#! 45-&A! Z#+:%!

.#+%&#!@#+!#*+!/#22-C#+-4,#&!-&0!@#+!85-+,&:!5,8!A&#62%0:%!#@!45%!+%:,#&-2!/#&4%34!-&0!

;,8*-2!-&45+#9#2#:?(!-&0!Z#&-5!$*C,&!@#+!C%/#7,&:!-!+%-2!1*-:.+&*&(>"(!*,%"O!45-&A!?#*!

@#+!?#*+!/#77%&48!#&!0+-@48!-&0!@#+!85-+,&:!?#*+!,&8,:548!-&0!0-4-(!C#45!#&!2#&:!+#-0!

4+,98!0*+,&:!@,%206#+A!,&!P9-,&!-&0!,&!-/-0%7,/!0,8/*88,#&8<!

L*+,&:! @,%206#+A(! B! 5-0! 45%! 5#&#+! 4#! 6#+A! 6,45! ;,8*-2! -+4,848! P-+-5! M-&-:4! -&0!

S-4+,%&!M%+7%,+%(!65#7!B!6-&4!4#!45-&A!@#+!85-+,&:!45%,+!95#4#8!-&0!@,27<!"5%?!4-*:54!

7%! 4#! 2##A! @#+! 45%! 9-84! &#4! #&2?! ,&! 4%34*-2! C*4! -28#! ,&! 7-4%+,-2! -&0! 9%+@#+7-4,;%!

+%:,84%+8(!8*/5!-8!:%84*+%8(!-!4#*/5(!#+!45%!8#,2<!B!6#*20!2,A%!4#!-/A&#62%0:%!P-+-5!@#+!5%+!

:%&%+#8,4?! ,&! @%%0C-/A(! 5%+! #+,:,&-2! %&/#*+-:%7%&4(! -&0! 5%+! %3-792%! #@! /#7C,&,&:!

+%89%/4!6,45!/+,4,/,87(!-&0!/+%-4,;,4?!6,45!9+#@%88,#&-2,87<!!

"5%! 7%7C%+8! -&0! ;#2*&4%%+8! #@! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! 6%+%! /+*/,-2! @#+! 45,8!

9+#>%/4<!"5-&A8!4#!_7,2,#!P,2;-!-&0!P-&4,-:#!.-/h-8!#@!45%!188#/,-4,#&!@#+!45%!$%/#;%+?!

#@![,84#+,/!.%7#+?(!-&0!R+-&/,8/#!_43%C%++h-!#@!1+-&I-0,!@#+!,&;,4,&:!7%!4#!9-+4,/,9-4%!

,&!%35*7-4,#&8!-&0!@#+!#9%&,&:!45%,+!#+:-&,I-4,#&! /.#%.( '.(1*1$&.<! B! %89%/,-22?!6-&4!4#!

-/A&#62%0:%!.-+/#!K#&Ig2%I(!)*+,-!.-]*%0-(!$%&'!J-/5%/#(!-&0!12%>-&0+#!$#0+h:*%I!

#@!45%!%35*7-4,#&!4%-7!#@!45%!1$.[<!"5%,+!6-+7!5#89,4-2,4?!:#%8!C%?#&0!0*4?<!B!6-&4!

4#!45-&A!45%7!@#+!85-+,&:!45%,+!4,7%!-&0!%39%+,%&/%!-&0!@#+!45%,+!%3-792%!#@!/#*+-:%(!

/#77,47%&4(! 1.!$L*(( -&0! 5*7#*+<! B! 6,85! 45%7! 45%! C%84! ,&! 45%! /#&4,&*,4?! #@! 45%,+!

9+#>%/48<!B!6#*20!-28#!2,A%!4#!45-&A!45%!;#2*&4%%+8!B!:#4!4#!A&#6!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&8O!

$-*2(!R+-&i#,8(! B25,-(!"#&,(!N#&,(!^8/-+(!M%+%&-(!.-+,&-(!Z*-&!J%0+#(!Z*-&!Q-+2#8(!L-;,0(!

Z,7,(!U*,8(!-&0![%2%&-D!-28#!Z*-&!-&0!)#+-(!65#!:-;%!7%!-!6-+7!5#7%!,&!.-0+,0<!U-842?!B!

6-&4!4#!-/A&#62%0:%!-22!#45%+! ,&@#+7-&48(!%89%/,-22?!45%!+%2-4,;%8!#@!;,/4,78(! @#+!45%,+!

/#*+-:%!4#!85-+%!45%,+!84#+,%8<!5!.1$.#(1*-:.L"!*#@(+!.1$.#(4.-$'$.M(!R,&-22?(!B!6-&4!4#!45-&A!45%!#&%!9%+8#&!65#!+%:*2-+2?!/+#88%0!45%!@+#&48!#@!N%2:,*7!

-&0!P9-,&<!.?!0%-+%84!U,%;%&(! 45-&A8!@#+!?#*+!%&02%88!8*99#+4!-&0! @#+!%7C+-/,&:!45,8!

9+#>%/4!6,45!-22!?#*+!5%-+4<!

Page 12: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 3,!

K2#88-+?!-&0!1CC+%;,-4,#&8!

XXb.! !$%@%+8!4#!45%!EWWF!.-0+,0!4+-,&!C#7C,&:8!d.-+/5!XXe(!C?!-2bj-%0-b

,&89,+%0! 4%++#+,848(! 65,/5! /-*8%0! 45%! 0%-458! #@! -27#84! EWW(! -&0!

,&>*+,%8!@#+!-27#84!EWWW(!9%#92%<!

XYb.! !$%@%+8!4#!45%!8#/,-2!9+#4%84!7#;%7%&4!45-4!84-+4%0!-4!45%!J*%+4-!0%2!

P#2! ,&!.-0+,0(! @+#7!.-?!XY(!EWXX(!#&(! ,&! 45%!/#&4%34!#@! 45%!:2#C-2!

@,&-&/,-2!/+,8%8!-&0!9+#4%84!7#;%7%&48!8*/5!-8!^//*9?!=-22!P4+%%4!

-&0!45%!1+-C!P9+,&:D!#@4%&!A&#6&!-8!45%!H&>$+&.>*#<!

EWb)! !L%&#4%8! 45%! 0-4%! #@! 0%-45! d)#;%7C%+! EWe! #@! K%&%+-2! R+-&/,8/#!

R+-&/#!N-5-7#&0%!,&!X`HY(!0,/4-4#+!#@!P9-,&!@+#7!X`c`!4#!X`HY(!-&0!

#@!Z#8'!1&4#&,#!J+,7#!0%!$,;%+-!,&!X`ck(!@#*&0%+!#@!45%!@-8/,84!9-+4?!

45%!R-2-&:%<!

1R1RQ!! (C#*1$.1$0&( >"( N.-$'$.!"#( 3( C-$+*#( >"( '.( N*#.( ;*-O&( >"( P6$">*!

d188#/,-4,#&!#@!45%!R+,%&08!#@!45%!K+-;%!#@!^;,%0#e(!@#*&0%0!,&!X``k!

-&0!#99#8%0!4#!45%!%35*7-4,#&!#@!7-88!:+-;%8<!

-@-+BB$_J! !C#*1$.1$0&(>"(N.-$'$.!"#(3(C-$+*#(>"(E":!"#.'$.>*#(>"('.(HH(E":O='$1.(:*!("'(4!.&Q,$#-*!d188#/,-4,#&!#@!$%2-4,;%8!-&0!R+,%&08!#@!M,/4,78!#@!45%!

P%/#&0!$%9*C2,/!S,22%0!C?!R+-&/#,87e(!@#*&0%0!,&!EWWF<!

1K_!! (C#*1$.1$0&( C!1/$6*( 5,"!!.( 3( R8$'$*! d188#/,-4,#&! 1+/5,;%! =-+! -&0!

_3,2%e(! @#*&0%0! ,&! X``H! -&0! #99#8%0! 4#! 45%! %35*7-4,#&! #@! 7-88!

:+-;%8<!

1+-&I-0,! !P#/,%4?! #@! P/,%&/%8! -&0! B&4%+0,8/,92,&-+?! Q%&4+%! @#+! P4*0?! -&0!

B&;%84,:-4,#&(! @#*&0%0! ,&! X`FH(! 6,45! -! 0%9-+47%&4! #@! 95?8,/-2!

-&45+#9#2#:?! 45-4! %35*7%8! 7-88! :+-;%8! #@! 45%! P9-&,85! Q,;,2! =-+!

dX`ck X`c`e!-&0!9#84b6-+!+%9+%88,#&<!

1$.[! !C#*1$.1$0&(:.!.('.(E"1,:"!.1$0&(>"('.()"-*!$.(2$#%0!$1.!d188#/,-4,#&!@#+!

45%!$%/#;%+?!#@![,84#+,/!.%7#+?e(!@#*&0%0!,&!EWWW!4#!5%29!@-7,2,%8!

4#! %35*7%! 45%! +%7-,&8! #@! @-7,2?! 7%7C%+8! A,22%0! ,&! 45%! P9-&,85!

Q,;,2!=-+!dX`ck X`c`e!-&0!9#84b6-+!R+-&/#,84!+%9+%88,#&<!

;.!.(.'(#*'! ! R-/%!4#!45%!P*&(!R-2-&:,84!5?7&<!

Page 13: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

3,,!

;.#.(>"'(7,"='*! [#*8%!#@!45%!J%#92%(!-!2#/-2!7%%4,&:!92-/%!-&0G#+!C+-&/5!#@@,/%!#@!

45%! 8#/,-2,84! JP^_! -&0! 4+-0%! *&,#&! #+! 45%! Q)"(! -&! -&-+/5#b

8?&0,/-2,84!*&,#&!/#&@%0%+-4,#&<!

;.,>$''*! ! "5%!U%-0%+(!8,7,2-+!4#!L%+!Rl5+%+!#+!B2!L*/%<!

;.,#.(5"&"!.'! K%&%+-2! Q-*8%(! /#22%/4,;%! 2-68*,4! C+#*:54! C?! 45%! R+-&/#! 84-4%! ,&!

%-+2?! X`FW! -:-,&84! 6-+4,7%! -/4,#&8! /-++,%0! #*4! ,&! 45%! $%9*C2,/-&!

m#&%<!

QPBQ!! !;*&#"S*( 9,:"!$*!( >"( H&6"#%$+.1$*&"#( ;$"&%K4$1.#! d[,:5%+! P/,%&4,@,/!

$%8%-+/5! Q#*&/,2e(! @#*&0%0! ,&! X`c`! 4#! @*+45%+! R+-&/#,84! /*24*+-2!

9#2,/?<!

_"1! (R,#I.>$( F.( C#I.%.#,&.! dN-8]*%! [#7%2-&0! -&0! R+%%0#7e(! +-0,/-2!

-+7%0! &-4,#&-2,84! 7#;%7%&4! #@! 45%! N-8]*%! Q#*&4+?(! 9-+4,/*2-+2?!

-/4,;%!8,&/%!45%!2-4%!X`kW8<!

_f! ! ! _*+#9%-&!f&,#&<!

R-2-&:%! !R-2-&:%! d_89-n#2-! 0%! 2-8! Z^)Pe(! P9-&,85! @-8/,84! 9-+4?! 8*99#+4,&:!

R+-&/#(! @#*&0%0! ,&! X`cc! C?! Z#8'! 1&4#&,#! J+,7#! 0%! $,;%+-(! 8#&! #@!

,&:2%!

84-4%!9-+4?!R_"bZ^)P(!#@4%&!A&#6&!-8!45%!)*6$-$"&%*<!

N*!*! N">"!.1$0&( R#%.%.'( >"( N*!*#( :*!( '.( )"-*!$.(dP4-4%! R%0%+-4,#&! #@! R#+*78! @#+! .%7#+?e(! @#*&0%0! ,&! EWWE! -&0!

/2#8%2?!+%2-4%0!4#!45%!P9-&,85!/#77*&,84!9-+4?!dJQ_e<!

K$1J^! !5!,:*#(>"(E"#$#%"&1$.(C&%$4.#1$#%.(7!$-"!*(>"(P1%,=!"! dR,+84!#@!^/4#C%+!

1&4,bR-8/,84! $%8,84-&/%! K+#*98e(! P9-&,85! +-0,/-2! 2%@4! -+7%0!

7#;%7%&4(!9-+4,/*2-+2?!-/4,;%!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?<!

5,.!>$.(;$6$'! !Q,;,2! K*-+0(! -! P9-&,85! 7,2,4-+?! 9*C2,/! 8%/*+,4?! @#+/%! 84,22! 2,&A%0! ,&!

9+-/4,/%8<!

H&>$+&.>*#! !P#/,-2! 9+#4%84! 7#;%7%&4! 45-4! 84-+4%0! -4! 45%! J*%+4-! 0%2! P#2! ,&!

.-0+,0(!@+#7!.-?!XY(!EWXX(!#&(!,&!45%!/#&4%34!#@!45%!:2#C-2!@,&-&/,-2!

/+,8%8!-&0!9+#4%84!7#;%7%&48!8*/5!-8!^//*9?!=-22!P4+%%4!-&0!45%!

1+-C!P9+,&:D!#@4%&!A&#6&!-8!45%!XYb.!.#;%7%&4<!

Bf!! (HTQ,$"!>.(U&$>.!df&,4%0!U%@4e(!-!/#-2,4,#&!#@!2%@4,84!:+#*98(!,&/2*0,&:!

45%!JQ_(!@#+7%0!,&!X`ak<!

).Q,$#! !$%8,84-&/%! @,:54%+8D! 45%! P9-&,85! :*%++,22-8! @,:54,&:! R+-&/#,84!

8%/*+,4?! @#+/%8! @#+7%0! 9-+4! #@! 45%! 6-+! #@! +%8,84-&/%! -:-,&84! 45%!

)-I,8!-&0!45%,+!/#22-C#+-4#+8!,&!_*+#9%!dX`FW X`FYe<!

)*&%"@("'!! !

! ,8!45%!95+-8%!*8%0!,&!/%&4+-2!P9-,&!4#!+%@%+!

4#!45%!#&%8!65#!5-;%!@2%0!,&4#!45%!5,228(!65,/5!/#*20!C%!R+-&/#,848!

Page 14: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 3,,,!

5,0,&:! @+#7! $%9*C2,/-&! +%9+,8-28! dX`cX X`cke! #+! -&4,bR+-&/#,84!

+%8,84-&/%!@,:54%+8!5,0,&:!@+#7!45%!R+-&/#,84!+%:,7%!d-@4%+!X`c`e<!

)K^!! ! ! )#&b:#;%+&7%&4-2!#+:-&,I-4,#&<!

JQ_! !7.!%$>*(;*-,&$#%.(>"(R#:.L.!dQ#77*&,84!J-+4?!#@!P9-,&e(!45%!#@@,/,-2!

P9-&,85! /#77*&,84! 9-+4?(! @#*&0%0! ,&! X`EX! -&0! -@@,2,-4%0! 4#! 45%!

Q#7,&4%+&!#+!Q#77*&,84!B&4%+&-4,#&-2<!

J#0%7#8! /,;,/!7#;%7%&4!-&0!9#2,4,/-2!9-+4?(!@#*&0%0!,&!EWXF!C?!

J-C2#! B:2%8,-8! -&0! #45%+8(! 89+*&:! @+#7! 8#/,-2! 7#;%7%&48! 8*/5! -8!

45%!$&>$+&.>*#<!

JJ! !7.!%$>*( 7*:,'.!C-8%0! #&! C'$.&T.( 7*:,'.!(! -! 9-+4?! @#*&0%0! ,&! X`Hk! C?! @#+7%+!

R+-&/#,84!7,&,84%+8<!

JP^_! !7.!%$>*( 9*1$.'$#%.( P=!"!*( R#:.L*'(! P9-&,85! 8#/,-2,84! 9-+4?(! @#*&0%0! ,&!

XaH`<!

$G+%9*C2,/-&d8e!

C%46%%&(!+%89%/4,;%2?(!-22!45#8%!8*99#+4,&:!45%!$%9*C2,/!0*+,&:!45%!

P9-&,85! Q,;,2! =-+! dX`ck X`c`e! -&0! 45#8%! 65#! 6%+%! 89%/,@,/-22?!

+%9*C2,/-&!,&!,0%#2#:?<!

E":!"#.'$.>*#! !

4#!+%@%+!4#!45%!;,/4,78!#@!R+-&/#,87<!

"$Q! !"5%! P#*45! 1@+,/-&! "+*45! -&0! $%/#&/,2,-4,#&! Q#77,88,#&(! X``k

EWWc<!

f)! ! ! f&,4%0!)-4,#&8<!

V.''"(>"('*#(;.K>*#! "5%!M-22%?!#@!45%!R-22%&(!-!5*:%!7-*8#2%*7!C*,24!C?!R+-&/#!4#!9-?!

5#7-:%!4#!45%!)-4,#&-2,84!8#20,%+8!65#!0,%0!,&!45%!Q,;,2!=-+!dX`ck

X`c`eD! R+-&/#! -&0! J+,7#! 0%! $,;%+-(! @#*&0%+! #@! 45%! R-2-&:%(! -+%!

C*+,%0!45%+%<!

V"&1$>*#! !

$%9*C2,/-&!8,0%!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!dX`ck X`c`e<!

!

Page 15: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 16: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 3;!

B22*84+-4,#&8!

J5#4#:+-958!-+%!4-A%&!C?!45%!-*45#+!*&2%88!,&0,/-4%0!#45%+6,8%<!

!

R,:*+%!X!! "5%!%3/-;-4%0!7-88!:+-;%!#@!Q5,22T&(!-4!0*8A(!65%&!;,8,4#+8!0%8/%&0%0!

C?!S-4+,%&!M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4e<! X!R,:*+%!E!!

45-&!E(WWW!7-88!:+-;%8!-22!#;%+!45%!/#*&4+?!dK#C,%+&#!0%!_89-n-(!5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G.-9-R#8-8Ge<! XcE!

R,:*+%!c!! [,20-!R-+@-&4%!dX`cXe(!0-*:54%+!#@!46#!+%9*C2,/-&!4%-/5%+8!%3%/*4%0!C?!R+-&/#,84!7,2,4,-(!/+?,&:!#*4!5%+!@-7#*8! 0*+,&:!-!E*&>.(>"('.(?$+&$>.>(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<! XcE!

R,:*+%!F!! R,+84!E*&>.(>"('.(?$+&$>.>@(+%2-4,;%8!6-2A,&:!-+#*&0!J*%+4-!0%2!P#2!6,45!9#+4+-,48!#@!45%!;,/4,78(!.-?!EW(!EWXX<! Xcc!

R,:*+%!Y!! R,+84!-&&,;%+8-+?!#@!45%!E*&>.#(>"('.(?$+&$>.>@(6,45!9+#4%848!-:-,&84!-!&%6(!+%;,8,#&,84(!0%@,&,4,#&!#@!R+-&/#,87!C?!-!+%&#6&%0!-/-0%7,/!,&84,4*4,#&<!Z*&%!E(!EWXX<! Xcc!

R,:*+%!k!! "5%! b1$.[!-&0!1+-&I-0,!0,892-?!0*+,&:!9+#4%848!-&0!%35,C,4,#&8<![%+%!#&!-!84+%%4!9+#4%84!,&!N+*88%28!d.-?!H(!EWXce!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<! Xcc!

R,:*+%!H!! 1$.[!/#+%!4%-7!7%7C%+8!12%>-&0+#!$#0+h:*%I!-&0!)*+,-!.-]*%0-!0*+,&:!45%!@#*+b0-?!2#&:!8%-+/5!@#+!45%!7-88!:+-;%!,&!^+#9%8-(!)#;%7C%+!Y(!EWXW<! XcF!

R,:*+%!a!! 1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#!-44%&0,&:!45%!,&4%+%84!#@!2#/-28!#@!U-8!M%&4-8!0%!P-&!Z*2,g&!,&!#C>%/48!#@!45%!^+#9%8-!%35*7-4,#&(!.-+/5!X`(!EWXX<! XcF!

R,:*+%!`!! 1+-&I-0,!;#2*&4%%+!-&0!C,#2#:,84!Z-/#C!7-A,&:!-!4%/5&,/-2!0+-6,&:!#@!45%!7-88!:+-;%(!U-!.-I#++-(!.-?!k(!EWXX<! XcY!

R,:*+%!XW!! P#/,-2!-&45+#9#2#:,84!-&0!@,277-A%+!Z#+:%!.#+%&#!-&0!7%!/#&0*/4,&:!-!;,0%#b,&4%+;,%6!6,45!1:*84h&!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!,&!45%!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!/%7%4%+?(!.-?!cW(!EWXX<! XcY!

R,:*+%!XX!! "5%!K-+/h-!@-7,2?!%39+%88,&:!0,8-:+%%7%&4!6,45!45%!%35*7-4,#&!0*+,&:!45%!4#6&!7%%4,&:!,&!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX!dJ5#4#!C?!P-+-5!M-&-:4!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%e<! Xck!

Page 17: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

3;,!

R,:*+%!XE!! B:&-/

Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<! Xck!R,:*+%!Xc!! "5%!+%7-,&8!#@!45%!1$.[!%35*7-4,#&8!-+%!:-45%+%0!,&0,;,0*-22?!,&!

/-+0C#-+0!C#3%8<!B&!45%!C-/A:+#*&0!?#*!8%%!45%!+%7&-&48!#@!45%!7#&*7%&4!-4!45%!7-88!:+-;%!8,4%!,&!Q5,22T&<! XcH!

R,:*+%!XF!! P#7%!#C>%/48!-&0!+%7-,&8!-+%!:-45%+%0!,&!92-84,/!C-:8(!-@4%+!C%,&:!6+-99%0!,&!&%689-9%+8!-:-,&84!5*7,0,4?<!J5#4#!C?!S-4+,%&!M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4<! XcH!

R,:*+%!XY!!6+,4,&:!,&!45%!:*%84C##A!#@!45%!%35*7-4,#&(!^/4#C%+(!E`(!EWXX<! Xca!

R,:*+%!Xk!!+%/,%;,&:!*&,0%&4,@,%0!+%7-,&8!#@!#&%!#@!45%!;,/4,78!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<! Xca!

R,:*+%!XH!! 1!9-/A%0!/%7%4%+?!@#+!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE!d95#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<! Xc`!

R,:*+%!Xa!! Q#&;%+8-4,#&!C%46%%&!7%!-&0!;,8,4#+8!#@!45%!%35*7-4,#&!,&!45%!/%7%4%+?!#@!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ek(!EWXX!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<! Xc`!

R,:*+%!X`!! M,8,4#+8!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!#@!^+#9%8-<!^&!45%!+,:54(!U,C%+4#(!8#&!!?#*!A&#6(!B!84,22!

! XFW!R,:*+%!EW!! "%/5&,/-2!0+-6,&:!#@!45%!7-88!:+-;%!#@!Q5,22T&(!,&/2*0%0!,&!45%!

-+/5-%#2#:,/-2!+%9#+4!-&0!85#6%0!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?!dJ5#4#!C?!1$.[e<! XFW!

R,:*+%!EX!! N-&&%+!-4!45%!@,+84!-&&,;%+8-+?!#@!45%!E*&>.#(>"('.(?$+&$>.>(!+%7,&0,&:!#@!,/#&#:+-95?!#@!45%!>"#.:.!"1$>*#!,&!45%!P#*45%+&!Q#&%!dZ*&%!E(!EWXXe<! XFW!

R,:*+%!EE!!

+%2-4,;%(!Q-&0%2%0-(!.-?!Xa(!EWXW<! XFX!R,:*+%!Ec!! _*:%&,#!d45,+0!4#!45%!+,:54e!-&0!5,8!C+#45%+!,&!2-6!d8%/#&0!4#!45%!

+,:54e(!4-2A,&:!6,45!45%!1$.[!98?/5#2#:,84!$-7T&!d@,+84!#&!45%!+,:54e(!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!Z#&-5!$*C,&!d2%@4!@+#7!_*:%&,#e(!-&0!;,22-:%+8<!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<! XFX!

R,:*+%!EF!! P4+%%4!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!&-7%0!-@4%+!-!)-4,#&-2,84!:%&%+-2!#@!45%!Q,;,2!=-+(!.-?!E`(!EWXX<! XFX!

R,:*+%!EY!! 22%&!@#+!! XFE!

R,:*+%!Ek!! J%0+#(!65#!5-0!C%%&!7-0%!4#!4+-&89#+4!45%!C#0,%8!#@!45%!@,;%!A,22%0!-.Q,$#(4#!45%!/%7%4%+?!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cX(!EWXX<! XFE!

R,:*+%!EH!! L-,2?!:-45%+,&:8!#@!2#/-28!-&0!+%2-4,;%8!0*+,&:!45%!1$.[!%35*7-4,#&!,&!Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<! XFc!

R,:*+%!Ea!! K,+28!4-A,&:!9,/4*+%8!#@!45%!%35*7-4,#&!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cX(!EWXX<! XFc!

R,:*+%!E`!! M-2%&4h&!K-+/h-(!4+?,&:!4#!+%/4,@?!45%!;%+8,#&!#@!5,84#+?!5%20!C?!45%8%!46#!?#*&:!;/$''*&"!*#M! d45%?!7*84!5-;%!0#&%!

Page 18: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 3;,,!

8#7%45,&:e(!45%!/5,20+%&!8-,0(!65,2%!M-2%&4h&!-+:*%0!45-4!5,8!@-45%+!5-0!0#&%!&#45,&:!6+#&:!%3/%94!0%@%&0%0!5,8!,0%-8(!)#;%7C%+!k(!EWXX<! XFF!

R,:*+%!cW!! 1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#!-&0!;#2*&4%%+8!_2%&-!-&0!Z*-&!%392-,&,&:!45%!%35*7-4,#&!9+#/%88!4#!/5,20+%&!#@!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!Z*&%!X(!EWXX<! XFF!

R,:*+%!cX!! _39%+4!9+-/4,4,#&%+!+%b-88%7C2,&:!45%!8A%2%4#&!#@!-&!,&0,;,0*-22?!C*+,%0!;,/4,7(!_2!Q%84%+h&(!,&!8,4*(!65,2%!%392-,&,&:!5,8!-&-2?8,8!4#!45%!+%2-4,;%8!65#!/-7%!@+#7!1+:%&4,&-!@#+!45%!%35*7-4,#&!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<! XFY!

R,:*+%!cE!!45%!+%2-4,;%!Z#8'!4+?,&:!4#!:%4!-&!#;%+;,%6!95#4#!#@!45%!7-88!:+-;%(!U-!.-I#++-(!.-?!k(!EWXX<! XFY!

R,:*+%!cc!! $%b%&-/47%&4!#@!45%!A,22,&:8(!9%+@#+7%0!C?!45%!%35*7-4,#&!;#2*&4%%+8!-@4%+!%3/-;-4,&:!45%!7-88!:+-;%!dJ5#4#!#@!1$.[!-&0!

L,:&,4?e<! XFk!R,:*+%!cF!! J,/4*+%!#@!-!/5,20!4-A,&:!-!2##A!-4!-&!%35*7-4,#&!45-4!/,+/*2-4%0!#&!

45-4!8%%,&:!-!7-88!:+-;%!%&5-&/%8!-!5,84#+,/-2!/#&8/,#*8&%88!dJ5#4#:+-95%+!*&A&#6&e<! XFk!

R,:*+%!cY!!:+%-4!*&/2%!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&(!_2!Q#&4-0%+#(!)#;%7C%+!cW(!EWXX<! XFH!

R,:*+%!ck!!

,&!45%!9+#/%88,#&!4#!45%!/%7%4%+?!@#+!+%C*+,-2(!.-?!X(!EWXE<! XFH!R,:*+%!cH!! =5%&!45%!%35*7-4,#&!6-8!@,&,85%0(!8#7%!+%2-4,;%8!,&!Q5,22T&!0%/,0%0!

M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4e<! XFa!R,:*+%!ca!!

X`aa!dJ5#4#!@+#7!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#(!R'(1!$-"&(>"(R'(;*&%.>"!*B(W*#(&,"6"(.#"#$&.>*#(>"(;/$''0&(XY(>"(S,&$*(>"(Z[Y[\!dQ5,22T&O!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`e<! XFa!

R,:*+%!c`!! 1$.[!;#2*&4%%+8!R%+&-&(!Z*-&(!-&0!K*,22-*7%!0,87-&42,&:!45%!

%35*7-4,#&(!^/4#C%+!Ek(!EWXX<! XF`!R,:*+%!FW!! .-&?!+%2-4,;%8!C+,&:!95#4#8!#@!45%,+!7,88,&:!4#!45%!%35*7-4,#&!4%-7!

0*+,&:!-&!%35*7-4,#&(!65,/5!-008!C#45!&%6!,&@#+7-4,#&(!-&0!-!! XF`!

R,:*+%!FX!! "5,8!95#4#!#&!45%!6-22!#@!45%!1$.[!2-C#+-4#+?!,22*84+-4%8!5#6!45%!;#2*&4%%+8!0#!45%,+!6#+A!>"(1*!.T0&(d6,45!45%,+!5%-+48e!dJ5#4#!C?!12%>-&0+#!$#0+h:*%Ie<! XYW!

R,:*+%!FE!! M-2%&4h&!K-+/h-!-&0!5,8!6,@%(!C+,&:,&:!@2#6%+8!4#!45%!7-88!:+-;%!8,4%!-4!

%35*7-4,#&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<! XYW!R,:*+%!Fc!! B:&-/,#!K-+/h-(!65#!/2,7%0!0#6&!,&!45%!:+-;%!-4!_2!Q#&4-0%+#!-88,84%0!

C?!5,8!:+-&08#&!4#!6-4/5!45

Page 19: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

3;,,,!

EWXX<! XYW!R,:*+%!FF!! 1$.[!M#2*&4%%+8!_2%&-!-&0!Z*-&!J%0+#!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!

6%-+,&:!"b85,+48!,&!45%!$%9*C2,/-&!4+,/#2#+!-&0!6,45!45%!,&8/+,94,#&!! XYX!

R,:*+%!FY!!%392-&-4,#&8!#@!1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<! XYX!

R,:*+%!Fk!! 12%>-&0+#!$#0+h:*%I(!5,84#+,-&!-&0!1$.[!;#2*&4%%+(!8%-+/5,&:!-!7-88!:+-;%!6,45!-!7%4-2!0%4%/4#+(!)#;%7C%+!Y(!EWXW<![,8!0%4%/4#+!2##A8!2,A%!-!:*&(!-!8,7,2-+,4?!+%,&@#+/%0!C?!5,8!"b85,+4!45-4!8-?8!

d-26-?8!:*%++,22-8(!&%;%+!C-&0,48e<!12%>-&0+#!/#&4%&08!45-4!45%!;,#2%&/%!#@!45%!-&4,bR+-&/#,84!:*%++,22-!

1*-:.L"!*#(-05%+%<! EYc!

!

!

Page 20: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 3,3!

Q#&4%&48!

Q5-94%+!X! B&4+#0*/4,#&O![,84#+?!@+#7!45%!P9-&,85!:+-;%8p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!X!X<X! .%7#+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!c!

X<X<X! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!F!X<X<E! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!a!X<X<c! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XX!

X<E! "5%!C+%-A0#6&!#@!45%!P9-&,85!7#0%2!,&!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XY!X<E<X! "5%!$%9*C2,/-&!7%7#+?!7#;%7%&4!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XY!X<E<E! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Xa!

X<c! $%8%-+/5!]*%84,#&O![,84#+?!@+#7!45%!:+-;%p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EF!X<c<X! .-88!:+-;%8!-&0!5,84#+,/-2!45%#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EF!X<c<E! .%7#+?!@+,/4,#&8O!"5%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!:2#C-2!.(:$"(>"(4*#.!<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ea!

X<F! ^*42,&%!#@!45%!C##A!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cc!X<F<X! "5%!@#+%&8,/!4*+&!,&!7%7#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cc!X<F<E! .%7#+?!9#2,4,/8!C%?#&0!45%!@#+%&8,/!4*+&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!ck!

Q5-94%+!E!%35*7-4,#&8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Fc!

E<X! B&4+#0*/4,#&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Fc!E<E! _&:-:%0!5,84#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!FY!E<c! "5%!9+-/4,/-2!9-84O!100,&:!-&!%45&#:+-95,/!-99+#-/5!4#!5,84#+,/-2!45%#+?!<<<<<<<!Fa!E<F! R+#7!9,4!4#!9,4!6,45!45%!1$.[O!.*24,b8,4%0!%45&#:+-95,/!+%8%-+/5!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!YE!

E<F<X! J+-/4,/-2!-&0!%9,84%7#2#:,/-2!]*%84,#&8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!YE!E<F<E! /.#%.('.(1*1$&. !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ya!

E<Y! $%8%-+/5!9%+,#08!-&0!/-8%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!kF!E<Y<X! $%8%-+/5!9%+,#08!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!kF!E<Y<E! R,%20!8,4%8!-&0!/-8%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!kk!

E<k! P#*+/%8O!.*24,92%!0-4-!/#22%/4,#&!4%/5&,]*%8<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!̀ F!E<k<X! B&4%+;,%68!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!̀ F!E<k<E! J-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!-&0!@,%20&#4%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!̀ `!E<k<c! U,4%+-4*+%(!0#/*7%&48(!-&0!-00,4,#&-2!8#*+/%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XWX!E<k<F! J5#4#!-&0!@,27!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XWE!E<k<Y! J*C2,/!5,84#+?O!+%/,9+#/,4?!-&0!%45&#:+-95,/!#99#+4*&,4?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XWE!

E<H! b !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XWc!

Page 21: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

33!

Q5-94%+!c! !<<<<<<<<<<<<<<<<<XWH!c<X! B&4+#0*/4,#&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XWH!c<E! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XXX!c<c! "5%!@#+%&8,/!4*+&!,&!P9-,&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XXF!

c<c<X! "5%!,&8/+,94,#&!#@!P9-,&!,&!45%!@#+%&8,/!4*+&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XXF!c<c<E! "5%!5,84#+,/-2!/#&4+,C*4,#&!#@!@#+%&8,/!4+*45!,&!P9-,&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XX`!

c<F! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XEE!c<Y! ^;%+/#7,&:!9#2,4,/-2!/#&4%84-4,#&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XEk!c<k! Q#&/2*8,#&O!J#2,4,/8!#@!7%7#+?!C%?#&0!@#+%&8,/!4+*45!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XcW!

Q5-94%+!F! 1/A&#62%0:%7%&4O!.#C,2%!8%7,&-+8!,&!9*C2,/!5,84#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<XYc!F<X! B&4+#0*/4,#&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XYc!

F<X<X! "5%! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XYc!F<X<E! [,84#+?!C%?#&0!45%!:+-;%!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XYH!F<X<c! R+#7!A&#62%0:%!4#!-/A&#62%0:%7%&4!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XkX!

F<E! "5%! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Xkc!F<E<X! X`ckO!_39#8%0!0%-45!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XkY!F<E<E! X`c`O!J+,;-4%!7%7#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XHc!F<E<c! X`HHO!J+,;-4,I-4,#&!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?!8%/*+%0!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XaX!

F<c! _35*7-4,#&8!-8!7#C,2%!8%7,&-+8!,&!9*C2,/!5,84#+?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XaF!F<c<X! J*C2,/!-&0!0,8/*+8,;%!89-/%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!XaY!F<c<E! J%0-:#:?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!X`W!F<c<c! Q#&&%/4,&:!45%!2#/-2(!45%!&-4,#&-2(!-&0!45%!,&4%+&-4,#&-2<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!X`F!F<c<F! $%/#&@,:*+,&:!89-/%!45+#*:5!45%!0%-0!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!X`k!F<c<Y! R+#7!'$",!4#!-$'$",(>"(-]-*$!"!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EWE!

F<F! G*(=.#%.(1*&(>"#"&%"!!.!'.# J#2,4,/8!#@!-/A&#62%0:%7%&4!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EW`!F<Y! !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EEc!

Q5-94%+!Y! ",7%O!N+%-A,&:!45%!@#*&0-4,#&-2!4,7%!#@!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!<<<<<<<<<<<EEH!Y<X! B&4+#0*/4,#&O!Q#&@2,/4,&:!5,84#+,/,4,%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EEH!

Y<X<X! ^.(:.#0 ,/,4?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EEa!Y<X<E! C#,&%*(:"&>$"&%"B !<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EE`!Y<X<c! J#2,4,/8!#@!4,7%!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EcE!

Y<E! ""Q!4,7%!/#&4%84%0!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EcF!Y<E<X! "+-*7-!#+!*8%@*2!+%7,&0%+p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EcF!Y<E<E! $%0%794,#&!#+!+%:%&%+-4,#&p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EcH!

Y<c! L,88%7,&-4,&:!""Q!4,7%<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ec`!Y<c<X! _35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!-8!7-84%+!7%4-95#+8!@#+!4+-*7-(!

45%+-9?(!-&0!/2#8*+%!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ec`!Y<c<E! 199+#9+,-4,#&!#@!45%!0%-0!45+#*:5!-@@%/4,;%!@-7,2,-2!C#&08!<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EFE!Y<c<c! _35*7-4,#&8!-8!7#C,2%!8%7,&-+8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EFk!

Y<F! Q#&/2*8,#&O!P%/#&0!4+-&8,4,#&!#+!45,+0!$%9*C2,/p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EFa!

Q5-94%+!k! !<<<<<<<<EYc!k<X! [,84#+?!C%?#&0!45%!:+-;%!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EYF!k<E! J#2,4,/8!#@!7%7#+?!,&!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EYk!

Page 22: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! 33,!

k<c! 1!&%6!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!Q,;,2!=-+!9-84p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EY`!k<c<X! L%9#2,4,/,I-4,#&!#@!7%7#+?!,&!45%!4+-&8,4,#&!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EkW!k<c<E! $%9+%8%&4-4,#&!-&0!+%9+%8%&4-4,;%8!,&!45%!%35*7-4,#&8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ekc!k<c<c! Q#&/2*8,#&O!=5-4!5,84#+?!/#7%8!@+#7!45%!P9-&,85!:+-;%8p!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!Ek`!

N,C2,#:+-95?!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!EaY!

=%C8,4%8!-&0!B&4%+&%4!8#*+/%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!E`Y!

1*0,#;,8*-2!7-4%+,-28!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cWX!R,278!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cWX!^&2,&%!;,0%#8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cWX!

f&9*C2,85%0!8#*+/%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cWc!

199%&0,/%8!<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<!cWH!!

!

!

!

Page 23: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 24: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! X!

Q5-94%+!X B&4+#0*/4,#&O![,84#+?!@+#7!45%!

P9-&,85!:+-;%8p!

!R,:*+%!X!! "5%!%3/-;-4%0!7-88!:+-;%!#@!Q5,22T&(!-4!0*8A(!65%&!;,8,4#+8!0%8/%&0%0!4#!2,84%&!4#!

!%392-&-4,#&!-&0!4-A%!9,/4*+%8!d95#4#!C?!S-4+,%&!M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4e<!!

((((((((

Page 25: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

E!

K+,4#(XH(1!3(*,%\($&(%/"(4$!#%(:'.1"(4*!(-3(:.!"&%#@(4*!(%/"$!(,&S,#%@(%"!!$='"(.&>(1*J.!>'3(>".%/M(K+,4#(4*!(%/"$!(4".!@(4*!(%/"$!(:.$&@(4*!(%/"$!($&%"!!,:%">(3*,%/@(4*!(%/"('$4"(%/"3(&"6"!('$6">M(^(:+,4#(X.&>(H(1!3(*,%\(4*!(*,!#"'6"#@(J/*(J"!"('"4%(/"!"(J$%/*,%(%/"-@( (.&>(.%(%/"(-"!13(*4(%/"$!(-,!>"!"!#@(J/*(#:"&%(4*!%3(3".!#($&#,'%$&+(%/"-@(%!.-:'$&+(%/"-@(.&>(%"''$&+('$"(.4%"!('$"(.=*,%(%/"$!('$4"@(.&>('$"(.4%"!('$"(.=*,%(%/"$!(>".%/M( ^(:+,4#(4*!(%/"(-*%/"!#(.&>(J$>*J#@( J/*('$6">(.&>(>$">(J$%/(.(-*,%/(#"1,!"'3(%$+/%"&">(%*(:!"6"&%(%/$#(1!3(*4(,#(%*(

X(

R#+!7-&?!?%-+8(!P9-,&!5-8!C%%&!/%2%C+-4%0!@#+!,48!9%-/%@*2!-&0!8*//%88@*2!4+-&8,4,#&!4#!

0%7#/+-/?!-@4%+!45%!Q,;,2!=-+!dX`ck X`c`e!-&0!45%!@#+4?b?%-+!0,/4-4#+85,9!#@!R+-&/,8/#!

R+-&/#! dX`c` X`Hae(! C-8%0! #&! -7&%84?! @#+! 9#2,4,/-2!

/+,7%8!-&0!-!8#b

;,-C,2,4?!#@!-7&%84?!-&0!-7&%8,-!,&!#;%+/#7,&:!;,#2%&4!9-848<E!

9-+-0,:7-4,/!/-8%!#@!-!8*//%88@*2!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?!C-8%0!#&!45%!0%/,8,#&!4#!2%-;%!c!

P##&(! 8/5#2-+8! @+#7! 45%! %7%+:%&4! @,%20! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! ! -! @,%20! @#+!

,&4%+0,8/,92,&-+?! 8/,%&4,@,/! +%8%-+/5! -&0! 9#2,/?! 0%;%2#97%&4! 45-4! 84*0,%8!

%792#?%0!C?!84-4%8!-&0!,&4%+&-4,#&-2!,&84,4*4,#&8!4#!0%-2!6,45!-!2%:-/?!#@!5*7-&!+,:548!F! ! Y!!

[#6%;%+(!0*%!4#!45%!+%/%&4!7%7#+?!7#;%7%&4!45-4!%35*7%8!45%!7-88!:+-;%8!#@!45%!

b-&0b

0#6&<k!

#22#6! -&!

,&4%+&-4,#&-2! 4+%&0! ,&! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 4#!0%92#?!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8! 4#!+%;%-2!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X!J-+4!@+#7!-!89%%/5!#@![,20-!R-+@-&4%!dX`cXe(!0-*:54%+!#@!+%9*C2,/-&!4%-/5%+8(!%3%/*4%0!C?!R+-&/#,84!7,2,4,-O!

[,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!dP%%!@,:<!ce!E! F/"( 7*'$%$1#( .&>( )"-*!3( *4( ?"-*1!.%$1(F!.&#$%$*&(!%0<!K+%:#+,#!12#&8#!-&0!L,%:#!.*+#!d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXWe(!X ED!J-2#7-!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.B( F/"( E*'"( *4( %/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!( $&( %/"( F!.&#$%$*&( %*( ?"-*1!.13! d)%6! \#+AO! N%+:5-5&! N##A8(! EWWEeD!

2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3!EH!dEWWYeO!akc akk<!c!J-2#7-!1:*,2-+!-&0!Q2-+-!$-7h+%Ib

F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"(.&>()"-*!3($&(R,!*:"(XZ[abDcdZY\@(%0<!),/#!=#*4%+8!dQ-7C+,0:%O!B&4%+8%&4,-(!EWXF!e(!8<9<!F! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXF<!

5449OGG,>4><#3@#+0>#*+&-28<#+:G<!Y! bU%0! R#+%&8,/!

F/"( H&%"!&.%$*&.'( `*,!&.'( *4( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"! a! dEWXFeO! XWED! K+%:#+,#! 12#&8#! -&0! L,%:#! .*+#(!

%08<(!F/"(7*'$%$1#(.&>()"-*!3(*4(?"-*1!.%$1(F!.&#$%$*&B(F/"(9:.&$#/()*>"'<!d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXWe(!XbE<!k! R&131'*:">$.( *4( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"(! %0<! U-;,&,-! P4-&! -&0! )-0?-! )%0%28A?!

dQ-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXEe(!FY`<!

Page 26: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

c!

45%!4+*45!-C#*4!/#&/%-2%0!/+,7%8<!.#+%#;%+(!45%?!-+%!%3-792%8!,&!9+-/4,/%!#@!65-4!45%!

45%#+,84! ,&! 5,84#+?! _6-! L#7-&8A-! 84-4%8! -C#*4! 45%! +%2-4,#&85,9! C%46%%&! 5,84#+?! -&0!H! B&! 45,8! 84*0?(! B! -,7! 4#! -88%88! 45%!

+%8*248!@+#7!45%!%35*7-4,#&8!#@!P9-&,85!7-88!:+-;%8p!

B&! 45,8! ,&4+#0*/4#+?! /5-94%+(! B! %392-,&! 45%! +%8%-+/5! ]*%84,#&8! #@! 45,8! 84*0?! -&0!

%392-,&!5#6!,4!/#&4+,C*4%8!4#!45%!+%8%-+/5!@,%208!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!7%7#+?!84*0,%8(!

-&0!5,84#+,/-2!45%#+?<!B!@,+84!:,;%!-&!#;%+;,%6!#@!45%!+,8%!-&0!@-22!#@!45%!P9-&,85!@#+:%4b

-&0b

,48! %35*7-4,#&! /-79-,:&<! "5%! 45,+0! 9-+4! %&4%+8! -4! 2%&:45! ,&4#! 45%! #*42,&%! #@! 45,8!

0,88%+4-4,#&<!

X<X .%7#+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&!

9:.$&($#(6"!3(4!.+$'"M(P&"(#1!.%1/"#(.('$%%'"($&($%#(:.#%(.&>($%(#%.!%#(%*(=!".I a!

=5%&!R+-&/#!0,%0!,&!X`HY(!45%!9-84!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!45-4!5-0!0,;,0%0!P9-,&!,&4#!

$%9*C2,/-&!-&0!R+-&/#,84`!C2#/A8!6-8!&#4!d%3-/42?e!@#+:#44%&!C*4!6-8(!#&!45%!/#&4+-+?(!

;%+?! 9+%8%&4! ,&! 45%! 7,&08! #@! 45%! -+/5,4%/48! #@! 45%! 4+-&8,4,#&<! 1@4%+! -22(! @#+! 7#+%! 45-&!

@#+4?!?%-+8!,4!5-0!C%%&!9-+4!#@!R+-&/#,84!7%7#+?!9#2,4,/8<!B&0%%0(!45%!/#&84+*/4,#&!-&0!

0! C%%&! C-8%0! #&! 45%! #*4/#7%! #@! 45%! 6-+<! B&!

X`HY(! 45%! @+,:54%&,&:! 7%7#+?! #@! 45%! Q,;,2! =-+! 45-4! 5-0! C%%&! A%94! -2,;%! 0*+,&:! 45%!XW!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!H! E"%/$&I$&+(2$#%*!3!`!dEWWYeO!c``<!a! _7,2,#! P,2;-(! R-/%C##A! 9#84(! 1*:*84! EWXWD! -22! ]*#4%8! @+#7! ,&4%+;,%68! -+%! C-8%0! #&! #+,:,&-2! @,%20! 0-4-! d8%%!

Q5-94%+!E!@#+!-!0,8/*88,#&!#@!45%!7%45#0#2#:?!*8%0e<!"+-&82-4,#&8!-+%!7,&%!*&2%88!,&0,/-4%0!#45%+6,8%<!`!

;,2! =-+! 4#! +%@%+! 4#! 45%! /#-2,4,#&! -44-/A,&:! 45%! $%9*C2,/(! B! -28#! *8%! 45%!

8*C8%]*%&4! 0,/4-4#+85,9<! "5%! @,:54,&:! @-/4,#&8! +%@%++%0! 4#! %-/5! #45%+! 6,45! 45%! 4 !*S*#F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!B(C(V"!3(9/*!%(H&%!*>,1%$*&!

d^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWYe<!XW!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!Eka<!

Page 27: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

F!

X<X<X XX!

H(J$''(%".!(%/"-(4!*-(,&>"!(%/"(".!%/@(.&>($4(%/"3(.!"(>".>@(H(J$''(I$''(%/"-(.+.$&M XE(

P,!(:!*+!.-($#(%*("8%"!-$&.%"(.(%/$!>(*4(%/"(9:.&$#/(-.'"(:*:,'.%$*&M(H&(%/$#(J.3(%/"(1*,&%!3(J$''(="(1'".&#">(.&>(J"(#/.''(!$>(*,!#"'6"#(*4(%/"(:!*'"%.!$.%M()*!"*6"!@(%/$#($#(.'#*(1*&6"&$"&%(4!*-(%/"("1*&*-$1(6$"J:*$&%M(<"(J$''(&*('*&+"!(/.6"(,&"-:'*3-"&%($&(9:.$& Xc((

=-+(!-!85#+4!#*42,&%!#@!45,8!Q,;,2!=-+!5,84#+?!,48%2@!,8!,&0,89%&8-C2%<!"5%!Q,;,2!=-+!84-+4%0!

Z*2?! XH(! X`ck(! 6,45! -! 7,2,4-+?! /#*9<! "5%! G.1$*&.'"#! d8%2@b

45%?!/#&8,0%+%0!45%78%2;%8!45%!4+*%!P9-&,-+08e(!2%0!C?!R+-&/#!-&0!5,8!.#+#//-&bC-8%0!

/#2#&,-2!-+7?(!-44-/A%0!45%!P9-&,85!P%/#&0!$%9*C2,/<!!

18!5,84#+,-&![%2%&!K+-5-7!&#4%8(!7,2,4-+?!/#*98!6%+%!-!5,84#+,/-22?!/#77#&!9+-/4,/%!

,&! P9-,&(! C*4! 45%! )-4,#&-28! *8%0! 45%! 9+-/4,/%! @#+! -! &%6! 9*+9#8%O! 5-24,&:! 7-88!

0%7#/+-/?(!/*24*+-2!92*+-2,4?(!-&0!8#/,#b%/#&#7,/!/5-&:%8!45-4!#//*++%0!,&!45%!X`cW8!,&!

X`cke<!=,45!45%!/#*9!45%?!-,7%0!4#!/+%-4%!

-!&%6!#+0%+!,&!P9-,&!45-4!C+*4-22?!/+*85%0!/#&@2,/4,;%!8#/,-2!/5-&:%<XF!"5%!Q,;,2!=-+!6-8!

@%7,&,84(! -&0! 9%+,95%+-2! P9-,&! -:-,&84! +*+-2(! .-&,/5-%-&! /-45#2,/(! -*45#+,4-+,-&(!

/%&4+-2,I%0(!-&0!9-4+,-+/5-2!P9-,&<!!

"5%! @,+84! 0%7#/+-4,/-22?! /5#8%&! $%9*C2,/-&! -07,&,84+-4,#&! #@! +%9*C2,/-&8! -&0!

8#/,-2,848! 5-0! 0%8,:&%0! -! *4#9,-&! 9+#:+-7! #@! +%0,84+,C*4,#&! #@! 8#/,-2! -&0! %/#&#7,/!

9#6%+! ,&! P9-,&! 45-4! ,&/2*0%0! -:+-+,-&! +%@#+7(! &#&b+%2,:,#*8! %0*/-4,#&(! -&0! -+7?!

+%#+:-&,I-4,#&<!"5,8!9+#:+-7!8##&!7%4!#99#8,4,#&!C?!45%!/#&8%+;-4,;%!%2,4%!#@!Q5*+/5(!

2-&0#6&%+8!#@!+*+-2!P9-,&!d'.(R#:.L.(:!*4,&>.e(!-&0!45%!/#+9#+-4%!7,2,4-+?<!R#+!45%!&%34!

@%6!?%-+8!45%!-07,&,84+-4,#&!86*&:!C%46%%&!/#-2,4,#&8!#@! 2%@4b!-&0!+,:54b6,&:!9-+4,%8(!

-&0!6-8!7-+A%0!C?!,&/+%-8,&:!9*C2,/!9+#4%84(!84+,A%8(!+%;#2*4,#&-+?!;,#2%&/%(!-&0!@,%+/%!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XX![%2%&!K+-5-7(!/,4%0!,&!P%C-84,--&!R-C%+!

F/"( V*',&%""!(! .-+/5! k(! EWXW(! -//%88%0! .-?! Xk(! EWXc(!

5449OGG666<-2C-;#2*&4%%+<#+:GEWXWGWcG45%b6-+bC%@#+%b45%b2,:548b6%&4b#*4b-&b,&4%+;,%6b6,45b5%2%&b

:+-5-7G<!XE! $%C%2! :%&%+-2! K#&I-2#! j*%,9#! 0%! U2-&#(! X`ck(! /,4%0! ,&! 12C%+4#! P-&! Z*-&! -&0! Q-+2#8! ^2-22-! d-/4#+8e(! 9*C2,/!

89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!Xc! /,4%0!,&!.,/5-%2!$,/5-+08(!U&(%$"-:*(>"(#$'"&1$*M(W.(+,"!!.(1$6$'(3('.(1,'%,!.(>"('.(!":!"#$0&("&('.(R#:.L.(>"(N!.&1*@(Z[YeDZ[ab(dN-+/%2#&-O!Q+h4,/-(!X```e(!F`bYW(!/,4%0!,&!U*/!Q-90%;,2-!-&0!

L-&,q2%!M#207-&(!<.!(?".>B(<"#%"!&(9*1$"%$"#(.&>(%/"(;.#,.'%$"#(*4(<.!!d_0,&C*+:5O!_0,&C*+:5!f&,;%+8,4?!J+%88(!

EWWke(!XWED!-&0!/,4%0!,&!12C%+4#!P-&!Z*-&!-&0!Q-+2#8!^2-22-(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!

?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!!XF!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!ak<!

Page 28: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Y!

+%9+%88,#&<! N?! X`ck(! -! /#-2,4,#&! #@! 45%! Q5*+/5(! 2-&0#6&%+8(! -&0! 7,2,4-+?! 0%/,0%0! 4#!

#;%+45+#6!45%!$%9*C2,/(!-&!,&4%&4!45-4!+%8*24%0!,&!-!@*22b8/-2%!/,;,2!6-+<!!

^&! Z*2?! Xa(! 45%! +%C%22,#&! 89+%-0! ,&! 7-,&2-&0! P9-,&(! 0,;,0,&:! 45%! /#*&4+?! ,&4#! -!

)-4,#&-2,84! I#&%(! 65%+%! /,;,2,-&! +%8,84-&/%! 6-8! C2##0,2?! +%9+%88%0(! -&0! -&! ,792#0,&:!

$%9*C2,/-&!I#&%(!65%+%!8#7%! 2#/-2!/#77*&,4,%8! 2,;%0! 45%,+!#6&!+%;#2*4,#&(! ,&/2*0,&:!

45%!-C#2,4,#&!#@!7#&%?(!45%!/#22%/4,;,I-4,#&!#@!45%!%/#&#7?(!-&0!9#2,4,/-2!;,#2%&/%<!!

"5%! P9-&,85! Q,;,2! =-+! 6-8! -&! %39%+,7%&4! ,&! 7#0%+&! 4#4-2! 6-+@-+%(! #&! C#45! 45%!

7,2,4-+?! -&0! /*24*+-2! @+#&48<! R#+! 45%! @,+84! 4,7%(! -%+,-2! C#7C,&:! 6-8! *8%0! 4#! 4-+:%4! 45%!

%&4,+%!/,;,2,-&!9#9*2-4,#&!#@!/,4,%8!8*/5!-8!K*%+&,/-(!C*4!-28#!.-0+,0!-&0!N-+/%2#&-<!"5%!

95#4#:+-95%+8! 8*/5! -8! $#C%+4! Q-9-<! 1! /#-2,4,#&! #@! ,&4%+&-4,#&-2! -&4,b@-8/,84! @,:54%+8(!

6#7%&! @,:54%+8(! -&0! 45%! @,+84! 17%+,/-&! &#&b8%:+%:-4%0! -+7?! C-44-2,#&! 84##0! -:-,&84!

45%! )-4,#&-28! 65#! 6%+%! 8*99#+4%0! C?! 45%! %7%+:,&:! _*+#9%-&! @-8/,84! +%:,7%8<! "5%!

@*4*+%!%/#&#7,/(!9#2,4,/-2(!-&0!/*24*+-2!7#0%2!#@!_*+#9%!6-8!-4!84-A%<!

R+#7!45%!84-+4(!R+-&/#!+%/%,;%0!;-84!8*99#+4!,&!45%!@#+7!#@!-,+2,@48!#@!4+##98! !@#+!45%!

@,+84! 4,7%! ,&! 6-+@-+%! 5,84#+?! ! -8! 6%22! -8! 7,2,4-+?! 5-+06-+%! -&0! ,&4%22,:%&/%! @+#7! 5,8!

8,2%&4!-22,%8![,42%+!-&0!.*88#2,&,(!%;%&!65%&! b

9+#9#8%0! C?! R+-&/%! -&0! N+,4-,&<! )#&b

/5-&/%8! C?! C2#/A,&:! ,48! C-&A! -//#*&48! -&0! 84#99,&:! 45%! +%9*C2,/! @+#7! 9*+/5-8,&:!

7,2,4-+?!%]*,97%&4! !#&! 45%!7-+A%4(! 65,/5!7-0%! 45%7! 0%9%&0%&4! *9#&! 2,7,4%0!P#;,%4!

-,0<!1+#*&0!cY(WWW!-&4,b@-8/,848!@+#7!_*+#9%!-&0!)#+45!17%+,/-! !-7#&:84!45%7!7-&?!

*+C-&!6#+A%+8!65#!45%78%2;%8!5-0!@2%0!45%,+!/#*&4+,%8!#@!C,+45! !0,0!>#,&!45%!$%9*C2,/!

-8! B&4%+&-4,#&-2! N+,:-0%8<XY! "5%! $%9*C2,/! A%94! +%8,84,&:! ,&! 45%! ;-,&! 5#9%! 45-4! 45%!

6%84%+&!0%7#/+-/,%8!6#*20!%;%&4*-22?!84#9!-99%-8,&:!45%!@-8/,84!9#6%+8<!=5%&!N+,4-,&!

-&0! R+-&/%! ,&! X`ca! 8,:&%0! 45%! .*&,/5! 9-/4! 45-4! %@@%/4,;%2?! :-;%! [,42%+! 9%+7,88,#&! 4#!

,&;-0%!QI%/5#82#;-A,-(!,4!6-8!/2%-+!45-4!45%!C-2-&/%!#@!9#6%+!,&!_*+#9%!6-8!,&!@-;#*+!#@!

45%!%7%+:,&:!@-8/,84!9#6%+8<Xk!!

"5%! $%9*C2,/! *&0%+! 8,%:%! 84-+4%0! 4#! 0,8,&4%:+-4%(! :%#:+-95,/-22?! -&0! 9#2,4,/-22?<!

L%89%+-4,#&!-&0! %35-*84,#&!-7#&:! ,48! 4+##98(!9#2,4,/-2! 2%-0%+8(!-&0! /,;,2,-&8! 2%0! 4#!-&!

%+#8,#&! #@! 45%! +%9*C2,/-&! 2%:,4,7-/?! -&0! 9#2,4,/-2! 0,;,8,#&8! ! %<:<(! C%46%%&! Q-4-2-&!

&-4,#&-2,848!-&0!/%&4+-2,848(!/#77*&,848!-&0!8#/,-2,848(!-C#*4!65%45%+!4#!:,;%!9+,#+,4?!4#!

+%;#2*4,#&!#+!6-+! !-&0!*&2-6@*2!0%4%&4,#&!-&0!A,22,&:<XH!!

"5%! 0+,;,&:! @#+/%! #@! 45%! ;,#2%&/%! #@! C#45! 8,0%8! 6-8! 45%! -&&,5,2-4,#&! #@! 45%! #45%+O!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XY!K+-5-7(!!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!FE Fc<!Xk!BC,0<(!XXW XXY<!XH!BC,0<(!aH XXF<!

Page 29: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

k!

A,22,&:!4#!-/5,%;%!4-C*2-!+-8-!-&0!/+%-4%!-!8#/,-2,84!*4#9,-(!R+-&/#,848!8-6!A,22,&:!-8!9-+4!

,4-+?(!Q-45#2,/!P9-,&<Xa!

0,8/#*+8%! 6-8! C-8%0! #&! -&! -9#/-2?94,/(! .-&,/5-%-&! Q-45#2,/,87<! B4! 6-8! -88*7%0! 45-4!

P9-,&!/#*20!C%!+%C#+&!45+#*:5!45%!89,22,&:!#@!C2##0<!$%9*C2,/-&!8*@@%+,&:!6-8!8%%&!-8!-!

4,#&<X`!"5,8!/-&!C%!&#4%0! ,&!45%!@,%+/%!&-4*+%!#@! 45%!

;,#2%&/%<! "5%! 45%-4+,/-2! &-4*+%! #@! -&4,/2%+,/-2! ;,#2%&/%! C?! $%9*C2,/-&8! 0,0! &#4! -26-?8!

4-+:%4! 45%! ,&0,;,0*-2! 9+,%84! C*4! 6-8! -,7%0! -4! 0%2%:,4,7,I,&:! 45%! -*45#+,4?! #@! 45%!

,&84,4*4,#&!4#!65,/5!45%!9+,%84!C%2#&:%0<!N*4(!65,2%!45%!/#&84,4*4,#&-2!@+-7%6#+A!#@!45%!

C%8,%:%0!$%9*C2,/! 5-&02%0!*&2-6@*2!;,#2%&/%!-8!-C*8%(! 45%!+%C%2!/-79!-07,&,84%+%0! ,4!

@+#7! -C#;%<EW! "5%! 0%5*7-&,I,&:! ;,#2%&/%! -07,&,84%+%0! C?! R+-&/#,84! 9#6%+! ,&0%%0!

+%;%-28! 45%!6-+!-,7!#@! 45%!+%C%22,#&!-:-,&84! 45%!$%9*C2,/O! 45%!/#792%4%!0%84+*/4,#&!#@!

b7-+3,84b7-8#&,/!/#&89

#45%+(! 45%!!*S*#!

8#/,#b9#2,4,/-2!,0%&4,4?!#+!:+#*9!-&0!4#!&%:-4,;%2?!+%@%+!4#!45%!#45%+8e<EX!!

0,8/#*+8%! 8-&/4,#&%0! -! 6-+! /*24*+%! 45-4! *&2%-85%0! -! 6-;%! #@! /2%-&8,&:! ;,#2%&/%! -&0!

2%:,4,7,I%0!-!+%:,7%!#@!4%++#+!45

#@!4%++,4#+?<EE!"5#*8-&08!#@!*+C-&!-&0!+*+-2!2-C#*+%+8!6%+%!A,22%0(!C*4!-28#!9%#92%!65#!

!

"5%! /#2#&,-2! -+7?! 45-4! R+-&/#! C+#*:54! @+#7! .#+#//#! 6-8! A&#6&! @#+! ,48! C+*4-2!

+%9+%88,#&<!\%4!7#84!#@!45%!A,22,&:8!6%+%!0#&%!C?!7,2,4,-8(!8*/5!-8!45%!R-2-&:%!d-!@-8/,84!

9-+4?! 8*99#+4,&:! R+-&/#(! @#*&0%0! ,&! X`cc! C?! Z#8'! 1&4#&,#! J+,7#! 0%! $,;%+-e<! Q,;,2,-&8!

@+#7!45%!8-7%!-+%-!#+!;,22-:%!#@!45%!;,/4,78!6%+%!#@4%&!,&;#2;%0!,&!45%!A,22,&:8(!65,/5!

:-;%!45%!6-+!-&!,&4,7-4%!-&0!@+-4+,/,0-2!/5-+-/4%+<!"5%!%34+->*0,/,-2!A,22,&:8!#@!*&-+7%0!

/,;,2,-&8! 6%+%! d-&0! -+%! 84,22! 4#0-?e! %*95%7,84,/-22?! /-22%0! :.#"*#! Ec!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xa!BC,0<(!E`<!X`!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!Hk<!EW!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!XWa<!EX!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!cc(!HcD!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@! ! !EE!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!Ea E`D! !6-8!-!]*#4%!45-4!7?!,&@#+7-&48!#@4%&!*8%0!4#!%392-,&!65?!

8#7%#&%!5-0!C%%&!A,22%0!0*+,&:!45%!Q,;,2!=-+<!Ec!U-?2-!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##B()"-*!3@().%"!$.'$%3(.&>().##(5!.6"#(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!!d=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!

Q#-84! J+%88(! EWXXe(! EED! 12@+%0#! K#&Ig2%Ib

A*>$"#( $&( ;*&4'$1%B( ;*!:*!".'$%3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( F!.&#4*!-.%$*&(! %0<! J-*2! Q#+&,85! -&0! ),/5#2-8! Z<!

P-*&0%+8!d1C,&:0#&O!$#*42%0:%(!EWXce<!

Page 30: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

H!

-4! 2-84! ! EF! 1+#*&0! XcW(WWW! $%9*C2,/-&! /,;,2,-&8! 6%+%!

-C0*/4%0(!%3%/*4%0(!-&0!2%@4!C%5,&0!,&!7-88!:+-;%8!-22!#;%+!45%!/#*&4+?<EY!"5%8%!4,#$'.>*#!

#+!:.#".>*#!

9*C2,/!0%C-4%!,&!P9-,&!,&!EWWW!-8!45%!>"#.:.!"1$>*#!#@!45%!Q,;,2!=-+<!!

!R+-&/#!0%/2-+%0!4+,*795-&42?!45-4! !!.(/.(! d45%! 6-+! 5-8! %&0%0e<! "5%! 6-+! /-8*-24,%8! -+%! %84,7-4%0! -4! -+#*&0! cYW(WWW!

9%#92%(!#@!65,/5!-!;%+?!5,:5!9+#9#+4,#&(!-+#*&0!EWW(WWW(!6%+%!A,22%0!C%5,&0!45%!2,&%8<!B4!

,8! %84,7-4%0! 45-4! XYW(WWW! #@! 45%8%! ;,/4,78! 6%+%! A,22%0! C?! )-4,#&-2,84! @#+/%8! 0*+,&:! 45%!

6-+<Ek!!

.#+%! 45-&! FWW(WWW! P9-&,-+08! @2%0! ,&4#! %3,2%<EH! R#+! 7-&?! +%9*C2,/-&8(! 45%,+! 84+*::2%!

=-+<! $%9*C2,/-&8! %39%+,%&/%0! -! 45,&! 2,&%! C%46%%&! 8*+;,;-2! -&0! +%8,84-&/%<! P#7%!

/#&4,&*%0! 45%,+! -&4,b@-8/,84! @,:54! -8! -.Q,$#! ,&! P9-,&(! #45%+8! -8! #&%! #@! 45%! 7#+%! 45-&!

XW(WWW! P9-&,85! +%8,84-&/%! @,:54%+8! ,&! R+-&/%<! P9-&,85! +%9*C2,/-&8! -&0! @#+7%+!

B&4%+&-4,#&-2! N+,:-0%+8! @#*:54! #&! 45%! _-84%+&! -&0! 1@+,/-&! @+#&48! -:-,&84! 45%! K%+7-&b

+%9*C2,/-&!+%@*:%%8! ,&!)-I,b#//*9,%0!R+-&/%!d-@4%+!-22(! 45%?!6%+%! !*S*#(!&#4!P9-&,-+08e(!

-+#*&0!XW(WWW!#@! 45%7!0,%0! ,&!)-I,!/#&/%&4+-4,#&!/-798<!14! 2%-84!5-2@!#@! 45%7!0,%0! ,&!

.-*45-*8%&(!-!/-79!45-4!6-8!-28#!C*,24!C?!45%!P9-&,85!9+,8#&%+8<Ea!!

B4!6-8!-!P9-&,85!+%9*C2,/-&!*&,4!45-4!%&4%+%0!J-+,8!@,+84!0*+,&:!45%!2,C%+-4,#&!,&!X`FF<!

P9-&,85! %3,2%8! 5#9%0! 45-4! 45%! 122,%0! 4+##98! 6#*20! /#&4,&*%! -&0! @,&,85! 45%! >#C! #@! 45%!

+,"!!$''.! ,&!.-0+,0(!C*4!45%!2,C%+-4,#&!#@!_*+#9%!84#99%0!-4!45%!J?+%&%%8<!d1!+%9*C2,/-&!

Q-4-2-&! 6%&4! 4#! 4%84,@?! -C#*4! 45%! -4+#/,4,%8! /#77,44%0! C?! 45%! )-I,! +%:,7%! ,&!

.-*45-*8%&(!C*4!45%!/+,7,&-2! +%:,7%!,&!5,8!#6&!/#*&4+?!6%&4!*&9*&,85%0!-&0!6#*20!

%;%&!/#&4,&*%!*&4,2!X`HY<e!"5%!+%9*C2,/-&8!5-0!2#84!45%,+!C-442%!#&!19+,2!X(!X`c`(!-&0!2#84!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EF!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!cWbcE<!EY!_84,7-4%8!C?!5,84#+,-&8!#@!45%!&*7C%+!#@!;,/4,78!65#!6%+%!%3%/*4%0!-&0!2%@4!C%5,&0!,&!7-88!:+-;%8!;-+,%8!

C%46%%&! XWW(WWW! d[*:5! "5#7-8e! -&0! XYW(WWW! d12C%+4#! $%,:! "-9,-! -&0! Z*2,g&! Q-8-&#;-<! 1//#+0,&:! 4#! 45%!

,&;%84,:-4,#&8!#@! Z*0:%!K-+IT&(! 45%!&*7C%+!#@!/-8%8!#@!0,8-99%-+%0!+%-/5!XXF(Ekk<!P%%! Z*-&! Z#8'!R%+&g&0%I(!

H&%"!6$O !

! ! 0%! 7%7#+,-! 5,84T+,/-! %&;,-+g&! %2! 0h-! EE! -! K-+IT&! *&! ,&@#+7%! 0%! XcW<WWW!

R'( 7.K#@!A!**>(f(E*T"&!E!dEWXWe<!

Ek! #7! =-+! Q*24*+%! 4#! Q,;,2! P#/,%4?O! R+-&/#,87(! P#/,-2! Q5-&:%! -&0! .%7#+,%8! #@! 45%!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!`YbkD!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@!).1Q,.!$"(W.J(`*,!&.'!Xc!dEWXFeO!cED!.-0

2,-.&( E$+%#( _,.!%"!'3(! EH! dEWWYeO! EkD! K#&Ig2%Ib

!EH!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@! !Ea! K+-5-7(! F/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!@! XEkb

C&%/!*:*'*+3(.&>(2,-.&$#-(ca!dEWXceO!ca<!

Page 31: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

a!

45%,+! 6-+! ,&! X`FY<! f&4,2! 45%&(! 45%! +%8,84-&/%! -:-,&84! R+-&/#! 5-0! /#&4,&*%0<! N*4! 65%&!

9#84b6-+!_*+#9%!8%442%0!,&4#!-!+,:,0!Q#20!=-+!0,;,8,#&!C%46%%&!45%!/-9,4-2,84!=%84!-&0!

45%!/#77*&,84!_-84(!,4!6-8!/2%-+!45-4!&#!#&%!6#*20!/#7%!4#!45%!+%8/*%<!1!/#&8%+;-4,;%!

0,/4-4#+85,9!45-4!9+#4%/4%0!45%!2,C%+-2!7-+A%4!8?84%7!-:-,&84!/#77*&,84!+%@#+7-4,#&8!

8*,4%0!=%84%+&!9#6%+8!6%22<E`!

X<X<E !

B&! #&%! #@! 45%! ;,22-:%8! ,&! 45,8! 84*0?(! -! 7#&*7%&4! 0%0,/-4%0! 4#! &,&%! 7%&! A,22%0! C?!

2,C%+4?(! 45%?! 0,0! &#4! 0,%! @,:54,&:<! "5%?! 0,%0! ,&! 9%-/%4,7%(! 65%&! R+-&/#! 5-0! -2+%-0?!cW!B&0%%0(!@#+!7-&?!P9-&,-+08!45%!;,#2%&/%!0,0!&#4!%&0!65%&!R+-&/#!0%/2-+%0!45%!

%&0!#@!45%!6-+!,&!X`c`<!1245#*:5!R+-&/#!*&0%+84##0!45-4!45%!6-+!/*24*+%!5-0!4#!/5-&:%!

,&! -! /,;,2,-&! 7#;%7%&

%&%7?! 6,45,&! 5-0! 4#! C%! /#2#&,I%0(! -&0! -22! +%7-,&,&:! +%9*C2,/-&! ;-2*%8! 5-0! 4#! C%!

%2,7,&-4%0<cX!!

"5%!9#84b6-+!+%9+%88,#&!6-8!-2+%-0?!5%+-20%0!65%&!,&!R%C+*-+?!X`c`(!/2%-+2?!-,7,&:!

@#+! -&! *&/#&

-/4,;,4,%8<! "5%! 2-6! 6-8! ,&4%+9+%4%0! +%4+#89%/4,;%2?! C-/A! 4#! X`cF<cE! 122! 45#8%! 65#! 6%+%!

2-C%22%0! -8! !*S*#! !

2,C%+-2! 9+#@%88,#&-28(! %4/<! ! 6%+%! 8*C>%/4%0! 4#! %3/2*8,#&(! ,&4%+&-2! %3,2%(! C*+%-*/+-4,/!

!

$%9+%88,#&! 9%&%4+-4%0! 45%! 9+,;-/?! #@! $%9*C2,/-&! 5#7%8<cc! J%+8#&-2! :##08! 6%+%!

/#&@,8/-4%0! -&0! :,;%&! 4#! R+-&/#,84! &%,:5C#*+8<! R#+! 6#+A! -&0! @-;#*+8(! 6,0#68! -&0!

/5,20+%&! 0%9%&0%0! *9#&! R+-&/#,84! @-7,2,%8! 45-4! 6%+%! +%89#&8,C2%! @#+! 45%! A,22,&:8<!

$%9*C2,/-&! 6#7%&! 6%+%! @#+/%0! 4#! +%8#+4! 4#! 45%! C2-/A! 7-+A%4! -&0! 6%+%! /2#8%2?!

8*9%+;,8%0!C?!45%!#"11$0&(4"-$&$&.!#@!45%!R-2-&:%<cF!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E`!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!XEYbH!cW!R%2,9-!.-+4h&!d+%2-4,;%!#@!;,/4,7e(!,&4%+;,%6!C%@#+%!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!EE(!EWXX<!cX!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!HE(!Ha<!cE!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!XXX<!K+-5-7!%84,7-4%8!45-4!,&!4#4-2(!YWr!#@!45%!9#9*2-4,#&!/-7%!*&0%+!4+,-2!,&!

45%!9#84b6-+!+%9+%88,#&D!P*8-&-!)-+#4IA !,&!P9-,&O!1&!%45&#:+-95,/!-//#*&4!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!EWY<!cc!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@(Xck<!cF!BC,0<@(XcF(!XkH<!

Page 32: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`!

1+#*&0! YW(WWW! 9%#92%! 6%+%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,84! +%9+%88,#&! -@4%+! 45%! 6-+<cY! 1+#*&0!

+%@#+7-4#+,%8(!/-798(!-&0!@#+/%0!2-C#+!C-44-2,#&8(!,&!65,/5!45%!7,2,4-+?!:*-+08!+%@%++%0!ck!1C#*4!X`W(WWW!#@!45%7!0,%0!,&!9+,8#&8!-&0!

/#&/%&4+-4,#&! /-798! ! 45%! 2-84!#@!65,/5!6-8! /2#8%0!#&2?! ,&!X`kE<cH!

_*+#9%! -28#! 2%0! 4#! -&! %/#&#7,/! 8/-+/,4?! 45-4! 0,89+#9#+4,#&-4%2?! -@@%/4%0! $%9*C2,/-&!

@-7,2,%8<ca![,84#+,-&!.,/5-%2!$,/5-+08!6+,4%8!45-4!EXF(WWW!%3/%88!7#+4-2,4,%8!5-;%!C%%&!

/#*&4%0!@#+!45%!46#!@,+84!9#84b6-+!?%-+8!-8!-!+%8*24!#@!5*&:%+(!0,8%-8%(!-&0!+%9+%88,#&<c`!!

B4! 6

b b/,4,I%&8<! 1! C,:! 9-+4! #@! 45%!

9#9*2-4,#&! 5-0! 4#! C%! A%94! 8*99+%88%0! 65,2%! 4%&8! #@! 45#*8-&08! #45%+8! 6%+%! 7-0%!

/#792,/,4!C?!7%-&8!#@!-!7-/5,&%+?!#@!0%&*&/,-4,#&<FW!=,45!-!7,34*+%!#@!-&!-9#/-2?94,/!

/#*&4%++%@#+7-4,#&(! Q-45#2,/! 0,8/#*+8%(! -&0! -! 7#0%+&! 0,8/#*+8%! #@! 0,8%-8%! -&0!

9+#>%/48!8*/5!-8!V.''"(>"('*#(;.K>*#!dM-22%?!#@!45%!R-22%&(!5,8!7%:-2#7-&,-/!7#&*7%&4!4#!

45%!6,&&,&:!8,0%!#@!45%!6-+e!-&0!@#+!9+,;-4%!%&4%+9+,8%8<!Q5,20+%&!#@!$%9*C2,/-&8!6%+%!

"8:$.%"!

45%,+! FX!P2#62?!R+-&/#!84-+4%0!-&! %/#&#7,/!7#0%+&,I-4,#&!#@! 45%! /#*&4+?(!

7-88! 0%7#/+-/?<! $%9+%88,#&! -&0! %392#,4-4,#&! #@! 6#+A%+8! 92-?%0! -! ;,4-2! 9-+4! ,&! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cY! !ck!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@(ca<!K+-5-7!/2-,78!45-4!-4!45%!9%-A!,&!45%!X`FW8!#&%!#@!8%;%&4%%&!P9-&,-+08!6-8!89%&0,&:!4,7%!,&!9+,8#&8!#+!

/-798<!cH!

R&131'*:">$.(*4(F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"(!%08<!U-;,&,-!P4-&!-&0!)-0?-!)%0%28A?!dQ-7C+,0:%O!f&,;%+8,4?!#@!

!ca!

0*+,&:! 45%! P9-&,85! Q,;,2! =-+! -&0! 45#8%! 65#! 6%+%! 89%/,@,/-22?! +%9*C2,/-&! ,&! ,0%#2#:?<! "5,8! ,8! 65?! B! *8%! 45%!

4%+7!+%@%+8!4#!45%!@-/4!45-4!45%!%&4,+%!@-7,2?!6-8!/#&8,0%+%0!9-+4!#@!45%!0%@%-4%0!8,0%!C%/-*8%!8#7%!7%7C%+8!

#@!45%!@-7,2?!8*99#+4%0!45%!$%9*C2,/!#+!@#*:54!R+-&/#,87!@#+!65-4%;%+!,0%#2#:,/-2!+%-8#&8<!c`! !FW!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!aY(!XcY<!FX! 1:*,2-+(! )"-*!3( .&>( C-&"#$.@! HkD! K+-5-7(! F/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!@! aF(! XE`

Q,;,2! =-+(! X`ckb 91$"&1"( .&>( 9*1$"%3! ka! dEWWFeO! cEkD! )-+#4IA?! -&0!

! !

Page 33: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XW!

!6,45!C-&A8(!,&0*84+?(!-&0!2-&0#6&%+8!7-A,&:!C,:!9+#@,48! !

-&0!,&!,48!%/#&#7,/!C##7!#@!45%!X`kW8<FE!!

"5%!Q,;,2!=-+!,48%2@!C%/-7%!-&!%88%&4,-2!9-+4!#@!45%!&-4,#&bC*,20,&:!#@!45%!&%6!P9-,&<!

R+-&/#!2%:,4,7,I%0!45%!+%9+%88,#&!@#+!-!2#&:!4,7%!C?!

2,C%+-4,#&!-:-,&84!-&4,bP9-,&<!R+-&/#!/#b#94%0!45%!8*@@%+,&:!#@!45%!Q,;,2!=-+!-8!-!8?7C#2!

#@!8%2@b8-/+,@,/%!-&0!-8!-!@#*&0,&:!7?45!@#+!5,8!&%6(!7#&#2,45,/(!9*+,@,%0!P9-,&<Fc![%!-28#!

6%&4!@+#7!45%!Q-45#2,/!A,&:8!65#!/#792%4%0!45%!!"1*&Q,$#%.!,&!45%!@,@4%%&45!/%&4*+?!4#!

5,8!0%@%-4!#@!45%!8,&@*2!$%9*C2,/<FF!B&8,0%!P9-,&(!5,84#+?!6+,4,&:!6-8!/#&8,:&%0!4#!84-4%(!

-+7?(! #+! Q5*+/5! @*&/4,#&-+,%8<! L*%! 4#! 45,8! ,0%#2#:,/-2! *8%! #@! 45%! 9-84(! 45%! Q,;,2! =-+!

+%7-,&8! -! 9#2,4,/-2! 84*7C2,&:bC2#/A! *9! *&4,2! 4#0-?<! B&0%%0(! 45%! R+-&/#,84! +%:,7%!

7-&-:%0! 4#! 7#0,@?! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! 6-+! #@! 45+%%! :%&%+-4,#&8O! 45%! 9%#92%! 65#! 5-0!

2,;%0!45%!6-+(!45%,+!/5,20+%&(!-&0!45%,+!:+-&0/5,20+%&<!!

P9-&,-+08!6%+%!8*C>%/4%0!4#!-!.-&,/5-%-&!0,;,8,#&!,&4#!;,/4#+8!-&0!;-&]*,85%0<!"5%!

2-6! 5%29%0! 4#! 0+-6! 45,8! 0,84,&/4,#&! C?! /+%-4,&:! -! 4+*45! /#77,88,#&! .6.&%( '.( '"%%!"O! 45%!

;.,#.(5"&"!.'!-22! 2%@4b6,&:! 9#2,4,/-2! -/4,;,4,%8! ,&! 45%! 9-84(! -&0! 2-,0! 45%! @#*&0-4,#&! @#+! -! &-++-4,;%! ,&!

R+-&/#,848<FY!

84-4*8!#@!P9-&,-+08!-&0!Q-45#2,/8!

-&0! /#*20! &#4! C%! +%7%7C%+%0! #+! 7#*+&%0! 9*C2,/2?(Fk! C*4! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! :.#".>*#!

-&0!45%!2#/-4,#&!#@!45%,+!7-88!:+-;%8!6%+%!7%&4-22?!7-99%0!C?!45%,+!+%2-4,;%8<!!!

R+-&/#! A%94! #&! 2%:,4,7,I,&:! 5,8! +%9+%88,;%! +%:,7%! 6,45! 5,8! ;,/4#+?! *&4,2! 45%! X`kW8<!

R+#7! 45%&! #&(! 8#/,#b%/#&#7,/! ,79+#;%7%&48! :-;%! 5,7! &%6! 2%:,4,7-/?(! 65,2%! -4! 45%!

+%:,7%! 45%+%@#+%! 82#62?! 4%79%+%0! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! Q,;,2! =-+(! -&0! -! +%/#&/,2,-4#+?!

-7#&:84!C+#45%+8(!-!4+-:%0?!45-4!5-0!/#7%!#;%+!P9-,&!-&0!@#+!65,/5!C#45!8,0%8!6%+%!4#!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FE!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!XXY(!XcE<!Fc!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!aF aYD!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!cX Fa<!FF!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@!Xcc<!FY!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!@! !Fk!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!HH(!`W<!

Page 34: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XX!

FH!

1245#*:5! 45%! R+-&/#,84! ;%+8,#&! #@! 45%! Q,;,2! =-+! 82#62?! /5-&:%0! 4#6-+08! /#22%/4,;%!

,&8-&,4?!-&0!@+-4+,/,0%(!,4!6-8!/2%-+!45-4!R+-&/#!-&0!5,8!-22,%8!6%+%!&#4!4#!C2-7%<!^&!45%!

/#&4+-+?(!R+-&/#,87!6-8!+%9+%8%&4%0!-8!5-;,&:!C+#*:54!9%-/%(!*&,4?(!-&0!+%/#&/,2,-4,#&!

45-4!5-0!8-;%0!P9-,&!@+#7!-&!,22%:,4,7-4%!-&0!/+*%2!%&%7?<!1!8%&8%!#@!#+,:,&-2!8,&!-&0!

/#22%/4,;%! :*,24! 9+%;-,2%0! -&0! 2%:,4,7,I%0! 45%! R+-&/#,84! /#*9! -8! -! 9+#4%/4,#&! -:-,&84!

Fa!!

"5*8(!9%-/%!-&0!+%/#&/,2,-4,#&!82#62?!82,99%0!,&4#!#@@,/,-2!R+-&/#,84!0,8/#*+8%!#&!45%!

Q,;,2! =-+<! [#6%;%+(! 45%! 6-+! 6-8! &%;%+! @#+:#44%&<! J%-/%!

R+-&/#,87<!^&!45%!,&-*:*+-4,#&!#@!45%!M-22%?!#@!45%!R-22%&!,&!X`Y`(!R+-&/#!84,22!6-+&%0!F`!"5,8!A,&0! #@! /-*4,#&!

4#6-+08! 45%! Q,;,2! =-+! -8! -! /#22%/4,;%! ,&8-&,4?! C%46%%&! 46#! P9-,&8! 8*+;,;%0! R+-&/#! *9!

*&4,2!4#0-?!,&!-!:%&%+-2!@%-+!#@!9#2,4,/-2!/#&@2,/4<!"5%!7%7#+?!#@!45%!Q,;,2!=-+! !9-+42?!

%39%+,%&/%0(!9-+42?!/#&84+*/4%0!C?!R+-&/#,84! 9+#9-:-&0-! ! 2%0! 4#!-! :%&%+-2!/2,7-4%!#@!

9#2,4,/-2!-9-45?!-&0!-!9+-:7-4,84!-44,4*0%!,&!P9-&,85!8#/,%4?!45-4!;-2*%0!9%-/%(!84-C,2,4?(!

4+-*7-4,I%0!C?!6-+!/#*20!C%!8#!0%;#4%0!4#!9%- YW!

45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?!6-8!@#+7%0<!

X<X<c !

F/"(%!.&#$%$*&("!.#">(%/"(/.!>(>!$6"(*4(N!.&1*$#-_7,2,#!P,2;-YX(

=5%&!R+-&/#!0,%0!,&!X`HY(!8-@%2?!,&!5,8!C%0(!-@4%+!-27#84!@#+4?!?%-+8!#@!0,/4-4#+85,9(!

45%!+%/#&/,2,-4#+?!4#&%!:-,&%0!45%!*99%+!5-&0<!"5%!R+-&/#,84!%2,4%!/#*20!&#!2#&:%+!-;#,0!

0%7#/+-4,/!+%@#+78!-&0!8%4!*9!-!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?<!"5,8!4+-&8,4,#&!6-8!C-8%0!#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FH!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!!E` XFW(!Yk YH(!HHD!.,/5-%2!$,/5-+08(!C4%"!(%/"(;$6$'(<.!B().I$&+(-"-*!3(.&>(!"D-.I$&+(9:.$&(#$&1"(Z[Ye(dQ-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXce(!ckE<!Fa! XXED!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!Fk FH<!F`!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!ac<!YW!BC,0<(!XcY<!YX!

!

5449OGG/-0%&-8%+</#7G9+#:+-7-GEWXcGWaGcWG-*0,#8GXcHHaEWEFFskkWEXY<5472<!

Page 35: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XE!

+%-/5!-!/#&8%&8*8(!8?7C#2,I%0!C?!45%!:%84*+%!#@!-&!.=!.T*!d%7C+-/%e(YE!6#*20!:#!0#6&!,&!

5,84#+?! -8! -! 7#0%2! @#+! 45%! +%84! #@! 45%! 6#+20<! =,45,&! P9-,&(! 45%! 4+-&8,4,#&! C%/-7%! 45%!

@#*&0,&:!7?45!#@!45%!&%6!P9-,&<Yc!!

"5%! P9-&,85! 4+-&8,4,#&! ,8! 7#84! @-7#*8! @#+! ,48! 0%/,8,#&! 4#! 2%-;%! 45%! 0,;,8,;%! 9-84!

C%5,&0<! [#6%;%+(! 45%! 9-84! 6-8! &#4! @#+:#44%&! 65%&! 0%7#/+-4,/! P9-,&! 6-8! /#&84,4*4%0<!

^&! 45%! /#&4+-+?(! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! Q,;,2! =-+! 92-?%0! -&! ,79#+4-&4! +#2%! ,&! 45%!

/#&84+*/4,#&!#@!45%!&%6!P9-&,85!&-4,#&<!R%-+!#@!45%!+%9%4,4,#&!#@!45%!Q,;,2!=-+! !-!@%-+!

45-4! R+-&/#,84! 9+#9-:-&0-! 5-0! A%94! -2,;%! -&0! 45-4! ,8! 9+%8%&4! *9! *&4,2! 4#0-?! ! 6-8!

%3-/42?! 45%! +%-8#&! @#+! 45%! @#+:%4b-&0b@#+:,;%! -44,4*0%<! R#+! 45%! -&4,bR+-&/#,84! @-/4,#&8(!

45,8! @%-+! 6-8! 7-,&2?! /-*8%0! C?! 45%! /#&4,&*,&:! 9#6%+! #@! R+-&/#,87! ,&! %/#&#7,/(!

9#2,4,/-2(! -&0! 7,2,4-+?! /,+/2%8! d45%! 8#b

%34+%7%b+,:54!:+#*98!;%+?!-/4,;%!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&<!B&!45%!/2#8%bA&,4!;,22-:%8!-8!6%22(!

65%+%! 45%! /#77*&,4,%8! 6%+%! 0,;,0%0! ,&4#! ;,/4,78! -&0! C%&%@,/,-+,%8! #@! R+-&/#,87(!

9%#92%! 84,22! @%-+%0! 45%,+! R+-&/#,84! &%,:5C#*+8! 65#! 5-0! &#4! :,;%&! *9! 8#/,#b%/#&#7,/!

9#6%+!-@4%+!

4+-&8,4,#&(! +%b%84-C2,85%0! 0%7#/+-4,/! ,&84,4*4,#&8! 8*/5! -8! *&,#&8! -&0! 9#2,4,/-2! 9-+4,%8!

4+,::%+%0! 7%7#+,%8! #@! 45%! P%/#&0! $%9*C2,/(! 65,/5! 6-8! 45%! +%:,7%! 45-4! 5-0! C%%&(!

-//#+0,&:! 4#! 45%! R+-&/#,84! &-++-4,;%(! +%89#&8,C2%! @#+! 45%! Q,;,2! =-+<! 122! 45%8%! 0,@@%+%&4!YF!!

"5%!-+/5,4%/48!#@!45%!4+-&8,4,#&!0%/,0%0!45-4!45%!7%7#+?!#@!45%!Q,;,2!=-+!85#*20!&#4!

C%!4*+&%0!,&4#!-!9#2,4,/-2!6%-9#&<!"5%!&%6!#@@,/,-2!&-++-4,;%!+%,&@#+/%0!8#7%!-89%/48!#@!

45%! 2-4%bR+-&/#,84! &-++-4,;%<! R#+! ,@! 45%! 2-4%bR+-&/#,84! &-++-4,;%! 9,/4*+%0! 45%! 6-+! -8!

,&%;,4-C2%! -&0! &%/%88-+?! 4#! 5#20! P9-,&! 4#:%45%+(! 45%! 4+-&8,4,#&! -+/5,4%/48! 7-,&4-,&%0!

45-4! 45%!6-+!5-0!C%%&!-&! ,&%;,4-C2%!/#&@2,/

/#&8%&8*8! 4#! 2%-;%! 45%! ;,#2%&4! 9-84! C%5,&0<YY! R#+! 7-&?! 45,8! /#22%/4,;%! :*,24! 7*84! 5-;%!

C%%&! -! :%&*,&%! d-2C%,4! 2%-+&%0e! /#&;,/4,#&(! 65,2%! #45%+8! >*84! @%-+%0! 84,22b9#6%+@*2!

45%!0,;,8,;%!9-84<!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YE! R'( .=!.T*P9-&,85!4+-&8,4,#&!-&0!%89%/,-22?!45%!&%6!:-,&%0!2,C%+4,%8!-&0!-7&%84?<!Yc!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEe<!YF!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!cF(!Ekk !YY!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!HW<!

Page 36: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xc!

Yk!

"5%!-,7!6-8!4#!0%7#/+-4,I%!P9-,&!6,45#*4!9+#;#A,&:!45%!R+-&/#,84!@-/4,#&8<!"5%+%@#+%!

45%!7-,&!,&:+%0,%&4!#@!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!6-8!45%!8#b

45%! ,&84,4*4,#&-2! 2%;%2(! 45%! 0%8,:&! #@! 45%! P%/#&0! $%9*C2,/! 6-8! -;#,0%0! ,&! @-;#*+! #@! -!

*&,4-+?(!/#&84,4*4,#&-2!7#&-+/5?!6,45!-!9+#9#+4,#&-2!%2%/4#+-2!8?84%7<!Z*84,/%!7%-8*+%8!

6%+%! 2,7,4%0!4#!9+#;,0,&:!8#7%!+%9-+-4,#&8!@#+!;,/4,78!#@!R+-&/#,87!d7-,&2?!9%&8,#&8!

-&0!+%5-C,2,4-4,#&!#@!9*C2,/!8%+;-&48D!&#!+%84,4*4,#&!#@!/#&@,8/-4%0!9+#9%+4?e<!"5%+%!6-8!

&#!+#2%!@#+!/+,7,&-2!>*84,/%(!65,/5!7%-&4!-&!-C8%&/%!#@!-//#*&4-C,2,4?!-&0!&#!+%;,8,#&!#@!

R+-&/#,84! 9#2,4,/-2! 4+,-28<! 1! :%&%+-2! -7&%84?(! 8*99#8%02?! ,&4%&0%0! 4#! /#;%+! 9%+8#&8!

/#&0%7&%0! C?! -&0! 9%+8#&8! 8%+;,&:! 45%! R+-&/#,84! 0,/4-4#+85,9(! 6-8! ,88*%0! 6,45! 45%!

17&%84?! U-6! #@! X`HH<! $%:-+0,&:! 7%7#+,-2,I-4,#&(! 7#84! R+-&/#,84! 9*C2,/! 8?7C#28!

+%7-,&%0! *&4#*/5%0(! -&0! ,&! 5,84#+?! %0*/-4,#&! R+-&/#,87! 6-8! &#4! /+,4,/-22?! +%;,%6%0<!

1245#*:5! &#4! -22! 45%8%! 7%-8*+%8! 6%&4! *&/#&4%84%0(! 45%+%! 8%%7%0! 4#! 5-;%! C%%&! -&!YH!

N?! 45%! 4,7%! 45%! &%6! /#&84,4*4,#&! 6-8! -0#94%0! ,&! X`Ha(! 45%! 4+-&8,4,#&! #@! P9-,&! 4#! -!

7#0%+&!0%7#/+-/?!6-8!/%2%C+-4%0!-8!-!8*//%88<!18!J-2#7-!1:*,2-+!8*78!*9O!!

45%! *24,7-4%! #C>%/4,;%(! 65,/5! -22! 9-+4,%8! -99%-+%0! 4#! 9*+8*%(! 6-8! -/5,%;%0O! 45%!

9%-/%@*2!/#&8#2,0-4,#&!#@!0%7#/+-/?!,&!P9-,&! !8#7%45,&:!65,/5(!*&4,2!45-4!4,7%(!

5-0!&#4!C%%&!9#88,C2%<!"5%!%;,2!/*+8%!45-4!8#7%!C%2,%;%0!45%!/#*&4+?!4#!C%!*&0%+!

6-8!@,&-22?!C+#A%&<!!

B&! X`aX(! P9-,&! 5%20! ,48! C+%-45! -:-,&! 65%&! #&! R%C+*-+?! Ec! dEcRe(! U,%*4%&-&4! Q#2#&%2!

"%>%+#! C-+:%0! ,&4#! 45%! P9-&,85! J-+2,-7%&4! 6,45! -! 5,.!>$.( ;$6$'!@-,2%0(!C*4!45%!65#2%!%9,8#0%!+%7,&0%0!-&4,bR+-&/#,84!P9-,&!#@!45%!/#&4,&*,&:!0-&:%+8!

#@!R+-&/#,87(!-&0!45%!65#2%!%9,8#0%!7-4%+,-2,I%0!45%!7#&-+/5?!-8!-!:*-+-&4%%!#@! 45%!

84-C,2,4?! #@! 45%! &%6! 7#0%2<Ya! N?! X`ak(! P9-,&! 5-0! C%/#7%! -! /#&84,4*4,#&-2! 7#&-+/5?(! -!

0%7#/+-4,/!6%2@-+%!84-4%(!-&0!9-+4!#@!45%!_*+#9%-&!f&,#&<!!

b-&0b@#+:,;%!

9+,&/,92%! 8##&! 8%+;%0! -8! -! 7#0%2! @#+! #45%+! /#*&4+,%8! 4+?,&:! 4#! @-/%! 45%,+! 9-84! #@!

0,/4-4#+85,9! #+! /,;,2! 6-+(! 8*/5! -8! _-84%+&! _*+#9%-&! /#*&4+,%8(! 1+:%&4,&-(! -&0! Q5,2%<Y`!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Yk!BC,0<(!Ek`<!YH! bcY<!Ya!

( ?$#!"-"-="!$&+( %/"( ?$1%.%*!#/$:B( F/"( 7*'$%$1#( *4( )"-*!3( $&( %/"( 9:.&$#/( F!.&#$%$*&( %*(?"-*1!.13(!%0<!Z#-&!$-7#&!$%8,&-!d1784%+0-7O!142-&4-(!EWWWe(!Ek<!Y`! X ED! bEWD!

akc akk<!

Page 37: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XF!

kW! B&0%%0(! @#+! -! 2#&:! 4,7%(! 45%! -:+%%7%&4! &#4! 4#! *8%! 45%! 9-84! -8! -!

9#2,4,/-2!6%-9#&!6-8!/#&8,0%+%0!-!&%/%88-+?!-:+%%7%&4!4#!C*,20!-!0%7#/+-4,/!9%-/%<kX!

"5%!4+-&8,4,#&!9%+,#0!C%/-7%!45%!@#*&0,&:!7?45!#@!45%!&%6!P9-,&<!"5%!4+-&8,4,#&!,8!

84,22! 45%! #C>%/4! #@! 9+,0%! ,&! 9#2,4,/-2! /,+/2%8! -&0! ,8!

0%7#/+-/?! 4#0-?<! B4! C%/-7%! 45%! 8*C>%/4! #@! -! &%6! 9#6%+@*2! &-++-4,;%! ,&! 65,/5! ,4! 6-8!

9,/4*+%0!-8!-!9%+,#0!#@!+%/#&/,2,-4,#&<!B&!45,8!&-++-4,;%(!45%!9#2,4,/-2!/5-&:%8!8%%7,&:2?!

89+*&:! 89#&4-&%#*82?! #*4! #@! 45%! 5-4! #@! 45%! 2-4%bR+-&/#,84! %2,4%<! B&! 45,8! 6-?! 7-&?!

*&6-&4%0!@-/48!6%+%!86%94!*&0%+!45%!/-+9%4(!8*/5!-8!45%!@-/48!45-4! 45%!4+-&8,4,#&!5-0!

/#&4%84%0! C?! 8#7%! :+#*98(! 45-4! 45%+%! 6%+%! 8#/,-2! 9+#4%848! 0%7-&0,&:! 0%7#/+-4,/!

+%@#+78(!-&0!45-4!,4!6-8!-!9%+,#0!6,45!7*/5!9#2,4,/-2!;,#2%&/%!,&!45%!84+%%48<kE!.#+%#;%+(!

45%! +%/#&/,2,-4,#&! 0,8/#*+8%! 5-0! -! 9%+@#+7-4,;%! -89%/4! 4#! ,4! C%/-*8%! 45%! 4+-&8,4,#&!

-+/5,4%/48!&#4!#&2?!%39+%88%0!45%!5#9%!C*4!-28#!0%7-&0%0!-&0!%@@%/4%0!45-4!45%!0,;,8,;%!

9-84!6-8!&#6!3.(:.#0!d#;%+!-&0!0#&%!6,45e<!Q#&8%&8*8!-&0!84-C,2,4?!C%/-7%!/#+%!;-2*%8!

%39+%88,#&! 4#! ,0%#2#:,/-2! /#&@2,/48! /-7%! 4#!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kW! P-7*%2! J<! [*&4,&:4#&(! F/"( F/$!>( <.6"B( ?"-*1!.%$T.%$*&( $&( %/"( W.%"( FJ"&%$"%/( ;"&%,!3( d)#+7-&O! f&,;%+8,4?! #@!

!kX!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!Ek`<!kE!J#2,4,/-2!;,#2%&/%!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&!+%8*24%0!,&!&%-+2?!kWW!/-8*-24,%8<!1//#+0,&:!4#!.-+,-&#!Pg&/5%I(!W.(F!.&#$1$0&(9.&+!$"&%.B(U&.(/$#%*!$.(6$*'"&%.(>"'(:!*1"#*(>"-*1!g%$1*("&(R#:.L.(XZ[hbDZ[iY\(d.-0+,0O!J%&h&8*2-(!EWXWe(!

Xaa!/-8*-24,%8!6%+%!#@!84-4%b89#&8#+%0!9#2,4,/-2!;,#2%&/%O!;,#2%&/%!0,+%/42?!C?!9#2,/%!-&0!-&4,b4%++#+,84!:+#*98!

( b *:5!

45%! 0%92#?7%&4! #@! %34+%7%! +,:54! @-/4,#&8<! 1+#*&0! FWW! 0%-458! 6%+%! /-*8%0! C?! 4%++#+,84! :+#*98<! Q,4%0! ,&O!

7O='$1*@( Z-&*-+?! Ek(! EWXc(! -//%88%0!

Z-&*-+?!k(!EWXF(!5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+-&8,/,#&b/*%&4#b5-0-8bY`Xb7*%+4#8<5472D!128#!8%%!J-4+,/,-!

_2!"+,C*&-2!B&4%+&-/,#&-2!/#&4+-!%2!@+-&]*,87#!4+-4T!0%!@+%&-+!*&-!4+-&8,/,T&!C-8-0-!%&!%2!#

7O='$1*(! L%/%7C%+! E(! EWXc(! -//%88%0! Z-&*-+?! H(! EWXY(! 5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+,C*&-2b,&4%+&-/,#&-2b

@+-&]*,87#b4+-4#b@+%&-+<5472<!

Page 38: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XY!

X<E "5%!C+%-A0#6&!#@!45%!P9-&,85!7#0%2!,&!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%!

X<E<X "5%!$%9*C2,/-&!7%7#+?!7#;%7%&4!

C+#A%&! 0#6&<! B&! P9-,&(! 45%! $%9*C2,/-&! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 84-+4%0! 4#! ]*%84,#&! 45%!

B&0%%0(!,48!9+#9#&%&48!-+:*%!45-4!45%!4+-&8,4,#&!@-,2%0!4#!

/#7%! 4#! 4%+78! 6,45! 45%! 2%:-/?! #@! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 0,/4-4#+85,9! C%/-*8%! ,4! 0,0! &#4!

9+#9%+2?! +%7%7C%+! #+! -/A&#62%0:%! 45%! /+,7%8! #@! R+-&/#,87! -:-,&84! $%9*C2,/-&!

@-7,2,%8<kc!)*7%+#*8!#+:-&,I-4,#&8!45%+%@#+%! 2#CC?!@#+!9*C2,/!-/A&#62%0:%7%&4!#@!45%!

R+-&/#,84!+%9+%88,#&!-&0!@#+!+%9-+-4,#&8!@#+!,48!;,/4,78<!R*+45%+7#+%(!45%?!0%7-&0!45%!

+%;,8,#&! #@! 5,84#+?! 4%34C##A8(! -&&*27%&4! #@! 9#2,4,/-22?! 7#4,;-4%0! /#*+4! 8%&4%&/%8(!

0,8/2#8*+%! #@! -+/5,;%8(! +%7#;-2! #@! R+-&/

2%:-2!9+#/%%0,&:8!-:-,&84!R+-&/#,87(!-&0!%35*7-4,#&!#@!7-88!:+-;%8<!

"5%!+%4*+&!#@!45%!9-84!,&!P9-,&!5-8!&#4!:#&%!*&&#4,/%0!,&!45%!:+#6,&:!,&4%+&-4,#&-2!

@,%20! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! P/5#2-+8! ,&! 45,8! @,%20! 5-;

,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&! +,:548! /-79-,:&8! 5-8! 4-A%&! -! fb4*+&<! P9-&,85! 2-6?%+8! -&0! )K^8!

&#6! /#22-C#+-4%! 6,45! #45%+! 9#84b/#&@2,/4! /#*&4+,%8! 8*/5! -8! 1+:%&4,&-! 4#! >#,&! @#+/%8! ,&!

45%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?<64! B&! 45,8! @,%20(! P9-,&! 5-8! 4*+&%0! @+#7! -&! %3-792%! #@! 45% viability of amnesty and amnesia 4#! -&! %3-792%! #@! 45%! 0?8@*&/4,#&! #@! 45%! 9#2,4,/8! #@!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kc!

H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(%/"(2,-.&$%$"#(E!dEWWFeO!EYEa EYE`D!_7,2,#!P,2;-!-&0!P-&4,-:#!

.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*B(W*#(!":,='$1.&*#(Q,"("'(>$1%.>*!(>"S0("&('.#(1,&"%.#(d.-0+,0O!"%7-8!0%![#?(!EWWce(!XX`

XEkD! Z#-&! M,22-++#?-! ,! R#&4! %4! -2<(! W.( !":!"##$*&( 4!.&Q,$#%.B( -$%*@( *'6$>*( 3( -"-*!$.( dM-22-0#2,0O! f&,;%+8,0-0! 0%!

M-22-0#2,0(!EWWke(!` XW<!kF! R#+! -&-2?8,8! #@! 5#6! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%8! 4+-;%2! @+#7! P9-,&! 4#! 45%! P#*45%+&! Q#&%! -&0! C-/A(! 8%%!

`*,!&.'(*4(9:.&$#/(;,'%,!.'(9%,>$"#(d6#+A,&:!9-9%+(!&*7C%+!c(! B&84,4*4#!0%!J#2h4,/-8!?!N,%&%8!JtC2,/#8!dBJJe(!QQ[PbQPBQ(!EWXWeD!f2+,A%!Q-90%9T&(!

0,/4-0*+-! @+-

1,+%8(! P%94%7C%+! E`b b

XWkbXWH<!

Page 39: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xk!

@#+:%44,&:<!"5%!/-8%!,8!&#6!*8%0!-8!-!/-8%!,&!0%@%&/%!#@!-!84+-4%:?!#@!6#+A,&:!45+#*:5!-!

9-,&@*2!9-84!4#!9*4!,4!4#!+%84<kY!!

B&4%+&-4,#&-22?(! ,0%-8! #@! 5#6! 4#! 0%-2! C%84! 6,45! -! 9-,&@*2! 9-84! 5-;%! ,&0%%0! %;#2;%0!

8,&/%! 45%! 4,7%! #@! 0%-45! #@! R+-&/#<! Since the 1980s, 45%! ,0%-! #@! -! &%%0! @#+! -/4,;%!

/#&@+#&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! 5-8! C%/#7%! -! /#+%! 9+%7,8%! #@! 45%! 45%&b%7%+:%&4! @,%20! #@!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! B&! 45%! :2#C-2! 8#*45(! &%6! 7#0%28! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! %7%+:%0O!

1+:%&4,&-! 9,#&%%+%0! 45%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?! C?! 9*44,&:! 45%! S,&%.! #&! 4+,-2(! P#*45!

1@+,/-!C%/-7%!-!7#0%2!@#+!4+*45!-&0!+%/#&/,2,-4,#&!/#77,88,#&8(!-&0!45%!B&4%+&-4,#&-2!

Q+,7,&-2!"+,C*&-28!@#+!$6-&0-!-&0!45%!@#+7%+!\*:#82-;,-!9*4!45%!9+,&/,92%!#@!*&,;%+8-2!

>*+,80,/4,#&! ,&! 9+-/4,/%<! "#0-?! 45%! 9+,&/,92%8! #@! 4+*45(! >*84,/%(! -&0! +%9-+-4,#&! -+%!

*&]*%84,#&-C2%! +,:548! @#+! 9+-/4,4,#&%+8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! 122! #;%+! 45%! 6#+20(!

7%7#+?! 7#;%7%&48! -+%! /2-,7,&:! 45#8%! +,:548! -&0! @#+7! 65-4! 5-8! C%%&! /#,&%0! -!kk!

! #@! 45%! 46%&4?b kH! P/5#2-+8! 8*/5! -8! 45%!

C?!45%!4*+&!#@!45%!7,22%&&,*7(!45%!P9-&,85!7#0%2!#@!0%7#/+-4,/!

4+-&8,4,#&(! 6,45! ,48! %795-8,8! #&! -7&%84?! @#+! -&0! 9*C2,/! 8,2%&/%! -C#*4! 9-84! /+,7%8(!ka!

!Many transitional justice scholars and practitioners adhere to a quasi-psychoanalytical

that will inevitably return to haunt the present if not properly worked through.69 According to this new vision on how to work through a painful past, the Spanish memory movement proves that one can perhaps conceal a traumatic past but cannot erase it. Spain is used as evidence #@!45%!&%/%88,4?!-&0!&-4*+-2&%88!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8!8*/5!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kY! P/5#2-+8! 2,A%! .-0%2%,&%!

,&!$%/#;%+,&:! ,48! .%7#+?p!N+%-A,&:! 45%!

2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3(EH!dEWWYeO!aaW<!!kk!

P#*45! 1@+,/-(! -&0! U-4,&! 17%+,/-(! -8! 45%! +%;,8,#&! #@! #@@,/,-2! 7%7#+?! 6-8! 0%%7%0! -! &%/%88-+?! 84%9! 4#6-+0!

C!1/$6"#( f( 9*1$.'( 9%,>$"#B( C( `*,!&.'( *4( H&%"!>$#1$:'$&.!3(E"#".!1/!X!dEWWHe<!kH!R#+!,&84-&/%!Q-+2#8!1:l%+#!d95,2#8#95?!+%8%-+/5%+!-&0!1$.[!;#2*&4%%+e(!7%%4,&:!,&!1$.[!.-0+,0!#@@,/%(!

@,%20&#4%8(!.-0+,0(!^/4#C%+!EH(!EWXW<!ka! !k`!.,/5-%2!$,/5-+08!0%8/+,C%!45,8!4+%&0!,&!P9-,&!-&0!#45%+!9-+48!#@!_*+#9%!-&0!45%!6#+20(!,&@2*%&/%0!C?!7-88!

2%:-/?! #@! C+*4-2! /#22%/4,;%! %39%+,%&/%8! 6,22! C%! /#22%/4,;%! 4

$,/5-+08(!C4%"!(%/"(;$6$'(<.!(!ckEbckc<!

Page 40: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XH!

-8!%35*7-4,#&8!-&0!#@!45%!,&%;,4-C2%!+%4*+&!#@!45%!9-84!,@!45#8%!7%-8*+%8!-+%!&#4!4-A%&<!70 use

metaphors of ghosts and haunting to describe how facts that happened more than seventy years ago inevitably resurface. 5,84#+?! 4%&0! 4#! C%! +%;,8%0(! -&0! 7%7#+?! ,++*94,#&8! -+%! ,&%;,4-C2%! 6,45! 45%! 9-88-:%! #@!

HX

-!9-,&@*2!9-84<!P,&/%!45%!X`aW8(!@#+%&8,/!7-88!:+-;%!,&;%84,:-4,#&8!@#+7!9-+4!#@!45%!4##2!

C#3! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 6#+206,0%<! R#/*88,&:! #&! 45,8! +%2-4,;%2?! &%6! C*4! +-9,02?!

%39-&0,&:!7%7#+?!9+-/4,/%!/-&!%&+,/5!45%!@,%20!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%<!.#+%#;%+(!8,&/%!

45,8! @,%20! ,8! 0#7,&-4%0! C?! 45%! 0,8/,92,&%! #@! 2-6! -&0! @#/*88%8! #&! 2%:-2! +%@#+7-4,#&8! 4#!

4+-&8@#+7! 8#/,%4?(! 45%! 84*0?! #@! -&! %34+-b2%:-2! 7%/5-&,87! 8*/5! -8! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8! !65,/5(!-8!B!6,22!%392-,&!,&!45%!&%34!8%/4,#&(!-+%!&#&b>*0,/,-2! !/-&!#@@%+!-!

@+%85!9%+89%/4,;%<HE!

N%/-*8%!#@!45%!7#0%2!@*&/4,#&!#@!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&(!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!8/5#2-+8!

5-;%!@#+!-!2#&:!4,7%!&#4!9+#C2%7-4,I%0!45%!6-?!P9-,&!0%-28!6,45!+%7&-&48!#@!,48!;,#2%&4!

9-84<!B!-7!/#&;,&/%0(!5#6%;%+(!45-4!P9-,&!85#*20!C%!C+#*:54!4#!45%!-44%&4,#&!#@!45%!@,%20!

#@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! "5%! /#*&4+?! ,8! &#4! -! /2%-+b/*4! /-8%! #@! 4+-&8,4,#&! C*4(! +-45%+(! ,8!

:#,&:! b Hc! B4! ,8! -28#! #@4%&!

P9-&,85!7#0%2!#@!0%-2,&:!6,45!,48!9-84(!-&0!45%!;,C+-&4!,&4%+&-2!0%C-4%!,&!P9-,&!-7#&:!

7-A%8! ,4! -&! ,&4%+%84,&:! /-8%! 4#! 84*0?! 5#6! 7#0%28! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! -+%!

d+%e&%:#4,-4%0(!%;#2;%!#;%+!4,7%(!-&0!-+%!/#&4%84%0!6,45,&!8#/,%4,%8<!$-45%+!45-&!-!/2%-+!

#&%b8,I%b@,48b-22! 7#0%2(! /#*&4+,%8! 45-4! -+%! :#,&:! 45+#*:5! -! 9+#/%88! #@! +%;,8,&:! #+! %;%&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HW!K,2%8!"+%72%44(!5/*#%#(*4(9:.$&!dU#&0#&O!R-C%+!V!R-C%+(!EWXEe<!HX!1:*,2-+!-&0!$-7h+%Ib !HE!"+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!6,45!,48!#+,:,&-2!@#/*8!#&!5*7-&!+,:548!-//#*&4-C,2,4?(!,8!,&0%%0!+##4%0!,&!45%!0,8/,92,&%!

#@! 2-6(! -&0! 2%:-2! 45,&A,&:! +%7-,&8! 45%! /#+%! #@! 45%! @,%20<! P/5#2-+8! 2,A%! S,%+-&! ./_;#?! 5-;%! -+:*%0! 45-4! 45%!

F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"( 4!*-(A"'*JB(5!.##!**%#( C1%$6$#-(.&>( %/"(9%!,++'"( 4*!( ;/.&+"(! %08<!S,%+-&!./_;#?!

-&0!U#+&-!./K+%:#+!d^3@#+0(![-+4!J*C2,85,&:(!EWWae(!Xk(!/,4%0!,

bQ#&@2,/4!

!Hc!"%+78!#@!J-2#7-!1:*,2-+!-&0!Q%/,2,-!.-/T&(!65#!+%89%/4,;%2?!-992?!45%7!4#!45%!P9-&,85!-&0!1+:%&4,&%-&!

/-8%<! B&!/-8%8!#@!9#84b4+-&8,4,#&(!-//#+0,&:! 4#! 45%7(!-! 2#&:%+!5,84#+,/-2!9%+89%/4,;%! ,8! &%%0%0!4#!*&0%+84-&0!

5#6! -! 8%/#&0! 4+-&8,4,#&! /-&! +%/#&8,0%+! -&0! -+%! &#4! 2,7,4%0! 4#! -:+%%7%&48! +%-/5%0! 0*+,&:! 45%! 9%+,#0! #@!

b4+-&8,4,#&-2! Z*84,/%p!$%/%&4!L%;%2#97%&48! ,&!45%!

9*,%/( R,!*:".&( 9*1$"%3( .&>( 7*'$%$1#( bEWWFO! J#2,4/8(!

+%8%&4%0!-4!45%!_PP[Q(!K2-8:#6(!19+,2!XWbXF(!EWXEe<!

Page 41: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xa!

@-,2,&:! 9+#/%88%8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! +%;%-2! 45%! 0,@@%+%&4! 9#2,4,/-2! #*4/#7%8! #@!

/#&@2,/4,&:!7%7#+?!84+-4%:,%8<!

.#+%#;%+(! 45%! 4%79#+-2,4?! #@! 45%! P9-&,85! /-8%! %&8*+%8! 45-4! 45%! 0%C-4%! -C#*4!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! ,8! 2-?%+%0! C?! #20! -&0! &%6! -/4#+8(! C#45! &-4,#&-2! -&0! ,&4%+&-4,#&-2(!

65,/5!C+,&:8!-!+%;,8,#&!#@!#20!-&0!-&!-99%-+-&/%!#@!&%6!7%7#+?!84+*::2%8!4#!45%!@#+%<!

B&0%%0(!45%!9-84!45-4! ,8!C%,&:!/#&@+#&4%0!,8!-!6-+!#@!7#+%!45-&!8%;%&4?!?%-+8!-:#(!45%!

4+-&8,4,#&! 45-4! ,8! C%,&:! +%;,8%0! 0-4%8! 4#! 7#+%! 45-&! 45,+4?! ?%-+8! -:#(! -&0! 45%! /*++%&4!

/#&4%34! ,&!65,/5!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!#9%+-4%8!,8!-!/#&4%34!6,45!&%6!,&4%+&-4,#&-2!

&#+78!-&0!4+%&08!-C#*4!5#6!4#!0%-2!6,45!45%!9-84<!"5%!7-88! :+-;%8! 45-4! 45%!7%7#+?!

7#;%7%&4!%35*7%8!5-;%!-2+%-0?!C%%&!45%!8*C>%/4!#@!-!2#&:!5,84#+?!#@!,&4%+-/4,#&!6,45!

45%! 0,@@%+%&4! 9%+89%/4,;%8! #@! -22! 45#8%! 5,84#+,/-2! -/4#+8(! 6%! /-&! @,&0! &%6! -&0! 0,;%+8%!

9%+89%/4,;%8!#&!5#6!-!8#/,%4?!0%-28!6,45!-!;,#2%&4!9-84<!"5%!7#;%7%&4!4-A%8!92-/%!,&!-!

/#&4%34! 65%+%! &%6! ,0%-8! -C#*4! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 7,3! 6,45! #20%+! ,0%-8! #@! 45%!

+%9*C2,/-&!@,:54!-:-,&84!@-8/,87(!8%;%&4?!?%-+8!-@4%+!45%!Q,;,2!=-+!C*4!6,45!-!9+%8%&/%!

@#+!7-&?!P9-&,-+08!-8!,@!,4!5-99%&%0!?%84%+0-?<!!

^&!4#9!#@!45-4(!-8!B!6,22!%392-,&!,&!45%!7%45#0#2#:,/-2!/5-94%+(!45,8!84*0?!6-8!/-++,%0!

#*4!-4!-!4,7%!65%&!0%C-4%8!,&!P9-,&!-C#*4!5#6!4#!+%2-4%!4#!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!6%+%!

-4!45%,+!9%-A<!"5%!+%;,8,#&!#@!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!,8!8,&/%!EWWa!-28#!/#7C,&%0!6,45!-!

/+,8,8!,&!P9-,&!#&!0,@@%+%&4!@+#&48O!@,+84!@,&-&/,-2(!C*4!8##&!%/#&#7,/!-&0!8#/,-2!-8!6%22(!

-&0! C?! EWXF! ,&/2*0,&:! 9#2,4,/-2! -&0! ,&84,4*4,#&-2<! 1@4%+! @#*+4%%&! ?%-+8! #@! 7%7#+?!

7#;%7%&4(! 45%! 4*+&! 4#! 45%!9-84! ,8!&#6! /#7C,&%0!6,45!-! +%&%6%0!0,8/*88,#&!#@!65%+%!

P9-,&!,8!5%-0%0!,&!45%!@*4*+%<!!

X<E<E !

!

,&4%+0,8/,92,&-+?! @,%20!#@!7%7#+?!84*0,%8<HF!^&!45%!#&%!5-&0(!7-&?!8/5#2-+8!84+%88!45%!

-99-22,&:! -C8%&/%! #@! -! *&,@,%0(! /#22%/4,;%! 7%7#+?! ,&! 9#84b4+-&8,4,#&! P9-,&! -C#*4! 45%!

Q,;,2! =-+! 9-84<! 1&45+#9#2#:,84! U-?2-! $%&85-6(! @#+! ,&84-&/%(! 9#,&4%0! 4#! 45%!

5%! 0%@%-4%0! ,&! P9-,&<! P,&/%! 7-&?!

-*45#+8!9#,&4! 4#! 45%! 9-88,&:!#@!:%&%+-4,#&8!-8!-! +%-8#&! @#+! 45%!*98*+:%!#@!7%7#+?! ,&!

b

P9-&,85! Q,;,2! =-+(HY! -! 4%+7! -992,%0! 4#! 45%! @#+7! #@! 7%7#+?! #@! /5,20+%&! #@! [#2#/-*84!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HF! 2$#%*!3(f()"-*!3!XF!dEWWEeO!XX<!HY! 7*"%$1#(F*>.3!XH!dX``ke<!

Page 42: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`!

8*+;,;#+8! 65#! 5-;%! &#! @,+845-&0! 7%7#+?! #@! -22! 45,&:8! 2#84! C*4! 65#8%! 2,;%8! -+%!Hk! ^&! 45%! #45%+! 5-&0(! 8/5#2-+8!

8*/5! -8! 45%! 5,84#+,-&! P-&4#8! Z*2,g! -+:*%! 45-4! 45%! 4+-&8,4,#&! 0,0! &#4! ,79#8%! 8,2%&/%! #&!

5,84#+,-&8<HH![%!9#,&48!#*4!45-4! 2#&:!C%@#+%!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!5,84#+,-&8!-2+%-0?!

5,84#+,#:+-95?! #&! 45%! Q,;,2! =-+<! [%! 0%@%&0%0! -! /2%-+! 0,;,8,#&! C%46%%&!Ha! C*4! 5,8! 6+,4,&:8! 5-;%! C%%&! 5%-;,2?! /+,4,

7%7#+?!7#;%7%&4<H`!

7%7#+?!9#2,4,/8(!7#84!-/-0%7,/!-&0!>#*+&-2,84,/!#C8%+;%+8!&

,&!P9-,&!@+#7!EWWW!#&<!P/5#2-+8!8*/5!-8!$%&85-6!5#20!45-4!8/5#2-+2?!5,84#+,/-2!6#+A!0,0!

&#4!5-;%!-!C+#-0!,79-/4!#&!P9-&,85!9*C2,/!#9,&,#&<aW!.#+%#;%+(!45%?!8%%7!4#!-:+%%!45-4!

45%!-/4,;,4?!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!45-4!5-8!,79-/4%0!P9-

45%! 7#84! 9+#@#*&0! 6-?! ,8! 45%! %35*7-4,#&! #@! 45%! 7-88! :+-;%8! #@! 45%! Q,;,2! =-+! -&0!

R+-&/#,84!+%9+%88,#&<aX!aE!"5%!0#7,&-&4!&-++-4,;%!,&!-//#*&48!-C#*4!

@,&-22?!C+%-/5!45%!9-/4!#@!@#+:%44,&:!-&0!+%;%-2!45%!2#&:!8,2%&/%0!5,84#+?!#@!45%!0%@%-4%0!

8,0%! #@! 45%! Q,;,2! =-+<ac! "5%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,8! ,&0%%0! 89%-+5%-0%0! C?! %35*7-4,#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Hk!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!Ea E`(!cE<!HH! ;'.6"#( >"( !.T0&(:!g1%$1.( XY`! dEWWkeO!XWD!128#!8%%!Q-+#2,&%!

F/"( C&&.'#( *4( %/"( C-"!$1.&( C1.>"-3( *4(7*'$%$1.'(.&>(9*1$.'(91$"&1"!kXH!dEWWaeO!XcY<!Ha! 2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHe<!H`! 2$#:.&$.( G*6.( H( dEWWHe(! 65,/5!

84+-,:54@#+6-+02?!]*%84,#&8! !aW!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@!Ek<!aX!P%%(!@#+!,&84-&/%(!1:*,2-+!-&0!$-7h+%Ib !aE!

/#22%/4,;%!7%7#+?!,8!85-9%0!-+%!&%:2%/4%0<!B&!45%!8-7%!0%/-0%!8,&/%!EWWW(!P9-&,85!-&0!@#+%,:&!8/5#2-+8!5-;%!

2,4%+-4*+%!-&0!@,27(!-+/5,;-2!9#2,/?(!-&0!45%!7%7#+?!#@!45%!9#84b6-+!:%&%+-4,#&!d8%%(!@#+!,&84-&/%(!Z#!U-C-&?,(!

7*"%$1#( F*>.3!

%08<!Q-+2#8!Z%+%IbR-++g&!-&0!P-7*%2!17-:#!d)#4+%!L-7%O!f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!

U-!9#2h4,/-!-+/5,;h84,/-!0%2!:#C,%+&#!%89-n#2!?!2-!-*8%&/,-!0%!:%84,T&!

2$#:.&$.( G*6.(2$#%*!3(

.&>()"-*!3(EW!dEWWae<!ac! !

Page 43: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EW!

#+:-&,I-4,#&8(!-&0!#;%+!45%!2-84!@#*+4%%&!?%-+8(!45%!%35*7-4,#&!/-79-,:&!5-8!/#7%!4#!

84-&0!@#+!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-8!-!65#2%<!!

"5%! 9+#4-:#&,84! #@! 45%!aF! 1&45+#9#2#:,84!

Z#&-5!$*C,&(!@#+!,&84-&/%(!9,/4*+%8!,4!-8!@#22#68O!!

,&4-/4<! P#! 65%&! -!

?#*&:! >#*+&-2,84! &-7%0! _7,2,#! P,2;-! 8*//%88@*22?! 2#/-4%0! 45%! +%7-,&8! #@! 5,8!

0%/%-8%0! :+-&0@-45%+! -&0! ! 2%0! -! 9*C2,/! %35*7-4,#&(! 85#/A6-;%8! +,992%0!

45+#*:5#*4!P9-,&<aY!!

B&! EWWW(! 45,8! .-0+,0! C-8%0! >#*+&-2,84G8#/,#2#:,84! :-45%+%0! -! 4%-7! #@! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:,848! -&0! #45%+! 9+#@%88,#&-28! 4#! %35*7%! 45%! C#0?! #@! 5,8! :+-&0@-45%+! -&0!

46%2;%!#45%+!;,/4,78!,&!5,8!5#7%4#6&!J+,-+-&I-!0%2!N,%+I#!,&!45%!&#+45%+&!9+#;,&/%!#@!

U%T&<![,8!:+-&0@-45%+!6-8!-!+%9*C2,/-&!/,;,2,-&(!A,22%0!C?!R+-&/#,84!@#+/%8!,&!X`ck<!N%@#+%!

45%!%35*7-4,#&(!P,2;-!6+#4%!

-8! 6%22! 6-8! -! >"#.:.!"1$>* %&@#+/%0!

0,8-99%-+-&/%8! @+#7! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 0,/4-4#+85,9! #&! 45%! -:%&0-! #@! ! /,;,2!

8#/,%4?<ak! "5%8%! %;%&48! -+%! :%&%+-22?! +%:-+0%0! -8! 45%! @#*&0,&:! 7#7%&4! #@! 45%! +-9,02?!

%39-&0,&:!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<aH!!!

P,&/%! EWWW(! 8%;%+-2! -88#/,-4,#&8! 5-;%! %35*7%0! -+#*&0! k(YWW! C#0,%8! ,&! -C#*4! cWW!

:+-;%8<! "5%?! /2-,7! 4#! /#&4,&*%! 4#! 8%-+/5! @#+! XWa(WWW! 7#+%! 9%+8#&8! ,&! 7-88! :+-;%8! -22!

#;%+!45%!/#*&4+?<aa!"5%!7-88!:+-;%8!;-+?! ,&!8,I%<!.-&?!;,22-:%8!5-;%!:+-;%8!#@!-C#*4!-!

0#I%&! ;,/4,78<! B&! 8#7%! /-8%8(! ;,/4,78! -+%! C*+,%0! ,&0,;,0*-22?(! 65,2%! ,&! 8#7%! +%:,#&8(!

%89%/,-22?!1&0-2*8,-(!7-88!:+-;%8!/#&4-,&!*9!4#!c(WWW!C#0,%8!#@!0,@@%+%&4!A,22,&:8!-4!45%!

8-7%!89#4<!"5%8%!;,/4,78!6%+%!7-,&2?!$%9*C2,/-&!/,;,2,-&8!%3%/*4%0!C?!R+-&/#,84!@#+/%8!

,&! %34+->*0,/,-2! A,22,&:8! #*48,0%! 45%! C-442%! I#&%(! 0*+,&:! -&0! -@4%+! 45%! Q,;,2! =-+<! "5%?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!aF!P,2;-!5,78%2@!8%%8!45%!/#7,&:!#@!-!&%6!:%&%+-4,#&(!45-4!92-?%0!&#!+#2%!,&!45%!6-+(!0,/4-4#+85,9(!#+!4+-&8,4,#&(!

W.(-"-*!$.(>"('.(%$"!!.B("8/,-.1$*&"#(>"(.#"#$&.>*#(:*!('.(!":!"#$0&(4!.&Q,$#%.(!%0<!Q2%7%&4%!N%+&-0!-&0!_2#?!12#&8#!

d.-0+,0O!"'C-+(!EWWae(!XF<!aY! !ak! W.( ;!0&$1.( >"( W"0&(! ^/4#C%+! a(! EWWW(! -//%88%0!

L%/%7C%+!XY(!EWXF(!5449OGG666<%7,2,#8,2;-<#+:G5-/%b0,%Ib-&#8b-2b9,%b0%b*&-b/*&%4-G<!aH! B4! &%%08! 4#! C%! +%7,&0%0! 5#6%;%+! 45-4! 45%+%! 6%+%! %-+2,%+! %35*7-4,#&! /-79-,:&8<! B&! X`c`! R+-&/#! #+0%+%0!

45-4! -22! &-4,

7*'K%$1.( 3( 9*1$">.>! Fa! dEWXXe<! Z*84! -@4%+! 45%!

4+-&8,4,#&! ,&! 45%! 2-4%! X`HW8! 45%+%! 6%+%! 2#/-2! %35*7-4,#&! /-79-,:&8! ,&! 8#7%! +%:,#&8(! C*4! 45%?! +%7-,&%0!

2-+:%2?!*&0%+!45%!+-0-+!#@!7%0,-!-&0!/#&4+#;%+8%<!!aa! H&%"!6$O(!.-+/5!cX(!EWXF<!

Page 44: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EX!

6%+%! 2%@4! C%5,&0! ,&! /2-&0%84,&%! 7-88! :+-;%8! ,&! 1,&"%.#! d0,4/5%8e! -4! +#-08,0%8(! ,&! #9%&!

@,%208(!#+!-4!45%!8,0%8!#@!/%7%4%+,%8<!!

"5,8! :+-88b+##48! 7#;%7%&4! :+-0*-22?! :-,&%0! -44%&4,#&! @+#7! &-4,#&-2! -&0!

,&4%+&-4,#&-2! 7%0,-! -&0! 5*7-&b+,:548! #+:-&,I-4,#&8! -&0! -/-0%7,/8! 6#+206,0%<a`! B&!

45%!_*+#9%-&!J-+2,-7%&4!/#&0%7&%0!45%!R+-&/#!0,/4-4#+85,9<!"5,8!9+#/%88!/*27,&-4%0!

,&! 45%! 8#b

#45%+! 45,&:8(! 45-4! 45%! 84-4%! 85#*20! @-/,2,4-4%! 45%! %35*7-4,#&8<`W! P*C8%]*%&42?(! 45%!

! 45-4! 0,892-?8! 7#+%! 45-&!

E(WWW! 7-88! :+-;%8! -22! #;%+! 45%! /#*&4+?! d8%%! @,:*+%! Ee<`X! $%:,#&-2! :#;%+&7%&48! -8! 6%22!

4##A!-!+-&:%!#@!0,;%+8%!,&,4,-4,;%8!4#!8*99#+4!45%!%35*7-4,#&8<`E!!

4#! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8<! f&4,2! 4#0-?(! 45%! %35*7-4,#&8! #//*+! #*48,0%! #@! -! >*0,/,-2!

@+-7%6#+A<! P4-4%! 8*99#+4! 5-8! C%%&! ;%+?! 2,7,4%0(! -&0! ,&! P%94%7C%+! EWXE! 6-8! %;%&!

/-&/%22%0! /#792%4%2?! C?! 45%! :#;%+&,&:! /#&8%+;-4,;%! J#9*2-+! J-+4?<! "5%! P9-&,85!`c!-&0!,8!

,&0%%0! 2%0! C#44#7b*9(! C?! &#&b:#;%+&7%&4-2! #+:-&,I-4,#&8! d)K^8e<! "5%! -88#/,-4,#&8!

@#+7! -! +%-2! 8#/,-2! 7#;%7%&4! -&0! 6#+A! 9+,7-+,2?! 6,45! ;#2*&4%%+8(! 65,/5! 7%-&8! 45-4!

45%+%!-+%!7-&?!%35*7-4,#&8!6,45!#&2?!#&%!#+!-!@%6!9+#@%88,#&-2!@#+%&8,/!-+/5-%#2#:,848!

#+!-&45+#9#2#:,848<!.#84!#@!45%!-88#/,-4,#&8!-+%!2%0!C?!-!5-&0@*2!#@!;#2*&4%%+8!-&0!5-;%!

&#! #@@,/%! #+! #@@,/,-2! 84+*/4*+%<! K%&%+-22?! 45%?! 6#+A! 6,45! 2,442%! 7%-&8<! B&! :%&%+-2(! 45%!

7#;%7%&4! @-/%8! #99#8,4,#&! @+#7! 2-+:%! 8%:7%&48! #@! 45%! 9*C2,/! 65#! /#&8,0%+! 45%!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!a`!^&!45%!*8%!#@!0,:,4-2!7%0,-!C?!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!8%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!XH X`(!-&0!R+-&/,8/#!

M,#2%&/,-!9#2h4,/-!?!7%7#+,-!0,:,4-2O!U-8!%35*7-/,#&%8!0%!@#8-8!/#7*&%8!0%!2-!

K*%++-!Q,;,2!dX`ckb F"!!$%*!$*#@($>"&%$>.>"#(3(6$*'"&1$.#@(">#M(^.&"%%(9"+*6$.(.&>(A".%!$T(G.%"#(;!,T!d.'+,0-O!f&,;%+8,0-0!0%!2#8!1&0%8(!EWXXe<!`W!

0%+%/5#8!?!8%!%84-C2%/%&!7%0,0-8!%&!@-;#+!0%!]*,%&%8!9-0%/,%+#&!9%+8%/*/,T&!#!;,#2%&/,-!0*+-&4%! 2-!:*%++-!

EH(!EWWH(!5449OGG2%?7%7#+,-<7>*84,/,-<:#C<%8G/8GP-4%22,4%GU%?.%7#+,-G%&G7%7#+,-b5,84#+,/-bYEEWWH<!`X! 5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G

-//%88%0!Z-&*-+?!XX(!EWXY(!5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G.-9-R#8-8G<!`E! H#"+*!K.@(E"6$#%.(>"( 4$'*#*4K.(-*!.'(3(:*'K%$1.!FY!dEWXXeO!Yck YcH<!`c! !

Page 45: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EE!

B@! 6%! 4-A%! -! /2#8%+! 2##A! -4! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4(! 6%! 8%%! -! 7#8-,/! #@! 4%&8! #@!

0,@@%+%&4! &-4,#&-2! -&0! 2#/-2! #+:-&,I-4,#&8<`F! 1@4%+! 45%! J+,-+-&I-! %35*7-4,#&(! P,2;-!

+%/%,;%0!7-&?!/#77*&,/-4,#&8!@+#7!#45%+!+%2-4,;%8!#@!7,88,&:!;,/4,78!#@!R+-&/#,87(!8#!

C#*1$.1$0&( :.!.( '.(! d188#/,-4,#&! @#+! 45%! $%/#;%+?! #@! [,84#+,/! .%7#+?(!

1$.[e<`Y! ! P,2;-! 9+%8,0%8! 45%! #+:-&,I-4,#&(! -&0! .-/h-8! 6-8! ;,/%b9+%8,0%&4! *&4,2! EWXX(!

65%&!5%!6-8!+%92-/%0!C?!.-+/#!K#&Ig2%I<!

P##&(! &%6! -88#/,-4,#&8! 89+*&:! *9! -22! #;%+! P9-,&! -&0! @#+7%0! -! &-4,#&6,0%!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4<`k!P#7%!#@!45%7!C%/-7%!2#/-2!8%/4,#&8!#@!45%!1$.[(!8#7%!6%+%!

>*84! 2##8%2?!+%2-4%0(!-&0!#45%+8!/2*84%+%0!-+#*&0!-!8%/#&0!#+:-&,I-4,#&(!45%!

! d5%&/%@#+45! R#+#e! 45-4! 6-8! @#*&0%0! ,&! EWWE<! "5,8!

-88#/,-4,#&!,8!/2#8%2?!+%2-4%0!4#!45%!P9-&,85!/#77*&,84!9-+4?!dJQ_e!-&0!,8!9+%8,0%0!#;%+!

C?!Z#8'!.-+h-!J%0+%n#<`H!N%8,0%8!45%!1$.[!-&0!45%!R#+#(!-!8/,%&4,@,/!#+:-&,I-4,#&!#@!45%!

N-8]*%!+%:,#&-2!:#;%+&7%&4(! !d1+-&I-0,e!-28#!/-++,%8!#*4!

%35*7-4,#&8! *&0%+! 45%! :*,0-&/%! #@! 45%! ,&4%+&-4,#&-22?! +%&#6&%0! @#+%&8,/! 0#/4#+!

,&! J+,-+-&I-! ,&! EWWW! -8! 6%22<! B&! -00,4,#&! 4#! 45%8%! 45+%%! 7-,&! #+:-&,I-4,#&8(! 45%+%! -+%!

-&0!#45%+!+%:,#&-2(!-&0!-/-0%7,/!#+:-&,I-4,#&8!9%+@#+7!%35*7-4,#&8!-8!6%22<!!

"5%!1$.[!-&0!45%!1+-&I-0,!4%-7!5-;%!C%%&!7#84!8*//%88@*2!,&!:-,&,&:!+%/#:&,4,#&!

-&0!%35*7%!7#84!7-88!:+-;%8<!"5%!1$.[(!65,/5!,8!45%!7-,&!#+:-&,I-4,#&!,&!45,8!84*0?(!

5-8! -! 87-22! 9%+7-&%&4! 4%/5&,/-2! 4%-7! 4#! /##+0,&-4%! 45%! %35*7-4,#&8! -&0! +*&! 45%!

2-C#+-4#+?! ,&! J#&@%++-0-! d9+#;,&/%! #@! U%T&e(! %84-C2,85%0! ,&! EWWH! -&0! #&2?! *&4,2! EWXE!

9-+4,-22?! 9-,0! C?! 8*C8,0,%8<! B4! /#&8,848! #@! 45%! ;,/%b9+%8,0%&4! .-+/#! K#&Ig2%I(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`F!P%%O!2$#:.&$.(G*6.!

2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHeD!-&0!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!"5%!+%4*+&!#@!Q,;,2!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!EE!dEWWke<!`Y!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8GD! "5%! @#*&0%+8! #@! 45%! 1$.[! 6+#4%! -! C##A! -C#*4! 45%! #+,:,&8! #@! 45%,+!

#+:-&,I-4,#&O!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*<!!`k!

H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(H="!$.&(9%,>$"#(X`(dEWWke<!`H! 5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GD!

P C&%/!*:*'*+3(F*>.3!EE!dEWWkeO!a<!"5%+%!,8!-28#!-!89,&b

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<%8G<!B&!45,8!0,88%+4-4,#&(!65%&!B!*8%!

,48!7-&?!2#/-2!8%/4,#&8<!!!!

Page 46: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ec!

-+/5-%#2#:,84! $%&'! J-/5%/#(! -&0! -+/5-%#2#:,/-2! -88,84-&4! )*+,-! .-]*%0-<! P,&/%! EWXE!

45,8!4%-7!5-8!+*&!45%!2-C#+-4#+?!;#2*&4-+,2?!,&!-!;%+?!9+%/-+,#*8!@,&-&/,-2!8,4*-4,#&<!!

B4!,8!*8*-22?! &0!#+:-&,I%!-&!

%35*7-4,#&<!"5%?!b!8#7%4,7%8!-@4%+!*&,4,&:!8%;%+-2!@-7,2,%8!#@!;,/4,78!,&!#&%!:+-;%!#+!

4#6&! ,&! -! 2#/-2! -88#/,-4,#&! bb! *8*-22?! /#&4-/4! #&%! #@! 45%! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! 8*/5! -8!

1$.[!#+!R#+#(!#+!-!4%-7!#@!+%8%-+/5%+8!8*/5!-8!45%!#&%!#@!1+-&I-0,<!"5%8%!-88#/,-4,#&8!

#+!%39%+48!5%29! 45%7!@,22,&:! ,&! 45%! +%]*%84! @#+!8*C8,0,%8(! -88%7C2%!-! 4%/5&,/-2! 4%-7!4#!

/-++?!#*4!45%!%35*7-4,#&(!-&0!/##+0,&-4%!45%!%35*7-4,#&(!8#7%4,7%8!,&!/#22-C#+-4,#&!

6,45!2#/-2!-/4,;,848!#+!+%2-4,;%8<!1+-&I-0,!-&0!1$.[!5-;%!-!87-22!/#+%!4%-7!6#+A,&:!@#+!

45%! #+:-&,I-4,#&! d45-4! ;-+,%8! #;%+! 45%! ?%-+8! 0*%! 4#! /5-&:,&:! @,&-&/,-2! -&0! 9%+8#&-2!

8,4*-4,#&8e(!-&0!45%?!:-45%+!%34+-!;#2*&4%%+8(!C#45!%39%+4b9+-/4,4,#&%+8!,&!-+/5-%#2#:?!

#+! -&45+#9#2#:?! -8! *&4+-,&%0! ;#2*&4%%+8(! @#+! %;%+?! %35*7-4,#&<! B&! 45,8! /#&4%34(!

7%7#+?!-88#/,-4,#&8!8*/5!-8!45%!1$.[!-&0!R#+#!45*8!@#+7!45%!/#&&%/4,#&!C%46%%&!45%!

+%2-4,;%8! -&0! 45%! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8! 65#! /-++?! #*4! #+! -4! 2%-84! -88,84! ,&! 45%!

%35*7-4,#&8<!!

"5%! 1$.[! 6#+A8! /2#8%2?! 4#:%45%+! 6,45! 1+-&I-0,! C*4! 8#7%4,7%8! /#&@2,/48! 6,45! 45%!

R#+#(! C#45! #&! 45%! &-4,#&-2! 2%;%2! -&0! ,&! 2#/-2! /#77*&,4,%8! 0*+,&:! %35*7-4,#&8! #+!

+%C*+,-28<! "5%! 7-,&! 0,@@%+%&/%! C%46%%&! 1$.[! -&0! R#+#! ,8! 45-4! 45%! 1$.[! ,8! #@@,/,-22?!

,&0%9%&0%&4!@+#7!-&?!9#2,4,/-2!9-+4?!65,2%!45%!R#+#!,8!+%2-4%0!4#!45%!/#77*&,84!9-+4?<!

"5%!1$.[!5-8!,48!#+,:,&8!,&!-!:+-&08#&!65#!6-&4%0!4#!@,&0!5,8!:+-&0@-45%+!,&!#+0%+!4#!

C*+?! 5,7! &%34! 4#! 5,8! :+-&07#45%+(! -&0! 45%! #+:-&,I-4,#&! 6-8! @#*&0%0! 4#! -88,84! #45%+!

@-7,2,%8!,&!45%,+!8%-+/5!@#+!45%,+!7,88,&:<!N#45!1$.[!-&0!1+-&I-0,!#&2?!%35*7%!-!:+-;%!

65%&!-!+%2-4,;%!#@!-!;,/4,7!+%]*%848!,48!,&4%+;%&4,#&(!-&0!45%,+!7-,&!:#-2!,8!-!0,:&,@,%0!

C*+,-2!@#+!-22!;,/4,78<!"5%?!:%&%+-22?!0#!&#4!C+,&:!9#2,4,/-2!8?7C#28!4#!45%!%35*7-4,#&8!

-&0!+%C*+,-28!C*4! 2%4!45%!+%2-4,;%8!0%/,0%!#&!45%!,0%#2#:,/-2!/#&4%&4!#@!45%!+,4*-28<!"5%!

R#+#(!,&!/#&4+-84(!,8!-&!%392,/,42?!9#2,4,/-2!#+:-&,I-4,#&<!R#+!,48!8*99#+4%+8(!45%!,0%#2#:?!

#@! 45%! ;,/4,78! 45%?! %35*7%! ,8! /+*/,-2(! -&0! 45%?! @+-7%! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28!

9#2,4,/-22?<`a! "5%! 1$.[(! 5#6%;%+(! ,8! 7#+%! 8*//%88@*2! ,&! 0,88%7,&-4,&:! 45%,+! 0,8/#*+8%!

45+#*:5! 9+%88! -&0! /#22-C#+-4,#&8! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&! +,:548! 7#;%7%&48! -&0!

-/-0%7,/8<!!

14!@,+84!8,:54(!45,8!0,;,8,#&!-99%-+8!-&!,+#&,/!+%9%4,4,#&!#@!45%!0,8/#+0!6,45,&!45%!2%@4b

6,&:! /-79! #@! 45%! Q,;,2! =-+<! [#6%;%+(! 45%! 4%&8,#&8! C%46%%&! 45%! 1$.[! -&0! R#+#! /-&!

5-;%!8%+,#*8!/#&8%]*%&/%8(!8,&/%!45%?!5-;%!C%/#7%!-!/#77#&!4+#9%!4#!0,87,88!*8%@*2!

0%C-4%! -8! 1$.[bR#+#! +,;-2+?<! "5,8! 7-A%8! %39+%88,&:! /#&84+*/4,;%! /+,4,]*%! 0,@@,/*24!

C%/-*8%!#@!45%!+,8A!#@!C%,&:!-//*8%0!#@!9+#7#4,&:!#&%!#+!45%!#45%+!#+:-&,I-4,#&<!B&!45%!

%&0(!45%!0,@@%+%&4!-/4#+8!-+%!&#4!-0;%+8-+,%8O!45%?!-22!85-+%!-!/#77#&!%&%7?(! &-7%2?(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`a!

-//%88%0!Z-&*-+?!XX(!EWXY(!!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G%3/-;-/,#&%8G9+#4#/#2#s@7s&#;EWWc<547<!

Page 47: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EF!

45%!#@@,/,-2!7%7#+?!9#2,4,/8!#@!45%!4+-&8,4,#&(!C*4!%-/5!5-8!0,@@%+%&4!-,78!-&0!9+-/4,/%8<!

"5%?!-22!-0;#/-4%!45%!+,:54!#@!8*+;,;#+8!4#!A&#6!65-4!5-99%&%0(!-&0!8*99#+4!45%!&#4,#&!

#@!-!0,:&,@,%0!C*+,-2!@#+!45%!;,/4,78!6,45!45%!5#&#*+8!45-4!R+-&/#,87!5-0!0%&,%0!45%7<!!

X<c $%8%-+/5!]*%84,#&O![,84#+?!@+#7!45%!:+-;%p!

X<c<X .-88!:+-;%8!-&0!5,84#+,/-2!45%#+?!

"5,8! 0,88%+4-4,#&! 84-+48! @+#7! 45%! #C8%+;-4,#&! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -&0! ,48!

``! B4! ,8! C%2,%;%0! 45-4! %35*7-4,#&8! #@!

"5%+%! ,8! -! :%&%+-2! /#&8%&8*8! 45-4! 45%! %35*7-4,#&8! 5-;%! #9%&%0! *9! 45%! 9*C2,/! 0%C-4%!

#@! 45%! 0%@%-4%0! #@! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 45#8%! #99+%88%0! C?! 45%! 0,/4-4#+85,9<! 18!

b

8%/4,#&! #@! P9-&,85! 8#/,%4?(! 0%7-&0,&:! -44%&4,#&! -&0! 9+#;#A,&:! +%@2%/4,#&! #9%&,&:! -!XWW! "5%+%! ,8! -! 84+#&:! C%2,%@(! C#45! @+#7! -/4,;,848! 6,45,&! 45%!

/5-&:,&:! -&0! 45-4! 45,8! /5-&:%! ,8! /#7,&:! &#4! @+#7! /2-88,/! -*45#+,4,%8! #@! 45%! 9-84(! 2,A%!

5,84#+,-&8(!C*4!0,+%/42?!@+#7!45%!:+-;%<!!

XWX! -&0! 8#7%! 1+-&I-0,! ;#2*&4%%+8! 84-4%! 45-4! 45%?!

5,84#+?!#@!45%!6"&1">*!"#!

,22!C%!-!/#*9!4#7#++#6(!45%+%!6,22!C%!-&#45%+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!``! W.( -"-*!$.( "#( >"( %$"!!.@( ( "#1*&>"( "'( %"#%$-*&$*( >"( '*#( 1!K-"&"#@( !

W.( -"-*!$.( >"( '.( %$"!!.B( "8/,-.1$*&"#( >"( .#"#$&.>*#( :*!( '.( !":!"#$0&( 4!.&Q,$#%.(! %0<!

Q2%7%&4%! N%+&-0! -&0! _2#?! 12#&8#! d.-0+,0O! "'C-+(! EWWae(! XXD!

;,.>"!&*#( >"'( ;.,-(! .-?! EWWH(! X45! %0,4,#&(! X Xk(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc<!

5449OGG666</-*7<%8GQ1$J_"1PG/*-0%+&#8G/*-0%+&#890@G2,C+#XkGR#8-8s0%2s@+-&]*,87#<90@<!XWW!

C!1/."*'*+3( .&>( %/"( -">$.(! %0<! ",7#45?! Q2-/A! -&0! .-+/*8! N+,44-,&! d=-2&*4! Q+%%AO! U%@4/#-84! J+%88(!

EWWHe(!EYX<!XWX!1+75!.%7#+,-![,84T+,/-(!R-/%C##A!9#84(!Z*&%!k(!EWXF(!-//%88%0!Z*&%!XF(!EWXF<!

Page 48: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EY!

&#6(! #*+! 6#+A! 6-8! -&0! 6,22! C%! 45%! 8-7%<! =%! 0#! &#4! ,&4%+9+%4(! C*4! /+%-4%! #C>%/4,;%!

%35*7-4,#&8!#&!7%7#+?!6,45(!-7#&:84!#45%+!45,&:8(!45%,+!9+#3,7,4?!4#!45%!7-4%+,-2!#@!

45%!9-84O! !#&%!#@!45 XWE!!

"5%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!-44-/5%8!7*/5!/+%0,4!4#!45%!5,84#+?!45-4!/#7%8!@+#7!

45%!:+-;%8<!^&%b

C?! 45%! P9-&,85! :#;%+&7%&4! C%46%%&! EWWk! -&0! EWXW! 6%&4! 4#! 45%! %35*7-4,#&! #@! 7-88!

:+-;%8<! "5%! /#22%/4,#&! #@! #+-2! 4%84,7#&,%8(! -+/5,;-2! 9+#>%/48(! 9*C2,/-4,#&8(! #+! 84*0,%8!

%-/5!+%/%,;%0!C%46%%&!Fr!-&0!Xcr!#@!45%!84-4%!C*0:%4!@#+!5,84#+,/-2!7%7#+?<XWc!!

[#6!/-&!6%!%392-,&!45%!9%+/%,;%0!,79-/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!#&!/#22%/4,;%!7%7#+?(!

-&! ,79-/4! 45-4! ,8! %84,7-4%0! 4#! C%! 7*/5! 2-+:%+! 45-&! 0%/-0%8! #@! 5,84#+,#:+-95?p!

1//#+0,&:!4#!$%&85-6(!45,8!9+,#+,4,I,&:!#@!%35*7-4,#&8!,8!!

-!/-2/*2-4,#&!#@!45%!84+-4%:,/!;-2*%!#@!45%!;,8*-2!,7-:%8!-&0!8?7C#2,/!-88#/,-4,#&8!

9+#0*/%0! C?! 45%! -/4! #@! %35*7-4,#&! ! "5%! ,/#&#:+-95?! #@! -! 7-88! :+-;%! ,8! -!

*8%@*2! 9#2,4,/-2! 4##2! C%/-*8%! ,4! /-&! 8-?! 45%! *&b8-?-C2%! ! M,8*-2! ,7-:%8! #@! 7-88!

:+-;%! C%,&:! #9%&%0! /-&! -+4,/*2-4%! -! /#792%3! 8%4! #@! 7%88-:%8(! 6,45#*4! 45%!

-+/5-%#2#:,848(! %35*7-4,#&! /##+0,&-4#+8(! #+! >#*+&-2,848!%;%+! 5-;,&:! 4#! %392,/,42?!

-+4,/*2-4%! 45%8%! 7%88-:%8! #+! C%! 8%%&! 9*C2,/2?! 4#! ,&4%&4,#&-22?! 9#2,4,/,I%! 45%!

,&;%84,:-4,;%!9+#/%88<XWF!

$%&85-6! 7-,&2?! -44+,C*4%8! 45%! 8*//%88! #@! 45%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! 4#! ,48! /-9-/,4?! 4#!

@#+:%! +%9+%8%

!,8!

45#*:5! 4#! /#*&4%+-/4! 8#7%! #@! 45%! -&3,%4,%8! -+#*&0! 45%! @-22-C,2,4?! #@! 5*7-&! 7%7#+?!

-&0 !

[#2#/-*84<XWY! "5%8%! -+%! 8%%7,&:2?! *&7%0,-4%0! -&0! 45%+%@#+%! #;%+/#7%! 45%! 9#2,4,/-2!

#99#8,4,#&! 45-4! 45%! 0%@%-4%0! %&/#*&4%+! 65%&! 45%?! %39+%88! 45%,+! 7%7#+?! ,&! 4%34(! -!

7%0,*7!9%+/%,;%0!-8!7#+%!8*C>%/4,;%!-&0!,&4%+9+%4-4,;%<!"5%!+*94*+%!,&!+%/%&4!7%7#+?!

9#2,4,/8!,8!45*8(!-//#+0,&:!4#!5%+(!/#&84,4*4%0!C?!-!85,@4!@+#7!45%!;%+C-2!+%:,84%+!#@!C##A8!

4#! 7-4%+,-2,I,&:! 45%! 0%-0! 95?8,/-22?! C?! %39#8,&:! C#0,%8<XWk!

@+#7!45%!:+

2##A,&:! ,&4#! 45%! 9,4! #@! -&! %39#8%0! :+-;%<! 18! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! L%+%A! Q#&:+-7!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWE!M#2*&4%%+8!1+-&I-0,(!/#&;%+8-4,#&8!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!U-!.-I#++-(!.-?!EWXX<!XWc! b7-,2!4#!-*45#+(!EWXW<!XWF! !XWY!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(XF<!XWk!BC,0<(!Ek(!XX`(!EEc(!EEH<!

Page 49: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ek!

%;,0%&/%!,&!P9-,&! ! XWH!!

.*/5!-44%&4,#&!,8!9-,0!4#!45%!]*%84,#&!#@!65?!45%!7#;%7%&4!%7%+:%0!-&0!65?!&#6<!

"5%+%!-+%!84*0,%8!#&!45%!9-/4!#@!8,2%&/%(!45%!R+-&/#,84!+%9+%88,#&(!4+-&87,44%0!4+-*7-(!

-&0!45%!/#&0,4,#&!#@!9#84b7%7#+?<XWa!.%7#+?! ,48%2@(!5#6%;%+(! ,8! 45%+%C?!-27#84!4-A%&!

@#+! :+-&4%0! -&0! 45%! 9#88,C2%! +#-08! @#+! 45-4! 7%7#+?! 45%+%@#+%! 2,7,4%0O! ,4! /-&! C%!

4+-&87,44%0! -&0! 9+%8%+;%0! #+! 6,455%20(! +%;%-2%0! #+! /#&/%-2%0(! +%7%7C%+%0! #+!

@#+:#44%&(!%35*7%0!#+!2%@4!C*+,%0! !-&0!45%!]*%84,#&!,8O!65?!#+!65?!&#4pXW`!!

1@4%+!@,@4%%&!?%-+8!#@!%35*7-4,#&8!,&!P9-,&(! ,4! ,8!4,7%!4#!:#!C%?#&0!45%!#C8%+;-4,#&!

45-4!45%!%35*7-4,#&8!5-;%!#9%&%0!-!0%C-4%!-C#*4!45%!P9-&,85!9-84!-&0!4#!-&-2?I%!65-4!

+%8*248! 45%?! 5-;%! #C4-,&%0<! 122! #C8%+;%+8! -:

45%! &-4*+%! #@! 45,8! +%;%2-4,#&! +%7-,&8! *&]*%84,#&%0O! 65-4! A,&0! #@! 4+*45(!

7%88-:%(!/#&8/,#*8&%88(!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84!/#7%8!@+#7!45%8%!:+-;%8p!"5%!7-,&!

+%8%-+/5!]*%84,#&!#@!45,8!0,88%+4-4,#&!9%+4-,&8!9+%/,8%2?!4#!45-4!&%34!84%9O!=5-4!A,&0!#@!

5,84#+?! ,8! /#&84+*/4%0! 45+#*:5! 45%! P9-&,85! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&8p! 1&0! 65-4! ,8! ,48!

!

B&! 65-4! @#22#68(! B! %2-C#+-4%! #&! 45,8! +%8%-+/5! ]*%84,#&! -&0! %392-,&! 5#6! 45,8! 84*0?!

/#&4+,C*4%8! 4#! 45%! +%8%-+/5! @,%208! #@! 5,84#+,/-2! 45%#+?! -&0! 7%7#+?! 84*0,%8<! B4! ,8!

,79#+4-&4! 4#! 9#,&4! #*4! 45-4! B! #&2?! -88%88! 45%! ,79-/4! #@! 45%! "8/,-.%$*&#(! 65,/5! 7%-&8!

45-4!7?!/#&/2*8,#&8!-C#*4!45%,+!/-9-/,4?!4#!/#&84+*/4!-!&%6!/#22%/4,;%!7%7#+?!0#%8!&#4!

&%/%88-+,2?!-992?!4#!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-8!-!65#2%<!B!89%/,@,/-22?!@#/*8!#&!45%!+#2%!#@!

45%!%35*7-4,#&8!,&!45%!#;%+-22!,79-/4!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!

)#4!#&2?!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!-&0!,48!8*99#+4%+8!C*4!-28#!45%#+,848!#@!5,84#+?!

5-;%! 2,&A%0! 45%! 0,8/,92,&%! #@! 5,84#+?! -&0! 5,84#+,#:+-95?! 4#! 45%! /#&4%792-4,#&! #@! 45%!

0%-0! C#0?! -&0! :+-;%8(! 7#*+&,&:(! 0%-45(! -&0! 45%! @,&,4*0%! #@! 2,@%! ,&! :%&%+-2<! _6-!XXW! B! -,7! 4#!

/#&4+,C*4%!4#!45,8!7#+%!:%&%+-2!0%C-4%!#&!45%!+%2-4,#&85,9!C%46%%&!5,84#+?!-&0!0%-45(!

-88%+4! 45-4! 5,84#+?! -&0! 0%-45! -+%!

,&0%%0! +%2-4%0! C*4! 45-4! 0,@@%+%&/%8! ,&! 6-?8! #@! 0%-2,&:! 6,45! 45%! 0%-0! ! ,&! 45,8! 84*0?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWH! L,84,&:*,85%0! K*%848! #+! 1:%&48! #@! B&:'+%&/%O! R#+%,:&!

;*-:',%,-!X`!dEWWaeO!XHW<!XWa! "5%8%! 6%+%! 45%! 7-,&! ]*%84,#&8! -00+%88%0! ,&! -! 45%7%! ,88*%! #@! 2$#%*!3( .&>( )"-*!3( XF! dEWWEe(! 6,45!

/#&4+,C*4,#&8! C?! J-2#7-! 1:*,2-+(! Q-+#2,&%! N#?0(! 1&:%2-! Q%&-++#(! P*8-&-! )-+#4IA?! -&0! K-;,&! P7,45(! -&0!

.,/5-%2!$,/5-+08(!45-4!B!@+%]*%&42?!*8%!45+#*:5#*4!45,8!0,88%+4-4,#&<!XW`! &4!45-4!-24%+&-4,;%!7%7#+,%8!%7%+:%!65%&!0%7#/+-/,%8!-+%!,&84-4%0(!,&!

1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!EkY<!XXW! E"%/$&I$&+(2$#%*!3B(F/"(`*,!&.'(*4(F/"*!3(.&>(7!.1%$1"!`!dEWWYeO!c`a<!

Page 50: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EH!

/#&/+%4%2?O! 0,@@%+%&/%8! ,&! %35*7-4,#&! 9+-/4,/%8! -&0! 0,8/#*+8%8! ! /-&! 2%-0! 4#! -! :+%-4!

!

"#!-&86%+!45%!7-,&!+%8%-+/5!]*%84,#&(!B!-992?!-!@+-7%6#+A!#@!5,84#+,/-2!45%#+?!4#!45%!

7%7#+?!9+-/4,/%!#@!45%!%35*7-4,#&8<!B@!,4!,8!4+*%!45-4!45%!%35*7-4,#&8!,&!P9-,&!7-44%+!

7#+%!@#+!/#22%/4,;%!5,84#+?!45-&!@#+!5,84#+,#:+-95?(!45%&!5,84#+,/-2!45%#+?!5-8!4#!85,@4!,48!

@#/*8!4#!45,8!0,;%+8,4?!#@!9#9*2-+!7%7#+?!9+-/4,/%8(! ,&/2*0,&:!45%!%35*7-4,#&!#@!7-88!

:+-;%8! -8! -! 7#0%! #@! -+4,/*2-4,&:! -! ;,8,#&! #&! 45%! 9-84<! _;%&! ,@! 45%! 8#*+/%8! #@! 45%!

%35*7-4,#&8! -+%! C#&%8(! B! %3-7,&%! 45%7! -8! ,@! 45%?! 6%+%! -! 5,84#+?! C##A(! -&0! 45%! 7-88!

:+-;%! -&! -+/5,;%<! "5,8! 84*0?! 45*8! -992,%8! 5,84#+,/-2! 45%#+?! 4#! 0,;%+8%! /#&4%79#+-+?!

B! 5%+%C?! @#22#6! 8/5#2-+8! ,&! 7%7#+?! 84*0,%8!

&#4%!45-4!5,84#+?!,8!&#!2#&:%+!9+#0*/%0!#&2?!45+#*:5!-/-0%7,/!7#&#:+-958!C*4!-28#!,8!

9+#0*/%0! C?(! @#+! %3-792%(! /,&%7-! -&0! 0,:,4-2! 7%0,-XXX! #+(! ,&! 45,8! /-8%(! 7-88! :+-;%!

%35*7-4,#&8<!B!45%+%C?!+%:*2-+2?!/+#88!45%!C#*&0-+,%8!45-4!8/5#2-+8!8*/5!-8!Z*2,g!0+-6!

C%46%%&! 5,84#+?! -&0! 7%7#+?<! B! /#&4%&0! 45-4! 5,84#+,/-2! 45%#+?! 85#*20! C%! 5,84#+,/-2!

9+-/4,/%!-&0!85#*20!0-+%! 4#! 2%-;%! 45%!-/-0%7,/! 2,7,48!#@!5,84#+,#:+-95?!-&0!%&4%+! 45%!

9#2,4,/-2! -+%&-! #@! 7%7#+?! 9#2,4,/8<! [,84#+,/-2! 45%#+?! /-&! C%! ;,4-2! ,@! ,4! 4*+&8! 4#! &#&b

-/-0%7,/! 8#/,-2! 9+-/4,/%8! #@! 0%-2,&:! 6,45! 45%! 9-84(! 8*/5! -8! 0#/*7%&4-+,%8(!

/#77%7#+-4,#&8(!+%b%&-/47%&48(!%4/<!!

7%45#0#2#:?!#@!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!4#!45%!@+-7%6#+A!#@!5,84#+,/-2!45%#+?<!Q5-94%+!

E!:,;%8!-&!#;%+;,%6!#@!45%!7%45#0#2#:?!-&0!/-8%8!#@!45,8!84*0?!-&0!-!0%8/+,94,#&!#@!5#6!

B!/#&0*/4%0!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!,&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!

"5%!,0%-!45-4!45%!9-84!8*+@-/%8!*&7%0,-4%0!,&!45%!%35*7-4,#&8!C2,&08!*8!4#!#&%!#@!45%!

@,+84! ,&8,:548! #@! 7%7#+?! 84*0,%8(! ;,I<(! 45-4! /#22%/4,;%! 7%7#+?! ,8! -! /#&84+*/4%0! -&0!

/#&4,&:%&4! 95%&#7%&#&(! 0%9%&0%&4! #&! /5-&:,&:! 9#6%+! +%2-4,#&8! -&0! /#&84+*/4%0! C?!XXE! XXc!18!5,84#+,-&!.,/5-%2!$,/5-+08!

-28#!+%7-+A8(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXX! 2$#%*!3(.&>(F/"*!3(F`!dEWXWe<!XXE!

N$+/%$&+(J*!>#(.&>($-.+"#B(E":!"#"&%$&+(J.!(.1!*##(%/"(>$#1$:'$&"#(!%0<!P4%95-&!Z-%:%+!

%4!-2<!d"#+#&4#O!f&,;%+8,4?!#@!"#+#&4#!J+%88(!EWXWe(!cF<!XXc! "%+7! *8%0! C?! .,/5-%2! $,/5-+08! 4#! +%@%+! 4#! 45%! -/4#+8! 45-4! /#&84+*/4! /*24*+-2! 4+-*7-! ,&! 9#84b/#&@2,/4!

8#/,%4,%8! d8%%! $,/5-+08(! C4%"!( %/"( ;$6$'( <.!(! cc`e(! -&0! C?! =*2@! S-&84%,&%+! ,&! 5,8! 92%-! @#+! 84*0?,&:! 45%! 8#/,-2!

0?&-7,/! C%5,&0! 7%7#+?! +%9+%8%&4-4,#&8<! [%! /#&/+%4%2?! 9+#9#8%8! 4#! @#/*8! #&! 45%! &%4#4,-4,#&! C%46%%&!

0,@@%+%&4! 5,84#+,/-2! -:%&48(! 8*/5! -8! 7%7#+?! 7-A%+8! -&0! 7%7#+?! /#&8*7%+8! d8

2$#%*!3(.&>(F/"*!3! FX! dEWWEeO!

XH`<!

Page 51: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ea!

,&! ,8#2-4,#&(! 45%! 98?/5#-&-2?4,/! 7%4-95#+! 65,/5! -+:*%8! @#+! 45%! /#22%/4,;%2?!

5-+7@*2!%@@%/48!#@!45%!8*99+%88,#&!#@!9-,&@*2!7%7#+,%8!,&!45%!-@4%+7-45!#@!;,#2%&4!

;-+,-4,#&8!#@!9*C2,/!7%7#+?!#;%+!4,7%<XXF!

U,A%!#45%+!7%7#+?!9+-/4,/%8(!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!-+%!&#4!>*84!-&!%39+%88,#&!#@!

65-4! 5-99%&%0! ,&! 45%! 9-84! ! -8! ,&! 45%! $-&A%-&! ,0%-! 45-4! 45%! 8#*+/%8! 89%-A! @#+!

45%78%2;%8! ! C*4! /-&! C%! +%:-+0%0! -8! -! /#&84+*/4,#&! 45-4! ,8! 7%0,-4%0! C?! 7%7#+?!

-/4,;,848<! B! 5%+%C?! @#22#6! $%&85-6! 65#! /-228(! %;%&! ,@! 85%! @#/*8%8! #&! 45%! 7-4%+,-2!

+%9+%8%&4-4,#&8! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! 45%! C%2,%;%! 45-4! 95?8,/-2! %;,0%&/%! ,8! 7#+%!

XXY!

.?!@#/*8!,8!9+%/,8%2?!#&!45%!0,@@%+%&4!7#0%8!#@!7%0,-4,#&!#@!45%8%!7%7#+?!-/4,;,848!

65#! -+%! /#&84+*/4,&:! 7%7#+?! C?! 45%! %35*7-4,#&8<! $-45%+! 45-&! -88*7,&:! 45-4! 45%!

7%7#+?O! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848(! -+/5-%#2#:,848(! ;#2*&4%%+8(! -&0! -22! #45%+! -/4#+8!

-/4,;,848!,&/2*0%!-!6,0%!+-&:%!#@!8#/,-2!7#;%7%&48(!8*/5!-8!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!

,&!P9-,&<!B!/#&4%&0!

@+#7!45%!:+-;%8(!-&0!%&:-:%!,&!-!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!0%-0!-&0!45%!9-84<!!

X<c<E .%7#+?!@+,/4,#&8O!"5%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!:2#C-2!.(:$"(>"(4*#.XXk!

H(/.6"(%*(%/$&I(+'*=.''3(=,%(.1%('*1.''3(dZ#8'!B:&-/,#!Q-8-0#(!1$.[eXXH!

18! 8-,0(! 45,8! 84*0?! -28#! -,78! 4#! -&-2?I%! 45%! :*'$%$1.'! ,79-/4! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!

7%/5-&,878! 8*/5! -8! %35*7-4,#&8<! B4! ,8! ,&0%%0! ,79#+4-&4! 4#! +%7,&0! 45-4! B! #&2?! -88%88!

45%!9#2,4,/-2!-&0!/#22%/4,;%(!&#4!45%!9%+8#&-2!-&0!98?/5#2#:,/-2(!-89%/48!#@!7%7#+?<!"#!

+%;%-2! 45%! 9#2,4,/8! #@! 7%7#+?! C%5,&0! 45%! 8%%7,&:2?! #C>%/4,;%! %&0%-;#*+! #@! @#+%&8,/!

%35*7-4,#&8(!B!@#/*8!#&!45%!,&4%+-/4,#&!C%46%%&!0,@@%+%&4!/2*84%+8!#@!7%7#+?!-/4,;,848!

-&0!45%!0,;%+8,4?! ,&!5,84#+,%8! 45%?!/#&84+*/4! ,&! 45%!6-A%!#@! 45%!%35*7-4,#&8<! B!-,7!4#!

+%#9%&! -! 0%C-4%! ,&! 7%7#+?! 84*0,%8! 9+%;,#*82?! 8%442%0! C?! Z#5&! "#+9%?(! 65#! @-7#*82?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXF!$,/5-+08(!C4%"!(%/"(;$6$'(<.!@!ckc<!XXY!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(XF<!XXk! !XXH! Z#8'! B:&-/,#! Q-8-0#! d1$.[! N*+:#8e(! 9*C2,/! 89%%/5(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(! f&,;%+8,0-0! Q-+2#8! BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!

Page 52: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

E`!

,0%#2#:,/-2(!*4#9,-&(!-&0!@*4*+%b#+,%&4%0!9+#>%/48<!B!6,22!4%84!45,8!5?9#45%8,8!C?!@#/*88,&:!

#&! 45%! 5%4%+#:%&%,4?! #@! ,0%-8! #&! 5#6! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84! 45-4! 7%%4! ,&! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8<!

1! @#/*8! #&! ,&4%+/#&&%/4,#&8(! %&/#*&4%+8(! -&0! @+,/4,#&8! C%46%%&! 0,@@%+%&4! -/4#+8!

,&;#2;%0!,&!7%7#+?!6#+A!/-&!0%&-4*+-2,I%!8#7%!0#7,&-&4!-88*794,#&8!#@!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%!84*0,%8<!18!8-,0(!,&!45%!,&4%+&-4,#&-2!+%-27(!45%!P9-&,85!/-8%(!6,45!,48!C%2-4%0!4*+&!

4#!45%!9-84(!,8!,&4%+&-4,#&-22?!*8%0!9+%/,8%2?!4#!9+#;%!45%!&-4*+-2&%88!#+!,&%;,4-C,2,4?!#@!

-&!-/4,;%!/#&@+#&4-4,#&!#@!45%!9-84(!,&!45%!@#+7!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!7%-8*+%8!8*/5!-8!

@#+%&8,/!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8<!!R*+45%+7#+%(!65%&!-!8#/,%4?!:#%8!45+#*:5!-!9+#/%88!

#@! 0%7#/+-4,I-4,#&(! ,4! ,8! %39%/4%0! 45-4! -! /#22%/4,;%! 7%7#+?! ! C-8%0! #&! 65-4! -/4*-22?!

5-99%&%0! ! %7%+:%8<XXa! B&! 45%! 4,7%! 45-4! 5-8! 9-88%0! 8,&/%! 45%! P9-&,85! 4+-&8,4,#&(!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 5-8! C%/#7%! ;%+?! ,&@2*%&4,-2! ,&! ,&4%+&-4,#&-2! 9#2,/?! /,+/2%8(! 4#! 45%!XX`!!

"+-&8,4,#&-2! >*84,/%! ,8! -! ;-2*%b0+,;%&! @,%20(! 65%+%! 8/5#2-+8! -&0! -0;#/-4%8! -+%! ,&!

8%-+/5!#@!C%84!9+-/4,/%8!4#!0,88%7,&-4%!,&!/#*&4+,%8!,&!4+-&8,4,#&<!"5%8%!84*0,%8!-+%!#@4%&!

b8,I%b@,48b-22!

7#0%28! 5#6%;%+! 0%&?! 45%! /#&4,&:%&/?! #@! &#+78! -C#*4! 5#6! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84(! 45%!

89%/,@,/!5,84#+,/-2!/#&4%34(!-&0!45%!9#2,4,/-2!84+*::2%!#@!65,/5!45%8%!&#+78!-+%!9-+4<!18!

R+-&i#,8![-+4#:!0%8/+,C%8! ,&!5,8!6#+A! (( 45%! 6-?! 5#6!8#/,%4,%8!0%-2!

6,45!45%!9-84!/-&!%;#2;%!#;%+!4,7%<XEW!N%+C%+!N%;%+&-:%!*8%0!45%!8-7%!/#&/%94!4#!84*0?!

/#&@2,/48!#;%+!45%!9-84!J$%/$&!8#/,%4,%8(!65,/5!+%;%-28!-&!,&4%+%84,&:!-&0!0,;%+8%!7%7#+?!

9#2,4,/8<XEX!P4*0?,&:!/#&@2,/4,&:!;,8,#&8!#&!7%7#+?!6,45,&!8#/,%4,%8!+%;%-28!45%!9#2,4,/-2!

&-4*+%! #@! 7%7#+?<! R#22#6,&:! -&45+#9#2#:,848! Q-45%+,&%! N%84%7-&! -&0! 1&:%2,]*%!

[-*:%+*0(! B! C%2,%;%! 45-4! %&:-:%0! +%8%-+/5! ,8! -C#*4! #9%&,&:! #*+! %?%8! 4#! -24%+&-4,;%!

7%7#+?! 9+-/4,/%8! -&0! ,0%-8(! 9+#C2%7-4,I,&:! 0#7,&-&4! 9+-/4,/%8(! -&0! #9%&,&:! *9!

0%C-4%8! !,&!45,8!/-8%(!-!0%C-4%!,&!P9-,&!45-4!8%%78!2#/A%0!C%46%%&!8*99#+4%+8!#@!4+*45b

+%;%2-4,#&!-&0!-0;#/-4%8!#@!@#+:%44,&:<!B&84%-0!#@!9+%8%&4,&:!45%!C%84!6-?!4#!0%-2!6,45!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXa!

+%:,7%8!C%/#7%!7#+%!2, )"-*!3(.&>(C-&"#$.@(EkY<!XX`!

d6#+A,&:! 9-9%+(! &*7C%+! c(! B&84,4*4#! 0%! J#2h4,/-8! ?! N,%&%8! JtC2,/#8! dBJJe(! QQ[PbQPBQ(! EWXWeD! -&0! P4%95-&,%! $!

`*,!&.'( *4( 9:.&$#/( ;,'%,!.'( 9%,>$"#! `!

dEWWaeO!XEH<!XEW!R+-&i#,8![-+4#:(! dJ-+,8O!P%*,2(!EWWce<!XEX! #&84+*/4%0!C?! 45%! 1+:%&4,&%!

9*1$.'(2$#%*!3!cF!dEWW`eO!c`c<!

Page 53: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cW!

7-88!:+-;%8(!45,8!0,88%+4-4,#&!6,22!7-A%!;,8,C2%!-!0,;%+8,4?!#@!&#+78!-&0!9+-/4,/%8<XEE!18!

6,22! C%/#7%! /2%-+(! 45%! 9#2,4,/-2! +#2%! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 45-4! 45,8! 84*0?! 4+,%8! 4#! +%;%-2!

9#2,4,/8!,&84-22%0!C?!R+-&/#,87!-&0!45%!4+-&8,4,#&!C*4!-28#!4#!45%!0,@@%+%&/%8!6,45,&!45%!

/-79!#@!8*99#+4%+8!#+!45%!0,@@%+%&/%8!C%46%%&!+%7%7C+-&/%!-&0!4+*45b+%;%-2,&:<!!

B&!#+0%+!4#!:#!C%?#&0!45%! ,0%-!#@!*&7%0,-4%0!4+*45!/#7,&:!@+#7!45%!:+-;%8!-&0!4#!

@#/*8%8! #&! 5#6! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%8! -+%! 0,88%7,&-4%0! -4! -! 2#/-2! 2%;%2(!

-99+#9+,-4%0(!-0-94%0(! -&0! ,&!8#7%! /-8%8!7-?C%!/#&4%84%0<![#6! 0#! &%6! &#+78!-C#*4!

5#6!4#!0%-2!6,45!45%!9-84!45+#*:5!%35*7-4,#&8!4+-;%2!@+#7!45%!4+-&8&-4,#&-2!-&0!:2#C-2!

7%7#+?! /*24*+%8(! 45+#*:5! P9-&,85! )K^8! -&0! 45%&! 4#! 2#/-2! /#77*&,4,%8! -&0! C-/Ap!

=5%+%! 0#! 45%8%! &#+78! /#7%! @+#7(! -&0! 5#6! 0#! 45%?! %;#2;%! ,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34p!

&#+78!#&!0,@@%+%&4!2%;%28!#@!8#/,%4?p!

=,45! 45,8! +%8%-+/5! B! 6,22! 9*4! @#+6-+0! 45%! 5?9#45%8,8! 45-4! P9-,&! 0#%8! &#4! 9+#;%! 45%!

&-4*+-2&%88!-&0!*&,;%+8-2,4?!#@!45%!+%8*+@-/,&:!#@!45%!9-84!C*4(!#&!45%!/#&4+-+?(!9+%8%&48!

-&!,0%-2!/-8%!4#!#C8%+;%!5#6!,0%-8!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-+%!/#&84+*/4%0(!-99+#9+,-4%0(!

-&0!0,88%7,&-4%0<!

"5%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -+%! %3/%22%&4! #99#+4*&,4,%8! @#+! -&! %45&#:+-95,/! 84*0?! #@!

45%!%&/#*&4%+!C%46%%&!0,@@%+%&4!/2*84%+8!#@!7%7#+?!-/4,;,848<!L*%!4#!45%,+!*&+%:*2-4%0!

/5-+-/4%+(! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! /#77*&-2! -&0! 9-+4,/,9-4,;%(! 9*C2,/! -&0! #9%&! @#+!

-&?#&%!4#!;,8,4<!"5%!%35*7-4,#&8!-+%!8,4%8!#@!8,:&,@,/-&4!,&4%+-/4,#&!C%46%%&!;#2*&4%%+8(!

%39%+4b

/#77*&,4,%8(! -&0! #45%+8<! "5%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -28#! 2,&A! *9! 0,@@%+%&4! 895%+%8O!

9+,;-4%!-&0!9*C2,/(!*+C-&!-&0!+*+-2(!?#*&:!-&0!#20(!-7-4%*+!-&0!9+#@%88,#&-2(!9#2,4,/-2!

-&0!-9#2,4,/-2(!2#/-2!-&0!:2#C-2(!9-84!-&0!9+%8%&4<!L*%!4#!45%!7#C,2,4?!#@!45%!%35*7-4,#&!

4%-78(!45%?!-+%!45%!-/4#+8!65#!2,&A!4#:%45%+!-22!45%8%!0,@@%+%&4!-/4#+8!-&0!895%+%8<!18!B!

6,22! ,22*84+-4%! ,&! 45,8! 0,88%+4-4,#&(! 4+-;%22,&:! @+#7! 9,4! 4#! 9,4(! 45%! %35*7-4,#&! 4%-78!

/#&&%/4!,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8!6,45!45%!7#84!+%7#4%!+*+-2!;,22-:%8!

,&!P9-,&<!!

^C8%+;,&:!45%!4%-78!,&!45%,+!,&4%+-/4,#&!6,45!#45%+!-/4#+8(!B!0%0*/4%0!45+%%!2%;%28!#@!

-&-2?8,8!45-4!6,22!84+*/4*+%!45%!84-A%5#20%+8!65#!7%%4!,&!45%!%35*7-4,#&8O!-!7,/+#!2%;%2!

#@! 2#/-2(! #@4%&! +*+-2(! /#77*&,4,%8D! -! 7%8#! 2%;%2! #@! &-4,#&-2! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! -&0(!

#@4%&! *+C-&(! ;#2*&4%%+8! -&0! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8D! -&0! -! 7-/+#! 2%;%2! #@! ,&4%+&-4,#&-2!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XEE!

C&%/!*:*'*+3( F*>.3! E C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXce<!

Page 54: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cX!

7%7#+?! -/4#+8! 8*/5! -8! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,4,#&%+8<XEc! L*%! 4#! 45%! @+-:7%&4%0!

&-4*+%! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4(! 45%! 7%8#! 2%;%2! ,48%2@! ,8! -28#! ,&4%+&-22?!

0,;%+8%<!

!"5%!9#6%+!0,@@%+%&4,-2!C%46%%&!45%8%!45+%%!2%;%28!,8!/#792%3<!=5,2%!#&!45%!P9-&,85!

&-4,#&-2! 8/-2%! 45%! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! 45-4! *8%! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%8! 84+*::2%!

-:-,&84! 45%!%84-C2,857%&4(! ,&!45%! ,&4%+&-4,#&-2!+%-27!45%!4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!9-+-0,:7!

45-4! 45%?! d-4! 2%-84! 9-+4,-22?e! -05%+%! 4#! 5-8! C%/#7%! 8#! 0#7,&-&4! 45-4! ,4! ,8! 5-+0! 4#!

]*%84,#&<!^&!45%!#&%!5-&0(!45%!1$.[!,8!45*8!-!C#44#7b*9!#+:-&,I-4,#&(!,&,4,-4%0!4#!5%29!

,8! ,&! 0,+%/4! /#&4-/4! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! #+:-&,I-4,#&8! -&0! ,&84,4*4,#&8! 8*/5! -8! 17&%84?!

B&4%+&-4,#&-2!-&0!45%!f)!Q#77,88,#&!@#+![*7-&!$,:548<!Q2%-+2?(!6%!/-&&#4!-88*7%!45-4!

/#77*&,4,%8<! "5%+%@#+%(! B! 6,22! +%:-+0! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! -8! -&! ,&4%+7%0,-4%!

2%;%2!C%46%%&!45%! 2#/-2!-&0!45%!:2#C-2(!-!9%+89%/4,;%!45-4! ,8!0,@@%+%&4! @+#7!45%,+!*8*-2!

0%9,/4,#&!-8!-!C#44#7b*9!#+:-&,I-4,#&<!"#!84*0?!45%!/,+/*2-4,#&!#@!&#+78!-&0!9+-/4,/%8!

C%46%%&!45%!2#/-2!-&0!45%!:2#C-2(!B!/#&0*/4%0!7*24,b8,4%0!%45&#:+-95?!-&0!@#22#6%0!45%!

1$.[! ,&! 45%,+! %&/#*&4%+8! 6,45! #45%+! 84-A%5#20%+8(! 65,/5! ,8! %392-,&%0! ,&! 45%!

7%45#0#2#:,/-2!Q5-94%+!E<!

!R#/*88,&:! #&! 45%! /#&&%/4,#&8! C%46%%&! 45#8%! 0,@@%+%&4! -/4#+8! 5%298! 4#! %79,+,/-22?!

4%84!45%!,79-/4!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8!-4!0,@@%+%&4! 2%;%28<!"5,8!84*0?!45%+%@#+%!

/#&4+,C*4%8! 4#! 45%! +%/%&4! 0%C-4%! ,&! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! -&0! 7%7#+?! 84*0,%8! -C#*4!

2#/-2!-/4#+8!%&/#*&4%+!,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9#2,/,%8<XEF!"5,8!0%C-4%!,8!9-+4!#@!XEY!

9%+89%/

0,@@%+%&4!6-?8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84(!@+#7!2#/-2!/#77*&,4,%8!4#!84-4%!,&84,4*4,#&8!-&0!

,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&! +,:548! #+:-&,I-4,#&8<! "5%+%@#+%(! 45,8! ,8! &%,45%+! -! 84*0?! #@!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! @+#7! -C#;%! &#+! -! 84*0?! @+#7! C%2#6! C*4! -! 84*0?! #@! 45%! /5-,&! #@!

%&/#*&4%+8! C%46%%&! 0,@@%+%&4! :+#*98! 45-4! %&:-:%! 6,45! 45%! %35*7-4,#&8! ,&! P9-,&<!

.#+%#;%+(! 65,2%! 45%8%! 84*0,%8! *8*-22?! @#/*8! #&! /*24*+-2! @+,/4,#&8! C%46%%&! =%84%+&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XEc! B4! ,8! ,79#+4-&4! 4#!84+%88! 45-4! 45%8%!/2*84%+8! -+%!-&-2?4,/-2! 2%;%28! 45-4! B!/#&84+*/4%0! ,&!#+0%+! 4#!/2-+,@?! 45%!

+%8*248!#@!45,8!84*0?<!B&!+%-2,4?(!45%+%!-+%!7-&?!#;%+2-98!-&0!%3/%94,#&8<!!XEF!

X! dEWWHeD! -&0!

!45%!85-0#68<!"5%!$#2%!#@!Q*24*+-2!Q#&4%348!,&!"+-&8,4,#&-2!Z*84,/%!J+#/%88%8<!

b !XEY! !

Page 55: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cE!

5*7-&!+,:548!/#&/%948!-&0!&#&b=%84%+&!&#+78(!45,8!84*0?!@#/*8%8!,&84%-0!#&!9#2,4,/-2!

/#&4%84-4,#&8!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!6,45,&!-!=%84%+&!8#/,%4?<XEk!

1! @#/*8! #&! 45%! %&/#*&4%+! C%46%%&! 0,@@%+%&4! -/4#+8! 6,22! ,&%;,4-C2?! C+,&:! *9!

0,@@%+%&/%8!C%46%%&!#+:-&,I-4,#&8!6,45,&!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!"5,8!,8!&#4!4#!

#+:-&,I-4,#&! #+! -/4#+! #;%+! -&#45%+<! .?! @#/*8! #&! @+,/4,#&8! C%46%%&! 0,@@%+%&4! 7%7#+?!

-/4#+8!,8!#&2?!-,7%0!4#!5,:52,:54!45%!#&:#,&:!0%C-4%!C%46%%&!0,@@%+%&4!;,8,#&8!#&!5#6!

4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84! #+(! ,&! #45%+! 6#+08(! 45%! 9#2,4,/8! #@! 7%7#+?(! ,&;#2;%0! ,&! 45%!

8%%7,&:2?! *&7%0,-4%0! 7%7#+?! 7-A,&:! #@! @#+%&8,/! %35*7-4,#&8<! 1//#+0,&:! 4#!

9+-/4,/%8!-&0!-88*794,#&8!,&!92-?!-&0!45*8!:,;%8!-!/5-&/%!4#!+*94*+%!-!84-4*8!]*#!-&0!

%@@%/4! /5-&:%<XEH!

1//#+0,&:! 4#! -&45+#9#2#:,84! 1&&-! "8,&:(! 45%! %&/#*&4%+! C%46%%&! 2#/-2! -&0! :2#C-2!

95%&#7%&-!C+,&:8!!

/+%-4,;%!@+,/4,#&!4#!:2#C-2!/#&&%/4,#&8! !

6,45! 45%! 8*+@-/%! #@! 45%! +#-0D! 89,&&,&:! ,&! 45%! -,+! ,4! :#%8! &#65%+%! ! 18! -!

7%4-95#+,/-2! ,7-:%(! @+,/4,#&! +%7,&08! *8! 45-4! 5%4%+#:%&%#*8! -&0! *&%]*-2!

%&/#*&4%+8!/-&!2%-0!4#!&%6!-++-&:%7%&48!#@!/*24*+%!-&0!9#6%+<XEa!!

B!6,22!@#/*8!#&!5#6!,&4%+&-4,#&-2!/#&/%948!8*/5!-8!>"#.:.!"1$>*!-&0!9+-/4,/%8!8*/5!-8!

L)1! 4%/5&#2#:?! -+%! -992,%0! ,&! -! &%6! /#&4%34! 8*/5! -8! P9-,&! -&0! 45%+%C?! #C4-,&! &%6!

@*&/4,#&8!-&0!7%-&,&:8<!"5,8!@#/*8!#&!@+,/4,#&8!A%%98!#*+!7,&08!#9%&!@#+!*&9+%0,/4-C2%!

#*4/#7%8!#@! 2#/-2!-992,/-4,#&8!#@! ,&4%+&-4,#&-2!9+-/4,/%8O!:+#*98!65#!-+%!8%%7,&:2?!,&!

%!,&,4,-2!7,84+*84!C%46%%&!8#7%!:+#*98!/-&!4*+&!,&4#!

/#22-C#+-4,#&<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XEk! B!6,22! C%! /-+%@*2! 4#!0,84,&:*,85!C%46%%&! 2#/-2!0%;,-4,#&8! #@!:2#C-2!7%7#+?!9+-/4,/%8! 0*%! 4#!0,@@%+%&/%8! ,&!

9+,&/,92%8!-&0!0%;,-4,#&8!0*%!4#!45%!,&-C,2,4?!#@!45%!2#/-2!-/4#+8!4#!-/5,%;%!45%7(!C%/-*8%!#@!4##!@%6!+%8#*+/%8!

#+!4##!7*/5!#99#8,4,#&<!XEH! C&%/!*:*'*+3(F*>.3(E`!dEWXceO!Y<!!XEa! "8,&:! *8%8! 45,8! /#&/%94! 4#! ,&;%84,:-4%! 45%! /,+/*2-4,#&! -&0! ,&4%+/#&&%/4,#&! #@! 45%! :2#C-2! 95%&#7%&#&! #@!

%&;,+#&7%&4-2!-/4,;,87<!P%%!1&&-!U#6%&5-94!"8,&:(!N!$1%$*&M(C&(R%/&*+!.:/3(*4(5'*=.'(;*&&"1%$*&(dJ+,&/%4#&!-&0!

^3@#+0O!J+,&/%4#&!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWYe(!,;(!Y<!!

Page 56: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cc!

X<F ^*42,&%!#@!45%!C##A!

"5,8! ,&4+#0*/4#+?! /5-94%+! ,8! @,+84! @#22#6%0! C?! -! 7%45#0#2#:,/-2! /5-94%+! 45-4! 0,8/*88%8!

45%!7%45#0#2#:,/-2!/5#,/%8!7-0%!-&0!45%!/-8%8!84*0,%0<!P*C8%]*%&42?(!Q5-94%+!c(!F(!-&0!

Y! ,&;%84,:-4%! #&%! /#&/+%4%! C*,20,&:! 84#&%! #@! 45%! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! 45-4! 45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /+%-4%8<! Q5-94%+! c! @#/*88%8! #&! 45%! 4+*45! :%&%+-4%0! C?! 45%!

%35*7-4,#&8(!Q5-94%+!F!#&!9#2,4,/8!#@!-/A&#62%0:%7%&4!-&0!+%9-+-4,#&(!-&0!Q5-94%+!Y!

#&! 45%! 4,7%! /#&/%948! 0%92#?%0! -&0! 0,88%7,&-4%0! C?! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! "5,8!

6-?(!%-/5!/5-94%+!:,;%8!9-+4!#@!45%!-&86%+!#&!45%!]*%84,#&!#@!65-4!A,&0!#@!+*94*+%!45%!

5-;%<! f24,7-4%2?(! ,&! Q5-94%+! k(! B! 4+?! 4#! -&86%+! 7?! #;%+-22! ]*%84,#&! #@! 65-4! A,&0! #@!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84!,8!/#&84+*/4%0!,&!45%!6-A%!#@!45%!%35*7-4,#&8<!!

X<F<X "5%!@#+%&8,/!4*+&!,&!7%7#+?!

B&! Q5-94%+! c! B! @#/*8! #&! 45%! 7#84! 9+#7,&%&4! -89%/4! #@! 45%! +*94*+%! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4!/2-,78!4#!%@@%/4(!&-7%2?(!45%!4+*45b+%;%-2,&:!/-9-/,4?!#@!%35*7-4,#&8<!.#84!

-/-0%7,/! -&0! >#*+&-2,84,/! -//#*&48! ,&0%%0! *&0%+84-&0! 45%! ,79-/4! #@! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4! ,&! 4%+78! #@! 4+*45! ;%+8*8! @#+:%44,&:<! "5%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,48%2@!

-28#!/2-,78!45-4!,48!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!@,&-22?!+%;%-2!45%!4+*45!-C#*4!-!9+%;,#*82?!

5,00%&!9-84!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!-&0!R+-&/#,84!0,/4-4#+85,9<!B!6,22!,&;%84,:-4%!65%+%!

45,8! 0#7,&-&4! ,&4%+9+%4-4,#&! /#7%8! @+#7(! 5#6! 45,8! ,&4%+9+%4-4,#&! ,8! -99+#9+,-4%0! ,&!

P9-,&(! -&0! 65-4! ,48! /#&8%]*%&/%8! -+%<! =5-4! A,&0! #@! 4+*45! 0#! 45%! %35*7-4,#&8!

b+%;%-2,&:!%3-/42?!/2-,7!

!

B! 6,22! /#&4%&0! 45-4! 45%! 0#7,&-&4! *&0%+84-&0,&:! #@! 7-88! :+-;%8! -8! 8,4%8! #@!

/#&/%-27%&4! #@! /+,7%8(! -&0! %35*7-4,#&8! -8! %@@#+48! 4#! 0,:! *9! 45%! 4+*45! -C#*4! 45#8%!

4*+&! 9#,&48! &#4! #&2?! 4#! 45%! ,&/+%-8,&:! -992,/-4,#&! #@! @#+%&8,/! %35*7-4,#&8! ,&! 5*7-&b

+,:548!,&;%84,:-4,#&8!C*4!-28#!4#!-!/2*84%+!#@!,0%-8!45-4!,&@2*%&/%!#*+!,0%-8!#&!5,84#+?!-&0!

7%7#+?<!!

+%89#&0!4#!5,84#+,/-2!,&>*

,&!45%8%!/#&4%348!,8!,&/+%-8,&:2?!2,7,4%0!4#!4+*45!6,45!-!>*0,/,-2!@*&/4,#&O!@-/48!45-4!/-&!

Page 57: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cF!

-&0! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! /-&! 9+#;,0%! 45,8<XE`!

5*7-&b+,:548! ,&;%84,:-4#+8! 4#! 7-4%+,-2(! C#0,2?! %;,0%&/%<XcW! 18! B! 6,22! 0%8/+,C%(! @#+%&8,/!

;,#2%&/%<!

%/5#,&:!,&!#45%+!9#84b/#&@2,/4!8#/,%4,%8(!8*/5!-8!P9-,&<!1!45,+0!-89%/4!#@!65-4!B!/#79+%88!

+-4%0!C?!%35*7-4,#&8!,8!

/2-,7%0! 4#! /#&4+,C*4%! 4#! 45%! 5,84#+,/-2! +%/#+0! #@! -! ;,#2%&4! 9-84<! "5%?! -,7! 4#! @*2@,2! 45%!

@,%20!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%<XcX!!

"5,8!-22!2%-08!4#!-!:%&%+-2!>*34-9#8,4,#&!#@!45%!+%;%2-4,#&!#@!@-/4*-2!4+*45(!#&!45%!#&%!

5-&0(!6,45!@#+:%44,&:!#+!/#&/%-27%&4(!#&!45%!#45%+<!"#!8*7!*9(!45%!,0%-!45-4!4+*45!/-&!

! -! 4+*45! #45%+6,8%! /#&/%-2%0! C?!

9%+9%4+-4#+8! ! -&0! 45-4! 45,8! 4+*45! /#&4+,C*4%8! &#4! #&2?! 4#! 45%! /#*+4! C*4! -28#! 4#! 45%!

5,84#+,/-2! +%/#+0! ,8! 65-4! B! /-22! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! #@! 4+*45<! 1! /#&8%]*%&/%! #@! 45,8!

45%! ;,/4,78<! =5,2%! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! 5-;%! C%/#7%! &%6! -*45#+,4,%8! #&! ;,#2%&4!

9-848(!7-88!:+-;%8!5-;%!C%/#7%!8?7C#28!#@!@#+:%44,&:!-&0!/#&/%-27%&4<!!

R#+!5,84#+,-&8(!45%!7#84! ,&4%+%84,&:!-89%/4! ,8!5#6!45%!@#+%&8,/!4*+&!,&@2*%&/%8!,0%-8!

#&! 5,84#+?! -&0! 7%7#+?<! _89%/,-22?! ,&! 45%! 2,:54! #@! 45%! /%&4+-2,4?! #@! 45%! %35*7-4,#&!

/-79-,:&!#@!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4O!65-4!5-99%&8!6,45!45%!/#22%/4,;%!7%7#+?!

#@!-!/#*&4+?!65%&!,4!9*48! @#+%&8,/!4+*45!-4!45%!@#+%@+#&4!#@! ,48!7%7#+?!9#2,4,/8p!=5-4!

-+%!45%!,792,/-4,#&8(!,&/2*0,&:!9#2,4,/-2!#&%8(!#@!45%!@#+%&8,/!:-I%!-&0!9+-/4,/%!#&!5#6!

6%!0%-2!6,45!45%!9-84p!!

B!6,22!/#&4%&0!45-4!45%!,0%-!45-4!%35*7-4,#&8!+%;%-2!45%!*24,7-4%!4+*45!-C#*4!-!9-84!

45-4!9%+9%4+-4#+8!6-&4%0!4#!/#&/%-2!,&!7-88!:+-;%8!,8!-!+%/%&4!,&4%+9+%4-4,#&(!%7C%00%0!

,&!45%! @,:54! @#+!*&,;%+8-2!-//#*&4-C,2,4?!#@!/+,7%8!-:-,&84!5*7-&,4?(! ,&@2*%&/%0!C?!45%!

,&;%84,:-4,#&8!#@!%&@#+/%0!0,8-99%-+-&/%8!9,#&%%+%0! ,&!1+:%&4,&-<!P*C8%]*%&42?(! B!6,22!

-+:*%! 45-4! 45%! -22,-&/%! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! 7%7#+?! 4+%&08! 5-8! C%%&! %88%&4,-2! @#+! 45%!

8*//%88! #@! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&48! C*4! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 4*+&! ,8! 8#7%65-4!

,&/#&:+*#*8!6,45,&!45%!P9-&,85!/#&4%34<!"5%+%@#+%(!,4!-28#!%&4-,28!8#7%!+,8A8<!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XE`!P%%!1&4##&!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(d)%6!\#+AO!N%+:5-5&!N##A8(!EWW`e(!XYY<!XcW!

L%-45! A*>3(f(9*1$"%3!H!dEWWXe(!XEX<!XcX!P%%!N%+C%+!N%;%+&-:%(!2$#%*!3@()"-*!3@(.&>(9%.%"D9:*&#*!">(V$*'"&1"B(F$-"(.&>( `,#%$1"( d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!

EWXXe(!XWD!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(!XYY<!

Page 58: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cY!

1@4%+! 0%8/+,C,&:! 45%! 5,84#+,/-2! #+,:,&8! -&0! :%&%-2#:?! #@! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/!

4*+&(! B! 6,22! ,&;%84,:-4%! 5#6! ,4! ,8! -99+#9+,-4%0! C?! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<!

[#6! 0,0! ,48! ,0%-8! -&0! 9+-/4,/%8! 4+-;%2! 4#! P9-,&(! -&0! 5#6! -+%! 45%?! 0,88%7,&-4%0!

45+#*:5#*4! P9-,&p! B! 6,22! 0%8/+,C%! 5#6! 45%! 7#C,2%! %35*7-4,#&! 4%-78! 2,&A! 45%! 7#84!

+%7#4%! 2#/-2!/#77*&,4,%8! ,&!P9-,&!6,45! ,&4%+&-4,#&-2!7%7#+?!/*24*+%8(! 45+#*:5!45%,+!

/#&4-/48! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&b+,:548! #+:-&,I-4,#&8! -&0! C?! *8,&:! 9,#&%%+8! ,&! 45%!

@#+%&8,/! 4*+&! -8! %3%792-! -&0! 8#*+/%8! #@! A&#62%0:%(! %39%+,%&/%(! /#&/%948(! -&0!

/#&/%94! >"#.:.!"1$>*! d0,8-99%-+%0e! ,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34<! B! 6,22! -28#! 0,8/*88! 5#6! 45%!

%35*7-4,#&! 4%-78! 5-;%! /#&84+*/4%0! 45%! ,0%-! #@! 7-88! :+-;%8! -8! /#&4-,&%+8! #@! -!

/#&/%-2%0! 9-84! -&0! @#+%&8,/! 4+*45! -8! -&! %2%7%&4! ,&! 45%! /#&84+*/4,#&! #@! -! 5,84#+,/-2!

-//#*&4(! -&0! 5#6! 45%! -88#/,-4,#&8! 4+-&8@#+7%0! 45%! P9-&,85! 7-88! :+-;%8! ,&4#! @#+%&8,/!

%;,0%&/%!45-4!/-&!C%!*8%0!,&!5*7-&b+,:548!-/4,;,87<!

!P9-,&! ,8!-!*&,]*%!/-8%! ,&!45%!:2#C-2! @#+%&8,/!4*+&<!"5%+%@#+%(! 45%! ,0%-!45-4! @#+%&8,/!

7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!@,&-22?!+%;%-2!45%!4+*45!-C#*4!-!5,00%&!#+!@#+:#44%&!5,84#+?!,8!

8#7%65-4!,&/#&:+*#*8!,&!P9-,&!-&0!0#%8!&#4!8*@@,/%!4#!*&0%+84-&0!C#45!45%!7%-&,&:!#@!

45%! 7-88! :+-;%8! ,&! 45%! ;,22-:%8! -&0! 45%! ,79-/4! #@! 45%! %35*7-4,#&8<! R,+84! #@! -22(! 45%!

4%79#+-2,4?!#@!45%!%35*7-4,#&8(! 2#&:!-@4%+!45%!/#&@2,/4!-&0!4+-&8,4,#&!-&0!-7,084!&%6!

,&4%+&-4,#&-2! 4+%&08(! ,8! *&,]*%<! P9-,&! ,8! #&%! #@! 45%! 7#84! +%/%&4! /#*&4+,%8! 4#! 0%92#?!

%35*7-4,#&8!,&!5*7-&b+,:548!,&;%84,:-4,#&8(!-&0!-4!45%!8-7%!4,7%!45%!+%7-,&8!-+%!45%!

#20%84!#&%8!8*C>%/4%0!4#!@#+%&8,/!,&;%84,:-4,#&8<!.#+%#;%+(!,&!P9-,&(!-!7%7#+?!9+-/4,/%!

45-4! ,8! *8*-22?! 9-+4! #@! -! >*0,/,-2! 9+#/%88! ,8! -992,%0! ,&! -&! *&+%:*2-4%0! -&0! &#&b>*0,/,-2!

/#&4%34<! B&0%%0(! R+-&/#,87! ,8! 8#! @-+! &#4! #&! 4+,-2! ,&! P9-,&(! -&0! 45%+%@#+%! 45%! 4+*45!

:-45%+%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! 0#%8! &#4! 8%+;%! /+,7,&-2! ,&;%84,:-4,#&8D! ,4! 5-8! 7-,&2?! -!

5*7-&,4-+,-&! -,7(! 4#! +%4*+&! 45%! +%7-,&8! 4#! 45%! @-7,2,%8<! P%/#&0(! 7-&?! #@! 45%! 7-88!

:+-;%8!,&!P9-,&!-+%!A&#6&!-8!2#/-2!9*C2,/!8%/+%48(!-&0!7-&?!%35*7-4,#&8(!0*%!4#!-!2-/A!

#@! +%8#*+/%8! #+! 45%! 0%4%+,#+-4%0! 84-4%! #@! 45%! #20! +%7-,&8(! 0#! &#4! +%;%-2! 7*/5! &%6!

A&#62%0:%<! .#+%#;%+(! B! 6,22! /#&4%&0! 45-4(! 0*%! 4#! 45%! *8*-2! >*0,/,-2! @*&/4,#&! #@! 45%!

%35*7-4,#&8(! 45%,+! /#&4+,C*4,#&! 4#! 45%! 5,84#+,/-2! +%/#+0! ,8! 2,7,4%0! 4#! @-/48! -C#*4! 45%!

/-*8%8!#@!0%-45!#@!45%!,&0,;,0*-28!%35*7%0!@+#7!45%!:+-;%8<!!

B! 6,22! 9+#9#8%! 46#! 5?9#45%8%8! #&! 45%! 9#88,C2%! ,792,/-4,#&8! #@! ,&4%+9+%4,&:! 45%!

P9-&,85! %35*7-4,#&! ,&! 45%! @+-7%6#+A! #@! 45%! @#+%&8,/! 4*+&<! R,+84(! B! 6,22! /#&4%&0! 45-4!

@#+%&8,/!4+*45! ,&!P9-,&!5-8!C%%&!-&! ,79#+4-&4!7%-&8!4#!-/5,%;%!-&#45%+!%&0(!&-7%2?(!

45%! 2%:,4,7,I-4,#&! #@! -&?! %&:-:%7%&4! 6,45! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84<! B&0%%0(! 45%! 8/,%&4,@,/(!

>*0,/,-2(! -&0!-9#2,4,/-2! 84-4*8!#@! @#+%&8,/! 4+*45(! 8#! B!-+:*%(! 5-8!5%29%0! 4#!#;%+/#7%!45%!

@,%+/%!9#2,4,/-2!#99#8,4,#&!-:-,&84!%&:-:,&:!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84! ,&!P9-,&! ,&!:%&%+-2!

-&0!%89%/,-22?!-:-,&84!/#22%/4,;%!#+!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!$%9*C2,/-&!0%-0<!"5%!

9%+/%,;%0!*&7%0,-4%0!/5-+-/4%+!#@!45%!4+*45!+%;%-2%0!C?!45%!%35*7-4,#&8(!45%!#C>%/4,;%!

:-I%! #@! 8/,%&4,848! 8*/5! -8! @#+%&8,/! 0#/4#+8! -&0! -+/5-%#2#:,848(! -&0! 45%! /5#,/%! #@! 45%!

1$.[!-&0!1+-&I-0,!4#!-05%+%!4#! ,&4%+&-4,#&-22?!+%/#:&,I%0!5*7-&!+,:548!8*/5!-8!45%!

Page 59: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

ck!

+,:54! 4#! A&#6! -&0! 45%! +,:54! 4#! -! 9+#9%+! C*+,-2(! +-45%+! 45-&! &-4,#&-2! 9#2,4,/-28(! 5-;%! -!

0%9#2,4,/,I,&:! %@@%/4<! B4! ,8! 45,8! %@@%/4! 45-4! 5-8! C%%&! /+*/,-2! ,&! 5%29,&:! 4#! #;%+/#7%!

#99#8,4,#&<!"5%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!4+*45!,&!P9-,&!5-8!#9%&%0!*9!&%6!9#88,C,2,4,%8!@#+!

/,;,/! %&:-:%7%&4! 6,45! 45%! $%9*C2,/-&! 9-84(! 65,2%! -4! 45%! 8-7%! 4,7%! ,4! 5-8! -;#,0%0!

C+%-A,&:!45%!9+#5,C,4,#&!#&!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45,8!9-84<!

"5%!7#84!,79#+4-&4! ,

C%2,%;%(!,8!45%!%]*-4,#&!#@!+%/#;%+,&:!C#0,%8!6,45!+%7%7C%+,&:!-&0!#@!*&4#*/5%0!7-88!

#@!45%!9+%8%&/%!#@!-!9-84!45-4!,8!&#4!6#+A%0!45+#*:5D!-&0!%35*7-4,#&8!5-;%!C%/#7%!45%!

8?7C#2!#@!45%!,&%;,4-C2%!+%4*+&!#@!8*/5!-!9-84<!f&0%+84-&0,&:!45%!%35*7-4,#&8!,&!P9-,&!

9*+%2?! ,&! 45%! 0,/5#4#7?! #@! @#+%&8,/! 4+*45! ;%+8*8! @#+:%44,&:! 7-A%8! 45%! %35*7-4,#&8!

8%%7!-8!-!&-4*+-2!-&0!,&%;,4-C2%!+%-/4,#&!4#!-!9-84!#@!6-+!-&0!0,/4-4#+85,9<!.#+%#;%+(!,4!

/-++,%8! 45%! +,8A! #@! &%:2%/4,&:! #45%+! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! -&0! #45%+! 6-?8! ,&! 65,/5! 45%!

0,88%+4-4,#&(!#45%+!6-?8!#@!+%7%7C%+,&:!,&!P9-,&!-+%!&#6!-22!4##!%-8,2?!0,87,88%0<!"5%!

9%0-:#:?! #@! %39#8*+%! #@! :+-;%8! -&0! 45%! ,0%-! 45-4! 8%%,&:! -! :+-;%! 2%-08! 4#! 5,84#+,/-2!

/#&8/,#*8&%88!5#208!45%!+,8A!45-4!&#4!6-&4,&:!4#!8%%!:+-;%8!,8!/#&8,0%+%0!&#4!6-&4,&:!4#!

/#&@+#&4!45%!9-84<!

X<F<E .%7#+?!9#2,4,/8!C%?#&0!45%!@#+%&8,/!4*+&!

B@! 45%! @#+%&8,/! 4+*45! /+%-4%0! C?! 45%! %35*7-4,#&8! 0#%8! &#4! 8*@@,/%! 4#! *&0%+84-&0! 45%!

#45%+!%2%7%&48(! ,&!-00,4,#&!4#! @#+%&8,/!

45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,8!/#&84+*/4,&:p!

"#! C%! -C2%! 4#! @*22?! *&0%+84-&0! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&8! C%?#&0! 45%! 0,/5#4#7?! #@!

4+*45! +%;%-2,&:! ;%+8*8! @#+:%44,&:(! B! 9+#9#8%! -! 85,@4! ,&! @#/*8! @+#7! 45%! &*/2%*8! #@! 45%!

:+-;%8! -&0! C#0,%8! 4#! 45%! 89-/%! -+#*&0! 45%! :+-;%8<! B! 45*8! @#/*8! #&! 65-4! $%&85-6! 5-8!XcE! =5,2%! 45%! 9+-/4,/%! #@!

7-4%+,-2! 9+%8%&/%(! B! :#! C-/A! 4#! 45%! /#&84+*/4,;,84! 9-+-0,:7! #@! 7%7#+?! 84*0,%8(! 6,45!

65,/5! 8#/,-2! -&0! /*24*+-2! -&45+#9#2#:,848! -&0! 5,84#+,-&8! 84*0?! 45%! 8,:&,@,/-&/%! 45-4!

0,@@%+%&4!9%#92%!:,;%!4#!C#&%8!C?!,&4%+-/4,&:!6,45!45%7<Xcc!B!6,22!@#/*8!#&!%2%7%&48!#45%+!

45-&!45%!7-4%+,-2!4#!%392-,&!45%!#*4/#7%!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XcE!

`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"!XY!dEWXWeO!c<!Xcc! ,&-+?!+%8%-+/5!

!

Page 60: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

cH!

1245#*:5!45%!P9-&,85!/-8%!8%%78!-4!@,+84!8,:54!4#!9+#;%!45%!&%/%88,4?!#@!45%!@#+%&8,/!

4*+&(! B!6,22! ,&;%84,:-4%!6-?8!4#!*&0%+84-&0!%35*7-4,#&8!#*48,0%!45,8! @+-7%6#+A<! B!6,22!

,22*84+-4%! 45,8! 6,45! %3-792%8! @+#7! 45%! 6#+A! -&0! 0,8/#*+8%! #@! 45%! 45+%%! 7->#+!

-88#/,-4,#&8<! R#+#! 89#A%87%&! /2-,7! 45-4!XcF!-&0!,&4%22%/4*-28!8*99#+4,&:!45%!1$.[!-8!6%22!

/-*4,#&! 45-4! 45%! 0,::,&:! ,8! #&2?! 45%! C%:,&&,&:! #@! 45%,+! 6#+A<! .?! +%8%-+/5! 6,22! ,&0%%0!

85#6! 5#6! 45%! 2,&A! C%46%%&! %35*7-4,#&8! -&0! /#22%/4,;%! 7%7#+?! 0%9%&08! #&! 45%!

0,8/#*+8%8!-&0!9+-/4,/%8!45-4!-//#79-&?!,4<!!

1! 85,@4! ,&! @#/*8! @+#7! 45%! 9*+%2?! C#0,2?(! 7-4%+,-2(! C,#2#:,/-2! :-I%! #@! 45%! @#+%&8,/!

9-+-0,:7! 4#! 45%! 7%7#+?! 0,8/#*+8%8! -&0! 9+-/4,/%8! 8*++#*&0,&:! -&! %35*7-4,#&! /-&!

+%;%-2!!7%-&,&:8!#@!7-88!:+-;%8!#45%+!45-&!@#+:%44,&:!-&0(!+%2-4%0!4#!45,8(!/#&84,4*4,;%!

%2%7%&48!#@!/#22%/4,;%!7%7#+?!#45%+!45-&!@#+%&8,/!4+*45<!B4!/-&!,&0%%0!9+#;,0%!*8!6,45!-!

!

<

:+-;%8!@+-7%8!45%!6-?!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!4+,%8!4#!C+%-A!45%!9-/4!#@!8,2%&/%(!-&0!

9-+42?!0%4%+7,&%8!,48!/5-&/%8!4#!8*//%88!#+!@-,2*+%<!

R#22#6,&:!-&45+#9#2#:,848!#@!;,#2%&/%!2,A%!1&4#&!N2#A(!5,84#+,-&8!2,A%!Z-?!=,&4%+(!-&0!

2-6!89%/,-2,848!S,%+-&!./_;#?!-&0![%-45%+!Q#&6-?(XcY!45,8!84*0?!/#&8,0%+8!8,2%&/%(!45%!

/#&/%-27%&4(! 0,89#8-2(! -&0! &#&bC*+,-2! #@! C#0,%8(! -&0! 45%! &#&b/#77%7#+-4,#&! -&0!

9+#5,C,4,#&!#&!7#*+&,&:!-22!7%-&,&:@*2!7%7#+?!9+-/4,/%8<!Q5-94%+8!F!-&0!Y!%392#+%!45%!

7%-&,&:! #@! 7-88! :+-;%8! C%?#&0! @#+:%44,&:<! "5,8! ,&4+#0*/4,#&! 5-8! -2+%-0?! 9#,&4%0! #*4!

45-4! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84! 6-8(! +-45%+! 45-&! @#+:#44%&(! ;%+?! 9+%8%&4! ,&! 45%! 7,&08! #@! 45%!

9#2,4,/-2!%2,4%<!1&0(!-8! 8-,0(!Q5-94%+!c!6,22!9#,&4!#*4! 45-4! 45%!7-88!:+-;%8!6%+%!A&#6&!

2#/-22?!C*4!8*C>%/4!4#!-!9+#5,C,4,#&!#&!/#22%/4,;%!-&0!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&<!Q5-94%+!F!

6,22! ,&

/#77%7#+-4,#&(! -&0! Q5-94%+! Y! 6,22! @#/*8! #&! 45%! 4%79#+-2! &#4,#&(! ,&84,22%0! C?! 45%!

4+-&8,4,#&(! !

"5,8! 84*0?! 45%+%@#+%! -,78! 4#! 85#6! 45-4! 45%+%! ,8! 7*/5! 7#+%! -4! 84-A%! ,&! 45%!

%35*7-4,#&8!45-&!+%;%-2,&:!9+%;,#*82?!/#&/%-2%0!4+*45(!/#&/+%4%2?!-/A&#62%0:,&:!-&0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

5449OGG666<8-&<%0<-/<*AG+%8%-+/5G:+-&48s-&0s9+#>%/48G/*++%&4s9+#>%/48GC#&%8s/#22%/4,;%G84-4%7%&4s#@s,&

4%+%848<!XcF! E"="'$0&(! 19+,2! EW(! EWXW<!

1//%88%0!P%94%7C%+!X(!EWXF(!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFFXY<!!XcY! )".&$&+#(*4(V$*'"&1"B(C(;!*##(;,'%,!.'(7"!#:"1%$6"(!%0<!Kv+-&!

N$+/%$&+(J*!>#(.&>($-.+"#B(E":!"#"&%$&+(J.!(.1!*##(%/"(>$#1$:'$&"#(!%0<!P4%95-&!Z-%:%+!

`*,!&.'(*4(W.J(.&>(9*1$"%3(!cX!dEWWFeO!YFX<!

Page 61: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

ca!

7-A,&:! +%9-+-4,#&! @#+! 45%! ;,#2%&/%(! -&0! +%/#&@,:*+,&:! 45%! 0#7,&-&4! 4,7%! /#&/%94! 4#!

0%-2! 6,45! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84<! P4*0?,&:! 45%8%! -89%/48! 6,22! /#&4+,C*4%! 4#! -! C%44%+!

*&0%+84-&0,&:! #@! 65-4! A,&0! #@! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! ,8! /#&84+*/4%0! ,&! 45%!

6,22! :,;%! -! C+#-0%+! *&0%+84-&0,&:! #@! 45%! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%! #@! %35*7-4,#&8(!

C%?#&0!,48!@#+%&8,/!-89%/48<!

f24,7-4%2?(! 2##A,&:! C%?#&0! 45%! -89%/4! #@! @#+%&8,/! 4+*45b+%;%-2,&:! 6,22! 85#6! -! 7#+%!

#@!#C>%/4,;%!4+*45!8*::%848<!P#7%!%39%+4b9+-/4,4,#&%+8!8-?!45-4!%35*7,&:!45%!7,88,&:!,&!

N#8&,-(!P#7-2,-(!#+!K*-4%7-2-!,8!%;%+?65%+%!45%!8-7%<! B&0%%0(!45%!@#+%&8,/!9+-/4,/%!,8!

C-8%0! #&! ,&4%+&-4,#&-2! 8/,%&4,@,/! -&0! >*0,/,-2! 9+#4#/#28! -&0! *&,;%+8-2! 5*7-&,4-+,-&!

&%%08! 8*/5! -8! 7#*+&,&:<! "5%! @#+%&8,/! 4*+&! 5-8! 9+#0*/%0! 9+-/4,/%8(! ,7-:%8(!

,/#&#:+-95?(! -&0! /#&/%948! 45-4! 4+-;%2! -2#&:! 6,45! 45%! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8! -&0!

#+:-&,I-4,#&8!@+#7!#&%!/#*&4+?!4#!-&#45%+<!"5%!,&8/+,94,#&!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!

,&4#!45,8!/-&#&!5#208!45%!+,8A!#@!-!/%+4-,&!#+45#0#3?!-&0!2#88!#@!89%/,@,/!5,84#+,/-2!-&0!

/-++,%+8!#@!7%7#+?(!6%!@-,2!4#!8%%!45%!0,;%+8,4?!-00%0!4#!45%!@#+%&8,/!9+#/%%0,&:8!C?!45%!

-/4,#&8! -&0! 0,8/#*+8%8! -+#*&0! 45%! C#0,%8<! R#22#6,&:! -&45+#9#2#:,848! #@! ;,#2%&/%! 65#!

-+:*%!45-4!;,#2%&4!-/48!7%-&!0,@@%+%&4!45,&:8!0%9%&0,&:!*9#&!45%,+!/#&4%34(!B!-+:*%!45-4!

+%9-+-4,#&8!#@!45-4!;,#2%&/%(!8*/5!-8!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8(!-28#!/-++?!0,;%+8%!7%-&,&:8<!

18!$%:,&-!Z-&%8!84-Xck! B! -+:*%! 45-4! 45%! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! #&! +%9*C2,/-&8! C?! 0*79,&:!

45%7! ,&! -! 7-88! :+-;%! 89%-A8! ,&! 0,;%+8%! 6-?8(! 45-4! 45%! %39#8%0! -&0! %35*7%0! C#&%8!

89%-A! -&%6! 4#0-?(! -&0! 45-4! 7-&?! 0,@@%+%&4! 5,84#+,%8! /-&! /#7%! @+#7! 45%! 8-7%! :+-;%8(!

!

R+#7!A&#62%0:%!4#!-/A&#62%0:%7%&4!-&0!+%9-+-4,#&!

B&! Q5-94%+! F! B! -&-2?I%! 45%! +*94*+%! 45%! %35*7-4,#&8! /-*8%! ,&! 45%! @+-7%6#+A! #@! 45%!

9*C2,/b9+,;-4%! 0,/5#4#7?<! B! 6,22! @,+84! 0%8/+,C%! 45%! 7%7#+?! 9#2,4,/8! ,&84-22%0! C?! 45%!

4+-&8,4,#&!-8!-!+%84+,/4,#&!#&!9*C2,/!/#77%7#+-4,#&!-&0!7#*+&,&:<!B!6,22!-+:*%!45-4!45%!

/+%-4,#&!#@!7-88!:+-;%8!0*+,&:!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!6-8!&#4!8#!7*/5!0%8,:&%0!4#!5,0%!

/+,7%(! -8! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! 6#*20! 8*::%84(! C*4! 6-8! 9-+4! #@! -! 4%++#+! /-79-,:&! ,&!

65,/5!45%!;,#2%&/%!6-8!,&4%&4,#&-22?!9*C2,/(!%3%792-+?(!-&0!8?7C#2,/<!1@4%+!45%!A,22,&:8(!

7%7#+,-2,I,&:! 45%! 0%-0! 6-8! 9+#5,C,4%0! ,&! 45%! 9*C2,/! 895%+%(! -&0! 45%! A,22,&:8! 6%+%!

*&-/A&#62%0:%0<!"5%+%@#+%(!B!9*4!@#+6-+0!45%!&#4,#&!45-4!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!-+%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xck! !

Page 62: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

c`!

-&! %@@#+4! 4#! @,+84! +%9-,+! 45%! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! #&! 45%! $%9*C2,/-&! 0%-0! -&0(!

4+-&8,4,#&!,&84-22%0<!!

B! 6,22! /#&4%&0! 45-4(! C%/-*8%! #@! 45%,+! /#77*&-2! /5-+-/4%+(! 45%! %35*7-4,#&8! -+%!

,79#+4-&4! &%6! 7%/5-&,878! 4#! 7-A%! A&#62%0:%! -C#*4! 45%! 9-84! A&#6&! -&0! 9*+8*%!

-/A&#62%0:%7%&4<! [#6! 0#! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 45*8! /#&4+,C*4%! 4#! 45%!

-/A&#62%0:%7%&4!-&0!+%9-+-4,#&!#@! 45%!;,#2%&/%! ,&@2,/4%0!#&!45%!0%@%-4%0!#@! 45%!Q,;,2!

*8%!-!95+-8%!#@! 45%!),:%+,-&!)#C%2!9+,I%b6,&&%+!=#2%!P#?,&A-<! B!6,22!-&-2?I%!5#6!45%!

%35*7-4,#&!4%-78!4*+&!45%!7-88!:+-;%8,4%8!,&4#!9-+4,/,9-4#+?!89-/%8!-&0!+%/2-,7!9*C2,/!

89-/%! @#+! 45%! $%9*C2,/-&! 0%-0! -&0! 45%,+! 7#*+&,&:! /#77*&,4?<! B! -28#! ,&;%84,:-4%! 45%!

B!6,22!%89%/,-22?!9-?!-44%&4,#&!4#!45%,+!/-9-/,4?!4#!/#&&%/4!0,@@%+%&4!A,&08!#@!9*C2,/!-&0!

/#&84+*/4! -! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"! #+! &%46#+A! #@! 7%7#+?(! -! /#&/%94! #@! 45%! 5,84#+,-&!

J,%++%!)#+-<!!

14!45%!8-7%!4,7%(!C%/-*8%!#@!45%!*&#@@,/,-2!-&0!@+-:7%&4%0!&-4*+%!#@!45%!%35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8(! 45,8! -/A&#62%0:%7%&4! 7#;%8! ,&! ;%+?! 0,@@%+%&4! 0,+%/4,#&8<! Q5-94%+! F! 6,22!

45%+%@#+%! ,&;%84,:-4%! 4#! 65-4! %34%&4! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! -/5,%;%!

-/A&#62%0:%7%&4! -&0! +%9-+-4,#&<! R+#7! 65#7! -&0! 4#! 65#7(! -&0! @#+! 65-4! 4?9%! #@!

-/A&#62%0:%7%&4p! "#! 0,84,&:*,85! C%46%%&! 0,@@%+%&4! A,&08! #@! +%9-+-4,#&8(! B! *8%! 45%!

b

+%9-+-4,#&8<!L#%8!45%!%35*7-4,#&!/-79-,:&!4-+:%4!9%+9%4+-4#+8(!#+!C%&%@,/,-+,%8(!#+!-+%!

45%?! 7%+%2?! ;,/4,7b/%&4+%0p! L#! 45%?! @#/*8! #&! 89%/,@,/! -C*8%8! /#77,44%0! -:-,&84!

,&0,;,0*-28(!#+!-28#!#&!8?84%7,/(!/#&4,&*#*8!-C*8%8!-:-,&84!/%+4-,&!:+#*98p!

N+%-A,&:!45%!@#*&0-4,#&-2!4,7%!#@!45%!4+-&8,4,#&!

=%! /-&! 0%4%/4! -&! %;%&! 7#+%! 9+#@#*&0! 6-?! ,&! 65,/5! 45%! %35*7-4,#&8! +%/#&@,:*+%!

45%! %35*7-4,#&!

9#2,4,/8!65,/5!4-A%8!45%!4%79#+-2!84+*/4*+%8!#@!8#/,-2!9+-/4,/%8!-8!45%!89%/,@,/!#C>%/48!#@!XcH!B!C%2,%;%!45%!9%+/%,;%0!+*94*+%!/-*8%0!C?!

45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!!

,&84-22%0! C?! 45%! 4+-&8,4,#&<! B! C#++#6! 45,8! /#&/%94! @+#7! 45%! R+%&/5! 5,84#+,-&! R+-&i#,8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XcH!J%4%+!^8C#+&%(!F/"(7*'$%$1#(*4(F$-"(d)%6!\#+AO!M%+8#(!X``Ye(!3,,<!

Page 63: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FW!

[-+4#:(!65#!,&4+#0*/%0!,4!4#!0%8/+,C%!45%!6-?8!,&!65,/5!/*24*+%8!#+!/,;,2,I-4,#&8!+%2-4%!

4#!4%79#+-2!0,7%&8,#&8!#@!9-84(!9+%8%&4!-&0!@*4*+%<Xca!B!5#6%;%+!*8%!,4!-8!S#%&!1%+48!-&0!

0! ! 2,:54! #&! ,&4+-b/*24*+-2! /#&@2,/48! ,&! /#&4%84%0!Xc`!"5%!+%/#&/,2,-4,#&!0,8/#*+8%!5-0!-!9%+@#+7-4,;%!-89%/4!4#!,4(!@#+!,4!&#4!#&2?!

%39+%88%0!45%!5#9%!C*4!-28#!0%7-&0%0!-&0!%@@%/4%0!45-4! 45%!0,;,8,;%!9-84!6-8!&#6! 3.(:.#0!d#;%+!-&0!0#&%!6,45e<!"5%!+%9*C2,/-&!7%7#+?!7#;%7%&4!C+%-A8!6,45!45,8!#@@,/,-2!

4,7%!2,&%!C?!0%/2-+,&:!45-4!45%!Q,;,2!=-+!9-84! ,8!9+%8%&4!@#+!7-&?!P9-&,-+08!+%2-4%0!4#!

$%9*C2,/-&8<!B4!0#%8!45,8!C?!,&4%+9+%4,&:!45%!%35*7-4,#&8! ,&!98?/5#9-45#2#:,/-2!4%+78!

-8!-!&-4*+-2!+%-/4,#&!4#!-!4+-*7-4,/!9-84!-&0!-8!%;,0%&/%!#@!45%!@-/4!45-4!45,8!9-84!85#*20!

C%!5%-2%0!C?!-!45%+-9%*4,/!7%7#+?!45-4!@#84%+8!/2#8*+%<!"5,8!;,8,#&!#&!4,7%(!65,/5!B!6,22!

b45%+-9?b 4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!

5-8! :-,&%0! 9+#7,&%&/%! -22! #;%+! 45%! 6#+20! -&0! 45-4! ,8! *8,&:! P9-,&! -8! -&!

%3-792%! #@! 45%! ,&%;,4-C,2,4?! #@! -! +%4*+&! #@! 45%! 9-84! 65%&! ,4! ,8! &#4! 9+#9%+2?! 6#+A%0!

0#! 45%! 0,@@%+%&4! -/4#+8! ,&! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /#&84+*/4! -&0! 0,88%7,&-4%! 45%,+!

4,7%!/#&/%948p!!

Q5-94%+!Y!6,22!-:-,&!85#6!-!;%+?!0,;%+8%!9,/4*+%!#@!-!9#2,4,/8!#@!4,7%<!B!6,22!/#&4%&0!

45-4!45%!P9-&,85!/-8%!0#%8!&#4!9+#;%!45%!&-4*+-2&%88!-&0!*&,;%+8-2!-992,/-C,2,4?!#@!45%!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!4,7%!/#&/%94<!R,+84!B!6,22!,22*84+-4%!5#6!""Q!4,7%!,8!,&0%%0!-992,%0!,&!

8#7%!%35*7-4,#&8(!7-,&2?!#@!45%!1$.[<!"5%&!B!6,22!:,;%!8#7%!%3-792%8!#@!5#6!#45%+!

-/4#+8! ,&! P9-,&(! 89%/,@,/-22?! 8#7%! ;,/4,78

8#7%!#@!45%!-89%/48!#@!""Q!4,7%(!C%/-*8%!45%?!+-45%+!6-&4!4#!A%%9!45%!7-88!:+-;%8!-8!-!

*8%@*2!+%7,&0%+!@#+!45%!@*4*+%!#+!6-&4!4#!+%:%&%+-4%!45%!84+*::2%!@#+!45%!$%9*C2,/!-&0!

45%+%C?! -992?! #45%+! 4,7%! /#&/%948<! Q#&8%]*%&42?(! B! 0%8/+,C%! 5#6! ""Q! 4,7%! ,8!

/#&84+*/4%0!-&0!0,88%7,&-4%0!45+#*:5!45%!%35*7-4,#&8<!"#!45,8!%&0(!B!0%9,/4!5#6!45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! *8%8! 7-88! :+-;%8(! %35*7-4,#&8(! -&0! +%C*+,-28! -8! 7-84%+!

7%4-95#+8! @#+! 4+-*7-(! 45%+-9?(! -&0! /2#8*+%D! 5#6! ,4! +%9+%8%&48! 45%! ;,/4,78! 45+#*:5!

@-7,2,-2! C#&08! -&0! :%&%+-4,#&-2! 4+#9%8D! -&0! 5#6! ,4! ,&;#2;%8! -22! 9-+4,/,9-&48! #@! 45%!

%35*7-4,#&8! ,&! -! /-45-+4,/! -&0! 45%+-9%*4,/! %39%+,%&/%<! "5%! /#&4%84,&:! +%:%&%+-4,#&!

4,7%!/#&/%94!#@!45%!R#+#!,8!%]*-22?!/#&84+*/4%0(!-7#&:84!#45%+!45,&:8!C?!+%9+%8%&4,&:!

45%!0%-0!-8!$%9*C2,/-&!/#7C-4-&48<!!

"5%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,8! 45*8! -&! ,0%-2! /-8%! @#+! 84*0?,&:! 5#6! 8#7%! 4,7%!

/#&/%948(!8*/5!-8!45-4!#@! ,&4%+&-4,#&-2! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(!-+%!0,88%7,&-4%0!#&!-! 2#/-2!

2%;%2(! %&/#*&4%+%0(! -&0! /#&4%84%0<! B4! -28#! 9#8%8! ]*%84,#&8! -C#*4! 45%! 9#2,4,/-2!

,792,/-4,#&8!#@!45%!4,7%!/#&/%948!4#!65,/5!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-05%+%8<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xca!R+-&i#,8![-+4#:(! dJ-+,8O!P%*,2(!EWWce<!Xc`! 1+:%&4,&%!

9*1$.'(2$#%*!3!cF!dEWW`eO!c`c<!

Page 64: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FX!

1!&%6!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!Q,;,2!=-+!9-84p!

B&! 45%! /#&/2*0,&:! Q5-94%+! k(! B! /#7%! C-/A! 4#! 7?! 7-,&! ]*%84,#&! -C#*4! 65-4! A,&0! #@!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,&!P9-,&!/#&84+*/48(!-&0!4#!65-4!

%34%&4!45,8!%&4-,28!-!+*94*+%!6,45!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!,&84-22%0!C?!45%!4+-&8,4,#&<!B!@,+84!

0,8/*88! 45%! ,&@2*%&/%! #@! 45%!P9-&,85! 4+-&8,4,#&!#&! 45%!9#2,4,/-2!7%-&,&:! #@! 45%! 9-84! ,&!

P9-

@%-+!#@!9#2,4,/-2!/#&@2,/4!-&0!-&!-;#,0-&/%!#@!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84<!!

B&!45,8!/5-94%+!B!+%;,%6!45%!%@@%/4!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!#&!45,8!8,4*-4,#&!C?!

/2*84%+,&:!45%!0,@@%+%&4!6-?8!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!%&:-:%8!6,45!45%!9-84!,&4#!46#!

%35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! /2-,7! 65#7! 45%! 0%-0! C%2#&:! 4#! #+! 65#! /-&! 89%-A! @#+! 45%7D!

=5-4! 9+%;-,28! ,&! 45%! %&0! ,&! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -@4%+! @,@4%%&! ?%-+8! #@!

6#+AO! ,&0,;,0*-2! #+! /#22%/4,;%! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 0%-0(! 9#2,4,/-2! #+! -9#2,4,/-2(!

/#77%7#+-4,;%! #+! -&4,b8?84%7,/(! 9+,;-4%! #+! 9*C2,/(! 45+#*:5! @-7,2?! #+! 9#2,4,/-2! C#&08(!

5*7-&! +,:548! #+! 9#2,4,/8p! 18! #*42,&%0! ,&! 45%! #45%+! /5-94%+8(! 45%+%! ,8! -! :+%-4! 0,;%+8,4?!

6,45,&!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<![#6%;%+(!B!6,22!4+?!4#!,0%&4,@?!8#7%!4+%&08(!

@#/*88,&:!#&!45%!89%/,@,/!P9-&,85!/#&4%34!C*4!6,45#*4!2#8,&:!8,:54!#@!/#&&%/4,#&8!6,45!

45%!,&4%+&-4,#&-2!+%-27<!!

B!@,&-22?!-88%8!65-4!45%!,&4%:+-4,#&!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,&4#!5*7-&!

+,:548(! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(!-&0! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 4*+&! bb! 6,45! ,48! @#/*8!#&! 45%!

+%;%2-4,#&!#@!#C>%/4,;%!4+*45!bb!7%-&8!@#+!45%!-,7!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!4#!C+%-A!45%!

9#2,4,/8! #@! 7%7#+?! ,&84-22%0! C?! 45%! 4+-&8,4,#&<! B! 6,22! 0,8/*88! 5#6! 45,8! ,&4%:+-4,#&! 5-8!

5%29%0!C*4!-28#!2,7,4%0!45%!,79-/4!#@!45%!7%7#+?!6#+A!#@!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8<!

"5,8! 84*0?!#@! 45%!P9-&,85! /-8%! 6,22! 85#6!45-4! 45%!#*4/#7%! #@! @#+%&8,/! 4+*45! /-&!C%!

;%+?! 0,;%+8%(! 0%9%&0,&:! #&! 5#6! ,4! ,8! @+-7%0<! B@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -,78! @#+! -!

8%/#&0!4+-&8,4,#&!45-4!/2#8%8!45%!6#*&08!#@!45%!;,/4,78!#@!R+-&/#,87(! ,4! ,8!&#4!/2%-+! ,&!

65-4! 0,+%/4,#&! 45,8! 8%/#&0! 4+-&8,4,#&! 85#*20! :#<! "5%! %7-&/,9-4#+?! %@@%/4! #@! 45%!

7-88! :+-;%8<! "5%+%@#+%! B! 6,22! /#&4%&0! 45-4! 45%! "#+9%?! 45%8,8! -C#*4! 45%! 0%9#2,4,/,I,&:!

%@@%/48!#@!-!4*+&!4#!45%!9-84!0#%8!&#4!&%/%88-+,2?!-992?!4#!-22!+%4+#89%/4,;%!9#2,4,/8<!!

B! 6,22! -28#! +%@2%/4! #&! 45%! /#&8%]*%&/%8! #@! *8,&:! 45%! @#+%&8,/! 4*+&! -8! -! @+-7%! #@!

,&4%+9+%4-4,#&! @#+! 8/5#2-+8! ,&! 8%-+/5! #@! %7-&/,9-4#+?! 5,84#+?<! =5-4! -+%! 45%!

/#&8%]*%&/%8!#@!45,8!0#7,&-&4!,0%-!45-4!45%!9-84!,8!+%;%-2%0!,&!45%!7-88!:+-;%8!6,45#*4!

-&?!7%0,-4,#&p! B!6,22!-+:*%!45-4(!#&!45%!#&%!5-&0(! ,4!5-8!#9%&%0!#*+!%?%8!@#+!9#88,C2%!

4+-&8/%&0%&4! %39%+,%&/%8! 65%&! /#&@+#&4%0! 6,45! 0%-45(! 45-4! 9#88,C2?! ,&@2*%&/%! 5#6!

8#/,%4,%8!0%-2!6,45!-!;,#2%&4!9-84<!^&!45%!#45%+!5-&0(!,4!#C8/*+%8!45%!9#2,4,/8!#@!7%7#+?!

#@!65,/5!45%8%!%&/#*&4%+8!6,45!45%!0%-0!@#+7!-!9-+4<!B!6,22!0%@%&0!45%!5?9#45%8,8!45-4(!

Page 65: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FE!

0%9%&0,&:! #&! 5#6! 45%! 0%-0! -+%! +%9+%8%&4%0! -&0! 5#6! 45%,+! 4+*45! ,8! 7%0,-4%0! C?!

/#&4%79#+-+?!7%7#+?!-/4,;,848(!45%!9#2,4,/-2!,792,/-4,#&8!#@!45%8%!%&/#*&4%+8!/-&!;-+?<!

.?!84*0?!6,22!*24,7-4%2?!/#&@,+7!45-4!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!/-79-,:&!0#%8!C+%-A!

-&0! /+%-4,&:! -! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 8*@@%+,&:! #@! $%9*C2,/-&! ;,/4,78<! .#+%#;%+(! B! 6,22!

/#&4%&0!

-88#/,-4,#&8!-&0!2#/-2!0?&-7,/8<!

Page 66: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! Fc!

Q5-94%+!E !

4#0-?!4%&:#!]*%!:+,4-+(XH(/.6"(%*(#1!".-\( #/"($#(-*6">@(.&>('"%#(/"!(/".>(/.&+$&+@(#/.I$&+M(<$%/(!"&"J">(1*,!.+"(4!*-(%/"(.::'.,#"@(#/"(1*&%$&,"#B (>"&*,&1"(%/*#"(.1.>"-$1#(*4(/$#%*!3(J/*(J$%/(%/"$!(4.''.1$"#(.+.$&(>"#"1!.%"(%/"(%*-=#(*4(-3(:.!"&%#(.&>(%/"(

Z(

E<X B&4+#0*/4,#&!

((

(

(,'>(/.6"(/.>(.(=.1I,:(

((

2$&>#$+/%\(

/,8/#!

_43%C%++h-!7#/A%0! 65%&! B!C%:-&!4#!5%29!/2%-+!6-4%+! @+#7!45%!7-88!:+-;%<!L*+,&:! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X![,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!

Page 67: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FF!

E! [,8! >#A%8! 6%+%! -&!

%39+%88,#&! #@! -! 9%+4,&%&4! /#&/%+&! #@! -/4,;,848(! ;,/4,78! -&0! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8O! 5#6!

7-?! 45%! 8#/,-2! 8/,%&/%8! -&0! 5*7-&,4,%8! /#&4+,C*4%! 4#! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4p!

9#2h4,/-

/-22%0! #&! 45%! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848! 4#! 4-A%! +%89#&8,C,2,4?! -&0! 7-A%! 45%,+! #6&!

0,8/,92,&%b89%/,@,/! /#&4+,C*4,#&(! @#+! ,&84-&/%! C?! -00,&:! 45%,+! +%9#+48! 4#! 45%! @#+%&8,/!

+%9#+48! #@! 45%! %35*7-4,#&8<c! 128#! ,&@#+7-&48(! 2,A%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87(! ]*%84,#&! 45%!

;-2*%! #@! 8#/,-2! 8/,%&/%8! -&0! 5*7-&,4,%8! @#+! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! P#/,-2! -&0! ;,8*-2!

-&45+#9#2#:,84!Z#+:%!.#+%&#(!@#+!,&84-&/%(!#&/%!5-0!-&!,&@#+7-&4(!-&!#20%+!6#7-&(!-8A!

5,7!65?!5%!

:.!.( Q,"( %,( %"( #.Q,"#( .>"'.&%"F!

_89%/,-22?! 6,45! 5,84#+,-&8(! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 5-8! -! 0,@@,/*24! +%2-4,#&85,9<!

.-&?! 5,84#+,-&8! ,&! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ! 6,45! 2%-0,&:! /#&4%79#+-+?!

5,84#+,-&!P-&4#8!Z*2,g!-8!7-,&!4-+:%4! !

!

+%2-4,;%8<!1//#+0,&:!4#!8#7%!,&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!+-45%+!45-&!5%29,&:!45%!%@@#+4!#@!Y! .-&?! #+-2! 5,84#+?!

9+#>%/48! ,&! 45%! 6-A%! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -+%! /-++,%0! #*4! C?! 8#/,-2!

-&45+#9#2#:,848(! &#4! C?! 5,84#+,-&8<! 1&0! 4#! 7-A%! 45%! ]*%84,#&! #@! 7?! #6&! /#&4+,C*4,#&!

%;%&! 5-+0%+(! B! 4##A! #@@! &#4! -8! -! 5,84#+,-&! /#&4+,C*4,&:! 4#! 45%! &%6! 5,84#+?! 45-4! 45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! ,8! 4+?,&:! 4#! 6+,4%! C*4! -8! -! +%8%-+/5%+! ,&! 5,84#+,/-2! 45%#+?!

84*0?,&:!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,48%2@<!!

"5,8! /5-94%+! 0,8/*88%8! 8#7%! #@! 45%! 7%45#0#2#:,/-2! /5#,/%8! 7-0%(! 45%! +,8A8! 45%?!

%&4-,2%0! -&0! 45%,+! -00%0! ;-2*%! @#+! 45%! +%8%-+/5! -,78<! B! 6,22! 4-A%! ?#*! #&! 7?! >#*+&%?!

45+#*:5!0,@@%+%&4! 8,4%8!-&0!+#2%8<!"5,8! /5-94%+! 4%84,@,%8! 4#! 45%!+#/A?! +#-0!C%46%%&!7?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E!R,%20&#4%8(!%35*7-4,#&!U-!.-I#++-(!.-?!k(!EWXX<!c! "5%! 9+#>%/4! 5-8! -! 6%C8,4%! 65%+%! 45%?! 85-+%! 7-&?! +%9#+48! -&0! 9*C2,/-4,#&8! d-//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXF(!!

666<2-89#2,4,/-80%2-7%7#+,-<#+:Ge<! "5%! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,84! %39+%88%0! 5,8! /#&/%+&! 7#84! /2%-+2?! -4! 45%!

/#&@%+%&/

@,%20&#4%8(!QPBQ(!.-0+,0(!Z*&%!E`! !Z*2?!X(!EWXX<!!F! Z#+:%!.#+%&#!1&0+'8!-&0!_0*-+0#!L,%I!J#7C#!d0,+<e(! V,"'*(.(9/.&+!$D'.! dP5-&:+,2-@,27(!EWXWe(!L#/*7%&4-+?!

85#+4@,27(!LML(!E`!7,&<!Y!M,i%&/!)-;-++#!d9#2,4,/-2!8/,%&4,84e!-&0!J-C2#!Pg&/5%I!U%T&!d5,84#+,-&e(!9*C2,/!89%%/5%8(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!

?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!12%>-&0+#!$#0+h:*%I(!#&%!#@!45%!+%:*2-+!;#2*&4%%+8!#@!45%!1$.[!

65#!,8!-4!45%!8-7%!4,7%!-!5,84#+,-&!0#,&:!+%8%-+/5!#&!45%!-&4,bR+-&/#,84!+%8,84-&/(!-28#!84-4%0!45-4!45%+%!,8!-!

$#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(! Q5,22T&(!

)#;%7C%+!c(!EWXX<!

Page 68: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FY!

#6&! %39%/4-4,#&8! C%@#+%! @,%206#+A! -&0! 45%! +%-2,4?! #@! 45%! @,%20<! B4! ,8! -22(! &-4*+-22?(!

9+#/%88! 45-4 k! B! 0,8/*88! 7?! 7%45#0#2#:?! -4!

2%&:45(!5#9,&:!45%+%C?!4#!8%+;%!#45%+!8/5#2-+8!84*0?,&:!5#6!5,84#+?! ,8!%39%+,%&/%0! ,&!

8#/,%4?<!!

B! @,+84! ,&4+#0*/%! 45%! 7-,&! 45+%-0! ,&! 45,8! /5-94%+(! 65,/5! ,8! -! 8%-+/5! @#+! %&:-:%0!

5,84#+?(! ,&89,+%0! C?! -&45+#9#2#:,/-2! 2,4%+-4*+%<! P*C8%]*%&42?! B! 0,8/*88! 45%! 7%+,4! #@! -&!

b8,4%0!@,%20!+%8%-+/5!

45%!2-84!8%/4,#&!B!:,;%!-&!#;%+;,%6!#@!45%!4%/5&,]*%8!#@!0-4-!/#22%/4,#&!45-4!B!*8%0(!8*/5!

-8! 9-+4,/,9-&4! #C8%+;-4,#&(! -! 4%/5&,]*%! 8#7%4,7%8! /#&@*8%0! 6,45! C*4! ;%+?! 0,@@%+%&4!

@+#7!#+-2!5,84#+?!9+#>%/48!6,45!65,/5!5,84#+,-&8!-+%!7#+%!@-7,2,-+<!

E<E _&:-:%0!5,84#+?!

G*(>"S.#($&#%$%,1$*&.'$T.!%" (H!

N#45! 7?! ,&,4,-2! 45%#+%4,/-2! ]*%84,#&8! -C#*4! 65-4! A,&0! #@! 5,84#+?! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! ,8! /#&84+*/4,&:! -&0! 45%! 6-?! ,&! 65,/5! B! 6#+A%0! 6,45! 45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 0#,&:! @,%206#+A! @,4! ,&4#! -! 7#+%! :%&%+-2! 8%-+/5! @#+! %&:-:%0!

5,84#+?<! R#22#6,&:! 5,84#+

@*&/4,#&8! ,&! 8#/,%4?(! ,4! ,8! ,79#+4-&4! 4#! %392-,&! 7?! #6&! 9#8,4,#&! 4#6-+08! 5,84#+,/-2!

+%8%-+/5(! 7?! #6&! '$",!

#+?(! 45%! 8*C0,8/,92,&%! 45-4! ,8! /#&/%+&%0! 6,45! 4+-&82-4,&:!

-&0!7%88-:,&:!5,84#+,#:+-95?!4#!-!&#&b-/-0%7,/!-*0,%&/%<a! B&!/#&4+-84! 4#! 45%! @,%20!#@!`! @#+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!k! N%+&-+0! $*88%2(! E"#".!1/( )"%/*>#( $&( C&%/!*:*'*+3M( _,.'$%.%$6"( .&>( _,.&%$%.%$6"( C::!*.1/"#! dU-&5-7O! 124-7,+-!

b

f&,;%+8,4?(!EWXXe(!H` aW<!H!R+,%&02?!-0;,/%!@+#7!45%!;,/%b9+%8,0%&4!#@!45%!1$.[(!45-4!B!A%%9!-8!-!7%&4-2!&#4%!d.-+/#!K#&Ig2%I(!#&!45%!

6-?!4#!45%!Q#2*7C+,-&#8!%35*7-4,#&(!Z*&%!Xa(!EWXXe<!a! b!

B&84,4**4!@#+!J*C2,%A8:%8/5,%0%&,8(!-//%88%0!)#;%7C%+!E`(!EWXF(!5449OGG666<,9:<*:%&4<C%G<!`! C&%/!*:*'*+3(F*>.3(E`!dEWXceO!F<!

Page 69: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Fk!

5,84#+,-&8! B! 8%%! -! 4+%&0! 65%+%! 9*C2,/! 5,84#+?! d,&! 45%! @#+7! #@! %35,C,4,#&8! 6,45! ;,8*-2!

+%9+%8%&4-4,#&8(! 0,:,4-2! 5,84#+?(! 9#9*2-+,I%0! C##A8(! %4/<e! ,8! +%92-/,&:! 45%! %&:-:%0!

5,84#+?! #@! 45%! :%&%+-4,#&! #@! 45%! X`HW8<XW! B&! 45%! X`HW8(! 7-&?! 5,84#+,-&8! @#*&0! -&!

%&:-:%7%&4! ,&! 45%! ,0%#2#:,/-2! @+-7%6#+A! 6,45! 65,/5! 45%?! -&-2?I%0! 45%! 9-84(! ,&! &%6!

6-?8! #@! /#&84+*/4,&:! 5,84#+,/-2! &-++-4,;%8(! #+! ,&! +%9+%8%&4,&:! 45%! 8*C-24%+&<!

@! -! /#77%+/,-2,I%0! 5%+,4-:%! #+! 7%7#+?! 8%/4#+!

+-45%+!45-&!/+,4,/-2!8/5#2-+85,9<XX!J*C2,/!5,84#+?!9+#>%/48!-+%!#@4%&!9#9*2-+!C*4!45%+%C?!

4%&0!4#!-;#,0!/#&4+#;%+8?<!B!4%&0!4#!0%@,&%!9*C2,/!5,84#+?!;%+?!C+#-02?(!5#6%;%+(!-8!45%!

;-+,%4?! #@! &#&b-/-0%7,/! 6-?8! #@! %&:-:,&:! 6,45! 45%! 9-84(! ,&/2*0,&:! 7%7#+?! 9+-/4,/%8!

8*/5!-8!/#77%7#+-4,#&8<!.?!+%8%-+/5!@,48!,&4#!45,8!2,&%!#@!+%8%-+/5!,&!46#!6-?8<!R,+84!#@!

:+-;%! %35*7-4,#&8! /-++,%0! #*4! C?! /,;,2! 8#/,%4?b-/4#+8! ,&! 9*C2,/<! P%/#&0(! C%/-*8%! B! 0,0!

-44%794! 4#! /#&0*/4! 8#7%! 7#0%84! 9*C2,/! 5,84#+?! 7?8%2@! ,&! 45%! @#+7! #@! 2%/4*+%8! ,&!

0,@@%+%&4!8%44,&:8!-&0!-88,84-&/%!4#!0#/*7%&4-+,%8(!65,/5!B!%2-C#+-4%!*9#&!,&!E<Y<!!

_&:-:%0!8#/,-2!8/,%&/%(!-//#+0,&:!4#!-&45+#9#2#:,84!"5#7-8![?22-&0!_+,A8%&(!85#*20!

C%! C-8%0! #&! 45%! 2,C%+-4,&:! A&#62%0:%! ,&4%+%84! 45-4! [-C%+7-8! -44+,C*4%0! 4#! 45%! 8#/,-2!

8/,%&/%8! ,&! 45%! 2-4%! X`kW8<! =5-4! [-C%+7-8! 6+#4%! ,&! 45%! /#&4%34! #@! 45%! 84*0%&4!

7#;%7%&4!,8!-22!45%!7#+%!+%2%;-&4!,&!45%!/

,48! @#/*8! #&! ,&84+*7%&4-2,4?(! 7%-8*+%0! C?! 9*C2,/! 7-&-:%7%&4<XE! =5-4! 0,@@%+%&4,-4%8!

%&:-:%0!8/5#2-+85,9!@+#7!9*C2,/!8/5#2-+85,9!,8!6,45!65-4!,4!:#%8!9*C2,/<Xc!=5,2%!9*C2,/!

8/,%&/%! ,8! 7-,&2?! /#&/%+&%0! 6,45! 7%88-:,&:(! %&:-:%0! 8/,%&/%! 5-8! -! 4+-&8@#+7-4,;%!

XF!!

B!6#*20!2,A%!4#!

9*4! #&! #*+! +%8%-+/5! -:%&0-<! 1//#+0,&:! 4#! N%84%7-&! %4! -2<(! %&:-:%0! 8/5#2-+85,9! ,8!

9+-/4,/-2(! /#22-C#+-4,;%(! %7-&/,9-4#+?(! -&0! -,7%0! -4! 8#/,-2! 4+-&8@#+7-4,#&<! B4! 8%%A8! 4#!

+*94*+%! 45%! 84-4*8! ]*#! C?! %39#8,&:! 45%! %3,84,&:! 9#6%+! 0,@@%+%&4,-2! -&0! ]*%84,#&,&:!

4#!0%-2!6,45!45%!9-84<XY!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XW! P%%! @#+! ,&84-&/%! 45%! -+:*7%&4! #@! J,%4%+! U-:+#*! 65#! 8%%8! -&! %;#2*4,#&! ,&! 45%! 0,8/,92,&%! #@! 5,84#+?! @+#7!

%!

!XXa!dEWXceO!XWXbXX`<!!XX! C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!X E<!!XE! C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!XY<!!Xc! !XF!"5,8!]*%84,#&!,8!,&89,+%0!#&!45%!]*%84,#&!Q-45%+,&%!N%84%7-&!9#8%8!,&!-!+%/%&4!,88*%!#@! C&%/!*:*'*+3(F*>.3!

0%;#4%0!4#!9*C2,/!-&0!%&:-:%0!-&45+#9#2#:?<!N%84%7-& !XY! !

Page 70: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

FH!

,&@#+7%0!9*C2,/!0,8/*88,#&!#@!-24%+&-4,;%8!4#!0#7,&-&4!-88*794,#&8!45-4!/-&!C%!5-+7@*2!Xk!!

_&:-:%0! 8/5#2-+85,9! ,8! -28#! ,&4%&4,#&-22?! /#&@+#&4-4,#&-2! -&0! ;-2*%b0+,;%&<XH!

"+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 84*0,%8(! -! @,%20! #@! 8/5#2-+85,9! 65%+%! 7-&?! +%8%-+/5%+8! /#7C,&%!

-0;#/-/?!-&0!8/5#2-+85,9(!,8!%]*-22?!;-2*%b0+,;%&!,&!45%!8%&8%!45-4!,4!0,88%7,&-4%8!C%84!

9+-/4,/%8! @#+! /#*&4+,%8! ,&! 4+-&8,4,#&<! [#6%;%+(! 45%8%! 84*0,%8! -+%! #@4%&! #+,%&4%0! -4!

/#&8%&8*8! -&0! 8#/,-2! %&:,&%%+,&:(! -&0! 45%?! 0%&?! 45%! 9#2,4,/-2! 84+*::2%! #@! 65,/5! 45%8%!

&#+78! -+%! 9-+4! #@<! N%84%7-&! -&0! [-*:%+*0! +%@%+! 4#!

45%#+?!#@!Z-7%8!"*22?!4#!%392-,&!5#6!,&!%&:-:%0!+%8%-+/5(!&#+78!-+%!&#4!+%7#;%0!@+#7!

9#2,4,/-2!/#&@2,/4(!-&0!5#6!45%!45%#+,84!,8!>*84!#&%!92-?%+!,&!45,8!0,-2#:*%<!M-2*%b0+,;%&!

0#%8! &#4! 7%-&! 45-4! 45%! +%8%-+/5%+! ,8! -26-?8! +,:54! C*4! 45-4! 5%! C+,&:8! ,&! -! &%6!

9%+89%/4,;%(! -! 45%#+%4,/-2! 4##2A,4! 4#! 9+#C2%7-4,I%! 5%:%7#&,/! 9+-/4,/%8! -&0! #9%&! *9!

-24%+&-4,;%8<Xa!!

X`!"5,8!84*0?!45%+%@#+%!-89,+%8!4#!#9%&!*9!45%!0%C-4%!,&!P9-,&!45-4!

,8! 2#/A%0! C%46%%&! 8*99#+4%+8! #@! +%7%7C%+,&:! #&! 45%! #&%! 5-&0! -&0! -0;#/-4%8! #@!

@#+:%44,&:!#&!45%!#45%+<!"#!C+,&:!,&!-!&%6!9%+89%/4,;%!,&!45%!9#2,4,/-2!-+%&-!#@!7%7#+?(!

B!@,+84!,0%&4,@,%0!45%!9#6%+!+%2-4,#&8!C%46%%&!0,@@%+%&4!6-?8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84!,&!

P9-,&! -&0! C%46%%&! :2#C-2! 7%7#+?! /*24*+%8(! &-4,#&-2! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8(! -&0! 2#/-2!

/#77*&,4,%8<! "5,8! -&-2?8,8! -2#&%! ,8! -2+%-0?! -! &%6! 9%+89%/4,;%(! 8,&/%! 45%! 9#6%+!

0,@@%+%&4,-2!/-&!C%!;-+,-C2%!-//#+0,&:!4#!%-/5!-/4#

P9-&,85!&-4,#&-2!8/-2%!45%!#+:-&,I-4,#&8!45-4!*8%!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8!/#79%4%!

-:-,&84! 45%! 84-4*8! ]*#! ,&84-22%0! C?! 45%! 9#2,4,/-2! %2,4%! 0*+,&:! 45%! 4+-&8,4,#&(! 45%! :2#C-2!

8/-2%!4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!&%46#+A!/-&!C%!+%:-+0%0!-8!-!0#7,&-&4!9-+-0,:7!6-,4,&:!@#+!

@*&0-7%&4-2!/+,4,]*%<!

B&!P9-,&!7-&?!-/-0%7,/8(!8*/5!-8!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!Q-+2#8!1:l%+#(!J-C2#!Pg&/5%I!

U%T&(!1+,%2!Z%+%I(!-&0!Z*2,g&!U#9%I!K-+/h-(!5-;%!4-A%&!*9!45%!4#+/5!#@!%&:-:%0!+%8%-+/5(!

-&0! 45%?! -22! 8%+;%0! -8! %3-792%8<! _39%+4! 9+-/4,4,#&%+8! -8! 6%22! @-/%! ]*%84,#&8! -C#*4!

%&:-:%7%&4<! R#+%&8,/! 0#/4#+! R+-&/,8/#! _43%C%++h-! 8*77-+,I%8! 5,8! 9#8,4,#&! -8!EW! EX!4#!%&+,/5!45%!

0%C-4%!-C#*4!5*7-&!+,:548!-&0!7%7#+?!,&!P9-,&<!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xk! !XH! !Xa!BC,0<(!Y<!!X`! ! 7-88! :+-;%!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3( Xk<!EW! R#+! ,&84-&/%! ,&! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!

Page 71: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Fa!

8*99#+4! 45%! 6#+A! #@! #45%+8! 8*/5! -8! -/4,;,848(! >#*+&-2,848(! #+! +%8%-+/5%+8! @+#7! #45%+!

0,8/,92,&%8pEE! .#84! 84*0,%8! 8#! @-+! -C#*4! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -+%! -&45+#9#2#:,/-2(!

6,45! 45%! 7#&#:+-958! #@! U-?2-! $%&85-6! -&0! R+-&/,8/#! R%++g&0,I! C%,&:! 45%! 7#84!

,79#+4-&4! /#&4+,C*4,#&8(Ec! 65,2%! B! C+#*:54! 4#! 45%! @,%20! 45%! 9%+89%/4,;%! #@! 5,84#+,/-2!

@*&0-7%&4-2,84! C%2,%@8! -C#*4! 45%! 6-?!

%&:-:%0! 8/5#2-+85,9(! -//#+0,&:! 4#! N%84%7-&<EF! P%/#&0(! 45,8! 84*0?! ,8! 6+,44%&! @+#7! 45%!

9%+89%/4,;%!#@!5,84#+,/-2!45%#+?<!!

"5%#+,848! #@! 5,84#+?! 84*0?! 5#6! 9%#92%! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84(! 5#6! 45%! 9-84! ,8!

%39%+,%&/%0(!+%9+%8%&4%0(!%4/<!N?!C%,&:!-44%&4,;%!4#!0,@@%+%&4!6-?8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!

9-84(!84*0,%8!8*/5!-8!45%8%!/-&!/#&4+,C*4%!4#!45%!0%&-4*+-2,I-4,#&!#@!0#7,&-&4!7%7#+?!

9+-/4,/%8<! P5#6,&:! 45-4! ,4! 5-8! &#4! -26-?8! C%%&! 2,A%! 45,8(! 45-4! ,4! /#*20! 5-;%! C%%&!

0,@@%+%&4(! /-&! 2-?! -! 45%#+%4,/-2! C-8%! @#+! -/4,#&<! R#22#6,&:! N%84%7-&! -&0! [-*:%+*0(EY! B!

/#&4%&0!45-4!5,84#+,/-2!45%#+?!85#*20!C%!5,84#+,/-2!9+-/4,/%!-&0!85#*20!0-+%!4#!2%-;%!45%!

-/-0%7,/!2,7,48!#@!5,84#+,#:+-95?!-&0!%&4%+!45%!9#2,4,/-2!-+%&-!#@!7%7#+?!9#2,4,/8<!.?!

8%-+/5!@#+!%&:-:%0!5,84#+?!+%]*,+%0!-!+%#+,%&4-4,#&!,&!7?!4+->%/4#+?!-8!5,84#+,-&(!65,/5!

%35*7-4,#&8<!

E<c "5%!9+-/4,/-2!9-84O!100,&:!-&!%45&#:+-95,/!-99+#-/5!4#!

5,84#+,/-2!45%#+?!

1245#*:5! B! -7! 4+-,&%0! -8! -! 5,84#+,-&(! B! -00%0! 45%! 7%45#0! #@! %45&#:+-95?! 4#! 7?!

@+-7%6#+A! @#+!8%;%+-2! +%-8#&8(!65,/5! B!%392-,&! ,&! 45,8! 8%/4,#&<! B!6-&4%0! 4#!+%&%6!-&0!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EX!"%+7!@+#7!M,/4#+,-!P-&@#+0!-&0!18-2%!1&:%2b1>-&,(!%08<(!R&+.+">(P=#"!6"!B(C&%/!*:*'*+3@(.>6*1.13@(.&>(.1%$6$#-(d)%6!N+*&86,/AO!$*4:%+8!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWae<!EE!"5,8!]*%84,#&!,8!C-8%0!#&!45%!]*%84,#&!#@!Q-45%+,&%!N%84%7-&!-C#*4!%&:-:%0!-&45+#9#2#:?<!P%%!N%84%7-&(!

!Ec!U-?2-!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##B()"-*!3@().%"!$.'$%3@(.&>().##(5!.6"#(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!!d=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!

Q#-84! J+%88(! EWXXeD! R+-&/,8/#! R%++g&0,I@( R'( :.#.>*( =.S*( %$"!!.B( R8/,-.1$*&"#( 1*&%"-:*!g&".#( >"( '.( 5,"!!.( ;$6$'!dN-+/%2#&-O!1&45+#9#8(!EWXFe<!!EF! !EY! !

Page 72: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

F`!

/#&4+,C*4%!4#!/*++%&4!0%C-4%8!,&!5,84#+,/-2!45%#+?!-&0!7%7#+?!84*0,%8<!R*+45%+7#+%(!,4!

#@@%+%0!8#7%!#99#+4*&,4,%8!,&!7?!8%-+/5!@#+!%&:-:%0!+%8%-+/5<!!

K5%&4(! Z*2?! EWXc(! 65%+%! 45%#+,848! #@! 5,84#+?! :-45%+%0! 4#! 0,8/*88! 45%! @*4*+%! #@! 45%,+!

0,8/,92,&%(! -! @%%2,&:! 9+%;-,2%0! 45-4! 5,84#+,#:+-95?! 6-8! C%/#7,&:! #C8#2%4%<! .-&?!

5,84#+,-&8! @%24! 45-4! 5,84#+,#:+-95?! 5-8! 2#84! ,48! %7-&/,9-4#+?! 9#2,4,/-2! +#2%<! B&! 7?! ;,%6!

45,8!@%%2,&:!#+,:,&-4%0!@+#7!-!2,7,4%0!0%@,&,4,#&!#@!5,84#+?!-8!-/-0%7,/!5,84#+,#:+-95?<!

^*48,0%! #@! -/-0%7,-(! 8#/,-2! ,&4%+%84! ,&! 5,84#+?! ,8! C##7,&:(! -&0! 0?&-7,/! 8#/,-2! -&0!

9#2,4,/-2! 7#;%7%&48! 5-;%! 5,84#+?! -8! 45%,+! 7-,&! 895%+%! #@! -/4,#&<! 1245#*:5! 8#7%!

5,84#+,-&8! ,&! P9-,&! 6#*20! -28#! 2,A%! 4#! 2,7,4! 5,84#+?! 4#! 5,84#+,-&8! -&0! 5,84#+?! C##A8(!

4*-28!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!&#4%0!-4!

45%!/#77%7#+-4,#&!#@!45%!@,+84!%35*7-4,#&!,&!EWWW<Ek![,84#+?!0#%8!7-44%+(!7-?C%!%;%&!

7#+%! @#+! &#&b5,84#+,-&8! 45-&! @#+! 5,84#+,-&8(! 6,45! 45%,+! 0,84-&/%0! :-I%! #&! 45%! 9-84<!

%!.$%" EH!B&0%%0(!5,84#+,/-2!45,&A,&:(!-8!0%;%2#9%0!

C?! 9+#@%88,#&-2! 5,84#+,-&8(! ,8! *8%0! ,&! 8#/,%4?! ,&! -! ;-+,%4?! #@! 9%+@#+7-4,;%! 6-?8(Ea! 8#!

5,84#+,-&8! 5-;%! -! 0*4?! 4#! +%@2%/4!

c[! -&0! 45-4! ,8!

%3-/42?! 65-4! B! 6%&4! 4#! 0

/#&84+*/4!7%7#+?<!!

[,84#+,/-2!45%#+?!/-&!C%!;,4-2(! ,@! ,4!4*+&8!4#!8#/,-2!9+-/4,/%8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84(!

8*/5!-8!0#/*7%&4-+,%8(!/#77%7#+-4,#&8(!+%b ?!

%39%+,%&/%0!-&0!7#*20%0!,&!8#/,%4?!-&0!5#6!5,84#+?!,8!45%!8*C>%/4!#@!/#&@2,/4!6,45,&!45%!

9#2,4,/-2!-+%&-!#@!#&%!8#/,%4?(!/#77*&,4?(!#+!:%&%+-4,#&<cW!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ek!M,i%&/!)-;-++#(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!!EH!.,/5%2!0%!Q%+4%-*(! dJ-+,8O!_0,4,#&8!K-22,7-+0(!X`HYe(!9-+4!X(!/5-94%+!E<!Ea!1&4##&!L%!N-%48!:,;%8!-&!#;%+;,%6!#@!45%!7-&?!6-?8!#@!*8%!-&0!0,8-C*8%!#@!5,84#+?(! ,&! E"#:*&#$='"(2$#%*!3!

d)%6! \#+AO! N%+:5-5&! N##A8(! EWW`eD! N%+C%+! N%;%+&-:%! 0%7#&84+-4%0! 45-4! 5,84#+,/-2! 0,8/#*+8%! -&0! 4,7%!

/#&/%948! -+%! *8%0! ,&! 84+-4%:,%8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(! -&0! 7#+%! /#&/+%4%2?! ,&! 4+*45! -&0! +%/#&/,2,-4,#&!

/#77,88,#&8(! ,&! N%+C%+! N%;%+&-:%(! 2$#%*!3@( )"-*!3@( .&>( 9%.%"D9:*&#*!">( V$*'"&1"B( F$-"( .&>( `,#%$1"( d)%6! \#+AO!

$#*42%0:%(!EWXXe<!E`!.,/5%2!0%!Q%+4%-*(! dJ-+,8O!_0,4,#&8!K-22,7-+0(!X`HYe(!8<9<!!cW!

,&!65,/5!/*24*+%8!#+!/,;,2,I-4,#&8!+%2-4%0!4#!45%!4%79#+-2!0,7%&8,#&8!#@!9-84(!9+%8%&4!-&0!@*4*+%(!,&!45%!8-7%!

6-?! -8! N%+C%+! N%;%+&-:%! -&0! S#%&! 1%+48! *8%0! ,4O! 4#! ,&;%84,:-4%! 9#2,4,/-2! /#&@2,/48! 6,45,&! /#&4%84%0! &-4,#&8!

#;%+! 5#6! 4#! +%2-4%! 4#! 45%! 9-84<! P%%! R+-&i#,8! [-+4#:(! $1$%]B( 7!]#"&%$#-"( "%( "8:]!$"&1"#( >,( %"-:#(!

Page 73: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YW!

"5%! 7%45#0! -992,%0! 0%9%&08! #&! 45%! &-4*+%! #@! 45%! 7%7#+?! 9+-/4,/%! *&0%+! 84*0?<!

/#&/+%4%(! ,&! 89-/%8(! :%84*+% cX! B@! B! 6-&4%0! 4#! 84*0?! 45%!

%35*7-4,#&8! -8! -! 7%7#+?! 9+-/4,/%(! B! &%%0%0! 4#! -0-94! 7?! 7%45#0! 4#! 84*0?! -! 9+-/4,/%!

45-4!,8!4+-&8,%&4!-&0!:#%8!C%?#&0!45%!*8*-2!4%34*-2!#+!;,8*-2!8#*+/%8!#@!45%!5,84#+,-&<!1&!

%35*7-4,#&! ,8! -! 9%+@#+7-&/%(! *&@#20,&:! ,&! 45%! 7#7%&4<! L,@@%+%&4! @+#7! @,&,85%0!

-.>"! ,&!45%!

%35*7-4,#&! 6,45! 0,8/#*+8%! .&>! -/4,#&! d>$#1,!#*( 3( 1,!#,e! -&0! -28#! ,&! ,&4%+-/4,#&! -7#&:!

7-&?!84-A%5#20%+8<!"#!#C8%+;%!45,8!7%7#+

-! 7%45#0! 4#! 84*0?! 0?&-7,/! -&0! 9%+@#+7-4,;%! -89%/48! #@! 7%7#+?! 9+-/4,/%8<! B&! 45%!

-C8%&/%! #@! *&,;#/-2! 7%45#0#2#:,/-2! :*,0%2,&%8! ,&! 7%7#+?! 84*0,%8(cE! B! 4*+&%0! 4#!

%45&#:+-95?(!-!0,8/,92,&%!6,45!-!9%0,:+%%! ,&!84*0?,&:!9%+@#+7-&/%8(! +,4*-28! d,&/2*0,&:!

0%-45!+,4*-28e(!-&0!#45%+!9+-/4,/%8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84<!!

1!8%/#&0!+%-8#&!@#+!-00,&:!-&!%45&#:+-95,/!-99+#-/5!6-8!45-4!,&!7%7#+?!84*0,%8!-8!

6%22!-8!,&!5,84#+,/-2!45%#+?!-&0!45%!84*0?!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!45%!45+%%!@,%208!45-4!45,8!

84*0?! /+#88%8(! -/-0%7,/8! -+%! ,&/+%-8,&:2?! /#&/%+&%0! 6,45! 5#6! 2#/-2! -/4#+8! %&/#*&4%+!

/%+4-,&!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8<cc!"+-&8,4,#&-2!>*84,/%!5-8!-28#!#C4-,&%0!-!0#7,&-&4!

9#8,4,#&! ,&! 7-&?! 8#/,%4,%8(cF! 65,/5! 7-A%8! ,4! *+:%&4! 4#! %3-7,&%! 5#6! 45,8! 7%7#+?!

9+-/4,/%! ,8! 0,88%7,&-4%0<! PI&-,0%+! -&0! N-%+! -2+%-0?! 84*0,%0! 45%! /#&&%/4,#&! C%46%%&!

:2#C-2! 9#2,4,/8! #@! 7%7#+?! -&0! P9-&,85! 7%7#+?! 9#2,4,/8<! .?! /#&4+,C*4,#&! -008! 45%!

/#&&%/4,#&!C%46%%&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!-&0!2#/-2!/#77*&,4,%8(!C?!4+-/,&:!45,8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

9*1$.'(2$#%*!3!cF!dEWW`eO!c`c<!cX! E":!"#"&%.%$*&#(Ek!dX`a`eO!`<!!cE! ! 5-8! &#4! C%%&!

-//#79-&,%0! C?! 8,:&,@,/-&4! /#&/%94*-2! -&0! 7%45#0#2#:,/-2! -0;-&/%8! ,&! 45%! +%8%-+/5! #@! /#22%/4,;%! 7%7#+?!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3!FX!dEWWEeO!XH`<!cc! /-2,I,&:!45%!"+*45!-&0!$%/#&/,2,-4,#&!Q#77,88,#&!,&!

! `*,!&.'(*4(;*&4'$1%(E"#*',%$*&! YW! dEWWke<! R#+! 84*0,%8! #@! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! 7#+%! :%&%+-2! 45-&! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! -8! 6%22(!

7%7#+?(!-!@#/*8!

!cF!

"+-&8,4,#&-2!Z*84,/%!Q*24*+%!1/+#88!

dBJJe(!QQ[PbQPBQ(!EWXWe<!

Page 74: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YX!

/#&&%/4,#&(! ,&! 45%! @,%20(! ,&! 45%! @##484%98! #@! 45%! 1$.[(! 4#! 45%! 7#84! +%7#4%! ;,22-:%8<cY!

_45&#:+-95?! 9+#;,0%0! 45%! &%/%88-+?! 4##28! 4#! :,;%! 7?! %&4%+9+,8%! -! 8#*&0! %79,+,/-2!

@#*&0-4,#&<! [%&/%(! 45%! 0,8/*88,#&! #@! 7?! 7%45#0#2#:,/-2! /5#,/%8! ,&! 45%! @#22#6,&:!

8%/4,#&8!7,:54!C%!+%2%;-&4!@#+!#45%+!8/5#2-+8<!!

_45&#:+-95?! ,&! 45,8! 9+#>%/4! 9+#;%0! ,48! 9#4%&4,-2! 4#! C%! *&9+%0,/4-C2%! -&0! 4#! C+%-A!

45+#*:5! 9#2-+,I,&:! 0,8/#*+8%8<ck! R,%206#+A! +%;%-2%0! 45-4! 7-&?! C2-/A! -&0! 65,4%!

/-4%:#+,%8! @+#7! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 2,4%+-4*+%! -&0! 7%0,-! /#;%+-:%! #@! 45%! %35*7-4,#&8!

0,0!&#4!-26-?8!@,4!45%!/#792%3!+%-2,4,%8!,&!45%!@,%20<!"5%!@%%2,&:!45-4!7-&?!;,8,4#+8!4#!45%!

%35*7-4,#&8(cH! -28#! /#*&4%0! @#+! 45,8! 9+#>%/4<! R,%206#ca!.*24,b8,4%0!@,%206#+A!+%;%-2%0!-!:+%-4!0,;%+8,4?!#@!9%+89%/4,;%8!%;%&!6,45,&!45%!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!18!8*/5(!7?!@,%206#+A!/#*&4%+%0!7-&?!-/-0%7,/!-&0!9#9*2-+!

-//#*&48! 45-4! 0%9,/4! 45%! 1$.[! 8#2%2?! -8! -! :+-88b+##48! 7#;%7%&4! 45-4! +%9+%8%&48! -22!

;,/4,78! -&0! 2#/-2! /#77*&,4,%8<c`! "5,8! #C8%+;-4,#&! *+:%0! 7%! 4#! @#/*8! #&! @+,/4,#&8! -&0!

,&4%+-/4,#&8!C%46%%&!0,@@%+%&4!2%;%28!#@!,&;#2;%0!:+#*98!45+#*:5#*4!45,8!84*0?<!!

"5%!2-84!+%-8#&!65?!B!-00%0!-&!%45&#:+-95,/!-99+#-/5!4#!45,8!9+#>%/4!6-8!C%/-*8%!,4!

#@@%+8! #99#+4*&,4,%8! @#+! %&:-:%0! +%8%-+/5<! 1&45+#9#2#:?! 5-8! 2#&:84-&0,&:! 0%C-4%8!

-C#*4! %45,/8(! %89%/,-22?! -C#*4! #C2,:-4,#&8! 4#! 45%! 9%#92%! *&0%+! 84*0?(! ,&! 45%! @#+7! #@!

0,-2#:*%(! +%/,9+#/,4?(! -//#*&4-C,2,4?(! -&0! A&#62%0:%! 0,88%7,&-4,#&<FW! L,@@%+%&4! @+#7!

5,84#+,-&8(!-&45+#9#2#:,848!#@4%&!84*0?!45%,+!/#&4%79#+-+,%8(!65#!92-?!-&!-/4,;%!9-+4!,&!

45%! 6-?! 45%?! -+%! +%9+%8%&4%0<! "5%! &%34! 8%/4,#&! 0%8/+,C%8! 8#7%! #@! 45%! +%8%-+/5(!

0%#&4#2#:,/-2(!-&0!/#77*&,/-4,;%!8A,228!&%/%88-+?!@#+!45,8!A,&0!#@!%&:-:%0!9+#>%/4<FX!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cY!R#+!-!0,8/*88,#&!#@! 4+-&8&-4,#&-2!%3/5-&:%8!#@!7%7#+?!9+-/4,/%8! @+#7!_*+#9%-&![#2#/-*84!7%7#+?(!#;%+!

%!2%;%2!#@!45%!2#/-2!/#77*&,4,%8!4#!45,8!0,8/*88,#&<!ck! !cH!^&%!;,8,4#+!,&!45%!%35*7-4,#&!#@!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!@#+!,&84-&/%!8-,0!5%!5-0!A&#6&!65-4!5-0!5-99%&%0!

!;#2*&4%%+8!0%8/+,C%0!5#6!45%,+!#6&!

@-7,2?!*&0%+84-&08!45%!%35*7-4,#&!6#+A!7*/5!C%44%+!8,&/%!45%?!5-;%!;,8,4%0!-&!%35*7-4,#&<!_<:<!12%>-&0+#!

$#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(! )#;%7C%+! c(!

EWXX<!ca!S,7C% !c`!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!EE!dEWWke<!FW! !FX! R%++g&0,I! -+:*%8! 45-4! 45%8%! A,&08! #@! 8A,228! 85#*20! C%/#7%! 9-+4! #@! 45%! *8*-2! 4+-,&,&:! #@! -&45+#9#2#:,848O!

!

Page 75: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YE!

E<F R+#7!9,4!4#!9,4!6,45!45%!1$.[O!.*24,b8,4%0!%45&#:+-95,/!

+%8%-+/5!

E<F<X J+-/4,/-2!-&0!%9,84%7#2#:,/-2!]*%84,#&8!

FE!-&0!,@!B!Fc!

7#;%7%&4!45-4!-44+-/48!7#+%!45-&!X(WWW!;#2*&4%%+8!-&0!7#+%!45-&!YWW!9-?,&:!7%7C%+8!

-&0! ,8! 7%&4,#&%0! @+%]*%&42?! ,&! 45%! 7%0,-<! ^&2?! 1+-&I-0,! 5-8! 9%+@#+7%0! 7#+%!

%35*7-4,#&8(!C*4!45%!46#!#+:-&,I-4,#&8!6#+A!/2#8%2?!4#:%45%+(!C#45!,&!%35*7-4,#&8!-&0!

,&!#45%+!-/4,;,4,%8!8*/5!-8!8%7,&-+8<!"5%!/5#,/%!4#!84*0?!45%!1$.[!%35*7-4,#&8!d+-45%+!

45-&(! %<:<(! R#+#! %35*7-4,#&8! #+! -! +-+%! )-4,#&-2,84! %35*7-4,#&eFF! 6-8! 45*8! 9+-/4,/-2(!

8,&/%! ,4!#@@%+%0!7-&?!#99#+4*&,4,%8!4#!-44%&0!%35*7-4,#&8!-&0(!-4! 45%!8-7%!4,7%(!6-8!

+%9+%8%&4-4,;%(! 8,&/%! 45%! 1$.[! +%9+%8%&48! -! 7->#+! 9-+4! #@! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

7#;%7%&4!,&!4%+78!#@!]*-&4,4?!#@!%35*7-4,#&8(!84-C,2,4?!#;%+!45%!?%-+8(!-&0!&*7C%+!#@!

7%7C%+8! -&0! ;#2*&4%%+8<FY! .#+%#;%+(! C%/-*8%! #@! 45%,+! ,&@#+7-2! /5-+-/4%+(! 45%! 1$.[!

%35*7-4,#&8! -+%! %7C2%7-4,/! /-8%8! 4#! ,&;%84,:-4%! 45%! 89%/,@,/,4?! #@! 45%! P9-&,85! :+-88b

+##48! -&0! *&#@@,/,-2! %35*7-4,#&8(! ,&! /#79-+,8#&! 4#! 45%! 7#+%! #@@,/,-22?! +%:*2-4%0!

%35*7-4,#&8! ,&! 2%-0,&:! /#*&4+,%8! ,&! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! 8*/5! -8! 1+:%&4,&-! -&0!

N#8&,-<Fk!!

R#22#6,&:! 45%! 1$.[! 84-+4%0! -8! -! 89#&4-&%#*8! /#22-C#+-4,#&<! "5%! &,:54! #@! .-?! XH(!

EWXW(! -! 7%88-:%! @+#7!_7,2,#! P,2;-! 9#99%0! *9! ,&! 7?! R-/%C##A! /5-4C#3(! ,&;,4,&:! 7%! 4#!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FE!

N$+/%$&+( J*!>#( .&>( $-.+"#B( E":!"#"&%$&+( J.!( .1!*##( %/"( >$#1$:'$&"#(! %0<!

P4%95-&!Z-%:%+!%4!-2<!d"#+#&4#O!f&,;%+8,4?!#@!"#+#&4#!J+%88(!EWXWe(!cF<!Fc! !FF!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!65#!2,;%8!,&!P9-,&!-&0!5-8!#C8%+;%0!45%!%35*7-4,#&8!@#+!7#+%!45-&!4%&!?%-+8!&#6(!5-8!

,&;%84,:-4%0!-&!%35*7-4,#&!#@!)-4,#&-2,84!;,/4,78(!9%+@#+7%0!C?!1+-&I-0,! ,&!Q-7*n-8!d9+#;,&/%!#@!"#2%0#e(!

-&0! 8%;%+-2! R#+#! %35*7-4,#&8<! B4! 6#*20! 5-;%! 4-A%&! 7#+%! 4,7%! -&0! 92-&&,&:! 4#! -44%&0! 45%8%! +-45%+! +-+%!

%35*7-4,#&8(!-&0!-!0,@@%+%&4!84+-4%:?!4#!:-,&!4+*84!,&!45%8%!#45%+!&%46#+A8<!!FY! B4! 85#*20! C%! +%7,&0%0! 5#6%;%+! 45-4! 45%! -88#/,-4,;%! 2-&08/-9%! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,&! P9-,&! ,8! 8#!

@+-:7%&4%0(!45-4!45%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8!-+%!;%+?!87-22!#+:-&,I-4,#&8(!2%0!C?!#&2?!-!5-&0@*2!#@!9%+8#&8<!"5%!

77,447%&4! #@! ,48! 7%7C%+8(! 6,45! ,48!

7#C,2,4?(!-&0!6,45!45%!@-/4!45-4!,48!2%-0%+8!-+%!6%22!/#&&%/4%0!&-4,#&-22?!-&0!,&4%+&-4,#&-22?<!!Fk!

+%9+%8%&4-4,;%&%88! -&0! :%&%+-2 _,.'$%.%$6"( E"#".!1/( 7!.1%$1"(! %0<! Q2,;%! P%-2%! %4! -2<! dU#8! 1&:%2%8(!

U#&0#&O!P-:%!J*C2,/-4,#&8(!EWWHe(!FWY FEk<!!

Page 76: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Yc!

>#,&!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!#&!5,8!;,8,4!4#!-&!1$.[!%35*7-4,#&!45%!

&%34!7#+&,&:!,&!Q-&0%2%0-(!EWW!A7!6%84!#@!.-0+,0<!N?!)#;%7C%+!EWXW(!45%!1$.[!;,/%b

9+%8,0%&4!,&;,4%0!7%!4#!9-+4,/,9-4%(!@+#7!45%!@,+84!0-?!#@!45%!8%-+/5!*&4,2!45%!%&0(!,&!-&!

%35*7-4,#&!45-4!84-+4%0!>*84!46#!0-?8!2-4%+<!"5%!1$.[!5-0!&#4!?%4!%84-C2,85%0!-!@,3%0!

/#22-C#+-4,#&! 6,45! -! 4%-7! #@! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848(! -8! 1+-&I-0,! 5-0! 6,45! R+-&/,8/#!

R%++g&0,I(FH! -&0! 45%?! 6%+%! #9%&! 4#! -! /#&4,&*#*8! /#22-C#+-4,#&! 6,45! %34%+&-2!

+%8%-+/5%+8<! 1@4%+! B! >#,&%0! ,&! EWXW(! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,84! Z#&-5! $*C,&(! 65#! 6#*20!

C%/#7%!7?!1*-:.&$*&(>"(!*,%"!#&!7-&?!@,%204+,98(!/-7%!4#!6#+A!6,45!45%!8-7%!4%-7!,&!

EWXX<! "5+#*:5#*4! 7?! @,%206#+A! 9%+,#0(! 7-84%+8! 84*0%&48! ,&! 5,84#+?! -&0! 45%! 9#2,4,/-2!

8/,%&/%8!-28#!-44%&0%0!45%!%35*7-4,#&8!-&0!45%!2-C#+-4#+?<!=%!-:+%%0!#&!5#6!B!/#*20!

5! *8%0! R+-&/,8/#!

%35*7-4,#&(!#C8%+;,&:!-4!45%!:+-;%!8,4%(!-&0!+%/#+0,&:!;,0%#8!-&0!95#4#8<Fa!!

"5%! 1$.[! ,8! 9+#*0! 4#! 5-;%! C%%&! ;%+?! 4+-&89-+%&4! 4#! %34%+&-2! 84*0%&48! -&0!

+%8%-+/5%+8!8,&/%!,48!C%:,&&,&:8<!"5%?!-99%-2!4#!-22!A,&08!#@!;#2*&4%%+8(!8*/5!-8!@#+%,:&!

@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,848!4#!/-++?!#*4!45%!2-C!+%8%-+/5!-&0!6+,4%!45%!+%9#+48!;#2*&4-+,2?!

-&0!4#!#&%!5,84#+,-&!65#!/#7C,&%8!;#2*&4%%+,&:!,&!45%!%35*7-4,#&8!6,45!5,8!5,84#+,/-2!

+%8%-+/5! #&! 45%! -.Q,$#( d+%8,84-&/%b@,:54%+8e<! "5%! 1$.[! 6-8! ;%+?! 5#89,4-C2%! -&0!

,77%+8%0!7%!,&!45%!4%-7!-&0!,48!6#+A<!=%!5-0!-!/#&4,&*#*8!-&0!#9%&!0,-2#:*%!-C#*4!

7*4*-2!%39%/4-4,#&8!45-4!6#*20!/#&4,&*%!45+#*:5#*4!7?!+%8%-+/5<!$%/,9+#/,4?!@+#7!7?!

8,0%! ,&/2*0%0! :,;,&:! 45%7! -! 5-&0! 6,45! 45%! -+/5-%#2#:,/-2! 6#+A(! 85-+,&:! 7?! 0-4-! -&0!

+%8*248(!-&0!C%,&:!-&!%34%&8,#&!#@! 45%! 4%-7!#*48,0%! 45%!:+-;%(!#@@%+,&:!-! 2,84%&,&:!%-+!

-&0!,&@#+7,&:!;,8,4#+8!-&0!+%2-4,;%8<!"5%!4%-7!4+*84%0!7%!-&0!:-;%!7%!45%!@+%%0#7!4#!

/#&0*/4! 9-+4,/,9-&4! #C8%+;-4,#&(! 65,/5! 7%-&4! 45-4! B! /#*20! 9-+4,/,9-4%! -8! -! ;#2*&4%%+!

-+/5-%#2#:,84!,&!45%!7-88!:+-;%(!2,;%!6,45!45%!4%-7!-8!45%,+!:*%84(!-&0!-4!45%!8-7%!4,7%!

,&4%+;,%6!9-+4,/,9-&48!-&0!#C8%+;%!45%!65#2%!9+#/%88(!,&/2*0,&:!45%!6#+A!-&0!0,8/#*+8%!

#@!45%!1$.[!,48%2@<!=%!C*,24!*9!-!;%+?!:##0!+-99#+4<!B!4+,%0!4#!C%!4+-&89-+%&4!-C#*4!7?!

#C8%+;-4,#&!+#2%(!@#+!,&84-&/%!C?!4-A,&:!&#4%8!#&!45%!89#4!-&0!6-2A,&:!-+#*&0!6,45!7?!

+%/#+0,&:! 0%;,/%! ;,8,C2?! -+#*&0! 7?! &%/A<! =5%&! 45%! 4%-7! 0,8-:+%%0! 6,45! 45%! 6-?! B!

6#+A%0(!6%!4-2A%0!,4!#;%+!4#!@,&0!-!6#+A!7%45#0!45-4!8*,4%0!*8!-22<!_89%/,-22?!,&!45%!2-84!

%35*7-4,#&! /-8%! #@! 7?! @,%20! 84*0?(! 65%+%! B! 6-8! 45%! /#&4-/4! 9%+8#&! C%46%%&! 45%!

;,22-:%+8(!45%!1$.[(!46#!N%2:,-&!@,277-A%+8(!-&0!65%+%!#45%+!+%8%-+/5%+8!/-7%!4#!;,8,4(!

B! #@4%&! 5-0! 4#! /#&8*24! 6,45! 45%! 1$.[! 4%-7(! @#+! ,&84-&/%! 4#! %&8*+%! 45-4! 45%! N%2:,-&!

@,277-A%+8!6#*20!&#4!0,84*+C!45%!-+/5-%#2#:,/-2!6#+A!65,2%!@,27,&:!#+!4#!0,8/*88!8#7%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FH!

EWXF(!!666<2-89#2,4,/-80%2-7%7#+,-<#+:<!Fa!

!

Page 77: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YF!

0,8-:+%%7%&48! -C#*4! 5#6! +%8%-+/5%+8! %34%+&-2! 4#! 45%! 1$.[! 85#*20! 4+%-4! +%2-4,;%8!

0*+,&:!,&4%+;,%68<!!

"#:%45%+!6,45!R%++g&0,I!-&0!>*&,#+!+%8%-+/5%+8!8*/5!-8!Z#&-5!$*C,&(!B!C%/-7%!#&%!#@!F`!.?!#9,&,#&!6-8!#@4%&!-8A%0!dQ,](*:$&.#(%Oe(!C%/-*8%!7-&?!#@!7?!

C?!9#2,4,/8!#+!@-7,2?!5,84#+,%8<YW!

R#22#6,&:!45%!1$.[!/#+%!4%-7!,&!45%,+!%35*7-4,#&8!6-8!-28#!-!9+-:7-4,/!8#2*4,#&!4#!

9+#C2%78! #@! 92-&&,&:! -&0! -//%88<! P,&/%! ,4! 6-8! 0,@@,/*24! 4#! 9+%0,/4! 65%+%! -&0! 65%&!

%35*7-4,#&8!6#*20!4-A%!92-/%!,&!45%!/#&4%34!#@!45%!;%+?!7#C,2%!-&0!0?&-7,/!7%7#+?!

7#;%7%&4(! 84*0?,&:! 0,@@%+%&4! /-8%8! -&0! 8,4%8! 8%%7%0! -! 7#+%! @%-8,C2%! #94,#&! 45-&!

84*0?,&:!#&%!9-+4,/*2-+!8,4%!#+!+%:,#&<!"5%!4+*84@*2!+%2-4,#&!B!6-8!-C2%!4#!C*,20!6,45!45%!

1$.[!-28#!#@@%+%0!-!8#2*4,#&!4#!45%!9+#C2%7(!-8!-&!#*48,0%+(!-!@#+%,:&%+(!-&0!5,84#+,-&!

+-45%+!45-&!-&!-&45+#9#2#:,84!#+![,89-&,84(!#@!:-,&,&:!-//%88!4#!45%!2#/-2!/#77*&,4,%8<!

N2%&0,&:!,&!6,45!45%!1$.[!-&0!:%44,&:!4#!A&#6!45%!2#/-2!/#77*&,4,%8!,&!45%!/#&4%34!#@!

-&! #&:#,&:! #+! *9/#7,&:! %35*7-4,#&! 8%%7%0! 2%88! ,&4+*8,;%! 45-&! 85#6,&:! *9! -4! 45%!

/#77*&,4?<YX!.?!/#&4-/48! ,&/2*0%0(!&%34!4#!45%!1$.[!/#+%!4%-7(!1$.[!/#22-C#+-4#+8!

@+#7! 45%! ;,22-:%8(! 2#/-2! -&45+#9#2#:,84! Z#+:%! .#+%&#(! -&0! -! 2#/-2! 5,84#+,-&! 65#! 6-8!

+%2-4%0! 4#!-! $%9*C2,/-&!;,/4,7<! B! &%;%+!%&4%+%0! 45%!5#7%8!#@! 2#/-2! ,&@#+7-&48! 8*/5!-8!

%%9%+8!,&!#+0%+!4#!:%4!4#!A&#6!

:%&0%+!-&0!0%-2,&:!6,45!%20%+8(!%4/%4%+-<!!

N?!@#22#6,&:!45%!1$.[(!B!-0#94%0!#&%!#@!45%!7#84!/#&;%&4,#&-2!7-99,&:!84+-4%:,%8!

#@!7*24,b8,4%0!@,%20!+%8%-+/5<!.*24,b8,4%0!%45&#:+-95%+8!0%@,&%!45%,+!#C>%/48!#@!84*0?!C?!

4+-/A,&:! /#&&%/4,#&8! -7#&:! 0,@@%+%&4! 8%44,&:8! -&0! /#&84+*/4! 45%,+! 7*24,b8,4%0! 89-/%!

45+#*:5! C#45! 92-&&%0! -&0! #99#+4*&,84,/! 7#;%7%&4<! [%+%C?! 45%?! @#22#6! ,&,4,-2!

]*%84,#&8!-&0!/#&/%948(!YE! ^&%! #@! 45%! 7#84! #C;,#*8! 84+-4%:,%8! #@! /#&84+*/4,&:! -! 7*24,b8,4%0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!F`! V*$1"#(4!*-(%/"(9/.>*J# !YW! Q#&;%+8-4,#&! 6,45! L,%:#! N-+/-2-! d>#*+&-2,84! #@! JtC2,/#e(! @,%20&#4%8(! $#&0-8! 0%! P#2(! .-0+,0(! .-?! EW(! EWXWD!

Q#&;%+8-4,#&8!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!^+#9%8-(!)#;%7C%+!EWXW<!YX!Q#&/%94!%392-,&%0!,&!.-+4?&![-77%+82%?!-&0!J-*2!14A,&8#&(!R%/&*+!.:/3M(7!$&1$:'"#($&(7!.1%$1"M(F/!$>(R>$%$*&(dU#&0#&O!$#*42%0:%(!EWWHe(!F`b !YE! B&! 5,8! X``Y! +%;,%6! #&! 45%! %7%+:%&/%! #@! 7*24,b8,4%0! %45&#:+-95?(! K%#+:%! .-+/*8! 0%8/+,C%8! 5#6!

45%! 6#+20! 8?84%7O! "5%! _7%+:%&/%! #@! .*24,b C&&,.'( E"6,"( *4( C&%/!*:*'*+3! EF! dX``YeO! XWY

XXc<!

Page 78: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YY!

:+#*9!#@! ,&,4,-2!8*C>%/48(!,&!7?!/-8%!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<Yc!R#22#6,&:!45%!1$.[!

7#C,2%!%35*7-4,#&!*&,4(!B!4+-;%22%0!6,45!45%7!4#!45%!;,22-:%8!45%?!@+%]*%&4%0!@#+!45%,+!

%35*7-4,#&8<! B! 5-24%0! 6,45! 45%7! ,&! %;%+?! ;,22-:%! @#+! 45%! /#*+8%! #@! -&! %35*7-4,#&(!

+%4*+&%0! ,&!7#84!/-8%8! @#+!45%!+%C*+,-2!#+(!9%+5-98(!-&!%392-&-4#+?!%;%&,&:!-C#*4!45%!

%35*7-4,#&<! B!#@4%&!%&0%0!*9! ,&!45%!8-7%!/#&@,&%0!89-/%!#@!#&%!;,22-:%(!-&0!%;%&!45%!

89-/%!8*++#*&0,&:!#&%!7-88!:+-;%(!#&%!/%7%4%+?(!6,45!45%!1$.[(!@#+!8#7%!0-?8!*9!4#!

45+%%! 6%%A8<! N*4! %;%&! ,@! B! 84-?%0! 7#84! #@! 45%! 4,7%! ,&! 45%! /#&@,&%0! 89-/%! #@! 45%! 7-88!

b85#+4%&%0!7*24,b

C%46%%&!-!7?+,-0!#@!-/4#+8! 45-4!/#&/%&4+-4%0! ,&!45%!87-22!9%+,#0!-&0!89-/%!#@!-!7-88!

:+-;%!%35*7-4,#&<YF!!

.*24,b8,4%0! @,%206#+A! 5#208! 8#7%! %9,84%7#2#:,/-2! /5-22%&:%8! ,&! /#79-+,8#&! 4#!

4+-0,4,#&-2! %45&#:+-95,/! @,%206#+A! 45-4! 6-8! *8*-22?! /#&0*/4%0! -4! #&%! 8,4%! #@! -&-2?8,8<!

R,+84! #@! -22(! 7*24,b

84-?! ,&! #&%! 87-22! /#77*&,4?(! 65%&! #&%! :%48! 4#! A&#6! 45%! 2#/-2! /#&4%34! -&0! 2-&:*-:%!

C%44%+<YY! P,&/%! B! 0,0! &#4! 84*0?! #&%! /-8%! 0,-/5+#&,/-22?(! 7?! +%8%-+/5! 0#%8! &#4!

%35-*84,;%2?! /#;%+! 45%! 9%+89%/4,;%! #@! 45%! 2#/-2! /#77*&,4,%8! #+! 45%! 65#2%! 2,@%d8e! #+!

7%-&,&:d8e!#@! 45%!7-88!:+-;%!C#0,%8!-8! 45%?!:#! 45+#*:5!;,#2%&/%(!C*+,-2(! %35*7-4,#&(!

+%C*+,-2(!%4/<Yk!P%/#&0(!45%+%!6-8!-26-?8!45%!+,8A!#@!8%%,&:!45%!%35*7-4,#&8!-&0!7%7#+?!

0%C-4%!45+#*:5!45%!1$.

45+#*:5!45%!8#/,-2!7%0,-!*8%0!C?!45%!1$.[!-&0!*8%0!,48!+%9#+48<!_;%&!65%&!B!84-+4%0!4#!

@#/*8! #&! 45%! %&/#*&4%+! C%46%%&! 45%! 1$.[! -&0! #45%+! -/4#+8! ,&! 45%! 7%7#+?! @,%20(! B!

-26-?8! %39%+,%&/%0! 45%8%! %&/#*&4%+8! @+#7! ,&8,0%! 45%! 1$.[(! +-45%+! 45-&! @+#7! ,&8,0%!

45%! R#+#(! 45%! 84-4%(! 45%! ;,22-:%8(! #99#&%&48! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! ,&4%+&-4,#&-2!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!#+:-&,I-4,#&8(!%4/<! "5%!+%/+*,47%&4!#@!7?! ,&@#+7-&48!84-+4%0! @+#7!

45%! 7-88! :+-;%! -8! 6%22(! @+#7! 65,/5! B! 6#+A%0! 7?! 6-?! #*4<! R+#7! 0#,&:! -+/5-%#2#:,/-2!

4-8A8!,&8,0%!45%!:+-;%!6,45!45%!8A%2%4#&8(!B!84-+4%0!4#!-99+#-/5!-22!9%#92%!,&;#2;%0!,&!45%!

%35*7-4,#&(!%39-&0,&:!7?!&%46#+A!4#!%;%+bC,::%+!/#&/%&4+,/!8#/,-2!/,+/2%8!-+#*&0!45%!

7-88! :+-;%<! B! 6#+A%0! 6,45! 1$.[! 9+#@%88,#&-28! -&0! ;#2*&4%%+8! 6,45! 0,@@%+%&4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Yc! b XWk<!YF! b XX<!YY! b

!Yk! P#/,-2! -&45+#9#2#:,848! 2,A%! U-?2-! $%&85-6(! Z#+:%! .#+%&#(! m-5,+-! 1+-:*%4%! -&0! $-/5%2! Q%-8-+! 89%/,@,/-22?!

@#/*8! #&! 45%! 2#/-2! #+! +%:,#&-2! 2%;%2D! ,&! 45%! /-8%! #@! .#+%&#! -&0! 1+-:*%4%! 45%,+! 5#7%! +%:,#&<! P%%! %<:<! U-?2-!

$%&85-6(! R8/,-$&+( '*##B( )"-*!3@( -.%"!$.'$%3( .&>( -.##( +!.6"#( *4( %/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!! d=-2&*4! Q+%%AO! U%@4! Q#-84!

J+%88(! EWXXeD! R+-&/,8/#! R%

Q,;,2!=-+!7-88!:+-;%8!,&!EX84b C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!FW!dEWXceO!ca YF<!

Page 79: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Yk!

9+%88(!%4/<!1245#*:5!45,8!6-?!B!6-8!-C2%!4#!,&/2*0%!45%!9%+89%/4,;%!#@!0,@@%+%&4!8*C8%48!#@!

9%#92%!,&;#2;%0!d-28#!/-22%0!

#&! 7?! 84-+4,&:! 9#,&4(! 65,/5! 6-8! 45%! 1$.[! %35*7-4,#&<! B&0%%0(! B! 7%4! 7#84! #@! 7?!

+%/#77%&0-4,#&8! #@! #45%+! ,&@#+7-&48e(! 65,/5! 7%-&8! 45-4! 7?! &%46#+A! 6-8! #@4%&!

2,7,4%0!4#!45%!&%46#+A!45-4!6-8!@#+7%0!-+#*&0!45%!7-88!:+-;%<YH!

K+-0*-22?(! 5#6%;%+(! 45,8! -4b@,+84b Ya! 84-+4%0! 4#! +%;%-2!

65-4! 6#*20! C%/#7%! 7?! 7-,&! +%8%-+/5! #C>%/4<! B! +%-2,I%0! 45-4! 7*24,b8,4%0! @,%206#+A!

%7C%00%

/#&&%/4,#&8(!-&0!@+,/4,#&8!C%46%%&!45%!1$.[!-&0!45%!#45%+!-/4#+8!,&!45%!7%7#+?!@,%20<!

B&0%%0(!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8(!6,45!45%,+!&#&b+%:*2-4%0!-&0!9-+4,/,9-4#+?!/5-+-/4%+(!

-+%!8,4%8!65%+%!0,@@%+%&4!:+#*98(!6,45!0,@@%+%&4!,0%-8!-&0!9+-/4,/%8!#&!5#6!4#!0%-2!6,45!

45%!9-84(!7%%4<!"5%!7*24,4*0%!#@!-/4#+8!,&;#2;%0!,&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!7-A%8!,4!

0,@@,/*24! 4#!8,4*-4%! 45%7(!C*4! ,4!5-8! 45%!-0;-&4-:%! 45-4!#&%!/-&!#C8%+;%! 45%!%&/#*&4%+!

C%46%%&! 0,@@%+%&4! &-4,#&-2! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8(! 2#/-2! /#77*&,4,%8(! 9+#@%88,#&-2!

@#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! %39%+,%&/%(! ;#2*&4%%+8(! ,&4%+&-4,#&-2!

%39%+48!#&!5*7-&!+,:548(!5,84#+,-&8(!-&0!84-4%!+%9+%8%&4-4,;%8<!"5%!%35*7-4,#&8!-+%!-!

7%7#+?! 9+-/4,/%! %&/#79-88,&:! -! 8#/,-2! 7#;%7%&4! /-79-,:&,&:! @+#7! )%6! \#+A(!

K%&%;-(! N+*88%28(! -&0! .-0+,0! 4#! 45%! +%7#4%84! ;,22-:%8D! -! 7%7#+?! 9+-/4,/%! 45-4! 0%-28!

6,45! @-7,2,-2! :+-;%8! -&0! ,&4,7-4%! 7%7#+,%8! 45-4! -+%! 4#! 45%! *47#84! 85-+%0! 6,45,&! 45%!

@-7,2?!/,+/2%!C*4!45-4!-4!45%!8-7%!4,7%!-00+%88%8!9*C2,/!9#2,/,%8!8*/5!-8!7#&*7%&48!-&0!

84+%%4!&-7%8<!"5%!%35*7-4,#&8! 2,&A!*9!0,@@%+%&4!8,4%8!-&0!895%+%8O!9+,;-4%!-&0!9*C2,/(!

*+C-&!-&0!+*+-2(!?#*&:!-&0!#20(!-7-4%*+!-&0!9+#@%88,#&-2(!9#2,4,/-2!-&0!-9#2,4,/-2(!2#/-2!

!

"5%!7%45#0!#@!7*24,b

45%8%! 0,/5#4#7,%8<! "5%! 7%45#0! %7%+:%0! ,&! 45%! X`aW8(! 6,45,&! &%6! 895%+%8! #@!

,&4%+0,8/,92,&-+?! 6#+A(! 4#! 84*0?! &%6! #C>%/48! ,&! 45%! /#&4%34! #@! :2#C-2,I-4,#&O! @2#68! #@!

:2#C-2! 95%&#7%&-(! /,+/*2-4,&:! ,0%-8(! 9+-/4,/%8(! -&0! ,0%&4,4,%8(! ,&4%+-/4,#&8! -&0!

%&/#*&4%+8<! 1! 7*24,b8,4%0! -99+#-/5! 6-8! 8*,4%0! 4#! 84*0?! 45%! /#&&%/4,#&8! C%46%%&! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YH! FEkD!

_,.'$%.%$6"( E"#".!1/( 7!.1%$1"(! %0<! Q2,;%! P%-2%! %4! -2<! dU#8! 1&:%2%8(! U#&0#&O! P-:%!

J*C2,/-4,#&8(!EWWHe(!XY cc<!!Ya! "%+7! @+#7! 1&&-! U#6%&5-*94! "8,&:(! N!$1%$*&B( C&( R%/&*+!.:/3( *4( 5'*=.'( ;*&&"1%$*&! dJ+,&/%4#&! -&0! ^3@#+0O!

J+,&/%4#&!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWYe(!3<!

Page 80: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

YH!

Y`!

K2#C-22?!7#C,2%!95%&#7%&-(!8*/5!-8!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8(!%&/#79-88!4+-&82#/-2!

#4! C%! -//#*&4%0! @#+! %45&#:+-95,/-22?!

0,@@%+%&4! 92-/%8<kW!

@,:54!#;%+!45%!B&0#&%8,-&!+-,&@#+%84(!45%8%!I#&%8!#@!@+,/4,#&!-+%!4+-&8,%&4<!!

"5%! +%8*24! #@! 7?! +%8%-+/5! 7-?! 45*8! &#4! C%! -! /2-88,/-2! %45&#:+-95?(! C*4! ,4! ,8!

-,&! -! @*22! %45&#:+-95,/!kX!

"5%+%@#+%(! 45,8! ,8! -&! -//#*&4! #@! 45%! /#&&%/4,#&(! 45%! /5-,&! #@! %&/#*&4%+8! C%46%%&!

0,@@%+%&4!:+#*98!-&0!2%;%28!45-4!%&:-:%!6,45!45%!%35*7-4,#&8!,&!P9-,&<!

^C8%+;,&:! 45%! 1$.[! ,&! ,48! %&/#*&4%+8! 6,45! #45%+! -/4#+8! #&! ,48! 4+->%/4#+?! ,&! 45%!

7%7#+?! @,%20! :+-0*-22?! +%;%-2%0! 45-4(! -245#*:5! 45%! 1$.[! ,8! *8*-22?! 9%+/%,;%0! -8! -!

C#44#7b*9!#+:-&,I-4,#&(!@,:54,&:!#99#8,4,#&!@+#7!-C#;%!d45%!84-4%!-&0!45%!/#&8%+;-4,;%!

P9-&,85!%84-C2,857%&4e(!,4!-/4*-22?!@*&/4,#&8!#&!-&!,&4%+7%0,-4%!2%;%2<!B!0%0*/4%0!45+%%!

/2*84%+8!#@!84-A%5#20%+8!45-4!7%4!%-/5!#45%+!45+#*:5!45%!1$.[!,&!45%!%35*7-4,#&8O!-!

:2#C-2!7%7#+?!/*24*+%!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!d7-/+#eD!-&!,&4%+7%0,-4%(!&-4,#&-2!2%;%2!#@!

d#@4%&! *+C-&! -&0! ?#*&:e! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! d7%8#eD! -&0! 2#/-2(! +*+-2! /#77*&,4,%8!

d7,/+#e<!"5%!1$.[!,8! ,&!0,+%/4!/#&4-/4!6,45! ,&4%+&-4,#&-2!5*7-&!+,:548!#+:-&,I-4,#&8(!

C*4!-28#!/+%-4%8!,&4%&8%!-&0!2#&:b2-84,&:!+%2-4,#&85,98!6,45!+%2-4,;%8!-&0!-/4,;,848!,&!45%!

;,22-:%8<!!

"5%!2-84!%35*7-4,#&!B!-44%&0%0!6-8!45%!0%@,&,4%!%?%b#9%&%+!@#+!45%!@+,/4,#&8!C%46%%&!

45%8%!45+%%!2%;%28<!"5%+%(!,&!Q5,22T&(!B!%&4%+%0!45%!5#*8%!#@!1:*84h&!K-+/h-(!8#&!#@!#&%!#@!

45%!;,/4,78(!4%&!0-?8!C%@#+%!45%!%35*7-4,#&!6-8!4#!84-+4(!-&0!0,8/#;%+%0!45-4!5,8!@-7,2?!

0,0!&#4!-:+%%!6,45!45%!%35*7-4,#&<!N*4!-28#!,&!-!9+%;,#*8!%35*7-4,#&(!,&!J*%C2-!0%!0#&!

$#0+,:#(! B! 5-0! &#4,/%0! 5#6! 45%! 1$.[! 85#*20! C%! 0,@@%+%&4,-4%0! @+#7! 45%! 2#/-28! -&0!

! ,&4%+;,%6(!65#!6%!

#*48,0%+8!4#!45%!;,22-:%+8<!!

J-?,&:! -44%&4,#&! 4#! 45%! ,&4%+-/4,#&8! C%46%%&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Y`! R#+! 0,8/*88,#&8! #&! 45%! /#&4+,C*4,#&! #@! %&:-:%0! -&0! 7*24,b8,4%0! %45&#:+-95?! 4#! 45%! 84*0?! #@! @2#68! -&0!

@+ b

N!$1%$*&(!,3<!kW! !kX!"8,&:(!N!$1%$*&(!3<!

Page 81: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ya!

-8! 45%! 9%+89%/4,;%! #@! 45%! 8#/,-2! 7#;%7%&4! 45-4! /2-,78! 4#! +%9+%8%&4! 45%7<! =5,2%! 45,8!

,&8,:54!,8(!#@!/#*+8%(!45%!9+%7,8%!#@!7*/5!8/5#2-+85,9!#&!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!@+#7!C%2#6(!

7%7#+?!-/4,;,848!&-;,:-4%!C%46%%&!0,@@%+%&4!6-?8!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84(!@+#7!-C#;%!

-&0! @+#7! C%2#6(! @+#7! ;,/4,78! 4#! 84-4%! ,&84,4*4,#&8! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&! +,:548!

#+:-&,I-4,#&8<! ^&%! #@! 45%! 7-,&! 7#4,;-4,#&8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! +%8%-+/5%+8! 8*/5! -8!

45%!2#/-2!;#,/%! ,8!#@4%&!7,84-A%&2?!%]*-4%0!6,45!45%!;#,/%!#@!)K^8!45-4!/2-,7!4#!89%-A!

@#+! -22! ;,/4,78<! U,%8%2#44%! M,-%&%(! @#+! ,&84-&/%(! 6-+&8! 45-4! 6#+A,&:! 6,45! )K^8! -8!

kE! N*4! 65,2%! #*+! 9+%7,8%8! -+%! 45%!

8-7%(! #*+! +%8%-+/5! #C>%/48! 0,@@%+O! 65,2%! M,-%&%! 0,8/*88%0! )K^8! -8! :-4%A%%9%+8! 4#! 5%+!

+%8%-+/5!#C>%/4(!45%!2#/-2!/#77*&,4,%8(! B!84*0,%0!45%!)K^!,48%2@!-8!-!+%8%-+/5!8*C>%/4<!B!

84*0?! 45%! 9+#C2%7! 45-4! P5-6! @#+7*2-4%8(! &-7%2?(! 5#6! 5*7-&! +,:548! #+:-&,I-4,#&8!

+%9+%8%&4! ;,/4,78! #@! 45%! 9-84! -&0! 5#6! /%+4-,&! +%9+%8%&4-4,;%8! -+%! 9+,;,2%:%0! ,&!

/#79-+,8#&! 4#! #45%+8<! "5,8! 84*0?! ,8! &%,45%+! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! @+#7! -C#;%! &#+! @+#7!

C%2#6D!,4!,8!-!84*0?!#@!45%!/#&&%/4,#&8!C%46%%&!C#45<!!

R#/*8,&:!#&!7#7%&48!#@!@+,/4,#&! !65,/5!8#7%4,7%8!7%-&8!4%&8,#&! !,8!&#4!7%-&4!4#!

0-7-:%! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! ^&! 45%! /#&4+-+?(! -//#+0,&:! 4#! Q-45%+,&%! N%84%7-&(!

-88*794,#&8!,&!92-?!-&0!45*8!:,;%8!-!/5-&/%!4#!+*94*+%!-!84-4*8!]*#!-&0!%@@%/4!/5-&:%<kc!

[#6%;%+(! 45,8! -44%&4,;%&%88! 4#! @+,/4,#&8! 6,45,&! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! @,%20! %&4-,2%0! -!

/5-22%&:%!@#+!45%!4+*84!%84-C2,85%0!C%46%%&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!-&0!7?8%2@!-8!-!

+%8%-+/5%+<!

E<F<E /.#%.('.(1*1$&. !

.*24,b8,4%0! @,%206#+A! ,&! 45%! 6-A%! #@! -! 8#/,-2! 7#;%7%&4! 5#208! 7-&?! /5-22%&:%8!

/#79-+%0!4#!/2-88,/-2!@,%206#+A<kF!B!&%%0%0!4#!0%;%2#9!+%@2%3,;%!8A,228!#&!4#9!#@!45%!7#+%!

4?9,/-22?! /+,4,/-2! 8A,228! #@! 45%! 5,84#+,-&<! _&:-:%0! %45&#:+-95%+8! 7*84! /#&8,0%+! %45,/-2!

,88*%8!8*/5!-8!4+*84!#@(!#C2,:-4,#&8!4#(!-&0!+,:548!#@!,&@#+7-&48(!%89%/,-22?!,&!+%2-4,#&!4#!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kE!U,%8%2#44%!M,-% aW<!kc! !kF! aW<!

Page 82: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Y`!

45%!8%&8,4,;%!+%8%-+/5!4#9,/!-&0!45%!;*2&%+-C,2,4?!#@!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!-&0!

45%!$%9*C2,/-&!@-7,2,%8!,&!P9-,&<kY!

1$.[<! 1@4%+! :-,&,&:! -//%88! 4#! ,48! #+:-&,I-4,#&(! B! 84-+4%0! 4#! 2,;%! 45%! %35*7-4,#&8!

45+#*:5! 45%! 1$.[! %39%+,%&/%<! =%! 4+-;%22%0! 4#:%45%+(! 85-+%0! 7%-28(! +##78(! >#?! -&0!

8*@@%+,&:!65%&!4-2A,&:!4#!+%2-4,;%8!-&0!6#+A,&:!,&!45%!9,48<!^&2,&%!-8!6%22(!6%!C%/-7%!

,&/+%-8,&:2?! /#&&%/4%0<! .*24,b8,4%0! +%8%-+/5%+8! ,&0%%0! 2,;%! 45%! @%7,&,84! 82#:-&! #@! 45%!

9+,;-4%!C%,&:!9*C2,/!#+!9#2,4,/-2Okk!"5%8%!@+,%&085,98!%&5-&/%0!-!0%%9%+!*&0%+84-&0,&:!

-&0! /#22-C#+-4,#&(! -&0! 6%+%! 45%! 7-4%+,-2,I-4,#&! #@! 45%! @-/4! 45-4(! -245#*:5! B! 5-0! -!

0,@@%+%&4!+#2%!,&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-8!-!8/5#2-+(!6%!6%+%!"&('.(-$#-.(=.!1.(! ,&!45%!

8-7%! C#-4<! [#6%;%+(! 45,8! ,&/2*8,#&! #@! -22! +%8%-+/5%+8! C?! 45%! 1$.[! ,&! ,48! 8#/,-2!

7#;%7%&4!%&:%&0%+8!-! +%2-4,#&85,9! ,&!65,/5! %;%+?!84%9!&%%08! 4#!C%! 4-A%&!6,45!:+%-4!

/-+%<!

R,+84!#@!-22(!-&?!%&:-:%0!8/5#2-+!2##A8!@#+!+%/,9+#/-2!6#+A!6,45!-22!9-+4,%8!,&;#2;%0<kH!

1!8#/,-2!7#;%7%&4!,&!65,/5!;#2*&4%%+8!,&;%84!7*/5!%@@#+4!4#!/#&@+#&4!5-+85!/#&0,4,#&8!

-&0! #99#8,4,#&(! &-4*+-22?! 5-8! 8#7%! %39%/4-4,#&8! #@! /#22-C#+-4,&:! +%8%-+/5%+8<! B&0%%0(!

45%!P9-&,85!-88#/,-4,#&8!-22?!6,45!-/4,;,84!8/5#2-+8<!K,;%&!45%!@+-:7%&4%0!&-4*+%!#@!45%!

0,@@%+%&4!-88#/,-4,#&8<ka!!

1@4%+!-!65,2%(!45%!%39%/4-4,#&8!#@!45%!P9-&,85!7%7#+?!-88#/,-4,#&8!C%/-7%!/2%-+!4#!

7%O!45%?!%39%/4%0(!@,+84(!45-4!B!6#*20!/#22-C#+-4%!0*+,&:!%35*7-4,#&8(!,&!#+!-+#*&0!45%!

7-88! :+-;%D! 8%/#&0(! 45-4! B! 6#*20! 85-+%! 7?! +%8%-+/5! 0-4-! -&0! +%8*248! 6,45! 45%7D! -&0!

45,+0(!45-4!7?!+%8%-+/5!6#*20!89+%-0!45%,+!6#+A!,&!#45%+!/,+/2%8(! ,&!45%!@,+84!92-/%!45%!

N%2:,-&!-&0!,&4%+&-4,#&-2!-/-0%7,/!895%+%!d-&0!45%!-+4,84,/!895%+%!-8!6%22(!#&/%!B!5%29%0!k`e<! B&0%%0(! 45%! 1$.[! #@4%&! 84+%88%0! 5#6! 45%,+!

/#22-C#+-4,#&8! 6,45! @#+%,:&! +%8%-+/5%+8! 5%29%0! 4#! 0,88%7,&-4%! 45%,+! 7%88-:%! #*48,0%!

P9-,&!d/.1"!(>$6,'+.1$0&e!-&0(!-4!45%!8-7%!4,7%(! ,&/+%-8%0!45%,+! 2%:,4,7-/?!,&!45%,+!#6&!

/#*&4+?<!!HW!B!&%;%+!+,8A%0!:#,&:!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kY!

F/"(_,.'$%.%$6"(E":*!%!Xc!dXe(!EWWaO!XWW XXY<!kk! b !kH! !ka! !k`!P%%!199%&0,3O!P-+-5!M-&-:4!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!d0,+<e(!F/"(<.6"(!EWXE(!EW7,&<(!,&!?,#%(A!"">$&+jF/"(<.6"@(%08<!P-+-5!M-&-:4!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!dN+*88%28O!N-245-8-+(!EWXFe(!LML<!!HW! -C-&0#&%8 !

9%+89%/4,;%! -&0! -0#948 !

!

Page 83: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kW!

&:%+(! 4-22%+(! -&0! @-,+%+! 45-&! 7#84! #@! 45%! ;,22-:%+8e! 6-8! &%;%+!

#;%+/#7%<! [#6%;%+(! -@4%+! 8#7%! 4,7%! ,&! 65,/5! B! :#4! 4#! A&#6! 45%! P9-&,85! /#&4%34! -&0!

2-&:*-:%!45+#*:5!45%!%?%8!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!B!&#4,/%0!B!5-0!*&/#&8/,#*82?!

,&/#+9#+-4%0!C#45! 2#/-2!-&0!

,&4#!7?!#6&!2-&:*-:%<!N%,&:!%7C%00%0!5-0!7-&?!-0;-&4-:%8!d8*/5!-8! 2%-+&,&:!-C#*4!

45%! ,&&%+! 6#+A,&:8! -&0! 0,8/#*+8%! #@! 45%! 1$.[e(! C*4(! -8! ,8! 45%! /-8%! 6,45! %7C%00%0!

>#*+&-2,87(!,4!-28#!%&4-,2%0!8#7%!+,8

HX!

L*%! 4#! 45%! /#&84-&4! 7#C,2,4?! #@! -! 7*24,b8,4%0! @,%206#+A%+(! #&%! %&08! *9! ,&! ;%+?!

0,@@%+%&4!8,4%8!-&0!8,4*-4,#&8!-&0!-0#948!0,@@%+%&4!+#2%8<!"5%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8!-&0!B!

6%&4! 45+#*:5! /#&84-&42?! 85,@4,&:! -@@,2,-4,#&8<! .#;,&:! C%46%%&! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%(!

,&4%+&-2! -&0! %34%+&-2(! -/-0%7,/! -&0! +*+-2! 895%+%8(! 7?! ,0%&4,4?! 6%&4! @+#7! 4#*+,84(!

5,84#+?! 84*0%&4(! -+/5-%#2#:,84! -88,84-&4(! 7%0,-4#+! C%46%%&! @-7,2,%8! -&0! 45%! 1$.[(!

/-7%+-6#7-&(! 95#4#:+-95%+(! 9+#0*/4,#&! -88,84-&4! @#+! 0#/*7%&4-+,%8(! 4#! @+,%&0(!

85#*20%+!4#!/+?!#&(!&,/%!:,+2!4#!4-2A!4#(!9%%+(!%39%+4(!;#2*&4%%+(!%4/<!P#7%!%39%/4%0!7%!4#!

%392-,&!45%!%35*7-4,#&8!

,&4#!45,&:8!45-4!@#+!7?!,&@#+7-&48!6%+%!#@4%&!*24,7-4%2?!9+,;-4%!-@@-,+8(!-&0!@+%]*%&42?!

B!>*84!6-&4%0!4#!8*99#+4!-&0!%7C+-/%!45%7!-&0!2%-;%!7?!]*%84,#&8!-4!45%!*&,;%+8,4?<!B!

%&/#*&4%+%0! 0,8/#*+8%8! 45-4! #;%+2-99%0! 7?! #6&(! 65,/5(! -8! .-+/*8! 0%8/+,C%8(! /-*8%8!

-7C,;-2%&4!,0%&4,@,/-4,#&8!C%46%%&!@,%206#+A%+!-&0!,&4%+2#/*4#+8!-&0!+%/#&@,:*+%8!-&?!HE!B!#@4%&!5-0!4#!+%/-22!4#!7?8%2@!-&0!

#45%+8! 45-4(! -4! 45-4! 7#7%&4(! B! 6-8! -! +%8%-+/5%+! +-45%+! 45-&! -&! -/4,;,84! #+! -! 8#/,-2!

6#+A%+<!!

=#+A,&:! %7C%00%0! ,&! -&! )K^! 45*8! /+%-4%0! -&! ,&4%+0%9%&0%&4! -&0! @+%]*%&42?!

/5-&:,&:! +%2-4,#&85,9(! 65,/5! /-22%0! @#+! /#&84-&4! -6-+%&%88! -&0! +%@2%3,;,4?<! K,;%&! 45%!

;#2-4,2,4?!-&0!7#C,2,4?!#@!45%!%35*7-4,#&!4%-78(!-&0!45%!9#2,4,/-22?!%392#8,;%!/#&4%34!,&!

65,/5!45%?!6#+A(! Hc! HF!

B4! /-22%0! @#+! 8,4*-4,#&-22?! 8#2;,&:! +%2-4,#&-2! 9+#C2%78! C%@#+%! d-//%88e(! 0*+,&:! d4+*84(!

9+#;#/-4,#&(!+%/,9+#/,4?e(!-&0!-@4%+!d%3,4(!9+#;#/-4,#&(!4+*84(!+%/,9+#/,4?e!@,%206#+A<! ! B&!

65-4!@#22#68!B!:,;%!46#!%3-792%8!#@!45,8!/,+/*784-&4,-2!-&0!+-9,0!+%89#&8%!+%@2%3,;,4?<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

_,.'$%.%$6"( E"#".!1/( 7!.1%$1"(! %0<! Q2,;%! P%-2%! %4! -2<! dU#8! 1&:%2%8(! U#&0#&O! P-:%!

J*C2,/-4,#&8(!EWWHe(!EWY EXH<!!HX! !HE! b !Hc! b !HF! !

Page 84: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kX!

"5%!@,+84!%3-792%!/#7%8!@+#7!45%!1$.[!%35*7-4,#&!,&!45%!;,22-:%!#@!Q5,22T&(!45%!2-84!

-&0!7#84!,79#+4-&4!/-8%!#@!7?!@,%206#+A!84*0?<!"5%+%(!B!@#*&0!7?8%2@!,&!45%!7,002%!#@!-!

/#&@2,/4! C%46%%&! 0,@@%+%&4! @-7,2,%8(! 2#/-2! 5,84#+,-&8! -&0! 9#2,4,/,-&8(! -&0! 45%! 1$.[!

%35*7-4,#&!4%-7<!.?!%7C%00%0&%88!,&!45%!1$.[!5%20!45%!+,8A!#@!8%%,&:!-22!%&/#*&4%+8!

@+#7! ,48! ;,%69#,&4<! 1245#*:5! 6#+A,&:! 6,45! 45%! %35*7-4,#&! 4%-78! 6-8! /+*/,-2! 4#! :%4!

-8!-&?!#45%+!6-?!#@!%&4%+,&:!45%!@,%20(!,4!@+-7%8!-&0!+%84+,/48!?#*+!%39%+,%&/%(!-&0!,&!7?!

/-8%(! 7?! +%2-4,#&85,9! 6,45! 45%! %35*7-4,#&! 4%-78! 6#*20! C%/#7%! -! 7-,&! /5-22%&:%<!

.-&?!,&@#+7-&48!:#4!4#!A&#6!7%!45+#*:5!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!-&0!B!0%9%&0%0!

#&!45%!1$.[!@#+!4+*84!-&0!2%:,4,7-/?!,&!45%!;,22-:%8<!R#22#6,&:!45%!1$.[(!#&2?!84-?,&:!

,&!-!;,22-:%!4#!%35*7%!-!:+-;%(!7?!84-4*8!#@!#*48,0%+!-&0!45%!4+*84!B!/#*20!:-,&!2#/-22?!

0%9%&0%0!#&!45%!1$.[<!"5%!1$.[!#@4%&!9+%8%&4%0!7%!4#!&%6!,&@#+7-&48!-8!C%,&:!9-+4!

#@! ,48! 7%7#+?! /-79-,:&(! -&0! ,&! 8#7%! ,&4%+;,%68! 45%! 6#+08! #@! 7?! ,&@#+7-&48<! .-&?!

2#/-28!0,0!&#4!0,@@%+%&4,-4%!C%46%%&!45%!1$.[(!#45%+!7%7#+?!#+:-&,I-4,#&8!d45%?!6%+%!

0%9%&0%&/?!6%&4!C#45!6-?8O!,@!45%!1$.[!7%7C%+8!6%+%!4+*84%0!C?!45%!;,22-:%(!B!:-,&%0!

4+*84!-2#&:!6,45!45%7D!-&0!,@! B!0,0(! 45%,+! 2%:,4,7-/?! ,&/+%-8%0!0*%!4#!7?!+%2-4,#&!6,45!

45%!;,22-:%+8<! B!5-0!4#!6-4/5!#*4!@#+! 2#8,&:!45%!#;%+;,%6<!B!84-+4%0!4#!+%-2,I%!45-4!B!5-0!

2%88! -//%88! -&0! 4+*84! 6,45! 9%#92%! 65#! #99#8%0! #+! 84-?%0! #*4! #@! 45%! 7%7#+?! #+!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!#@!#45%+!7%7#+?!-88#/,-4,#&8(!-&0!45-4!B!/#*20!C%!7,88,&:!8#7%!

*&89#A%&!4%&8,#&8!C%46%%&!45%!1$.[!4%-7!-&0!2#/-28<!

B!5-0!4#!%792#?!-!2#4!#@!4,7%!-&0!8#/,-2!8A,228!,&!#+0%+!4#!C*,20!-!4+*84@*2!+%2-4,#&!6,45!

;,22-:%+8(!+%2-4,;%8(!#+!#45%+!-88#/,-4,#&8!,&0%9%&0%&42?!#@!45%!4%-7(!6,45#*4!9+#;#A,&:!

#+!/5-22%&:,&:!45%!4+*84!45%!4%-7!5-0!,&;%84%0!,&!7%<!.?!+%2-4,#&85,9!6,45!45%!R#+#(!@#+!

,&84-&/%(! +%7-,&%0! 0%4%+7,&%0! C?! 7?! +%2-4,#&85,9! 6,45! 45%! 1$.[<! B&! 45%! @,+84!

%35*7-4,#&8! B!-44%&0%0(!65%+%!45%!R#+#!6-8! ,&;#2;%0(! B!0,0!&#4!4+?! 4#!-99+#-/5!45%7!

?%4(! -&0! 65%&! 45%! 1$.[! -&0! 45%! N%2:,-&! R#+#! #+:-&,I%0! -&! %39#8,4,#&! 4#:%45%+! ,&!

N+*88%28!,&!EWXc(!B!5-0!/#&4-/4!6,45!C#45!9-+4,%8!C*4!-4!#&%!9#,&4!/5#8%!&#4!4#!9+%8%&4!-&!

-+4,/2%!#@!7,&%!45-4!/#*20!5-;%!C%&%@,44%0!45%!R#+#(!,&!#+0%+!&#4!4#!9+#;#A%!45%!1$.[<!

=5%&%;%+! 7?! -/4,#&8! /-*8%0! 9+#C2%78! @#+! 9%#92%(! 6%! 4-2A%0! ,4! 45+#*:5(! C%/-*8%! 45%!

1$.[!A&%6!45-4!7-&?!9%#92%!8-6!7%!-8!9-+4!#@!,48!#+:-&,I-4,#&<!.?!+%2-4,#&85,9!6,45!

2#/-28!65#!0,0!&#4!-:+%%!6,45!45%!%35*7-4,#&(!#+!0%8/%&0-&48!#@!9%#92%!8*99#+4,&:!45%!

R+-&/#,84! +%:,7%! -&0! ,48! +%9+%88,#&(! 6-8! -28#! 2,7,4%0<! ^&2?! ,&! Q5,22T&(! #&/%! 7?!

+%2-4,#&85,9! 6,45! 45%! 1$.[! -&0! +%2-4,;%8! 6-8! 84-C2%(! 0,0! B! /#&0*/4! ,&4%+;,%68! 6,45!

;%+?!8*9%+@,/,-2<!

"#!:%4!4#!A&#6!9%+89%/4,;%8!#45%+!45-&!45%!

%&;,+#&7%&4! #@! 45%! %35*7-4,#&! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&<! N?! 45%! 4,7%! #@! 45%! 2-84!

%35*7-4,#&! /-8%(! B! %&4%+%0! 45%! ;,22-:%! 4%&! 0-?8! C%@#+%! 45%! %35*7-4,#&! 4%-7(! 4#! :%4! -!

Page 85: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kE!

/5-&/%!4#!7%%4! ,&@#+7-&48!6,45#*4!45%!1$.[!-8!:-4%A%%9%+<!=5%&!B!%&4%+%0!45%!@,+84!

5#*8%! 4#:%45%+! 6,45! /#22%-:*%! -&45+#9#2#:,84! Z#+:%! .#+%&#(! 1:*84h&! K-+/h-(! -! 8#&! #@!

-&0!5,8! @-7,2?!%392,/,42?!#99#8%0!45%!%35*7-4,#&<!=%!0%/,0%0!4#! ,&@#+7!45%!1$.[!#@!

45,8!9+#C2%7!8#!45-4!45%?!6%+%!9+%9-+%0!@#+!45%!4#6&!7%%4,&:!45%?!6#*20!5#20!#&!45%!

@,+84! 0-?! #@! 45%! 0,::,&:<! B! C%/-7%! -! 7%0,-4#+! C%46%%&! 45%! 1$.[! -&0! 45-4! @-7,2?(! -!

9#8,4,#&! C#45! 9-+4,%8! *8%0(! @#+! ,&84-&/%! 4#! :%4! ,&@#+7-4,#&! #

,&4%&4,#&8!-&0!#9,&,#&8<!"5+#*:5#*4!45%!65#2%!%35*7-4,#&!9+#/%88(! B!5-0!4#!&-;,:-4%!

C%46%%&! 45%! 4+*84! 45-4! C#45! 45%! 1$.[! -&0! 45%! @-7,2,%8! ,&;%84%0! ,&! 7%(! 65,/5! 6-8! -!

/#&84-&4! %3%+/,8%! ,&! 4+-&89-+%&/?! @+#7! 7?! -//#*&4<! B@! B! 5-0! &#4! 84%99%0! 45+#*:5!

0%-2,&:!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84!,&!Q5,22T&<!

"5%! 8%/#&0! %3-792%! 6-8! 65%&(! -@4%+! 2%-;,&:! 45%! @,%20(! B! 4##A! -! &%6! 84%9! ,&! 7?!

+%2-4,#&85,9!6,45!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!45-4!0-7-:%0!45%,+!4+*84<!=5%&!B!84-+4%0!

4#! 0%;%2#9! ,&0%9%&0%&4! -&0! &%6! 9%+89%/4,;%8(! &%6! /#&@2,/48! -+#8%<! B&! 9-+4,/*2-+(! 45%!

9*C2,/-4,#&!#@!-&!-+4,/2%!45-4!6-8!/#b-*45#+%0!C?!-!/#22%-:*%!@+#7!7?!0#/4#+-2!:*,0-&/%!

/#77,44%%!/-*8%0!+%-/4,#&8!@+#7!7%7C%+8!#@!45%!1$.[!-&0!,48!+%2-4%0!8/5#2-+8<HY!"5%!

b45%+-9?b

-28#!;%+?!9%+8#&-2!d-8!5-0!C%%&!7?!+%2-4,#&85,9!6,45!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4e<!P#7%!

2%-0%+8!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!84-4%0!45-4!45%!-+4,/2%!7,8+%9+%8%&4%0!45%!6#+A!#@!

45%!1$.[!-&0!45-4! 45%?! @%24!;,#2-4%0! ,&! 45%,+! 4+*84<!"5,8! 6-8! 8#!C%/-*8%! 65-4!.-+/*8!

6+,4%8! -C#*4! 5#6! %45&#:+-95%+8! +%-22?! 2,;%! 45%! @%7,&,84! 82#:-&! #@! 45%! 9%+8#&-2! C%,&:!

Hk!!

B! 8%%! 46#! +%-8#&8! @#+! 45,8! /#&@2,/4<! R,+84(! 65,2%! 45%! ,0%&4,4?! #@! -&! %45&#:+-95%+! ,8!

/#&84-&42?!+%&%:#4,-4%0!65%&!5%!5-8!4#!+%9#8,4,#&!5,78%2@!/#&84-&42?!-7#&:84!0,@@%+%&4!

895%+%8(! 8,4%8(! -&0! ,&@#+7-&48! ,&! 7*24,b8,4%0! @,%206#+A(! 5,8! 9+,;,2%:%0! ,0%&4,4?! -&0!

-*45#+,4?! -8! ,&0%9%&0%&4! 8/5#2-+! ,8! +%-88*7%0! 65%&! 84-+4,&:! 4#! 6+,4%! -&0! 9*C2,85<HH!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HY!

)"-*!3(9%,>$"#(!EWXF(!X XH<!!Hk! '$.!#"( '.( -.&%.( .( '.( 1.="T. >*79%0! ,&! 5%-0b@,+84e! 4#! %&:-:%!

45%78%2;%8! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! dP-&4,-:#! .-/h-8(! 9*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(!

J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXWe<!HH! !

Page 86: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kc!

"5%+%@#+%! 45%+%! 6-8! -&! ,&%;,4-C2%! :-9! C%46%%&! 7?! %&:-:%7%&4! 0*+,&:! @,%206#+A! -&0!

7?!+%:-,&%0!0,84-&/%!-&0!,&0%9%&0%&/%!-@4%+!7?!%3,4!@+#7!45%!@,%20<Ha!!

"5%!8%/#&0!+%-8#&!6-8!45-4!7?!@#/*8!#&!45%!@+,/4,#&8!C%46%%&!45%!1$.[!-&0!#45%+!

-/4#+8!,&!45%!@,%20(!8*/5!-8!#45%+!-88#/,-4,#&8!-&0!2#/-2!/#77*&,4,%8(!6-8!-!9+#;#/-4,#&!

@#+!45%!1$.[<!B&0%%0(!45%!#+:-&,I-4,#&!*8*-22?!9+%@%+8!4#!A%%9!84#+,%8!-C#*4!0,@@%+%&/%8!

,&4%+&-2! ,&! #+0%+! 4#! 9+#4%/4! -! :##0! ,7-:%! #@! ,48! 6#+A<! .?! -&-2?8,8! #@! 45%! 1$.[! -8!

,&4%+7%0,-4%!C%46%%&!:2#C-2!-&0!2#/-2!/#&@2,/48!6,45!45%,+! 8%2@b,7-:%!#@!C%,&:!-!:+-88b

8,4*-4%! 45%7! ,&! -! 2-+:%+! /#&4%34! #@! ,&4%+&-4,#&-2! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(! 65,2%! &#4! -22!

7%7C%+8! #@! 45%! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,! -+%! ,&! 0,+%/4! /#&4-/4! 6,45! 45,8! ,&4%+&-4,#&-2!

92-4@#+7<!_&:-:%0!8/5#2-+85,9!85#*20!C%!2,C%+-4,&:!-&0!4+-&8@#+7-4,;%<H`!B&!45%!-+4,/2%(!B!

4+,%0! 4#! %39#8%! 8#7%! #@! 45%! 9#2,4,/8! C%5,&0! 45%! 7%7#+?! 9+-/4,/%! #@! 45%! %35*7-4,#&8(!

aW!

-24%+&-4,;%! 9%+89%/4,;%8! #@! 8#7%! @-7,2,%8! -&0! -88#/,-4,#&8<! 1//#+0,&:! 4#! N%84%7-&(!

%&:-:%0!-&45+#9#2#:?! ,8!;-2*%b0+,;%&(!65,/5! ,8!65?! ,4! ,&%;,4-C2?!/-++,%8! 45%!9#4%&4,-2!

@#+!/#&@+#&4-4,#&<aX!B&0%%0(!;-2*%b0+,;%&!+%8%-+/5!0#%8!&#4!7%-&!45-4!45%!+%8%-+/5%+!,8!

-26-?8!+,:54D!,4!>*84!7%-&8!45-4!45%!+%8%-+/5%+!-008!-!&%6!9%+89%/4,;%(!65,/5!B!C%2,%;%0!

1&#45%+! 4-8A! #@! %&:-:%0! +%8%-+/5%+8! ,8! 4#! ,0%&4,@?! -&0! %39#8%! 9#6%+! +%2-4,#&8! -&0(!

@*+45%+(!4#!6#+A!-:-,&84!45%!9#6%+!0,@@%+%&4,-2<aE! B! @#*&0!#*4(!5#6%;%+(!45-4!45%!9#6%+!

0,@@%+%&4,-2!/5-&:%8!/#&84-&42?!65%&!?#*!0#!7*24,b8,4%0!@,%206#+A!-&0!65%&!?#*!6#+A!

6,45! 0,@@%+%&4! -/4#+8! ,&! 0,@@%+%&4! 8,4*-4,#&8O! 45%! 1$.[! ,8! -&! *&0%+0#:! /#79-+%0! 4#!

&-4,#&-2! 7%7#+?! 9#2,4,/8! ,&! P9-,&(! C*4! 45%?! @#+7! -! 2,&A! ,&! -! :2#C-22?! 0#7,&-&4!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!/*24*+%< !"5%?!@#+7!-!8*99#+4,;%!*7C+%22-!@#+!8,2%&/%0!;,/4,78!,&!45%!

2,&A!45%7!6,45!-!:2#C-22?!0#7,&-&4!7%7#+?!/*24*+%(!-8!B!7-,&2?!0#!,&!Q5-94%+8!c!-&0!Y(!

b,7-:%! #@! -! :+-88b+##48!

7#;%7%&4<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ha! ^&! +%@2%3,;,4?! ,&! 45%! 84-:%! #@! %3,4! @+

;*&#%!,1%$&+( %/"( N$"'>@( %0<! M<! 17,4! dU#&0#&O!

$#*42%0:%(!EWWWe(!XFH kX<!H`! 45%! -99+#-/5%8! 9*4! @#+6-+0! ,&! 45%! 89%/,-2! ,88*%! #&!

9*C2,/!-&45+#9#2#:?!#@!C&%/!*:*'*+3(F*>.3<!!aW! !aX! !aE! !

Page 87: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kF!

E<Y $%8%-+/5!9%+,#08!-&0!/-8%8!

E<Y<X $%8%-+/5!9%+,#08!

"5%!@,%20!+%8%-+/5!6-8!/#&0*/4%0!,&!0,@@%+%&4! @,%20b+%8%-+/5!9%+,#08!C%46%%&!EWXW!-&0!

EWXE<ac!B&!4#4-2!B!89%&4!`!7#&458!,&!P9-,&(!0,;,0%0!,&4#!@#*+!2#&:%+!9%+,#08!#@!C%46%%&!X<Y!

/#&/%&4+-4%0! ,&! 45%! 8*77%+! 7#&458(! 65%&! 7#84! %35*7-4,#&8! 4##A! 92-/%(! C%/-*8%! #@!

@+#7!7?!+%8%-+/5!:+#*9!-&0!+%4+%-48!4#!0,84-&/%!7?8%2@!@+#7!45%!@,%20<aF!!

J+%9-+,&:!-&0!9+#/%88,&:!7?!@,%206#+A!0-4-!5-99%&%0!,&!N%2:,*7!-&0!.-0+,0<!U,;,&:!

,&!P9-,&!,&!C%46%%&!%35*7-4,#&!9%+,#08!9+#;%0!&%/%88-+?!,&!#+0%+!4#!:%4!4#!A&#6!45%!

8,&/%! @,%206#+A! ,8! #@4%&! :*,0%0! C?! *&%39%/4%0! #99#+4*&,4,%8(aY!

#+0%+! 4#! 84-?! ,&! 45%! 7%7#+?! &%46#+A<! B! 0%/,0%0! 4#! *8%! /%&4+-22?! 8,4*-4%0! .-0+,0! -8!

5#7%!C-8%!,&!P9-,&!,&84%-0!#@!45%!5#7%4#6&!#@!45%!1$.[(!J#&@%++-0-(!4#!C%!-C2%!4#!:%4!

4#!A&#6!0,@@%+%&4!A,&08!#@!7%7#+?!-/4,#&8!-&0!84-A%5#20%+8<!

>#A%0!4#!7%!-@4%+!45+%%!%35*7-4,#&8!45-4!B!-44%&0%0!5-0!&#4!:#&%!;%+?!6%22O!45%!5*7-&!

+%7-,&8! 5-0! C%%&! ,&! -! C-0! 84-4%! #+! &#4! @#*&0! -4! -22(! #+! 45%! -47#895%+%! -+#*&0! 45%!

%35*7-4,#&!5-0!C%%&!;%+?!4%&8%<ak!B&!@-/4(!,&!45%!9%+,#0!#@!7?!@,%206#+A(!45,&:8!0,0!&#4!

%;#2;%! ,&! -! :##0! 0,+%/4,#&! @#+! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! "5%! ?%-+8! #@! 7?! +%8%-+/5!

! aH!7#+%!8*99#+4!C*4!-28#!7#+%!+-/A%4!@#+!45%!

7%7#+?!7#;%7%&4<!"5%?!6%+%!45%!/*27,&-4,#&!?%-+8!#@!9*C2,/!,&4%+%84!-&0!8*99#+4!@#+!

45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-&0!6%+%!7-+A%0!C?!8%;%+-2!9%-A8!,&!7%0,-!-44%&4,#&<!f9#&!7?!

-++,;-2! ,&!.-0+,0! ,&!19+,2!EWXW(!7%7#+?!6-8!C##7,&:! ,&!P9-,&<!.-&?!0%7#&84+-4,#&8(!

-"-*!$.( /$#%0!$1.! #@! C#45! 8,0%8<! "5%+%! 6%+%! 6%%A2?! 9+#4%848! -:-,&84! ,79*&,4?<! "#! 7?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ac!B4!,8!,79#+4-&4!4#!+%7%7C%+!45-4!45%!+%8*248!#@!45,8!84*0?!-+%!C-8%0!#&!+%8%-+/5!/#&0*/4%0!C%46%%&!EWXW!-&0!

EWXE<!P,&/%!-22!84*0,%8!#@!#C>%/48!-8!;-+,-C2%!-8!7%7#+?!9#2,4,/8!+,8A!/#7,&:!4##!2-4%(!B!6,22!4+?!4#!+%@%+!4#!+%/%&4!

/5-&:%8!,&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!65%&!-992,/-C2%<!aF!P%%!L%2 EWH<!!aY!P%%(!@#+!,&84-&/%(!"8,&:(!N!$1%$*&+-45%+!45-&!#&!-!9+%b !ak!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!/#&;%+8-4,#&!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!Q#2*7C+,-&#8(!Z*&%!Xa(!

EWXX<!aH!Z*-&!Q-+2#8!.#&%0%+#(!J*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!EWXW(!^/4#C%+!Ec<!!

Page 88: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kY!

8*+9+,8%(! 45%! 9-84! #@! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! R+-&/#,87! 6-8! ;%+?! 9+%8%&4! ,&! /#&4%79#+-+?!

P9-&,85!9#2,4,/8<!B4!6-8!&#4!0,@@,/*24!4#!@,&0!7%7#+?!-/4,#&8<!

b9+%8,0%&4<aa! "5%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4!/%2%C+-4%0!4%&!?%-+8!8,&/%!,48!@#*&0,&:(!-&0!,4!6-8!84,22!:+#6,&:!,&!4%+78!#@!

-88#/,-4%8(!;#2*&4%%+8(! ,79-/4(!]*-&4,4?(!-&0!8/,%&4,@,/!]*-2,4?!#@!45%!%35*7-4,#&8<!"5%!

-88#/,-4,#&8! @#+7%0! -! 6%C! #@! ,&4%+/#&&%/4,#&8(! /#22-C#+-4,#&8(! -&0(! &-4*+-22?(!

0,@@%+%&/%8!-8!6%22<!"5%!:#;%+&7%&4!5-0!C%%&!8*99#+4,&:!45%!%35*7-4,#&8!@,&-&/,-22?!

8,&/%! EWWkD! 45%! >*0,/,-+?! 6-8! @,&-22?(! -2C%,4! +%2*/4-&42?! -&0! 8#! @-+! 6,45#*4! +%8*248(!

,&;#2;%0! ,&! 45%! 7%7#+?! 0%C-4%D! -&0! 7-&?! P9-&,-+08! 0,8/*88%0! @#+! 45%! @,+84! 4,7%! 5#6!

45%,+!8#/,%4?!85#*20!0%-2!6,45!,48!2%:-/?!#@!Q,;,2!=-+!-&0!0,/4-4#+85,9<!!

"5%! ,&/+%-8%0! -/4,;,4?! #&! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! @+#&4! 6-8! 7-,&2?! 0*%! 4#! 45%!a`!K-+IT&! ,8!-!P9-&,85! ,&;%84,:-4,;%!

>*0:%!+%&#6&%0!@#+!5,8!@,:54!-:-,&84!,&4%+&-4,#&-2!5*7-&b+,:548!;,#2-4,#&8<![%!@-7#*82?!

,&0,/4%0! Q5,2%-&! 0,/4-4#+! 1*:*84#! J,&#/5%4(! 9,#&%%+,&:! *&,;%+8-2! >*+,80,/4,#&(! -&0! 5%!

C+#*:54!/-8%8!-:-,&84!N-8]*%!4%++#+,848!#@!_"1!dR,#I.>$(F.(C#I.%.#,&.(!N-8]*%![#7%2-&0!

-&0! R+%%0#7e(! 45%! 0%-45! 8]*-08! #@! 45%! P9-&,85! :#;%+&7%&4! 45-4! @#*:54! _"1! ,&! 45%!

X`aW8(!12!j-%0-(!-&0!5%!,&;%84,:-4%0!4#+4*+%!-4!K*-&4-&-7#!N-?<!N*4!65%&!5%!4*+&%0!4#!

,&;%84,:-4,#&!,&4#!45%!%&@#+/%0!0,8-99%-+-&/%!#@!XXF(Ekk!;,/4,78!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&!

C%46%%&!X`ck!-&0!X`YE<`W!1@4%+!46#!7#&458(!5#6%;%+(!5%!5-0!4#!9-88!0#6&!5,8!/-8%!4#!

2#/-2! >*0:%8<! P*C8%]*%&42?(! ,&! EWXW(! 46#! @-+b+,:54! #+:-&,I-4,#&8(! R-2-&:%! -&0! 45%! @-+b

+,:54!*&,#&!).&*#(W$-:$.#(!-//*8%0!K-+IT&!#@!C%,&:!,&/#&8,84%&4(!8,&/%!5%!5-0!-07,44%0!

2%:-2!0%7-&08!#@!;,/4,78!#@!R+-&/#,87!-&0!&#4!45#8%!#@!J-+-/*%22#8! !-!/-8%!#@!R+-&/#,84!

9+,8#&%+8!A,22%0!C?!$%9*C2,/-&8!0*+,&:!45%!Q,;,2!=-+<!B&!.-?!EWXW!5%!6-8!8*89%&0%0!C?!

45%!

C*4!45%!/#*+4!84,22!0%/2-+%0!45-4!K-+IT&!6-8!&#4!-*45#+,I%0!4#!,&;%84,:-4%!45%!R+-&/#,84!

@,&,85%0!-&?6-?(!C%/-*8%!45%!P*9+%7%!Q#*+4!5-0!C?!45%&!0,8C-++%0!5,7!,&!-&!#@@,/,-22?!

*&+%2-4%0!/-8%!#&!9*C2,/!/#++*94,#&(! @#+!*&-*45#+,I%0!6,+%4-99,&:<`X!N#45!45%!P9-&,85!

7%7#+?! 7#;%7%&4! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&b+,:548! #+:-&,I-4,#&8! 6%+%! #*4+-:%0(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!aa! ?$.!$*(7!*+!"#$#%.(!)#;%7C%+!

F(!EWXE(!-//%88%0!)#;%7C%+!E`(!EWXF(!5449OGG666<0,-+,#9+#:+%8,84-<%8G/-0-b/-8#b+%8*%24#b%8b*&b-;-&/%b9-+-b

2-b0%7#/+-/,-bXaYF`<547<!a`! P4-4%O!

U%88#&8! @+#7! P9-&,85! Q,;,2! P#/,%4?b F/"( H&%"!&.%$*&.'( `*,!&.'( *4( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"!

dEWXFeO!``bXWW<!`W!Q-+2#8!Z,7'&%I!M,22-+%>#(!,&4+#0*/4,#&!4#!5.!T0&(1*&%!.("'(4!.&Q,$#-*(d.-0+,0O!L,-+,#!JtC2,/#(!EWXWe(!XE<!`X! ).1Q,.!$"(W.J(`*,!&.'!Xc!dEWXFeO!cH<!!

Page 89: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kk!

0%&#*&/,&:!

5*7-&b+,:548!,&;%84,:-4#+<!.-&?!8*99#+4%+8!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!6%+%!/#&;,&/%0!`E!!

"5%! K-+IT&! /#&4+#;%+8?! ,&! EWXW! 7%-&4! 45%! C%:,&&,&:! #@! -! +%4*+&! 4#! 5-+0! 4,7%8<!

^99#8,4,#&! -:-,&84! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 9%+8,84%0(! -&0! -@4%+! EWXE(! &#4! #&2?! 84-4%!

8*99#+4!C*4!-28#!9*C2,/!,&4%+%84!,&!45%!%35*7-4,#&8!84-+4%0!4#!6-&%<`c!B&!45%!/#&4%34!#@!

45%!:2#C-2!%/#&#7,/!/+,8,8!#@!EWWa!45-4!-@@%/4%0!P9-,&!8%;%+%2?(!45%!/#&8%+;-4,;%!7.!%$>*(7*:,'.!!dJJe!84+*/A!45%!:#;%+&,&:!7.!%$>*(9*1$.'$#%.(P=!"!*(R#:.L*'!dJP^_e!-!5%-;?!C2#6!,&!

45%! 2#/-2!-&0! +%:,#&-2! %2%/4,#&8! #@!.-?!EWXX<! "5%! JJ!:-,&%0!-22! +%:,#&-2!:#;%+&7%&48(!

,&/2*0,&:! 45%! #20! 8#/,-2,84! C-84,#&! #@! Q-84,2%b b

0%-45(!)#;%7C%+!EWe(!EWXX(! 45%!JJ! /#&@,+7%0! ,48!9#8,4,#&! ,&! 45%! @%0%+-2!%2%/4,#&8<! "5%!

&%6!:#;%+&7%&4!2%0!C?!.-+,-&#!$->#?!&*22,@,%0!-22!8*C8,0,%8!@#+!5,84#+,/-2!7%7#+?<!14!

@,+84(!-22!8*C8,0,%8!%3/%94!@#+!45%!%35*7-4,#&8!6%+%!/*4D!C*4!C?!EWXE(!45%!/*48!%34%&0%0!

4#!-22! 8*C8,0,%8! @#+! 45%! 7%7#+?!7#;%7%&4(! ,&/2*0,&:!%35*7-4,#&8<!"5,8! 6-8!9-+4!#@!-!

&%;%+b%&0,&:!8%]*%&/%!#@!&%#2,C%+-2!9#2,/,%8!-&0!-*84%+,4?!7%-8*+%8!0%/,0%0!C?!45%!JJ!

-&0! 45%! B&4%+&-4,#&-2! .#&%4-+?! R*&0e<! =,45! 0-,2?! 9+#4%848! ,&! .-0+,0(! -27#84! %,:54?!

?%-+8!-@4%+!G*(:.#.!g&(!45%!@*4*+%!+#-08!#@!_*+#9%!8%%7%0!-:-,&!-4!84-A%!,&!45%!84+%%48!#@!

.-0+,0<!!

=5%&! B!6+#4%! 45,8!0,88%+4-4,#&(! ,&!EWXcbEWXF(!P9-,&!6-8!-!9#2,4,/-2!C-442%@,%20!-:-,&(!

65%+%! &%6! -&0! #20%+! 8#/,-2! 7#;%7%&48! 6%+%! >#,&,&:! 45%,+! @#+/%8(! @#+! ,&84-&/%! ,&! 45%!

&%6!:+-88b !

,&%]*-2,4?! ,&! P9-,&(! -! @,:54! 45-4! 6-8! #@4%&! +%2-4%0! 4#! 2%:-/,%8! #@! R+-&/#,87! -&0! 45%!

4+-&8,4,#&<! "5%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /#&4,&*%0(! 6,45! @*&08! :-45%+%0! @+#7! ,48!

7%7C%+8! -&0! 8*99#+4%+8! @+#7! -C+#-0(! -&0! 8#7%! 2#/-2! :#;%+&7%&48! 8*/5! -8! N-8]*%!

Q#*&4+?!-&0!1&0-2*8,-<!18!Z*-&!Q-+2#8!.#&%0%+#! !-!9#2,4,/-2!8/,%&4,84(!8*99#+4%+!#@!45%!

1$.[(! -&0(! C?! 2-4%! EWXF(! J#0%7#8! /-&0,0-4%! @#+! 7-?#+! #@! .-0+,0! ! 84-4%0! ,&! EWXW(!`F!

E<Y<E R,%20!8,4%8!-&0!/-8%8!

"#!#C8%+;%! 45%!%&/#*&4%+!C%46%%&!45%!0,@@%+%&4! 84-A%5#20%+8!-&0! 895%+%8! ,&;#2;%0! ,&!

45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!B!-44%&0%0!-!0,;%+8,4?!#@!@,%20!8,4%8!-&0!/-8%8<!B!9-+4,/,9-4%0!,&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`E! bXWW<!`c! !`F!Z*-&!Q-+2#8!.#&%0%+#(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!

Page 90: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

kH!

@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 8*/5! -8! /*24*+-2!

P9-,&!/#b

:,;%8!-&!#;%+;,%6!#@!45%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!B!#C8%+;%0<!B!0%8/+,C%!5#6!B!8%2%/4%0!

%-/5!/-8%!-&0!5#6!,4!-@@%/4%0!7?!7%45#0#2#:?!-&0!+%8*248<!

B&!45%!+%-2,4?!#@!45%!@,%20(!45%8%!45+%%!/2*84%+8!6%+%!C2%&0%0!4#:%45%+<!.#+%#;%+(!45%?!

6%+%!/#792%7%&4%0!C?!87-22%+!%39%+,%&/%8! 45-4!-+%! 4##!0,89%+8%0!4#!C%! ,&4%:+-4%0! ,&!

45,8!#;%+;,%6<!"5%?!,&/2*0%0!;,8,48!4#!,79#+4-&4! '$",8(>"(-]-*$!"!d8,4%8!#@!7%7#+?e!-&0!

7#&*7%&48(! 84*7C2,&:! -/+#88! +%2%;-&4! :+-@@,4,! #+! @2?%+8(! ,&@#+7-2! /#&;%+8-4,#&8! 6,45!

@+,%&08! #*48,0%! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! @#22#6,&:! P9-&,85! 7%0,-(! %4/<! "5,8! +-&:%! #@!

-/4,;,4,%8! &#&%45%2%88! -00%0! 4#! -! C%44%+! *&0%+84-&0,&:! #@! 45%! P9-&,85! /#&4%34(! 45%!

0%8/+,94,#&!#@!45%!/-8%!84*0,%8<!

1245#*:5! 45%! %35*7-4,#&8! @#+7%0! 45%! 7-,&! 45+%-0! 45+#*:5#*4! 7?! +%8%-+/5(! 45%!

#45%+! 7%7#+?! -/4,#&8! 5%29%0! 4#! /-94*+%! -! /#792%4%! 9,/4*+%! #@! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4O! ,48! >$#1,!#*! -&0! 1,!#*(! +*+-2! -&0! *+C-&! -/4,;,4,%8(! -&0! %34%+&-2! -&0! ,&4%+&-2!

0,8/#*+8%<`Y!B&0%%0(!-8!B!6,22!%392-,&(!7-&?!7%7#+?!-/4,;,848!85-+%!-!+%9*C2,/-&!,0%#2#:?!

,&4%+&-22?(! -&0! ,&! 45%,+! 0,8/#*+8%! -8! 6%22(! 7%7C%+8! #@! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,! ,&/2*0%!

9#2,4,/-2!7%88-:%8<!B&!45%!9+-/4,/%!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!5#6%;%+(!45%!,0%#2#:?!

#@!45%!1$.[!;#2*&4%%+8!,8!#@4%&!8%4!-8,0%<!

.%7#+?!-C#;%!:+#*&0!

cdDG(XG*6"-="!(cd@(Z[hb\@(4.#1$#-(>$>(&*%(>$" `k(

-/4,;,4,%8(! *+C-&! 9+#4%848(! 5#7-:%8(! /#77%7#+-4,#&8(! %35,C,4,#&8(! ,&4%+&-2! -88#/,-4,;%!

7%%4,&:8(!-&0!8%7,&-+8!#*48,0%!#@!45%!%35*7-4,#&!9+#/%88%8<!B&!45%8%!-/4,;,4,%8!B!:#4!4#!

A&#6!45%!>$#1,!#*(!%89%/,-22?!45%!%34%+&-2!0,8/#*+8%(!-C#*4!45%!%35*7-4,#&8<!B4!-28#!:-;%!

45%!#99#+4*&,4?!4#!/#&4+-84!45%!+*+-2!%39%+,%&/%!#@!45%!%35*7-4,#&8!6,45!45%!/#&0*/4!

#@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,&! 45%! *+C-&! /#&4%34! #@! 7%4+#9#2,4-&! 7%7#+?! 9#2,4,/8(! ,&!

,&4%+-/4,#&! 6,45! -/4#+8! 8*/5! -8! &-4,#&-2! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 9+%88(! 9-+4,%8(! *&,#&8(!

-/4,;,848!@#+!#45%+!A,&08!#@!/-*8%8(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!7%7#+?!7#;%7%&48<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`Y!U-?2-!$%&85-6!-2+%-0?!84+%88%0!45%!,79#+4-&/%!#@!:%44,&:!4#!A&#6!C#45!45%!%34%+&-2!-&0!,&4%+&-2!0,8/#*+8%!

#@!-&!#+:-&,I-4,#&!-8!45%!1$.[!45-4!5-8!2%-+&%0!4#!/#77*&,/-4%!0,@@%+%&42?!6,45!,48!8*99#+4%+8!-&0!6,45!,48!

/+,4,/8<!P%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(FW<!`k!P2#:-&!/-++,%0!,&!-!9+#4%84!4#!8*99#+4!K-+IT&(!95#4#8(!.-0+,0(!19+,2!EX(!EWXF<!

Page 91: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

ka!

`H!"5%!@,27!9+#;,0%0!

7%!-&!#;%+;,%6!#@!45%!7-,&!/-*8%8!#@!-&0!/#&4+#;%+8,%8!-+#*&0!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!

-&0! 0*+,&:! 0+,&A8! -@4%+6-+08! B! 5-0! 45%! /5-&/%! 4#! 9+%8%&4! 7?8%2@! 4#! _7,2,#! P,2;-(!

9+%8,0%&4! #@! 45%! 1$.[(! -&0! %392-,&! 7?! +%8%-+/5! ,&4%+%84! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<!

^;%+!45%!/#*+8%!#@!7?!@,%206#+A!B!6#*20!-44%&0!#45%+!8/+%%&,&:8!#@!@,

-&-+?!B82-&08`a!45-4!9+#;%0!

,&4%+%84,&:!7-,&2?!@#+!45%!0,8/*88,#&!-@4%+6-+08!-C#*4!45%!0,@@,/*24,%8!,&!9#,&4,&:!4#!45%!

/*29+,48!,&!9*C2,/<!

B&!45%!8-7%!7#&45(!-/4,#&8!-:-,&84!,79*&,4?!,&!.-0+,0!6%+%!9%-A,&:<!144%&4,#&!@+#7!

&-4,#&-2! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 7%0,-! 6-8! 5,:5<! "5%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?! 6-8! 6-:%0! #&!

0,@@%+%&4!@+#&48O!45%+%!6%+%!2%:-2!,&;%84,:-4,#&8!,&4#!45%!0,8-99%-+%0!,&!45%!7-88!:+-;%8(!

-:-,&84! R+-&/#,84! #@@,/,-28(! -&0! ,&4#! 45%! /-8%! #@! 45%! /5,20+%&! ,22%:-22?! -C0*/4%0! @+#7!

$%9*C2,/-&! @-7,2,%8<!"5%! >*0,/,-2!9-45! @#22#6%0!C?! 45%!7%7#+?!7#;%7%&4!5-0!84-+4%0!

6,45!45%!,&;%84,:-4,#&8!#@!K-+IT&!C*4!5-0!C%%&!9-88%0!#&!4#!2#/-2!>*0:%8<!B&!19+,2!EWXW(!

1+:%&4,&%-&! 2-6?%+8! ,&! .-0+,0! 6%+%! ,&,4,-4,&:! ,&;%84,:-4,#&8(! 65,/5! +%8*24%0! ,&! 45%!

#9%&,&:! #@! -! 2%:-2! /-8%! ,&! 1+:%&4,&-! dW.( Q,"!"''.( C!+"&%$&.e(! C-8%0! #&! 45%! 9+,&/,92%! #@!

*&,;%+8-2! >*+,80,/4,#&(! -&0! -&! ,&4%+&-4,#&-2! 6-++-&4! -++%84! -:-,&84! 46%&4?! @#+7%+!

R+-&/#,84! #@@,/,-28! 45-4! 5-0! 8#! @-+! C%%&! &%:2%/4%0! C?! 45%! P9-&,85! :#;%+&7%&4<``! B&!

6,45! &%6! #+:-&,I-4,#&8(! 8*/5! -8! 45%! .-0+,0b

%8!#@!;,/4,78(!8*/5!-8![,20-!R-+@-&4%!dX`cXe!-&0!

)-4,;,0-0!$#0+,:*%I!dX`cXe(!65#7!B!]*#4%!45+#*:5#*4!45,8!84*0?(!C%/-7%!9*C2,/!@#+!45%!

@,+84!4,7%<!B!6%&4!4#!0,@@%+%&4!-/4,#&8(!8*/5!-8!45%!&-4,#&-2!0%7#&84+-4,#&!,&!8*99#+4!#@!

K-+IT&! 45-4! :-45%+%0! 45#*8-&08! #@! 9%#92%! d19+,2! EF(! EWXWe! -&0! 45%! 8,4b,&! -:-,&84!

,79*&,4?!-4!45%!Q#792*4%&8%!f&,;%+8,4?!,&!.-0+,0!d19+,2!Ec(!EWXWe<!B!7-,&2?!@#/*8%0!#&!

45%!2,&A8!6,45!45%!%35*7-4,#&8(!65,/5!B!@#*&0!,&!45%!/#22-C#+-4,#&!#@!45%!1$.[!,&!45%!

K-+IT&! /-8%! -&0! 45%! 4%84,7#&?! #@! P,2;-! ,&! 45%! 2%:-2! /-8%! -:-,&84! K-+IT&<! "5%! 1$.[!

2%-0%+8(!-245#*:5!45%?!/#&0%7&%0!45%!9#2,4,/-2!*8%!#@!45%!/#&4+#;%+8?!@#+!%2%/4#+-2!:-,&(!

/#22-C#+-4%0!6,45!C#45!45%!/-8%!#@!K-+IT&!-&0!45%!1+:%&4,&%-&!#&%(!C%/-*8%!45%?!-89,+%!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`H!Z#8'bU*,8!J%n-@*%+4%!d0,+<e(!W*#(;.-$&*#(>"('.()"-*!$.(!0#/*7%&4-+?!@,27!dL#2C?!L,:,4-2(!EWW`e(!`k!7,&(!cY77<!!`a!Q-+2#8!$%?%8!U,7-! d0,+<e(! W.( -"-*!$.( $&%"!$*!B(W*#( 4,#$'.>*#( >"(9.&(W*!"&T*(!0#/*7%&4-+?! @,27!d_34%+,#+!)#/5%!

J+#(!EWXXe(!kW!7,&<!``! !-C*8%+8!,&!R+-&/#b

F/"( 5,.!>$.&@! )#;%7C%+! E(! EWXF(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXW(!

5449OGG666<45%:*-+0,-&</#7G6#+20GEWXFG&#;GWEGC*%&#8b-,+%8b89-,&b@+-&/#b-+:%&4,&-<!

Page 92: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

k`!

,&!:%&%+-2!4#!>*0,/,-2,I%!45%!%35*7-4,#&8!-&0!C%/-*8%!K-+IT&!8%+;%0!-8!-&!-*45#+,4-4,;%!XWW!

"5%! &%62?! @#*&0%0! J2-4-@#+7-! /#&4+-! 2-! B79*&,0-0! 2-*&/5%0! -! 6%%A2?!

!d8%%!@,:<!c(!F(!Ye<!"5%8%!

E*&>.#(>"('.(>$+&$>.>!G!>"(9*'!6%+%!7#0%22%0!#&!45%!+#*&08!45-4!45%!.#45%+8!#@!45%!J2-I-!

0%! .-?#! 6-2A! %;%+?! "5*+80-?! ,&! N*%&#8! 1,+%8(! 1+:%&4,&-(! 4#! 0%7-&0! /2-+,@,/-4,#&! #&!

65-4! 5-99%&%0! 4#! 45%,+! >"#.:.!"1$>*#! d%&@#+/%0! 0,8-99%-+%0e<! 1@4%+! -44%&0,&:! 45%! @,+84!

$#&0-!d.-?!EW(!EWXW

8#*+/%8<! P#7%! $#&0-8! -44+-/4! #&2?! -! @%6! 0#I%&! +%:*2-+! -/4,;,848(! 7#84! #@! 45%7! #@! -!

+%89%/4-C2%! -:%(! 65,2%! 89%/,-2! #//-8,#&8! 8*/5! -8! 45%,+! @,+84! -&&,;%+8-+?! dZ*&%! `(! EWXXe!

-44+-/4%0! -! 7#+%! 0,;%+8%! 9#9*2-4,#&! -&0! +%-/5%0! -+#*&0! cWW! 9%#92%<XWX! 14! #&%! $#&0-(!

b #!#@!-&!%39#8%0!7-88!:+-;%!4#!+-,8%!-6-+%&%88!

#+?! 4#! 45%! 9-88%+8C?! d8%%! @,:<! ke<! "5%! $#&0-8! 6%+%!

:##0! #99#+4*&,4,%8! 4#! 2%-+&! -C#*4! 45%! ,&4%+-/4,#&8! -7#&:! 0,@@%+%&4! -88#/,-4,#&8! 45-4!

8#7%4,7%8!0,@@%+%0!,&!#9,&,#&(!45%!:%&%+-2!9*C2,/(!-&0!#45%+!-/4#+8!,&!45%!7%7#+?!@,%20!

8*/5! -8! 9#2,4,/-2! 9-+4,%8(! -/-0%7,/! ,&84,4*4,#&8(! -&0! 45%! H&>$+&.>*#! #+! XYb.! d.-?! XYe!

7#;%7%&4<! "5%! J2-4-@#+7-! /#*20! *8*-22?! /-++?! #*4! 45%,+! -/4,;,4,%8! 9%-/%@*22?! C*4!

8#7%4,7%8!+%/%,;%0!,&8*248!@+#7!45%!9*C2,/!-&0!%39%+,%&/%0!8#7%!#99#8,4,#&!@+#7!45%!

$&>$+&.>*#<! "5%! 2-44%+! 6%+%! #//*9?,&:! 45%! J*%+4-! 0%2! P#2! -&0! 0,0! &#4! -//%94! 9#2,4,/-2!

8?7C#28! -7#&:! 45%,+! 7,084(! 8*/5! -8! 45%! +%9*C2,/-&! @2-:8! 8#7%! #@! 45%! -&4,bR+-&/#,84!

-/4,;,848!6%+%! /-++?,&:<!=,45,&! 45%!J2-4-@#+7-(! 45%! #84%&4-4,#&! #@! +%9*C2,/-&!8?7C#28(!

-&0!45%!9+,#+,4,I,&:!#@!/#&4%79#+-+?!9#2,4,/-2!,88*%8!8*/5!-8!45%!K-+IT&!/#&4+#;%+8?!#+!

/-8%8!#@!/#++*94,#&!#;%+!45%!/2-,7!@#+!4+*45!-&0!+%9-+-4,#&!-C#*4!45%!9-84(!6%+%!0,;,8,;%!

%2%7%&48! 7-,&2?! C%46%%&! 9#2,4,/-2! #+:-&,I-4,#&8! #&! 45%! #&%! 5-&0! -&0! 45%! 1$.[! -&0!XWE!

1!A%?!7#7%&4!@#+!45%!1$.[(!65,/5!8%+;%0!C#45!4#!0%%9%&!7?!A&#62%0:%!#@!5#6!45%!

7%7#+?! 7#;%7%&4! /#&84+*%8! ,48! #6&! 6#+A! -&0! 4#! @-7,2,-+,I%! 7%! 6,45! 45%! ,&&%+!

6#+A,&:8!-&0!0,8/#*

d^/4#C%+!Ec EF(!EWXWe<!"5%!:-45%+,&:!4##A!92-/%!,&!J#&@%++-0-(!65%+%!4%&!?%-+8!%-+2,%+!

_7,2,#!P,2;-!5-0!#+:-&,I%0! 45%!%35*7-4,#&!#@!5,8!:+-&0@-45%+!-&0! @#*&0%0!45%!1$.[!

4#:%45%+!6,45!P-&4,-:#!.-/h-8<!"5%!46#!0-?8!6%+%!@,22%0!6,45!,&4%+0,8/,92,&-+?!2%/4*+%8(!

-&! %35,C,4,#&(! -! /#&/%+4! -&0! +%-0,&:8! ,&! 45%! 45%-4+%(! 0+,&A8! -&0! 0,&&%+8(! -&0! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWW!1$.[!2%-0%+8(!18-7C2%-!:%&%+-2!1$.[(!@,%20&#4%8(!.-0+,0(!.-+/5!X`(!EWXX<!!XWX! 7O='$1*(( .-?! EX(! EWXW(!

-//%88%0!L%/%7C%+!XY(!EWXF(!5449OGG666<9*C2,/#<%8G%89-&-GcXFFWWG2-8b;,/4,7-8b0%b@+-&/#b4#7-&b%2b4%84,:#b

0%b2-8b7-0+%8b0%b7-?#<!XWE!Q#&;%+8-4,#&!6,45!Z#&-5!$*C,&(!@,%20&#4%8(!#&!45%!6-?!4#!M-20%&#/%0-(!19+,2!Xk(!EWXX<!!

Page 93: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HW!

,&84-22-4,#&!#@!-!92-]*%!7-+A,&:!45%!8,4%!#@!45%!J+,-+-&I-!%35*7-4,#&(!-&0!45,8!6-8!-22!

/#;%+%0!C?!2#/-2!-&0!&-4,#&-2!7%0,-<!"5%8%!6%+%!%7#4,;%!0-?8(!&#4!#&2?!@#+!45%!@-7,2?!

-8! 6%22<! "5%! 2%/4*+%8! 6%+%! :,;%&! C?! +%8%-+/5%+8! -&0! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8(! -22! 8/5#2-+8!

%&:-:%0! ,&! 45%! 7%

0,8/,92,&%8! -8! 0,;%+8%! -8! @#+%&8,/! 7%0,/,&%(! -+/5-%#2#:?(! 98?/5#2#:?(! 8#/,-2!

-&45+#9#2#:?(! 5,84#+?(! 9#2,4,/-2! 8/,%&/%8(! -&0! 2-6<! "5%! 2%/4*+%8! -&0! 0%C-4%8! 6%+%!

+%@2%/4,;%!-C#*4!45%!9-84!-&0!@*4*+%!6#+A!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!C*4!&#&%45%2%88!

6%+%!7-,&2?!-!7#7%&4! @#+!;,&0,/-4,&:! ,48!/-*8%8<!"5%!9+#4-:#&,848!#@! 45%!0-?!6%+%! ,&!

9*4!,&!45%!89#42,:54<!=5,2%!45%!1$.[!8*99#+4%+8!2##A%0!C-/A!#&!65-4!45%!%35*7-4,#&!

,&! J+,-+-&I-! 5-0! 8%4! ,&! 7#4,#&! @#+! 45%7(! 8#7%! #@! 45%! 7-,&! 45+%-08! #@! 45,8! +%8%-+/5!

C%:-&! 4#! /+?84-22,I%(! 7-,&2?! -+#*&0! 45%! 4%&8,#&8! C%46%%&! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%(! -&0!

9#2,4,/-2! #+! -9#2,4,/-2! 6#+A<! B&0%%0(! B! 4##A! &#4%! #@! 0,@@%+%&4! 4+%&08(! 8*/5! -8! 45%!

5*7-&,4-+,-&! -,78! #@! 45%! %35*7-4,#&8! -&0! @-7,2,-2! +,:548! 4#! 7#*+&,&:! -&0! %;%&!

8,2%&/%(!#&!45%!#&%!5-&0(!-&0!#&!45%!#45%+O!45%!@,:54!-:-,&84!,79*&,4?(!45%!84+%88!#@!8#7%!

89%-A%+8! #&! 45%! 8#/,#b9#2,4,/-2! -89%/4! #@! 45%! b

!

P5#+42?! -@4%+! 45%! /#77%7#+-4,#&! #@! 4%&! ?%-+8! 1$.[(! B! 6-8! ,&;,4%0(! 4#:%45%+! 6,45!

#45%+! +%/%&42?! -++,;%0! +%8%-+/5%+8(! 4#! 45%! &%62?! @#*&0%0! .-0+,0! #@@,/%! #@! 45%! 1$.[<!

"5,8! 7%%4,&:! :-;%! 7%! 8#7%! ,&8,:548! ,&4#! 45%! 6#+A! #@! 45%! #+:-&,I-4,#&! #*48,0%! #@! 45%!

%35*7-4,#&8<!"5%!#@@,/%(!-!/#22-C#+-4,#&!C%46%%&!45%!1

0,8-99%-+%0(! -88,84! ;,/4,78! 2%:-22?(! 8#/,#b%/#&#7,/-22?! -&0! 98?/5#2#:,/-22?(! -&0! 8%4! *9!

9%0-:#:,/! 9+#>%/48! #@! -6-+%&%88! -C#*4! 5*7-&! +,:548! -&0! 7%7#+?! ,&! 8/5##28(! 84+%%48(!

7%0,-(! %4/<! 18! 6,45! 7*/5! #@! 45%! 6#+A! #@! 45%! 1$.[(! 45%! #@@,/%! 9+#;%0! 4#! C%! ;,/4,7!

/%&4+%0<! B! 2%-+&%0! 5#6! 95,2#8#95%+! Q-+2#8! 1:*w+#! -&0! 98?/5#2#:,84! K*,22%+7#! R#*/%(!

65#! +*&! 45%! #@@,/%(! 0%@,&%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87! -8! C#45! 0,+%/4! ;,/4,78! -&0! ,&0,+%/4!

C%+%-;%0! -&0! 0,@@%+%&4,-4%! 45%7! @+#7(! @#+! ,&84-&/%(! 45#8%! A,22%0! ,&! C-442%! @#+! 65#7!

#45%+! 2-68! -992?! -&0! @+#7! ;,/4,78! #@! 4%++#+,84! -44-/A8! ,&! P9-,&(! 8*/5! -8! 45%! 4%++#+,84!

XXb

+%/#:&,4,#&!-&0!8#/,#b%/#&#7,/!0,8/+,7,&-4,#&<!"5%!#@@,/%!4%-7!/2%-+2?!5#9%0!45-4!6%(!

+%8%-+/5%+8(!6#*20!9-+4,/,9-4%!,&!45%!6#+A,&:!:+#*98(!C*4!B! @%24!45-4!7?!+%8%-+/5!-,78!

6%+%!&#4!0%@,&%0!%&#*:5!?%4!4#!0#!8#<!

B&! .-+/5! EWXX(! 0*+,&:! -! 6%%A%&0! 45-4! B! 89%&4! 6,45! 45%! 1$.[! 4%-7! 4#! -44%&0! 46#!

7%7C%+8! d.-+/5! EX(! EWXXe<! B&! 45%! 7%%4,&:(! 45%! 2-84! ?%-+! 6-8! 0,8/*88%0(! -&0! .-+/#!

K#&Ig2%I! 6-8! /5#8%&! ;,/%b9+%8,0%&4! 4#! +%92-/%! P-&4,-:#! .-/h-8<! .-/h-8! 5-0! 4#! 2%-;%!

C%/-*8%!5%!6#*20!+*&!@#+!45%!JP^_!,&!45%!2#/-2!%2%/4,#&8D!7-&?!#+:-&,I-4,#&!7%7C%+8!

Page 94: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HX!

C%2,%;%0! 45-4! 9#2,4,/-2! 7-&0-4%8! 6#*20! /#&@2,/4! 6,45! 2%-0,&:! 45%! 1$.[<! "5%! 7#84!

,79#+4-&4! 4#9,/8! #@! 45%! 7%%4,&:! 6%+%! 45%! @,:54! -:-,&84! 45%! 17&%84?! U-6! 6,45! K-+IT&!

-&0! 45%! 1+:%&4,&%-&! 2-6?%+8! -&0! #+:-&,I-4,#&8(! 45%! &,&%! 8*//%88@*2! %35*7-4,#&8! -&0!

9*C2,/! +%C*+,-28(! 45%! ,88*%! #@! 45%! /5,20+%&! -C0*/4%0! C?! R+-&/#,84! ,&84,4*4,#&8(! -&0! 45%!

#C84+*/4,#&!#@!45%!8%-+/5!@#+!45%!@-7#*8!9#%4!R%

"5,&:8!92-&&%0! @#+! 45%!&%34!?%-+!6%+%(!C%?#&0!%35*7-4,#&8(! 45%!8%-+/5! @#+! @,&-&/,&:!

@#+! ,0%&4,@,/-4,#&! #@! +%7-,&8(! /#7,&:! /#77%7#+-4,#&8! 8*/5! -8! %,:54?! ?%-+8! #@! 45%!

9+#/2-7-4,#&!#@!45%!P%/#&0!$%9*C2,/(!8%;%&4?b@,;%!?%-+8!8,&/%!45%!84-+4!#@!45%!Q,;,2!=-+<!

"5%!7%%4,&:!/#&/2*0%0!6,45!-!7%-2!45-4!2-84%0!45+#*:5#*4!45%!-@4%+&##&(!0*+,&:!65,/5!

B!:#4!4#!A&#6!&%6!@-7,2,%8!#@!0,8-99%-+%0!-&0!45%,+!/-*8%8<!

K%+;-8,#!

Pg&/5%I! ,&! .-0+,0! d.-+/5! EX(! EWXXe<XWc! "5,8! Q5,2%-&! 95#4#:+-95%+! 7-0%! ,7-:%8! -C#*4!

45%! 0,8-99%-+-&/%8! ,&! 45%! @#+7! #@! %35*7-4,#&(! /2-88,@,/-4,#&(! ,0%&4,@,/-4,#&(! -&0!

+%C*+,-2! #@! 45%! +%7-,&8<! "5%! ,7-:%8! 6%+%! +%7-+A-C2?! 5#7#:%&%#*8! ,&! 45%! 0,@@%+%&4!

5,84#+,/-2(! 9#2,4,/-2(! -&0! /*24*+-2! /#&4%348(! @+#7! K*-4%7-2-(! #;%+! B+-]! -&0! N#8&,-(! 4#!

P9-,&<!_89%/,-22?!45%!95#4#8!#@!+%2-4,;%8!6%+%!@+-7%0!,&!45%!8-7%!6-?O!-27#84!-22!6%+%!#@!

@%7-2%8(!7-,&2?!6,0#68(!8#7%4,7%8!,&!7#*+&,&:(!5#20,&:!45%!9#+4+-,4!#@!45%,+!5*8C-&0!

#+! /5,20! #+! -! 8,:&! 6,45! 45%,+! &-7%! -&0! 45%! 6#+0! >"#.:.!"1$>*(! ,&! P9-&,85(! %;%&! ,@! 45%!

95#4#! 6-8! 4-A%&! ,&! N#8&,-<! "5%! %35,C,4,#&! ,&89,+%0! 7?! 45#*:548! -C#*4! ,&4%+&-4,#&-2!

/#&&%/4,#&8! ,&! ,/#&#:+-95?(! 4%+7,&#2#:?(! -&0! +%9+%8%&4-4,#&! #@! ;,/4,78(! C%46%%&!

7%7#+?! /*24*+%8! -&0! 45%! 92-/%! #@! P9-,&! ,&! 45,8(! -&0! ,&! 45%7%8! 8*/5! -8! 9+,;,2%:%0!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!;,/4,78<XWF!

"5%!&%34!%;%&4!B!5%+%!0%8/+,C%!84-+4%0!#*48,0%!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!C*4!,4!6-8!

&#&%45%2%88!,79#+4-&4!4#!*&0%+84-&0!,48!9#2,4,/-2!/#&4%34<!_-+2?!,&!45%!8*77%+!#@!EWXX(!

45%! XYb.! 7#;%7%&4! #+! $&>$+&.>*#(! -! 7#;%7%&4! -2#&:! 45%! 2,&%8! #@! #45%+! ,&4%+&-4,#&-2!

7#;%7%&48! #@! ?#*&:! 9%#92%! ,&! 45%! 6-A%! #@! ^//*9?! =-22! P4+%%4! -&0! 45%! 1+-C! P9+,&:(!

/-*8%0! -! 7->#+! 84,+b*9! ,&! P9-,&<! B! 6%&4! 4#! ;,8,4! 45%,+! #//*9-4,#&! #@! 45%! J*%+4-! 0%2! P#2!

8%;%+-2! 4,7%8! -&0! 2,84%&%0! 4#! 45%! 7%%4,&:8! -&0! /#&;%+8-4,#&8! d.-?! EcD! Z*&%! E(! `(! XE(!

EWXXe<!"5%!$&>$+&.>*#!+%@,&%0!7?!#C8%+;-4,#&8!-C#*4!45%!9%+/%94,#&!#@!9#2,4,/8(!45%!84-4%(!

-&0!-&4,b@-8/,87!-7#&:!0,@@%+%&4!:%&%+-4,#&8!-&0!:+#*98!,&!P9-,&<!

@,%206#+A! ,&! P9-,&(! 65%&! 45%! 1$.[! 4%-7! /-7%! 4#! N+*88%28! 6,45! 45%,+! %35,C,4,#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWc! "5,8! %35,C,4,#&! 5-8! 46#! 9*C2,85%0! /-4-2#:*%8O! K%+;-8,#! Pg&/5%I(! VK1%$-.#( >"'( *'6$>*( j( N*!+*%%"&( 6$1%$-#D!

?"#.:.!"1$>*#(j(?$#.::".!">!dN-+/%2#&-O!1+4!N2*7%(!EWXXe<!XWF! B&!

0,@@%+%&4,-4%! +%89%/4,;%2?! C%46%%&! 9+%@%++%0! 6-?8! #@! +%9+%8%&4,&:! 45%! 9-84(! -&0! 9+%@%++%0! 9%+8#&8! 4#!

+%9+%8%&4!45%!9-84!d8*/5!-8!,&!45%!/-8%!#@!Pg&/5%I(!7-,&2?!6,0#68e<!

Page 95: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HE!

/#22-C#+-4,#&! 6,45! 1+-&I-0,! -&0! /#&8,84%0! #@! 45%! 9+%;,#*82?! 7%&4,#&%0! 2,@%b8,I%! 7-88!

:+-;%! 95#4#! ,&! 45%! 7,002%(! 8*++#*&0%0! C?! 9-&%28! 6,45! ,&@#+7-4,#&! #&! 45%! 0,@@%+%&4!

-/4#+8! ,&;#2;%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&!9+#/%88(!-&0! 45%!0,@@%+%&4!95-8%8O! 45%!%35*7-4,#&(!

45%! 2-C#+-4#+?! +%8%-+/5(! -&0! 45%! 5#7-:%<! "5%! %35,C,4,#&! 5-0! C%%&! 92-&&%0! ,&! 45%!

_*+#9%-&! J-+2,-7%&4! C*4! 5-0! C%%&! /-&/%22%0! 0*%! 4#! #C>%/4,#&8! @+#7! -! JJ! 7%7C%+! #@!

9-+2,-7%&4(! *8,&:! 45%! -+:*7%&4! 45-4! 45%! ,7-:%8! 6%+%! 4##! %392,/,4! -&0! 9-,&@*2<! "5%!

1$.[! 4%-7! /-7%! 4#! N+*88%28! 4#! 5#20! 45%! %35,C,4,#&! ,&! -! /*24*+-2! /%&4+%(! 84-:%! 8#7%!

! d8%%! @,:<! ke(! -&0! #+:-&,I%!

8#7%! ,&@#+7-4,;%! 2%/4*+%8! #@! +%8%-+/5%+8(! %39%+4b

"5%?! /#22-C#+-4%0! &#4! #&2?! 6,45! 1+-&I-0,! C*4! -28#! 6,45! 2#/-2! -/4,;,848! #@! 45%! N%2:,-&!

R#+#! -&0! #45%+! P9-&,85! %39-4! #+:-&,I-4,#&8! ,&! N+*88%28<! "5%! %;%&48! 6%+%! ,&4%+%84,&:!

C%/-*8%!#@!45%!%&/#*&4%+!6,45!45%!0,@@%+%&4!;,8,#&8!#@!45%!R#+#<!R*+45%+7#+%(!,4!6-8!-&!

#99#+4*&,4?!4#!8%%!5#6!45%?!@*&/4,#&!,&!,&4%+&-4,#&-2!+%-278!8*/5!-8!45%!,&84,4*4,#&8!#@!

45%!_*+#9%-&!f&,#&(!%89%/,-22?!-4!-!4,7%!65%&!45%?!6%+%!8%%A,&:!8*99#+4!-&0!@*&0,&:!

C%/-*8%!45%,+!:#;%+&7%&4!8*C8,0,%8!5-0!C%%&!/*4!#@@<!B!:#4!4#!8%%!C%5,&0!45%!8/%&%8!5#6!

! 6,45! 65,/5! 4%/5&,]*%8(! 65,/5! 0#/*7%&4-+,%8(! 65,/5! +%@%+%&/%8! 4#! #45%+! ;,/4,7,I%0!

:+#*98! ,&!_*+#9%(!65,/5!9+%@%++%0!-/-0%7,/8(! 4#!65,/5!-*0,%&/%8! ,&!65,/5! 2-&:*-:%8(!

%4/<! !45%?!0,88%7,&-4%0!45%,+!7%88-:%!,&!?%4!-&#45%+!/#&4%34<!

!

45-4! -22#6%0! 7%! 4#! #C8%+;%! 45%! ,&4%+-/4,#&! C%46%%&! ,79#+4-&4! -/4#+8! ,&! 45%! 7%7#+?!

7#;%7%&4(! 8*/5! -8! ;,/4,78! -&0! %39%+4! 9+-/4,4,#&%+8(! -&0! P9-&,85! -&0! ,&4%+&-4,#&-2!

+%8%-+/5%+8! #@! 0,@@%+%&4! 0,8/,92,&%8<! 18! B! 8-,0(! 6,45,&! 45%! 7%7#+?! &%46#+A! 45%+%! 6%+%!

45%,+!%39%+4,8%! XWY!4#!8*99#+4!45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!1/-0%7,/8!

-&0!-/4,;,848!-+%! ,&0%%0!#@4%&! @,:54,&:!-2#&:8,0%!%-/5!#45%+! @#+! 45%! 8-7%!/-*8%8(!%-/5!

6,45!45%,+!#6&!%39%+4,8%!-&0!7%-&8<!

B! -44%&0%0! 45+%%! 4?9%8! #@! -/-0%7,/! 8%7,&-+8O! 8%7,&-+8! #+:-&,I%0! C?! 45%! 7%7#+?!

7#;%7%&4(! 8%7,&-+8! #+:-&,I%0!C?!0%9-+47%&48!#@!5,84#+?(!-&0!8%7,&-+8!#+:-&,I%0!C?!

8/5#2-+8! @+#7! 0,@@%+%&4! 0,8/,92,&%8! ! C*4! 6,45! -! 84+#&:! 9+%8%&/%! #@! -&45+#9#2#:?! !

84*0?,&:!/#22%/4,;%!7%7#+?!,&!P9-,&<!B&4%+0,8/,92,&-+?!8%7,&-+8!45-4!:-45%+%0!@#+%&8,/!

-&0! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848(! 2-6?%+8(! -&0! 98?/5#2#:,848! -+#*&0! 45%! 45%7%! #@! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWY!Q-+7%&!K-+/h-!$#0%>-!d1$.[!-/4,;,84!K-2,/,-e(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!

^/4#C%+!EF(!EWXW<!

Page 96: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Hc!

%35*7-4,#&8! 6%+%! /#&&%/4%0! 45%! 7#84! 6,45! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4D! 8%7,&-+8! #@!

5,84#+,-&8!45%!2%-84<!

"5%!8%7,&-+8!6,45!5,84#+,-&8XWk!6%+%!7-,&2?!,&4%+%84,&:!4#!#C8%+;%!45%!0,@@%+%&/%8!,&!

5#6! 9+#@%88,#&-2! 5,84#+,-&8! -&0! 7%7#+?! -/4,;,848! 0%-2! 6,45! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 45%!

4#! /#*&4%+! 45%! +,8A! #@! 0%;%2#9,&:! -! ;,%6! C,-8%0! C?! 45%! 0,8/#*+8%! #@! 45%! 7%7#+?!

7#;%7%&4<!

"5%!/#&@%+%&/%8!-&0!8%7,&-+8!B!-44%&0%0!45-4!6%+%!#+:-&,I%0!C?!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!

-&0!5,8! ,&4%+0,8/,92,&-+?! 4%-7!#@! '.#( :*'K%$1.#( >"( '.( -"-*!$.XWH!6%+%!%89%/,-22?! *8%@*2! @#+!

45%,+! 0,8/*88,#&8! #&! 45%! +#2%8! #@! 0,@@%+%&4! -/4#+8! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4O! 45%! 7-,&!

-/4#+8! 0,8/*88%0! 6%+%! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848(! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8(! 5,84#+,-&8(! -&0!

8#/,-2!-&45+#9#2#:,848(!-&0!45%!7-,&!7%7#+?!9+-/4,/%8!0,8/*88%0!6%+%!95#4#8(!45%-4+%(!

9+#4%848(!0#/*7%&4-+?!@,278(!-&0(!&-4*+-22?(!%35*7-4,#&8<!

"5%! 8%7,&-+! 45-4! B! 6,22! *8%! 7#84! 45+#*:5#*4! 45,8! 0,88%+4-4,#&! 6-8! #+:-&,I%0! ,&! 45%!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB!C?!45%!1$.[!-&0!7#$10'*+*#(9$&(N!*&%"!.#(XWa!6,45!45%!/#22-C#+-4,#&!

#@! 8/5#2-+8! -&0! -/4,;,848! @+#7! ;-+,#*8! #+:-&,I-4,#&8(! -7#&:84! #45%+8! 1+-&I-0,<! "5%!

8%7,&-+!6-8!0,+%/4%0!4#6-+08!*&,;%+8,4?!84*0%&48!-&0!@#+7%0!9-+4!#@!45%!9%0-:#:,/!-&0!

0,88%7,&-4,#&!6#+A!#@! 45%!&%62?!%84-C2,85%0!1$.[!#@@,/%! ,&!.-0+,0<!"5%! 2%/4*+%8!-&0!

0,8/*88,#&8! 0%-24! 6,45! 45%! 8/,%&4,@,/(! 2%:-2(! 7%0,-(! 5,84#+,/-2(! 8?7C#2,/(! 9#2,4,/-2(! -&0!

98?/5#2#:,/-2!-89%/48!#@!45%!%35*7-4,#&8<!

B&!-!9-&%2!#&!45%!0,@@%+%&4!-/4#+8!,&;#2;%0!,&!45%!%35*7-4,#&8(!45%!0,@@%+%&4!+#2%8!#@!

45%! -88#/,-4,#&8(! +%2-4,;%8(! -&0! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8! 6%+%! 0,8/*88%0<! "5%! @-/4! 45-4! ,&!

P9-,&! #&%! /+*/,-2! -/4#+! ,8! &#4! ,&;#2;%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&8(! &-7%2?(! 45%! >*0:%(! 2%0! 4#!

0%C-4%8! -C#*4! 45%! 84-4*8! -&0! *8%! #@! 45%! @#+%&8,/! +%9#+48! ,&! P9-,&<! "5%! 2%/4*+%8! #&! 45%!

-89%/48! #45%+! 45-&! @#+%&8,/! 4+*45! +%;%-2%0! -! 0,;%+8,4?! #@! 9+-/4,/%8! ,&! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4(! %89%/,-22?! ,&! 45%! +%-27! #@! 7#+%! 8?7C#2,/! -/4,#&8(! 8*/5! -8! 5#7-:%8! -&0!

+%C*+,-28<! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! @#+%&8,/! 0#/4#+! -&0! 9+%8,0%&4! #@! 1+-&I-0,(! %;%&!

/#792-,&%0!45-4!7#84!#@!5,8!4,7%!,&!2%/4*+%8!,8!0%;#4%0!4#!2%:,4,7,I,&:!45%!%35*7-4,#&8(!

-&0!,&0%%0(!7-&?!#@!45%!2%/4*+%8!6%+%!0%@%&8,;%!,&!4#&%(!65,/5!9#,&4%0!4#!45%!@-/4!45-4!

45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! ,8! *8%0! 4#! 6#+A,&:! ,&! -! 5#84,2%! %&;,+#&7%&4<! "5%! 1$.[!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWk! Xa(! EWXWD!

E(!

EWXW<!!XWH! -0+,0(!)#;%7C%+!Ec(!EWXW(!#+:-&,I%0!-C#*4! 45%! 45%-4+%!9%+@#+7-&/%!

P9-&,85!Q,;,2!=-+!dX`ck Z*2?!X(!EWXX<!XWa! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%! _35*7-/,#&%8! %&! _89-n-(! f&,;%+8,0-0! Q-+2#8! BBB(! .-0+,0(! ^/4#C%+! XF(! EWXW<!

R+#&4%+-8!.-0+,0(!5449OGG666<98,/#2#:#88,&@+#&4%+-8<&%4G7-0+,0G%;%&4#8G>#+&-0-8_35*7-/,#&%8<90@<!

Page 97: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HF!

%89%/,-22?!8%%7%0!4#!0%@%&0!,48!#6&!7%45#0!#@!6#+A,&:!C?!/#&4+-84,&:!,4!6,45!45%!R#+#(!

45-4!6-8!&#4!9+%8%&4!-4!45,8!8%7,&-+<!"5%!-89%/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!45-4!9+#;#A%0!45%!

7#84!0%C-4%!6-8!45%,+!9#2,4,/-2!7%-&,&:(!-&0!45%!&#4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!

-8! -! 8#/,-2! #+! 9#2,4,/-2! 7#;%7%&4<! "5%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! /#22,0%0! 6,45! 45%!

4+,%0! 4#! %392-,&! 45%7! 45%! 8#/,#b9#2,4,/-2! 6#+A! 45-4! 45%?! /-++?! #*4! ,&! 45%! 6-A%! #@! 45%!

%35*7-4,#&8<! B&! 85#+4(! 45%! 8%7,&-+! +%;%-2%0! 5#6! 45%! %35*7-4,#&8! 6%+%! 8,4%8! #@!

/#22-C#+-4,#&! -7#&:! -! 7?+,-0! #@! -/4#+8! -&0! -/4,;,4,%8! -&0! @*&/4,#&8(! 8*/5! -8!

98?/5#2#:,/-2!:*,0-&/%(!@#+%&8,/!,&;%84,:-4,#&(!-&0!9#2,4,/-2!;,&0,/-4,#&(!45-4!8#7%4,7%8!

+%8*24!,&!/#&@2,/4,&:!,&4%+%848<!

!

R+#7!45%!>$#1,!#*! d0,8/#*+8%!#+!6#+0e!4#!45%!1,!#*! d9+-/4,/%e! ,8!-!&,/%!6-?!4#!:+-89!7?!

>#*+&%?!4#!45%!%35*7-4,#&8<XW`!.?!@#/*8!#&!45%!%35*7-4,#&8!5-0!-!7->#+!,79-/4!#&!45%!

/#&/2*8,#&8!#@!7?!84*0?!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!"5%!7%7#+?!45-4!,8!:%&%+-4%0!.(:$"(>"( 4*#.#45%+! 2#/-2! -/4#+8(! /-&! 0,@@%+! @+#7! 45%! 0,8/#*+8%! #@! 2%/4*+%8(! 8%7,&-+8(! -&0!

4-A%8!92-/%!,&!45%!@,%20(!-&0! '*(>"().>!$>!0#%8!&#4!-26-?8!5-;%!7*/5!4#!0#!6,45!45-4<XXW!

"5%!%35*7-4,#&!4%-78!5-;%!4#!-0-94!/#&84-&42?!4#!2#/-2!/,+/*784-&/%8(!&%6!;,8,4#+8!4#!

45%!:+-;%8,4%(!&%6!9-+4,/,9-&48(!#+!#99#&%&48<!B&!45%!+*+-2(!/2#8%bA&,4!/#77*&,4,%8!84,22!

0,;,0%

1$.[!7%7C%+8!/#&84-&42?!C-2-&/%!-&0!/#79+#7,8%!C%46%%&!45%,+!#6&!,0%-8!-&0!45%!

7#+%! /#792%3! +%-2,4?! 45-4! 9+%;-,28! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&<! "5%,+! 9#2,4,/-2! 9+,&/,92%8!

-&0!,0%#2#:,/-2!,0%-8(!65,/5!-+%!8#7%4,7%8!%39+%88%0!,&!8%7,&-+8!-&0!0%7#&84+-4,#&8(!

-+%!#@4%&!8%4!-8,0%!4#!-;#,0!0,8/#+0!-&0!9+#;#/-4,#&!6,45!+%2-4,;%8!-&0!;,22-:%+8!-4!45%!

8,0%! #@! 45%! :+-;%<! "5%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! /2%-+2?! /#&8,848! #@! C#45! 6#+0! -&0!

-/4,#&! !65,/5!,8!-/4*-22?!-!8#*+/%!#@!9+,0%!@#+!7-&?!7%7C%+8! !-&0!8,&/%!45%!0,8/#*+8%!

,8!7#+%!%-8,2?!9,/A%0!*9!C?!9+%88!-&0!8#/,-2!7%0,-(!B!-7!/#&;,&/%0!45-4!-!@#/*8!#&!45%!

9+-/4,/%!#@!45%!%35*7-4,#&8!,8!-&!,79#+4-&4!-00,4,#&!4#!45%!7-,&84+%-7!9%+/%94,#&!#@!

45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!

"5%!%35*7-4,#&8!0,0!&#4!#&2?!2%-0!7%!4#!-!@-8/,&-4,&:!7%7#+?!-/4,#&!45-4!+%2-4%8!4#!

45%!9-84! ,&!-!;%+?!89%/,@,/!6-?O!7-&*-2(! 4-/4*-2(!7-4%+,-2(!-&0!8#7%4,7%!/#&4+-0,/4#+?!

d,<%<(!C#45!8/,%&4,@,/!-&0!%7#4,#&-2e<!"5%?!-28#!:-;%!7%!%&4+-&/%!4#!-!6#+20!9+%;,#*82?!

*&A&#6&! 4#! 7%O! 45%! 6#+20! #@! +*+-2! P9-,&(! 65,/5! -27#84! 8%%78! -! 0,@@%+%&4! 4,7%! I#&%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XW`! "5%! 1$.[! 4%-7! ,48%2@! #@4%&! 84+%88%8! 45%! ,79#+4-&/%! #@! :%44,&:! 4#! A&#6! 45%! %35*7-4,#&8! 4#! C%! -C2%! 4#!

*&0%+84-&0!45%,+!6#+A<!XXW!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1$.[!4%-7(!@,%20&#4%8(!N+*88%28(!.-?!X(!EWXc<!

Page 98: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HY!

45-&!45%!*+C-&!89-/%!#@!.-0+,0<!=5,2%!8#7%!#@!7?!@+,%&08!,&!.-0+,0!/-22%0!45%!-"-*!$.(/$#%0!$1.!#@!,&4%+%84!#&2?!4#!;%+?!#20!9%#92%!-&0!5,84#+,-&8!-&0!&#4!4#!45%7(!+*+-2!P9-,&!,8!

@#+!45%!7#84!9-+4!,&5-C,4%0!C?!#20!9%#92%<!B&!7-&?!#@!45%!/#77*&,4,%8!B!;,8,4%0(!7-,&2?!

,&! Q-84,22-b2-b.-&/5-(! >#C! 9+#89%/48! @#+! ?#*&:! 9%#92%! 6%+%! 2,7,4%0! 4#! 9#2,/%! #@@,/%+(!

@,+%@,:54%+(!#+!@#+%84%+<!.%+/*+?!7,&,&:!5-0!/%-8%0(!45%!8#,2!5-0!0+,%0!#*4(!-&0!2-&0!6-8!

2%@4! @-22#6! -&0! *&/*24,;-4%0(! 4#! @*&/4,#&! -8! -! 9-88,;%! 8#*+/%! #@! _*+#9%-&! 8*C8,0,%8! #+!

,&0*84+?!,48!@,&-2!C2#6<!

.-&?!#@!45%8%!;,22-:%8!5-0!7#+%!,&5-C,4-&48!,&!45%!-:%!#@!45%!Q,;,2!=-+(!C*4!45%?!6%+%!

84,22! ;%+?! /2#8%bA&,4! /#77*&,4,%8! C-/A! 45%&<! "5%?! 6%+%! 8,4%8! #@! 5,:52?! ,&4,7-4%! ,&4+-b

/#77*&,4?! /#&@2,/4! -&0! ;,#2%&/%! 45-4(! 0%9%&0,&:! #&! 45%! I#&%! 45%?! 6%+%! 8,4*-4%0! ,&(!

84-+4%0! 0*+,&:! 45%! P%/#&0! $%9*C2,/! #+! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 2-84%0! ,&4#! 45%! 9#84b6-+!

;,22-:%(!7->#+!5%22e<!1!7-,&!7#4,;%!@#+!;,#2%&/%!,&!45%8%!/#77*&,4,%8!6-8!/#&@2,/48!#;%+!

2-&0!C%46%%&!45%!#20!%2,4%!#@!2-&0#6&%+8(!8*99#+4%0!C?!45%!Q5*+/5!-&0!45%!+%C%2!-+7?(!

-&0! 45%! 2-&02%88! +*+-2! 2-C#*+%+8(! 8*99#+4%0! C?! 45%! E"4*!-.( C+!.!$.! #@! 45%! P%/#&0!

$%9*C2,/<!1245#*:5!7-&?! 9%#92%! 2%@4! 45%!;,22-:%8!-@4%+! 45%!Q,;,2!=-+(! 4#!%8/-9%!84,:7-!

-&0! +%9+%88,#&! #+(! 2-4%+(! 4#! 6#+A! ,&! 45%! ,&0*84+,%8! ,&! .-0+,0(! Q-4-2#&,-(! #+! N-8]*%!

! *&4,2! &#6D!-&0! ,&! 45%!;,22-:%(!7#84!A&#6!

65#!6-8!-22,%0!6,45!65,/5!8,0%!0*+,&:!45%!;,#2%&/%<!

B!8%2%/4%0!8,3!%35*7-4,#&8!d@,;%!#@!45%!1$.[!d,&/2*0,&:!#&%!@-,2%0!%35*7-4,#&e!-&0!

#&%!#@!1+-&I-0,e(!-&0!8,3!+%C*+,-28!d@,;%!#@!45%!1$.[!-&0!#&%!#@!1+-&I-0,e<!"5,8!6-8!,&!

-//#+0-&/%!6,45!7?!@#/*8!#&!#&%!,79#+4-&4!#+:-&,I-4,#&!+-45%+!45-&!#&%!+%:,#&<!"5-4!

C%,&:!8-,0(! B!89%&4!7#84!#@!45%!4,7%!,&!+*+-2!Q-84,22-b2-b.-&/5-!d@#*+!%35*7-4,#&8!-&0!

45+%%!+%C*+,-28e(!&-7%2?!,&!45%!9+#;,&/%8!#@!Q,*0-0!$%-2!-&0!"#2%0#(!65,/5!+%8*24%0!,&!-!

C%44%+!A&#62%0:%!#@!45%!+%:,#&-2!8#/,#b%/#&#7,/(!5,84#+,/-2(!9#2,4,/-2!/#&4%34(!-&0(!&#4!

*&,79#+4-&42?(!45%!0,-2%/4!-&0!2#/-2!6-?8!#@!/#77*&,/-4,#&<!

45%! C#0,%8! 45-4! 5-0! 2-,&! ,&! 45#8%! :+-;%8! @#+! 7#+%! 45-&! 8%;%&4?! ?%-+8<! 12#&:! 45%! 8-7%!

0!

+%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84<XXX! B! ,&;%84,:-4%0! 45%! %;%&48! #@! 45%! %35*7-4,#&! 9+#/%88! -&0!

-28#(!65%+%!9#88,C2%(!%;%&48!9+%/%0,&:!45%!%35*7-4,#&!-&0!45%!/#&4,&*,&:!5,84#+?!#@!45%!

7-88! :+-;%<! L*%! 4#! 7?! /5#,/%! 4#! @#22#6! 45%! %35*7-4,#&! 4%-7! +-45%+! 45-&! 84*0?! #&%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXX! S-45%+,&%! M%+0%+?(! F/"( 7*'$%$1.'( W$6"#( *4( ?".>( A*>$"#B( E"=,!$.'( .&>( 7*#%#*1$.'$#%( ;/.&+"( d)%6! \#+AO! Q#2*7C,-!

bQ%&4*+?!

C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!FW!dEWXceO!ca FW<!

Page 99: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Hk!

+%:,#&!#+!;,22-:%(!5#6%;%+(!45,8!+%8%-+/5!C%@#+%!-&0!-@4%+!6-8!&#4!-26-?8!9#88,C2%<!)%34!

4#! 45%! %35*7-4,#&! 6#+A! ,48%2@! B! #C8%+;%0! 45%! 9+-/4,/%8! -&0! 0,8/#*+8%8! -+#*&0! 45%!

%35*7-4,#&!,&!#+0%+!4#!-&-2?8%!5#6!45%!;,/4,78!-&0!45%!9-84!6%+%!/#77%7#+-4%0!-&0!

+%9+%8%&4%0<!B!9-,0!-44%&4,#&!4#!65#!6-8!,&;#2;%0(!65#!+%]*%84%0!45%!%35*7-4,#&(!65#!

#+:-&,I%0! 45%! +%C*+,-2(! 65#! 9-,0! @#+! 45%! %35*7-4,#&! -&0! +%C*+,-2D! 4#! 5#6! 45%! C#0,%8!

6%+%! %35*7%0(! :-45%+%0(! ,&;%84,:-4%0(! +%4*+&%0(! +%C*+,%0D! -&0! 5#6! 45%! ;,/4,78! 6%+%!

/#77%7#+-4%0!-&0!+%9+%8%&4%0<!

R8/,-.%$*&(;.&>"'">.(X).3(Zi@(cdZd\(.&>(!"=,!$.'(7*3.'"#(>"'(2*3*(X).!1/(Z[@(cdZZ\("5%! @,+84! 4,7%! B! :-,&%0! -//%88! 4#! -&! %35*7-4,#&! 6-8! ,&! .-?! EWXW(! 65%&! _7,2,#! P,2;-!

#@@%+%0!7%!45%!#99#+4*&,4?!4#!>#,&!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!,&!5,8!;,8,4!

4#!-&!1$.[!%35*7-4,#&! ,&!Q-&0%2%0-(!-!;,22-:%! ,&!45%!9+#;,&/%!#@! x;,2-! ,&!Q-84,22-b2-b

.-&/5-(! -C#*4! EWW! A,2#7%4+%8! 6%84! #@! .-0+,0<! "5%! Q-&0%2%0-! /-8%! 6-8! 9-+4! #@! -!XXE!,&!&-4,#&-2!

-&0!,&4%+&-4,#&-2!7%0,-!-&0!0#/*7%&4%0!,&!-/-0%7,/!-&0!9#9*2-+!2,4%+-4*+%<!B!6-8!#&2?!

45%+%! #&%! 0-?! -&0! +%4*+&%0! @#+! 45%! +%C*+,-2! #&! .-+/5! X`(! EWXX(! C*4! 7?! ;,8,4! 6-8!

b b5-&0<!

"5%!%35*7-4,#&!6-8!+%]*%84%0!C?!UgI-+#!.-+4h&(!65#8%!@-45%+!-&0!:+-&0@-45%+! 2-?!

,&! 45%!7-88!:+-;%<![%! A&%6!45%! ,0%&4,4?! #@! 46#!#45%+!7%&! ,&! 45%!:+-;%D! 45%?!6%+%!-22!

@+#7! 45%! &%,:5C#*+,&:! ;,22-:%(! J#?-2%8! 0%2! [#?#! dkWW! +%8,0%&48e<XXc! "5%! 45+%%! #45%+!

:#! .-/h-8! @#*&0! -22! 8%;%&! 0%-45!

/%+4,@,/-4%8!,&!45%!7*&,/,9-2!-+/5,;%8O!45%?!9+#;%0!4#!C%!-!/#*92%!-&0!45%,+!#&2?!8#&<!"5%!

2#/-4,#&!#@!45%!:+-;%(!-!8,4%!/-22%0!45%!;,"#%.(>"'(C6$0&(d82#9%!#@!45%!92-&%e(!6-8!9#,&4%0!

#*4!C?!-&!%,:54?b8,3b?%-+!2#/-2!+%8,0%&4!65#!5-0!6,4&%88%0(!,&!X`ck(!@#*+!7%&!0+-::,&:!

4##A!-!0%4#*+!4#!Q-&0%2%0-!,&!#+0%+!4#!-;#,0!2-!;,"#%.(>"'(C6$0&<XXF("5%!8,3!7%&!-&0!#&%!

6#7-&(!C%46%%&!45%!-:%8!#@! 46%&4?b@#*+!-&0!%,:54?b46#(!5-0!C%%&!A,22%0! ,&!45%! %"!!*!(1.'$"&%"( d5#4! 4%++#+e! #@! 45%! @,+84! 7#&458! -@4%+! 45%! )-4,#&-2,84! *9+,8,&:(! 65%&! 4%&8! #@!

/,;,2,-&8!,&!J#?-2%8!5-0!C%%&!A,22%0!C?!9-+-7,2,4-+?!:+#*98!8*/5!-8!45%!R-2-&:%(! 2#/-22?!

2%0!C?!45%!&#4#+,#*8! _,$&$"&%*( U&*( d@,;%!5*&0+%0!-&0!#&%(!-!&,/A&-7%!+%@%++,&:!4#!45%!

8*99#8%0!&*7C%+!#@!!*S*#(5%!5-0!A,22%0e<XXY!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXE! c`<!XXc!BC,0<(!Fk FH<!XXF!BC,0<(!FH<!XXY! 1$.[(! H&4*!-"( >"( '.( "8/,-.1$0&( >"( ,&.( 4*#.( 1*-O&( "&( ;.&>"'">.( Xk6$'.\! dJ#&@%++-0-O! 1$.[e(! c F(! aE acD!

9:..&#"(9:*I"&(!4+-&8<!C?!_28!;-&!0%+!J2*,>7!d1784%2O!

^2?79*8(!EWWHe(!cX FHD!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*(!EXH EEE<!!

Page 100: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

HH!

"5%! %35*7-4,#&! 6-8! C%,&:! /-++,%0! #*4! C?! 45%! 1$.[! 9%+7-&%&4! 4%-7! 6,45! 8#7%!

%34+-! ;#2*&4%%+8(! #&%! #@! 45%7! -! 5,84#+?! 84*0%&4! @+#7! R+-&/%<XXk! 1! ;#2*&4%%+! @#+%&8,/!

0#/4#+! @+#7! N+-0@#+0! dfSe! -&-2?8%0! 45%! +%7-,&8! ,&! 45%! 1$.[! 2-C#+-4#+?<! "5%,+!

,0%&4,4,%8!6%+%!&#4!@#+%&8,/-22?!-8/%+4-,&%0(!C*4!45%!7-4/5,&:!#@!45%!-+/5,;-2!+%8%-+/5(!

9+%8*7%0! ;,/4,78<XXH! "5%! C#0,%8! 6%+%! +%C*+,%0! ,&! J#?-2%8! 0%2! [#?! #&! .-+/5! X`(! EWXX<!

"5%!/%+%7#&?(!65,/5!:-45%+%0!-+#*&0!@,@4?!9%#92%(!6-8!9*C2,/!-&0!/,;,/!-&0(!-@4%+!8#7%!

-+:*7%&48! 6,45! 45%! 7-?#+! dJJe(! 5%20! ,&! -! /#77*&,4?! /%&4+%<XXa! B4! #&2?! /#&8,84%0! #@! -!

89%%/5!#@!.-/h-8(!65#!4##A!45%!#99#+4*&,4?!4#!0%&#*&/%!45%!-C8%&/%!#@! 45%!7-?#+!-8!

84-4%!+%9+%8%&4-4,;%!-&0!0%@%&0%0!45%!%35*7-4,#&8!-:-,&84!-+:*7%&48!#@!!"6.&1/$#-*<XX`(P*C8%]*%&42?(!-!9+#/%88,#&!C+#*:54! 45%!8%;%&!*&&-7%0!92-84,/!C#3%8! @#+!+%C*+,-2! ,&!-!

:+-;%! 6,45! 45+%%! $%9*C2,/-&! 6#7%&! 65#8%! C#0,%8! 5-0! C%%&! %35*7%0! @+#7! -&#45%+!

&%-+C?!7-88!:+-;%!,&!-&0!+%C*+,%0!,&!EWWE<XEW!

-&0!,&4%+%848!,&!45%!%35*7-4,#&8<!B&!EWWE(!-&!%35*7-4,#&!#@!45+%%!6#7%&!5-0!-2+%-0?!

2%0!4#!-!/#&@2,/4!C%46%%&!45%!%35*7-4,#&!4%-7!d-+/5-%#2#:,848!6#+A,&:!;#2*&4-+,2?!@#+!

1+-&I-0,! -&0! 1$.[e(! 2#/-2! 9#2,4,/-2! -/4,;,848(! 7-,&2?! #@! BI]*,%+0-! f&,0-! dBfe(! 45%!

_,$&$"&%*(U&*e!-C#*4!45%!

9#2,4,/-2!@+-7,&:!#@!45%!+%C*+,-2!6,45!+%9*C2,/-&!@2-:8!-&0!5?7&8!C?!45%!2#/-2!-/4,;,848<!

"5%!2#/-2!-/4,;,848(!2%0!C?!.-+,-&#!UT9%I!d@#+7%+!7%7C%+!#@!-&!-&4,bR+-&/#,84!:+#*9,&:!

-&0! ,&4+#0*/%0! #&! 5,8! ; XEXe(! @#*&0! -! 2#/-2!

R#+#! C+-&/5XEE! -&0! %+%/4%0! -! 7#&*7%&4! -4! 45%! @#+7%+! :+-;%8,4%(! 0%0,/-4%0! 4#! 45%!XEc!

Q#&@2,/4!9%-A%0!-:-,&!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!-4!45%!;,"#%.(>"'(C6$0&M(14!@,+84!45%!2#/-2!

R#+#!5-0!/##+0,&-4%0!45,8!%35*7-4,#&(!C*4!#&/%!45%!+%7-,&8!6%+%!2#/-2,I%0(!-!0,89*4%!

-C#*4!45%!9#2,4,/-2!9+#@,2,&:!#@!45%!8,4%!6,45!+%9*C2,/-&!@2-:8!C+#*:54!45%!%35*7-4,#&!4#!

-!5-24<XEF! :!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXk!1$.[(!H&4*!-"(;.&>"'">.(!HF<!XXH! FaD!1$.[(!H&4*!-"(;.&>"'">.(!c<!XXa!R,%20&#4%8(!+%C*+,-2!J#?-2%8!0%2![#?#(!.-+/5!X`(!EWXFD!128#!8%%!R%++g&0,I(! !XX`! P-&4,-:#! .-/h-8(! 9*C2,/! 89%%/5! -4! +%C*+,-2(! -*0,#b+%/#+0,&:! C?! Z#&-5! $*C,&(! J#?2%8! 0%2! [#?#(! .-+/5! X`(!

EWXX<!XEW! !XEX!"+%72%44(!9:..&#"(9:*I"&(!ca<!XEE!R#+#!9#+!2-!.%7#+,-!0%2!M-22%!0%2!",%4-+!?!U-!M%+-(!-!8%/4,#&!#@!45%!N">"!.1$0&(R#%.%.'(>"(N*!*#(:*!('.()"-*!$.!

d-//%88%0!L%/%7C%+!EE(!EWXF(!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#Ge<!XEc!R%++g&0,I(!_35*7,&:!45%!L%@%-4%0(!FF<!XEF!BC,0<(!Fk<!

Page 101: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ha!

XEY! -&0! 45%! R#+#! -//*8%0! 45%! 7-?#+!

45%! %35*7-4,#&! #@! !":!"#.'$.>*#( 6,45! 45%! %35*7-4,#&! #@! -&! -&4,]*%! 8,4%! #@!

Q-+45-:,&,-&8<XEk!"5%!+%2-4,;%8!-&0!7-?#+!5%+%*9#&!/-22%0!,&!45%!1$.[!4#!/#&4,&*%!45%!

%35*7-4,#&(!65,/5!2%0!4#!7*4*-2!-//*8-4,#&8!C%46%%&!R#+#!-&0!1$.[<!"5%!R#+#(!65,/5!

XEH! "5%! 1$.[(! 65,/5! C%2,%;%8! 45%! 0%-0! C%2#&:! ,&! 45%! @,+84! 92-/%! 4#! 45%!

+%2-4,;%8(!,&!,48!4*+&!84+%88%0!45-4!45%!%35*7-4,#&8!85#*20!&#4!C%!4*+&%0!,&4#!-&!-/4!#@!

:.!%$>$#-*MXEa!_;%&! 45%!+%C*+,-2!6-8!0,84*+C%0! @#+!-!7#7%&4!65%&!45%! 9+%8,0%&4!#@! 45%!

2#/-2!R#+#!85#*4%0! !*=*1,"!:*# XE`!"5%!2-84!,&/,0%&4!

,&! Q-&0%2%0-! 8#! @-+! 6-8! ,&! 45%! 8*77%+! #@! EWXX(! 65%&! 45%! J#?-2%8! &%6! 7-?#+! dJJe!

%794,%0! 45%! :+-;%! #@! 45%! $%9*C2,/-&! ;,/4,78! ,&! 45%! /%7%4%+?! -&0! 92-/%0! &,&%! #@! 45%!

4*#.( 1*-O&! d7-88! :+-;%e<! B4! 2%0! 4#! -! 9*C2,/! @+-?! C%46%%&!

@+#7! 45%,+! 5#2,0-?8! 4#! 9+#4%/4! 45%,+! 4#6&(! P*&0-?! 7-88! 6#+85,99%+8(! -&0! 45%! K*-+0,-!

Q,;,2<XcW!

R8/,-.%$*&(;.'T.>.(>"(P!*:"#.(XG*6"-="!(a Za@(cdZd\(.&>(!"=,!$.'(W.#(V"&%.#(>"(9.&(`,'$g&(X).!1/(Z[@(cdZZ\(

B&! )#;%7C%+! EWXW(! P-&4,-:#! .-/h-8! ,&;,4%0! 7%! 4#! >#,&! 45%! 1$.[! 4%-7! 0*+,&:! -&!

%35*7-4,#&!,&!Q-2I-0-!0%!^+#9%8-!d"#2%0#e<!B4!6-8!45%!@,+84!%35*7-4,#&!B!/#*20!#C8%+;%!

@+#7!84-+4!4#!@,&,85<!B&!+%4*+&!@#+!5%29,&:!#*4!6,45!45%!-+/5-%#2#:,/-2!6#+A(!B!/#*20!84-?!

6,45! 45%! 4%-7(! #C8%+;%! 45%,+! 6#+A(! 4-2A! 4#! +%2-4,;%8! -&0! #45%+! ;,8,4#+8! 4#! 45%!

%35*7-4,#&(!-&0!4-A%!95#4#8<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XEY! ]*%T2#:#8! 0%892-I-0#8! -! Q-&0%2%0-! 9*&4*-2,I-&! 0%4-22%8! 8#C+%! 2-! /-&/%2-/,T&! 0%! 2-!

E"="'$0&(! 19+,2! Xk(! EWXW(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFXcH<!XEk! E"="'$0&(!.-+/5!

E`(!EWXW(!-//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!EWXF(!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWcXHc<!XEH!

?$.!$*(>"(k6$'.(!.-?!Xa(!EWXW(!-//%88%0!.-+/5!Ec(!EWXF(!

5449OGG666<0,-+,#0%-;,2-<%8G&#4,/,-</@7GM-22%rEW0%2rEW",'4-+GEWXWWYXaG@#+#G7%7#+,-G0%&*&/,-G%35*7-

/,#&%8G/-&0%2%0-G8,%4%G5#?-&/#8G1H`RRkHkbWaEFbHYccb1FXXYYXXLNR`FcQQ<!!XEa! -4,#&!6,45!$-7T&!

d1$.[!98?/5#2#:,84(!98%*0#&?7e(!@,%20&#4%8(!+%C*+,-2!^+#9%8-(!.-+/5!X`(!EWXX<!!XE`! !XcW!K,2%8!"+%72%44(! 5/*#%#( *4(9:.$&! dU#&0#&O!R-C%+!V!R-C%+(!EWXEe(!FEW FEXD!R%++g&0,I(!_35*7,&:!45%!L%@%-4%0(!

ca c`<!

Page 102: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

H`!

"5%!%35*7-4,#&!6-8!+%]*%84%0!C?!)-4-2,-!d98%*0#&?7e(!:+-&00-*:54%+!#@!#&%!#@!45%!

;,/4,78(!65#!5-0!/#&4-/4%0!C#45!R#+#!-&0!1$.[(!C*4!45%!1$.[!6%+%(!-//#+0,&:!4#!5%+(!

45%! #&2?! #&%8! 45-4! +%92,%0<! "5%?! 6%+%! 2##A,&:! @#+! 8%;%&! C#0,%8! #@! 7%&! @+#7! 45%!

;.#.(>"'(7,"='*(d[#*8%!#@!45%!J%#92%(!*8*-22?!-!2#/-2!C+-&/5!#@@,/%!#@!8#/,-2,84!9-+4,%8!-&0!

*&,#&8e<! B&! X`ck(! -//#+0,&:! 4#! 4%84,7#&,%8(! 45%?! 5-0! C%%&! 0%&#*&/%0(! -++%84%0(! -&0!

,79+,8#&%0!,&!-&!,79+#;,8%0!9+,8#&<!"5%!&,:54!#@!)#;%7C%+!EY(!45%?!6%+%!0+,;%&!#@@!#&!

-!4+*/A(!8#7%!6,45!45%,+!@%%4!4,%0(!%3%/*4%0(!-&0!C*+,%0!-4!45%!+#-08,0%!8#7%!A,2#7%4+%8!

-6-?! @+#7!45%!;,22-:%<!"5%,+! 6,;%8!6%&4! 2##A,&:! @#+! 45%7! ,&! -22!9+,8#&8! ,&! 45%!+%:,#&(!

*&4,2!45%?!2%-+&%0!45-4!45%,+!5*8C-&08!5-0!C%%&!A,22%0<!"5%!5%-9%0b*9!%-+45!-4!45%!7-88!

:+-;%! 6-8! ,&,4,-22?! ;,8,C2%! @#+! %;%+?#&%! 4#! 8%%(! C*4! +*7#*+8! 84-+4%0! #@! 0#:8! +*&&,&:!

-+#*&0!6,45!C#0?!9-+48!#@!45%!;,/4,78!#+(!7#+%!+%/%&42?(!#@!5#6!45%!+%7-,&8!5-0!%&0%0!

*9!,&!45%!4+-85!2#&:!-:#<!N*4!6,45#*4!-!C#0?!-&0!:+-;%(!,4!6-8!0,@@,/*24!@#+!8#7%!6,;%8!4#!

7%&! 5-0! @2%0! 4#! R+-&/%<! 1@4%+! 45%! A,22,&:8(! 2,A%! ,&! J#?-2%8(! 8#7%! #@! 45%! @-7,2,%8! #@! 45%!

;,/4,78!6%+%!8#!0%89,8%0!45-4!45%?!6%+%!@#+/%0!4#!7#;%<!

"5%!8%-+/5!@#+!45%!:+-;%!4##A!@#*+!0-?8(!0*+,&:!65,/5!#&2?!45%!&*/2%-+!4%-7!#@!45%!

1$.[!-&0!7%!6%+%!9+%8%&4!d8%%!@,:<!He<!1!2#/-2!+%8,0%&4!65#!5-0!C%%&!-!:*-+0!#&!45-4!

@,%20!,&!45%!X`cW8!5-0!9#,&4%0!#*4!45%!2#/-4,#&(!C*4!45%!@,%20(!8#7%!A,2#7%4+%8!-6-?!@+#7!

U-8!M%&4-8(!6-8!;-84(!-&0! 45%! +#-0! 5-0!0,8-99%-+%0<XcX!1! 2#/-22?!5,+%0!%3/-;-4#+!7-0%!

:+##;%8(!65,2%! 45%! 4%-7!8%-+/5%0! @#+!C*22%48!6,45! 45%!7%4-2!0%4%/4#+! d8%%! @,:<!Fke(! -&0!

.-/h-8! 6%&4! 4#! ,&;%84,:-4%! #20! 7-98! ,&! 45%! -+/5,;%8<! 14! #&%! 8,4%(! 7-&?! C*22%48! 6%+%!

@#*&0(!8#7%!#@!45%7!0,84#+4%0(!9#,&4,&:!4#!%$!*#(>"(+!.1$.!d:+-/%!85#48e!@+#7!/2#8%!4#!45%!

:+#*&0<!

^&/%! 45%! C#&%8! 6%+%! @#*&0(! 45%! 9+%88! 6-8! ,&@#+7%0(! -&0! 7#+%! ;#2*&4%%+8! >#,&%0D!

-7#&:84!#45%+8!12%>-&0+#!$#0+h:*%I(!-!?#*&:!5,84#+,-&!,&;%84,:-4,&:!45%!-&4,bR+-&/#,84!

-.Q,$#D($-7T&(!45%!;#2*&4%%+!98?/5#2#:,84D(_2%&-!65#!6#+A%0!@#+!45%!JP^_D!-&0!.-+4-!

-&0! .-4%#(! -! /#*92%! 45-4! 5-0! C%%&! -/4,;%! ,&! -&4,bR+-&/#,84! #+:-&,I-4,#&8! 0*+,&:! 2-4%!

R+-&/#,87<! B&! 45%! +%7-,&,&:! 8%;%&! 0-?8(! 45%! 4%-7! *&/#;%+%0! 45%! +%7-,&8! 7-&*-22?(!

,&! #45%+! 6#+08(! -! :+#*9! #@! 9%#92%! C*+,%0! @#+! 45%! @,+84! -&0! -4! 45%! 8-7%! 4,7%<XcE! "5%!

! 65,/5! /#&@,+7%0! 45%! 84#+,%8! 45-4! 45%! 6,0#68! 5-0! 4#20! 45%,+!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XcX!B&!^+#9%8-(!B!0,0!&#4!?%4!*8%!-*0,#b!#+!;,0%#b+%/#+0,&:<!122!45,8!,&@#+7-4,#&!,8!@+#7!7?!@,%20&#4%8<!128#!8%%O!

!%6"M"#@( )#;%7C%+! XW(! EWXW(! -//%88%0! L%/%7C%+! EX(! EWXF(! 5449OGG666<+4;%<%8G&#4,/,-8GEWXWXXXWG/#7,%&I-b

4#2%0#b%35*7-/,#&b@#8-b8,%4%b@*8,2-0#8b0*+-&4%b:*%++-b/,;,2Gck`kYk<85472<!XcE! /,%&4,@,/! -&0! 1@@%/4,;%! B0%&4,@,/-4,#&! #@!

`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"(!XY!dFe(!Y<!!

Page 103: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aW!

/5,20+%&! !-44+-/4%0!-!2#4!#@!-44%&4,#&!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!-&0!-:-,&!2-4%+!0*+,&:!45%!

+%C*+,-2! /%+%7#&?! 65%&! 45%?! 6%+%! 0,892-?%0<! B&! 45%! 2-84! 0-?8(! 4%/5&,/-2! 95#4#8! -&0!

0+-6,&:8! 6%+%! 7-0%(! -22! #C>%/48! -&0! +%7-,&8! 6%+%! :-45%+%0(! 6+-99%0! ,&! &%689-9%+8!

d-:-,&84! 5*7,0,4?e(! 92-/%0! ,&! ,&0,;,0*-2! /-+0C#-+0! C#3%8(! -&0! 4-A%&! 4#! 45%! 1$.[!

2-C#+-4#+?! d8%%! @,:<! XF! -&0! XYe<! "5%! +%7-,&8! 6%+%! 4##! @-+! 0%4%+,#+-4%0! 4#! ,0%&4,@?!

,&0,;,0*-22?(!C*4!45%?!6%+%!0#/*7%&4%0(!-&0!-!+%9#+4!6-8!0+-6&!*9<!

L*+,&:!45,8!%35*7-4,#&!-8!6%22(!8#7%!4%&8,#&8!%7%+:%0<!U#/-2!R#+#!-/4,;,848!+%2-4%0!

4#! 45%! Q-&0%2%0-! :+#*9! 5-0! -2+%-0?! 4+,%0! 4#! 8%-+/5! 45%! :+-;%(! 6,45#*4! 9%+7,88,#&(!

65,/5!5-0!2%0!4#!/#&@+#&4-4,#&8<!B&!J#?-2%8(!BI]*,%+0-!f&,0-!7%7C%+8!-&0!#45%+8!6%+%!

-99-+%&42?!@*27,&-4,&:!-:-,&84!45%!%35*7-4,#&8<!N*4!-28#!6,45,&!@-7,2,%8(!-&0!C%46%%&!

45%! 1$.[! -&0! 8#7%! +%2-4,;%8(! 0,8-:+%%7%&48! %7%+:%0<! U,C%+4#(! 8#&! #@! #&%! #@! 45%!

;,/4,78(!8-,0!45-4!5,8!C+#45%+!0,0!&#4!-:+%%!6,45!45%!%35*7-4,#&(!-&0!,&0%%0!5%!84-?%0!

-6-?! @+#7! C#45! %35*7-4,#&! -&0! +%C*+,-2<! [%! /2-,7%0! 45-4! ,4! 6-8! 7#842?! )-4-2,-! 65#!

6-&4%0!45%!%35*7-4,#&(!@#+!5%+!7#45%+!65#!6-8!84,22!-2,;%!C*4!0,0!&#4!@,&0!45%!/#*+-:%!

4#!/#7%!4#!45%!%35*7-4,#&(!-&0!45-4!7#84!%20%+2?!6-&4%0!4#!2%-;%!45%!:+-;%!-8!,4!6-8<!

1&0!-&#45%+!+%2-4,;%!84-+4%0!4#!]*%84,#&!65?!45%!+%7-,&8!5-0!4#!C%!4-A%&!4#!J#&@%++-0-!

@#+! -&-2?8,8! -&0! /#*20! &#4! C%! +%C*+,%0! +,:54! -6-?(! %89%/,-22?! 8,&/%! ,4! 6#*20! C%!

,79#88,C2%! 4#! ,0%&4,@?! 45%! C#0,%8<! "5%! 1$.[! 0%@%&0%0! ,48! 6#+A! C?! +%@%++,&:! 4#! 45%!

,&4%+&-4,#&-2! f&,4%0! )-4,#&8! df)e! 9+#4#/#28! 45%?! *8%(! 45%! 8/,%&4,@,/! 9+#/%0*+%8! 45-4!

&%%0!4#!C%!@#22#6%0(!45%!@-/4!45-4!45%!1$.[!,8!-&!-9#2,4,/-2!#+:-&,I-4,#&(!-&0!45-4!45%!

6#+A! ,8!0#&%!C?!;#2*&4%%+8! d6,45!-22! 45%,+!5%-+48e! d8%%! @,:<! FXe<Xcc! B&!

C#45!Q-&0%2%0-!-&0!^+#9%8-(!B!2%-+&%0!45-4!45%!%35*7-4,#&!9+#/%88!,8!#@4%&! 84-+4%0!,&!

/#22-C#+-4,#&!6,45!8#7%!+%2-4,;%8(! 65,2%!#45%+!+%2-4,;%8!-+%! &#4!-26-?8! ,&@#+7%0! #+! ,&!

@-;#*+<!"5,8!7%-&8!45-4!8#7%!+%2-4,;%8!#&2?!@,&0!#*4!-C#*4!45%!%35*7-4,#&!65%&!,4!5-8!

-2+%-0?! 84-+4%0! #+(! -8! ,&! ^+#9%8-(! 45-4! 8#7%! /2#8%! +%2-4,;%8! 84-?! -6-?! @+#7! 45%!

%35*7-4,#&! -&0! +%C*+,-2! #+! 0#! &#4! -:+%%! 6,45! -22! ,48! -89%/48<! [#6%;%+(! 45%! 1$.[!

/-&&#4!,&4%+@%+%<!

^&!.-+/5!X`(!EWXX(!-@4%+!45%!+%C*+,-2!,&!&%-+C?!J#?-2%8(!45%!+%7-,&8!6%+%!+%4*+&%0!4#!

45%!+%2-4,;%8!d8%%!@,:<!ae<!"5%!+%C*+,-2!/%+%7#&?!6-8!7-,&2?!#+:-&,I%0!C?!)-4-2,-!-&0!45%!

7-?#+!#@!U-8!M%&4-8<!B4!6-8!-:-,&!-!9*C2,/!/%+%7#&?(!-44%&0%0!C?!-+#*&0!XWW!;,22-:%+8(!-!

0#I%&!;#2*&4%%+8!-&0!/#22-C#+-4#+8!#@!45%!1$.[(!-&0!8#7%!>#*+&-2,848<XcF!.-&?!9%#92%(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xcc!Q#&;%+8-4,#&8!C%46%%&!1$.[!4%-7!-&0!+%2-4,;%8(!@,%20&#4%8(!^+#9%8-(!)#;%7C%+!Xc(!EWXX<!!XcF! W.(F!$=,&.(>"(F.'.6"!.@(.-+/5!EW(!EWXX(!-//%88%0!L%/%7C%+!EX(!EWXF(!

5449OGG666<2-4+,C*&-0%4-2-;%+-<%8G&#4,/,-</@7GU#/-2GEWXXWcEWG;%&4-8G8-&G>*2,-&G0%89,0%G8,%4%G;%/,&#8G@*

8,2-0#8GX`ckGX1H1cN_cbW1aRbF_W_b```_kXHWYk`QYRRN<!

Page 104: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aX!

+%C*+,-2<!"5%+%!6%+%!89%%/5%8!#@! 45%!7-?#+(! .-/h-8(!-&0! )-4-2,-(!65#!7-,&2?! 45-&A%0!

! d4#! +%4*+&e! 6-8! 92-?%0(! -&0! 9#%4+?! +%/,4%0<! 1@4%+! -!

9+#/%88,#&! #&! @##4! 4#! 45%! /%7%4%+?(! 45%! +%7-,&8! 6%+%! 92-/%0! ,&! 46#! &,/5%8! 6,45! -!

&;%84,:-4,#&! 0,0!

&#4!+%;%-2!7-&?!&%6!@-/48<!"5%!0#*C48!-C#*4!45%!@-4%!#@!45%!8%;%&!%3%/*4%0!7%&!6%+%!

8#2;%0(! C*4! 45%+%! 6%+%! 84,22! ]*%84,#&8! -C#*4! #45%+! !":!"#.'$.>*#<! 1//#+0,&:! 4#! 9+%;,#*8!

-+/5,;-2!+%8%-+/5(!-&!%,:545!;,/4,7!5-0!C%%&!4#:%45%+!6,45!45%!8%;%&!7%&(!C*4!45%!C#0?!

6-8! &#4! @#*&0! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&<! "5%! %,:545! &-7%! 6-8! -28#! /-+;%0! ,&! 45%!

:+-;%84#&%(!5#6%;%+(!,&!45%!5#9%!45-4!5,8!C#0?!6#*20!C%!@#*&0!,&!45%!@*4*+%<!

E"=,!$.'(V.'>"&*1">.(XC:!$'(Ze@(cdZZ\(^&!19+,2!Xk(!EWXX(! B!-44%&0%0!#&%!#@! 45%!+%C*+,-2!/%+%7#&,%8!#@! 45%!%35*7-4,#&!#@! 45%!

R+-&/#,84! 9+,8#&! /%7%4%+?! ,&! M-20%&#/%0-! dN*+:#8e<! R+#7! X`ca! *&4,2! X`Fc(! 45%! 9+,8#&(!

+%:,7%<!.#84!#@!45%!9+,8#&%+8!6%+%!/#&0%7&%0!

45%! $%9*C2,/<! "5#*8-&08! #@! 9+,8#&%+8! 9-88%0! 45+#*:5! 45,8! 9+,8#&(! 8#7%4,7%8! X(kWW! -4!

#&/%(!9-/A%0!,&!-!87-22!C*,20,&:!#@!45+%%!@2##+8<!J#2,4,/-2!9+,8#&%+8! @+#7!-22!#;%+!P9-,&!

%&0%0! *9! 5%+%(! -&0! 8#7%! 0,%0! @+#7! 5*&:%+(! 0,8%-8%(! #+! 95?8,/-2! -C*8%<XcY! 1+/5,;-2!

+%8%-+/5!5-8!0#/*7%&4%0!XYF!9+,8#&%+8!65#!0,%0!#@@,/,-22?!@+#7!0,8%-8%!-&0!65#!6%+%!

9+,8#&%+8!45%78%2;%8!65#!C*+,%0!45%,+! 1*-:.L"!*#(-&0!4##A!45%!%@@#+4!4#!C*+?!45%7!,&!

/#@@,&8!-&0!6,45!/+#88%8<!\%4!,4!,8!A&#6&!45+#*:5!4%84,7#&,%8!45-4!7-&?!#45%+!9+,8#&%+8!

6%+%!+#*&0%0!*9!,&!45%!7#+&,&:8!-&0!6%+%!9+#C-C2?!4+-&89#+4%0!-+#*&0!45%!9+#;,&/%!

-&0!A,22%0!%34+->*0,/,-22?(!-!7#0*8!#9%+-&0,!A&# Xck!

,&,4,-4%0! ,&! 45%! X``W8(! 65%&! -! :+-&08#&! #@! -! 9+,8#&%+! 65#! 5-0! 0,%0! ,&! M-20%&#/%0-!

84-+4%0!4#!,&;%84,:-4%!45%!/-8%!#@!5,8!:+-&0@-45%+!-&0!4#!2##A!@#+!#45%+!+%2-4,;%8!45+#*:5!

45%!B&4%+&%4<XcH!P,&/%!EWWc(!45%?!:-45%+!?%-+2?!,&!19+,2(!-+#*&0!45%!0-4%!#@!45%!@#*&0,&:!

#@! 45%! P%/#&0! $%9*C2,/(! 19+,2! XF<! B&! EWWH(! 45%! 1+-&I-0,! %35*7-4,#&! 4%-7(! ,&!

/#22-C#+-4,#&! 6,45! 8/,%&4,848! #@! 45%! f&,;%+8,0-0! 1*4T&#7-! 0%! .-0+,0(! 84-+4%0! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XcY!P%%!12@+%0#!K#&Ig2%Ib A*>$"#($&( ;*&4'$1%B( ;*!:*!".'$%3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( F!.&#4*!-.%$*&(! %0<! J-*2! Q#+&,85! -&0! ),/5#2-8! Z<! P-*&0%+8! d1C,&:0#&O!

$#*42%0:%(!EWXce<!Xck!P%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##((FH<!XcH! "5%! 1:+*9-/,T&! ,8! ,&0%%0! ;%+?! -/4,;%! #&2,&%(! 6,45! -! C2#:!

d54498OGG%35*7-/,#&;-20%&#/%0-<6#+09+%88</#7Ge(! -! R-/%C##A! 9-:%!

d54498OGG666<@-/%C##A</#7G-:+*9-/,#&@-7,2,-8;-20%&#/%0-<%35*7-/,#&e(! -! "6,44%+! 9-:%!

d54498OGG46,44%+</#7Gy;-20%&#/%0-e(!-&0!-!\#*4*C%!/5-&&%2!d54498OGG666<?#*4*C%</#7G*8%+G;-20%&#/%0-e<!

Page 105: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aE!

%35*7-4,#&! #@! XXk! C#0,%8<! R*+45%+! ,&;%84,:-4,#&8! 5-;%! C%%&! ,79%0%0! C%/-*8%! 45%!

Q5*+/5!C#*:54!45%!9+,8#&!C*+,-2!:+#*&0!,&!45%!X`aW8!-&0!84-+4%0!4#!C*+?!4#6&89%#92%!

#&! 4#9!#@! 45%!9+,8#&%+8(!65,/5!7%-&8! 45-4!9%+7,88,#&! 4#!%35*7%!7*84!C%!-8A%0! @+#7!

45#8%! M-20%&#/%0-! @-7,2,%8(! 8#7%! #@! 65#7! #99#8%! 45%! $%9*C2,/-&! 7%7#+?! /-79-,:&!

@#+!,0%#2#:,/-2!+%-8#&8<!

f&4,2!&#6(!@,@4?b#&%!C#0,%8!5-;%!C%%&!,0%&4,@,%0D!7#84!#@!45%7!6,45!L)1!-&-2?8,8(!-&0!

8,3!#@! 45%7!#&2?!6,45! #84%#2#:,/-2!-&-2?8,8(!C%/-*8%! 45%!1:+*9-/,T&! ,8! 84,22! 2##A,&:! @#+!

45%,+! +%2-4,;%8! 45+#*:5! B&4%+&%4! /-228<! R,@4?! #@! 45%7! 5-;%! C%%&! +%4*+&%0! -2+%-0?(! ,&!

0,@@%+%&4!/%+%7#&,%8! ,&!45%!f&,;%+8,0-0!1*4T&#7-! ,&!.-0+,0!-&0!M-20%&#/%0-<Xca!"5%!

:-45%+,&:!#&!19+,2!Xk(!EWXX(!/#&8,84%0!#@!-!/%+%7#&?!#@!+%C*+,-2(!-&!,&@#+7-4,;%!;,8,4!4#!

45%!@#+7%+!9+,8#&(!-&!-88%7C2?!#@!45%!1:+*9-/,T&(!-&0!-!0,&&%+<!

B&!/#&4+-84!4#!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&,%8!,&!J#?-2%8!-&0!U-8!M%&4-8(!45%!@,+84!9-+4!#@!45%!

/%+%7#&?!,&!M-20%&#/%0-!/#&8,84%0!#@!-!.-88!,&!45%!Q-45#2,/!/5*+/5(!0%0,/-4%0!4#!45%!

;,/4,78! C*4! C-+%2?! 7%&4,#&,&:! 45%7<! .-&?! #@! 45%! +%2-4,;%8! -&0! 1+-&I-0,! 4%-7! 84-?%0!

#*4! #@! 45%! /5*+/5<! B&! -! +##7! &%34! 4#! 45%! /5*+/5(! 45%! 1:+*9-/,T&! 5-0! 8%4! *9! -! 87-22!

%39#8,4,#&! 6,45! 0#/*7%&48! -&0! #C>%/48! 0%9,/4,&:! 45%! 5,84#+?! #@! 45%! 9+,8#&<! 1@4%+! 45,8(!

45%! 1:+*9-/,T&! 5%20! -! /%+%7#&?! ,&! 45%! 4#6&! /%7%4%+?(! 65%+%! -! /#77#&! 4#7C! 6-8!

C*,24(!6,45!-&!,&8/+,94,#&!#@!-22!45%!&-7%8!#@!45%!XYF!9+,8#&%+8!65#!5-0!C%%&!C*+,%0!,&!

! 9+%8,0%&4! :-;%! -! 89%%/5<! "5%&! 45%?! 6%+%! :,;%&! 4#! 45%! @-7,2,%8<! B&!

M-20%&#/%0-(! 8#7%! @-7,2,%8! /5##8%! 4#! C*+?! 45%! +%7-,&8! ,&! 45%! /#77#&! 4#7CD! #45%+8(!

2,A%!7#84!@-7,2,%8!45-4!0-?(!/5##8%!4#!4-A%!45%!+%7-,&8!5#7%<!

1@4%+! 45%! /%+%7#&?(! 45%! 1:+*9-/,T&! 4##A! 45%! :+#*9! @#+! -&! ,&@#+7-2! :*,0%0! 4#*+! #@!

45%! @#+7%+! 9+,8#&<! "5%! C*,20,&:! 6-8! &#4! C%,&:! 7-,&4-,&%0(! -&0! 45%! 1:+*9-/,T&! 5-0!

+%]*%84%0!-!89%/,-2!9%+7,88,#&!4#!%&4%+!45%!0,2-9,0-4%0!C*,20,&:<!"5%+%!6-8!&#!8,:&!#+!

#45%+!/2*%!45-4!+%7,&0%0!#@!45%!@-/4!45-4!45,8!C*,20

&#4#+,#*8! 9+,8#&8<! $%2-4,;%8! %3/5-&:%0! 7%7#+,%8(! 8#7%! #@! 65,/5! 6%+%! +%/#+0%0! #&!

/-7%+-! C?! _43%C%++h-! -&0! C?! -! 4%-7! @+#7! -! /*24*+-2! /%&4+%! 45-4! 6-8! 7-A,&:! -!

0#/*7%&4-+?! -C#*4! R+-&/#,84! +%9+%88,#&! -&0! 45%! 2,@%! ,&! 45%! 9+,8#&8! #@! R+-&/#,87! ,&!

N*+:#8!9+#;,&/%<!"5%!0-?!%&0%0!6,45!-!0,&&%+!-&0!6-8!-&!,79#+4-&4!+%*&,#&!@#+!7-&?!

+%2-4,;%8(! 65#! /-7%! @+#7! -22! #;%+! P9-,&! -&0! ,&! 8#7%! /-8%8! 7%4! #45%+! @-7,2,%8! #@!

9+,8#&%+8!@#+!45%!@,+84!4,7%<!

.?!85#+4!;,8,4! 4#!M-20%&#/%0-!6-8! ,79#+4-&4!C%/-*8%! B!:#4! 4#!A&#6!-!&%6!/#&4%34O!

45%!N*+:#8!+%:,#&(!65,/5!5-0!-2+%-0?!C%%&!;%+?!-/4,;%!#&!45%!7%7#+?!@+#&4!@#+!?%-+8(!

-&0!-!&%6!%35*7-4,#&!#+:-&,I-4,#&(!1+-&I-0,<!B!5-0!45%!#99#+4*&,4?!4#!-8A!_43%C%++h-!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xca!

$%9+%8-2,-0#8! %&! M-20%&#/%0-(! -//%88%0! L%/%7C%+! EE(! EWXF(!

54498OGG%35*7-/,#&;-20%&#/%0-<6#+09+%88</#7G2-b-:+*9-/,#&G/#&#/%b&*%84+-b-:+*9-/,#&G<!

Page 106: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

ac!

8#7%!]*%84,#&8!-C#*4!5,8!6#+A(!-&0!45%!4%-7!,&;,4%0!7%!4#!45%,+!%35*7-4,#&!-4!%2!124#!

0%!U-!.-I#++-!,&!45%!8-7%!+%:,#&!,&!.-?<!

R8/,-.%$*&(W.().T*!!.(X).3(a i@(cdZZ\(

"5,8! %35*7-4,#&! -4! 45%! @,%208! #@! %2! 124#! 0%! 2-! .-I#++-! dM-20%&#/%0-(! N*+:#8e! 6-8!

,&,4,-4%0! C?! 18*&/,T&(! 65#! 6-&4%0! 4#! @,&0! 5%+! :+-&0@-45%+<! [%+! @-7,2?! A&%6! 5%! 6-8!

%3%/*4%0! -&0! C*+,%0! -4! U-! .-I#++-! 4#:%45%+! 6,45! 45+%%! &%,:5C#*+8! @+#7! 5,8! ;,22-:%!

j*,8,/%0#(!,&!)#;%7C%+!X`ck<!B&4%+;,%68!6,45!45%!@-7,2?!-&0!-+/5,;-2!+%8%-+/5!9+%;,#*8!

4#!45%!%35*7-4,#&!C?!Zh7,!Z,7'&%I!#@!45%!1+-&I-0,!4%-7!+%;%-2%0!45-4!45%!7%&!5-0!C%%&!

4-A%&!@+#7!45%,+!5#7%8!4#!45%!5%-0]*-+4%+8!#@!45%!K*-+0,-!Q,;,2!-&0!5%20!,&!-!9+,8#&!@#+!

-!85#+4!4,7%(!65%+%!45%?!6%+%!8*C>%/4%0!4#!4#+4*+%<!^&!45%!Xa45(!R-2-&:,848!#+:-&,I%0!-!

#.1.(,&!45-4!9+,8#&(!-&0!45%?!4+-&89#+4%0!45%!7%&!C?!4+*/A((6,45!45%,+!5-&08!4,%0(!4#!U-!

.-I#++-!-&0!%3%/*4%0!45%7!-4!45%!8,0%!#@!45%!+#-0<Xc`!

"5%!2#/-4,#&!#@!45%!:+-;%!6-8!9#,&4%0!#*4!C?!-!7-&!65#!5-0!0+,;%&!C?!45%!8,4%!6,45!

9%#92%! @+#7! 45%! /2#8%84! ;,22-:%! 5-0! C%%&! #+0%+%0! 4#! C*+?! 45%! C#0,%8! -&0! 5-0! /#*&4%0!

A&#6&!45%!2#/-4,#&!#@!45%!:+-;%!-&0!C+#*:54!@2#6%+8!@#+!5,8!@-45%+(!C*4!5%!&%;%+!A&%6!

5#6! 4#! +%/#;%+! 45%! +%7-,&8! 45-4! 6%+%! C*+,%0! #&! 9+,;-4%! 2-&0<! .#+%! ,&;%84,:-4,#&8!

+%;%-2%0!-!4#4-2!#@!4%&!&-7%8!#@!;,/4,78!9#88,C2?!,&!45%!:+-;%(!C*4!&#4!-22!@-7,2,%8!/#*20!

C%! +%-/5%0(! #+! -:+%%0! 4#! /#22-C#+-4%(! 9+,#+! 4#! 84-+4,&:! 45%! %35*7-4,#&<! 18*&/,T&! 5-0!

@#+%8%%&!4#!+%C*+?!C#0,%8!45-4!6#*20!&#4!C%!/2-,7%0!4#:%45%+!6,45!5%+!:+-&0@-45%+<XFW!

=5%&! B!-++,;%0!-4! 45%! 8,4%!6,45! 45%!1+-&I-0,! ;#2*&4%%+8! @+#7!.-0+,0(!-! 87-22! 4%-7!

5-0! -2+%-0?! 2#/-2,I%0! -&0! 0%7-+/-4%0! 45%! :+-;%! 6,45! -&! %3/-;-4#+<! "5%! @,+84! 0-?! 45-4!

45%!65#2%!4%-7!6-8!45%+%(!45%?!84-+4%0!4#!*&/#;%+!45%!C#0,%8!7-&*-22?<!"5,+4%%&!C#0,%8!

-99%-+%0O! %2%;%&! 7%&! -&0! 46#! 6#7%&<! "5%! 8%/#&0! 0-?(! 65%&! _43%C%++h-! >#,&%0(!

4%/5&,/-2!0+-6,&:8!-&0!#;%+;,%6!95#4#8!6%+%!4-A%&!d8%%!@,:<!`e(!-&0!#&!45%!45,+0!0-?!45%!

4%-7!84-+4%0!4#!:-45%+!45%!+%7-,&8!,&!92-84,/!C-:8!-&0!,&0,;,0*-2!C#3%8<!"5%!%35*7-4,#&!

6-8!/#;%+%0!C?!+%:,#&-2!9+%88(!C2#:8(!-&0!-!95#4#:+-95%+<XFX!

R%++g&0,I(!8,84%+!#@!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!-&0!B!5-0!4#!,&4%+;,%6!45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xc`!1+-&I-0,@(H&4*!-"(:!"'$-$&.!(>"('.(6$#$%.!dP-&!P%C-84,g&(!EWXWe(!XbE<!XFW![%2%&-!R%++g&0,I(!H&4*!-.1$0&(4.1$'$%.>.(:*!(4.-$'$.!#@(6"1$&*#(3(.#*1$.1$*&"#(6$&1,'.>.#(.('.#(6K1%$-.#(Q,"(:,>$"!.&(/.="!(#$>*($&/,-.>.#("&(Z[Ye("&('.(4*#.(>"'(C'%*(>"(W.().T*!!.(XA,!+*#\(%!.#(#,(4,#$'.-$"&%*!dEWXXe<!XFX! '.#-"!$&>.>"#"&'.-"-*!$.@(Z*&%!XF(!EWXX(!-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY(!

5449OGG2-87%+,&0-0%8%&2-7%7#+,-<6#+09+%88</#7GEWXXGWkGXFG@#8-b0%b2-b7-I#+-GD!x2;-+#!.,&:*,4#(!

k'6.!*()$&+,$%*(N*%*+!.4K.#@(.-?!EWXX(!-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY((5449OGG666<-2;-+#7,&:*,4#<&%4G.%7#+,-b0%b%89%+-&I-bWYbXX<5472<!

Page 107: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aF!

+%2-4,;%8(! /#22%/4! 45%!0#/*7%&48! 45%?!C+#*:54(!-&0! @,22! ,&! @#+78! 6,45!9+%b7#+4%7!0-4-!

-C#*4! 45%! ;,/4,78! -&0! ,&@#+7-4,#&! -C#*4! 45%,+! 0,8-99%-+-&/%<! Z,7,! Z,7'&%I! /#&4,&*%0!

5,8!-+/5,;-2!8%-+/5(!#+:-&,I%0!5,8!0-4-!#@!45%!+%:,#&(!-&0!,&0%%0!@#*&0!45,+4%%&!9%+8#&8!

65#!5-0!C%%&!4-A%&!@+#7!45%!M,22-+/-?#!9+,8#&!#&!)#;%7C%+!Xa<! B&!45%!7%-&4,7%(!L+!

R+-&/,8/#! _43%C%++h-! 4##A! L)1! 8-792%8! #@! 45%! /2#8%84! +%2-4,;%8<! N?! 45%! %&0! #@! 45%!

%35*7-4,#&(!5#6%;%+(!8#7%!@-7,2,%8!#@!45%!9#88,C2%!;,/4,78!6%+%!&#4!@#*&0!#+!+%-/5%0!

?%4(!#+!0,0!&#4!6-&4!4#!9-+4,/,9-4%!,&!45%!%35*7-4,#&!9+#/%88<!

"5,8! %35*7-4,#&! :-;%! 7%! 45%! #99#+4*&,4?! 4#! :%4! 4#! A&#6! 5#6! 45%! 1+-&I-0,! 4%-7!

6#+A8!-&0!5#6! ,4!/#77*&,/-4%8! 6,45!+%2-4,;%8(! ,&;%84,:-4#+8(!9+%88(!%4/<!1245#*:5!45%!

%35*7-4,#&8! #@! 45%! 1+-&I-0,! 4%-7! -+%! -28#! /-++,%0! #*4! C?! ;#2*&4%%+8! d%3/%94! @#+! 45%!

4%/5&,/-2! 84-@@! 45-4! 6#+A8! 9%+7-&%&42?! @#+! 45%! #;%+-+/5,&:! 8#/,%4?! #@! 8/,%&/%8!

1+-&I-0,e(!-27#84!-22!#@! 45%!;#2*&4%%+8!6#+A,&:! @#+!1+-&I-0,!5-;%!-!0%:+%%! ,&!C,#2#:?(!

7%0,/,&%(! -+/5-%#2#:?(! #+! 95?8,/-2! -&45+#9#2#:?<! P#7%! #@! 45%7! 6#+A! @#+! *&,;%+8,4,%8!

-&0! ,&4%:+-4%! 45%,+! 6#+A! @#+! 1+-&I-0,! ,&4#! 45%,+! +%8%-+/5! 9+#>%/48<! .*/5! #@! 45%!

%35*7-4,#&! 6#+A! #@! 1+-&I-0,! ,8! 45%+%@#+%! %2-C#+-4%0! ,&! -/-0%7,/! 9*C2,/-4,#&8<! "5%!

4%-7! 6#+A8! @-84! -&0! &%-4! -&0! #+:-&,I%8! 45%! 6#+A! 7#+%! ,&! 8%9-+-4%! 4%-78O! 45%!

9+%2,7,&-+?!8%-+/5!@#+!45%!:+-;%!6-8!/-++,%0!#*4!C?!Z,7,(!7#84!#@!45%!4%-7!84-?8!6#+A,&:!

,&!45%!:+-;%(!65,2%!-!8%9-+-4%!4%-7!#@!8#/,-2!+%8%-+/5%+8(!,&!45,8!/-8%![%2%&-!R%++g&0,I!

d8,84%+!#@!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!4%-/5%+e!-&0!7%(!8%48!*9!-!92-/%!@#+!+%/%,;,&:!45%!+%2-4,;%8!

@#+!45%!,&4%+;,%68!-&0!45%!/#22%/4,#&!#@!%34+-!0-4-<!"5%?!9+%@%+!45-4!45%!+%2-4,;%8!/#7%!

-22!4#:%45%+!-4!45%!8-7%!0-?!@#+!45%!,&4%+;,%68!-&0!L)1!8-792,&:(!4#!:,;%!45%7!-!/2%-+!

%392-&-4,#&!#@! 45%!9+#/%88!6,45#*4!C%,&:!0,84*+C%0!%;%+?!0-?<!14!&,:54(! 45%!9%0-:#:,/!

R+-&/#,84!9-84!@#+!45%!65#2%!4%-7<!

"5%! 1+-&I-0,! %35*7-4,#&! 4%-7! 6-8! /2%-+2?! *8%0! 4#! 6#+A,&:! 6,45! %34%+&-2!

,&;%84,:-4#+8(! 65,/5! 7%-&4! 45-4! #*+! /#22-C#+-4,#&! 6-8! 7#+%! @#+7-22?! #+:-&,I%0<! "5%!

@,+84!&,:54(!B!5-0!4#!%392-,&!7?!+%8%-+/5!-,78<!"5%!0-4-!45-4![%2%&-!-&0!B!:-45%+%0!6%+%!

/%&4+-2,I%0! ,&! -! +%9#+4(! -8! 9-+4! #@! 45%! ,&4%+0,8/,92,&-+

b

,&4%+;,%68! 6,45! 18*&/,T&! -&0! Z#8'! 65#! ;,8,4%0! 45%! %35*7-4,#&! 0-,2?(! -&0! -*0,#b

,&4%+;,%68!6,45!#45%+!+%2-4,;%8!45%!0-?!45%?!-++,;%0!@#+!45%!L)1!/#22%/4,&:<!1!+-,&84#+7!

9+%;%&4%0!7#+%!;,0%#b,&4%+;,%68!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&<!

L*+,&:! 45%! 2-C#+-4#+?! +%8%-+/5(! #&2?! 46#! C#0,%8! /#*20! C%! ,0%&4,@,%0! 6,45! L)1<! "5%!

C#0,%8! 2-?! ;%+?! /2#8%! 4#! 45%! 8*+@-/%! ,&! -! 6#+A%0! @,%20(! 65,/5! 5-0! %39#8%0! 45%7! 4#!

0,@@%+%&4! 6%-45%+! -&0! 4#! -:+,/*24*+-2! /5%7,/-28<! "5%! C#0,%8! 6%+%! +%4*+&%0! 4#! 45%!

@-7,2,%8! -&0! +%C*+,%0! #&! Z*&%! E(! EWXc<! "5%?! 6%+%! C*+,%0! 4#:%45%+! ,&! j*,8,/%0#(! 45%!

Page 108: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aY!

45%!&-7%8!#@!&,&%!#45%+!;,/4,78!#@!45%!-+%-<XFE!

R8/,-.%$*&(7,"='.(>"(>*&(E*>!$+*(X).3(ce@(cdZZ `,&"(Z@(cdZZ\@(.&>(-.I$&+(.&>(#1!""&$&+(*4(W.(;,1/.!.("5%!%35*7-4,#&!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!dQ,*0-0!$%-2e!6-8!+%]*%84%0!C?!_*:%&,#(!65#!

5-0!-8A%0!45%!1$.[!4#!+%/#;%+!45%!+%7-,&8!#@!5,8!:+-&0@-45%+<!B&!EWXW(!45%!1$.[!5-0!

-.Q,$#(,&! 45%! +%:,#&! 65#! 6-8! A,22%0! C?! 45%! K*-+0,-! Q,;,2! ,&! X`F`<XFc!

-//#+0,&:!4#!5,8!4%84,7#&?(!5-0!C%%&!-99+#-/5%0!C?!-.Q,$#(-&0!8*C8%]*%&42?!5-0!4#!@2%%!

,&4#!45%!5,228!6,45!5,8!@#*+!/5,20+%&!4#!%8/-9%!9%84%+,&:!C?!45%!K*-+0,-!Q,;,2<!B&!X`FW!5%!

6-8!A,22%0!C?!45%!K*-+0,-!Q,;,2<![,8!/5,20+%&(!%3/%94!@#+!45%!7#45%+!#@!_*:%&,#(!6%+%!-22!

#45%+! ,77,:+-4%0! 4#! M-2%&/,-! -&0! &%;%+! 4#20!

5%+!8#&!45%!5,84#+?!#@!5%+!@-7,2?<XFF!

B&!45%!8-7%!:+-;%(!45%!1$.[!%39%/4%0!4#!@,&0!@,;%!-.Q,$#(65#!5-0!C%%&!A,22%0!C?!45%!

K*-+0,-! Q,;,2! ,&! X`FXM( "5%?! 0,0! &#4! A&#6! 45%,+! ,0%&4,4?(! C*4! -+/5,;-2! +%8%-+/5! 5-0!

+%8*24%0! ,&! 8#7%! 5?9#45%8%8! -C#*4! 45%! :+#*9! #@! -.Q,$#( 4#! 65,/5! 45%?! C%2#&:%0<XFY!

L*+,&:!45%!%35*7-4,#&(!?%4!-&#45%+!@-7,2?!/-7%!4#!8-?!45-4!45%?!6%+%!-28#!2##A,&:!@#+!-!

+%2-4,;%!65#!5-0!C%%&!A,22%0!,&!X`FW<!"5%!2#84! -.Q,$#!6%+%!#@! ,&4%+%84!4#!2#/-2!7%7#+?!

-/4,;,848! -&0! ,&;%84,:-4#+8(! 8*/5! -8! Z*-&! J%0+#! _84%C-&(! -&! -7-4%*+! 5,84#+,-&!

d45%! #&%8! ,&! 45%! 5,228(! 45%! 95+-8%! 4#! +%@%+! 4#! /2-&0%84,&%!

/#7C-4-&48!,&!Q,*0-0!$%-2e<XFk!Q,*0-0!$%-2!6-8!45%!2-84!9+#;,&/%!4#!@-22!*&0%+!R+-&/#,84!

/#&4+#2<!1 bR+-&/#,84!+%8,84-&/%!#9%+-4%0!@+#7!45%!5,228!-+#*&0!

45%!4#6&8<!P#7%!%&0%0!*9!45%+%!#*4!#@!/#&;,/4,#&(!#45%+8!#*4!#@!/,+/*784-&/%8!C%/-*8%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XFE! '.#-"!$&>.>"#"&'.-"-*!$.@(Z*&%!XE(!EWXc(!-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY(!

5449OGG2-87%+,&0-0%8%&2-7%7#+,-<6#+09+%88</#7GEWXcGWkGXEG5#7%&->%b@#8-b0%b2-b7-I#++-b4%34#bEb

]*,8,/%0#bEb0%b>*&,#G!-&0!5449OGG2-87%+,&0-0%8%&2-7%7#+,-<6#+09+%88</#7GEWXcGWkGWcG5#7%&->%b@#8-b0%b

2-b7-I#++-b]*,8,/%0#bEb0%b>*&,#b4%34#8bXG<!XFc! .-&?! 9%#92%! ,&! 45-4! +%:,#&! -+%! #&2?! A&#6&! C?! 45%,+! .:*>*( #+! &,/A&-7%<! ).&1*! 7%-&8! #&%b-+7%0<! "5%!

bR+-&/#,84!+%8,84-&/%O!N%&,4#!Lh-I!Lh-I!-&0!Z*-&!

J%0+#!_84%C-&!J-27%+#(!V$>.(3(-,"!%"(>"(%!"#(+,"!!$''"!*#(.&%$4!.&Q,$#%.#("&('*#()*&%"#(>"F*'">*B(lR'(;*-.&>.&%"l@(lR'().&1*(>"(C+,>*l(3(l7.!!.'.l(XZ[Y[ Z[a[\!d.-0+,0O!R#+#!_0,/,#&%8(!EWXXe<!XFF!_*:%&,#(!,&4%+;,%6!C?!Z#&-5!$*C,&!-&0!7%(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!Z#&-5!$*C,&(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!

EWXX<!XFY!

R,!*:.(7!"##@(.-?!EF(!EWXX(!-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY(!!5449OGG666<%*+#9-9+%88<%8G/-84,22-b

2-7-&/5-G&#4,/,-b-+75b%35*7-+-b+%84#8b8%,8b:*%++,22%+#8b9*%C2-b0#&b+#0+,:#b/,*0-0b+%-2b;,%+&%8b

EWXXWYEFXcF`Ya<5472<!XFk!"5,8!,8!5#6!45%!/#7C-4-&48!65#!#9%+-4%0!@+#7!45%!7#*&4-,&8!-+%!/-22%0!,&!Q,*0-0!$%-2<!"5%!&-7%!@,+84!

+%@%+%0!4#!+%C%2!@,:54%+8!65#!6%+%!-44-/A,&:!45%!$%9*C2,/-&!+%:,7%!,&!Q,*0-0!$%-2(!-&0!@+#7!X`c`!#&!4#!45%!

-&4,bR+-&/#,84!-.Q,$#<!

Page 109: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

ak!

45%! -.Q,$#( 84-+4%0! 4#! 0%9%&0! #&! 45%7! #+! C%/-*8%! 45%?! 6%+%! 84,:7-4,I%0! C?! R+-&/#,84!

#@@,/,-28<!

B&! 4#4-2(! 45%! %35*7-4,#&! 4##A! 8,3! 0-?8<! "#! 2#/-2,I%! 45%! :+-;%(! 45%! 1$.[! 5,+%0! -&!

%3/-;-4#+!-&0!+%2,%0!#&!45%!7%7#+?!#@!45%!2#/-28(!%89%/,-22?!#20!J%0+#!d8%%!@,:<!EYe(!65#!

,&!X`FX!5-0!C%%&!7-0%!4#!4+-&89#+4!45%!C#0,%8!#@!45%!@,;%!-.Q,$#(4#!45%!/%7%4%+?(!65%+%!

45%?! 5-0! C%%&! %39#8%0! 4#! 45%! 9*C2,/! C%@#+%! C*+,-2<! "5,8! 5-0! 2%@4! -! C,:! ,79+%88,#&! #&!

7-&?! /5,20+%&(! 65#! 84,22! +%/-22%0! %;%+?45,&:! ;,;,02?<! ^&%! #@! 45%! %20%+2?(! @#+! ,&84-&/%(!

+%9%-4%0!45-4!85%!5-0!8%%&!-!89##&!,&!45%!6-4/5!9#/A%4!#@!#&%!#@!45%7<!"5%!:+-;%!6-8!

b/#&8%/+-4%0!-+%-<!"5%! 2,7C#!6-8! @*22!#@!#45%+!

+%7-,&8! #@! 9%#92%! 65#! 5-0! C%%&! 0%&,%0! -! /#&8%/+-4%0! C*+,-2(! 8*/5! -8! *&C-94,I%0!

/5,20+%&! -&0! 8*,/,0%8<! "5%! 5%-0! -+/5-%#2#:,84! /#*20! 0,@@%+%&4,-4%! 45%8%! +%7-,&8! @+#7!

-.Q,$#( 5-0!

C%%&!C*+,%0!6,45#*4<!^&!45%!8%/#&0!0-?(!45%!+%7-,&8!#@!45%!-.Q,$#(6%+%!@#*&0(!-&0!45%!

7-&*-2!6#+A!C%:*&<!_*:%&,#!6-8!,&@#+7%0!-&0!/-7%!4#!8%%!-!2##A<!P##&!,4!C%/-7%!/2%-+(!

5#6%;%+(! 45-4! 5,8! :+-&0@-45%+! 6#*20! &#4! C%! @#*&0<! $-7T&(! 45%! 98?/5#2#:,84!

;#2*&4%%+,&:!@#+!45%!1$.[(!-//#79-&,%0!5,7<!

"5%! /%7%4%+?! 6-8! 45%! C*8,%84! 92-/%! ,&! 45%! ;,22-:%! @#+! 45%! 65#2%! 6%%A<! 1! 2#4! #@!

>#*+&-2,848! /-7%! C?(! -&0! %89%/,-22?! 7-&?! /*+,#*8! ;,22-:%+8(! ,&/2*0,&:! /5,20+%&! -&0!

4%%&-:%+8<! "5%! %35*7-4,#&! 9+#;#A%0! 7-&?! ,&4%+%84,&:! 84#+,%8(! -C#*4! R+-&/#,87! -&0!

-C#*4!/*84#78!#@!C*+,-2(!/+*/,-2!@#+!*&0%+84-&0,&:!C#45!/*24*+-2!-&0!9#2,4,/-2!-89%/48!#@!

d+%eC*+,-2! 4#0-?! -&0! *&0%+! R+-&/#,87<! _;%+?! 0-?(! 45%! 5%-0! -+/5-%#2#:,84! 9-4,%&42?!

%392-,&%0!45%!65#2%!9+#/%88<!

"#:%45%+!6,45!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!Z#&-5!$*C,&(!6%!6%+%!,&;,4%0!4#!45,8!%35*7-4,#&!

C?! 45%! 1$.[! 5%-0! -+/5-%#2#:,84<! B&! /#&4+-84! 4#! 45%! %35*7-4,#&! ,&! ^+#9%8-(! 6%! 5-0!

0%;%2#9%0!-!0,;,8,#&!#@!2-C#*+!C%46%%&! d45%!#&%8!C%2#6e(!%3/-;-4,&:!,&!45%!

:+-;%(! -&0! d45%! #&%8! -C#;%e(! -+#*&0! 45%! :+-;%<! K%+7g&(! -! +%4,+%0!

/#77*&,/-4,#&!89%/,-2,84!65#!;#2*&4%%+%0!@#+!45%!1$.[!-&0!1+-&I-0,(!6-8!+%89#&8,C2%!

65%+%!;,8,4#+8!/#*20!6+,4%!45%,+!45#*:548!d8%%!@,:<!

XYeD! 8#/,-2!-&45+#9#2#:,84! Z#&-5!$*C,&!-&0!B!+%/%,;%0!45%!;,8,4#+8!-&0!:-;%!45%7!8#7%!

%392-&-4,#&8!8#!45-4!45%!4%-7!/#*20!@#/*8!#&!45%!%35*7-4,#&<!"5%!&*/2%-+!4%-7!#@!45%!

1$.[!6-8!84,22! 45%!8-7%(!C*4! B!7%4!&%6!;#2*&4%%+8(!8*/5!-8!R%+&g&(!-!7,&%+!#&! 2%-;%(!

-&0!Z*-&(!@#+%84%+(!/5-79,#&!,&!7%4-2!0%4%/4#+!8%-+/5%8(!-&0!0%0,/-4%0!/#22%/4#+!#@!Q,;,2!

=-+!7%7#+-C,2,-<!

L*+,&:! 45%!%35*7-4,#&(! Z#+:%!.#+%&#! >#,&%0! -8!6%22O! -! 8#/,-2G;,8*-2! -&45+#9#2#:,84!

@+#7!45%!+%:,#&!:-45%+,&:!5,84#+,/-2!0-4-!-C#*4!45%!+%9+%88,#&!@#+!45%!-/-0%7,/!9+#>%/4!

b,&4%+;,%68!4#:%45%+(!

Page 110: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aH!

! d8%%! @,:<! XWe<XFH! ^&!

1*:*84! EE(! EWXX(! 6%! 8/+%%&%0! -! @,+84! ;%+8,#&! #@! 45%! @,27(! 0*+,&:! 45%! Q*24*+-2! =%%A! #@!

"5,8!;%+8,#&!5-0!%34+-!4-A%8!#@!45%!,&4%+;,%6!6,45!_*:%&,#<!.-&?!9%#92%!65#!5-0!&#4!

/#7%! 4#! 45%! %35*7-4,#&! 6%+%! +%-/5%0(! ,&/2*0,&:! +,:54b6,&:! +%8,0%&48<! B! :#4! 4#! A&#6!

&%6! +%:,#&-2! 7%7#+?! -/4,;,848(! 8*/5! -8! 45%! 46#! ,&,4,-4#+8! #@! 7?! 2-84! /-8%(! 45%! Q5,22T&!

%35*7-4,#&<!

B&! 45%! %&0(! 45%! %35*7-4,#&! @-,2%0! 4#! @,&0! 45%! C#0?! #@! 45%! 7-&! @#+! 65#7! 45%!

%35*7-4,#&!5-0!C%%&!,&,4,-4%0(!-&0!45%!@,;%!#45%+!C#0,%8!/#*20!&#4!C%!,0%&4,@,%0<![%+%!

-8! 6%22(! 45%! #;%+-22! +%8*248! #@! 45%! %35*7-4,#&! 0%9%&0! #&! 45%! /#&4,&*,&:! -+/5,;-2!

+%8%-+/5<!^&!1*:*84!XH(!EWXc(!45%!@,;%!-.Q,$#(6%+%!+%C*+,%0!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!,&!

-! 7*&,/,9-2! &,/5%(! ,&! -&4,/,9-4,#&! #@! 45%! +%;%2-4,#&! #@! 45%,+! ,0%&4,4?<XFa! B&! 45,8! /-8%(!

0,@@%+%&4! ,&4%+%848! 5-0! 7%4O! 45%! 2#/-2! -/4,;,848! 6%+%! 7-,&2?! ,&4%+%84%0! ,&! 45%! -.Q,$#((

/#7%!4#!45%!+%C*+,-2<![%!@%24!0,8-99#,&4%0(!C*4!5%!8-,0!5%!-28#!@%24!%&+,/5%0!-8!-!9%+8#&!

C?!45%!%39%+,%&/%<XF`!

E"=,!$.'(7*'(X`,&"(a@(cdZZ\(

^&!Z*&%!F(!EWXX!B!6%&4!4#!45%!+%C*+,-2! ,&!J#2!dU*:#e!#@!Z#8'!1&4#&,#!$,;-8(!65#8%!C#0?!

5-0!C%%&!%35*7%0!C?!45%!1$.[!,&!1*:*84!EWXW<!"5%!%35*7-4,#&!5-0!C%%&!+%]*%84%0!

C?!5,8!8#&(!$-7T&(!-&0!5,8!0-*:54%+(!C#45!2,;,&:!,&!1+:%&4,&-<!Z#8'!5-0!C%%&!6%22!+%-0!

-&0!5-0!&-7%0!5,8!/5,20+%&!U%&,&!d65#!6-8!2-4%+!/-22%0!$-7T&e!-&0!B:*-20-0<!B&!X`ck(!

R-2-&:,848! 4##A! 5,7! -6-?! @+#7! 5,8! @-7,2?! -&0! A,22%0! 5,7<! U#/-28! 65#! 0,8/#;%+%0! 45%!

C#0?!C*+,%0!5,7(!C*4!45%!@-7,2?!0,0!&#4!A&#6!65-4!5-0!5-99%&%0!4#!5,7<!B&!X`YE(!5,8!

6,0#6!6-&4%0!4#!,77,:+-4%!4#!1+:%&4,&-!-&0!#C4-,&%0!-!;-:*%!0%-45!/%+4,@,/-4%<!1@4%+!-!

2#&:!,&;%84,:-4,#&(!45%!@-7,2?!@,&-22?!:#4!4#!A&#6!45%!2#/-4,#&!#@!45%!:+-;%<XYW!

1245#*:5! B! 5-0! &#4! -44%&0%0! 45%! %35*7-4,#&(! ,4! 6-8! ,&4%+%84,&:! 4#! -44%&0! 45,8!

+%C*+,-2! -&0! /#&0*/4! -&! ,&4%+;,%6! 6,45! 45%! 8#&! #@! 45%! ;,/4,7<! R,+84(! 45%! +%C*+,-2!

5-99%&%0!,&!?%4!-&#45%+!+%:,#&-2!-&0!/*24*+-2!/#&4%34(!&-7%2?!K-2,/,-<!P%/#&0(!B!6-&4%0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XFH! P%%! 199%&0,3O! Z#+:%! .#+%&#! d0,+<e(! W.( ;,1/.!.(! 0#/*7%&4-+?! 85#+4@,27! dP5-&:+,2-@,27(! EWXXe(! EWOXa! 7,&(!

#&2,&%!-*0,#b;,8*-2!@,2%(!-//%88%0!L%/%7C%+!XH(!EWXF(!54498OGG;,7%#</#7GXXcX`aEkY(!9-886#+0O!2#8!0%2!7#&4%<!XFa! Z*-&! J%0+#! _84%C-&(! %b

R'(?$.!$*@(1*:*84(!H(!EWXc(!-//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!

5449OGG666<%20,-+,#<%8G9#2,4,/-G9*%C2#bQ,*0-0b$%-2b/*84#0,-+-b+%/2-7-0#8sWsXkEWcc`ak<5472<!XF`!_*:%&,#(!,&4%+;,%6!C?!_R_(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!B&!-!@#22#6b*9!,&4%+;,%6!

6,45!-!/#22%-:*%!-&45+#9#2#:,84(!5#6%;%+(!_*:%&,#!-99%-+%0!4#!@%%2!8#7%5#6!7,82%0!-&0!*8%0!,&!#+0%+!4#!@,&0!

45%!C#0,%8!#@!45%!@,;%!-.Q,$#@(65,/5!45%!-/4,;,848!6%+%!7#+%!/%+4-,&!45-4!45%?!6#*20!@,&0<![%!@%24!&#!&%%0!4#!:#!

4#!45%!+%C*+,-2!#@!45%!@,;%!-.Q,$#!,&!1*:*84!EWXc<!_b7-,2!4#!-*45#+(!1*:*84!XE(!EWXc<!!XYW!1$.[(!H&4*!-"(>"('.("8/,-.1$0&(>"(,&.(4*#.($&>$6$>,.'("&(9.&().-">"(>*(EK*(XW,+*\(dJ#&@%++-0-(!EWXWe(!Ebc<!

Page 111: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

aa!

4#! ,&;%84,:-4%! ,@! 45%! 1+:%&4,&%-&! 7%7#+?! /*24*+%! 5-0! ,&;%84,:-4%0! 45%! 8%-+/5! #@! 45%!

@-7,2?!$,;-8<! B4!6#*20!C%! ,&4%+%84,&:!4#!#C8%+;%!5#6!K-2,/,-!-&0!1+:%&4,&-(! 46#!92-/%8!

5,84#+,/-22?! 2,&A%0! C?! ,77,:+-4,#&(! 6%+%! /#&&%/4%0! -:-,&! 45+#*:5! &%6! 7%7#+?!

9+-/4,/%8<![#6%;%+(!,&!-&!,&4%+;,%6!$-7T&!4#20!7%!45-4!45%,+!8%-+/5!6-8!,&89,+%0!C?!-&!

-+4,/2%!-C#*4!-&#45%+!@-7,2?!65#!5-0!@#*&0!45%!+%7-,&8!#@!45%,+!:+-&0@-45%+!,&!P9-,&<XYX!

U-842?(!B!6-8!,&4%+%84%0!C%/-*8%!#&%!95#4#!#@!45,8!%35*7-4,#&!5-0!C%/#7%!-&!,/#&,/!

,7-:%!@#+!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!B4!6-8!-!95#4#!#@!45%!C##48!#@!Z#8'(!5,78%2@!-!

4+-0,4,#&-2!85#%7-A%+<!1&!-:%0!6#7-&!65#!5-0!8%%&!5,8!C#0?!,&!X`ck!+%7%7C%+%0!5,8!

@! Z#8'! 0*+,&:! 45%!

%35*7-4,#&!6%+%!5,8!C##48<! "5%! 6#7-&! ,&84-&42?!+%/#:&,I%0! 45%!85#%8!-&0!84-+4%0! 4#!

7%!45%?!6%+%!8#!

XYE! ,+-2!45+#*:5!-!95#4#!

,&!_2!J-h8<XYc!

"5%! +%C*+,-2! /%+%7#&?! 4##A! 92-/%! ,&! 45%! 4#6&! 5-22<! "5%! 6##0%&! /#@@,&! -&0! @2#6%+8!

6%+%! /-++,%0! C?! 1$.[! ;#2*&4%%+8<! "5%+%! 6%+%! 89%%/5%8! #@! 45%! 7-?#+8! #@! J#2! -&0! 45%!

4#6&! 65%+%! 45%! %35*7-4,#&! 5-0! 4-A%&! 92-/%(! 45%! 1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4(! -! K-2,/,-&!

1$.[!-/4,;,84(!-&0!$-7,+#!45%!8#&(!/#;%+%0!C?!8%;%+-2!>#*+&-2,848<!1!0#/*7%&4-+?!6-8!

8/+%%&%0!-&0!2,;%!7*8,/!92-?%0!C?!4+-0,4,#&-2!K-2,/,-&!C-:9,9%8<!Z#8'!6-8!+%C*+,%0!,&!45%!

@-7,2?!4#7C<!"5%!0-?!%&0%0!6,45!-!1*-$>.(d0,&&%+e(>"(4!.%"!&$T.1$0&M!

R8/,-.%$*&(;*',-=!$.&*#(.&>(6$#$%(%*(CE)2('.=*!.%*!3(X`,&"(Zi Z[@(cdZZ\(

B!6-8!,&;,4%0!4#!-44%&0!-&!%35*7-4,#&!,&!Q#2*7C+,-&#8(!-!;,22-:%!&%-+!45%!5#7%!C-8%!#@!

45%! 1$.[(! J#&@%++-0-! dU%T&e<! "5%! %35*7-4,#&! 6-8! ,&4%+%84,&:! @#+! 8%;%+-2! +%-8#&8O!

C%/-*8%!,4!6-8!#@!9%+8#&-2!,&4%+%84!4#!8#7%#&%!,&!45%!1$.[!4%-7(!C%/-*8%!,4!#9%&%0!-!

&%6!5,84#+?!@#+!7%(!&-7%2?!#@!45%!-&4,bR+-&/#,84!-+7%0!+%8,84-&/%!45-4!2-84%0!6%22!,&4#!

45%!0,/4-4#+85,9(!-&0!C%/-*8%!45%!8%-+/5!@#+!45%!:+-;%!@-,2%0(!65,/5!,8!9-+4!#@!45%!+%-2,4?!

#@!7-&?!%35*7-4,#&8<!

"5%! 1$.[! 6-8! 8%-+/5,&:! @#+! @#*+! ,79#+4-&4! 7%7C%+8! #@! 45%! -&4,bR+-&/#,84!

+%8,84-&/%!,&!_2!N,%+I#O!45+%%!7%&(!-&0!#&%!6#7-&!65#!@*&/4,#&%0!-8!:#bC%46%%&!-&0!

5-0!5,0!45%!7%&!,&!5%+!5#*8%!-C#;%!45%!/%,2,&:<!"5%?!6%+%!A,22%0!#&!Z*&%!Y(!X`FY!C?!45%!

-//#+0,&:!4#!4%84,7#&?(!45%?!#9%&%0!@,+%!#&!45%!/%,2,&:!*&4,2!45%!9%+@#+-4%0!6##0!6-8!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XYX!$-7T&!dX`cX(!8#&!#@!;,/4,7!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&e(!,&4%+;,%6(!;,0%#b+%/#+0,&:(!U*:#(!Z*&%!F(!EWXX<!XYE!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1$.[!4%-7(!@,%20&#4%8(!^+#9%8-(!)#;%7C%+!EWXW<!XYc!U#2-![*%4%!.-/5-0#!-&0!P# R'(7.K#(9"-.&.'@()#;%7C%+!XF(!EWXW<!!

Page 112: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

a`!

4,&:%0!6,45!C2##0<XYF!"5%!C#0,%8!6%+%!C*+,%0!#*48,0%!45%!/%7%4%+?(!C*4!8,&/%!45%&(!45%!

/%7%4%+?! 5-0! %39-&0%0(! 65,/5! 7%-&4! 45%! C#0,%8! 2-?! &#6! *&0%+! 45%! &%6! /%7%4%+?<XYY!

"5%!/-8%!6-8!#&%!#@!45%!C%84!0#/*7%&4%0!/-8%8!,&!45%!+%:,#&(!C%/-*8%!,4!5-0!@#+7%0!9-+4!

!

"5%! %35*7-4,#&! 5-0! C%%&! ,&,4,-4%0! C?! 45%! 1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4! .-+/#! K#&Ig2%I(!

65#!5-0!-8A%0!-22!+%2-4,;%8!,@!45%?!6%+%!,&4%+%84%0!,&!+%/#;%+,&:!45%!+%7-,&8<!"5,8!7-88!

:+-;%!7-44%+%0!9%+8#&-22?!4#!5,7(!8,&/%!5,8!:+-&0@-45%+!6-8!45%!&%95%6!#@!#&%!#@!45%!

@,;%(! $#C*84,-&#<! =5-4! 7-0%! 45%! 5,84#+?! %;%&! 7#+%! ,&4+,:*,&:! 6-8! 45-4! $#C*84,-&#(!

9-+%&48(!/-++,%0!45%,+!&-7%8(!-&0!0,0!&#4!A&#6!45-4!5,8!@-45%+!6-8!-/4*-22?!45%!+,"!$''"!*!

$#C*84,-&#<![%!@#*&0!#*4!-C#*4!$#C*84,-&#!-&0!5,8!&%6!@-7,2?!65%&!5%!6-8!%,:54%%&!

?%-+8!#20<!=5%&!.-+/#!/#&4-/4%0!5,7(!5%!,77%0,-4%2?!-:+%%0!6,45!45%!%35*7-4,#&<![%!

8-,0! 5%! 6-&4%0! -! 9+##@(! ,@! 9#88,C2%! C?! L)1! ,0%&4,@,/-4,#&(! #@! 45%! 9-+%&4-:%! #@! 5,8!

!5%!/#*20!C%!9+#*0!#@!5,7<!_;%+?45,&:!9#,&4%0!,&!45,8!0,+%/4,#&(!

6%+%!-!C#0?!4#!C*+?!-&0!95?8,/-2!9+##@!#@!9-+%&4-:%<XYk!

"5%! 1$.[! 5-0! 5%20! 46#! ,&@#+7-4,;%! 7%%4,&:! @#+! -22! ,&4%+%84%0! +%8,0%&48! #@!

Q#2*7C+,-&#8! 45%!0-?! C%@#+%! 45%!%35*7-4,#&!6#*20!84-+4(!C*4! 45%?! 5-0! 2,442%! 4*+&#*4<!

=5%&!B!-++,;%0(!,4!6-8!45%!8%/#&0!0-?!#@!8%-+/5,&:(!-&0!8#7%!K%+7-&!>#*+&-2,848!6%+%!

45%+%! 4#! /#;%+! 45%! 8%-+/5<! "5%+%! 6%+%! -28#! 17%+,/-&! ;#2*&4%%+8! /#22-C#+-4,&:O! Z-7%8!

R%+&g&0%I(!-!)%6!\#+A!9+#@%88#+!,&!P9-&,85!-&0!J#+4*:*%8%!-&0!5,8!8#&<!"5%!R%+&g&0%I!

7%&!6%+%!0%8/%&0-&48!#@!-!P9-&,85!@-7,2?!-&0!/-7%!4#!8%4!*9!-!/#22-C#+-4,#&!6,45!45%!

1$.[<! ^45%+8! 9+%8%&4! 6%+%! 12%>-&0+#(! 45%! ?#*&:! 5,84#+,-&! 6#+A,&:! 6,45! 45%! 1$.[(!

XYH!65#!6%+%!7-A,&:!-!85#+4!@,27!-C#*4!45%!%35*7-4,#&!@#+!.-+/#!-&0!

5,8!@-7,2?<!=%!/#&0*/4%0!8#7%!,&4%+;,%68!4#:%45%+!-4!45%!%35*7-4,#&!8,4%(!,&!45%!5#*8%!

65%+%!45%!@#*+!+,"!$''"!*#!5-0!C%%&!A,22%0(!-&0!,&!45%!1$.[!2-C#+-4#+?!,&!J#&@%++-0-<!

"5%!:+-;%!6-8!&#4!@#*&0(!65,/5!6-8!5-+0!4#!0,:%84!@#+!.-+/#(!C*4!45%!1$.[!6#*20!

0#!7#+%!-+/5,;-2!+%8%-+/5!4#!@,&0(!@#+!,&84-&/%(!+%:,84%+8!#@!45%!#20!/%7%4%+?(!-&0!45%?!

6#*20!84-+4!-,7,&:!@#+!-!7#&*7%&4!@#+!45%!@#*+!!":!"#.'$.>*#M(

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XYF!P%%!P-&4,-:#!.-/h-8(!R'(-*&%"(*('.(-,"!%"B(W.(6$>.('"+"&>.!$.(>"'(+,"!!$''"!*(.&%$4!.&Q,$#%.().&,"'(5$!0&( d.-0+,0O!

"%7-8!0%![#?(!EWWYeD!1$.[(!R8/,-.1$0&("&(;*',-=!$.&*#(X7*&4"!!.>.@(W"0&\!dJ#&@%++-0-(!EWXXe<!XYY! .-+/#! K#&Ig2%I! d1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4e(! ,&4%+;,%6! 6,45! 1,4#+! R%+&g&0%I(! -*0,#b+%/#+0,&:(! 1$.[!

2-C#+-4#+?(!J#&@%++-0-(!Z*&%!X`(!EWXX<!XYk! +,"!!$''"!*e(!,&4%+;,%6(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Q#2*7C+,-&#8(!Z*&%!Xa(!EWXXD!

K+-&0@-45%+! #@! .-+/#! K#&Ig2%I! d1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4e(! ,&4%+;,%6(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Q#2*7C+,-&#8(! Z*&%! Xa(!

EWXX<!XYH! P%%(! @#+! ,&84-&/%(! 1,4#+! R%+&g&0%I(! V"&1$>8#( dL-4%Q*%&4-(! EWXceD! 1,4#+! R%+&g&0%I(! V"&1$>*#@( 0#/*7%&4-+?!

dL-4%Q*%&4-(!EWXFe<!

Page 113: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`W!

7!*#:"1%$*&(XP1%*="!(ZZ ca@(cdZZ\@("8/,-.%$*&(XP1%*="!(cb G*6"-="!(a@(cdZZ\(.&>(!"=,!$.'(X).3(Z@(cdZc\(;/$''0&@(.&>(-.I$&+(.&>(#1!""&$&+(*4(F/"(<.6"M(R#+!45,8!1$.[!%35*7-4,#&!,&!Q5,22T&!dEWWW!,&5-C,4-&48(!Q,*0-0!$%-2e(!B!6-8!-C2%!4#!92-&!

7?! 6#+A! ,&! -0;-&/%<! "5,8! 5-0! 4#! 0#! 6,45! 45%! @-/4! 45-4! 6%! 5-0! /5#8%&! 45%! Q5,22T&!XYa!R+#7!^/4#C%+!

XX(!B!84-+4%0!4#!/#&0*/4!,&4%+;,%68!6,45!+%2-4,;%8!#@!45%!&,&%!;,/4,78!,&!Q5,22T&(!-&0!-28#!

127-0'&!-&0!J*%+4#22-&#(!4#6&8!4#!65,/5!8#7%!#@!45%!+%2-4,;%8!5-0!7#;%0<!B!45%+%@#+%!

6#+A%0! 4#:%45%+! 6,45! #&%! #@! 45%! ,&,4,-4#+8! #@! 45%! %35*7-4,#&(! U*,8! .,:*%2(! -&0! 8#/,-2!

-&45+#9#2#:,84!#@!45%!+%:,#&(!Z#+:%!.#+%&#<!

"5%! Q5,22T&! %35*7-4,#&! ,8! 45%! /-8%! 45-4! B! /#*20! ,&;%84,:-4%! 7#84! %34%&8,;%2?<! "5%!

@-/48! 45-4! B! 89%&4! 7#+%! 4,7%! C%@#+%5-&0! 6,45! 45%! +%2-4,;%8(! 45-4! B! 84-?%0! &#4! 6,45! 45%!

4%-7! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&! C*4! 6,45! 45%! N%2:,-&! @,277-A%+8(! -&0! 45-4! B! /#&0*/4%0!

7%! 7#+%! ,&0%9%&0%&/%! @+#7! 45%! 4%-7! -&0! 45%+%@#+%! -! /2#8%+! +%2-4,#&85,9! 6,45! 45%!

+%2-4,;%8<! "5,8! 6-8! ,79#+4-&4! 4#! *&0%+84-&0,&:! 45%,+! 9%+89%/4,;%8<! "5%+%@#+%(! 45%!

+-45%+! 45-&! ,&4%+9+%4,&:! 45%! 1$.[! -8! +%9+%8%&4-4,;%8! #@! 45%! +%2-4,;%8! -&0! 2#/-2!

/#77*&,4,%8(! B! 8-6! 45%! 2#/-2! ,&,4,-4#+8(! @-7,2,%8(! -&0! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! -8!

8%9-+-4%!C*4!/#&&%/4%0!:+#*98<!

"5%!&,&%!;,/4,78!,&!45%!:+-;%!6%+%!7%&!C%46%%&!8%;%&4%%&!-&0!@#+4?b@#*+!?%-+8!#20<!

"5%?!6%+%!7,&%+8(!@-+7%+8(!-&0!#&%!4%-/5%+<!18!8-,0!C%@#+%(!Q,*0-0!$%-2!6-8!$%9*C2,/-&!

*&4,2!45%!;%+?!%&0!#@!45%!Q,;,2!=-+<!B&!Q5,22T&(!&#b#&%!6-8!A,22%0!C?!$%9*C2,/-&!;,#2%&/%(!

C*4! 45%! 2-&0! 6-8! +%0,84+,C*4%0! -&0! 45%! /5*+/5! 0-7-:%0<! P#7%! #@! 45%7! 5-0!

+%89#&8,C,2,4,%8! ,&! 8#/,-2,84(! +%9*C2,/-&(! -&0! 2,C%+4-+,-&! 9-+4,%8! -&0! *&,#&8(! #+! 45%! ;.#.(>"'(7,"='*(d,&!Q5,22T&!45%!8%-4!#@!45%!8#/,-2,84!-&0!/#77*&,84!9-+4?!-&0!?#*45e(!-&0!45%!

4#6&!/#*&/,2!#+!>*0,/,-+?!0*+,&:!45%!$%9*C2,/((#45%+8!5-0!0%@%&0%0!45%!$%9*C2,/!,&!45%!

6-+(!#45%+8!6%+%!>*84!6%22!+%-0<!

_,:54!#@!45%7!6%+%!45%?!6%+%!,79+,8#&%0!,&!.-?!X`c`!4#:%45%+!6,45!4%&8!#@!#45%+8!C?!

R-2-&:,848!,&!-!9+#;,8,#&-2!9+,8#&!,&!45%!4#6&!/5-9%2<!P#7%!5-0!4#!0#!@#+/%0!2-C#*+<!"5%!

&,&%! 6%+%! 4+-&89#+4%0! #&! -! 4+*/A! %-+2?! ,&! 45%! 7#+&,&:! Z*&%! c(! X`c`(! 4#! -! @,%20! XW!

#9%&!9,4!45-4!6-8!45%+%!C%/-*8%!7,2,4-+?!7-4%+,-2!5-0!C%%&!%392#0%0!45%+%!-4!45%!%&0!#@!

45%!6-+<!"5%!@-7,2,%8!5-0!C%%&!4#20!45%?!45-4!45%,+!+%2-4,;%8!5-0!C%%&!4+-&89#+4%0!4#!-!

9+,8#&! ,&! 45%! &%,:5C#*+,&:! 4#6&<! ^&2?! -@4%+! @,;%! 0-?8(! 45%! &%68! -++,;%0! 45-4! 45%! &,&%!

5-0! C%%&! A,22%0! -& XY`! "5%! &%68!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XYa!P%%!199%&0,3O!P-+-5!M-&-:4!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!d0,+<e(!F/"(<.6"(!EWXE(!EW7,&<(!,&!?,#%(A!"">$&+jF/"(<.6"@(%08<!P-+-5!M-&-:4!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!dN+*88%28O!N-245-8-+(!EWXFe(!LML<!XY`!P%%!1$.[(!H&4*!-"(>"('.("8/,-.1$0&(>"(,&.(4*#.(1*-O&("&(;/$''0&(X;$,>.>(E".'\(dJ#&@%++-0-(!EWXEe<!

Page 114: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`X!

C*+?!45%7!C%@#+%!45%!K*-+0,-!Q,;,2!84#99%0!45%7(!-&0!#&%!+%2-4,;%!2%@4!-!+#/A!4#!7-+A!

45%!8,4%<!"5%!@-7,2,%8!#@! 45%!&,&%!6%+%!8*C>%/4%0!4#! @,&%8(!-&0!45%!6#7%&!4#!:%&0%+%0!

;,#2%&/%! 8*/5! -8! 85-;,&:! 45%,+! 5%-08! -&0! 9-+-0,&:! 45%7! -+#*&0! 4#6&<! P#7%! @-7,2,%8!

6%+%!9%84%+%0!*&4,2!45%?!2%@4!4#6&<!

!":!"#.'$.>*#( 6%+%! /-22%0(! 92-/%0! -! /#77%7#+-4,;%! 92-]*%! #&! -! 4+%%! &%34! 4#! 45%! 7-88!

:+-;%<!B&!X`aa(!45%!@-7,2,%8(!4#:%45%+!6,45!45%!2#/-2!8#/,-2,84!9-+4?(!%+%/4%0!-!7#&*7%&4!

#&!45%!8,4%<!"5%!#6&%+!8%/*+%0!-//%88!4#!5,8!2-&0(!-&0!8,&/%!45%&(!45%!@-7,2,%8(!-&0!8#7%!

-&0G#+!U-C#+!L-?!d.-?!Xe<!

"5,8! %35*7-4,#&! 5-0! C%%&! ,&,4,-4%0! C?! 46#! 2#/-2! 5,84#+,-&8(! U*,8! .,:*%2! -&0!

Z%+T&,7#(! 65%&! 45%?! 9+%8%&4%0! 45%,+! C##A! #&! 45%! &,&%! !":!"#.'$.>*#( #@! 45%,+! 4#6&! ,&!

EWW`<XkW!

Q5,22T&<! ^&%! @-7,2?(! 45%! K-+/h-8(! 5-0! %39+%88%0! /2%-+! 0,8-:+%%7%&4! 6,45! -! 9#88,C2%!

%35*7-4,#&(! C*4! 45%?! +%89%/4%0! 45%! 6,85! #@! 45%! #45%+! @-7,2,%8<! "%&! 0-?8! C%@#+%! 45%!

%35*7-4,#&!6#*20!84-+4(!Z#+:%!-&0!B!,&4%+;,%6%0!M-2%&4h&!K-+/h-(!-&0!4#!#*+!8*+9+,8%! !

-&0!45-4!#@!45%!1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!65%&!6%!/-22%0!45%7! !5%!0,0!&#4!A&#6!45-4!45%!

%35*7-4,#&(!65,/5!5%!84,22!#99#8%0(!6#*20!84-+4!45-4!7#&45<!

^&!^/4#C%+!EY(!45%!1$.[!4%-7!-++,;%0!-&0!5%20!-!4#6&!7%%4,&:<!"5%!@,+84!9-+4!6-8!

9*C2,/! -&0! 6-8! -! 9%0-:#:,/! %392-&-4,#&! #&! 45%! -,78! #@! 45%! 1$.[! -&0! #&! 45%!

%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2!9+#/%88!-8!45%?!5-0!4-A%&!@#+7!,&!#45%+!4#6&8<!=%!-28#!4##A!

45%!#99#+4*&,4?!4#!%392-,&!7?!-,78!-&0!45#8%!#@!45%!@,277-A%+8<!"5%!8%/#&0!9-+4!6-8!

#&2?! @#+! 45%! @-7,2,%8(! -&0! ,&! 45,8! 9-+4! 45%! K-+/h-8! %39+%88%0! 45%,+! 0,8-:+%%7%&4! -&0!

/#&/%+&8!-:-,&!d8%%!@,:<!XXe<!"5%?!8-,0!45%?!0,0!&#4!@%%2!45%!&%%0!4#!+%C*+?!45%,+!0%-0!,&!

45%!/%7%4%+?!-&0!45-4!45%?!0,0!&#4!6-&4!4#!A&#6!7#+%!45-&!45%?!-2+%-0?!A&%6<!1@4%+!

8#7%! 0,8/*88,#&(! 45%?! -:+%%0! 6,45! 45%! %35*7-4,#&(! -8! 2#&:! -8! 45%! +%C*+,-2! 6#*20! C%!

/#22%/4,;%<! "5%! 8-7%! -@4%+&##&(! 45%! 1$.[! 84-+4%0! 0,::,&:(! C*4! 4%&8,#&8! +%7-,&%0!

9-29-C2%<!

"5%!8%-+/5!84-+4%0! 6,45!-!5,+%0!%3/-;-4#+!+,:54!&%34! 4#! 45%!7#&*7%&4<! B&! 45%! @,+84!

82#4!-2+%-0?(!-4!-+#*&0!E(E!7%4%+8(!-!8A*22!6,45!-!C*22%4!&%34!4#!,4!6%+%!@#*&0<!_;%+?#&%!

6-8!;%+?!+%2,%;%0<!=5%&!45%!:+-;%!5-0!4#!C%!/2%-+%0!@*+45%+(!5#6%;%+(!45%!7#&*7%&4!

5-0!4#!C%!+%7#;%0<!"5%!92-]*%!6,45!45%,+!&-7%8!-&0!95#4#:+-958!/#*20!C%!89-+%0(!C*4!

45%! 84+*/4*+%! ,48%2@! 6-8! 0%7#2,85%0<! f&0%+&%-45! 45%! 7#&*7%&4(! 45%! 92-]*%! 45-4!

M-2%&4h&!K-+/h-!5-0!7-0%!6-8!@#*&0<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkW!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#(!R'(1!$-"&(>"(R'(;*&%.>"!*B(W*#(&,"6"(.#"#$&.>*#(>"(;/$''0&(XY(>"(S,&$*(>"(Z[Y[\!dQ5,22T&O!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`e(!FE<!

Page 115: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`E!

"5%!7-&*-2!6#+A!#@!/2%-+,&:!-&0!0#/*7%&4,&:!45%!:+-;%!/#*20!C%:,&<!18!-26-?8(!45%!

C#&%8!6%+%!/2%-&%0!-&0!0#/*7%&4%0!$&(#$%,M("5%!@#*+45!0-?(!45%!1$.[!4%-7!6%&4!4#!45%!

K*-+0,-! Q,;,2! ,&! 127-0'&! 4#! 0%&#*&/%! 45%,+! @,&0! #@! 5*7-&! +%7-,&8! 45-4! C#+%! 8,:&8! #@!

;,#2%&/%<!1245#*:5!45%?!0#!45,8!,&!%;%+?!%35*7-4,#&(!Q5,22T&!6-8!45%!@,+84!%35*7-4,#&!B!

-44%&0%0! 65%+%! 45%! 2#/-2! >*0,/,-+?! -/4*-22?! +%89#&0%0<! B&84-&42?(! /,;,2! :*-+08! /-7%! 4#!

45%! %35*7-4,#&! 8,4%(! 5-24%0! 45%! 6#+A(! -&0! -8A%0! ,0%&4,@,/-4,#&8! #@! %;%+?#&%! 9+%8%&4(!

,&/2*0,&:! +%2-4,;%8<! 1@4%+! 5#*+8! #@! 6-,4,&:(! 45%! >*0:%! -++,;%0(! -&0! -@4%+! 8#7%! 7,&*4%8!

85%! 0%/,0%0! 45-4! 45%! 1$.[! 5-0! 4#! 4-A%! +%89#&8,C,2,4?! @#+! 45%! /5-,&! #@! /*84#0?! #@! 45%!

+%7-,&8<!"5%!@,&-2!0-?8(!45%!+%7-,&8!6%+%!2,@4%0!@+#7!45%!:+-;%(!6+-99%0!,&!&%689-9%+8(!

84#+%0!,&0,;,0*-22?!,&!/-+0C#-+0!C#3%8(!-&0!4+-&89#+4%0!4#!45%!1$.[!2-C#+-4#+?<!

.-&?! 9%#92%! 6%+%! ,&;#2;%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&! d8%%! @,:<! EHe<! 17#&:! 45%! ;#2*&4%%+8!

6%+%!-!K%+7-&!6+,4%+!65#!6+#4%!-&!-+4,/2%! ,&! ?"!(N!"$%.+(-C#*4!45%!%35*7-4,#&XkX!-&0!

K*,22-*7%! d98%*0#&?7e(! -! R+%&/5! 84*0%&4! ,&! 9#2,4,/-2! 8/,%&/%8! 65#! 6#+A%0! 6,45! 45%!

1$.[! @#+! 8%;%+-2! 7#&458<! J8?/5#2#:,84! $-7T&! 6-8! 45%+%! 4#! -//#79-&?! 45%! +%2-4,;%8(!

-&0!5%! ,&/2*0%0!-!98?/5#8#/,-2! +%9#+4! ,&!45%!@,&-2!+%9#+4!#&!45%!%35*7-4,#&<!"5%!46#!

N%2:,-&!@,277-A%+8!6%+%!85##4,&:!,7-:%8!0-,2?!-4!45%!%35*7-4,#&!8,4%<!B!@*&/4,#&%0!-8!-!

7%0,-4#+! C%46%%&! 45%7(! 45%! 4%-7(! 2#/-28(! -&0! +%2-4,;%8(! -&0! 6%! /#&0*/4%0! 8#7%!

,&4%+;,%68!4#:%45%+<!

.-&?!;,22-:%+8!-&0!+%2-4,;%8!/-7%!4#!;,8,4!45%!%35*7-4,#&<!$%2-4,;%8! /-7%!@+#7!45%!

C,::%+!/,4,%8!#&!6%%A%&08(!-&0!7-&?(!%89%/,-22?!45%!?#*&:%+!:%&%+-4,#&8(!:#4!4#!A&#6!

9+#/%88! %;%+?! 0-?! -4! 45%! %&0! #@! 45%! 6#+A0-?(! -&0! 45%! #20%+! +%2-4,;%8! %392-,&%0! 45%,+!

@-7,2?!5,84#+?!4#!45%!A,08!45-4!9-88%0!C?!d8%%!@,:<!E`

4%&8!#@!+%2-4,;%8!:-45%+%0!-4!45%!8,4%<!.-&?!#@!45%7!92-/%0!@2#6%+8!-4!-!/#22-:%!9#+4+-,4!

d8%%!@,:<!XEe<!1!:+-&08#&!#@!#&%!#@!45%!

;,/4,78! +%-0! 45%! 89%%/5! 45-4! 5-0! C%%&! 6+,44%&! @#+! 45%! 2-84! .-?! X! C?! 45%! 7-?#+<!

P*+9+,8,&:2?(! 45%! K-+/h-! @-7,2?! C%/-7%! #&%! #@! 45%! 7#84! ,&;#2;%0! @-7,2,%8! ,&! 45%!

%35*7-4,#&O!45%?!;,8,4%0!45%!4%-7!0-,2?!-&0!C+#*:54!45%7!@##0!-&0!0+,&A8<!N?!45%!%&0!

#@! 45%! %35*7-4,#&(! 45%?! 5-0! /5-&:%0! 45%,+! 7,&08! /#792%4%2?<! "5%! 1$.[! 4%-7(!

5#6%;%+(!7%4!7#+%! +%8,84-&/%! 4#! 45%!%35*7-4,#&<!.#84!#99#&%&48!#@! 45%!%35*7-4,#&!

84-?%0!-6-?!@+#7!45%!Q#&4-0%+#(!8#!45%8%!/#&@2,/48!#//*++%0!7#842?!,&!45%!;,22-:%<!"5%!

4%-7!%;%&!5-0!4#!/5-&:%!5#84%28!C%/-*8%!#@!@,%+/%!0,8/*88,#&!6,45!45%!#6&%+!#@!45%!@,+84!

5#84%2<!

),&%! C#0,%8! 6%+%! @#*&0! d8%%! @,:<! EWe(! -2#&:! 6,45! 7-&?! #C>%/48! 8*/5! -8! 85#%8(! /#,&8(!

C%248(!-!/#-4(!-&0!-!/#7C<!"5%!C#0,%8!85#6%0!%;,0%&/%!#@!C*22%4!6#*&08(!-&0!8#7%!5-0!

45%,+!5-&08!4,%0<!"5%!C#&%8!6%+%!4##!@-+!0%4%+,#+-4%0!@#+!L)1!-&-2?8,8(!C*4!45%!@-7,2,%8!

5-0!-28#!-:+%%0!45-4!45%?!0,0!&#4!&%%0!4#!A&#6!,&0,;,0*-2!,0%&4,4,%8<!P,&/%!45%!/-8%!6-8!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkX!M%+%&-!N##8(! ?"!(N!"$%.+(!Z-&*-+?!X`(!EWXE<!

Page 116: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`c!

45%+%!7,:54!5-;%!C%%&!-!9#88,C2%!4%&45!J#+4*:*%8%!;,/4,7!5-0!C%%&!+%7#;%0<!

L*%!4#!45%!0%945!#@!45%!9,4(!45%!+-,&(!45%!,&4%+@%+%&/%!#@!-!>*0:%(!-&0!45%!6#+A!#@!45%!

@,277-A%+8(! 45%! 4#4-2! 4,7%! #@! 45%! %35*7-4,#&! 6-8! 8%;%&4%%&! 0-?8(! 65,/5! 7-0%! ,4! 45%!

2#&:%84! 1$.[! %35*7-4,#&<! "5%! 4%-7! -28#! 86,4/5%0! ;#2*&4%%+8! C%/-*8%! 7-&?!

;#2*&4%%+8! /-&&#4! @+%%! *9! 45%,+! 4,7%! 2,A%! 45,8(! C*4! 45%! &*/2%-+! 4%-7! 6#+A%0! &#&84#9<!

100! 45%! ,&,4,-2! 4%&8,#&8! 6,45! 45%! K-+/h-! @-7,2?! 4#! 45,8(! -&0! 45,8! 6-8! -! ;%+?! ,&4%&8%!

%39%+,%&/%! @#+! %;%+?#&%! ,&;#2;%0<! "5%! 2-84! 0-?! #@! 45%! 9+#/%88(! 65%&! 45%! 1$.[! 5-0!

9,4(!#45%+!+%2-4,;%8!92-/%0!45%!/#22-:%!9#+4+-,4!-&0!@2#6%+8!-4!45%!8,4%!d8%%!@,:<!cHe<!

^&!.-?!X(!EWXE!45%!2#/-2!JP^_!#+:-&,I%0!-!+%C*+,-2!/%+%7#&?!,&!45%!4#6&!5-22<!B!6-8!

-C2%!4#!-++,;%!#&%!0-?!%-+2,%+!4#!#C8%+;%!45%!9+%9-+-4,#&8<!B4!6-8!-!9*C2,/!-&0!,79+%88,;%!

/%+%7#&?(! -44%&0%0! C?! -27#84! X(WWW! 9%#92%(! 45%! 7->#+,4?! #@! 65#7! 6%+%! +%2-4,;%8! -&0!

9%#92%! #@! Q5,22T&<XkE! "5%+%! 6%+%! -28#! 8#7%! +%:,#&-2! 7%7#+?! -/4,;,848(! 8?79-45,I%+8! #@!

>#*+&-2,848<! 122! +%2-4,;%8! 8-4! ,&! @+#&4<! "5%+%! 6%+%! 89%%/5%8! C?! 45%! 7-?#+! Z%+T&,7#!

dJP^_e(!C?!45%!1$.[!;,/%b9+%8,0%&4(!-&0!C?!#&%!9%+8#&!@+#7!%;%+?!@-7,2?<!"5%!1$.[!

;#2*&4%%+8!:-;%!-!C#3(!6+-99%0!,&!+%0!/2#458(!6,45!-!65,4%!+#8%!#&!4#9!-&0!45%!/#22-:%!

+%2-4,;%8!d8%%!@,:<!Xke<!"5%+%*9#&(!45%!+%2-4,;%8!/-++,%0!45%!C#3%8!,&!-!9+#/%88,#&!#&!@##4!

4#! 45%! 4#6&!/%7%4%+?(!65,/5! 6-8! 4##!87-22! 4#! @,4!-22!-44%&0-&48! ,&! d8%%! @,:<!XHe<!"5%+%(!

8#7%!2-84!6#+08!6%+%!8-,0(!-!9%-/%!0#;%!+%2%-8%0(!-&0!45%!C#3%8!6%+%!C*+,%0!,&!-!&%6(!

/#22%/4,;%!4#7C!6,45!45%!#20!92-]*%!#@!45%!7#&*7%&4!#&!4#9<!"5%!C#3%8!6%+%!&*7C%+%0!

-//#+0,&:!4#!45%!-+/5-%#2#:,/-2!+%9#+4(!,&!/-8%!#@!7#+%!,0%&4,@,/-4,#&!9#88,C,2,4,%8!,&!45%!

@*4*+%<!^&%!6#7-&!C*+,%0!8#7%!8#,2!#@!45%!:+-;%!#@!5%+!:+-&07#45%+(!6,0#6!#@!#&%!#@!

7%-2!#@! 45%!JP^_(!8#7%!@-7,2,%8(! 2,A%!45%!K-+/h-8(!0,0!&#4!9-+4,/,9-4%! ,&!45,8<!1@4%+!45%!

+%C*+,-2(!,4!6-8!0%/,0%0!4#!92-&4(!#&!45%!Q#&4-0%+#(!65%+%!45%!#6&%+!5-0!4-A%&!-6-?!45%!

%&4+-&/%(!&,&%!#2,;%!4+%%8<!

R8/,-.%$*&#(>,!$&+(%/"(%!.&#$%$*&(L*+,&:! 7?! @,%206#+A(! B! -28#! :-45%+%0! 8#*+/%8! -C#*4! -&#45%+! 5,84#+,/-2! /?/2%! #@!

%35*7-4,#&8<!_;%+!7#+%!,4!C%/#7%8!/2%-+!45-4!45%+%!5-;%!C%%&!%35*7-4,#&8!#@!Q,;,2!=-+!

:+-;%8!,&!P9-,&!%;%+!8,&/%!45%!C%:,&&,&:!#@!45%!6-+<!1!9%-A!,&!%35*7-4,#&8!6-8!+%-/5%0!

+,:54!-@4%+! 45%! @,+84!0%7#/+-4,/!%2%/4,#&8! ,&!X`HH(! ,&!+%:,#&8!8*/5!-8!)-;-++-(!U-!$,#>-(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkE! R'(),&>*@(.-?!

X(!EWXE(!-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY(!5449OGG666<%27*&0#<%8G%27*&0#GEWXEGWYGWXG%89-&-GXccYaakEWW<5472<!

Page 117: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`F!

-&0! N-0->#I<Xkc! B! /#&0*/4%0! ,&4%+;,%68! #&! 8#7%! #@! 45%8%! %35*7-4,#&8(! 7-,&2?! ,&!

N-0->#I<! B&! 45%! %&0! B! #&2?! @#/*88%0! #&! 45%! /*++%&4! /?/2%! #@! %35*7-4,#&8(! 8#! B! 7-,&2?!

*8%0! 45%8%! %35*7-4,#&8! 4#! /#&4%34*-2,I%! 7?! +%8%-+/5! -&0! /#79-+%! 45%! #20!

%35*7-4,#&8! 6,45! 45%! &%6<! )%34! 4#! 45%! :-45%+,&:! #@! -00,4,#&-2! 8#*+/%8(! B! /#&0*/4%0!

8#7%! ,&4%+;,%68<! =,45! /#22%-:*%8! Z#+:%! .#+%&#! -&0! m-5,+-! 1+-:*%4%! 6%! /#&0*/4%0!

,&4%+;,%68! -&0! :-45%+%0! 8#*+/%8(! ,&/2*0,&:! -! ;,0%#(! -C#*4! %35*7-4,#&8! ,&! M-22%! 0%! 2-!

P%+%&-!-&0![,:*%+-!0%2!M-22%!dN-0->#I(!X`H`e<!1&0!2-842?(!.#+%&#!-&0!B!,&4%+;,%6%0!45%!

-!@-7#*8!-.Q,$#(,&!Q,*0-0!$%-2(!-C#*4!5#6!5%!5-0!%35*7%0!

45%!+%7-,&8!#@!5,8!C+#45%+!6,45!5,8!#6&!5-&08!,&!45%!X`aW8<!

E<k P#*+/%8O!.*24,92%!0-4-!/#22%/4,#&!4%/5&,]*%8!

E<k<X B&4%+;,%68!

M,;-!2-!$%9tC2,/-!?!;,;-&!7,8!9-0+%8%/"!"(J.#(&*(#/**%$&+(=,%($&#%".>(%/"(>*$&+(*4(%/"(

.-+,-!,&!_+&%84![%7,&:6-?(!N*!(J/*-(%/"(="''(%*''#M(

1! /#77#&! 4-8A! 45-4! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848! ,&! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4!

*&0%+4-A%(!-&0!45-4!B!-8!6%22!4##A!#&(!,8!4#!+%/#+0(!#&!;,0%#(!,&0,;,0*-2!2,@%!4%84,7#&,%8!#@!

b84+*/4*+%0! ,&4%+;,%68! .( :$"( >"( 4*#.! d-4! 45%! @##4! #@! 45%!

C*+,-2!9,4e<!"5,8!@,48!6,45!45%!/#&/%+&!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!4#!+%/#;%+!-&0!9+%8%+;%!

-!7%7#+?!45-4!,8!0?,&:!#*4<!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!5-0!0%;%2#9%0!-!9+#4#/#2!-&0!,&@#+7%0!

/#&8%&4! @#+! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848! 6#+A,&:! 6,45! 1+-&I-0,(! 8#! ,&! 45%! %35*7-4,#&! #@! U-!

.-I#++-! B! *8%0! 45,8! 9+#4#/#2<! [#6%;%+(! 45,8! 0#%8! &#4! 7%-&! 45-4! 45,8! 84*0?! ,8! -&! #+-2b

5,84#+?!9+#>%/4(!8,&/%!45%8%!,&4%+;,%68(!%;%&!,@!B!/#&0*/4%0!45%7!7?8%2@(!6%+%!:.!%!#@!7?!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xkc!

2$#:.&$.(G*6.( k! dEWWkeD!1&4#&,#![%+&g&0%I! K-+/h-(! W.( !":!"#$0&("&( '.(E$*S.(>,!.&%"('.(5,"!!.(;$6$'!dU#:+#n#(!X`aFeD!K+%:#+,#![%++%+#!N-28-!-&0!1&4#&,#![%+&g&0%I!K-+/h-(!W.(!":!"#$0&("&(9*!$.(>,!.&%"('.(5,"!!.(;$6$'! bL,>A84+-(!

X`aX!?!EWWW

f&,;%+8,4?! #@! K+#&,&:%&(! EWWHeD! $-7T&! P%&0%+! N-+-?T&(! ?".%/( $&( m.-*!.! d12C*]*%+]*%O! f&,;%+8,4?! #@! )%6!

.%3,/#(!X`a`eD! Z<! .<! Pg&/5%I! ?! "#++%n#! d0,+<e(! N*#. b

!

Page 118: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`Y!

+%8%-+/5! #C>%/4<! 18! R%++g&0,I! %392-,&8(! 65-4! 6-8! -4! @,+84! -! 7%45#0#2#:,/-2! 4##2(!

b

C?!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!XkF! "5,8! +%]*,+%0! -! /#&84-&4! +%@2%3,;%! -6-+%&%88! #@! 45%!

9%+@#+7-4,;,4?!#@!7?!#6&! ,&4%+;,%68<!R,+84!#@!-22(! 45%! ,&4%+;,%68!-+%(!-8!R%++g&0,I!-28#!

%392-,&8(! -! 9#6%+@*2! 4##2! @#+! 45%! %3

6%+%! #@4%&! C+%-A,&:! 9+%;,#*8! #+! 2#/-2! 5-C,48(! +*2%8(! #+! 4-C##8! -C#*4! 65,/5! 7%7#+,%8!

6%+%!8*99#8%0!4#!C%! A%94!9+,;-4%! ,&! 45%!;,22-:%<!L*+,&:!-&! ,&4%+;,%6!45-4! B! /#&0*/4%0!

4#:%45%+!6,45!;,8*-2!-&45+#9#2#:,84!Z#+:%!.#+%&#(!6%!@-/%0!@%-+!@+#7!#*+!,&@#+7-&48<!B&!

45%!7,002%!#@!45%!;,0%#b,&4%+;,%6(!#*+!46#!,&@#+7-&48(!+%2-4,;%8!#@!-!@-7,2?!6,45!8%;%+-2!

$%9*C2,/-&!;,/4,78(!84#99%0!45%!,&4%+;,%6<!=5%&!6%!-8A%0!65-4!45%?!6%+%!-@+-,0!#@(!45%!

'.($&%$-$>.>(>"'(:,"='* XkY!P%/#&0(!45%!6-?!,&!65,/5!,&4%+;,%68!6%+%!*8*-22?!

/#&0*/4%0! ,&! 45%! 6-A%! #@! %35*7-4,#&8! +%;%-2%0! -! 2#4! -C#*4! 5#6! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4!+%9+%8%&48!45%!9-84<!B!/-+%@*22?!#C8%+;%0!45%!9+#4#/#2!45-4!6-8!@#22#6%0(!45%!

8%44,&:8! *8%0! 4#! ,&4%+;,%6! ,&@#+7-&48! d@#+! ,&84-&/%(! 5#6! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4!

*8%8! -&0! %&/#*+-:%8! ,&4%+;,%68! .( :$"( >"( 4*#.e(Xkk! 65,/5! ,&@#+7-&48! 6%+%! 9+#9#8%0! 4#!

7%(XkH!

#@!,&@#+7-&48!%;#2;%0!,&!45%!/#*+8%!#@!-&!%35*7-4,#&<!

B!/#&0*/4%0!-!+-&:%!#@! ,&4%+;,%68!d8%%!@,:<!Xae(!C%46%%&!@#+7-2!-&0!8%7,b84+*/4*+%0!

-&0!,&@#+7-2!/#&;%+8-4,#&8<!"5%!7#+%!@#+7-2!,&4%+;,%68!6%+%!/#&0*/4%0!.(:$"(>"(4*#.!#+!

,&! 45%! 5#7%8! #@! 45%! ,&@#+7-&48! -&0! 6%+%! +%/#+0%0! #&! /-7%+-! #+! -*0,#! %]*,97%&4<!

"5%8%!,&4%+;,%68!6%+%!7#842?!,&0,;,0*-2D!8#7%4,7%8!45%+%!6%+%!#45%+!9%+8#&8!9+%8%&4(!

@#+!%3-792%!+%2-4,;%8!#+!2#/-2!-/4,;,848D!-&0!8#7%4,7%8!B!0,0!:+#*9!,&4%+;,%68(!%89%/,-22?!

.( :$"( >"( 4*#.<! "5%! ;,0%#b,&4%+;,%68! 4##A! 45%! @#+7! #@! 2,@%! 5,84#+,%8! ,&! 65,/5! 45%!

,&4%+;,%6%+! 2%48! 45%! ,&@#+7-&4! @#+7! 5,8! #+! 5%+! #6&! &-++-4,;%! 84+*/4*+%(! C%/-*8%! 45%!

1+-&I-0,!9+#4#/#2!-0;,8%0!45,8!-&0!C%/-*8%!45%!;,0%#8!6%+%!#@4%&! ,&4%&0%0!4#!C%!*8%0!

2-4%+! @#+! -! 0#/*7%&4-+?! #+! 45%! -+/5,;%! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! "5%! ,&4%+;,%68!

6,45!#&2?!-*0,#!%]*,97%&4!4##A!7#+%!45%!@#+7!#@!-!0,-2#:*%!,&!65,/5!B!-24%+&-4%0!2,@%b

5,84#+?!6,45!/#&/+%4%!+%8%-+/5!]*%84,#&8!#@!7,&%<!.?!+%8*248(!5#6%;%+(!6%+%!-28#!0%%92?!

,&@#+7%0! C?! 45%! 7-&?! ,&@#+7-2(! .>( /*1! /#&;%+8-4,#&8(! 6,45! ,&0,;,0*-28! #+! 8%;%+-2!

,&@#+7-&48!4#:%45%+(!-8!45%?!5-99%&%0!89#&4-&%#*82?!-+#*&0!45%!%35*7-4,#&<!B&!45%8%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkF! !XkY! b+%/#+0,&:!

C?!Z#+:%!.#+%&#(!J*%+4#22-&#(!^/4#C%+!EX(!EWXX<!Xkk!P%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!YX<!XkH! R+#7! 65,/5! ,&@#+7-&48! 6%+%! 9+#9#8%0! 4#! 7%(! B! /#*20(! @#+! ,&84-&/%(! 0%0*/4! 65#! 45%! %35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8!9*4!@#+6-+0!4#!+%9+%8%&4!45%!0%-0!-&0!45%!9-84<!B&!Q5-94%+!Y!B!@*+45%+!%3-7,&%!45,8!,88*%!#@!65-4!B!

!

Page 119: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`k!

/#&;%+8-4,#&8!B!,&4%+@%+%0!-8!2,442%!-8!9#88,C2%D!B!>*84!6-8!45%+%!,@!-&?#&%!6-&4%0!4#!4-2A<!B!

#C8%+;%0!-&0!+%/#+0%0!45%7!6,45!-*0,#!%]*,97%&4!#+!#&2?!4##A!&#4%8<!!

R#+! 45%! ,&4%+;,%68! #&! ;,0%#! B! #@4%&! /#22-C#+-4%0! 6,45! #45%+8(! 8*/5! -8! ;,8*-2!

-&45+#9#2#:,84! Z#+:%! .#+%&#(! 65#! 2,;%8! -&0! 6#+A8! ,&! 45%! 9+#;,&/%! #@! Q,*0-0! $%-2<!

=#+A,&:! 6,45! -! 2#/-2! 5-0! 45%! -0;-&4-:%! 45-4! 5%! A&%6! 45%! 2#/-2! /#&4%34! -&0! 2-&:*-:%!

C%44%+(!-&0!6%!7#+%!%-8,2?!#C4-,&%0!-//%88!-&0!4+*84<!"5%! ,/%!6-8!C+#A%&!7*/5! @-84%+!

65%&!45%!,&@#+7-&48!/#*20!8,4*-4%!5,7!,&!45%!2#/-2!&%46#+A!#@!@-7,2,%8!-&0!9#2,4,/8!d>"(Q,$]&( "!"#ne<! =#+A,&:! ,&! -! 4%-7(! 5#6%;%+(! B! 5-0! 2%88! /#&4+#2! #;%+! 45%! ,&4%+;,%6! 45-&!

65%&! B! 6#+A%0! #&! 7?! #6&(! -&0! B! 6-8! 5-79%+%0! C?! 45%! @-/4! 45-4! 6#7%&! 6%+%! &#4!

4+*84%0!4#!4-2A!7*/5!-C#*4!9#2,4,/8!-&0(!+%2-4%0!4#!45-4(!-C#*4!45%!Q,;,2!=-+!9-84<!18!-!

4%-7(!6%!0,0!&#4!:%4!-//%88!4#!45%!%39%+,%&/%!#@!45%!6#7%&!65%&!6%!6%+%!,&4%+;,%6,&:!

-!/#*92%(!-&0!8#7%4,7%8!B!-28#!5-0!0,@@,/*24?!%&4%+,&:!45%!/#&;%+8-4,#&<!

"5%!,&4%+;,%6!84?2%!;-+,%0(!C*4!-&!#9%&!84+*/4*+%!8%+;%0!7?!+%8%-+/5!:#-28!C%84<!.?!

,&,4,-2! ]*%84,#&8! 0%9%&0%0! *9#&! 45%! @,%206#+A! 8%44,&:! -&0! /#*20! ,&/2*0%(! %89%/,-22?! ,&!

7-88!:+-;%D!-28#!5#6!7%7#+?!6-8!4+-&87,44%0!,&!45%!;,22-:%!-&0!@-7,2?<!R#+7-2!;,0%#b

-:%!-&0!5,8!#+!5%+!2,&A!6,45!45%!;,/4,78<!B!-28#!&%%0%0!4,7%!,&!45%!,&4%+;,%68!@#+!/#&4%34!

,&@#+7-4,#&! -C#*4! 45%! 5,84#+?! -&0! 7%7#+?! #@! 45%! ;,22-:%O! 65#! 6-8! 65#(! 65#! A&%6!

65-4(!%4/%4%+-<!18!8-,0(!,&4%+;,%68!,&!45%!/2#8%!9+#3,7,4?!#@!45%!7-88!:+-;%8!5-0!C%/#7%!

-!5-C,4!@#+!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!45%78%2;%8(!2,A%!@#+!+%8%-+/5%+8!,&!#+-2b5,84#+?!

9+#>%/48! -&0! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,848! R%++g&0,I! -&0! $%&85-6<! B! /#7C,&%0! 45%8%! .( :$"( >"(4*#.! ,&4%+;,%68! 6,45! ,&4%+;,%68! ,&! 45%! 5#7%8! #@! 45%! ,&@#+7-&48<Xka! "5%! 7-88! :+-;%!

%&;,+#&7%&4!6-8!%7#4,#&-22?!/5-+:%0(!-&0!45%!9+%8%&/%!#@!@-7,2?(!&%,:5C#*+8(!-&0!45%!

%35*7-4,#&! 4%-7! 0,84+-/4%0! ,&@#+7-&48<! .#+

,&@#+7-&48! /#9?,&:! 45%! 0,8/#*+8%! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<Xk`! [#6%;%+(! 84-?,&:!

-+#*&0!45%!%35*7-4,#&!8,4%!5-0!45%!-0;-&4-:%!#@!C%,&:!/#&4,&*#*82?!-C2%!4#!/#22-C#+-4%!

6,45! 45%! %35*7-4,#&! 4%-7! -&0! #C8%+;%! 45%! 65#2%! 9+#/%88<! 14! 45%! 8-7%! 4,7%(! 7?!

XHW! B&4%+;,%68! ,&! 45%!

/#&@,&%0!89-/%!#@!45%!5#7%(!45#*:5(!/#*20!C%!,&4+*8,;%(!C*4!45%!8,2%&/%!-&0!45%!/-7%+-!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xka!128#!8%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!YX YE<!!Xk`!

,&4+#0*/%0!C?!45%!1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!45%!@,+84!0-?!#@!45%!%35*7-4,#&(!%/5#%0!-+#*&0!45%!%35*7-4,#&!8,4%!

0-?8!-@4%+<!XHW! !

Page 120: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`H!

#@4%&! -00%0! 8#7%! 6%,:54! 4#! 45%! ,&4%+;,%6! 45-4! +%8*24%0! ,&! 9+#@#*&0! -&0! 9%+8#&-2!

4%84,7#&,%8!#@!%20%+2?!P9-&,-+08!65#!%2#]*%&42?!@,22%0!5#*+8!6,45!45%,+!84#+,%8<XHX!!

"5%+%!-+%!-8!7-&?!-99+#-/5%8!4#!45%!*8%!#@!,&@#+7%0!/#&8%&48!-8!45%+%!-+%!+%8%-+/5!

9+#>%/48<!R+#7!45%!C%:,&&,&:(! B!0%/,0%0! 4#!/5##8%!-! 4+-&89-+%&4!-99+#-/5!#;%+! /#;%+4!

+%8%-+/5<XHE! B!C-8%0!45%!,&4%+;,%68!#&!45%!9+#4#/#2!9+#;,0%0!C?!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!@#+!

6#+A,&:! 6,45!1+-&I-0,!-&0! /#7C,&%0!45,8!6,45!/#&84-&4!0%2,C%+-4,#&!6,45! 45%!1$.[(!

#45%+! +%8%-+/5%+8! ,&! 45%! @,%20(! -&0! ;,8,4#+8! 4#! 45%! %35*7-4,#&! 45%78%2;%8(! 7-,&2?! 45%!

+%2-4,;%8<XHc!R+#7!7?!45,+0!%35*7-4,#&!#&(!B!*8%0!-!9+,&4%0!,&@#+7%0!/#&8%&4(!-28#!C-8%0!

-&?!#@!45%!/#&;%+8-4,#&8(!

B!0#!&#4!5-;%!-&!,&@#+7%0!/#&8%&4!@+#7!-22!,&@#+7-&48<!!

"#! 0%/,0%! 65%45%+! B! 6#*20! +%&0%+! 7?! ,&@#+7-&48! -&#&?7#*8(! -&0! 4#! 65-4! %34%&4!

d*8,&:! 98%*0#&?78! @#+! ,&@#+7-&48(! #+! -28#! @#+! ;,22-:%8(! 0%8/+,C,&:! 45%! 9+#@,2%! #@!

,&@#+7-&48(! %4/<e(! B! 5-0! 4#! /#&8,0%+! ;-+,#*8! /#&/%+&8<! ^&%! 45%! #&%! 5-&0(! 45%! &%%0! 4#!

9+#4%/4!45%!9+,;-/?!#@!45%!,&@#+7-&48!-&0!&#4!;,#2-4%!45%,+!4+*84!,&!45,8!+%:-+0!6-8!&#4!

>*84! -! 45%#+%4,/-2! 7-44%+! ,&! P9-,&D! 0*%! 4#! 45%! 8%&8,4,;,4?! #@! 45%! 8*C>%/4! -&0! 45%!

;*2&%+-C,2,4?! #@! 45%! +%9*C2,/-&! @-7,2,%8(! 7-&?! ,&@#+7-&48! -+%! 84,22! -@+-,0! 4#! /#7%! #*4!

6,45! 45%,+! 84#+?<XHF! _89%/,-22?! 0%8/+,94,#&8! #@! 45%! +%9+%88,;%! ;,#2%&/%! 6%+%! #@4%&!

%392,/,42?!9+#5,C,4%0! @+#7!C%,&:!9*C2,85%0(! ,&!#+0%+!&#4! 4#! *98%4! 45%! *%!*( =.&>*!#@! 45%!

;,22-:%(!6,45!65#7!7-&?!#@!7?!,&@#+7-&48!2,;%0!/2#8%2?!4#:%45%+<XHY!R*+45%+7#+%(!7-&?!

,&@#+7-&48!6%+%!&#4!/-9-C2%!#@!-88%88,&:!45%!,79-/4!#@!45%,+!6#+08!,&!0,@@%+%&4!@#+7-48!

8*/5! -8! -&! -/-0%7,/! -+4,/2%! ,&! _&:2,85! #+! -! C##A! 9*C2,85%0! ,&! P9-&,85<! _;%&! ,@! 8#7%!

,&@#+7-&48!84-4%0!Q,$"!*(Q,"(#"(#":.!dB!6-&4!45-4!,4!,8!A&#6&e(!B!5-0!4#!C%!/-+%@*2!4#!65,/5!

-*0,%&/%! 45%?!6%+%!+%@%++,&:O! 45%!9%#92%!9+%8%&4!-+#*&0!45%!7-88!:+-;%p! 45%! ;,22-:%p!

45%!,&4%+&-4,#&-2!/#77*&,4?p!!

^&!45%!#45%+!5-&0(!45%!*&/#;%+,&:!#@!9*C2,/!8%/+%48!,8!#&%!#@!45%!:#-28!#@!45%!7%7#+?!

7#;%7%&4(!@#+!65,/5!4%84,7#&?b4-A,&:!92-?8!-!;,4-2!+#2%<XHk!Q*++%&42?(!45%!%35*7-4,#&8!

-+%!,&4%&0%0!-8!9*C2,/!%;%&48(!65%+%!>#*+&-2,848!-&0!+%8%-+/5%+8!-+%!6%2/#7%!4#!+%/#+0!

4%84,7#&,%8!-&0!0,88%7,&-4%!45%7!,&!#45%+!/#&4%348<!B&!45%!8%;%&4,%8!,&!/#&4+-84(!,&!#&%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XHX!128#!8%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!FW<!XHE! !XHc!f&2,A%! ,&!7-&?!#45%+!*&,;%+8,4,%8(! ,&!#*+!@-/*24?(!%45&#:+-95,/!+%8%-+/5! ,8!&%,45%+!/5%/A%0!C?!-&!%45,/-2!

/#77,88,#&!&#+!:,;%&!-&?!84+,/4!%45,/-2!+*2%8<!XHF!U-?2-!$%&85-6(!@#+! ,&84-&/%(!0#%8!&#4!*8%!+%-2!&-7%8(!#@!C#45!,&@#+7-&48!-&0!%;%&!@,%20!8,4%8(!,&!#+0%+!4#!

B&O!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!FF<!XHY! B&! ^+#9%8-<! @#+! %3-792%(! -! 6#7-&! 4#20! -! 84#+?! #@! 5#6! 45%! 6,0#68! #@! 45%! ;,/4,78! 6%+%! 9+#5,C,4%0! @+#7!

/+?,&:!#&!45%!7-,&!8]*-+%!C?!45%!6,@%!#@!45%!7-?#+!-4!45%!4,7%(!C*4!45,8!84#+?!6-8!/#&8,0%+%0!4##!9+#;#/-4,;%(!

8#!B!6-8!%392,/,42?!9+#5,C,4%0!@+#7!+%/#+0,&:!45%!/#&;%+8-4,#&<!dQ#&;%+8-4,#&!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!

^+#9%8-(!)#;%7C%+!XW(!EWXW<e!XHk! !

Page 121: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

`a!

/-8%!#@!-&!%35*7-4,#&! ,&!)-;-++-(! ,&@#+7-4,#&!6-8!:-45%+%0!6,45!45%!5%29!#@!-!9+,%84!

65#! :-45%+%0! ,&@#+7-4,#&! *&0%+! 45%! 8%/+%4! #@! /#&@%88,#&<! B&! 45%! /#&4%34! #@! 45%!

1+:%&4,&%-&! %35*7-4,#&8! #@! 45%! 0,8-99%-+%0! #@! 45%! 0,/4-4#+85,9(! 45%! @#+%&8,/! 4%-7!

45%+%@#+%!

&#4,/%! 45%! 9-+-0#3! #@! 45%! @-/4! 45-4! 45%! 5,84#+?! #@! 45%8%! 9%+8#&8(! 65#8%! ,0%&4,4?! 6-8!

8*99+%88%0! 0*+,&:! 45%! ,22%:-2! +%9+%88,#&(! -99%-+8! 5%+%! 6,45! -! @-28%! 8 XHH! B@! 6%(!

+%8%-+/5%+8!6#+A,&:!,&!45%!/*++%&4!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4(!6-&4!4#!/#&4+,C*4%!4#!

45%! -/A&#62%0:%7%&4! #@! 7%7#+,%8! -C#*4! 45%! +%9+%88,#&! 45-4! 5-0! C%%&! 8,2%&/%0! @#+!

?%-+8(!6%!85#*20!8*99#+4!45%!,&@#+7-&48!65#!6-&4!4#!7-A%!45%,+!84#+?!9*C2,/<!!

B&! 45%! %&0(! B! 0%/,0%0! 4#! 7-A%! -27#84! -22! ,&4%+;,%68! -&#&?7#*8! 45+#*:5! *8%! #@!

98%*0#&?78! #+!-!0%8/+,94,#&! #@! 45%!9+#@,2%!#@! 45%! ,&@#+7-&4(!%3/%94! @#+!9*C2,/! @,:*+%8!

7-A,&:! 9*C2,/! 84-4%7%&48(! -&0! 8#7%! #@! 7?! 7#84! ,79#+4-&4! ,&@#+7-&48! #@! 45%! 1$.[!

65#!:-;%!%392,/,4!9%+7,88,#&!4#!*8%!45%,+!&-7%8<!B&!/#&4+-84!4#!U-?2-!$%&85-6(!B!0,0!&#4!

7-A%!45%!;,22-:%8!-&#&?7#*8(!,&!#+0%+!4#!C%!-C2%!4#!/#&4+,C*4%!4#!45%!&%6!5,84#+?!45-4!

45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! -,78! 4#! 6+,4%! #@! 45%! R+-&/#,84! 2%:-/?! ,&! P9-,&! -&0! 4#! :,;%! 7?!

,&@#+7-&48!45%!#99#+4*&,4?!4#!+%-0!-&0!+%89#&0!4#!7?!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%,+!84#+?<! B!

C%2,%;%! 45-4! ,&! -&?! /-8%! 45%+%! ,8! -26-?8! -! 9#88,C,2,4?! 45-4! ,&8,0%+8! -+%! -C2%! 4#! ,0%&4,@?!

8#7%!,&@#+7-&48!#&!45%!C-8,8!#@!65-4!6%!6+,4%<!B&!/#&/2*8,#&(!C?!9+%8%+;,&:!-&#&?7,4?!

45,&A!-&#&?7#*8!,&@#+7-&48!/-&!8%+;%!-8!!":!"#"&%.%$6"#(*4(.(1*''"1%$6"<!)#4!8*+9+,8,&:2?(!

,&! 45%! /#&4%34! #@! -! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! +%8%-+/5%+8! -8! 6%22! 8#7%4,7%8! @-/%! 45%! 8-7%!

! @-7,2,%8(! -2#&:! 6,45! 45%!

XHa!

P,&/%! 7#84! #@! 7?! ,&4%+;,%68! 84-+4%0! -8! 89#&4-&%#*8! 0,-2#:*%8! -+#*&0! 45%! 7-88!XH`! "5%!

/,+/*784-&/%8! 6%+%! ;%+?! 8%&8,4,;%(! 5#6%;%+<! _89%/,-22?! @#+! #20%+! ,&@#+7-&48! 0,+%/42?!

+%2-4%0!4#!45%!;,/4,78(!B!&%%0%0!4#!2%-+&!4#!2,84%&!4#!8,2%&4!;#,/%8!-&0!*&89#A%&!84#+,%8<!

B&!^+#9%8-(!U,C%+4#(!-@4%+!0-?8!#@!+%7-,&,&

A !dP%%!@,:<!X`e!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XHH!.-*+,/,#!Q#5%&!P-2-7-(!F,-=.#( C&0&$-.#B! H&4*!-"(#*=!"( '.( H>"&%$4$1.1$0&(>"(E"#%*#( >"(VK1%$-.#(>"( '.(E":!"#$0&(H'"+.'!dN*%&#8!1,+%8O!Q-4-2#:#8!_0,4#+-(!X``Ee(!Xc<!XHa!=#7-&!,&!-*0,%&/%!0*+,&:!]*%84,#&b-&0b-&86%+!8%88,#&(!9*C2,/!2%/4*+%!#@!M,i%&/!)-;-++#(!XW!?%-+8!1$.[(!

-*0,#b+%/#+0,&:(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!XH`! _,.'$%.%$6"( E"#".!1/( 7!.1%$1"(! %0<! Q2,;%! P%-2%! %4! -2<! dU#8! 1&:%2%8(! U#&0#&O! P-:%!

J*C2,/-4,#&8(!EWWHe(!EY<!

Page 122: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

``!

b

,&;#2;%0(XaW!6-8!-27#84!,&%;,4-C2%(!%89%/,-22?!,&!-!;%+C-2!/*24*+%!-8!45%!P9-&,85!#&%<!=,45!

8#7%! ,&@#+7-&48! B! C*,24! -! /2#8%! +-99#+4! #;%+! 45%! 6%%A8! #@! -&! %35*7-4,#&(! -&0! 6%!

%&:-:%0! ,&! /#22-C#+-4,;%! 0,-2#:*%8! ,&! 65,/5! 6%! C#45! 85-+%0! %7#4,#&-2! %39%+,%&/%8(!XaX!P%2@b0,8/2#8*+%!#&!7?!9-+4!6-8!5-+0!

4#! -;#,0(! 8,&/%! 7-&?! #@! 7?! ,&@#+7-&48! %39%/4%0! 7%! 4#! 85-+%! 7?! #6&! #9,&,#&8! -&0!

XaE! P4-?,&:!

8,2%&4! ,&! P9-,&! 6,22! :%4! ?#*! &#65%+%(! ,&/2*0,&:! ,&! ,&4%+;,%68<! B&@#+7-&48! @+#7! 45%!

7%7#+?!7#;%7%&4!#C8%+;%0!-&0!0,8/*88%0!7?!6#+A!7%45#08(!%39%/4%0!5#&%84?!-C#*4!

4+%-4%0! -&0! 4+*84%0! 7%! 2,A%! -! :+-&0/5,20(! -&0! B! 2,84%&%0! -8! -! :+-&0/5,20! 6,45! *&*8*-2!

4,7%! -&0! -44%&4,#&! @#+! 45%7<! 1&#45%+! @#+7! #@! +%/,9+#/,4?! d65-4! Z#5&8#&! 6#*20! /-22!Xac!84,22!5-8!4#!4-A%!92-/%<!R%++g&0,I!-&0!_43%C%++h-!-,7!4#!

84#+%!-22!,&4%+;,%68!0#&%!,&!45%!6-A%!#@!%35*7-4,#&8!,&!-!/%&4+-2,I%0!9*C2,/!-+/5,;%!#@!

(

E<k<E J-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!-&0!@,%20&#4%8!

2!XaF!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!C%44%+!

8*,4%0! 7?! +%8%-+/5! ]*%84,#&8! -C#*4! 5#6! 45%! %35*7-4,#&8! /#&84+*/4! 5,84#+?<! [#6!

0*+,&:! %35*7-4,#&8! 45-4! B! 6-&4%0! 4#! #C8%+;%<! )#4! -22! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! /-&! C%!

-+4,/*2-4%0! ,&! ,&4%+;,%68(! 8#! 45,8! #C8%+;-4,#&! 6-8! %88%&4,-2<! B! &%%0%0! 4#! #C8%+;%! 45%!

9#2,4,/,-&8(! 1$.[! ;#2*&4%%+8(! 2#/-2! 9+%88(! %4/<(! ,&! 45%! %35*7-4,#&8(! +%C*+,-28(! -&0! -22!

+%2-4%0!-/4,;,4,%8<!!

b/#22%/4,#&!4%/5&,]*%!,&!45%!

@,%20!45-4!,&/2*0%8!-!7,34*+%!#@!#C8%+;-4,#&!-&0!,&4%+;,%6,&:O!,4!,8!

,&! -! +%2-4,;%2?! *&84+*/4*+%0! 7-&&%+! ,&! &-4*+-2,84,/! 8%44,&:8! C?! %45&#:+-95%+8! 65#!

#C8%+;%!-&0G#+!4-A%!9-+4!,&!45%!/#77#&!-&0!*&/#77#&!-/4,;,4,%8!#@!45%!9%#92%!C%,&:!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XaW! bEF<!XaX!BC,0<(!Ec<!XaE!BC,0<(!EF EY<!!Xac! !XaF! P%%(! %<:<(! J-*2! "5#798#&(! F/"( 6*$1"( *4( %/"( :.#%@( d^3@#+0O! ^3@#+0! f&,;%+8,4?! J+%88(! X`HaeD! $#C%+4! J%+A8! -&0!

12,84-,+!"5#78#&(!%08<(!F/"(*!.'(/$#%*!3(!".>"!(d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!X``ae<!

Page 123: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWW!

XaY! 5%+!,8!9-+4,/,9-4,&:!

-22! 45%! 4,7%<! f8*-22?! %45&#:+-95%+8! >*84! 5%29! #*4O! B! 5-0! 4#! 9-+4,/,9-4%! %&#*:5! 4#!

6#*20! 9+%;%&4! 7%! @+#7! 84*0?,&:! -22! 45%! 0,@@%+%&4! -/4#+8(! @+#7! 6+,4,&:! 45%! &%/%88-+?!

@,%20&#4%8(!-&0!@+#7!,&4%+9+%4,&:!-&0!/5%/A,&:!45%!%7%+:%&4!,&4%+9+%4-4,#&8<Xak!

"5%!8A,228!&%%0%0! @#+!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!-+%!#@4%&!#&2?! 2%-+&%0! ,&! 45%! @,%20<!18!

&2?! C?!XaH!B!/5#8%!4#!6#+A!6,45#*4!-&!

,&4%+9+%4%+! ,&! #+0%+! 4#! 5-;%! -! 9%+8#&-2! 0,-2#:*%! 6,45! 7?! ,&@#+7-&48(! 8#! B! 5-0! 4#!

,79+#;%! 7?! P9-&,85! 2-&:*-:%! 8A,228! 65,2%! 2,;,&:! 6,45! 45%! 1$.[<! B! 0%;%2#9%0! -!

8%&8,4,;,4?! @#+! -22! A,&08! #@! %&/#*&4%+8! ,&! 45%! @,%20O! @#+! 8,2%&/%8(! +%2-4,#&85,98! C%46%%&!

-/4#+8(!@%%2,&:8!#@!,&4+*8,#&(!%4/%4%+-<!U-842?(!B!5-0!4#!2%-+&!4#!6+,4%!7?!#6&!@,%20&#4%8(!-!

2#&:!&%:2%/4%0!-+%-!#@!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&<Xaa!B!/#7C,&%0!>#44%0!&#4%8(!6+,44%&!,&!45%!

@,%20! 0*+,&:! 45%! %;%&48(! 6,45! @*22! 6+,44%&! #+! 0,:,4-2! &#4%8! 6+,44%&! -4! &,:54(! /#792%4%0!

6,45! -00,4,#&-2! ,&@#+7-4,#&! 2-4%+<! =+,4,&:! 45%8%! @*22! &#4%8! -4! &,:54! #@4%&! 5-99%&%0!

65%&!B!6-8!#;%+65%27%0!C?!45%!%;%&48!#+!4,+%0!-@4%+!-!2#&:!0-?!,&!-&0!-+#*&0!45%!7-88!

:+-;%<!=5%&!B!4##A!7#+%!4,7%(!#*4!#@!45%!@,%20(!4#!+%;,%6!7?!&#4%8!7#+%!9+#@#*&02?(!,4!

:-;%!7%!-!6,0%+!9%+89%/4,;%!#&!45%!#&b45%b89#4!&#4%8!B!5-0!C%%&!6+,4,&:!,&!45%!@,%20<!

B&!:%&%+-2(!,&@#+7%0!/#&8%&4!,8!2%88!/2%-+b/*4!,&!/-8%!#@!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!45-&!

#@! ,&4%+;,%68<! $%8%-+/5%+8(! @#+! ,&84-&/%(! *8%! ,&@#+7%0! /#&8%&4! #@! -! 2%-0%+! #+!

+%9+%8%&4-4,;%! #@! 45%! :+#*9! +-45%+! 45-&! #@! -22! ,48! ,&0,;,0*-28<! [#6%;%+(! B! /#*20! &#4!

-88*7%! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! 4%-78! +%9+%8%&4%0! #45%+! 84-A%5#20%+8! ,&;#2;%0! ,&! -&!

*8*-22?! 84-+4%0! 6,45! -&! ,&;,4-4,#&! #@! 45%! 1$.[! #+! 1+-&I-0,<! R#+! 1+-&I-0,! B! 5-0! 4#!

%392-,&! 7?! +%8%-+/5! 9+#>%/4! 45%! @,+84! &,:54! #@! 45%! %35*7-4,#&(! -&0! B! -28#! 0+%6! *9! -&!

,&@#+7%0! /#&8%&4! @#+! 45%! 65#2%! %35*7-4,#&! 4%-7! ,&! #+0%+! 4#! C%! ;%+?! /2%-+! -C#*4! 45%!

[#6%;%+(! ,&! /5-&:,&:! %&;,+#&7%&48! 8*/5! -8! %35*7-4,#&8(! %&8*+,&:! 45-4! %;%+?#&%!

-26-

,&!8#7%!%35*7-4,#&8!B!5-0!45%!#99#+4*&,4?!4#!9+%8%&4!7?8%2@!-&0!7?!+%8%-+/5!9+#>%/4!

4#!45%!%35*7-4,#&!4%-7!-&0G#+!2#/-2!/#77*&,4?!C%@#+%5-&0(!C*4!7#84!#@!45%!4,7%!B!5-0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XaY! 2.&>=**I( *4( )"%/*>#( $&(;,'%,!.'(C&%/!*:*'*+3@( %0<!$*88%2!N%+& V*$1"#( 4!*-( %/"(9/.>*J# !Xak! _,.'$%.%$6"(E"#".!1/(7!.1%$1"(!%0<!Q2,;%!P%-2%!%4!

-2<!dU#8!1&:%2%8(!U#&0#&O!P-:%!J*C2,/-4,#&8(!EWWHe(!EWk<!!XaH! !Xaa! !

Page 124: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWX!

4#! /#&4,&*%! 4#! %392-,&! 7?! 9+%8%&/%! 45+#*:5#*4! 45%! %35*7-4,#&(! /-++?,&:! 7?! /-7%+-!

-&0!-*0,#b%]*,97%&4!;,8,C2?!-+#*&0!-&0!-8A,&:!.>(/*1!#+-22?!,&@#+7%0!/#&8%&48<!!

*&/#7@#+4-C2%!C%,&:!#C8%+;%0!#+!@,27%0!6,45#*4!A&#6,&:!45%!+%8%-+/5%+!8*@@,/,%&42?(!B!

-99+#-/5%0! ,&@#+7-&48! 6,45! :+%-4! /-*4,#&! -&0! 9-4,%&/%<Xa`! 1&0! -245#*:5! 4-A,&:! &#4%8!

#9%&2?! ,&!45%!@,%20!/-&!C%! ,&4+*8,;%!-8!6%22(X`W! B! >#44%0!&#4%8!-4! 45%!%35*7-4,#&!8,4%(! 4#!

+%7,&0!-22!9-+4,/,9-&48! 45-4! B!6-8!-! 9-+4,/,9-&4! *=#"!6"!<!N*4!%;%&! ,@! B!6-8! 4+-&89-+%&4!

6,45#*4!,&@#+7%0!/#&8%&4<!"5,8!,8!45%!+%-8#&!65?!7-&?!]*#4%8!,&!45,8!84*0?!/#7%!@+#7!

@#+7-2! ,&4%+;,%68!-&0!9*C2,/!84-4%7%&48!+-45%+!45-&!@+#7!,&@#+7-2!/#&;%+8-4,#&8!-&0!

#C8%+;-4,#&8! -+#*&0! 45%! :+-;%8<! "5%! 2-44%+(! 5#6%;%+(! 5-;%! ,&@#+7%0! 7?! +%8*248! 4#! -!

:+%-4!%34%&4<!!

E<k<c U,4%+-4*+%(!0#/*7%&48(!-&0!-00,4,#&-2!8#*+/%8!

"#!84*0?!&#4!#&2?!45%!9+-/4,/%!C*4!-28#!45%!0,8/#*+8%!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!-&0!

4#!:%4!-!7#+%!+#*&0%0!;,%6!#@!P9-&,85!7%7#+?!9#2,4,/8(! B! :-45%+%0!-00,4,#&-2! 8#*+/%8!

#&!45%!84*0,%0!/-8%8O!+%9#+48(!/#&;%&4,#&-2!7%0,-(!&%6!#&2,&%!8#/,-2!7%0,-!8*/5!-8!C2#:8!

-&0! R-/%C##A(! C*4! -28#! 0#/*7%&4-+,%8! -&0! 4%2%;,8,#&! 8%+,%8<! B&! 45,8! -+%-! -8! 6%22(!

+%@2%3,;,4?! 6-8! &%%0%0O! 7%0,-! /#;%+-:%! #&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! 0%9%&0,&:! #&! 45%!

&%689-9%+! #+! >#*+&-2,84(! ,8! #@4%&! -,7%0! -4! 8*99#+4,&:! #&%! ;,%6! #+! -&#45%+(X`X! -&0! 45%!

#&2,&%!8#/,-2!7%0,-!&%46#+A8!#@!0,@@%+%&4!7%7#+?!-88#/,-4,#&8!-&0!-/4,;,848!6%+%!#&/%!

7#+%!-!895%+%!65%+%!-/4,;,87!-&0!8/5#2-+85,9(!45%!9*C2,/!-&0!45%!9+,;-4%(!7%4<!!

P%/#&0(! B! /#22%/4%0! 8#*+8%8! 45-4! 5%29%0! 4#! /#&4%34*-2,I%! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4!

,&4%+&-4,#&-22?<!"#!45,8!%&0(!B!7-,&2?!84*0,%0!45%!0,8/#*+8%!#@!,&4%+&-4,#&-2!7%7#+?!-&0!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!8/5#2-+8!-&0!9+-/4,4,#&%+8!,&!-/-0%7,/!2,4%+-4*+%!-&0!+%9#+48<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xa`!B&!Q5,22T&!%89%/,-22?(!45%+%!6%+%!8#7%!9+#C2%78!6,45!+%8%-+/5%+8!@,27,&:!,&@#+7-&48!,&!4%&8%!8,4*-4,#&8<!X`W! 2.&>=**I( *4( R%/&*+!.:/3(! %0<! J-*2!

14A,&8#&!%4!-2<!dU#&0#&(!P1K_!J*C2,/-4,#&8(!EWWXe(!cYk<!X`X! Z#*+&-2,848! 8*/5! -8! )-4-2,-! Z*&]*%+-! dR'( 7.K#e(! L,%:#! N-+/-2-! d7O='$1*\(! -&0! J-4+,/,-! Q-79%2#! d7O='$1*e! -+%!

>#*+&-2,84!6,45!-!:+%-4!9%+8#&-2!,&4%+%84!,&(!-&0!C#*&08!6,45!45%!+%9*C2,/-&!7%7#+?!7#;%7%&4D!^&!45%!#45%+!

8,0%! #@! 45%! 7%0,-b

45%!%35*7-4,#&!#@!Q-45#2,/!9+#4#b7-+4?+8!A,22%0!C?!$%9*C2,/-&8<!

Page 125: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWE!

E<k<F J5#4#!-&0!@,27!

J5#4#! -&0! @,27! 5-;%! C%/#7%! %84-C2,85%0! +%8%-+/5! -&0! 0,88%7,&-4,#&! 4##28! @#+!

-&45+#9#2#:,848! ,&! 45%! 2-84! 0%/-0%8! #@! 45%! 46%&4,%45! /%&4*+?<X`E! B&! -00,4,#&! 4#! 6+,4,&:!

@,%20&#4%8(! B! -28#! +%/#+0%0! 7?! #C8%+;-4,#&8! 6,45! 95#4#! -&0! @,27<! B! *8%0! 45%! 95#4#8! -8!

-00,4,#&! 4#! >#44%0! &#4%8! 6+,44%&! ,&! 45%! @,%20(! 4#! 5%29! 7%! +%7%7C%+! -&0! #+:-&,I%! 7?!

@,%20&#4%8D!4#!,22*84+-4%!7?!+%8*248!,&!+%9#+4,&:!7?!6#+AD!-&0!%;%&4*-22?!45%?!85#*20!-22!

%&0!*9!,&!45%!-+/5,;%!#&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!#+:-&,I%0!C?!R%++g&0,I<!!

"6#!5,:52,:548!#@! 45,8!9+#>%/4!6%+%!7?!-88,84-&/%! ,&!7-A,&:!46#!0#/*7%&4-+,%8!#&!

%35*7-4,#&8<X`c!

45%!7%-&,&:!#@!45%!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&!@#+!45%!2#/-28!-&0!+%2-4,;%8!,&!J*%C2-!0%!0#&!

%39%+,7%&4-2!0#/*7%&4-+?!-&0!@2,9C##A(!,8!C-8%0!#&!-!4,7%b2-98%!8%+,%8!#@!95#4#8!#@!45%!

Q5,22T&!%35*7-4,#&<!=5%&!45%8%!@,278!6%+%!85#4(!+%@2%3,;,4?!6-8!&%%0%0!4#!#C8%+;%!5#6!

45%! @,277-A%+8!+%9+%8%&4%0! 45%!%35*7-4,#&! 6#+A!-&0! 5#6!45%!%35*7-4,#&! 4%-7!-&0!

+%2-4,;%8!+%-/4%0<!"5%8%!6%+%!,&4%+%84,&:!#99#+4*&,4,%8!4#!8%%!?%4!-&#45%+!@#+7!#@!5#6!

7%7#+?!6#+A8!-+#*&0!45%!7-88!:+-;%8(!C*4!-28#!4#!C%!/#&8/,#*8!#@!5#6!45%!@,277-A%+8!

,&@2*%&/%0! 45%! %35*7-4,#&! -&0! 4#! 7%0,-4%! C%46%%&! 45%! 4%-7(! 45%! +%2-4,;%8(! -&0! 45%!

@,277-A%+8!65%&!&%/%88-+?<!

E<k<Y J*C2,/!5,84#+?O!+%/,9+#/,4?!-&0!%45&#:+-95,/!#99#+4*&,4?!

_&:-:%0! 8/5#2-+85,9! 9-?8! -44%&4,#&! 4#! +%/,9+#/,4?! -&0! 45%! 0,88%7,&-4,#&! #@! +%8*248! 4#!

&#&b-/-0%7,/!-*0,%&/%8<! B!5%+%C?!@#*&0! ,&89,+-4,#&! ,&!-&45+#9#2#:?!6,45! ,48!/#&/%948!

#@! +%89#&8,C,2,4?(! -//#*&4-C,2,4?(! -&0! 9*C2,/! 5,84#+?! 6,45! ,48! :#-2! #@! A&#62%0:%!

0,88%7,&-4,#&<X`F! R#22#6,&:! 45%! %3-792%! #@! R+-&/,8/#! R%++g&0,I(X`Y! B! 0,0! 8#7%! ,&,4,-2!

@#+-?8! ,&4#! 9*C2,/! 8/5#2-+85,9(! C#45! ,&! N%2:,*7! -&0! P9-,&<! P#7%! #@! 45%8%! %;%&48! 6%+%!

&#4!#&2?!#//-8,#&8!@#+!A&#62%0:%!0,88%7,&-4,#&!C*4!-28#!%45&#:+-95,/!#99#+4*&,4,%8!4#!

#C8%+;%!45%!,79-/4!#@!7?!6#+A!-&0!:%4!+%89#&8%!-&0!@%%0C-/A<!P#!5%+%!-:-,&!B!&%%0%0!4#!

A%%9!7?!+%8%-+/5!:-I%!#&!-2%+4!-&0!#C8%+;%!45%!,&4%+-/4,#&8!4-A,&:!92-/%<!"5%!@-/4!45-4!

45,8! 4?9%! #@!%&:-:%0! +%8%-+/5! ,8!-,7%0!-4! 4+-&8@#+7,&:! 45%!8,4*-4,#&! *&0%+!84*0?!-28#!

+%]*,+%0!+%@2%3,;,4?!#&!45%!,79-/4!#@!7?!#6&!9+%8%&/%!-&0!6#+08!-4!45%8%!%;%&48<X`k!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`E! !X`c!U,&A8!4#!6-4/5!C#45!0#/*7%&4-+,%8!/-&!C%!@#*&0!,&!45%!199%&0,3<!!X`F! !X`Y!

666<2-89#2,4,/-80%2-7%7#+,-<#+:<!X`k! !

Page 126: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWc!

B! 9-+4,/,9-4%0! ,&! 45+%%! ,&4%+%84,&:! /#22-C#+-4,#&8<! R,+84(! B! 4##A! 45%! #99#+4*&,4?! 4#!

9+%8%&4! 45%! 46#! -C#;%b7%&4,#&%0! 0#/*7%&4-+,%8! ,&! P9-,&! -&0! N%2:,*7<! B&! J*%C2-! 0%!

#99#+4*&,4?!4#!/#&4%34*-2,I%!45%!%35*7-4,#&!@#+!9%#92%!#@!45%!;,22-:%(!-&0!,4!9+#0*/%0!

,&! ,&4%+%84,&:!0,-2#:*%!C%46%%&!2#/-2!-/4,;,848(!9%#92%! @+#7!&%,:5C#*+,&:!;,22-:%8!65#!

6%+%!4+?,&:!4#!,&,4,-4%!-&!%35*7-4,#&(!9%#92%!65#!5-0!&#4!/#7%!4#!45%!%35*7-4,#&!C*4!

5-0!C%/#7%!/*+,#*8!-@4%+6-+08(!%4/<!=%!5-0!4#!C%!/-+%@*2(!5#6%;%+<!"5%?!5-0!92-/%0!-!

+%9*C2,/-&!@2-:!C%5,&0!#*+!4-C2%(!-&0!-@4%+6-+08(!45%!1$.[!7-0%!,4!/2%-+!45-4!45%?!6%+%!

&#4! 5-99?! -C#*4! #*+! 9-+4,/,9-4,#&! ,&! 45%! %;%&4(! 8,&/%! 45%?! 6%+%! 84,22! &%:#4,-4,&:! 6,45!

9+%8%&4%0!45%!@,27!#&2?!,&!N%2:,*7(!,&!0,@@%+%&4!7%0,-!-&0!8%44,&:8<!R#+!45%!9+%7,%+%!6%!

,&;,4%0! 45%! 1$.[! @#+! -! 9*C2,/! 2%/4*+%(! 65,/5! 6-8! -&! #99#+4*&,4?! @#+! ,48! 7%7C%+8! 4#!

0,88%7,&-4%! 45%,+! 6#+A! ,&! -&#45%+! &%46#+A(! -&0! ,&! 45%! 7%-&4,7%! B! -28#! :#4! 8#7%!

@%%0C-/A!#&!45%,+!#9,&,#&!#@!5#6!45%,+!6#+A!6-8!+%9+%8%&4%0!,&!45%!@,27<!!

,&!N+*88%28<![%+%!45%!/5-22%&:%8!6%+%!7-,&2?!4#!+%-/5!C#45!45%!N%2:,-&!-*0,%&/%!-&0!45%!

P9-&,85(!6,45!-&!%35,C,4,#&!-&0!89%-A%+8!,&!P9-&,85(!-&0!5#6!4#!@,&0!-!9#8,4,#&!C%46%%&!

45%!0,@@%+%&4!#+:-&,I-4,#&8!#+:-&,I,&:!45%!%39#8,4,#&<!=5,2%!45%!1$.[!9+%8%&4%0!7%!-8!

!

U-842?(! B! 0,0! 8#7%! ,&4%+;,%68! ,&! N%2:,*7! -&0! 0*+,&:! 8#7%! %;%&48! #@! 45%! P9-&,85!

7%7#+?!7#;%7%&4<!_89%/,-22?!45%!,&4%+;,%68!,&!P9-,&!5-0!4#!C%!*&0%+84##0!-8!-!6-?!4#!

8%%A! 8*99#+4! -&0! 2%:,4,7-/?! 6,45,&! P9-,&(! 45+#*:5! ,&4%+;,%6,&:! @#+%,:&! -/-0%7,/8!

89%/,@,/-22?! -C#*4! 45%,+! ,&4%+%84(! -8! #*48,0%+8(! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 45-4! 7-&?!

X`H!

E<H b !

_35*7-4,#&! 8,4%8! ,&! P9-,&! 5-;%! C%/#7%! 8,4%8! 65%+%! %;%+?#&%! #C8%+;%8! %;%+?#&%O! 45%!

-+/5-%#2#:,84! ,&;%84,:-4%8! 45%! 0%-0(! -! 98?/5#2#:,84! 2,84%&8! 4#! +%2-4,;%8! #@! 45%! 0%-0(! -!

+%8%-+/5%+! #C8%+;%8! 45%! -+/5-%#2#:,84(! -&0! 45%! 9+%88! ,&4%+;,%68! 45%! +%8%-+/5%+<! "5%!

b !

/#&&%/4%0!,&!-!:2#C-2!/5-,&!#@!/#&84+*/4,&:!7%7#+?<!N%84%7-&!,&4+#0*/%8!45,8!4%+7!4#!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`H! _7,2,#! P,2;-(! ,&4%+;,%6! C?! Q-+2#8! 1:l%+#(! 9+#:+-7! Q#&4+-4,%79#(! $-0,#! N%22-8! 1+4%8(! .-0+,0(! ^/4#C%+! XW(!

EWXX<!

Page 127: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWF!

7-A%! *8! 45,&A! -C#*4! 45%! ,79-/4! #@! #*+! +%8%-+/5! #&! :2#C-2! /5-,&8(! 6,45! +%/,9+#/-2!

+%2-4,#&85,98!C%46%%&!0,@@%+%&4!92-/%8(!8*C>%/48(!+%-0%+8(!-&0!+%8%-+/5%+8!,&84%-0!#@!#&2?!

45,&A,&:!#@!45%!,79-/4!#@!:2#C-2,I-4,#&!#&!#*+!+%8%-+/5<X`a!"5%!/5-,&!#@!7%7#+?!6#+A!,&!

45,8! 84*0?! ,&0%%0! /#&&%/48! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&b+,:548! #+:-&,I-4,#&8! 8*/5! -8! 45%!

).>!"#(! ,&84,4*4,#&8! 8*/5! -8! 45%! _*+#9%-&! f&,#&! d_fe(! 2#/-2! /#77*&,4,%8(! -&0!

,&4%+&-4,#&-2! +%8%-+/5%+8! ,&(! @#+! ,&84-&/%(! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! f&2,A%! 45%! /2-88,/!

5,84#+,-&!65#!,8!8%9-+-4%0! ,&!4,7%!@+#7!5,8!8*C>%/48(!C?!0#,&:!%45&#:+-95,/! @,%206#+A!

7?! 6#+A! C%/-7%! 9-+4! #@! 45,8! /5-,&(! -&0! /-&! -@@%/4! ! 85#*20! -@@%/4(! ,&! %&:-:%0!

8/5#2-+85,9! !

!

"5,8!0,88%+4-4,#&!,&0%%0!,8!-!&%6!84%9!,&!-&!#&:#,&:!0,-2#:*%(!-!6#+A!,&!9+#:+%88<!"5%!

-+%(!+-45%+(!,&5%+%&4!,&!-&?!%&:-:%0!+%8%-+/5!,&!-!7*24,b8,4%0!8%44,&:<!!

B&! /%+4-,&! 8,4%8(! #&%! 8%%78! 4#! C%! 6#+A,&:! 6,45(! -&0! ,&! #45%+8! #&%! 8%%78! 4#! C%!

6#+A,&:! -:-,&84(! /5-&:,&:! 8%48! #@! 8*C>%/48<! ! "5%8%! /#&@2,/48! -+%! +%8#2;%0(!

9%+5-98!-7C,;-2%&42?(!&#4!C?!+%@*:%!,&!C%,&:!-!0%4-/5%0!-&45+#9#2#:,/-2!8/5#2-+(!

C*4! ,&! C%,&:! -! 8#+4! #@! %45&#:+-95%+b-/4,;,84(! +%&%:#4,-4,&:! ,0%&4,4,%8! ,&! 0,@@%+%&4!

8,4%8!-8!#&%!2%-+&8!7#+%!-C#*4!-!82,/%!#@!45%!6#+20!8?84%7<X``!

1245#*:5! 5,84#+,-&8! A&#6! 45%,+! 85-+%! #@! +%;,8,#&,87(! %45&#:+-95?! 4-A%8! +%;,8,#&,87!

#&%!84%9!@*+45%+<!f&2,A%!-+/5,;%8(!,&@#+7-&48!/-&!4-2A!C-/A!#&/%!45,8!C##A!,8!6+,44%&!-&0!

/-&! :,;%! 45%,+! @%%0C-/A<! B&! /#&4+-84! 4#! R%++g&0,I(! 65#(! 2,;,&:! ,&! 45%! @,%20(! 85-+%8! 5,8!

94*-2,I-4,#&! #@!

EWW!

=5-4! ,8! 45%! ,79-/4!-&0!/#&4+,C*4,#&!#@!7?!6#+A!4#!45,8!7%7#+?!/5-,&p!1&86%+,&:!

45%!]*%84,#&! @+#7! N%84%7-&!45-4!%&:-:%0!8/5#2-+85,9!:#%8!C%?#&0!9*C2,/! 8/5#2-+85,9!

%&+,/5,&:! 45%! 7%7#+?! 0%C-4%! ,&! P9-,&! 6,45! -! &%6(! /+,4,/-2! 9%+89%/4,;%<! )#4! 7-A,&:! -!

&%6! &#+7-4,;%(! 0%@,&,4,;%! >*0:%7%&4! -C#*4! -! C%44%+! 6-?! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84! C*4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`a!N%84%7-& b

F/"*!3@(;,'%,!"(f(9*1$"%3!H!dX``WeO!E`YbcXW<!X``! b !EWW! N$"'>J*!I(,&>"!(4$!"B(;*&%"-:*!.!3(#%,>$"#(*4(6$*'"&1"( .&>( #,!6$6.'@( %0<! Q-+#2?&! )#+084+#7! -&0! 1&4#&,*8! $#CC%&! dN%+A%2%?O! f&,;%+8,4?! #@! Q-2,@#+&,-! J+%88(!

!

Page 128: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWY!

EWX! B&84%-0! #@! %&@#+/,&:! -!

:+-;%8(!45,8!0,;%+8,4?!,8!65-4!45,8!0,88%+4-4,#&!6,22!7-A%!;,8,C2%<!!

B&! 45%! &#+7-4,;%! /#&4%34! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(! 65%+%! 9+-/4,4,#&%+8! -&0! 8/5#2-+8!

8%%A! C%84! 9+-/4,/%8! -&0! 0,88%7,&-4%! 45%,+! &#+78(! B! 45,&A! 45,8! ,8! -&! ,79#+4-&4!

9%+89%/4,;%(!8,&/%!45%!7%7#+?!0%C-4%!,&!P9-,&!,8!-&0!85#*20!C%!-!9#2,4,/-2!,88*%<!B4!6,22(!

+-45%+(!#@@%+!8#7%!&%6!,&8,:548!@+#7!65%+%!-22!-/4#+8(!0%9%&0,&:!#&!45%,+!9#2,4,/-2!;,%68!

-&0!-,78(!/-&!0%0*/%!45%,+!#6&!/#&/2*8,#&8<!B&!45%!@#22#6,&:!/5-94%+8(!B!4+?!4#!-88%88!45%!

,79-/4!#@!-!/%+4-,&!6-?!#@!0%-2,&:!6,45!45%!9-84(!&-7%2?!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8(!C?!

-&-2?I,&:!84%9!C?!84%9!%-/5!C*,20,&:!C2#/A!#@!45,8!5,84#+,/-2!9+-/4,/%!-&0!-&-2?I,&:!5#6!

45,8!9+-/4,/%!+%9+%8%&48!45%!9-84<!!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EWX! !

Page 129: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 130: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! XWH!

Q5-94%+!c ,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&!

%\(4*!(%/"$!(%!,%/@(4*!(%/"(%!,%/@(4*!(%/"(*&'3(%!,%/(%/.%(%/"3(J"!"(I$''">(4*!(%/"('*6"(*4(S,#%(1.,#"#M( ( (C&>(H(1!3(*,%(4*!(S,#%$1"@(4*!(%/.%(S,#%$1"(%/.%(%/"3(>"#"!6"(#*(-,1/@(.&>(%/.%(J"(&"">(#*(-,1/ !

Z!

c<X B&4+#0*/4,#&!

"#!-&86%+!45%!]*%84,#&!#@!65-4!A,&0!#@!5,84#+?!/#7%8!@+#7!45%!P9-&,85!:+-;%8(! 2%4!*8!

@,+84!4*+&!4#!-!7->#+!-89%/4!#@!-22!A,&08!#@!5,84#+?!-&0!7%7#+?!9+-/4,/%8O!4+*45!/2-,78<!

=5-4! A,&0! #@! 4+*45! /2-,78! 0#%8! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 7-A%p! 1&0! 5#6!

!/#&4+,C*4%!4#!5,84#+,/-2!A&#62%0:%p!

B&! EWWW(! _7,2,#! P,2;-! /-22%0! #&! 45%! P9-&,85! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,84! R+-&/,8/#!

_43%C%++h-!4#!8%-+/5!@#+!45%!+%7-,&8!#@!5,8!:+-&0@-45%+(!-!$%9*C2,/-&!/,;,2,-&!%3%/*4%0!

C?!R+-&/#,84!@#+/%8!0*+,&:!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+!dX`ck X`c`e!-&0!2%@4!C%5,&0!,&!-!7-88!

:+-;%<E!P,&/%!45-4!@,+84!%35*7-4,#&(!_43%C%++h-!5-8!C%/#7%!45%!7#84!,79#+4-&4!%39%+4!,&!

45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!45-4!5-8!%35*7%0!7#+%!45-&!k(WWW!C#0,%8! @+#7!-C#*4!

cWW! :+-;%8(! -&0! 5,8! %39%+4,8%! 5-8! C%%&! +%]*%84%0! @#+! ,&4%+&-4,#&-2! ,&;%84,:-4,#&8<! B&!

Q5,2%(! @#+! ,&84-&/%(!5%! ,0%&4,@,%0!-&0! ,&;%84,:-4%0!45%!+%7-,&8!#@! 45%! @#+7%+!9+%8,0%&4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X![,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!E!

R81.6.%$&+()"-*!3B(9$%"#(*4(E"-"-="!$&+(.&>(N*!+"%%$&+(!%0<!.-+,-!"<!P4-+I7-&&!

-&0!Z#5&!$#C?!dK-,&%8;,22%O!f&,;%+8,4?!J+%88!#@!R2#+,0-(!EWXke<!

Page 131: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XWa!

P-2;-0#+! 122%&0%! -&0! 45%! @-7#*8! 8,&:%+! M,/4#+! Z-+-(! 65,/5! 2%0! 4#! /5-+:%8! -:-,&84! 46#!

7,2,4-+?!7%&<!

!

9#2,4,/8<! B!*8%!45,8!4%+7!4#!/2*84%+!+%2-4%0!4+%&08! ,&!5#6!8#/,%4,%8!+%89#&0!4#!5,84#+,/-2!

/#&4%348!,8!,&/+%-8,&:2?!2,7,4%0!4#!4+*45!6,45!-!>*0,/,-2!@*&/4,#&O!@-/48!45-4!/-&!8%+;%!-8!

c!

-&0! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! /-&! 9+#;,0%! 45,8<F! "5%+%@#+%(! -! 8%/#&0!

b+,:548!

,&;%84,:-4#+8! 4#! 45%! C#0?<Y! B&0%%0(! @#+%&8,/! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&8! -+%! ,&/+%-8,&:2?!

89#&8%!4#!7-88!;,#2%&/%<!1!45,+0!-89%/4!#@!65-4!B!/#79+%88!,&4#!45%!

>*0,/,-2!,&!#+,:,&-2!@*&/4,#&(!,8!/2-,7%0!4#!/#&4+,C*4%!4#!45%!5,84#+,/-2!+%/#+0!#@!-!;,#2%&4!

9-84<!"5%!

45-4!6-8!@#+7*2-4%0!,&!45%!X`HW8!-&0!45-4!@#+7%0!9-+4!#@!0,8/*88,#&8!-C#*4!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%<k!

;- H!

"5,8!-22!2%-08!4#!-!:%&%+-2!>*34-9#8,4,#&!#@!45%!+%;%2-4,#&!#@!7-4%+,-2!%;,0%&/%!45-4!,8!

%]*-22%0!4#!4+*45!,&!:%&%+-2(!#&!45%!#&%!5-&0(!6,45!@#+:%44,&:!#+!/#&/%-27%&4!#@!4+*45!

C?!45%!9%+9%4+-4#+8(!#&!45%!#45%+<!"#!8*7!*9(!45%!,0%-!45-4!>*0,/,-2! 4+*45!/-&!C%!@#*&0!

!-!4+*45!#45%+6,8%!/#&/%-2%0!C?!9%+9%4+-4#+8! !-&0!45-4!45,8!4+*45!

/#&4+,C*4%8!4#!45%!5,84#+,/-2!+%/#+0(!,8!65-4!B!/-22!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!4+*45<!

"5%! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&8! ,&! P9-,&! 5-99%&(! /#&4+-+?! 4#! 45%! :2#C-2! 4+%&0! #@! 45%!

+%-2!:+-88b+##48!7#;%7%&4!-&0!5-0!4#!84+*::2%!4#!#C4-,&!,&84,4*4,#&-2!8*99#+4<!B&!EWWH(!

,4!8*//%%0%0!,&!92-/,&:!45%!Q,;,2!=-+!5,84#+?!#&!45%!9#2,4,/-2!-:%&0-(!+%8*24,&:!,&!2,7,4%0!

%35*7-4,#&8! 4#! 45%! -88#/,-4,#&8<a! 122! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! /#22-C#+-4%! 6,45!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!c!Q,4%0!,&!1&4##&!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(d)%6!\#+AO!N%+:5-5&!N##A8(!EWW`e(!XYY<!F!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(!XYY<!Y! A*>3(f(9*1$"%3!H!dEWWXe(!XEX<!k!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(!XYY<!H!Z#8'!m-2-]*%44(!/,4%0!,&!N%+C%+!N%;%+&-:%(!2$#%*!3@()"-*!3@(.&>(9%.%"D9:*&#*!">(V$*'"&1"B(F$-"(.&>(`,#%$1"(d)%6!

\#+AO!$#*42%0:%(!EWXXe(!XW<!a!

H#"+*!K.B(E"6$#%.(>"(N$'*#*4K.()*!.'(3(7*'K%$1.!FY!dEWXXeO!YcH<!

Page 132: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XW`!

9+#@%88,#&-2! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! -&0! -+/5-%#2#:,848(! C*4! -! 2#4! #@! 6#+A! ,8! 0#&%! C?!

&#&b9+#@%88,#&-2!;#2*&4%%+8<!!

"5%!%35*7-4,#&8!5-99%&!,&!-!2%:-2!2,7C#<!"5%!7-88!:+-;%8!-+%!/#&8,0%+%0!4##!+%/%&4!

4#! C%! #@! 5,84#+,/-2! ;-2*%(! 8,&/%! 5%+,4-:%! 2%:,82-4,#&! #&2?! -992,%8! 4#! 7-4%+,-2! #20%+! 45-&!

XWW!?%-+8(!-&0!/+,7,&-2!,&;%84,:-4,#&8(!-//#+0,&:!4#!&-4,#&-2!2-68!-4!2%-84(!#&2?!0%-2!6,45!

@#*&0!5*7-&!+%7-,&8!&#4!#20%+!45-&!EW!?%-+8<!.#84!2#/-2!>*0:%8!0,87,88!45%!/5-+:%8!#@!

45%!-88#/,-4,#&8!65%&!45%?!@,&0!/#+98%8!6,45!%;,0%&/%8!#@!;,#2%&/%<`!"5,8!2%:-2!2,7C#!5-8!

/-*8%0! ,+#&,/! 8,4*-4,#&8! #@! %35*7-4,#&! 4%-78! +%/%,;,&:! 2%44%+8! @+#7! 5%+,4-:%!

,&84,4*4,#&8(!85#6,&:!&#!,&4%+%84!,&!8*99#+4,&:!45%!%35*7-4,#&(!65,2%!8-?,&:!45-4!,@!45%!

4%-7! 5-99%&8! 4#! @,&0! /#,&8! #+! #45%+! #C>%/48! #@! 9-4+,7#&,-2! ;-2*%(! 45%?! 85#*20! 0%2,;%+!

45%8%! 4#! 45%! 84-4%<! ^&2?! ,&! EWXX(! 45%! :#;%+&7%&4! 9*C2,85%0! -! 8/,%&4,@,/! 9+#4#/#2! @#+!

%35*7-4,#&8(!6,45!45%!8/,%&4,@,/!9+#/%0*+%8!45-4!85#*20!C%!@#22#6%0!65%&!%35*7,&:!-!

7-88!:+-;%(! C*4! ,4! ,8!&#4!7-&0-4#+?<10!"5,8!&-4*+-22?!9#8%8!9+#C2%78! 8*/5!-8!-! 2-/A!#@!

/-4-2#:*,&:! -&0! /%&4+-2,I,&:! 0-4-(! -&0! 2##4,&:! C?! 6-+! %&45#*8,-848<XX! "5%! %35*7-4,#&!

!

)#&%45%2%88(! %;%&! 6,45#*4! 45%! >*0,/,-2! @*&/4,#&! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8!85#6!7-&?!-89%/48!#@!45%!@#+%&8,/!4*+&<!"5%!7%7#+?!7#;%7%&4!/2-,78!4#!

b

4+,%8!4#!0#!8#!C?!7%-&8!#@!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!-&0!5-8!45%+%@#+%!C%%&!/#,&%0!45%!XE!

"5,8!/5-94%+!%392-,&8!@,+84!45-4!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!4+*45!+%;%-2,&:!,8!%7C%00%0!

,&!45%!5,84#+,/-2!/#&4%34!#@!-&!,&4%+&-4,#&-2!2%:-2!@,:54!-:-,&84!5*7-&!+,:548!;,#2-4,#&8(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`! P%%! 12@+%0#! K#&Ig2%Ib 7,='$1(C!1/."*'*+3 L,84,&:*,85%0!K*%848!#+!1:%&48!#@!

B&:'+%&/%O!R#+%,:&!J-+4,/,9-4 ;*-:',%,-!X`!dEWWaeO!Xkk<!!XW!

5449OGG666<C#%<%8GC#%G0,-8GEWXXGW`GEHG90@8GN^_b1bEWXXbXYEWk<90@<! "5%! &-4,#&-2! 9+#4#/#2! 6-8! 45%!

P%94%7C%+!EH(!EWXX(!7#+%!45-&!%2%;%&!?%-+8!-@4%+!45%!@,+84!8/,%&4,@,/!%35*7-4,#&!,&!P9-,&<!128#!8%%(!R%++g&0,I(!

YcH<!XX!12@+%0#! K#&Ig2%Ib$*,C-2!-0;#/-4%8! @#+! 45%! ,&;#2;%7%&4!#@! 45%8%!6-+! %&45#*8,-848(! -&0! ,&! 45%! 1$.[!4%-7!

,&0%%0!#&%!#@!45%!7->#+!/#22%/4#+8!#@!Q,;,2!=-+!,4%78(!Z*-&!d98%*0#&?7e(!;#2*&4%%+8<!^&!45%!2%:-2!2,7C#!#@!Q,;,2!

=-+! -+/5-%#2#:?O! 12@+%0#! K#&Ig2%Ib

7,='$1( C!1/."*'*+3 L,84,&:*,85%0! K*%848! #+!

1:%&48!# ;*-:',%,-!X`!dEWWaeO!Xkk<!XE!

H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(%/"(2,-.&$%$"#!E!dEWWFeO!EYEH<!

Page 133: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXW!

9,#&%%+%0! C?! /#*&4+,%8! 8*/5! -8! 1+:%&4,&-<! P*C8%]*%&42?(! B! %392-,&! 5#6! 45%! @#+%&8,/!

9-+-0,:7! ,8! -99+#9+,-4%0! ,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34<! B! 0%8/+,C%! 5#6! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -992,%8! -! 4+*45! /#&/%94! 45-4! ,8! %7C%00%0! ,&! 45%! %;,0%&4,-+?!

9-+-0,:7! #@! 8/,%&/%! ,&! 8%+;,/%! #@! 45%! /#*+4! -&0(! 7#+%! /#&/+%4%2?(! ,&! 8%+;,/%! #@! 45%!

,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&! +,:548! /-79-,:&! -:-,&84! ,79*&,4?<! [#6%;%+(! -8! B! >*84! %392-,&%0(!

45%!P9-&,85!/#&4%34!0,@@%+8!@+#7!45%!#+,:,&-2!/#&4%34!#@!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7<!B&0%%0(!

&#4! #&2?! ,8! R+-&/#,87! 8#! @-+! &#4! #&! 4+,-2! ,&! P9-,&! C*4! -28#! 45%! 7-88! :+-;%8! -+%! &#4!

*&A&#6&! C?! 45%! ;,22-:%+8<! $-45%+(! 45%?! -+%! 8*C>%/4! 4#! -! 9+#2#&:%0! 9+#5,C,4,#&! #&!

/#22%/4,;%!-&0!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&<!

"5,8! 9+#5,C,4,#&! #&! /#22%/4,;%! -&0! 9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! #+,:,&-4%8! ,&! 45%! @#*+!

0%/-0%8! #@! R+-&/#,84! 0,/4-4#+85,9! -&0! ,&! 45%! ;%+?! &-4*+%! #@! 45%! P9-&,85! 4+-&8,4,#&! 4#!

0%7#/+-/?<! =5%&(! ,&! X`c`(! R+-&/,8/#! R+-&/#! 0%@%-4%0! 45%! 9+#:+%88,;%! P9-&,85! P%/#&0!

$%9*C2,/(! 5%! ,&84-22%0! -! 0,/4-4#+,-2! +%:,7%! 45-4! +%9+%88%0! -22! #99#8,&:! 9#2,4,/-2!

Xc!$-45%+!45-&!45%!P%/#&0!$%9*C2,/!#+!45%!@,+84!0%7#/+-/?!

0%7#/+-/?!,&!P9-,&<XF!

7-/+#!&#+!7,/+#2%;%2(!@#+!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&8!#@!45%!9-84<XY!

=5%&! 45%! 4+-&8,4,#&! -99%-+%0! 4#! C%! /#&4,&*#*8! 6,45! R+-&/#,87! +-45%+! 45-&! -!

9#2,4,/8(!65,/5!5-8!/#&4,&*%0!*&4,2!4#0-?<Xk!L*+,&:!45%!EWXX!9+#4%848!-4!J*%+4-!0%2!P#2!,&!

.-0+,0(! @#+! ,&84-&/%(! 45%!?#*&:! $&>$+&.>*#! +%@*8%0!$%9*C2,/-&! @2-:8! #&! 45%! 8]*-+%!-&0!

45%!4+-&8,4,#&!+%8*24%0!,&!-!9+#5,C,4,#&!#@!9#2,4,/-2!-&0!/#22%/4,;%!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!

$%9*C2,/-&!9-84<!

"5%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!@-/%8!-!:+%-4!0%-2!#@!#99#8,4,#&<!_89%/,-22?!/#&8%+;-4,;%!

P9-,&!5#208!#&! 4#! 45%! 9+#5,C,4,#&!#@!9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! 45-4! B! >*84!0%8/+,C%0<!"5%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xc!J-2#7-!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.B(F/"(E*'"(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!($&(%/"(F!.&#$%$*&(%*(?"-*1!.13!d)%6!\#+AO!

N%+:5-5&!N##A8(!EWWEe(!Ek`D!128#!8%%!.-0%2%,&%!L-;,8(!B8!P9-,&!$%/#;%+,&:!,48!.%7#+?p!2,-.&!E$+/%#(_,.!%"!'3!

EH!dEWWYeO!akE akF<!XF! Q#22%/4,;%!.%7#+?!-&0!)-4,#&-2!B0%&4,4?!,&!45%!P9-&,85!Q,;,2!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEe<!XY!U-?2-!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##B()"-*!3@().%"!$.'$%3(.&>().##(5!.6"#(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!!d=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!

Q#-84!J+%88(!EWXXe(!EEk<!Xk!

,#2#:?!#@!

( ?$#!"-"-="!$&+( %/"(?$1%.%*!#/$:B(F/"( 7*'$%$1#(*4( )"-*!3( $&( %/"(9:.&$#/(F!.&#$%$*&(%*(?"-*1!.13(!%0<!Z#-&!$-7#&!$%8,&-!d1784%+0-7O!142-&4-(!EWWWe(!EkD!128#!8%%!P*8-&-!)-+#4IA?!-&0!

:*'K !

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEe<!!

Page 134: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXX!

+,"!!.1$6$'$#-* bXH! -&0! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! @*+45%+! 0%2%:,4,7,I%0! C?!

Xa!K,;%&!45,8!-0;%+8-+,-2!/#&4%34(!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!&%%0!4#!/#&84-&42?!

2%:,4,7,I%!45%,+!-/4,;,4,%8<!

K,;%&! 45,8! /#&4%34! #@! 9#2,4,/-2! /#&4%84-4,#&(! B! 6,22! -+:*%! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 4+*45!

/#&/%94! C#45! 5%298! -&0! /#&84+-,&8! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! R,+84(! 45%!

,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 9-+-0,:7!5-8!5%29%0! 45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4! 4#!0%@%&0!

,48!%&:-:%7%&4!6,45!45%!9-84!-:-,&84!9#2,4,/-2!/#&4%84-4,#&<!P%/#&0(!B!6,22!/#&4%&0!45-4!

45%! *8*-2! >*0,/,-2! @*&/4,#&! #@! %35*7-4,#&8! @+-7%8! ! -&0! 45*8! ,&%;,4-C2?! 2,7,48! ! 45%!

9#88,C2%! /#&4+,C*4,#&! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 4#! 45%! P9-&,85! 5,84#+,/-2! +%/#+0! -&0! 45%!

+*94*+%!,&!7%7#+?!9#2,4,/8!45-4!45%!7#;%7%&4!-89,+%8<!B&0%%0(!45%!7-,&!/#&4+,C*4,#&!#@!

45%!4+*45!:%&%+-4%0!C?!45%!%35*7-4,#&8!,8!,&0,;,0*-2(!@-/4*-2(!@#+%&8,/!4+*45(!65,/5!5-8!

&#!0,+%/4!,79-/4!#&!45%!2-84,&:!9+#5,C,4,#&!#&!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!Q,;,2!=-+!

,&! 45%! &%34! /5-94%+8! -&0! 6,22! 2%-0! 7%! 4#! #45%+! C*,20,&:! C2#/A8! #@! /#22%/4,;%! 7%7#+?(!

8*/5!-8!-/A&#62%0:%7%&4!dQ5-94%+!Fe!-&0!9#2,4,/8!#@!4,7%!dQ5-94%+!Ye<!

c<E !

B&!45,8!8%/4,#&(!B!,&;%84,:-4%!5#6!45%!@#+%&8,/!4*+&!%7%+:%0!,&!45%!,&4%+&-4,#&-2!+%-27<!B!

/#&4%&0!45-4!,4!,8!%7C%00%0!,&!45%!%39-&8,#&!#@!45%!,&4%+&-4,#&-2!>*+,0,/-2!@,:54!-:-,&84!

45%!,79*&,4?!#@!7-88!;,#2%&/%(!9,#&%%+%0!,&!/#*&4+,%8!8*/5!-8!1+:%&4,&-!-&0!N#8&,-<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XH! B! /-7%! -/+#88! 45%8%! %3-792%8! #@! #99#8,4,#&! ,&O! L,8/*88,#&8! 6,45! ,&0,:&-0#8! -4! J*%+4-! 0%2! P#2(! @,%20&#4%8(!

.-0+,0(! Z*&%! Xc(! EWXXD! j*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! -"#.( .+"&%.#(! -*0,#b+%/#+0,&:(! f&,;%+8,0-0! Q-+2#8! BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWD!B&4%+;,%6!@-7,2?!#99#8,&:!45%!%35*7-4,#&8(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!)#;%7C%+!E(!EWXX<!

E"6$#%.( >"(?$.'"1%*'*+K.( 3( F!.>$1$*&"#( 7*:,'.!"#!

R'( 7.K#(! P%94%7C%+! E(! EWWa(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc(!

5449OGG%29-,8</#7G%29-,8GEWWaGW`GWEG-/4*-2,0-0GXEEWcFcFEYsaYWEXY<5472D! _3-792%8! #@! +%-/4,#&8! @+#7!

?"#6"'.>*#(! %0<! R+-&/,8/#! R%++g&0,I! -&0! Q-+#2,&-! .-+4h&%I! dJ-792#&-O! 12A,C2-! _0,4#+,-2(! EWXXe(! XFD! B:&-/,#!

R'(7"!$0>$1*(!)#;%7C%+!c(!EWXc(!-//%88%0!L%/%7C%+!XH(!EWXF!

5449OGG666<%29%+,#0,/#</#7G%8G&#4,/,-8G#9,&,#&G/,&/#b@-2-/,-8b8#C+%b2-b7%7#+,-b5,84#+,/-bEaWEEE`z<!!!Xa! P4-4%7%&48! #@! #99#&%&48! #@! 45%! Q5,22T&! %35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(! P-/%+*%2-(! )#;%7C%+! EF(! EWXXD! B&4%+;,%6!

/#&8%+;-4,;%!@-7,2?!0*+,&:!Q5,22T&!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!)#;%7C%+!E(!EWXX<!!

Page 135: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXE!

Q*++%&42?(! @#+%&8,/! %39%+48! -+%! /-22%0! *9#&! C?! 4+*45! /#77,88,#&8(! 2#/-2! -&0!

,&4%+&-4,#&-2! 4+,C*&-28(!-&0!;,/4,7!-&0!5*7-&b+,:548!-88#/,-4,#&8!-22!#;%+!45%!6#+20<X`!

B+#&,/-22?(!45%!@,+84!&-4,#&!4#!*8%!@#+%&8,/!7%0,/,&%!4#!,&]*,+%!,&4#!5*7-&!b+,:548!-C*8%8!

6-8! )-I,! K%+7-&?! ,&! S-4?&(! J#2-&0<! "5%! ,&;%84,:-4,#&8! +%8*24%0! ,&! #@@,/,-2! 0#/*7%&48!EW! B4! 6-8!

&#4! *&4,2! 45%! X`aW8! ,&! P#*45! 17%+,/-(! 5#6%;%+(! 45-4! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! 6-8!

8?84%7-4,/-22?!0%92#?%0!,&!5*7-&b+,:548!,&;%84,:-4,#&8<!B&!X`aF(!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,84!

Q2?0%! P&#6! 0%%7%0! 45%! ,&;%84,:-4,#&8! #@! 45%! 1+:%&4,&%-&! 4+*45! /#77,88,#&! ,&4#! 45%!

0,8-99%-+%0! 4#! C%! *&8/,%&4,@,/(! 8#! 5%! @#*&0%0! 45%! 1+:%&4,&%-&! R#+%&8,/! 1&45+#9#2#:?!

"%-7! dRQ,$:*( C!+"&%$&*( >"( C&%!*:*'*+K.( N*!"&#"( _11Re<! 1@4%+! 5,:5b+-&A,&:! #@@,/%+8! 6%+%!

/#&;,/4%0! #&! 45%! C-8,8! #@! ,48! %;,0%&/%(! 45%! _11R! C%:-&! -88,84,&:! %35*7-4,#&8! ,&! Q5,2%!

-&0! K*-4%7-2-(! -&0! 8,&/%! 45%&! ,4! 5-8! ,&;%84,:-4%0! -4+#/,4,%8! ,&! 7#+%! 45-&! @#+4?!

/#*&4+,%8<EX!

R+#7! U-4,&! 17%+,/-(! 8%;%+-2! #@! 45%! @#+%&8,/! %39%+48! 6%&4! #&! 4#! -88,84! %35*7-4,#&!

#9%+-4,#&8! ,&! _-84! ",7#+(! $6-&0-(! P#*45! 1@+,/-(! -&0! 45%! @#+7%+! \*:#82-;,-<! R+#7! 45%!

X``W8! #&6-+0(! 45%! f)b89#&8#+%0! 4+,C*&-28! @#+! $6-&0-! -&0! 45%! @#+7%+! \*:#82-;,-!

%792#?%0! @#+%&8,/! 8/,%&4,848! ,&! -! 5,:5%+! &*7C%+! 45-&! %;%+! C%@#+%<! "5%! N#8&,-&!

B&4%+&-4,#&-2!Q#77,88,#&!#&!.,88,&:!J%+8#&8(!%84-C2,85%0!,&!X``k(!C%/-7%!-!&%6!/%&4+%!

#@! A&#62%0:%! #@! @#+%&8,/! %35*7-4,#&8<! P%;%+-2! #@! ,48! /#22-C#+-4#+8! %39#+4%0! 45%,+!

A&#62%0:%!4#!45%!f&,4%0!P4-4%8!,&!45%!-@4%+7-45!#@!P%94%7C%+!XX(!EWWX(!-&0!4#!B+-]!4#!

,&;%84,:-4%! EE! 18! 45%! 8/,%&4,@,/!

Ec!B&!EWXW(!

45%!f)!Q#*&/

*8%! @#+%&8,/! :%&%4,/8! 4#! /#&4+,C*4%! 4#! 45%! ,0%&4,@,/-4,#&! #@! 45%! +%7-,&8! #@! ;,/4,78! #@!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`! S,+84%&! Z*52(! F/"( ;*&%!$=,%$*&( =3( XN*!"&#$1\( C!1/."*'*+$#%#( %*( 2,-.&( E$+/%#( H&6"#%$+.%$*&#( *4( ).##( 5!.6"#!

dP4-;-&:%+O!17Pb)_""(!EWWYe(!F<!EW! "5#7-8! =<! U-]*%*+(! F/"( A*>3(! %0<! P%-&! P6%%&%?! -&0! B-&! [#00%+!

E":!"#"&%.%$*&#!HY!dEWWXeO!`E<!EX! C-"!$1.&(C1.>"-3(*4(7*'$%$1.'(.&>(9*1$.'(91$"&1"!YWk!dX`a`eO!XckbXcHD!Z*52(!H&6"#%$+.%$*&#(*4().##(5!.6"#(!EFbEaD!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!`bXWD!M,/4#+,-!

C(1*-:.&$*&(%*(W.%$&(C-"!$1.&(C&%/!*:*'*+3(!%0<!L%C#+-5!

J##2%!d.-20%&!-&0!^3@#+0O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWae(!FaH<!EE! 5449OGG666<,/b79<#+:G-C#*4b,/79GD! Q#&:+-7! -&0!

P4%-07 bXkFD!P-+-5!_<!=-:&%+(!F*(I&*J(J/"!"(/"('$"#B(?GC(%"1/&*'*+3(.&>(%/"(#".!1/(!dN%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWae(!EFYbEYc<!

Ec! #@! 7-88! :+-;%8! @+#7! 45%! P9-&,85! Q,;,2!

C!1/."*'*+3( .&>( %/"( -">$.(! %0<! ",7#45?! Q2-/A! -&0! .-+/*8! N+,44-,&! d=-2&*4! Q+%%AO! U%@4/#-84! J+%88(!

EWWHe(!EFX<!

Page 136: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXc!

8%+,#*8! ;,#2-4,#&8! #@! 5*7-&! +,:548! -&0! #@! ,&4%+&-4,#&-2! 5*7-&,4-+,-&! 2-6(! -&0! 4#!

-00+%88!45%!, EF!

"5%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!#C>%/4,;%!4+*45!+%;%2-4,#&!,8!@,+72?!+##4%0!,&!45%!/#&4%34!#@!

45%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?! ,&! 1+:%&4,&-! -&0! 45%! @#+7%+! \*:#82-;,-<! [*7-&b+,:548!

#+:-&,I-4,#&8! ,&! 45%8%! /#&4%348! &%%0%0! >*0,/,-2! 4+*45<! Z*0,/,-2! 4+*45! -,78! 4#! >*0:%!

,&0,;,0*-28! ,&! -! 0%@,&,4%! 7-&&%+(! ,&! -&! #@@,/,-22?! 8-&/4,#&%0! /#&4%34(! 65,/5! ,8! 65?!

9+%/,8%!/-4%:#+,%8!-&0!-!;%+?!/#&@,&%0!/#&/%94!#@!%;,0%&/%!,8!+%]*,+%0<EY!B&!45%!/#&4%34!

#@! 46%&4,%45b/%&4*+?!7-88!;,#2%&/%(!6,45!45%!6,0%89+%-0!4%++#+!4%/5&,]*%!#@!%&@#+/%0!

0,8-99%-+-&/%8(!9+#9-:-&0-(!-&0!:%&#/,0%!0%&,-2!C?!45%!9%+9%4+-4#+8(!6,4&%88!-//#*&48!

Ek! /#*20! *&7-8A! 45%! /#;%+b*98! #@! 45%! 9%+9%4+-4#+8! ,&!EH! "5,8! ,8! 5#6! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:?! !-!8/,%&/%!#+,:,&-4,&:!,&!45%!&,&%4%%&45b/%&4*+?!9#8,4,;,84! ,&;%84,:-4,;%!

9-+-0,:7(!65%&!9-45#2#:,848!84-+4%0!4#!+%-0!%;,0%&/%!#@!,&>*84,/%8!,&!45%!C#0?! !/-7%!4#!

45%! @#+%<! B48! +%/#&84+*/4,#&8! #@! 45%! /-*8%! #@! 0%-45! -&0! 45%! ,0%&4,4?! #@! ;,/4,78! 8*99#+4!

+%7-,&8!4#!45%!8*+;,;,&:!@-7,2,%8<Ea!

B79#+4-&4! @#+! 45,8! 84*0?! ,8! 45%! @-/4! 45-4! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! 5-8! -! 5,84#+,/-2!

*8%0! 4#! >*84,@?! 45%! ,&4%+;%&4,#&! #@! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?<E`! B&! 1+:%&4,&-(! 65%&! @-/%0!

6,45! #99#8,4,#&! 4#! %35*7-4,#&8(! 45%! _11R! 0%@%&0%0! ,48%2@! 6,45! 45%! -+:*7%&4! 45-4! ,4!cW!

Q#&8%]*%&42?(! #;%+! 45%! 2-84! @%6! 0%/-0%8(! C#0,%8! /-7%! 4#! C%! ,&4%+9+%4%0! &#4! #&2?! -8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EF!

: b008b

&?<*&<#+:G0#/Gf)L^QGK_)GKXWGXkkGXEGJLRGKXWXkkXE<90@p^9%&_2%7%&4<!EY! F$S>#1/!$4%( 6**!(5"#1/$">"&$#!XXk!dEWWce<!Ek!Q2%-!S#@@(!F/"(A*&"(<*-.&! !EH! S2,&%&C%+:! EWWXO! XEXD! R#+! ,&@#+7-4,#&! #&! 45%! @#+%&8,/! ,&;%84,:-4,#&8! ,&4#! 45%! %&@#+/%0! 0,8-99%-+-&/%8! ,&!

1+:%&4,&-(!8%%!N%;%+&-:%(!F$-"(.&>(`,#%$1"(!cYD!B&!45%!@#+7%+!\*:#82-;,-!(!8%%!Z*52(!H&6"#%$+.%$*&#(*4().##(5!.6"#(!

FE<!Ea! R&131'*:">$.(*4(N*!"&#$1(91$"&1"!d)%6!\#+AO!R-/48!#&!R,2%(!EWWaeD!

.-*+,/,#!Q#5%&!P-2-7-(!F,-=.#(C&0&$-.#B(H&4*!-"(#*=!"('.(H>"&%$4$1.1$0&(>"(E"#%*#(>"(VK1%$-.#(>"('.(E":!"#$0&(H'"+.'!

C-"!$1.&(C&%/!*:*'*+$#%#!XXX!dEWW`eD!Z*52(!H&6"#%$+.%$*&#(*4().##(5!.6"#(!YWD!=-:&%+(!F*(I&*J(J/"!"(/"('$"#<!E`!

G.%$*&.'( ;.%/*'$1( E":*!%"!(! Z*2?! cW(! EWWF(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc(!

5449OGG&-4/-45<#+:G)Q$s^&2,&%G-+/5,;%8EGEWWF/GWHcWWFGWHcWWF-<959<!cW!Q#5%&(!F,-=.#(C&0&$-.#@!Xc<!

Page 137: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXF!

1*!:,#( >"'$1%$! #+! %;,0%&/%! #@! -! /+,7%! C*4! -28#! -8! 6,4&%88%8! 4#! 45%! 9-84<cX! R#+%&8,/!

-&45+#9#2#:,848! C%/-7%! 45%! &%6! -*45#+,4,%8! #&! 45%! 9-84(! -&0! 2-C#+-4#+,%8! 45%! &%6!

-+/5,;%8<!B7-:%8!#@!%39#8%0!+%7-,&8!C%/-7%!9+#7,&%&4!7%4#&?78!-8!6%22! !45%?!84-&0!

@#+!45%!)-I,![#2#/-*84(!45%!:%&#/,0%!,&!$6-&0-(!#+!45%!A,22,&:8!#@!45%!J#2!J#4!+%:,7%<cE!B&!

85#+4(! @#+%&8,/! %;,0%&/%! 5-8! /#7%! 4#! 84-&0! @#+! -! :%&%+-2! /#&@+#&4-4,#&! 6,45! 45%! 9-84D!

C*+,%0!#+!*&,0%&4,@,%0!+%7-,&8!84-&0!@#+!45%!,&4%&4,#&!4#!/#&/%-2!45%!/+,7%8<!

cc! 1245#*:5! 45%8%!

,&84,4*4,#&8! /2-,7! 4#! /#&4+,C*4%! 4#! -! C+#-0%+! 5,84#+,/-2! +%/#+0(! 45%,+! 4+*45! /#&/%94!

+%7-,&8!%7C%00%0!,&!45%!,&;%84,:-4,;%!9-+-0,:7!#@!9#8,4,;,84!8/,%&/%!-&0!2-6O!@#+%&8,/!

4+*45! ,8!#@4%&!+%0*/%0! 4#! >*0,/,-2(! 8%%7,&:2?!*&7%0,-4%0(! @-/4*-2!-&0! ,&0,;,0*-2! 4+*45(!

6,45! 2,442%! +##7! @#+! 5,84#+,/-2! %392-&-4,#&! #+! 9#2,4,/-2! -&-2?8,8<cF!

b Q2?0%!P&#6!@-7#*82?!84-4%0(!-&0!

45%!8*89%/4 !6,45!@,;%!5*&0+%0!0%-458<cY!Z*84!#&%!#+!46#!85#*20!ck!

c<c "5%!@#+%&8,/!4*+&!,&!P9-,&!

c<c<X "5%!,&8/+,94,#&!#@!P9-,&!,&!45%!@#+%&8,/!4*+&!

7!$-"!(-,&>*(>"(Q,"n (d"5%!@,+84!6#+20!#@!65-4pecH!

"#0-?(! P9-,&! 5-8! -0#94%0! 8#7%! -89%/48! #@! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 9-+-0,:7<! _;%&!

45#*:5!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!-+%!/-++,%0!#*4!6,45#*4! >*0,/,-2!#+0%+8!-&0!45%+%@#+%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cX! !cE! P%%! $%&85-6(! R8/,-$&+( W*##@( XWD! ^&! 45%! %@@%/48! #@! -&0! +%89#&8%8! 4#! ,7-:%8! #@! ;,#2%&/%! ,&! 7-88! 7%0,-(! 8%%!

P*8-&!P#&4-:(!E"+.!>$&+(%/"(7.$&(*4(P%/"!#(!dU#&0#&O!J%&:*,&!N##A8(!EWWce<!cc!"%+7!@+#7!$#C%+4!L-+&4#&(!/,4%0!,&!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(!XYYD!N%;%+&-:%(!F$-"(.&>(`,#%$1"(!XW<!cF! L%! N-%48(! E"#:*&#$='"( 2$#%*!3(! XYYD! $,/5-+0! =,28#&(! F/"( 7*'$%$1#( *4( F!,%/( .&>( E"1*&1$'$.%$*&( $&( 9*,%/( C4!$1.B(W"+$%$-$T$&+(%/"(7*#%DC:.!%/"$>(9%.%"!dQ-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWXe(!Fa<!cY!Q,4%0!,&!1&45#&?!Z<!N%+4,&#(!N*!"&#$1(91$"&1"B(N,&>.-"&%.'#(.&>(H&6"#%$+.%$*&#(d.-8#&O!Q%&:-:%!U%-+&,&:(!EWXXe(!

cHH<!ck! !cH!Q-+2#8!1:l%+#

9,#&%%+,&:!+#2%!#@!1+:%&4,&-!,&!45%!@,:54!-:-,&84!,79*&,4?(!

,&!/#79-+,8#&!4#!P9-,&<!.%%4,&:!,&!1$.[!.-0+,0!#@@,/%(!@,%20&#4%8(!.-0+,0(!^/4#C%+!EH(!EWXW<!

Page 138: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXY!

1+:%&4,&-!-&0!45%!@#+7%+!

\*:#82-;,-(! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 4%-78! &#&%45%2%88! ,77%+8%! 45%78%2;%8! ,&! 45%!

@#+%&8,/! 4*+&! ,&! #45%+! 6-?8<! .#+%#;%+(! 45%! 4%-78(! 4+-;%22,&:! 45+#*:5! P9-,&(! 2,&A! 45%!

:2#C-2! @#+%&8,/! 4*+&! 6,45! 2#/-2! /#77*&,4,%8<! =%! /-&! 45%+%@#+%! 8-?! 45-4! 45%! 4%-78!

7%7#+?! 9+-/4,/%8<ca! B&! 45,8! 8%/4,#&! B! -8A! 5#6! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 5-8!

-99+#9+,-4%0! -89%/48! #@! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 4*+&! -&0! 0,88%7,&-4%0! 45%7!

&-4,#&6,0%<!

R,+84(!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!+%2,%8!#&!45%!,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&!4#!%392-,&!-&0!

2%:,4,7,I%!,48!-/4,;,4,%8<!R#+!7-&?!P9-&,-+08(!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!/-7%!-8!-!8*+9+,8%<!

"5%?!-88#/,-4%0!5*7-&b+,:548!/+,7%8!6,45!45%!0%;%2#9,&:!6#+20!+-45%+!45-&!6,45!45%,+!

#6&!/#*&4+?<!_;%&! 45%!P9-&,85! @#+%&8,/!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(! 65#! 5-0!

,&4%+&-4,#&-2! %39%+,%&/%! ,&! 5*7-&b

c`! "5%! P9-&,85! %35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8!45%+%@#+%!*8%!#45%+!/#*&4+,%8!6,45!-&!%84-C2,85%0!5*7-&b+,:548!+%9*4-4,#&!

:+-&0@-45%+! ,&! EWWW! +%@%++%0! 4#! 45%! 1+:%&4,&%-&! @#+%&8,/! 4%-7! -&0! %35*7-4,#&8! ,&!

$6-&0-! -&0! N#8&,-! 4#! %392-,&! 45%,+! ,&;#2;%7%&4<FW! "5%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4!

%89%/,-22?! 4-A%8! 45%! P#*45%+&! Q#&%! -8! %3%792*7(! C%/-*8%! 45%! 5*7-&b+,:548!

,&;%84,:-4,#&8!,&!Q5,2%!-&0!1+:%&4,&-!-+%!6%22!A&#6&!-7#&:84!45%!P9-&,85!2%@4(!7#842?!

8,&/%! 45%! P9-&,85! >*0:%! K-+IT&! ,&,4,-4%0! 4+,-28! -:-,&84! C#45! @#+7%+! S,&%.#<FX! B+#&,/-22?(!

Q5,2%! -&0! 1+:%&4,&-! ,&,4,-22?! -0#94%0! 45%! @#+:%4b-&0b@#+:,;%! -99+#-/5! #@! 45%! P9-&,85!

4+-&8,4,#&<FE!P,&/%!C#45!/#*&4+,%8!45+%6!45%,+!-7&%84?!-++-&:%7%&48!#;%+C#-+0!-&0!8%4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ca! -&!

2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3!

K2*/A!45-4!+%@%+8!4#!-/4,;,848!65#!C+%-A!8,2%&/%8(!/5-&:%!+*2%8!-C#*4!65-4!/-&!C%!8-,0!-&0!65-4!&#4(!,&4+#0*/%!

N$+/%$&+(J*!>#(.&>($-.+"#B(E":!"#"&%$&+(J.!(.1!*##(%/"(>$#1$:'$&"#(!%0<!P4%95-&!Z-%:%+!%4!-2<! d"#+#&4#O!

f&,;%+8,4?!#@!"#+#&4#!J+%88(!EWXWe(!cF<!c`!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!FW!_7,2,#!P,2;-!-&0!P-&4,-:#!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*B!W*#(!":,='$1.&*#(Q,"("'(>$1%.%*!(>"S0("&('.#(1,&"%.#!d.-0+,0O!

"%7-8!0%!5#?(!EWWce(!Yk<!FX! !FE! F/"( 7*'$%$1#( .&>( )"-*!3( *4( ?"-*1!.%$1( F!.&#$%$*&(! %0<!

K+%:#+,#!12#&8#!-&0!L,%:#!.*+#!d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXWe(!X E<!

Page 139: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXk!

P#*45%+&!Q#&%!-8!-&!%3%792*7<Fc!!

P%/#&0(!45%!P#*45%+&!Q#&%!-28#!8%+;%8!-8!-!8#*+/%!#@!A&#62%0:%!-&0!%39%+,%&/%<!R#+!

45%! @,+84! %35*7-4,#&(! P,2;-! :-45%+%0! -! 4%-7! #@! 9+#@%88,#&-28! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2!

%39%+,%&/%! ,&!%35*7,&:!7-88!:+-;%8O!_43%C%++h-!5-0!6#+A%0! ,&!Q#2#7C,-D!-&0! @#+! 45%!

2-C#+-4#+?! 6#+A(! P,2;-! /#*&4%0! #&! 45%! @#+%&8,/! 0#/4#+! Z#8'! 1&4#&,#! U#+%&4%(! 65#! 5-0!

%39%+,%&/%! 6#+A,&:! ,&! Q5,2%(! 1+:%&4,&-(! -&0! J%+*<FF! ^;%+! 45%! ?%-+8(! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 8%4! *9! @+*,4@*2! /#22-C#+-4,#&8! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! ,&84,4*4,#&8(!

8*/5! -8! 45%! _11R(! 65,/5! 9+#;,0%0! -0;,/%! d-&0! ,&! 4*+&! +%/%,;%0! 45%! L)1! #@! P9-&,85!

@-7,2,%8!6,45!0,8-99%-+%0!+%2-4,;%8!,&!1+:%&4,&-e<FY!B&0,;,0*-2!@#+%,:&!;#2*&4%%+8!-8!6%22(!

C#45!9+#@%88,#&-28!6,45!%39%+,%&/%!,&!1+:%&4,&%-&(!Q5,2%-&(!N#8&,-&(!#+!N+,4,85!@#+%&8,/!

,&84,4*4,#&8! -&0! ,&0,;,0*-28! 6,45#*4! -+/5-%#2#:,/-2! #+! -&45+#9#2#:,/-2! C-/A:+#*&0(!

/#22-C#+-4%! 6,45! P9-&,85! -88#/,-4,#&8<Fk! P#*45! 17%+,/-&! 2-6?%+8! -&0! -/4,;,848! 8*99#+4!

45%! 2%:-2! 84+*::2%8! #@! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4D! -&0! 46#! 1+:%&4,&%-&! 5*7-&b

+,:548!#+:-&,I-4,#&8(! 45%!).>!"#( d.#45%+8e!-&0!C=,"'.#( dK+-&07#45%+8e!#@! 45%!J2-I-!0%!

.-?#(!@+%]*%&42?!-44%&0!7%%4,&:8!,&!.-0+,0<!

"5%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -28#! ,79#+4%0! /#&/%948! -&0! ,/#&#:+-95?!

0%;%2#9%0! ,&! 45%!P#*45%+&!Q#&%! ,&4#! 45%!P9-&,85!/#&4%34<!=,45! 45%! &%689-9%+!-+4,/2%!

>"#.:.!"1$>* !+,:54!C%@#+%!

45%! %35*7-4,#&! #@! 5,8! :+-&0@-45%+! ,&! EWWW(! P,2;-! /#&8/,#*82?! 2-*&/5%0! 45%! /#&/%94! #@!

>"#.:.!"1$>*(! -! /#&/%94! 45-4! 5-0! C%%&! /+*/,-2! ,&! 45%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?! ,&! P#*45!

17%+,/-<FH! "5%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! -99+#9+,-4%0! >"#.:.!"1$>*! -8! 9-+4! #@! ,48!

84-&0-+0! ;#/-C*2-+?! -&0! ,/#&#:+-95?<Fa! B&! EWXW(! 7%7#+?! -/4,;,848! 84-+4%0! -! 6%%A2?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Fc!

4#! 4-A%! 45%! 9+#8%/*4,#&! #@! J,&#/5%4! ,&4#! 45%,+! #6&! 5-&08(! 45%! 45#+#*:5! 6#+A! #@! 4+,C*&-28! -&0! 4+*45!

/#77,88,#&8!,&!#45%+!&-

J+,/%!#@!J%-/%O![,84#+,/-2!.%7#+?!,&!J#84bR+-&/#!P9-,&(!-!+%;,%6b E"6$#%.(2$#:g&$1.()*>"!&.(!Ya!dEWWYe(!

EWY EX`(!EXE<!!FF!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!k` HW<!FY!_11 5449OGG666<%--@<#+:G+%/%&4sWaGD!

5449OGG%--@<4?9%9-0</#7G-&&*-2s+%9#+4sEWWYG<!Fk!

0%! 2-! 4,%++-O! B&@#+7%! EWWW

5449OGG666<82,0%85-+%<&%4G1$.[.%7#+,-G-+75bXFb-#8b+%/*9%+-&0#b7%7#+,-<! 128#! 8%%! P,2;-! -&0! .-/h-8(!

W.#(4*#.#(!aX<!FH! W.( ;!0&$1.( >"( W"0&(! ^/4#C%+! a(! EWWW(! -//%88%0!

L%/%7C%+!XY(!EWXF<!5449OGG666<%7,2,#8,2;-<#+:G5-/%b0,%Ib-&#8b-2b9,%b0%b*&-b/*&%4-GD!^&!45%!+%-8#&8!65?!5%!

6+#4%!45%!-+4,/2%!-&0!7-0%!45%!2,&A!6,45!45%!P#*45%+&!Q#&%(!8%%!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!XH<!Fa!R#+!-!84*0?!#&!5#6!5*7-&b

2-8! @#8-8! /#7*&%8! -! 2#8! 0%+%/5#8! 5*7-&#8O! %2! 0%8/*C+,7,%&4#! 0%! 2-8! 0%8-9-+,/,#&%8! @#+I-0-8! %&! 2-! _89-n-!

E"6$#%.(>"(C&%!*:*'*+K.(9*1$.'!X`!dEWXWe<!

Page 140: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXH!

9+#4%84! -4! J*%+4-! 0%2! P#2! ,&! .-0+,0(! 6-2A,&:! -+#*&0! 45%! 8]*-+%(! /-++?,&:! 9#+4+-,48! #@!

P9-&,85!0,8-99%-+%0! !-!9+-/4,/%!/#9,%0!@+#7!45%!.#45%+8!#@!45%!J2-I-!0%!.-?#<!^45%+!

,7-:%8!+%8%7C2,&:!P#*45!17%+,/-&!+%9+%8%&4-4,#&8!,&/2*0%!C2-/Ab-&0b65,4%!/#22-:%8!#@!

9#+4+-,48! #@! 45%! 7,88,&:! 6,45! C2-&A! 89#48! -&0! 2-+:%! C2-/A! 8,25#*%44%8! 6,45! ]*%84,#&!

7-+A8!d8%%!@,:<!EXe<!

B&! #+0%+! 4#! 4+-/%! 5#6! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 4%-78! 5-;%! 0,88%7,&-4%0! 45%!

,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! -/+#88! -! &-4,#&6,0%! 8#/,-2! 7#;%7%&4(! ,4! ,8! /+*/,-2! 4#!

*&0%+84-&0!45%!7#C,2%!-&0!9-+4,/,9-4#+?!/5-+-/4%+!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!9+-/4,/%<!

"5+#*:5!65-

-C2%! 4#! C*,20! -! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"! F`!

+%2-4,;%8! 4+-;%2! -/+#88! 45%! /#*&4+?! ! -&0! %;%&! @+#7! 1+:%&4,&-(! ,&! 45%! /-8%! #@! %3,2%0!

@-7,2,%8! !4#!%35*7%!7,88,&:!+%2-4,;%8<!

B&! /#&4+-84! 4#! /#*&4+,%8! 65%+%! %35*7-4,#&8! 8%+;%! 84+,/4! >*0,/,-2! 9*+9#8%8(! 45%!

P9-&,85! %35*7-4,#&8! -+%! 9*C2,/! -&0! 9-+4,/,9-4#+?<! $%2-4,;%8! -&0! ;,22-:%+8! 5%29! 45%!

;#2*&4%%+8!C?!9+#;,0,&:!-//#77#0-4,#&!#+!@##0(!-&0!8#7%4,7%8!45%?!%;%&!-88,84!,&!45%!

%3/-;-4,#&8<!"5%!9-+4,/,9-4#+?!-89%/4!5-8!-!9%0-:#:,/!%@@%/4O!14!45%!:+-;%8,4%(!;,22-:%+8!

#@! -22! -:%8! 2,84%&! 4#! 0-,2?! 0,0-/4,/! %392-&-4,#&8! #@! 45%! 5%-0! -+/5-%#2#:,84<! B&! EWWE(! 45%!

89+%-0! -6-+%&%88! -C#*4! 45%! 6#+A! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! P,&/%! 45%&(! @#+%,:&!

-&:%!%39%+,%&/%8<YW!

"5%! 9-+4,/,9-4#+?! /5-+-/4%+! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! /-&! -28#! 4*+&! 8,4*-4,#&8! #@!

7,84+*84(!,:&#+-&/%(!#+!@%-+!,&4#!65-4!7-?!%;%&4*-22?!C%/#7%!45%!@#*&0-4,#&!#@!-!&%6!

-$'$",( >"( -]-*$!"<! B&! #&%! ;,22-:%(! 45%! 1$.[! 7%7C%+8(! #*48,0%+8! 4#! 45%! /2#8%bA&,4!

,&,4,-22?! 0,0! &#4! :,;%! 9%+7,88,#&! 4#! %35*7%<! N*4! 2-4%+! #&(! ,&! C#45! /-8%8(! -8! -! +%8*24! #@!

,&4%&8%!,&4%+-/4,#&!6,45!45%!4%-7(!7-&?!2#/-28!C%/-7%!,&4%+%84%0!,&!45%!@#+%&8,/!6#+A(!

;,8,4%0!45%!:+-;%8,4%!@+%]*%&42?(!-&0!-44%&0%0!%392#+-4#+?!7%%4,&:8!-&0!%;%&4*-22?!45%!

+%C*+,-28<! 18! 8*/5(! -22! 9-+4,/,9-&48! ,&! -&! %35*7-4,#&! ! @+#7! P9-&,85! ;#2*&4%%+8! -&0!

! -+%! &#4! #&2?! A%94! ,&@#+7%0! C*4! -28#! C%/#7%!

!

B&! -00,4,#&! 4#! 7#C,2%! %35*7-4,#&! 8%7,&-+8(! -! 8%/#&0! 6-?! ,&! 65,/5! 45%! P9-&,85!

7%7#+?! 7#;%7%&4! 5-8! 0,88%7,&-4%0! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! ,8! C?! %792#?,&:! %39#8%0!

7-88!:+-;%8!#+!,7-:%8!#@!45%7!4#!+-,8%!5,84#+,/-2!/#&8/,#*8&%88<!B&!/#&4+-84!4#!/#*&4+,%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!F`!

E":!"#"&%.%$*&#(Ek!dX`a`e<!B!6,22!%2-C#+-4%!#&!45,8!/#77*&,4?bC*,20,&:!-89%/4!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,&!

Q5-94%+!F<!YW!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!aX<!

Page 141: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XXa!

65%+%! %35*7-4,#&8! -+%! 7#+%! #@@,/,-22?! +%:*2-4%0(! ,&! P9-,&(! 9,/4*+%8! #@! 7-88! :+-;%8!

/,+/*2-4%! 6,0%2?<! B&! 45%! C%:,&&,&:! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! ,4! 6-8! 5-+0! 4#! 9*C2,85!

,7-:%8!#@!7-88!:+-;%8(!C*4!&#6!45%?!-99%-+!,&!;-+,#*8!7%0,-!#*42%48(!,&/2*0,&:!#&2,&%!

8#/,-2!7%0,-!8*/5!-8!R-/%C##A<!18!8-,0!,&!Q5-94%+!E(!45%!1$.[(!@#+!,&84-&/%!0*+,&:!45%!

$#&0-8!0%!P#2(!*8%8!-! 2,@%b8,I%! ,7-:%!#@!-&!%39#8%0!7-88!:+-;%! 4#! 4%-/5!5,84#+?! ,&! 45%!

84+%%48<!B&!EWXc(!45%!-88#/,-4,#&!4+-;%22%0!4#!N+*88%28!4#!0,892-?!45%!95#4#!4#!/#&@+#&4!45%!

_*+#9%-&!9-+2,-7%&4!6,45!45,8!9-+4!#@!_*+#9%-&!5,84#+?!d8%%!@,:<!ke<!L*+,&:!45%!9+#4%84(!

-22! 4%34!6-8! ,&!P9-&,85O!-99-+%&42?!45%!1$.[!4+*84%0! ,&!45%!*&7%0,-4%0!9#6%+!#@! 45%!

,7-:%!#@!45%!C#0,%8<!

"5%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -28#! 9-?8! -44%&4,#&! 4#! 45%! %39#8*+%! #@! 45%! :+-;%<! ^&/%!

45%! 8A%2%4#&8! -+%! %39#8%0(! -22! C#&%8! +%7-,&! ,&! 92-/%! *&4,2! 45%! 2-84! 0-?! #@! 45%!

%35*7-4,#&(! 65%&! 45%?! -+%! :-45%+%0! 4#! 4-A%! 4#! 45%! 2-C#+-4#+?! @#+! @#+%&8,/! -&-2?8,8<!

2%!

YX! N%/-*8%! #@! 45%! #99#+4*&,4,%8! 45,8! 95-8%! ,&!

45%! %35*7-4,#&! 9+#/%88! #@@%+8(! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,84! R+-&/,8/#! R%++g&0,I! %;%&!

8*::%84

-&0!82#6!0#6&!45%!/#792%4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&<YE!

1!45,+0!6-?!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!,8!0,88%7,&-4%0!,8!C?!45%!*8%!#@!7-88!:+-;%8!-&0!

!

7%4-95#+8! 45-4! 0+-6! #&! 45%! 7%-&,&:! 45-4! 7-88! :+-;%8! -&0! %35*7-4,#&8! 5-;%! ,&! 45%!

/#&4%34!#@!45%!,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/!4*+&<! B&!45%!0,8/#*+8%!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8(! 7-88! :+-;%8! 5-;%! C%/#7%! 7%4-95#+8! @#+! -! 4

R+-&/#,87(Yc! YF! ! YY! P*99#+4%+8! #@! 45%!

%0!C?!5-&08!#+!#@!-!

Yk! YH!#+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YX!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!9*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!YE!Q#&;%+8-4,#&!6,45!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!#&!45%!6-?!4#!45%!Q-&0%2%0-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!Xa(!EWXW<!!Yc! W.(-"-*!$.("#(>"(%$"!!.@( ("#1*&>"("'(%"#%$-*&$*(>"('*#(1!K-"&"#@( !

,&! W.( -"-*!$.( >"( '.( %$"!!.B( "8/,-.1$*&"#( >"( .#"#$&.>*#( :*!( '.( !":!"#$0&( 4!.&Q,$#%.(! %0<! Q2%7%&4%! N%+&-0! -&0! _2#?!

12#&8#!d.-0+,0O!"'C-+(!EWWae(!XX<!YF! !YY!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@!EX<!Yk! !

Page 142: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XX`!

Ya!=,45!45%8%!7%4-95#+8(!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!5-;%!C%/#7%!

,&/+%-8,&:2?!%]*-4%0!6,45!4+*45!+%;%2-4,#&<!

c<c<E "5%!5,84#+,/-2!/#&4+,C*4,#&!#@!@#+%&8,/!4+*45!,&!P9-,&!

B4! ,8! /2%-+! 45-4! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 5-8! 8*//%88@*22?! -99+#9+,-4%0! 45%!

,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!9-+-0,:7!-&0!0,88%7,&-4%0!,4!&-4,#&6,0%<!B&!45%!@#22#6,&:(!B!2##A!

,/-4,#&! #@! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:?! ,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34(! ,48! 9+#4#/#2! -&0! #+:-&,I-4,#&(! -&0! 0,8/*88! 65-4!

A,&0!#@!4+*45!45%!@#+%&8,/!+%9#+48!+%;%-2<!

_7,2,#!P,2;-!5-0!&#4! ,&,4,-22?!92-&&%0!4#!%3/-;-4%!45%!7-88!:+-;%!#@!5,8!:+-&0@-45%+!

6,45!-!8/,%&4,@,/!7%45#

!

92-&&%0!4#!0#!45%!%35*7-4,#&!6,45!5,8!#6&!5-&08<Y`!"5%!0-?!-@4%+!45%!9*C2,/-4,#&!#@!5,8!

-+4,/2%(!5#6%;%+(!5%!+%/%,;%0!-!/-22! @+#7!45%!-+/5-%#2#:,84! Z*2,#!M,0-2(!65#!#@@%+%0!5,8!

5%29(!4#:%45%+!6,45!5,8!6,@%(!.-+,-!_&/,&-(!-!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,84<!"5%?!:-45%+%0!-&!

,&4%+0,8/,92,&-+?! 4%-7! #@! @#+%&8,/! 8/,%&4,848! 4#! 0%8,:&! 45%! @,+84! %35*7-4,#&! -8! -!kW! "5%?! /#&0*/4%0! -&!

-+/5-%#2#:,/-2!%3/-;-4,#&(!-!@#+%&8,/!-&-2?8,8(!-&0!45%!@,+84!,0%&4,@,/-4,#&!45+#*:5!L)1!

4%/5&#2#:?!#@!-!Q,;,2!=-+!;,/4,7!,&!P9-,&<!

!M,0-2!-&0!_&/,&-!%392-,&!45-4!2,A%!

#45%+! P9-&,85! %39%+48(! 45%?! @%24! #C2,:%0! 4#! 9+#;,0%! -! 8/,%&4,@,/! 84-&0-+0(! 4#! -;#,0!

9+#4%/4%0(! -&0! %;%&! 4*+&%0! ,&4#! /#77%7#+-4,&:! 7#&*7%&48< kX!

6,45! -! 7%45#0#2#:?(! 5%! /-&&#4! 8-?! 5%! +,"##"#! "5%! @#+%&8,/!

+%9#+48 ! 8%+;%! 4#! ;-2,0-4%! -&! ,&0,89*4-C2%! 4+*45! C?! #C4-,&,&:! 45%! %;,0%&/%! @#22#6,&:! -!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YH! ;,.>"!&*#(>"'(;.,-(!.-?!EWWH(!X45!%0,4,#&(!

X Xk(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc<!

5449OGG666</-*7<%8GQ1$J_"1PG/*-0%+&#8G/*-0%+&#890@G2,C+#XkGR#8-8s0%2s@+-&]*,87#<90@<!Ya!P5 op'&"!(9%.>%DC&T"$+"!(!19+,2!Xa(!EWXE(!H<!Y`! W.#(4*#.# !kW!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!k`<!kX!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@!YH<!

Page 143: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEW!

kE!"5%!7#4,;-4,#&!@#+!P9-&,85!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,848!6-8!45*8!;%+?!

8,7,2-+! 4#! 45-4! #@! Q2?0%! P&#6! 65%&! 5%! @#*&0%0! 45%! 1+:%&4,&%-&! @#+%&8,/! 4%-7! ,&! 45%!

X`aW8<!

"5%!1$.[!-&0!1+-&I-0,!4%-78!5-;%!-!84+*/4*+%!45-4!85#68!+%8%7C2-&/%!4#!45%!U-4,&!

17%+,/-&! 4%-78<! "5%?! /#&8,84! #@! -! /#+%! :+#*9! #@! @*22b4,7%! -+/5-%#2#:,848! -&0!

-&45+#9#2#:,848(! 65#! /#&8*24! 6,45! #45%+! %39%+48! 65%&! &%%0%0<! "5%! 1+-&I-0,! 4%-7! ,8!

b2%:-2!9+#@%88,#&-28!

-8! 6%22! -8! 8*99#+4! @+#7! 45%! N-8]*%! :#;%+&7%&4<kc! "5%! 1$.[! @#+7%0! -! /#+%! :+#*9! #@!

45+%%! 9%#92%<! ^&2?! 45%! 5%-0! -+/5-%#2#:,84! 5-8! -! 0%:+%%! ,&! -+/5-%#2#:?D! 45%!

-+/5-%#2#:,/-2! -88,84-&4! )*+,-! -&0! ;,/%b9+%8,0%&4! .-+/#! 2%-+&%0! 45%! 4-8A8! 45+#*:5!

%39%+,%&/%<!P,&/%!8*C8,0,%8!6%+%!6,450+-6&! ,&!EWXE(! 45%?!@-/%!0,@@,/*24,%8! ,&! @,&-&/,&:!

45,8! /#+%! :+#*9<! R#+! 45%! -&45+#9#2#:,/-2! -&-2?8,8! #@! 45%! +%7-,&8(! 45%?! 0%9%&0! #&!

d8#7%4,7%8!@#+%,:&e!;#2*&4%%+!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,848<!

1+-&I-0,(! 45%! 1$.[(! -&0! 45%! R#+#! @+%]*%&42?! 84-4%! 45-4! 45%?! @#22#6! ,&4%+&-4,#&-2!

9+#4#/#28<kF!

b#C2,:-4#+?(! -&0! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8!

8*89%/4%0! 45%! :#;%+&7%&4! #@! -&! %2%/4#+-2! 84*&4(! /2-,7,&:! 45-4! 45%! -88#/,-4,#&8!

45%78%2;%8! 5-0! 0%;%2#9%0! 7#84! #@! 45%! 9+#4#/#2! -&0! %39+%88,&:! /#&/%+&! 45-4! C?! *8,&:!

45%!7-9(!-&?#&%!/#*20!84-+4!-&!%35*7-4,#&(!65%45%+!]*-2,@,%0!4#!0#!8#!#+!&#4<! B&!45,8!

*&+%:*2-4%0! /#&4%34(! 45%! %35*7-4,#&! #+:-&,I-4,#&8! @#22#6! 45%! 84-&0-+0! ,&4%+&-4,#&-2!

9+#4#/#28<! "5%8%! 9+#4#/#28! !

)-4,#&8kY! kk! ! -+%!

0%;%2#9%0! @#+! %35*7-4,#&8! -,7%0! -4! 9+#;,0,&:! %;,0%&/%! @#+! /#*+4! 9+#/%%0,&:8<kH! B&!

5#9%8!#@! 2%:-2! ,&;%84,:-4,#&8! ,&!P9-,&(!_43%C%++h-!-&0!5,8!/#22%-:*%8! ,&0%%0!84+%88!45-4!

45%,+!+%9#+48!-+%!+%-0?!4#!C%!;-2,0-4%0!C?!-!>*0:%<!

=5-4!A,&0!#@!4+*45!/-&!6%!@,&0!,&!45%!P9-&,85!@#+%&8,/!+%9#+48p!"5%!@,+84!A,&0!#@!4+*45!

@#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! 8%%A! /#&/%+&8! 45%! ,0%&4,4?! #@! -22! 5*7-&! +%7-,&8! ,&! -! 7-88!

:+-;%(!4#!8%+;%!-8!/+,7,&-2!%;,0%&/%!C*4!-28#!4#!:,;%!45%!@-7,2,%8!45%!5*7-&,4-+,-&!+,:54!

4#!-!0%/%&4!C*+,-2<!P,&/%!45%!@,+84!%35*7-4,#&(!45%!5*7-&,4-+,-&!-89%/4!#@!@#+%&8,/!4+*45!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kE!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(! ,&4%+;,%6!C?!U-*+%&8!Q%+*2*8!-&0!7%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!N+*88%28(!.-?!H(!EWXcD!J*C2,/!

2%/4*+%(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!kc! <!kF! P%%(! @#+! ,&84-&/%(!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8G>##72-G,&0%3<959G]*,%&%8b8#7#8<!kY! .-&*-2! #&! 45%! _@@%/4,;%! J+%;%&4,#&! -&0! B&;%84,:-4,#&! #@! _34+-bU%:-2(! 1+C,4+-+?! -&0!

!kk! .-+:-+%4! Q#3! %4! -2<(! %08<! F/"( 91$"&%$4$1( H&6"#%$+.%$*&( *4( ).##( 5!.6"#! dQ-7C+,0:%O! Q-7C+,0:%! f&,;%+8,4?! J+%88(!

EWWae<!kH! L,84,&:*,85%0! Z*52(!H&6"#%$+.%$*&#(*4().##(5!.6"#<!

Page 144: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEX!

5-8!C%%&!-&!,79#+4-&4!7#4,;-4,#&!@#+!45%!1$.[(!-&0!@#+!7#84!8*+;,;#+8!45%!9#88,C,2,4?!

4#!:,;%!45%,+!+%2-4,;%8!-!0%/%&4!C*+,-2!,8!-&!,79#+4-&4!+%-8#&!4#!+%]*%84!-&!%35*7-4,#&<ka!

"5%! 1$.[! *8*-22?! /#7C,&%8! -+/5-%#2#:,/-2! 7%45#08! 6,45! ,&@#+7-4,#&! :-45%+%0!

45+#*:5! 4%84,7#&?! C%@#+%! -&0! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&(! -+/5,;-2! +%8%-+/5(! -&0!

0#/*7%&48! 9+#;,0%0! C?! 45%! @-7,2,%8<! B&! 7#84! /-8%8(! 45%! L)1! ,0%&4,@,/-4,#&! ,8! 45*8! &#4!

&%/%88-+?(! -245#*:5! 8#7%! P9-&,85! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! 9+%@%+! &#4! 4#! /#&@,+7!

,0%&4,4,%8!,@!45%?!-+%!&#4!9+#;%&!C?!6-?!#@!:%&%4,/!4%84,&:<!

"5%! 8%/#&0! A,&0! #@! 4+*45! 45%! P9-&,85! 4%-78! +%;%-2! ,8! +%2-4%0! 4#! 45%! >*0,/,-2! -,7! #@!

! 45%!

h-!+%-2,I%8(!5#6%;%+(!45-4!45,8!@#+%&8,/!4+*45!,8!

;%+?! 89%/,@,/! -&0! 2,7,4%0<! [%! 45%+%@#+%! /-*4,#&8! 45-4! #&%! 85#*20! &#4! %39%/4! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:?!4#!+%/#;%+!45%!4#4-2,4?!#@!5,84#+,/!7%7#+?<!=5,2%!5%!/#&8,0%+8!,4!%]*-22?!

,79#+4-&4!4#!,&;%84,:-4%!45%!C+#-0

-&45+#9#2#:,848!-,7%0!4#!+%-0!&#4!#&2?!-!7%0,/-2!/-*8%!#@!0%-45!C*4!-28#!8#/,-2!9+#C2%78!

-&0!,&>*84,/%8!,&4#!45%!C#0,%8!#@!;,/4,78<k`!1&0!,&0%%0(!_43%C%++h-!+%:-+08!5,8!0,8/,92,&%!

0,8%-8%(!6%!8-?!,4!0,%0!HW!

/-&!@#+7!45%!C-8,8!@#+!-!C+#-0%+!5,84#+,/-2!&-++-4,;%!-C#*4!R+-&/#,84!+%9+%88,#&<!B&!45,8!HX!

! !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ka!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!YH<!k`! !HW!BC,0<(!Hk aX<!HX!L%!N-%48(!E"#:*&#$='"(2$#%*!3(!XYY<!

Page 145: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEE!

c<F !

J$%/(&*(S,>$1$.'(.,%/*!$%3($&6*'6">( ( @(*4(J/*(>":"&>#(%/"($>"&%$4$1.%$*&(*4(%/*#"(1*!:#"#n(A"%%"!(#.$>@(J/*(>"1$>"#($&(%/"("&>n(</*(+$6"#(%/*#"(=*>$"#(.(&.-"(.&>(#,!&.-"(.&>(+$6"#(%/"-(%*(%/"(!"'.%$6"#@(

7!$"%*\HE(

=5,2%! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! 8*//%88@*22?! -99+#9+,-4%0(! 0,88%7,&-4%0(!

-&0!-992,%0!45%!7-,&!/#&/%948!#@!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7(!B!5%+%!6-&4!4#!/#&4%&0!45-4!45%!

@#+%&8,/! 9-+-0,:7! ,8! 8#7%65-4! ,&/#&:+*#*8! ,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34(! 65,/5! 0,@@%+8!

8*C84-&4,-22?! @+#7! 45%! #+,:,&-2! /#&4%34! #@! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7<! B&0%%0(! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8!5-;%! !*&4,2!&#6! !&#!>*0,/,-2!@*&/4,#&D!45-4!45%?!0#!5-;%!-!5*7-&,4-+,-&!

@*&/4,#&(! C*4! &#4! -26-?8! ,&! 45%! ,&0,;,0*-2! 8%&8%D! -&0! @,&-22?(! 45%,+! /#&4+,C*4,#&! 4#! 45%!

5,84#+,/!+%/#+0!,8!2,7,4%0<!

R,+84(! 45%!P9-&,85! @#+%&8,/!%;,0%&/%! ,8! 5-&02%0!#*48,0%!-&?! >*0,/,-2! @+-7%6#+A<! "5%!

%35*7-4,#&8! -+%! ,&4%&0%0! -8! @#+%&8,/! C*4! 45%,+! +%9#+48! -+%! &#4! *8%0! ,&! -! @#+%&8,/!

>*0:%D!R#+%&8,/!+%9#+48!-+%!&#4!/#&4+#22%0!C?!>*0:%8!C*4!-+%!9#84%0!#&2,&%(!0,84+,C*4%0!4#!

C%46%%&! 45%! >*0,/,-2! -&0! 45%! 5*7-&,4-+,-&! :#-2! #@! %35*7-4,#&8! +%8*24! ,&! -! ;-+,%4?! #@!

9+-/4,/%8!-&0!7%45#08!#@!45%!0,@@%+%&4!#+:-&,I-4,#&8<Hc!"5%!R#+#(!@#+!%3-792%(!#C>%/48!,&!

45%#+?! 4#! %35*7-4,#&8! 6,45#*4! -! >*0,/,-2! @+-7%6#+A<74! "5%! 1$.[(! ,&! /#&4+-84(!

/#7C,&%8!>*0,/,-2!-&0!5*7-&,4-+,-&!-,78!,&8#@-+!-8!,4!6-&48!4#!C+,&:!R+-&/#,84!/+,7%8!4#!

4+,-2(! C*4! ,4! 0#%8! &#4! 6-,4! @#+! >*0,/,-2! 9+#/%%0,&:8! 4#! %35*7%(! ,0%&4,@?(! -&0! +%C*+?!

;,/4,78<!18!1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!.-+/#!K#&Ig2%I!9*48!,4(!45,8!84+-4%:?!,8!/5#8%&!C%/-*8%!

@#+!+%9-+-4,#&<!B&!P9-,&(!-245#*:5!45%!C#0,%8!-+%!,&;%84,:-4%0!-8!1*!:,#(>"'$1%$(!/*++%&42?!

45%!/+,7%8!:#!*&9*&,85%0(!-&0!8#!@-+!45%!4%&8,#&!C%46%%&!45%!>*0,/,-2!-&0!5*7-&,4-+,-&!HY!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HE!j*%84,#&b-&0b-&86%+!8%88,#&!-"#.(.+"&%"#(!-*0,#b+%/#+0,&:(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!Hc! bXkH

!HF!1245#*:5!R#+#{8!0,8/#*+8%!#@4%&!/-228!%34+-b

#*4!%35*7-4,#&8!6,45#*4!45%!,&4%+@%+%&/%!

N">"!.1$0&( R#%.%.'( >"( N*!*#( :*!( '.( )"-*!$.(! L%/%7C%+! EE(! EWW`(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWW`GXEG/-79-&-b0%b+%/#:,0-b0%b@,+7-8b8,&b>*84,/,-b&#b5-?b7%7#+,-G<!!HY! !

Page 146: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEc!

"5%! 1$.[! 85#68! 7,3%0! +%-/4,#&8! 65%&! >*0,/,-2! -*45#+,4,%8! ,&4%+@%+%! 6,45! 45%,+!

6#+A<!1245#*:5!45%!#+:-&,I-4,#&!4+?!4#!,&;#2;%!45%!>*0,/,-2!-*45#+,4,%8!,&!%35*7-4,#&8(!

8*/5! ,&;#2;%7%&4! /-&! -4! 4,7%8!C+,&:! 45%! @#+%&8,/!6#+A! 4#!-!5-24(! /-*8,&:!*&&%/%88-+?!

@%-+! -&0! /5-#8! -7#

%39%/48! 45%! 84-4%! 4#! @-/,2,4-4%! 5*7-&! +,:548! ,&;%84,:-4,#&8! C*4! &#4! 4#! 2%-0! 45%7(! 8,&/%!

%39%+48! 5-;%! 4#! C%! -C2%! 4#! 6#+A! ,&0%9%&0%&42?<! .#+%#;%+(! 8,&/%! 7-&?! +%2-4,;%8! #@!

;,/4,78!#@!R+-&/#,87!@%%2!&%:2%/4%0!C?!45%!P9-&,85!84-4%!-&0!7%7#+?!-/4,;,848!/#&8,0%+!

45%!0%7#/+-4,/!84-4%!-8!-!/#&4,&*#*8!8*//%88#+(!;#2*&4%%+8!#@!1+-&I-0,!-&0!1$.[!@%%2!

45-4! 45%! +%2-4,;%8! 4+*84! /,;,2,-&8! 4+*84! ,&0%9%&0%&4! 8/,%&4,848! 7#+%! 45-&! 84-4%! #@@,/,-28<!

L*%! 4#! 45%! 7,84+*84! #@! 45%! 84-4%! -&0! >*0,/,-+?(! _43%C%++h-! 6#&0%+8! ,@! 45%+%! -! 7,002%!

/#*+8%! C%46%%&! &#&b>*0,/,-2! %35*7-4,#&8! -&0! /#792%4%! >*0,/,-2,I-4,#&(! 8*/5! -8! 4+*45!

/#77,88,#&8(!6#*20!C%!7#+%!8*,4-C2%!4#!C%!-C2%!4#!/#&4,&*%!45%!%35*7-4,#&8!-&0!A%%9!

45%!C+#-0!/,;,2!8#/,%4?!,&;#2;%0<Hk!!

P%/#&0(! 65,2%! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! %]*-4%8! %35*7,&:! 7-88! :+-;%8! 6,45! 45%!

+%;%2-4,#&! #@! *&A&#6&! 4+*45(! %35*7-4,#&8! ,&! P9-,&! #@4%&! /#&@,+7! 9+%b%3,84,&:! 2#/-2!

A&#62%0:%!-&0!-+%!,&!2,&%!6,45!5,84#+,/-2!+%8%-+/5!/-++,%0!#*4!@+#7!C%@#+%!EWWW!*9!*&4,2!

&#6<HH!"5%!46#!-+/5-%#2#:,848!/#22-C#+-4,&:!,&!45%!@,+84!%35*7-4,#&!-28#!6+#4%!45-4!45%?!

,&4%+%84(!C%/-*8%!45%?!/#*20!&#4!/#&4+,C*4%!4#!45%!,79+#;%7%&4!#@!5,84#+,/-2!A&#62%0:%O!

45%! %35*7-4,#&8 ! /#*20! /#&4+,C*4%! 4#! -! C%44%+! 5,84#+,/-2! A&#62%0:%! #@! 45#8%!

@-/48!6#*20!C%!8,4*-4%0!,&!45%!+%-27!#@!45%!,&8,:&,@,/-&4(!8,&/%!45%8%!-+%!9%+@%/42?!6%22bHa!

B&0%%0(! 45%! 7-88! :+-;%8! ,&! P9-,&! -+%! 9*C2,/! 8%/+%48(! A&#6&! 4#! 7-&?! 2#/-28<H`! "5%!

;,#2%&/%! 0*+,&:! 45%! P9-&,85! Q,;,2! =-+! 6-8! &#4! /#&/%-2%0(! -8! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7!

%34+->*0,/,-2! A,22,&:8! #@! :+#*98! #@! *&-+7%0! /,;,2,-&8<! "5%! ;,/4,78! 6%+%! #@4%&! C*+,%0!

/#22%/4,;%2?(! ,&! -! /-+%2%88! 7-&&%+! 0,+%/42?! -4! 45%! 8,4%! #@! 45%! A,22,&:(! %,45%+! C?! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Hk! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! ]*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! -"#.( S,!K>$1.(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(!

J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!HH! "5,8! 6-8! -28#! 84-4%0! C?! Z*0:%! $-7T&! Pg%I! M-2/g+/%2! #@! 45%! P9-&,85! )-4,#&-2! Q#*+4! d]*%84,#&b-&0b-&86%+!

8%88,#&!-"#.(S,!K>$1.(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXWe<![%!/#&8,0%+%0!45%!9-84!

!C%/-*8%!#@!45%!5,84#+,#:+-95?!45-4!5-0!84*0,%0!R+-&/#,84!+%9+%88,#&!%34%&8,;%2?!45%!2-84!EW!?%-+8(!-&0!

5%!*8%0!45,8!-8!-&!-+:*7%&4!-:-,&84!45%!9+#9#8-2!#@!R+-&/,8/#!_43%C%++h-! ,&!45%!8-7%!0,8/*88,#&!@#+!-!4+*45!

/#77,88,#&!,&!P9-,&<!R#+!-!0,8/*88,#&!#@!5#6!5,84#+,#:+-95?!-&0!9#9*2-+!5,84#+,/-2!6#+A!6-8!&#4!/%&8#+%0!C?!

F/"(C&&.'#( *4( %/"( C-"!$1.&( C1.>"-3( *4( 7*'$%$1.'( .&>( 9*1$.'( 91$"&1"! kXH! dEWWaeD! 1&0! Z

`*,!&.'(*4(;*&%"-:*!.!3(2$#%*!3!FF!dEWW`e<!Ha!Z*2,#!M,0-2!-&0!.-+h-!_&/,&-!J+-0-(!/,4%0!,&!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@!YY<!!H`!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@!YH<!

Page 147: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEF!

9%+9%4+-4#+8! 45%78%2;%8! #+! C?! -99#,&4%0! ;,22-:%+8O! 8#7%4,7%8! 9-+4,-22?! #+! 4#4-22?!

*&/#;%+%0<aW!

[,84#+,-&8! -28#! 0#/*7%&4%0! 45%! Q,;,2! =-+<! Z*2,g&! Q-8-&#;-! 84-4%8! 45-4! 45%! P9-&,85!

Q,;,2!=-+!,8!45%!7#84!84*0,%0!6-+!,&!5,84#+?<aX!f&0%+!R+-&/#,84!+*2%(!5,84#+,#:+-95?!5-0!

C%%&!%]*-2!4#!84-4%!9+#9-:-&0-(!#+!2%@4!4#!45%!P9-&,85!0,-89#+-!-&0!1&:2#95#&%!8/5#2-+8!

6,45!&#!-//%88!4#!P9-&,85!-+/5,;%8(!C*4!-@4%aE! [,84#+,-&8! 8*/5! -8! P-&4#8! Z*2,g! 45%+%@#+%!

8/5#2-+2?! -&0! 9#9*2-+! 5,84#+,#:+-95?! #&! 45%! Q,;,2! =-+! 6+,44%&! 8,&/%! 45%! 4+-&8,4,#&<ac!

-+/5,;%bC-8%0!5,84#+,%8!-@4%+!45%!4+-&8,4,#&(aF!aY! N?!

X`ak!45%!C,C2,#:+-95?!#&!45%!Q,;,2!=-+!,&/2*0%0!8#7%!XY(WWW!4,42%8<ak!N?!45%!4,7%!#@!45%!

@,+84! %35*7-4,#&(! -C#*4! kWr! #@! 45%! 9+#;,&/%8! 5-0! C%%&! ,&;%84,:-4%0<aH!aa!

1//#+0,&:! 4#! Q-+#2,&%! N#?0! -8! 6%22(! ,77%0,-4%2?! -@4%+! 45%! 4+-&8,4,#&! 7-&?! 9#9*2-+!

9*C2,/-4,#&8(!4%2%;,8,#&!9+#:+-78(!-&0!@,

6-+<a`!!

"5,8!7-A%8!45%! ,&4%+&-4,#&-2!/#&/%94!#@! 45%! >"#.:.!"1$>*#! 8#7%65-4! ,&/#&:+*#*8! ,&!

P9-,&<! B&0%%0(! 2#/-2! /#77*&,4,%8! #@4%&! *8%! 4,#$'.>*#! d45#8%! %3%/*4%0e! -&0! !":!"#.'$.>*#!

d45#8%! ;,/4,7,I%0e! 4#! +%@%+! 4#! 45%! ;,/4,78D`W! -&0! 45%! f)! =#+A,&:! K+#*9! #&! _&@#+/%0!

L,8-99%-+-&/%8! -8! 6%22! 0#%8! &#4! -26-?8! /#&8,0%+! /-8%8! 45-4! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

7#;%7%&4! 9*48! @#+6-+0! -8! >"#.:.!"1$>*#( -8! 8*/5(! 65%&! ,4! ,8! A&#6&! 45-4! 45%! 9%+8#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!aW! _3-792%8! #@! 45,8! 9*C2,/! -89%/4! #@! 45%! ;,#2%&/%! #@! 45%! Q,;,2! =-+! 6,22! C%! 0,8/*88%0! ,&! /5-94%+! F<! 128#! 8%%!!

12@+%0#! K#&Ig2%Ib A*>$"#( $&(;*&4'$1%B( ;*!:*!".'$%3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( F!.&#4*!-.%$*&(! %0<! J-*2! Q#+&,85! -&0! ),/5#2-8! Z<! P-*&0%+8! d1C,&:0#&O!

91$"&1"(f(9*1$"%3(!ka!dEWWFeO!cXa<!aX!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@(YH<!aE! !ac! ;'.6"#(>"(!.T0&(:!g1%$1.(

2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHe<!aF![%2%&!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!B(C(V"!3(9/*!%(H&%!*>,1%$*&!d^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88e(!Xc`<!!aY! !ak! !aH! !aa! bXX<!a`! !`W! b-4b5-&0O!"5%!L,88#&-&4!.%7#+?!-&0!L#+7-&4!K+-;%8!#@!45%!

C&(C&%/!*:*'*+3(*4(C=#"&1"B().%"!$.'$T.%$*&#(*4(F!.&#1"&>"&1"(.&>(W*##(!%0<!.,AA%2!N,22%!%4!-2<!

d)%6!\#+AO!P9+,&:%+(!EWXWe(!YcbYF<!

Page 148: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEY!

/#&/%+&%0!6-8!%3%/*4%0<`X!B&!7#84!#@!45%!%35*7-4,#&8!B!@#/*8%0!#&(!,&@#+7-4,#&!-C#*4!

45%!;,/4,78! 6-8!:-45%+%0! 45+#*:5! ,&4%+0,8/,92,&-+?! +%8%-+/5(!:-45%+,&:! 4%84,7#&?!-&0!

-+/5,;-2!+%8%-+/5!d8%%!@,:<!EEe<!

"5%! 7-4%+,-2! %;,0%&/%! #@4%&! 0#%8! &#4! 9+#;,0%! -! 2#4! #@! &%6! ,&@#+7-4,#&<! B&0,;,0*-2!

,0%&4,@,/-4,#&!,8!&#4!-26-?8!9#88,C2%(!0*%!4#!7,88,&:!,&@#+7-4,#&(!0%4%+,#+-4%0!+%7-,&8(!

-&0! 45%! /#&84-&4! 2-/A! #@! @*&0,&:! @#+! L)1! ,0%&4,@,/-4,#&! 45-4! 45%! -88#/,-4,#&8! @-/%<!

f&,0%&4,@,%0! +%7-,&8! -+%! 8#7%4,7%8! +%C*+,%0! ,&! &*7C%+%0! C#3%8! ,&! 5#9%8! 45-4! 45%!

,0%&4,@,/-4,#&!7,:54!2-4%+!C%!/#&/2*0%0!C?!7%-&8!#@!&%6!4%/5&#2#:,%8D!C*4!,&!#&%!#@!7?!

/-8%8(! -22! &-7%8! #@! 45%! 8%-+/5%0! ;,/4,78! 6%+%! %&:+-;%0! #&! 45%! +%C*+,-2! 4#7C(! %;%&!

45#*:5!45%!C#0,%8!6%+%!&#4!,0%&4,@,%0!-&0!45%!&*7C%+!0,0!&#4!7-4/5!45%!-+/5,;-2!-&0!

4%84,7#&,-2! +%8%-+/5<! [#6%;%+(! P9-,&! 85#68! 45-4! 45%! 5*7-&,4-+,-&! -,7! #@! 45%!

%35*7-4,#&8! /-&! C%! @*2@,22%0! 6,45#*4! 45%! ,&0,;,0*-2! 4+*45! #@! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7<!

9+%@%+!4#!A%%9!45%!7%7#+?!*&,4%0!6,45!-!/#22%/4,;%!-&0!9*C2,/!+%C*+,-2<`E!

R,&-22?(! 45%! %]*-4,#&! #@! 7-88! :+-;%8! 6,45! @#+:%44,&:(! -&0! 45%,+! %39#8*+%! 6,45! 4+*45!

+%;%-2,&:(! 0#%8! &#4! -0%]*-4%2?! -//#*&4! @#+! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! ,&! P9-,&<! B&! @-/4(! 45%!

%]*-4,#&! !5#208!

45%!+,8A!#@!0,87,88,&:!%3,84,&:!6-?8!#@!0%-2,&:!6,45!#+!+%7%7C%+,&:!45%!9-84<! B&!7-&?!

/-8%8(! 45%! 7%7#+?! 6#+A! #@! 2#/-2! /#77*&,4,%8! ,&;#2;%0! %20%+2?! ;,22-:%+8! C+,&:,&:!

@2#6%+8!4#!45%!8,4%!#@!-!7-88!:+-;%<! B&!#&%!#@!7?!;

C*,24! -! 7#&*7%&4! -&0! #+:-&,I%0! ?%-+2?! /#77%7#+-4,#&8! -4! 45%! :+-;%8,4%O! 45%?!

65,/5! 6-8!-/4,;%2?! ,&;#2;%0! ,&! 45%! /#77%7#+-4,#&8(!#C>%/4%0! 4#! 45%!%35*7-4,#&!-&0!

84-4%0!45%?!0,0!&#4!6-&4!4#!8%%!45%!%39#8%0!:+-;%!#+!A&#6!0%4-,28!-C#*4!45%!/-*8%8!#@!

8#7%#&%! %28%! %392-,&%0! 45%7! 45-4! 45%! @#+%&8,/! +%9#+4! /#*20! +%;%-2! @-/48! -C#*4! 65-4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`X!P%%!@#+!,&84-&/%!45%!/-8%!#@!45%!@-45%+!#@![,20-!R-+@-&4%(!0-*:54%+!#@!46#!@*8,2-4%0!+%9*C2,/-&!4%-/5%+8!-&0!

L

2%44%+!4#![,20-!R-+@-&4%(!Z*2?!EE(!EWXFO!,&!R*%&!N%&-;%&4%(!R-/%C##A!9#84(!L%/%7C%+!XF(!EWXF<!`E!B&!7#84!#@!45%!/-8%8!,&!45,8!84*0?!45%!+%7-,&8!#@!-22!45%!;,/4,78!,&!45%!7-88!:+-;%!6%+%!C*+,%0!4#:%45%+<!B&!

46#!/-8%8(!^+#9%8-!-&0!Q5,22T&(!45%!6,85!@#+!-!/#22%/4,;%!+%C*+,-2!6-8!89%/,@,/-22?!%39+%88%0!C?!45%!+%2-4,;%8(!

%;%&!C%@#+%!45%!+%7-,&8!9+#;%0!4#!C%!4##!0%4%+,#+-4%0!4#!,0%&4,@?!,&0,;,0*-22?<!B&!Q5,22T&(!#&%!#@!45%!+%2-4,;%8(!

45%! :+-;%e! 6-&4%0

65-4! /#&;,&/%0! 45%! K-+/h-! @-7,2?(! 45-4! ! ,&,4,-22?! #99#8%0! 45%! %35*7-4,#&(! 4#! :,;%! 9%+7,88,#&! 4#! 84-+4!

%35*7,&:<!.-+,&-!.-+4h&(!4#6&!7%%4,&:(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!

Page 149: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEk!

0%8,+%! 4#! @#+:%4<! B&! 45%! %&0(! 45%! 7#&*7%&4! 6-8! +%7#;%0! 4#! 84-+4! 45%! %35*7-4,#&<!

!

! +%2-4,;%8<!

@-7,2,%8(! 6,45! 0,@@%+%&4! ;,/4,78! C%,&:! ,&4%++%0! ,&! #&%! 7-88! :+-;%(! 9+-/4,/%! 0#%8! &#4!

-26-?8!2,;%!*9!4#!45,8!9+,&/,92%<!=5%&!%35*7-4,#&8!84-+4(!#@4%&!&#4!-22!;,/4,7

%35*7-4,#&8(!@#+!,&84-&/%!C%/-*8%!8#7%!+%2-4,;%8!0#!&#4!0%%7!-!@#+%&8,/!-&-2?8,8!,&!45%!

2-C#+-4#+?!&%/%88-+?(!-8!6-8!45%!/-8%!,&!^+#9%8-<!B&!45%!+%-2,4?!#@!45%!@,%20(!45%!+,:54!4#!

8#7%!+%2-4,;%8!/2-,7<`c!

c<Y ^;%+/#7,&:!9#2,4,/-2!/#&4%84-4,#&!

"5%!]*%84,#&! 45-4! +%7-,&8! ,8!65?!45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/!9-+-0,:7! ,8! 8#! ,79#+4-&4!

@#+!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!,@!,4!0#%8!&#4!+%-22?!@,4!45%!/*++%&4!/#&4%34!,&!P9-,&<!=5-4(!,&!

#45%+! 6#+08(! ,8! 45%! @*&/4,#&! #@! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! #@! 4+*45b

9#2,4,/8!#@!7%7#+?p!B!/#&4%&0!45-4!,&!P9-,&(!C%5,&0!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!2,%8!-&#45%+!

&%%0(!&-7%2?(!45%!9+%/-+,#*8!2%:,4,7,I-4,#&!#@!-&?!%&:-:%7%&4!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84<!

=,45#*4! -&?! #@@,/,-2! -*45#+,4?(! -&0! :,;%&! 45%! 9+%;,#*82?! 7%&4,#&%0! 9+#5,C,4,#&! #&!

/#22%/4,;%! #+! 9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84(! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8!

%&/#*&4%+!/#&4,&*#*8!#99#8,4,#&<!"5%!,&8/+,94,#&!,&!45%!,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&!5-8!

5%29%0! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 4#! #;%+/#7%! 45,8! #99#8,4,#&! ,&! -! &*7C%+! #@!

6-?8<!

R,+84(! 45%! -9#2,4,/-2! /5-+-/4%+! #@! 2%:-2! -&0! 5*7-&,4-+,-&! 9+-/4,/%8! 8*/5! -8! @#+%&8,/!

%35*7-4,#&8! 5%298! 4#! -;#,0! 45%! /#77#&! -//*8-4,#&! 45-4! 45%?! 9#2,4,/,I%! 45%! 9-84<! "5%!

,&;%84,:-4,;%! 9-+-0,:7! #@! 45%! @#+%&8,/! %35*7-4,#&8! :,;%8! 45%! -88#/,-4,#&8! -&! -*+-! #@!

#C>%/4,;,4?<`F! .-&?! P9-&,-+08! 0,8-:+%%! 6,45! 9#2,4,/-2! /#77%7#+-4,#&8! C*4! 0#! +%89%/4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`c!

45%!/#22%/4,;%!

=#7-&! ,&! -*0,%&/%! 0*+,&:! ]*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&(! 9*C2,/! 2%/4*+%! #@! M,i%&/! )-;-++#(! XW! ?%-+8! 1$.[(!

-*0,#b+%/#+0,&:(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!`F!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(EEH<!

Page 150: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEH!

45%! +,:54! 4#! -! 0%/%&4! C*+,-2! @#+! -22<! R+#7! 45%! 84-+4(! 1+-&I-0,! -&0! 1$.[! 5-;%! 0%@,&%0!

45%,+! 6#+A! ,&! 4%+78! #@! 5*7-&! +,:548! -&0! 5-;%! 84+%88%0! 45%,+! -9#2,4,/-2! /5-+-/4%+(`Y!

%89%/,-22?! ,&! /#79-+,8#&! 4#! 45%! /#77*&,84! R#+#<`k! "5,8! /5#,/%! ,8! ,&! 2,&%! 6,45!

,&4%+&-4,#&-2!9+#4#/#28! @#+!7-88!:+-;%! ,&;%84,:-4,#&8! ,&!5*7-&b+,:548!/#&4%348(!65,/5!`H! B&!9+-/4,/%(!#@!

/#*+8%(! 9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! ,8! 2%@4! 4#! 2#/-2!

*8%! 9#2,4,/-2! 8?7C#28! 0*+,&:! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28<! B&! #&%! #@! 7?! ;,22-:%8(! 45%!

+%C*+,-2!6-8!#+:-&,I%0!#&!.-?!L-?(!-&0!8#7%#&%!C+#*:54!-!C,:!$%9*C2,/-&!@2-:(!65,/5!

$%9*C2,/-&!/#2#*+8!-+%!9+%8%&4!,&!45%!1$.[!2#:#!-&0!#&!45%,+!"b85,+48!d8%%!@,:<!FFe<!"5%!

2%-0%+8! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 0#! &#4! 5,0%! 45%! 9#2,4,/-2! ,792,/-4,#&8! #@! 45%,+!

&-28!5-;%!4#!C%!,79-+4,-2(!C*4!7-?!`a! L,84-&/,&:! 45%78%2;%8! @+#7! 9-+4?! 9#2,4,/8! 5-8! 5%29%0! 45%!

%35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! #;%+/#7%! 7,84+*84! ,&! P9-&,85! 8#/,%4?! -&0! C*,20! -! &%6(!

,&/2*8,;%!&%46#+A(!65,2%!-4!45%!8-7%!4,7%!9+#;,0,&:!89-/%!@#+!45%!%39+%88,#&!#@!9#2,4,/-2!

,0%&4,4?(!A%%9,&:!2%@4b6,&:!-/4,;,848!#&!C#-+0<!"5,8!6-?(!1$.[!5-8!C%%&!-C2%!4#!-44+-/4!-!

C+#-0!9*C2,/!#@!8?79-45,I%+8!#@!0,@@%+%&4!-:%8!-&0!9#2,4,/-2!C-/A:+#*&08!-&0!5-8!C%%&!

-C2%!4#!:+#6!,&4#!-&!,&/2*8,;%!:+-88b+##48!7#;%7%&4<!

1! 8%/#&0! 6-?! ,&! 65,/5! 45%! %35*7-4,#&8! 5%29! 4#! #;%+/#7%! 9#2,4,/-2! #99#8,4,#&! ,8!

45+#*:5! 8/,%&4,@,/! 9+#@%88,#&-2,87! -&0! 9+#4#/#28<! "5%! %795-8,8! 45-4! -22! -88#/,-4,#&8!

92-/%! #&! 8/,%&4,@,/! 9+#/%0*+%8! @*&/4,#&8! -8! -! 7%-&8! 4#! :-,&! +%89%/4! -&0! 9+#4%/4!

45%78%2;%8! -:-, ``! =5%&(! ,&! ^+#9%8-(! 8#7%! +%2-4,;%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`Y!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8G>##72-G,&0%3<959G]*,%&%8b8#7#8D!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#<!`k! "5%! R#+#! 9+#4#/#2! %392-,&8! 5#6! 45%! #+:-&,I-4,#&! /#7C,&%8! 8/,%&4,@,/! 9+#/%0*+%8! 6,45! ,48! 9#2,4,/-2!

#C>%/4,;%8O!/"-*#( ( .=*!>.>*( "#%.( '.=*!( >"#>"( ( "'( :!$&1$:$*@( "'( :!"#"&%"( -.&,.'( "#%g( "&4*1.>*( .( :*>"!( !".'$T.!( ,&( %!.=.S*( '*( -g#(!$+,!*#*(3(*=S"%$6*(:*#$='"(qMMMr(W.(-"-*!$.(&*(#"(:,">"(%!.%.!(>"(4*!-.(.#]:%$1.M(9"(%!.%.(>"('.(!"1,:"!.!('.(-"-*!$.(>"(:"!#*&.#( Q,"( "!.&( "&( #,( $&-"&#.( -.3*!K.( >"( $TQ,$"!>.#M( R#( ,&.( %.!".( #*1$.'( 3( :*'K%$1.M( qMMMr( 9"!( ="'$+"!.&%"#( 1*&( Q,$"&(

!

)#;%7C%+! EWWc(! -//%88%0! Z-&*-+?! XX(! EWXY(!!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G%3/-;-/,#&%8G9+#4#/#2#s@7s&#;EWWc<547e<!`H!Q#3!%4!-2<(!H&6"#%$+.%$*&(*4().##(5!.6"#(!EF<!`a! R#+! ,&84-&/%! ,&! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!``! "5%!$%4*+&!#@!Q,;,2!=-+! K5#848O!"5%!_45&#:+-95?!#@!_35*7-4,#&8! ,&!Q#&4%79#+-+?!

P C&%/!*:*'*+3(F*>.3!EE!dEWWkeO!`D!B&4%+%84,&:2?!%&#*:5(!7%7C%+8!#@!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!-8!

!

Page 151: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XEa!

#C>%/4%0! 4#! 45%! 4+-&89#+4! #@! 45%! 5*7-&! +%7-,&8! 4#! 45%! 2-C#+-4#+?! -&0! 8-,0! 45%?!

9+%@%++%0! 4#! 0#! 45%! +%C*+,-2! ,77%0,-4%2?! -@4%+! :-45%+,&:! 45%! +%7-,&8(! 45%! 1$.[!

+%@%++%0! 4#! 45%! f)! 8/,%&4,@,/! 9+#4#/#2! ,&! #+0%+! 4#! 0%@%&0! 45%! @#+%&8,/! -&-2?8,8! ,&! 45%!

7%45#0#2#:?! -992,%0! C?! 45%! @#+%&8,/! 4%-7! -8! -! +%-8#&! 65?! 45%,+! 7,84+*84! 4#6-+0!

%35*7-4,#&8!5-0!0,88#2;%0<!

"5,+0(! -245#*:5! 45%! 9-+-0,:7! #@! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! @#+%&8,/! 4*+&! ,8! 8#7%4,7%8!

,&/#79-4,C2%!6,45!45%!P9-&,85!/#&4%34(!45%!@-/4!45-4!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!-2,:&8!

,48%2@!6,45!45%!,&4%+&-4,#&-2!5*7-&b+,:548!7#;%7%&4! !0+-6,&:!#&!-!8%4!#@!/#&/%948!-&0!

,/#&#:+-95,/! +%9+%8%&4-4,#&8! 45-4! -+%! 6%22! A&#6&! -&0! +%89%/4%0! ,&! P9-,&! ! 7-A%8! ,4!

%-8,%+! @#+! P9-&,-+08! @+#7! 0,@@%+%&4! 9#2,4,/-2! C-/A:+#*&08! 4#! ,0%&4,@?! 6,45! 45%! ;,/4,78<!

"5%! /#22-C#+-4,#&! 6,45! @#+%,:&! 9+#@%88,#&-28! 5-8! 2%&4! -00,4,#&-2! 2%:,4,7-/?! 4#! 45%!

%35*7-4,#&!6#+A<!)#4!#&2?!0#!45%8%!@#+%,:&%+8!89%-A!#*4!@#+!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!

/-79-,:&!4#!45%!9+%88!#+!8#/,-2!7%0,-XWW!C*4!-28#!2#/-2!+%8,0%&48!/#&8,0%+!45%!9+%8%&/%!#@!

@#+%,:&!/#22-C#+-4#+8!-!8,:&!#@!,79#+4-&/%<XWX!

R#*+45(!45%!,&4%+&-4,#&-2!/#&/%94!#@!>"#.:.!"1$>*!5-0!-!9-+4,/*2-+!+#2%!4#!92-?!,&!45%!

2%:,4,7,I-4,#&!#@! 45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!.#84! ,79#+4-&42?(! 45%!4%+7! >"#.:.!"1$>*! ! ,&!

/#&4+-84! 4#! 4,#$'.>*! ! ,792,%8! -! /-22! @#+! -/4,#&<! B&0%%0(! 65,2%! 45%! 2-44%+! +%@%+8! 4#! 45%!

,++%;%+8,C2%!-/4!#@!A,22,&:(!>"#.:.!"1$>*!XWE! B&!-00,4,#&(! 45%!/#&/%94!9+#;,0%8!-!A%?!4#! 2%:-2!-/4,#&8<!"5%!

1$.[(!4+?,&:!4#!:%4!45%!P9-&,85!84-4%!4#! ,&;%84,:-4%!45%!/+,7%8!#@!R+-&/#,87(! @#*&0!-!

2%:-2!C-8,8!@#+!,48!-89,+-4,#&8!,&!45%!f)!L%/2-+-4,#&!#&!45%!J+#4%/4,#&!#@!122!J%+8#&8!@+#7!

_&@#+/%0! L,8-99%-+-&/%8(! 65,/5! 84,9*2-4%8! 45-4! %&@#+/%0! 0,8-99%-+-&/%! ,8! -&!

,79+%8/+,94,C2%!/+,7%!-:-,&84!5*7-&,4?!45-4!&%%08!4#!C%!,&;%84,:-4%0!C?!-22!f)!7%7C%+!

84-4%8<!B&!EWWE(!45%!1$.[!/#&;,&/%0!-!P9-&,85!>*0:%!4#!;,8,4!-&!%35*7-4,#&<!B&!45%!8-7%!

?%-+(! P,2;-! 9*4! 45%! ,88*%! #@! 45%! P9-&,85! 0,8-99%-+%0! #&! 45%! -:%&0-! #@! 45%! [,:5!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!6%22!-//*8%!45%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!45-4!45%!R+-&/#,84!+%:,7%!#+:-&,I%0!@#+!45%!;,/4,78!#@!45%!6,&&,&:!

&84-&/%!R+-&/,8/#!_89,&#8-!.-%84+%!#@!45%!P%;,22-&!9+#>%/4!"#0#8!2#8!

<! [-2@! #@! P9-,&! ,&! -!

7%7#+,-! 0%! 2-! +%9+%8,T&! ?! 2-! 2*/5-! 9#+! 8*! +%/#&#/,7,%&4#! d_&! 4#+&#! -! 2-! /+%-/,T&! 0%! 2-! Q#7,8,T&!

2$#:.&$.( G*6.! k! dEWWkeO! 8<9<(! -//%88%0! L%/%7C%+! EW(! EWXc(!

5449OGG5,89-&,-&#;-<+%0,+,8<%8GkG[BPJ1)B1)^M1bEWWk<90@!d2-84!e<!XWW! B&! Q5,22T&(! @#+! ,&84-&/%(! -! K%+7-&! 6+,4%+! /#22-C#+-4%0! -8! -! ;#2*&4%%+! ,&! 45%! %35*7-4,#&<! 1@4%+6-+08! 85%!

6+#4%! -&! %34%&8,;%! -+4,/2%! -C#*4! 5%+! %39%+,%&/%! ,&! 5%+! 5#7%! /#*&4+?O! M

?"!(N!"$%.+(!Z-&*-+?!X`(!EWXE<!XWX!"5,8!#C8%+;-4,#&!#@!7,&%!/#,&/,0%8!6,45!45%!%39%+,%&/%!#@!R%++g&0,I<!P%%(!@#+!,&84-&/%(!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3(EE!dEWWkeO!`<!XWE! !

Page 152: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XE`!

Q#77,88,#&%+! @#+! [*7-&! $,:548<XWc! "5%8%! -/4,#&8! 2%0! 45%! 45%! f&,4%0! )-4,#&8! =#+A,&:!

K+#*9!#&!_&@#+/%0!#+! B&;#2*&4-+?!L,8-99%-+-&/%8!4#! 9*C2,85!8%;%+-2!+%9#+48(! ,&!65,/5!

f)! ,&4%+&-4,#&-2! %39%+4! #&! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! J-C2#! 0%! K+%,@@! *+:%0! 45%! P9-&,85!

:#;%+&7%&4! 4#! ,&;%84,:-4%! 45%! 5*7-&b+,:548! -C*8%8! #@! 45%! 9-84<XWF! _;%&4*-22?(! ,&4%&8%!

/#22-C#+-4,#&! C%46%%&! 1+:%&4,&%-&! -&0! P9-&,85! -/4,;,848! /*27,&-4%0! ,&! -! 2%:-2!

,&;%84,:-4,#&(! +%8*24,&:! ,&! -&! ,&4%+&-4,#&-2! -++%84! 6-++-&4! @#+! 46%&4?! 8*89%/4%0!

R+-&/#,84!4#+4*+%+8!,&!EWXc<!

R,@45(! 45%! /5#,/%! 4#! %792#?! ,7-:%8! #@! %39#8%0! :+-;%8! ,&! #+0%+! 4#! +-,8%! 5,84#+,/-2!

/#&8/,#*8&%88! -22#68! 45%! 9-84! 4#! C%! +%9+%8%&4%0! ,&! -! 9%+/%,;-C2?! *&7%0,-4%0! -&0!

45%+%@#+%! 2%88! /#&4%84%0! 6-?<! 1@4%+! @#+4?! ?%-+8! #@! 0,/4-4#+85,9! -&0! 45,+4?b@,;%! ?%-+8! #@!XWY!,8!84,22!-!9%+4,&%&4!9+#C2%7!,&!P9-,&(!-&0!,4!,8!#&%!#@!45%!

+%-8#&8! 65?! 45%! C#0?b-8b6,4&%88! 5-8! C%%&! @#+%:+#*&0%0! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<!

1&0!,&0%%0(!8#7%!#@!7?!,&@#+7-&48!/#&@,+7%0!45-4(!-XWk! "5%! K-+/h-! @-7,2?! 45-4! ,&,4,-22?! #99#8%0! 45%! Q5,22T&!

%35*7-4,#&!6-8!8#!0%%92?!,79+%88%0!C?!45%!,7-:%!#@!45%!%39#8%0!:+-;%!6,45!45%!9,2%0b

*9!/#+98%8!45-4!45%?!/5-&:%0!45%,+!#9,&,#&!-C#*4!45%!%35*7-4,#&!,77%0,-4%2?<XWH!

"5%! 9%+/%,;%0! *&7%0,-4%0! /5-+-/4%+! #@! 45%! 7-88! :+-;%8! -8! +%9+%8%&4-4,#&8! #@! 45%!

9-84! 5%298! 4#! #;%+/#7%! 45%! 9+#5,C,4,#&! #&! 9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! Q,;,2! =-+<XWa!

4%84,7#&,%8! ,&! 8/5##28(! 65,/5! &-++-4,;%8! -+%! 7#+%! 7-&,@%842?! /#&84+*/4%0! C?! 45%!

@,277-A%+!#+!45%!;,/4,7<!"5,8!,8!-28#!+%@2%/4%0!C?!45%!@-/4!45-4!65%&!45%!&%62?!%2%/4%0!

/#&8%+;-4,;%! :#;%+&7%&4! /*4! C-/A! 8*C8,0,%8! @#+! 7%7#+?! 9+#>%/48! ,&! EWXE(! ,4! @,+84! /*4!

@*&0,&:!@#+!-22!9+#>%/48!"81":%!%35*7-4,#&8<!

U-84! C*4! &#4! 2%-84(! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! 5%298! 4#! -/A&#62%0:%G;-2,0-4%! 45%! 9-84!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWc!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!XWY<!XWF! ! f)! %39%+4! #&!

&*-+?! XW(! EWXY(!

5449OGG666<#5/5+<#+:G_)G)%68_;%&48GJ-:%8GL,892-?)%68<-893p)%68BLuXFEEWVU-&:BLu_<!XWY! !XWk!M,8,4#+!#@!45%!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EWXX<!XWH! "5%?! /#&@,+7%0! 45,8! ,&! -&! ,&4%+;,%6! 45-4! 8-7%! 0-?<! K-+/h-! 8,84%+8(! :+#*9! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(!

-*0,#b+%/#+0,&:(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!Y(!EWXX<!XWa! U-?2-! $%&85-6! -+:*%0! 45-4! 45%! 7-4%+,-2,4?! #@! 45%! %;,0%&/%! :-45%+%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! ,8! 5,:52?!

8,:&,@,/-&4<! P5%! 9#,&48! #*4! 45-4(! @#+! ,&84-&/%! ,&! 45%! %7#4,#&-22?! /5-+:%0! /#&4%34! #@! +%C*+,-28(! 9+%8%&4,&:!

+#7! -! 9#847%7#+?! /#&0,4,#&! #+!

-*45#+,&:!#@!+%9+%8%&4-4,#&8!#@!45%!9-84!,&!45,8!/#&4%34(!-&0!45%!9%+8,84%&4!@%-+!45-4!8*++#*&08!45%!7-A,&:!#@!

8*/5!+%9+%8%&4-4 R8/,-$&+(W*##(!EX`<!

Page 153: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XcW!

XW`! B&! -!

/#*&4+?! 65%+%! >*0:%8! +%@+-,&! @+#7! -/A&#62%0:,&:! 5,84#+,/-2! ,&>*84,/%(! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:,848! @,22! 45,8! :-9<! Z*84! -8! +%2,]*-+,%8! -+%! 4+*84%0! 4#! -@@,+7! 45%! +%2-4,#&85,9!

C%46%%&! 45%! +%2,/! -&0! 45%! 8-,&4! C%/-*8%! #@! 45%,+! 84-4*8! -&0! /#&4%34(! @#+%&8,/!

-&45+#9#2#:,848(!C%/-*8%!#@!45%,+!%7C%00%0&%88!,&!45%!>*0,/,-+?(!5-;%!45%!-*45#+,4?!4#!

-/A&#62%0:%!45%!9-84!,&!-&!#@@,/,-2!6-?<XXW!

c<k Q#&/2*8,#&O!J#2,4,/8!#@!7%7#+?!C%?#&0!@#+%&8,/!4+*45!

H&(%/"(1.#"(*4(%/"(&"1"##.!3(:!$&1$:'"#(*4(%!,%/@(S,#%$1"(.&>(!":.!.%$*&@($&(9:.$&($%(J.#(>"1$>">(%*(+*(>$!"1%'3(4!*-(%!,%/(%*(!":.!.%$*&M !R+-&/,8/#!_43%C%++h-XXX!

"5%!P9-&,85!/-8%! ,8!-&!%3-792%!#@!5#6!-&! ,&4%+&-4,#&-2! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!9+-/4,/%! ,8!

-/4,;%2?! 0,88%7,&-4%0! C?! 7%7#+?! -/4,;,848! -&0! %&/#*&4%+%0! ,&! 2#/-2! /#&4%348<! N?!

0%7#&84+-4,&:! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! #@! #C>%/4,;%! 4+*45b+%;%2-4,#&! 8%+;%8! -8! -!

7%-&8!4#!-&#45%+!%&0!,&!P9-,&! !&-7%2?(!4#!2%:,4,7,I%!45%!7%7#+?!7#;%7%&4! !B!5-;%!

+%;%-2%0!45%!9#2,4,/-2!,79-/4!#@!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!#C>%/4,;%!4+*45b+%;%-2,&:<!

"5%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7(! %7C%00%0! ,&! 5*7-&b+,:548! 2-6! -&0! 8/,%&4,@,/! 7%45#0#2#:?(!

5-8!5%29%0!4#!#;%+/#7%!9#2,4,/-2!/#&4%84-4,#&!#@!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!14!45%!

-//#*&48! #@! @#+%&8,/! +%9#+48! 0#! &#4! 8%+;%! -8(! C*4! /-&! @#+7! -! C-8,8! #@(! 6,0%+! 5,84#+,/-2!

/#&4%34*-2,I-4,#&!-&0!9#2,4,/-2!-&-2?8,8<!

"5%! 9#8,4,;,84! +%0*/4,#&! #@! 4+*45! 4#! %;,0%&/%(! ,&;%84,:-4%0! C?! -&45+#9#2#:,848! -&0!

;-2,0-4%0! C?! >*0:%8(! 7-?! 2%-0! 4#! -! 2-/A! #@! +%@2%/4,#&(! C2,&0,&:! *8! 4#! 45%! 9#2,4,/8! #@!

7%7#+?!C%5,&0!45%8%! 8%%7,&:2?! *&7%0,-4,&:!7%7#+?!9+-/4,/%8(!65,/5! ,8! 65?! ,&! 45,8!

/5-94%+!B!4+,%0!4#!,0%&4,@?!45%!@*&/4,#&!#@!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!,&!45%!P9-&,85!9#2,4,/8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XW`!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!XXW! !XXX!J*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(! f&,;%+8,0-0!Q-+2#8! BBB(! .-0+,0(!^/4#C%+!XF(!

EWXW<!

Page 154: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XcX!

45%!+%9*C2,/-&!;,/4,78<!"5,8!,8(!#@!/#*+8%(!-&!,79#+4-&4!84%9!@#+!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!

C*4! -4! 45%! 8-7%! 4,7%! ,4! 5#208! 45%! +,8A! #@! /#&4,&*,&:! 45%! 0%9#2,4,/,I-4,#&! 0%92#?%0! C?!

0%/-0%8!#@!R+-&/#,87!-&0!45%!8*C8%]*%&4!4+-&8,4,#&<!

1&!-22!4##!84+,/4!@#/*8!#&!45%!@#+%&8,/!4+*45!45-4!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!:%&%+-4%8!

7-?!C2,&0!*8!4#!#45%+!7%-&,&:8!-&0!@*&/4,#&8!#@!45%!P9-&,85!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!

-8! 6%22<! N%/-*8%! 45%! +%/#;%+?! #@! C#0,%8! ,8! %]*-4%0! 6,45! +%/#;%+,&:! 7%7#+?(! #45%+!

7%7#+?! 9+-/4,/%8! +*&! 45%! +,8A! #@! C%,&:! 0,87,88%0<! B&! Q5,22T&(! @#+! ,&84-&/%(! 45%! @-7,2?!

65#! #99#8%0! 45 ! 0%89,4%! 45%!

@-/4!45-4!45,8!@-7,2?!5-0!#;%+!45%!?%-+8!C*,20!,48!#6&!6-?!#@!+%7%7C%+,&:<!B&!45%!%&0(!

45%!7#&*7%&4! 45-4! 45%! @-7,2?!5-0!8%4!*9! ,&! #+0%+! 4#!7-+A! 45%!8,4%! #@! 45%!7-88!:+-;%!

6-8! +%7#;%0! 4#! 84-+4! 45%! %35*7-4,#&<! N%/-*8%! 45%! %35*7-4,#&! 4%-7! @#22#6%0! 45%,+!

6%+%!-&&*22%0<XXE!

N%?#&0! 45%! %;,0%&4,-+?(! >*0,/,-2! @*&/4,#&! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 2,%! -89%/48! #@! 45%,+!

7%7#+

+%;%-2,&:!#C>%/4,;%!@-/48<!B@!6%!6-&4!4#!*&0%+84-&0!45%!+%-2!,79-/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!

#&!P9-,

"5%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 0#! :%&%+-4%! -! :+%-4! 0%-2! #@(! -&0! -! 0,;%+8%(! 7%7#+?(! C*4! 4#!

*&0%+84-&0!,&!65-4!8%&8%(!-&0!6,45!65-4!,79-/4(!B!6,22!,&;%84,:-4%!#45%+!-89%/48!45-&!,48!

4+*45!/2-,78O! ,48! 6-?8! #@! 8%%A,&:!-/A&#62%0:%7%&4!-&0! +%9-+-4,#&! dQ5-94%+!Fe!-&0! ,48!

4,7%!/#&/%948!dQ5-94%+!Ye<!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXE! Z#8'! B:&-/,#! Q-8-0#! d1$.[! N*+:#8e(! J*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!

Page 155: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! XcE!

!R,:*+%!E!! #@!45%!P9-&,85!:#;%+&7%&4(!0,892-?,&:!7#+%!45-&!E(WWW!

7-88! :+-;%8! -22! #;%+! 45%! /#*&4+?! dK#C,%+&#! 0%! _89-n-(!5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G.-9-R#8-8Ge<!

!

R,:*+%!c!! [,20-!R-+@-&4%!dX`cXe(!0-*:54%+!#@!46#!+%9*C2,/-&!4%-/5%+8!%3%/*4%0!C?!R+-&/#,84!7,2,4,-(!/+?,&:!#*4!5%+!@-7#*8! 0*+,&:!-!E*&>.(>"('.(?$+&$>.>(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!

Page 156: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xcc!

!R,:*+%!F!! R,+84! E*&>.( >"( '.( ?$+&$>.>@( 6,45! 0#I%&8! #@! -/

-+#*&0!J*%+4-!0%2!P#2!6,45!9#+4+-,48!#@!45%!;,/4,78(!.-?!EW(!EWXX<!

!

R,:*+%!Y!! R,+84! -&&,;%+8-+?! #@! 45%! E*&>.#( >"( '.( ?$+&$>.>@( 6,45! 9+#4%848! -:-,&84! -! &%6(!+%;,8,#&,84(! 0%@,&,4,#&! #@! R+-&/#,87! C?! -! +%&#6&%0! -/-0%7,/! ,&84,4*4,#&<! Z*&%! E(!EWXX<!!

!R,:*+%!k!! b

1+-&I-0,! 0,892-?! 0*+,&:! 9+#4%848! -&0! %35,C,4,#&8<! [%+%! #&! -! 84+%%4! 9+#4%84! ,&!N+*88%28!d.-?!H(!EWXce!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<!

Page 157: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XcF!

!R,:*+%!H!! 1$.[! /#+%! 4%-7! 7%7C%+8! 12%>-&0+#! $#0+h:*%I! -&0! )*+,-! .-]*%0-! 0*+,&:! 45%!

@#*+b0-?!2#&:!8%-+/5!@#+!45%!7-88!:+-;%!,&!^+#9%8-(!)#;%7C%+!Y(!EWXW<!

!

R,:*+%!a!! 1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#!-44%&0,&:!45%!,&4%+%84!#@!2#/-28!#@!U-8!M%&4-8!0%!P-&!Z*2,g&!,&!#C>%/48!#@!45%!^+#9%8-!%35*7-4,#&(!.-+/5!X`(!EWXX<!

Page 158: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XcY!

!R,:*+%!`!! 1+-&I-0,! ;#2*&4%%+! -&0! C,#2#:,84! Z-/#C! 7-A,&:! -! 4%/5&,/-2! 0+-6,&:! #@! 45%! 7-88!

:+-;%(!U-!.-I#++-(!.-?!k(!EWXX<!

!

R,:*+%!XW!!P#/,-2! -&45+#9#2#:,84! -&0! @,277-A%+! Z#+:%! .#+%&#! -&0! 7%! /#&0*/4,&:! -! ;,0%#b,&4%+;,%6! 6,45! 1:*84h&! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&! ,&! 45%! J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#!/%7%4%+?(!.-?!cW(!EWXX<!

Page 159: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xck!

!R,:*+%!XX!!"5%!K-+/h-!@-7,2?!%39+%88,&:!0,8-:+%%7%&4!6,45!45%!%35*7-4,#&!0*+,&:!45%!4#6&!

7%%4,&:! ,&! Q5,22T&(! ^/4#C%+! EY(! EWXX! dJ5#4#! C?! P-+-5! M-&-:4! -&0! S-4+,%&!M%+7%,+%e<!

!R,:*+%!XE!! !

!L-?!Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<!

Page 160: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XcH!

!

R,:*+%!Xc!!"5%! +%7-,&8! #@! 45%! 1$.[! %35*7-4,#&8! -+%! :-45%+%0! ,&0,;,0*-22?! ,&! /-+0C#-+0!C#3%8<! B&! 45%! C-/A:+#*&0! ?#*! 8%%! 45%! +%7&-&48! #@! 45%! 7#&*7%&4! -4! 45%! 7-88!:+-;%!8,4%!,&!Q5,22T&<!!

!R,:*+%!XF!!P#7%! #C>%/48! -&0! +%7-,&8! -+%! :-45%+%0! ,&! 92-84,/! C-:8(! -@4%+! C%,&:! 6+-99%0! ,&!

&%689-9%+8!-:-,&84!5*7,0,4?<!J5#4#!C?!S-4+,%&!M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4<!!

Page 161: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xca!

!

R,:*+%!XY!!:*%84C##A!#@!45%!%35*7-4,#&(!^/4#C%+(!E`(!EWXX<!

!

!R,:*+%!Xk!!L-*:54%+! -&0! :+-&00-*:54%+! #@! ( ! +%/,%;,&:!

*&,0%&4,@,%0!+%7-,&8!#@!#&%!#@!45%!;,/4,78!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<!

Page 162: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xc`!

!R,:*+%!XH!!1! 9-/A%0! /%7%4%+?! @#+! 45%! +%C*+,-2! /%+%7#&?(! Q5,22T&(! .-?! X(! EWXE! d95#4#! C?!

o8/-+!$#0+h:*%Ie<!

!

R,:*+%!Xa!!Q#&;%+8-4,#&! C%46%%&! 7%! -&0! ;,8,4#+8! #@! 45%! %35*7-4,#&! ,&! 45%! /%7%4%+?! #@!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ek(!EWXX!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<!

Page 163: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XFW!

!R,:*+%!X`!!M,8,4#+8!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!#@!^+#9%8-<!^&!45%!+,:54(!U,C%+4#(!8#&!#@!#&%!#@!45%!

;,/4,78(!65#!EWXW<!

!

R,:*+%!EW!!"%/5&,/-2! 0+-6,&:! #@! 45%! 7-88! :+-;%! #@! Q5,22T&(! ,&/2*0%0! ,&! 45%! -+/5-%#2#:,/-2!+%9#+4!-&0!85#6%0!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?!dJ5#4#!C?!1$.[e<!

!

R,:*+%!EX!!N-&&%+! -4! 45%! @,+84! -&&,;%+8-+?! #@! 45%! E*&>.#( >"( '.( ?$+&$>.>(! +%7,&0,&:! #@!,/#&#:+-95?!#@!45%!>"#.:.!"1$>*#!,&!45%!P#*45%+&!Q#&%!dZ*&%!E(!EWXXe<!!

Page 164: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XFX!

!R,:*+%!EE!!

4%84,7#&?! /#&4,&*%8<! R+-&/,8/#! R%+ Q-&0%2%0-(! .-?!Xa(!EWXW<!!

!R,:*+%!Ec!!_*:%&,#! d45,+0! 4#! 45%!+,:54e!-&0!5,8!C+#45%+! ,&! 2-6!d8%/#&0!4#! 45%!+,:54e(! 4-2A,&:!

6,45! 45%! 1$.[! 98?/5#2#:,84! $-7T&! d@,+84! #&! 45%! +,:54e(! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,84!Z#&-5! $*C,&! d2%@4! @+#7! _*:%&,#e(! -&0! ;,22-:%+8<! J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#(! .-?! Ea(!EWXX<!

!R,:*+%!EF!!P4+%%4!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!&-7%0!-@4%+!-!)-4,#&-2,84!:%&%+-2!#@!45%!Q,;,2!=-+(!

.-?!E`(!EWXX<!

Page 165: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XFE!

!

R,:*+%!EY!!M-22%?! #@! 45%! R-22%&(! 45%! R+-&/#,84! 7-*8#2%*7!P9-,& !

!R,:*+%!Ek!!J%0+#(!65#!5-0!C%%&!7-0%!4#!4+-&89#+4!45%!C#0,%8!#@!45%!@,;%!A,22%0!-.Q,$#(4#!45%!

/%7%4%+?!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cX(!EWXX<!

Page 166: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XFc!

!

R,:*+%!EH!!L-,2?!:-45%+,&:8!#@! 2#/-28!-&0!+%2-4,;%8!0*+,&:!45%!1$.[!%35*7-4,#&!,&!Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<!

!R,:*+%!Ea!!K,+28!4-A,&:!9,/4*+%8!#@!45%!%35*7-4,#&!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cX(!EWXX<!

Page 167: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XFF!

!

R,:*+%!E`!!M-2%&4h&!K-+/h-(!4+?,&:!4#!+%/4,@?!45%!;%+8,#&!#@!5,84#+?!5%20!C?!45%8%!46#!?#*&:!;/$''*&"!*#M! d45%?!7*84!5-;%!0#&%!8#7%45,&:e(!45%!/5,20+%&!8-,0(!65,2%! M-2%&4h&! -+:*%0! 45-4! 5,8! @-45%+! 5-0! 0#&%! &#45,&:! 6+#&:! %3/%94! 0%@%&0%0!5,8!,0%-8(!)#;%7C%+!k(!EWXX<!

!

R,:*+%!cW!!1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#!-&0!;#2*&4%%+8!_2%&-!-&0!Z*-&!%392-,&,&:!45%!%35*7-4,#&!9+#/%88!4#!/5,20+%&!#@!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!Z*&%!X(!EWXX<!

Page 168: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XFY!

!R,:*+%!cX!!_39%+4!9+-/4,4,#&%+!+%b-88%7C2,&:!45%!8A%2%4#&!#@!-&!,&0,;,0*-22?!C*+,%0!;,/4,7(!_2!

Q%84%+h&(! ,&! 8,4*(! 65,2%! %392-,&,&:! 5,8! -&-2?8,8! 4#! 45%! +%2-4,;%8! 65#! /-7%! @+#7!1+:%&4,&-!@#+!45%!%35*7-4,#&!dJ5#4#!C?!o8/-+!$#0+h:*%Ie<!!

!

R,:*+%!cE!!Z#8'!4+?,&:!4#!:%4!-&!#;%+;,%6!95#4#!#@!45%!7-88!:+-;%(!U-!.-I#++-(!.-?!k(!EWXX<!

Page 169: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XFk!

!R,:*+%!cc!!$%b%&-/47%&4! #@! 45%! A,22,&:8(! 9%+@#+7%0! C?! 45%! %35*7-4,#&! ;#2*&4%%+8! -@4%+!

%3/-;-4,&:! 45%! 7-88! :+-;%! dJ5#4#! #@! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,(! #@! 45%! %35,C,4,#&!!

!R,:*+%!cF!!J,/4*+%!#@!-!/5,20!4-A,&:!-!2##A!-4!-&!%35*7-4,#&! 45-4!/,+/*2-4%0!#&!8#/,-2!7%0,-!

6, ! 45%!C%2,%;%! 45-4! 8%%,&:! -! 7-88!:+-;%!%&5-&/%8!-!5,84#+,/-2!/#&8/,#*8&%88!dJ5#4#:+-95%+!*&A&#6&e<!

Page 170: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XFH!

!R,:*+%!cY!!

0*+,&:!45%!%35*7-4,#&(!_2!Q#&4-0%+#(!)#;%7C%+!cW(!EWXX<!

!

R,:*+%!ck!!R%2,9-!-&0!)*+,-!.-+4h&(!-&0!U-*+-(! %2-4,;%8(!9+#*02?!/-++?,&:!-!C#3!6,45!

/%7%4%+?!@#+!+%C*+,-2(!.-?!X(!EWXE<!!

Page 171: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XFa!

!

R,:*+%!cH!!=5%&! 45%! %35*7-4,#&! 6-8! @,&,85%0(! 8#7%! +%2-4,;%8! ,&! Q5,22T&! 0%/,0%0! 4#! C*+?!

(!)#;%7C%+!EWXX!dJ5#4#!C?!S-4+,%&!M%+7%,+%!-&0!P-+-5!M-&-:4e<!

!R,:*+%!ca!!"5%!

@+#7!Z%+T&,7#! .-&8,22-!_8/*0%+#!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#(! R'( 1!$-"&( >"( R'(;*&%.>"!*B( W*#( &,"6"( .#"#$&.>*#( >"( ;/$''0&( XY( >"( S,&$*( >"( Z[Y[\! dQ5,22T&O! Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`e<!

Page 172: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XF`!

!

R,:*+%!c`!!,&!#+0%+!4#!/#&4,&*%!45%!%35*7-4,#&(!^/4#C%+!Ek(!EWXX<!

!R,:*+%!FW!!.-&?! +%2-4,;%8! C+,&:! 95#4#8! #@! 45%,+! 7,88,&:! 4#! 45%! %35*7-4,#&! 4%-7! 0*+,&:! -&!

%35*7-4,#&(! 65,/5! -008! C#45! &%6! ,&@#+7-4,#&(! -&0!8A%2%4#&8<!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!H(!EWXX<!

Page 173: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XYW!

!R,:*+%!FX!!"5,8!95#4#!#&!45%!6-22!#@!45%!1$.[!2-C#+-4#+?!,22*84+-4%8!5#6!45%!;#2*&4%%+8!0#!

45%,+!6#+A!>"(1*!.T0&(d6,45!45%,+!5%-+48e!dJ5#4#!C?!12%>-&0+#!$#0+h:*%Ie<!

!

R,:*+%!FE!!)#;%7C%+!X(!EWXX<!

!R,:*+%!Fc!! B:&-/,#! K-+/h-(! 65#! /2,7%0! 0#6&! ,&! 45%! :+-;%! -4! _2! Q#&4-0%+#! -88,84%0! C?! 5,8!

)#;%7C%+!k(!EWXX<!

Page 174: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XYX!

!R,:*+%!FF!!1$.[! M#2*&4%%+8! _2%&-! -&0! Z*-&! J%0+#! ,&! J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#(! 6%-+,&:! "b

85,+48! ,&! 45%! $%9*C2,/-&! 4+,/#2#+! -&0! 6,45! 45%! ,&8/+,94,#&! 6%! -+%! 45%!:+-&0/5,20+%&(!6%!-+%!9%-/%( !.-?!cX(!EWXX<!

!

R,:*+%!FY!!1$.[!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!X(!EWXX<!

Page 175: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 176: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! XYc!

Q5-94%+!F 1/A&#62%0:%7%&4O!.#C,2%!8%7,&-+8!

,&!9*C2,/!5,84#+?!

%/.%(%"!!$='"(#$'"&1"@(*4(ad(3".!#(#$'"&1">(.&>(Yb(#/.-"4,''3(

( Z(

F<X B&4+#0*/4,#&!

F/$#(1/.:%"!($#(>">$1.%">(%*(`*#](;.:$''.(XsZ[Ya\@(J/*(:.##">(.J.3(J/$'"(%/$#(1/.:%"!(J.#(J!$%%"&M(2"(J.#(%/"(3*,&+"#%(#*&(*4(C'4*&#*(;.:$''.(J/*(J.#(I$''">($&(;/$''0&($&(Z[Y[(=3(N!.&1*$#%(-$'$%$.M(H(1*,'>(&"6"!(4,''3(!".>(/$#(

"'.=*!.%"'3(:$1I$&+(.%(%/"(>!$6$&+(#I$''#(*4(/$#(>!$6"!(*&(%/"(!$>"(/*-"M(X9""(4$+M(Zc\(

F<X<X !

B&!.-?!EWXX(! 45%!%35*7-4,#&! ,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!/-++,%0!#*4!C?!45%!&-4,#&-2!

1$.[(! @-,2%0! 4#! @,&0! 45%! +%7-,&8! ,&,4,-22?! 8#*:54<! "5%! %35*7-4,#&! 6-8! +%]*%84%0! C?!

-.Q,$#!65#!5-0!C%%&!-/4,;%! ,&!

Q,*0-0!$%-2!*&4,2!5%!6-8!A,22%0!C?!45%!K*-+0,-!Q,;,2!,&!X`F`<E!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X![,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!E!.-&?!9%#92%!,&!45-4!+%:,#&!-+%!#&2?!A&#6&!C?!45%,+!.:*>*(#+!&,/A&-7%<!).&1*!7%-&8!#&%b-+7%0<!"5%!5,84#+?!

!J%0+#!_84%C-&!J-27%+#(!V$>.(3(-,"!%"(>"(%!"#(+,"!!$''"!*#(!

Page 177: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XYF!

%2! .-&/#(! 5-0! 7#;%0! 4#! M-2%&/,-(! -&0! _*:%&,#! 6-8! @#+! -! 2#&:! 4,7%! *&-6-+%! #@! 5,8!

45-4! 5,

"5+#*:5!5,8!#&2,&%!+%8%-+/5!-&0!6,45!45%!5%29!#@!8#7%!-/-0%7,/!-&0! 2#/-2!5,84#+,-&8(!

C+#45%+! %2! .-&/#! -&0! 45%,+! @-45%+! A,22%0! ,&! "'( -*&%"<c! B&! EWXW(! 45%! 1$.[! 5-0! -2+%-0?!

%35*7%0! 45%! +%7-,&8! #@! %2! .-&/#(! ,0%&4,@,%0! 9+%44?! %-8,2?! C%/-*8%(! -8! 5,8! &,/A&-7%!

,&0,/-4%8(!5%!6-8!#&%b-+7%0<! B&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#! ,&!EWXX(!_*:%&,#!5#9%0!4#!@,&0!

5,8! :+-&0@-45%+ b/#&8%/+-4%0! -+%-! #@! 45%!

-245#*:5!&#4!,0%&4,@?(!45%!C#0,%8!#@!@,;%!#45%+!-.Q,$#!A,22%0!,&!X`FX<!"5%!#20!7-&!J%0+#!

d@,:<!EYe!9#,&4%0!45%!1$.[!4#!45%!:+-;%(!65#8%!2#/-4,#&!5%!A&%6!C%/-*8%!,&!X`FX!5%!5-0!

C%%&! 7-0%! 4#! 4+-&89#+4! 45%! C#0,%8! 4#! 45%! /%7%4%+?(! 65%+%! 45%?! 6%+%! %39#8%0! 4#! 45%!

9*C2,/!-&0!C*+,%0<!"5%!@,;%!6%+%!+%C*+,%0!,&!1*:*84!EWXc(!65,2%!,&;%84,:-4,#&8!/#&4,&*%!

4#!,0%&4,@?!45%7<F!

Y! U,A%! @#+! 7-&?! +%2-4,;%8(! 45%!

*&/%+4-,&4?(! @#22#6%0!C?!0,8-99#,&47%&4(!6%+%!5-+0!4#!0,:%84!98?/5#2#:,/-22?! @#+!5,7(!

C*4!-8!8#7%!#@!45%!1$.[!4%-7!8-,0(!@,&0,&:!45%!C#0,%8!,8!#&2?!#&%!#@!45%,+!:#-28D!45%,+!

#45%+!-,78!-+%!8#7%4,7%8!7%4!6,45#*4!45%!C#0,%8<!"5+#*:5#*4!45%!%35*7-4,#&(!_*:%&,#!

2%-+&%0! 4#! A&#6! 45%! +%:,#&! 65%+%! 5,8! @-7,2?! 5-0! 2,;%0! -&0! 8*@@%+%0! 45%! R+-&/#,84!

+%9+%88,#&(! 45%! ;,22-:%! 65%+%! 5,8! :+-&0@-45%+! 6-8! A,22%0! -&0! C*+,%0(! 45%! 1$.[!

;#2*&4%%+8(!-&0!#45%+!@-7,2,%8!65#!5-0!8*@@%+%0!0*+,&:!45%!9#84b6-+!?%-+8!d8%%!@,:<!Ece<!

"5%! ;,22-:%+8(! ,&! 45%,+! 4*+&(! 45%! 2#/-2! -&0! &-4,#&-2! ;#2*&4%%+8(! >#*+&-2,848(! -&0!

-&45+#9#2#:,84! Z#+:%! .#+%&#! -&0! 7%(! -&0! 45%! +%C*+,-2! 7#C,2,I%0! -&0! *&,4%0! 7-&?!

;,22-:%+8<! B&!8*7(!-245#*:5!45%!%35*7-4,#&!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!@-,2%0!4#!9+#;,0%!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!.&%$4!.&Q,$#%.#("&( '*#()*&%"#(>"F*'">*B(lR'(;*-.&>.&%"l@(lR'().&1*(>"(C+,>*l(3(l7.!!.'.l( XZ[Y[ Z[a[\! d.-0+,0O!R#+#!

_0,/,#&%8(!EWXXe<!c!_*:%&,#(!,&4%+;,%6!/#&0*/4%0!Z#&-5!$*C,&!-&0!7%(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!Z#&-5!$*C,&(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!

.-?!Ea(!EWXX<!F!Z*-&!J%0+#!_84%C-&(!%b

R'( ?$.!$*@( 1*:*84(! H(! EWXc(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(!

5449OGG666<%20,-+,#<%8G9#2,4,/-G9*%C2#bQ,*0-0b$%-2b/*84#0,-+-b+%/2-7-0#8sWsXkEWcc`ak<5472<!Y!_*:%&,#(! ,&4%+;,%6!C?!_R_(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<! B&!-!@#22#6b*9! ,&4%+;,%6!

6,45!-!/#22%-:*%!-&45+#9#2#:,84(!5#6%;%+(!_*:%&,#!-99%-+%0!4#!@%%2!8#7%5#6!7,82%0!-&0!*8%0!,&!#+0%+!4#!@,&0!

45%!C#0,%8!#@!45%!@,;%!-.Q,$#(#@!65,/5!45%!-/4,;,848!6%+%!7#+%!8*+%!45-4!45%?!6#*20!@,&0!45%7<![%!@%24!&#!&%%0!

4#!:#!4#!45%!+%C*+,-2!#@!45%!@,;%!-.Q,$#!,&!1*:*84!EWXc<!_b7-,2!4#!-*45#+(!!1*:*84!XE(!EWXc<!!

Page 178: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XYY!

-&! *&0%&,-C2%! ,79-/4! #&! C#45! _*:%&,#! -&0! 45%! ;,22-:%! 65%+%! 45%! %35*7-4,#&! 4##A!

92-/%<!

"5%!9+%;,#*8!/5-94%+!0,8/*88%0!45%!+#2%!#@!@#+%&8,/!%;,0%&/%!,&!0%-2,&:!6,45!-!9-,&@*2!

*-2!@+-7%6#+A(!45%!7-,&!@*&/4,#&!#@!%35*7-4,#&8!,8!4#!

5#6!45%!4+*45!:-45%+%0!,&!%35*7-4,#&8!-+#*&0!45%!:2#C%!8%+;%8!8%;%+-2!-,78! !/+,7,&-2(!

5*7-&,4-+,-&(! -&0! 5,84#+,/-2<! L%9%&0,&:! #&! 45%! 9-+4,/*2-+! /,+/*784-&/%8(! 45%8%!

*&,;#/-2(!#C>%/4,;%!@#+%&8,/!@-/48!/-&!5-;%!;%+?!0,;%+8%!+#2%8!-&0!*8%8<!B&!45%!/-8%!#@!45%!

b k!65%+%!45%!8%-+/5!@#+!45%!4+*45!0#%8!&#4!8%+;%!

/+,7,&-2!,&;%84,:-4,#&8(!45%!%35*7-4,#&!4%-78!9+,7-+,2?!0#!5*7-&,4-+,-&!6#+A!#*48,0%!

-! >*0,/,-2!/#&4%34<!"5%?!6#+A!4#6-+08!+%4*+&,&:!45%!+%7-,&8!4#!45%!@-7,2,%8<!18! B!5-;%!

85#6&(! 45%! +%7-,&8! -+%! #@4%&! /#22%/4,;%2?! +%C*+,%0(! C%/-*8%! 45%! 2-/A! #@! +%8#*+/%8! -&0!

45%!4,7%!45-4!5-8!9-88%0!8,&/%!45%!A,22,&:8!#@4%&!9+%;%&48!,0%&4,@,/-4,#&<!B&!4%+78!#@!45%!

5,84#+,/-2!-,7!#@! @#+%&8,/!%35*7-4,#&8(! 45%!@#+%&8,/!4+*45!@#*&0! ,&!45%!P9-&,85!:+-;%8!

,&0,;,0*-2!84#+,%8!-C#*4!/-*8%8!#@!0%-45<!

B&0%%0(!-8! B!-2+%-0?!%392-,&%0! ,&!c<F(! ,&!7-&?!#@!45%!%35*7-4,#&8! ,&!45,8!84*0?(! 45%!

@#+%&8,/!%;,0%&/%!0,0!&#4!+%;%-2!7*/5!&%6!A&#62%0:%!@#+!45%!2#/-2!/#77*&,4,%8<!B&!-22!

45%!/-8%8!B!#C8%+;%0(!;,22-:%+8!A&%6!65%+%!45%!7-88!:+-;%!6-8<!"5%?!6%+%!@-7,2,-+!6,45!

45%!,0%&4,4?!#@!8#7%!#@!45%!;,/4,78!-&0!#@4%&!5-0!-!;%+?!;,;,0!d-2C%,4!0?,&:!#*4e!7%7#+?!

#@!45%!Q,;,2!=-+!-&0!45%!9#84b6-+!R+-&/#,84!+%9+%88,#&<!B&!46#!#*4!#@!8,3!%35*7-4,#&8(!

&#&%! #@! 45%! 8#*:54! C#0,%8! 6%+%! @#*&0(! -&0! ,&! 46#! #45%+! /-8%8(! 45%! +%7-,&8! 6%+%!

,79#88,C2%! 4#! ,0%&4,@?! ,&0,;,0*-22?<! .-&?! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 9+#;,0%! &%6! %;,0%&/%!

#&!45%!2#/-4,#&(!,0%&4,4?(!-&0!/-*8%8!#@!0%-45!#@!;,/4,78!#@!45%!Q,;,2!=-+!#&!-&!,&0,;,0*-2!

2%;%2(!C*4!45%?!0#!&#4!9+#;,0%!7*/5!89%/,@,/!,&@#+7-4,#&!45-4!6-8!&#4!-2+%-0?!A&#6&!C?!

45%! ;,22-:%+8! #&! -! 2#/-2! 2%;%2! #+! 6+,44%&! #&! -! 7#+%! :%&%+-2! 2%;%2! C?! 5,84#+,-&8<!

)#46,4584-&0,&:(!7-&?!9-+4,/,9-&48!-&0!#C8%+;%+8!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-:+%%!45-4!

@#*+4%%&!?%-+8!#@!%35*7-4,#&8!5-;%!5-0!-!5*:%!,79-/4!#&!5#6!P9-,&!0%-28!6,45!,48!9-84<!

"5,8!/5-94%+!4+,%8!4#!8#2;%!45%!]*%84,#&!5#6!4#!*&0%+84-&0!45,8!,79-/4(!/#&8,0%+,&:!45%!

@-/4!45-4!45%!+%;%2-4,#&!#@!@#+%&8,/!4+*45!@+#7!45%!:+-;%8!0#%8!&#4!85%0!45-4!7*/5!&%6!

2,:54!#&!45%!5,84#+?!-2+%-0?!A&#6&!#@!45%!Q,;,2!=-+!-&0!R+-&/#,87<!Q-&!6%!+%;%-2!#45%+!

6-?8!,&!65,/5!45%!%35*7-4,#&8!0#!/5-&:%!45%!6-?!P9-,&!0%-28!6,45!,48!9-84p!

"+-&8,4,#&-2! >*84,/%! ,&84,4*4,#&8(! 9,#&%%+%0! C?! 45%! P#*45! 1@+,/-&! "+*45! -&0!

$%/#&/,2,-4,#&!Q#77,88,#&!d"$Qe(!2-*&/5%0!45%!,0%-!45-4!45%!+%7%7C+-&/%!#@!45%!4+*45!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!k! bU%0!

F/"(H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"!a!dEWXFe<!

Page 179: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XYk!

,8! -! @#+7! #@! >*84,/%<! .*/5! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 2,4%+-4*+%! ,8! 9+%7,8%0! #&! 45%! ,0%-! 45-4!

%20! #@! 9#2,4,/8! #@! +%9-+-4,#&<!

[#6%;%+(!-8!N%+C%+!N%;%+&-:%!+%/-228(!45%!@-/4b+%;%-2,&:!/-9-/,4?!#@! 45%!P#*45!1@+,/-&!

4+*45!/#77,88,#&!6-8!+-45%+!0,8-99#,&4,&:<H!"5,8! 2%@4!45%!),:%+,-&!)#C%2!9+,I%b6,&&%+!

=#2%!P#?,&A-!6#&0%+,&:O!

=,22! 8#/,%4?! C%! 4+*2?! 9*+,@,%0! -8! -! +%8*24! #@! 45,8! #9%&! -+4,/*2-4,#&! #@! 65-4! ,8!

9-+4,/*2-+8(! 45%!-8/+,94,#&!#@! @-/%8!4#!0%%08(!-07,88,#&!C?!,&0,;,0*-2!9%+8#&-%!#@!

+#2%8! 6,45,&! A&#6&! /+,7,&-2,4,%8(! -@@,+7-4,#&! C?! 45%! -2+%-0?! ,0%&4,@,%0! #@! 65-4!

45%?! 5-0! @#+7%+2?! 0%&,%0<! )#45,&:(! ,&! +%-2,4?(! ,8! &%6<! "5%! 0,@@%+%&/%! ,8! 45-4!

A&#62%0:%!,8!C%,&:!85-+%0(!/#22%/4,;%2?(!-&0!%&4%+%0!@#+7-22?!,&4#!45%!-+/5,;%8!#@!

45-4! &-4,#&<! P#(! C-/A! 4#! 45%! ]*%84,#&(! 45,8! 9+#/%0*+-2! -+4,/*2-4,#&! #@! 45%! A&#6&(!

6,22!,4!4+*2?!5%-2!8#/,%4?pa!

1245#*:5!45,8!]*#4%!,8!-C#*4!-!/#&4%34!0,@@%+%&4!@+#7!P9-,&!-&0(!,&!7?!;,%6(!0,8+%:-+08!

45%! 0%89-,+(! 4%&8,#&8(! -&0! *&/%+4-,&4,%8! 45-4! -//#79-&?! 45%! +%2-4,;%8! 0*+,&:! 45%! @,+84!

0-?8! #@! -&! %35*7-4,#&(! P#?,&A-! 9#,&48! 4#! 8#7%! ;%+?! ,79#+4-&4! 2,7,48! #@! 4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%! 9+-/4,/%8! 8*/5! -8! 4+*45! /#77,88,#&8! -&0! %35*7-4,#&8<! B&! 45,8! /5-94%+! B! 6,22!

,79#+4-&/%! ,&! /*++%&4! P9-&,85! 7%7#+?! 9#2,4,/8! #&! C#45! 45%! &-4,#&-2! -&0! 2#/-2! 2%;%28<!

"5%+%@#+%! ,4! ,8! ,79#+4-&4! 4#! 0,@@%+%&4,-4%(! -8! "5#7-8! )-:%2! 8*::%848(! C%46%%&!`!

XW! B&! 7-&?! 9#84b/#&@2,/4! 8#/,%4,%8(!

9%#92%!A&#6!7#+%!#+!2%88!65-4!5-99%&%0<!B&!_-84%+&!_*+#9%!@#+!,&84-&/%(!P4-&2%?!Q#5%&!

A&%6 !65-4!5-0!5-99%&%0!,&!45%!9-84!-&0!+%4-,&%0!45,8! ,&@#+7-4,#&! ,&4-/4! ,&!9+,;-4%!XX! .%7#+?! 7#;%7%&48! -89,+%! 4#! /#&;%+4! 45,8! ,&@#+7-2! A&#62%0:%! ,&4#!

-/A&#62%0:%7%&4! -&0! #@@,/,-2! 4+*45(! 65,/5! ,&! 7-&?! /-8%8! +%]*,+%8! 0%-2,&:! 6,45! 45%!

0%-0<XE!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!H!N%+C%+!N%;%+&-:%(!2$#%*!3@()"-*!3@(.&>(9%.%"D9:*&#*!">(V$*'"&1"B(F$-"(.&>(`,#%$1"!d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXXe(!

YF<!!a!=#2%!P#?,&A-(!F/"(A,!>"&(*4()"-*3@(%/"(),#"(*4(N*!+$6"&"##!d^3@#+0(!)%6!\#+AO!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!X```e(!

cc<!`! 7/$'*#*:/3(.&>(7,='$1(C44.$!#!EH!dX``aeO!c cW<!!XW!N%;%+&-:%(!F$-"(.&>(`,#%$1"(!XW<!XX!P4-&2%?!Q#5%&(!9%.%"#(*4(?"&$.'B(o&*J$&+(C=*,%(C%!*1$%$"#(.&>(9,44"!$&+(dQ-7C+,0:%O!J#2,4?!J+%88(!EWWXe(!EEYD!Q,4%0!

`*,!&.'(*4(W.J(.&>(9*1$"%3(!cX!dEWWFeO!YFX<!XE! bFE<!

Page 180: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XYH!

1/A&#62%0:%7%&4! ,8! ,&0%%0! #&%! #@! 45%! 7-&?! 7%-8*+%8! 45-4! @#+7! -! C+#-0! @,%20! #@!

+%9-+-4,#&!9#2,4,/8(!-! @,%20!45-4! Z#5&!"#+9%?!/#&/%,;%8!-8!-!8%+,%8!#@!/#&/%&4+,/!/,+/2%8<!

"+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,/%8!8*/5!-8!4+,-28!-&0!4+*45!/#77,88,#&8!@#+7!45%!/#+%!/,+/2%(!

@*+45%+!%39-&0,&:!45+#*:5!+%9-+-4,#&8(!#@@,/,-2!-9#2#:,%8(!-&0!@,&-22?!65-4!"#+9%?!/-228!

&-++-4,;%(! %4/<Xc! P#(! /-&! 6%! 84*0?! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -8! -! 8,7,2-+! 7%/5-&,87! #@!

-/A&#62%0:%7%&4p!

Q#77*&,/-4,;%!5,84#+?!#+!9*C2,/!5,84#+?!,8!,&/+%-8,&:2?!+%/#:&,I%0!-8!-!/#&4%&4,#*8!

9-+4! #@! +%9-+-4,#&! 9#2,4,/8! 6#+206,0%<! .%7#+?! 7#;%7%&4! /-&! #&2?! 5-;%! -&! ,79-/4! ,@!

45%?! 5-;%! 8#7%! +%8#&-&/%! ,&! 8#/,%4?<! 1&! *&0%+84-&0,&:! #@! 45%! ,79-/4! #@! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8!45%+%@#+%!0%9%&08(!,&!7?!;,%6(!#&!5#6!45%?!C+,&:!45%!9-84!#@!45%!6"&1$>*#!

4#! 45%! 9*C2,/! +%-27

! -&0! 0,88%7,&-4,#&! 84+-4%:,%8p! [#6! 0#! 45%! %35*7-4,#&8! 84+,;%! 4#! 5-;%! -!

7->#+! ,79-/4p! =5-4! A,&0! #@! 9*C2,/! 0#! 45%?! /#&84+*%(! -&0! 5#6! 0#! 45%! %35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8!-,7!@#+!-/A&#62%0:%7%&4(!#&!45%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!2%;%28p!

[#6!8*//%88@*2!-+%!45%?!-&0!65?p!=5-4!,8!45%!#*4/#7%!#@!45%,+!%@@#+48!#&!45%8%!45+%%!

2%;%28p! "#! -&86%+! 45%8%! ]*%8

A&#62%0:%<! B! /#&4%&0! 45-4! 45%! -&86%+8! 4#! 45%8%! ]*%84,#&8! -C#*4! 45%! ,79-/4! #@! 45%!

P9-&,85!%35*7-4,#&8!2,%(!+-45%+!45-&!,&!45%!A&#62%0:%!45-4!45%!%35*7-4,#&8!9+#0*/%(!

45,8! A&#62%0:%! ,8! /#77*&,/-4%0(! 7-0%! A&#6&(! 4+-&82-4%0(! -+4,/*2-4%0(! 7#C,2,I%0(! -&0!

0,88%7,&-4%0!C?!0,@@%+%&4!-/4#+8!,&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!

F<X<E [,84#+?!C%?#&0!45%!:+-;%!

"#! *&0%+84-&0! 45%! ]*%84,#&! -C#*4! 5#6! 45%! A&#62%0:%! @+#7! 45%! %35*7-4,#&8! ,8! 7-0%!

9*C2,/(!#*+!:-I%!&%%08!4#!I##7!#*4!@+#7!45%!C#0,%8!,&!45%!:+-;%!4#!45%!89-/%!-+#*&0!45%!

:+-;%<!18!7%&4,#&%0! ,&!45%!7%45#0#2#:,/-2!/5-94%+(!#;%+!45%!/#*+8%!#@!7?!@,%206#+A!B!

,&/+%-8,&:2?! I##7%0! #*4! 4#! %;%+! 2-+:%+! /#&/%&4+,/! /,+/2%8! -+#*&0! 45%! :+-;%(! 65%+%!

45,&:8!%]*-22?!,79#+4-&4!-8!45%!@#+%&8,/!+%8*248!5-99%&%0<!"5%!*&+%:*2-4%0!/5-+-/4%+!#@!

45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! ,792,%8! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 6#+A! #9%+-4%8! 6,45,&! -! C+#-0%+!

9#2,4,/-2! -+%&-! #@! +,:548! -&0! ,&4%+%848(! C#45! ,&0,;,0*-2! -&0! /#22%/4,;%(! 45-4! #9%&! &%6!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xc! 7*'$%$1#(.&>(%/"(7.#%B(P&(E":.$!$&+(2$#%*!$1.'(H&S,#%$1"#(!%0<!

Z#5&!"#+9%?!dU-&5-7O!$#67-&!V!U,442%@,%20!J*C2,85%+8(!EWWce(!k<!

Page 181: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XYa!

9+#/%88%8! ,&! -+48(! 8/,%&/%(! 7%0,-(! -&0! 9#2,4,/8(! /

R+-&/,8/#!R%++g&0,I<XF!!

12+%-0?! 0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&(! 45%+%! ,8! 7*/5! 7#+%! :#,&:! #&! 45-&! #&2?! 65-4! 45%!

-+/5-%#2#:,848! 0#! ,&! 45%! :+-;%<! ^*48,0%! 45%! ,77%0,-4%! 89-/%! #@! 45%! %35*7-4,#&! 45%+%!

-+%! #45%+! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! :#,&:! #&(! /#792%7%&4,&:! 45%! ,&;%84,:-4,;%! @#+%&8,/!

9+#/%88<!_;,0%&42?!45%+%!,8!/+#88b9#22,&-4,#&!C%46%%&!'*(>"(.!!$=.(.&>('*(>"(.=.S*(!45%!89-/%!

#*48,0%! -&0! ,&8,0%! 45%! :+-;%<! "5%! @#+%&8,/! :-I%! ! 7%0,/-2(! >*0,/,-2(! #C>%/4,;%(! 0%4-,2%0(!

-&0!0,84-&/%0(!@#+!,&84-&/%! !4%79%+8!#;%+42?!9#2,4,/-2!#+!%7#4,#&-2!%&:-:%7%&48!6,45!

45%!9-84!-+#*&0!45%!:+-;%<! B!#@4%&!#C8%+;%0!5#6!/#&;%+8-4,#&8! 6,45! 45%!-+/5-%#2#:,84!

#&!45%!4%/5&,/-2!-89%/4!#@!45%!%3/-;-4,#&!#+!6,45!#45%+!2#/-28!#&!45%!4?9%!#@!8#,2!-&0!*8%!

#@! 45%! 2-&0! /-27%0! 45%! &%+;%8! #@! +%2-4,;%8! #&! 45%,+! @,+84! ;,8,48<! "5%! 7%7#+?! 9+-/4,/%8!

-+#*&0! 45%! :+-;%! /-&! -28#! C%! ;%+?! 0,@@%+%&4! @+#7! 65-4! ,8! 5-99%&,&:! ,&8,0%! 45%! 9,4<!

8#7%! /#&8,0%+%0! 7*/5! %-8,%+! 45-&! C%,&:! /#&@+#&4%0! 6,45! 45%! %7#4,#&8! 8*+@-/,&:!

-+#*&0! 45%! :+-;%<! "5%! ;#2*&4%%+8! -+%! /#&@+#&4%0! 6,45! C#45! 7%7#+?! 9+-/4,/%8O! 45%!

,&;%84,:-4,;%! 6#+A! ,&! 45%! :+-;%8(! -&0! 45%! /#&4-/4! 6,45! +%2-4,;%8<XY! P#7%! ;#2*&4%%+8! #@!

45%!1+-&I-0,!4%-7!8-?!45%?!0#!&#4!-26-?8!5-;%!-&!#;%+;,%6!#@!65-4!5-99%&8!-+#*&0!45%!

8,4%! 65,2%! %35*7,&:! -&0! 45-4! 45%! %7#4,#&8! #@! +%2-4,;%8! 8#7%4,7%8! 7-A%! 45%7!

*&/#7@#+4-C2%<!^&%!#@!45%7!9+%@%+8!4#!84-?!,&!45%!9,4!C%/-*8%!45%!9+-/4,/%8!-+#*&0!45%!

:+-;%(!2,A%!4%84,7#&,%8!#+!+%b%&-/47%&48(!/-&!:%4!;%+?!%7#4,#&-2<Xk!

"5%!-/4,;,4,%8!8*++#*&0,&:!45%!@#+%&8,/!%35*7-4,#&!0%@,&%!45%,+!,79-/4(!8#!,@!6%!6-&4!

4#!A&#6!65,/5!7%7#+?!,8!/#&84+*/4%0!,&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!6%!5-;%!4#!I##7!#*4!

@+#7!45%!C#0,%8!,&!45%!:+-;%<!^&%!/-&&#4!0%&?(!#@!/#*+8%(!45-4! 45%!C#0,%8!,&!45%!:+-;%!

@#+7!45%!7-4%+,-2!C-8,8!45-4!9*48!45%!65#2%!9+#/%88!,&!7#4,#&(!-&0!45-4!/-&!C%!#@!:+%-4!

5*7-&,4-+,-&! -&0! >*0,/,-2! ,79#+4-&/%<! N*4! -22! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! -&0! @#+%&8,/!

9+-/4,4,#&%+8! 8%%7! 4#! -:+%%! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 4+*45! 7-A%8! *9! #&2?! -! 9-+4! #@! -22! 45%!

7%7#+?! 6#+A! &%%0%0(! -&0! 45-4! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! 45%! 8/%&%8! #@! 7-&?! 0,@@%+%&4!

/-*8%8<!

"5,8!6-8!,22*84+-4%0!,&!EWXc!65%&!-&!%35*7-4,#&!6-8!92-&&%0!4#!C%!/-++,%0!#*4!C?!-!

&:!,8!&#4!8,792?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XF! Q#&;%+8-4,#&! 6,45! Z-/#C(! 1+-&I-0,! ;#2*&4%%+(! @,%20&#4%8(! .-&/5%84%+(! P%94%7C%+! a(! EWXFD! R+-&/,8/#!

84b C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!FW!dXe!

dEWXceO!FW<!!XY! 12%>-&0+#! $#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5,84#+,-&e(! B&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?!

P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!Xk!Q#&;%+8-4,#&!6,45!45+%%!1+-&I-0,!;#2*&4%%+8!#&!45%!6-?!4#!45%!U-!.-I#++-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!F(!

EWXX<!

Page 182: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XY`!

*&0%+2,&%8<XH!1//#+0,&:!4#!5,7(!45%!%35*7-4,#&(!-245#*:5!,4!,8!-!;%+?!7%0,-:%&,/!-89%/4!

#@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! ,8! #&2?! -! 87-22! 9-+4! #@! 45%! 7%7#+?! 6#+A! #@! -! 7%7#+?!

7#;%7%&4(!-&0!45%!2-C#+-4#+?!6#+A!,8!&#4!45%!%88%&/%!/#79-+%0!4#!45%!8?7C#2,/!9-+4<!

/#&/%&4+,/! /,+/2%8(! #@! 65,/5! 45%! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,848! #//*9?! 45%! /%&4+-2(! C*4!

87-22%84(! /,+/2%(! 6,45,&! /,+/2%8! #@! 5,84#+,-&8(! 98?/5#2#:,848(! -+4,848(! -&0! %&0,&:! ,&! 45%!

/,+/2%!#@!8#/,%4?<Xa!X`!

1//#+0,&:! 4#! _7,2,#! P,2;-(! 45%! 7#84! ,79#+4-&4! 45,&:8! 5-99%&! 9+%/,8%2?! -+#*&0! 45%!

@+#7! 45%! 7-88! :+-;%! -8! ,4! ,8! %39#8%0! :+-0*-22?(! 6,45#*4! 45%! -+/5-%#2#:,848! -&0!

;#2*&4%%+8!,&!8,:54(!6-8!+%2%-8%0(!P,2;-(!45%!9+%8,0%&4!#@!45%!1$.[(!/#792-,&%0!45-4!45%!

@,27!2%@4!;%+?!,79#+4-&4!%2%7%&48!#*4!#@!8,:54(!7#+%!89%/,@,/-22?(!45%!9%#92%!6#+A,&:!,&!

-&0!-+#*&0!45%!:+-;%<EW!

&0! 65%&! B! 6-8! -8A%0! 4#! 8%&0! 95#4#8! 4#! 45%! 9+%88(! 45%! 4%-7! -26-?8!

9+%@%++%0! 95#4#8! &#4! #&2?! #@! 45%! :+-;%! C*4! -28#! #@! 45%! 9%#92%! -+#*&0! ,4<! R#+! 45,8!

#+:-&,I-4,#&(!45%!%35*7-4,#&8!-+%!#&2?!#&%!9-+4!#@!-!9+#/%88!#@!/#22%/4,&:!-*0,#b;,8*-2!

-+/5,;%8(! /%+%7#&,%8! 4#! +%4*+&! 45%! +%7-,&8! -&0! :,;%! 9*C2,/! +%/#:&,4,#&(! 9%0-:#:,/!

-/4,;,4,%8(!,&4%+&-4,#&-2!9+#>%/48!#@!0,;*2:-4,#&(!-&0!9*C2,/!-/48!#&!45%!B&4%+&-4,#&-2!L-?!

#@!45%!L,8-99%-+%0<EX!

B&! 45%! /-8%! #@! 45%! %35*7-4,#&! C?! -! 9+,;-4%! /#79-&?(! 45%! /#&/%+&! #@! 45%! 7%7#+?!

7#;%

b

C2-&A! % EE! 199-+%&42?! 45,8! &#,8%! ,8! /+*/,-2! 4#! *&0%+84-&0,&:!

45%!,79-/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!#&!/#22%/4,;%!7%7#+?<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XH! R'(?$.!$*(!P%94%7C%+!XE(!

EWXc(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! 5449OGG666<%20,-+,#<%8G8#/,%0-0GJ+,;-4,I-/,#&b7%7#+,-b

5,84#+,/-sWsXHc`ccFkF<5472<!Xa!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!9*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWD!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:8(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!X`!

"/,#4"!.(! -//%88%0! L%/%7C%+! X(! EWXF(! 5449OGG666<%5*<%8G%5*8@%+-G*,Ab

/;%+-&#GEWXFGWHGXHG@+-&/,8/#b%43%C%++,-b2-b7%7#+,-b5,84#+,/-b&#b5-C2-b0%b-/#&4%/,7,%&4#8b5,84#+,/#8b0%2b

9-8-0#b8,&#b]*%b8%b#/*9-b0%b-8*&4#8b0%2b9+%8%&4%G<!EW!

84+%88%0!45-4!/-++?,&:!#*4!45%!%35*7-4,#&8!,8!#&2?!-!87-22!9-+4!#@!45%!4#4-2!6#+A!45%!1$.[!0#%8<!EX!

-//%88%0!^/4#C%+!cW(!EWXF(!5449OGG666<82,0%85-+%<&%4G1$.[.%7#+,-G-+75bXFb-#8b+%/*9%+-&0#b7%7#+,-<!EE!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b !

Page 183: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XkW!

"5%!9+#/%0*+%8!-&0!+,4*-28!5-99%&,&:!-+#*&0!45%!C#0,%8!,&!45%!:+-;%8!+%;%-2!/*24*+-2!

-&0! 9#2,4,/-2! +#2%8! #@! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! ,&! 9+-/4,/%<! 1&0! ,&0%%0(! -245#*:5! 8#7%!

@#+%&8,/8!8-?!45-4!%35*7,&:!45%!7,88,&:!,&!N#8&,-(!P#7-2,-(!#+!K*-4%7-2-!,8!45%!8-7%(!

-&0! ,/#&#:+-95?! -&0! 4%+7,&#2#:?! -C#*4! >"#.:.!"1$>*#! -+%! +%7-+A-C2?! 8,7,2-+! -+#*&0!

45%!6#+20(!-/4,#&8!-&0!0,8/#*+8%8!-+#*&0!45%!7-88!:+-;%8!-00!0,;%+8,4?!4#!45%!@#+%&8,/!

/#22%/4,;%! 7%7#+?<! "5,8! 6,22! 2%-0! *8! 4#! -! C%44%+! *&0%+84-&0,&:! #@! 45%! 7%7#+?!

+-0,:7! #@! 4+*45!

+%;%2-4,#&!;%+8*8! @#+:%4@*2&%88!-&0!-! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!9+#/%88!C%?#&0! >*0,/,-2! 4+*45!

-&0!2%:-2!+%@#+7<!

=5,2%! 45%! 9+-/4,/%! #@! %35*7-4,#&8! ,&;,4%8! 7-&?! +%/%&4! 84*0,%8! 4#! @#/*8! #&! 45%!

,-2!9+%8%&/%(!B!:#!C-/A!4#!45%!

/#&84+*/4,;,84! 9-+-0,:7! #@! 7%7#+?! 84*0,%8(! C?! 65,/5! 8#/,-2! -&0! /*24*+-2!

-&45+#9#2#:,848!-&0!5,84#+,-&8!84*0?!45%!8,:&,@,/-&/%!45-4!0,@@%+%&4!9%#92%!:,;%!4#!C#&%8!

C?!,&4%+-/4,&:!6,45!45%7<Ec!B!45*8!-+:*%!45-4!,&!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!45%!

4+-&8@#+7,&:(!#+!0%84+#?,&:!-!8,4%!#@!7%7#+?!C*4!-28#!45%!&%46#+A!#@!7%7#+?!-/4,;,848<!

1! 85,@4! ,&! @#/*8! @+#7! 45%! 9*+%2?! C#0,2?(! 7-4%+,-2(! C,#2#:,/-2! :-I%! #@! 45%! @#+%&8,/!

9-+-0,:7!4#!45%!7%7#+?!0,8/#*+8%8!-&0!9+-/4,/%8!8*++#*&0,&:!-&!%35*7-4,#&!+%;%-28!

/#&84,4*4,;%! %2%7%&48! #@! /#22%/4,;%! 7%7#+?! #45%+! 45-&! 4+*45<EF! =5,2%! 45%! 7-4%+,-2!

/5-+-/4%+!#@! 45%!C#&%8!-&0!%-+45!#@!7-88!:+-;%8!-+%!9%+/%,;%0!-8! 84%%+,&:!45%!/*++%&4!

7%7#+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&(!,&!45,8!/5-94%+!B!@#/*8!#&!-/48(!6#+08(!-&0!:%84*+%8!45-4!#//*+!EY!-+#*&0!45%!:+-;%8!-&0!65-4!J,%++%!

-$'$",( >"( -]-*$!"MEk! R*+45%+7#+%(! 6,45! 45,8!

C+#-0%+!@#/*8!6%!2%-+&!45-4!-!2#4!#@!0,@@%+%&4!5,84#+,%8!/-&!/#7%!@+#7!45%!8-7%!:+-;%8(!

#@! 7%7#+?D! -&0! 45%+%@#+%! 45%?! 8-?! ;%+?! 0,@@%+%&4! 45,&:8! 0%9%&0,&:! #&! 45%! /*24*+-2(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ec!

&%46#+A!#@!,&;%84,:-4%+8!6,45!-!85-+%0!,&4%+%84!,&!5*7-

5449OGG666<8-&<%0<-/<*AG+%8%-+/5G:+-&48s-&0s9+#>%/48G/*++%&4s9+#>%/48GC#&%8s/#22%/4,;%G84-4%7%&4s#@s,&

4%+%848<!EF! R#+! -! /+,4,/-2! 84*0?! #@! 45%! %@@%/48! #@! 2,7,4,&:! ,0%&4,4?! 4#! :%&%4,/! ,0%&4,4?! ,&! 45%! /#&4%34! #@! @#+%&8,/!

_35*7-/,#&%8!0%!

0%4%&,0#8b0%8-9-+%/,0#8! !U#8!0,@%+%&4%8!8%&4,0#8!]*%! %7%+:%&!%&! 2-!+%84,4*/,T&!0%! ,0%&4,0-0!-! 9-+4,+! 0%! 2#!

EWW`e<!EY!

`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"!XY!dEWXWeO!c<!Ek! E":!"#"&%.%$*&#!Ek!dX`a`eO!H<!

Page 184: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XkX!

5,84#+,/-2(! -&0! 9#2,4,/-2! /#&4%34<! R#22#6,&:! -&45+#9#2#:,848! #@! ;,#2%&/%! 65#! -+:*%! 45-4!

;,#2%&4!-/48!7%-&!0,@@%+%&4!45,&:8!-//#+0,&:!4#!/#&4%34(! 45,8!/5-94%+!%392#+%8!-&#45%+!

7%-&,&:! #@! 7-88! :+-;%8! 45-&! @#+:%44,&:(! -&0! #45%+! 9*+9#8%8! #@! 45%! %39#8%0! +%7-,&8!

4#0-?!45-&!4+*45!+%;%-2,&:<!

F<X<c R+#7!A&#62%0:%!4#!-/A&#62%0:%7%&4!

B@! 45%! 9+%;,#*8! /5-94%+! 0,8/*88%0! 45%! @-/4b+%;%-2,&:! /-9-/,4?! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! 45,8!

/5-94%+!@#/*8%8!#&!-&#45%+!C*,20,&:!C2#/A!#@!/#22%/4,;%!7%7#+?(!65,/5!6,22!%&5-&/%!#*+!

*&0%+84-&0,&:!#@!65?!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!*8%8! @#+%&8,/!%35*7-4,#&8(!&-7%2?(! 45%!

9#2,4,/8! #@! %39#8*+%! -&0! /#&/%-27%&4! #+(! ,&! #45%+! 6#+08(! 45%! 84+*::2%! #;%+! 45%!

C#*&0-+,%8! #@! 9+,;-4%! -&0! 9*C2,/! 7%7#+?<! B@! 6%! /-&! ,0%&4,@?! 5#6! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4! /5-&:%8! 45#8%! C#*&0-+,%8! -&0! ,&! 65-4! 0,+%/4,#&(! 6%! /-&! 85%0! 8#7%! 7#+%!

2,:54!#&!45%,+!9#2,4,/-2!+#2%<!

"5%!@,+84!8%/4,#&!#@!45%!/5-94%+!4+,%8!4#!+%b%3-7,&%!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&!9+,#+!EH!65,/5!

&-4*+-22?! 2,7,48! 45%! %35*7-4,#&8! 4#! 45%,+! 4+*45b+%;%-2,&:! /-9-/,4?<! B! %392-,&! 5#6!

$%9*C2,/-&! 7%7#+?! 6-8(! +-45%+! 45-&! @#+:#44%&(! /#&@,&%0! 4#! -! ;%+?! 2,7,4%0! 9+,;-4%!

!,&!X`HH!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?<!B&0%%0(!45%!7-88!:+-;%8!#@!45%!P9-&,85!

C-8%0!#&!45%!0,8-99%-+-&/%8!#@!C#0,%8!0*+,&:! 45%![#2#/-*84!-&0!45%!7,2,4-+?! S,&%.8! ,&!

45%! P#*45%+&! Q#&%(! 8*::%848<! ^&! 45%! /#&4+-+?(! 45%! A,22,&:8! 45-4! +%8*24%0! ,&! 45%! :+-;%8!

6%+%! #@4%&! ,&4%&4,#&-22?! %39#8%0! -&0! 8?7C#2,/(! -&0! 45%! 7-88! :+-;%8! ,&! 45%! 2#/-2!

,8! -!

*&0%+84##0! -8! -! 9+#5,C,4,#&! #&! 9*C2,/! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! $%9*C2,/-&! 0%-0(! #&! 45%!

&-4,#&-2! 2%;%2! ,&! #@@,/,-2! 7%7#+?! 9+-/4,/%8! C*4! -28#! #&! 45%! 2#/-2! 2%;%2! ,&(! @#+! ,&84-&/%(!

9+-/4,/%8!#@!7#*+&,&:<!

Q#&8%]*%&42?(!B!6,22!/#&4%&0!45-4!45%!,79#+4-&/%!#@!45%!%35*7-4,#&8!/-&&#4!7%+%2?!

C%!%392-,&%0!C?!45%,+!0,8/#;%+?!#@!&%6!A&#62%0:%<!"5%,+!,79-/4! ,8!-28#!0%4%+7,&%0!C?!

"5%+%@#+%(!B!@,+84!2##A!-4!/*J!45%!%35*7-4,#&8!/#&4+,C*4%!4#!C+%-A,&:!45,8!9+#5,C,4,#&!#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EH! 2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3!EH!dEWWYe<!!

Page 185: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XkE!

9*C2,/! 0,8/*88,#&! #@! 45%! %34+->*0,/,-2! A,22,&:8! ,&! 45%! R+-&/#,84! I#&%8<! "5%! @-/4! 45-4!

@#+%&8,/! %35*7-4,#&8! 89%-+5%-0! 45%! 7%7#+?! /-79-,:&! -/4*-22?! #@@%+8! *&,]*%!

#99#+4*&,4,%8!4#!/#&0*/4!9*C2,/!5,84#+?!6,45!-!6,0%!,79-/4<!N%/-*8%!#@!,48!*8*-2!+#2%!,&!

>*0,/,-2!4+,-28!-&0!/#77,88,#&8(!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:?!,8!,&0%%0!-!8/,%&/%!*8%0!4#! -.I"!

%;,0%&4!45%!@-/48! 45%?!0,:!*9(!%89%/,-22?!6,45!;,8*-2!0-4-<Ea! !

@+#7! 45%! U-4,&! 4*!,-(E`! "5%! P9-&,85! %35*7-4,#&8!

%89%/,-22?(! 0*%! 4#! 45%,+! *&#@@,/,-2! -&0! 7#C,2%! &-4*+%(! +%-/5! -! 6,0%! -*0,%&/%<! B! @,+84!

0%7#&84+-4%! 5#6! 45%! #9%&! /5-+-/4%+! -&0! /2#8%&%88! 4#! 45%! 2#/-2! /#77*&,4,%8! -&0!

5%+%C?!0%92#?8!45%!7-88!:+-;%8!-8!9%0-:#:,/!4##28!0*+,&:!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28<!B&!

-00,4,#&(! 0,@@%+%&4! @+#7! 7#84! 4#9b0#6&! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%8(! 45%! ,79-/4! #@!

%35*7-4,#&!4%-78(!45%?!/#&&%/4!,&4%+&-4,#&-2!7%7#+?!/*24*+%8!-&0!9+-/4,/%8!6,45!45%!

7#84!+%7#4%(!+*+-2!;,22-:%8<!!

P*C8%]*%&42?! B! 4-A%! -! 2##A! -4! 5#6! 45%! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! C+%-A! 45%!

/#&@,&%7%&4!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?!,&!45%!9+,;-4%!895%+%!C?!+%/#&@,:*+,&:!45%!89-/%!#@!

45%! 0%-0<! B! 45%+%@#+%! 0+-6! #&! 6#+A! #@(! @#+! ,&84-&/%(! S-45%+,&%! M%+0%+?(! 65#! 5-8!

,22*84+-4%0! 5#6! d+%eC*+,-28(! C?! +%/#&@,:*+,&:! 89-/%(! /5-&:%! 45%! 84-4*8! &#4! #&2?! #@! 45%!

0%-0!C*4!-28#!45%!2,;,&:!/#77*&,4,%8<cW!R,&-22?(!B!*8%!45%!6#+A!#@!J,%++%!)#+-!4#!%392-,&!

5#6!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,&/2*0%8!-!:+%-4!0,;%+8,4?!#@!9%#92%!,&!-!&%6(!0?&-7,/!

-$'$",( >"( -]-*$!"(! +-45%+! 45-&! @#/*8,&:! #&! 7-,&4-,&,&:! 45%! 7-88! :+-;%8! -8! '$",( >"(-]-*$!"<!

"5+#*:5! 45%8%! -C#;%! /,4%0! 4%/5&,]*%8(! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! 85,@4! 45%!

C#*&0-+,%8!#@!9*C2,/!-&0!9+,;-4%!7%7#+?!,&!P9-,&!-&0!-07,4!45%!7%7#+?!#@!45%!6"&1$>*#!

)-:%2!0%@,&%8!-8!-/A&#62%0:%7%&4<cX!"5%!2-84!]*%84,#&!6%!&%%0!4#!-8A!,&!45,8!/5-94%+(!,&!

#+0%+! 4#!*&0%+84-&0!7?!7-,&!+%8%-+/5!]*%84,#&!-C#*4! 45%! ,79-/4!#@! 45%!%35*7-4,#&8!

+%8*24%0!@+#7!45%!%35*7-4,#&8!8#!@-+(!-@4%+!@#*+4%%&!?%-+8!#@!6#+Ap!R+#7!65#7!-&0!4#!

65#7!,8!-/A&#62%0:%7%&4!0%7-&0%0!-&0!:,;%&(!-&0!@#+!65-4!A,&0!#@!-C*8%8p!B&!#+0%+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ea!

2,-.&(E$+/%#( ;*:3(E$+/%#B(C!1/$6*#(6$#,.'"#("&( '.(]:*1.(>"( '.(>"#1'.#$4$1.1$0&(! %0<!Q+,84,g&!KT7%Ib.#?-!

dP-&4,-:#!0%!Q5,2%O!f&,;%+8,0-0!0%!Q5,2%(!EWXce(!Ecc<!!E`!P*I-&&%!N%22(!R&131'*:">$.(*4(N*!"&#$1(91$"&1"!d)%6!\#+AO!R-/48!#&!R,2%(!EWWae(!3;<!cW!P%%!S-45%+,&%!M%+0%+?(!F/"(:*'$%$1.'( '$6"#(*4(>".>(=*>$"#B(E"=,!$.'(.&>(:*#%#*1$.'$#%(1/.&+"! d)%6!\#+AO!Q#2*7C,-!

f&,;%+8,4?!J+%88(!X```e(!XW`<!!cX! !

Page 186: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xkc!

4#! 8,4*-4%! 45%! P9-&,85! A,&0! #@! -/A&#62%0:%7%&4! 45%! %35*7-4,#&8! :,;%! ,&! 45%! @,%20! #@!

b

+%9-+-4,#&8(! +%89%/4,;%2?! @#/*8%0! #&! /+,7,&-2! >*84,/%! @#+! 89%/,@,/! -C*8%8! -:-,&84!

,&0,;,0*-28! ,&! 45%! 9-84(! -&0! 8#/,-2! >*84,/%! @#+! 8?84%7,/! -C*8%8! 2%-0,&:! 4#! :+#*9bC-8%0!

,&%]*-2,4,%8!,&!45%!9+%8%&4<cE!

B!6,22!/#&/2*0%!45-4!45%!*&+%:*2-4%0!/5-+-/4%+!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!5-8!2%0!#&!

45%! #&%! 5-&0! 4#! -! 9*C2,/! -&0! /#77*&-2! /5-+-/4%+! 45-4! 6#*20! &#4! C%! 9#88,C2%! ,&!

>*0,/,-22?!#+0%+%0!%35*7-4,#&!-&0!#&!45%!#45%+!5-&0!4#!-!:+%-4!0,;%+8,4?! ,&!9+-/4,/%8<!

"5%!%35*7-4,#&8!#@@%+!-!8*C84,4*4%(!]*-8,b#@@,/,-2!-/A&#62%0:%7%&4!,&!;-+,#*8!6-?8!#&!

45%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!2%;%28(!65%+%!84-4%!+%/#:&,4,#&!,8!0,8-99#,&4,&:!45%!

;,/4,78<![#6%;%+(!45%!A,&0!#@!-/A&#62%0:%7%&4!45-4!45%!/,;,2b8#/,%4?b2%0!%35*7-4,#&8!

/-&! #@@%+! ,8! 2,7,

$%9*C2,/-&! 7%7#+?! -8! -&! ,&0,;,0*-2! -&0! @-7,2,-2! 7-44%+(! 8#! ,4! ,8! -! 84+*::2%! -:-,&84!

#@@,/,-20#7! 4#! :%4! P9-&,85! 8#/,%4?! 4#! 8%%! +%9-+-4,#&! -&0! /#77%7#+-4,#&! @#+! 45%!

0%@%-4%0! -8! -! /#22%/4,;%! +%89#&8,C,2,4?<! .#+%#;%+(! 45%! %35*7-4,#&8! 45%78%2;%8! 0#! &#4!

/#792%4%2?!C+%-A!45+#*:5!45,8!9+,;-4,I-4,#&(!C%/-*8%!45%?!0%9%&0!#&!-&0!7-A%!*8%!#@!

@#+!45%!%34+->*0,/,-2!A,22,&:8!-&0!%&@#+/%0!0,8-99%-+-&/%8!0*+,&:!45%!Q,;,2!=-+!-&0!9#84b

6-+! +%9+%88,#&(! 45%! 9+-/4,/%! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 9+#;,0%8! 7-,&2?! /#77%7#+-4,;%!

+%9-+-4,#&8!-,7%0!-4!+%9-,+,&:!45%!8*@@%+,&:!#@!$%9*C2,/-&!@-7,2,%8(!65,2%!45%!84+*::2%!

-:-,&84!8#/,#b%/#&#7,/!,&>*84,/%8!/-*8%0!C?!@#*+!0%/-0%8!#@!R+-&/#,87!5-99%&8!,&!#45%+!

+%-278<!

F<E 7%7#+?!

"5%!,79-/4!#@!45%!%35*7-4,#&8(!45%!6-?!45%?!6#+A(!-&0!45%,+!/5-&/%8!@#+!8*//%88!-+%!-22!

@+-7%0!C?! 45%!&-4*+%!#@! 45%!8#b/-22%0!

4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?!dX`HY X`Hae<cc!B&!#45%+!6#+08(!4#!*&0%+84-&0!45%!,79-/4!#@!45%!

%35*7-4,#&8(!6%!@,+84!&%%0!4#!*&0%+84-&0!45%!7%-&,&:!#@!45%!*&%3/-;-4%0!7-88!:+-;%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cE! XE<!cc!

).1Q,.!$"( W.J( `*,!&.'! Xc!

2,-.&(E$+%#(_,.!%"!'3(!EH!dEWWYe<!!

Page 187: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XkF!

b

%35*7-4,#&!7#;%7%&4!4+?!4#!+%9-,+!#+!8%4!84+-,:54p!

"5%! 5,84#+?! #@! 45%! P9-&,85! 7-88! :+-;%8! 85#68! 45-4! 45%?! -+%! &#4! -26-?8! 4#! C%!

*&0%+84##0! -8! %@@#+48! 4#! 5,0%! -! /+,7%(! -8! 45%! @#+%&8,/! 9-+-0,:7! #@! >*0,/,-2! 4+*45! ;8<!

@#+:%44,&:!6#*20!8*::%84(!C*4! ,&84%-0!%39+%88!45%!9+#5,C,4,#&!#&! :,='$1!7%7#+?!#@!45%!

$%9*C2,/-&! 0%-0! ,&! 0,@@%+%&4! 6-?8<! =5-4! 5-99%&%0! 4#! 45%! $%9*C2,/-&! 0%-0! 6-8! #@4%&!

A&#6&(! C*4! *&-/A&#62%0:%0<! $-45%+! 45-&! C%,&:! @#+:#44%&(! 45%! 7%7#+?! #@! 45%!

!":!"#.'$.>*#! #@! R+-&/#,87! 5-8! C%%&! /+,7,&-2,I%0! -&0! /#&@,&%0! 4#! 45%! 9+,;-4%! 895%+%<!

"5,8!7%-&8!45-4!45%!7-88!:+-;%8!-8!6%22!5-;%!C%%&!,&4%+9+%4%0!-8!-!9+,;-4%!9+#C2%7(!-&0!

8#!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!84+*::2%8!&#4!#&2?!4#!+%;%-2!45%!4+*45!C*4!-28#!4#!85,@4!45%!

C#*&0-+,%8! #@! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%! 7%7#+?<! 18! B! 6,22! 0%7#&84+-4%(! 45,8! ,8! -&! %&#+7#*8!

/5-22%&:%<!L,@@%+%&4!@+#7!#45%+!/-4%:#+,%8!#@!;,/4,78!,&!P9-,&(!8*/5!-8!45%!;,/4,78!#@!45%!

b #&8!

-@@%/4%0!C?!45%!;,#2%&/%!#@!R+-&/#,87!-+%!&#4!+%/#:&,I%0!-8!;,/4,78<!14!#&%!#@!45%!E*&>.#(1*&%!.('.(H-:,&$>.>!

,78! #@! R+-&/#,87!

-+%!0,@@%+%&4!@+#7!45%!XXb.!;,/4,78(!&#4!C%/-*8%!45%!;,#2%&/%!,8!@*+45%+!-6-?!,&!4,7%!C*4!

C%/-*8%! 45%! @#+7%+! 0,0! &#4! +%/%,;%! 5#&#*+(! 5#7-:%(! 9%&8,#&8(! #+! ,&! :%&%+-2! -&?!

+%/#:&,4,#&!@+#7!45%!84-4%<cF!

1245#*:5!,&!9#9*2-+!#9,&,#&!45%!9+,;-4%G9*C2,/!0,84,&/4,#&!,8!#@4%&!*8%0!4#!0%8/+,C%!

45%! 0,@@%+%&/%! C%46%%&! 5,00%&! -&0! +%;%-2%0(! 45%! /#&4+-84! ,8! -28#! 0+-6&! 4#! 0,84,&:*,85!

C%46%%&!65-4!/#&/%+&8!45%!,&0,;,0*-2!#+!@-7,2?!#&!45%!#&%!5-&0!-&0!-!/#22%/4,;%!#&!45%!

#45%+<cY! 18! "5#7-8! )-:%2! 5-8! 9#,&4%0! #*4(! 8#7%45,&:! /-&! C%! A&#6&! C*4! &#&b

-/A&#62%0:%0<!1/A&#62%0:%7%&4!-&0!&#&b-/A&#62%0:%7%&4(!-28#!/#,&%0!%39#8*+%!-&0!

/#&/%-27%&4! C?! )-:%2(! 5-;%! 45%! 8#/,-2! @*&/4,#&! #@! 0%/,0,&:! 65-4! 7*84! C%! 4-A%&! ,&4#!

/#&8,0%+-4,#&!-&0!+%89#&0%0!4#!/#22%/4,;%2?<ck!B&!45,8!8%/4,#&!B!-&-2?8%!5#6!45%!0%-0!,&!

45%!P9-&,85!1,&"%.#!5-;%!C%%&!8*C>%/4%0!4#!/5-&:,&:!9#2,4,/8!#@!-/A&#62%0:%7%&4!-&0!

&#&b-/A&#62%0:%7%&4!@+#7!45%!Q,;,2!=-+!*&4,2!45%!84-+4!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!

%!65-4!,8!-/A&#62%0:%0!

#+!&#4!,8!&#4!-!&%*4+-2!/-4%:#+?<!^&!45%!/#&4+-+?(!,4!,8!/*24*+-22?!0,;%+8%!-&0!8*C>%/4!4#!

C#45!5,84#+,/-2!/5-&:%!-&0!9#2,4,/-2!84+*::2%<!^&!45%!#&%!5-&0(!45%!9+,;-4%!895%+%!-+#8%!

-8! -! 9+#4%/4,#&! -:-,&84! 0%89#4,87! ,&! %-+2?! 7#0%+&! 9#2,4,/-2! 45%#+?! ,&! 45%! 8%;%&4%%&45!

-&0! %,:54%%&45! /%&4*+,%8<! B&0%%0(! 8#7%! 9#2,4,/-2! 84+*::2%8! ,&! 5,84#+?! 84+#;%! 4#! 9+#4%/4!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cF!Q-+2#8!1:l%+#(!7%%4,&:!,&!1$.[!.-0+,0!#@@,/%(!@,%20&#4%8(!^/4#C%+!EH(!EWXW<!cY! 7,='$1(.&>(7!$6.%"( $&(F/*,+/%(.&>( 7!.1%$1"B( 7"!#:"1%$6"#( *&( .( 5!.&>( ?$1/*%*-3(! %0<! Z%@@! =%,&4+-*C! -&0! S+,85-&! S*7-+! dQ5,/-:#! -&0! U#&0#&O!

f&,;%+8,4?! #@! Q5,/-:#! J+%88(! X``He(! YD! S%&&%45! .,&#:*%(! 7*'$%$1#B( C( V"!3( 9/*!%( H&%!*>,1%$*&! d^3@#+0O! ^3@#+0!

f&,;%+8,4?!J+%88(!X``Ye(!Y k<!ck! !

Page 188: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XkY!

45%! 9+,;-/?! #@! 9%#92%(! @#+! ,&84-&/%! ,&! 45%! /#&4%34! #@! 46%&4,%45b/%&4*+?! 4#4-2,4-+,-&!

+%:,7%8!45-4!2%@4!&#45,&:!#*48,0%!#@!45%!8/#9%!#@!:#;%+&7%&4-2!/#&4+#2(!-&0!,&!7#0%+&!

0%7#/+-/,%8(! /%+4-,&! :+#*98! 84+#;%! 4#! 9+#4%/4! 45%! 9+,;-4%! 84-4*8! #@! 8%3*-2! #+,%&4-4,#&!

-&0! +%2,:,#&<! ^&! 45%! #45%+! 5-&0(! %7-&/,9-4#+?! 7#;%7%&48! 8*/5! -8! @%7,&,87(! 6,45! ,48!

?8!4+,%0!4#!%34%&0!45%!9*C2,/!895%+%!-&0!

9*4! ,88*%8! 8*/5! -8! +-9%! 6,45,&! 7-++,-:%! #&! 45%! 9*C2,/! -:%&0-<cH! [%+%! 6%! 8,4*-4%! 45%!

7#;%7%&4! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! ,&! -! 2#&:! 84+*::2%! #;%+! 45%! 9*C2,/! #+! 9+,;-4%!

/5-+-/4%+!#@!45%!Q,;,2!=-+!;,#2%&/%!-&0!0%-0<!

F<E<X X`ckO!_39#8%0!0%-45!

@#+:%44,&:(! 45%! P9-&,85! 7-88! :+-;%8! 5-;%! -! 2#&:! 5,84#+?! #@! ,&4%+-/4,#&! 6,45! ;,22-:%+8(!

! 84-+4,&:!9#,&4! ,8!

ca!B&0%%0(!,&!45%!P9-&,85!/-8%!-8!6%22(!45%!9#2,4,/-2!2,@%!#@!45%!C#0,%8!,&!

45%!7-88!:+-;%!5-8!-!5,84#+?!45-4!84-+4%0!@-+!C%@#+%!45%!@,+84!%35*7-4,#&O!-/4*-22?(!@+#7!

45%!7#7%&4!#@!45%!A,22,&:8<!"#!84*0?!45,8!5,84#+?(!B!@#22#6%0!_2,8-C%45!1&84%44!-&0!Z%-&b

!

4+%-47%&4!#@!45%!C#0,%8<!"5%?!0,84,&:*,85!45+%%!/-4%:#+,%8!,&!45%!4+%-47%&4!#@!/#+98%8O!c`!

"5%!7#84!0#7,&-&4!,&4%+9+%4-4,#&!#@!45%!7%-&,&:!#@!7-88!:+-;%8!4#0-?(!,&!P9-,&!-&0!

%28%65%+%(!,8!45-4!45%?!-+%!9+##@!#@!45%!/#&/%-27%&4!#@!/+,7%8!C?!45%!R+-&/#,84!+%:,7%<FW!

0%&/%!FX!\%4!./_;#?!-&0!

FE!B&4%+9+%4,&:!45%!P9-&,85!7-88!:+-;%8!,&!45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cH!.,&#:*%(!7*'$%$1#(!Y kD!ca!M%+0%+?(!7*'$%$1.'('$6"#(!X<!!c`! |2,8-C%45! 1&84%44! -&0! Z%-&b ?"#%!,1%$*&( .&>( 2,-.&( E"-.$&#B( ?$#:*#.'( .&>(;*&1".'-"&%( $&( 5"&*1$>"( .&>( ).##( V$*'"&1"(! %0<! |2,8-C%45! 1&84%44! -&0! Z%-&b.-+/! L+%?@*8! d.-&/5%84%+O!

.-&/5%84%+!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXFe(!F Y<!FW! +8!85%24%+%0!-&0!5,0!45%!/#77,88,#&!#@!

_7,2,#! W.(-"-*!$.(>"('.(%$"!!.B("8/,-.1$*&"#(>"(.#"#$&.>*#(:*!('.(!":!"#$0&(4!.&Q,$#%.@!%0<!Q2%7%&4%!N%+&-0!-&0!_2#?!12#&8#!d.-0+,0O!"'C-+(!EWWae(!Xc<!FX!1&84%44!-&0!L !FE! !

Page 189: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xkk!

2,7,4%0! @+-7%! #@! @#+:%44,&:! 9+#>%/48! #*+! /*++%&4! ,&4%+9+%4-4,#&! #&! 45%,+! 5,84#+?! 45-4!

-/4*-22?!C%:-&!6,45!45%,+!/+%-4,#&!7#+%!45-&!8%;%&!0%/-0%8!-:#<!P4*0?,&:!45%!5,84#+?!#@!

45%!:+-;%8!:,;%8!*8!-&!#99#+4*&,4?!4#!*&0%+84-&0!7-88!:+-;%8!C%?#&0!45,8!@+-7%6#+A<!

B&!P9-,&(!8#7%!7-88!:+-;%8!7,:54!&#6!C%!/#792%4%2?!*&A&#6&(!C*4!-4!45%!7#7%&4!#@!

45%!A,22,&:8!,48%2@(!45%!;,#2%&/%!6-8!#@4%&!&#4!8%/+%4!#+!5,00%&<!"5%!/#&/%-27%&4!#@!45%!

/+,7%8! #@4%&! /-7%! 2-4%+! -&0! %;#2;%0! ,&! 45%! /#*+8%! #@! 45%! 8%;%&! 0%/-0%8! *&4,2! &#6<!

P%;%+-2! -*45#+8! 5-;%! ,&0%%0! /5-+-/4%+,I%0! 45%! ;,#2%&/%! ,&! 45%! P9-&,85! Q,;,2! =-+! -8!

,&4%&4,#&-22?!9*C2,/!-&0!%3%792-+?<!.#84!#@! 45%! :.#"*#!

;,/4,78!6%+%!4-A%&!#*4!#@!45%,+!5#*8%8!4#!45%!#*48A,+48!#@!45%!;,22-:%!4#!C%!%3%/*4%0(!C*4!

45%,+!C#0,%8!6%+%!#@4%&!2%@4!#&!45%!+#-08,0%8<Fc!_89%/,-22?!,&!45%!@,+84!7#&458!#@!45%!6-+(!

/#,&%0! FF! 45%! C#0,%8(! #@4%&! 0,8@,:*+%0! -&0! 7*4,2-4%0(! 6%+%!

0,892-?%0(! -C-&0#&%0! -&0! %39#8%0(! -4! 45%! A,22,&:! 8,4%(! #@4%&! -! +#-08,0%! #+! 1,&"%.(! -8! -!

5#++,@?,&:! %3-792%! @#+! 45%! +%84! #@! 45%! 9#9*2-4,#&<FY! [*7-&! +%7-,&8! 6%+%! %39#8%0! ,&!

45%?! 5-0! 7-88-/+%0! .#+#//-&8! -&0! 0,892-?%0! 45%,+! C#0,%8(! %89%/,-22?! 45%,+! 5%-08<Fk!

$%9*C2,/-&! -/4,;,848! -28#! *8%0! %39#8*+%! #@! 0%-0! C#0,%8! -8! -&! %3%792-+?! 4%/5&,]*%(!

0,::,&:! *9! /#+98%8! #@! &*&8(! 7#&A8(! -&0! 9+,%848! -&0! 2%44,&:! 45%! /+#608! >%%+! -4! 45%!

#C8/%&%!89%/4-/2%<FH!"5,8!6-8!9-+4!#@!-!C+#-0%+!-44-/A!#&!45%!Q-45#2,/!Q5*+/5<!B&!Q5,22T&(!

45%!84-4*4%!#@!Q5+,84!:#4!85#4!,&!45%!C+%-84!d65,/5!2%@4!-!C*22%4!5#2%!45-4!,8!84,22!;,8,C2%e(!-!

9+-/4,/%! 45-4! /#&/*++%0! 6,45! 45%! 0%8%/+-4,#&! #@! +%2,:,#*8! C*,20,&:8(! 84-4*%8(! -&0!

9-+-95%+&-2,-!,&!#45%+!9-+48!#@!P9-,&<Fa!.-88!%3%/*4,#&8!6%+%!@#22#6%0!C?!45%!%39#8*+%!

#@!45%!5*7-&!+%7-,&8!,&!45%!84+%%48!#+!45%!7-88!C*+&,&:!#@!C#0,%8(F`!+,4*-2,I%0!-/48!45-4!

6%+%! +%7,&,8/%&4! #@! .,%*( >.( 4](! -! 9+-/4,/%! #@! 45%! B&]*,8,4,#&<! _-/5! 8,0%! /-84+-4%0! 45%!

C#0,%8! #@! 45%! #45%+(! -&0! #@@,/%+8! ,&! 45%! +%C%2! /-79! %39#8%0! 45%! 8%3*-2! #+:-&8! #@! 45%!

!*S*#<YW! 4$"#%.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Fc!K#&Ig2%Ib A*>$"#($&(;*&4'$1%B(;*!:*!".'$%3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( F!.&#4*!-.%$*&(! %0<! J-*2! Q#+&,85! -&0! ),/5#2-8! Z<! P-*&0%+8! d1C,&:0#&O! $#*42%0:%(!

EWXce(!8<9<!FF! E"6$#%.(>"(?$.'"1%*'*+K.(3(F!.>$1$*&"#(7*:,'.!"#!

kF!dEWW`eO!HW(!HH<!FY!K#&Ig2%Ib !Fk!U*/!Q-90%;,2-!-&0!L-&,q2%!M#207-&(!<.!(?".>B(<"#%"!&(9*1$"%$"#(.&>(%/"(;.#,.'%$"#(*4(<.!!dJ-+,8O!|0,4,#&8!J-?#4!

%4!$,;-:%8(!EWWke(!XWED!U-?2-!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##B()"-*!3@().%"!$.'$%3(.&>().##(5!.6"#(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!!

d=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!Q#-84!J+%88(!EWXXe(!Xca<!FH! P%%! $%&85-6(! R8/,-$&+( W*##;*-:.!.%$6"(9%,>$"#($&(9*1$"%3(.&>(2$#%*!3!EH!dX`aYeD!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWE<!!Fa! !J+#/%88!,&!-&!1&0-2*8,-&!"#6&(!1*:*84!

C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!EE!dXe!dX``Ye(!XEY XFc<!!F`! 91$"&1"(f(9*1$"%3(!ka!

dEWWFe(!cXa<!!YW!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!aF<!

Page 190: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XkH!

A,22,&:8!8#7%4,7%8!4##A!92-/%!#&!Q-45#2,/!@%-84!0-?8!-&0!-8!45%!A,22%+8!*8%0!-2/#5#2!-&0!

#@4%&!/%2%C+-4%0!,&!45%!;,22-:%!-@4%+6-+08(YX!-8!6-8!45%!/-8%!,&!Q5,22T&<!

.#84!#@!45%!A,22,&:8!6%+%!/-++,%0!#*4!#+!-88,84%0!C?!7,2,4,-8!8*/5!-8!45%!R-2-&:%(!#@4%&!

/,;,2,-&8!@+#7!45%!8-7%!-+%-!#+!;,22-:%!#@!45%!;,/4,78<YE!1245#*:5!45,8!6-8!A&#6&!-4!45%!

4,7%(! ,&! 7-&?! ,&4%+;,%68! 4#0-?(! -8! 6-8! 45%! /-8%! ,&! Q5,22T&(! ,&@#+7-&48! 8-?! 45-4! 45%!

A,22%+8!6%+%!7,2,4-+,%8!/#7,&:!@+#7!#*48,0%!#@!45%!;,22-:%(!-!;%+8,#&!#@!5,84#+?!45-4!6-8!

#@4%&!9-88%0!0#6&!,&!#+0%+!4#!-;#,0!*98%44,&:!45%! 2#/-2!R+-&/#,848(!4#!9+#4%/4!45%!&%6!

:%&%+-4,#&8(! -&0! 4#! 87##45! /#5-C,4-4,#&! ,&! 45%! /2#8%bA&,4! /#77*&,4,%8<Yc! 1@4%+! 45%!

A,22,&:! -&0! %39#8*+%! #@! C#0,%8(! 45%! /#+98%8! 6%+%! *8*-22?! 0,89#8%0! #@! ,&! /#77*&-2!

:+-;%8<!\%4!45%!A,22%+8!#@4%&!0,0!&#4!5-&02%!45%!0%-0!C#0,%8!45%78%2;%8<!B&!8#7%!/-8%8(!-8!

,&!J*%C2-!-&0!U-!.-I#++-(!2#/-28!6%+%!#+0%+%0!4#!0,:!45%!:+-;%!-&0!C*+?!45%!C#0,%8<!B&!

Q5,22T&(!65%+%!45%!A,22%+8!5-0!-C-&0#&%0!45%!C#0,%8(!45%!C#0,%8!2-?!%39#8%0!@#+!-!6%%A(!

,&!-!5#4!8*77%+<!=5%&!-!5%+087-&!0,8/#;%+%0!45%!C#0,%8(!+%2-4,;%8!/-7%!4#!8%%!45%7(!

C*+,%0!45%7!5-84,2?(!-&0!7-+A%0!45%!8,4%!6,45!-!84#&%(!C*4!45%?!6%+%!0+,;%&!-6-?!C?!45%!

K*-+0,-!Q,;,2<! B&!Q-&0%2%0-(! 45%!45+%%!6#7%&!A,22%0! ,&!X`ck(!6%+%!C*+,%0!C?!-!9%-8-&4!

65#!0,8/#;%+%0! 45%7(!0*:!-!:+-;%!-&0!7-+A%0! 45%!89#4!6,45!-! 84#&%<YF! B&!M,22-2,C+%(!-!

7#45%+! 6%&4! 4#! /#;%+! 5%+! 0%-0! 8#&! 6,45! -! C2-&A%4! -@4%+! 5%! 6-8! A,22%0! -2#&:! 45%!

+#-08,0%<YY!

"5%! 6-?! 45%! +%7-,&8! -+%! C*+,%0! +%;%-2! 45%! 9#2,4,/8! #@! C*+,-2! 45%! R+-&/#,84! 4+##98!

0%92#?%0(!-&0!45%! 2#&:! 4%+7!%@@%/4! ,4! 84,22! 5-8!#&! 45%! 2#/-28<! .-&?! ,&@#+7-&48!+%/-22%0!

.=.&>*&.>*e(!#+! ,&! #&%!/-8%(!-//#+0,&:! 4#! 45%!+*7#*+8(! 6,45! #&%! 5-&0!84,/A,&:!

#*4<!B&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!_* 1,&"%.(Yk!P#7%4,7%8!45%?!6%+%!C*+,%0!#*48,0%!#@!45%!;,22-:%(!+%7#;%0!@+#7!45%,+!4#6&!

-&0! @-7,2?(! ,&! -! :+-;%! 6,45! &#&b+%2-4,;%8<! B&! Q5,22T&(! 65%&! 45%! :+-;%! 6-8! @,&-22?!

0,8/2#8%0! -&0! ,4! C%/-7%! /2%-+! 45-4! 45%! C#0,%8! 6%+%! 5%-9%0! 4#:%45%+! ,&! -! 0,8#+0%+2?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YX![% !YE!P%%![%2%&!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!B(C(V"!3(9/*!%(H&%!*>,1%$*&(d^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWYe(!cW<!Yc!"5,8!,8!,&!-//#+0-&/%!6,45!45%!84*0?!#@!1&:%2-!Q%&-++#(!65#!@#+!,&84-&/%!6+,4%8!45-4!7#45%+8!0,0!&#4!4%22!45%!

4+*45!4#!45%,+!/5,20+%&(!&#4!%;%&!-C#*4!65-4!5-0!5-99%&%0!4#!45%,+!#6&!@-45%+(!,&!#+0%+!4#!9+#4%/4!45%7!@+#7!

2$#%*!3(.&>()"-*!3(XF!dEWWEeO!XHF<!YF!"5%!7-&!0,%0!#@!-!5%-+4!-44-/A!-!@%6!0-?8!2-4%+(!-&0!45%!2#/-28!8-,0!,4!6-8!#@!'.(:"&.(!45%!9-,&!#@!5,8!0,8/#;%+?<!

B&O!K,2%8!"+%72%44(! dU#&0%&O!R-C%+!-&0!R-C%+(!EWXEe(!H<!YY! ?$.!$*( >"( W"0&(! ^/4#C%+! XE(! EWXF(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(!

5449OGG666<0,-+,#0%2%#&<%8G&#4,/,-8GC,%+I#G/2-*0,#b/-;#b4*7C-s`EHF`Y<5472<!Yk!_*:%&,#(!,&4%+;,%6!C?!_R_(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!!

Page 191: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xka!

92-/%<YH!.-&?!%35*7-4,#&8!+%;%-2!45-4!45%!C#0,%8!6%+%!C*+,%0!@-/%!0#6&(!,&4%+9+%4%0!C?!

7-&?!,&@#+7-&48!-8!-!7->#+!0,8+%89%/4!@#+!45%!0%-0<Ya!!

R+-&/#,84! 9#2,4,/8! #@! C*+,-2! +%-22?! C%/#7%! %39%/,-22?! /2%-+! 6,45! %35*7-4,#&8! ,&!

/%7%4%+,%8<!B&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!@#+!,&84-&/%(!45%!@,;%!-.Q,$#!6%+%!C*+,%0(!5,:52?!

8?7C#2,/(! ,&! 45%! 2,7C#! #+! *&/#&8%/+-4%0! :+#*&0! #@! 45%! /%7%4%+?<! "5%8%! -+%! 45%! &#&b

b Y`!_;%+?#&%!

65#!0,0!&#4!0,%! -&0!*&C-94,I%0!

/5,20+%&(!6-8!C*+,%0! ,&!45%! 2,7C#!I#&%!-&0!8#7%4,7%8!%;%&!/-++,%0! ,&4#!45%!/%7%4%+?!

45+#*:5!-!C-/A!:-4%<kW!B&!#45%+!/-8%8(!C#0,%8!6%+%!C*+,%0!>*84!#*48,0%!45%!/%7%4%+?!6-228!

#+!*&0%+!45%!%&4+-&/%!#@!45%!/%7%4%+?!8#!45-4!9%#92%!6#*20!6-2A!#;%+!45%7<!"5%+%!-+%!

%;%&! +*7#*+8! -C#*4! 9%#92%! C%,&:! 92-/%0! ,&! -! +#/A,&:! /5-,+! -4! 45%! %&4+-&/%! #@! 45%!

/%7%4%+?<!

M,#2%&/%!,&@2,/4%0!#&!@%7-2%!+%2-4,;%8!#@!2%@4,84!7%&!#+!6#7%&!65#!85#6%0!8?79-45?!

@#+!45%!$%9*C2,/!#+!9+#:+%88,;%!;-2*%8!8*/5!-8!:%&0%+!%]*-2,4?!-28#!*8%0!45%!84+-4%:?!#@!

%39#8,&:!;,#2%&/%!,&!9*C2,/<!B&!Q5,22T&(!8,84%+8!-&0!7#45%+8!#@!45%!),&%!6%+%!85-;%0!-&0!

9-+-0%0!-+#*&0(!5-0!4#!/2%-&!45%!4#6&!5-22(!-&0!6%+%!4-A%&!4#!-!.-88!45-4!6-8!/-22%0! '.(-$#.( >"( '*#( -"'*&"#<!"5%?!6%+%! @#+/%0! 4#!0+,&A!/-84#+!#,2!-&0!%-4! 5#+8%! @-%/%8<kX!"5,8! ,8!

/#&8,84%&4! 6,45! 2,4%+-4*+%! -C#*4! ;,#2%&/%! 45+#*:5#*4! 45%! /#*&4+?! ,&! 45%! Q,;,2! =-+(!

65,/5!/,4%8!+-9%!-&0!:%&0%+%0!#+!8%3*-2!;,#2%&/%!-:-,&84!6#7%&!-8!-!6,0%89+%-0!6-+!

9+-/4,/%<kE!1//#+0,&:!4#!$%&85-6(!45%!5*7,2,-4,&:!%@@%/4!#@!45,8!:%&0%+%0!;,#2%&/%!/#7%8!

@+#7! 45%! 8*C;%+8,#&! #@! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%<! "5%! 9+#/%88,#&! #@! 6#7%&! 6-8! 8#7%4,7%8!

92-&&%0!4#!9-88!45%!7->#+,4?!#@!45%!5#*8%8!-&0!%&0!,&!-!9*C2,/!89-/%!8*/5!-8!45%!7-,&!

8]*-+%<! P4+,99,&:! -&0! 5%-0! 85-;,&:(! -//#+0,&:! 4#! $%&85-6(!

!,&4#!45%!9*C2,/!%?%<kc!

"5%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!45-4!/#&8,0%+8!45%!7-88!:+-;%8!-8!8,:&8!#@! 45%! ,&4%&4!4#!5,0%!

45%! /+,7%8! ,8! /2%-+2?! ,&8*@@,/,%&4! 4#! *&0%+84-&0! 45%8%! 9*C2,/! #*4C*+848! #@! ;,#2%&/%<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YH!K-+/h-!8,84%+8(!:+#*9!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!-*0,#b+%/#+0,&:(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!EWXX<!Ya! R#+! ,&84-&/%! Z*-&! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5#CC?! 6-+! -+/5-%#2#:,84! -&0! /#22%/4#+(! 98%*0#&?7e(! ,&4%+;,%6!

0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!Y`!J+,%84(!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ek(!EWXX<!kW! 1:*84h&! d#20%+! ,&5-C,4-&4! #@! J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#e(! ,&4%+;,%6! /#&0*/4%0! 6,45! Z#+:%! .#+%&#(! ;,0%#b

+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cW(!EWXX<!kX! N%-4+,I! d+%2-4,;%! #@! #&%! #@! "5%! ),&%e(! /#&;%+8-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(! _2! Q#&4-0%+#(! Q5,22T&(!

)#;%7C%+!EWXX<!!kE!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kHD!K#&Ig2%Ib <.!(?".>(!XWcD![%2%&!

K+-5-7(! 9:.&$#/( ;,'%,!.'( 9%,>$"#B( C&( H&%!*>,1%$*&(! %0<! [%2%&!

K+-5-7!-&0!Z#!U-C-&?,!d^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!X``Ye<!kc!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kH<!

Page 192: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xk`!

kF!6%!5-;%!4#!-&-2?8%!45%!9+-/4,/%8!#@!0,89#8-2!-&0!45%!2#:,/8!C%5,&0!

,4<!18!1&84%44!-&0!L+%?@*8!-28#!+%7-+A(!45%!@-/4!45-4!C#0,%8!6%+%!-C-&0#&%0!#+!0,89#8%0!

#@!/-&!C%!5,:52?!8,:&,@,/-&4<!P,&/%!45%!;,#2%&/%! ,&@2,/4%0!#&!C#0,%8!-@4%+!0%-45!6-8!&#4!

84+-4%:,/-22?!&%/%88-+?(kY!6%!5-;%!4#!2##A!C%?#&0!45%!,&84+*7%&4-2!-89%/48!#@!;,#2%&/%!4#!

45%!%39+%88,;%!#&%8<kk!"#!:+-89!45%!7%-&,&:!#@!45%!;,#2%&/%!#@!45%!P9-&,85!Q,;,2!=-+(!B!

45%+%@#+%!4*+&!4#!45%!@+-7%6#+A!#@!+,4*-2,I%0!;,#2%&/%!-&0!45%!@,%20!#@!-&45+#9#2#:?!#@!

0%-45(! -! @,%20! 45-4! 8%-+/5%8! @#+! 45%! 7%88-:%! %39+%88%0! ,&! 0%-45! -&0! 45%! /*24*+-2!

+%-/4,#&8!4#!,4<!"5%8%!/*24*+-2!+%-/4,#&8!%&/#79-88!45%!65#2%!2#&:!5,84#+?!#@!,&4%+-/4,#&!

6,45!45%!0%-0(!#@!65,/5!45%!%35*7-4,#&8!-+%!#&2?!45%!2-84!84%9!8#!@-+O!6-?8!,&!65,/5!45%!

A,22%+8!0,89#8%0!#@!45%!C#0,%8(!0,::,&:!-&0!@,22,&:!45%!:+-;%8(!7#*+&,&:(!-&0!+%b%&:-:,&:!

6,45! 45%! :+-;%! 2-4%+! ,&! 45%! @#+7! #@! -;#,0,&:(! ;,8,4,&:(! -&0! %35*7,&:<! =,45! 45,8!

Z#5-&&%8! R-C,-&<kH! B&84%-0! #@! 8,4*-4,&:! 45%! %35*7-4,#&8! ,&! -! @+-7%! #@! 4+*45! ;%+8*8!

@#+:%44,&:(! -8! B! 0,0! ,&! Q5-94%+! X(! 6%! 92-/%! 45%! @#+%&8,/! %35*7-4,#&8! 5%+%! ,&! -! 2#&:%+!

5,84#+?!#@!0%-2,&:!6,45!45%!0%-0<!"5,8!6-?!6%!/-&!*&0%+84-&0!C#45!45%!/+%-4,#&!#@!45%!

7-88! :+-;%8! -&0! 45%,+! %35*7-4,#&! -8! /*24*+-2! +%-/4,#&8! 4#! 0%-45! 45-4! &#4! #&2?! -+%! -!

+%-/4,#&!4#!-&!%3,84,&:!8#/,-2!#+0%+!C*4!-28#!85-9%!,4<ka!

"5%+%!-+%!8%;%+-2!%392-&-4,#&8!@#+!45%!+,4*-2,I%0!;,#2%&/%!9+%;,#*82?!0%8/+,C%0<!f8,&:!k`! 45-4!

R+-&/#,87!0%;%2#9%0!6-8!,&;%84%0!6,45!5,84#+,/-2(!/*24*+-2(!-&0!+%2,:,#*8!7%-&,&:!-&0!

45-4! 45%+%! ,8! 7#+%! -4! 84-A%! 45-&! 45%! 95?8,/-2! %2,7,&-4,#&! #+! 0,8-99%-+-&/%! #@! 45%!

;,/4,78<!"5%!;,#2%&/%!#&!C#45!8,0%8!6-8!0+,;%&!C?!-&!,0%#2#:,/-2!9+#:+-7!#@!-&&,5,2-4,#&!

5#7#:%&,I%0(! Q-45#2,/! P9-,&<HW!

-9#/-2?94,/! .-&,/5-%-&! Q-45#2,/,87(! /#7C,&%0! 6,45! @-8/,84! %;#2*4,#&-+?! 45%#+,%8<! B48!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kF! )".&$&+#(*4(V$*'"&1"B(C(;!*##(;,'%,!.'(7"!#:"1%$6"(!%0<!Kv+-&!

1,>7%+!-&0!Z#&!1CC,&A!d^3@#+0!V!)%6!\#+AO!N%+:(!EWWWe(!EF<!kY! !kk! !-/4,#&! !

!kH! ?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0<!1&4#&,*8!Q<K<.<!$#CC%&!d.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWFe(!Ya<!ka!

6#*20!5-;%!,4! (! ,4!0%8/+,C%8!45%!8#/,-2!#+0%+!d65,/5(!,&8#@-+!-8!,4!0#%8(! ,4!0#%8!&#4!#&2?!;%+?!#C2,]*%2?!C*4!

;%+?!,&/#792%4%2?e(!C*4!C%/-*8%! ! !k`!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWX<!!HW!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!E`<!

Page 193: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XHW!

45%,+!C-/A:+#*&0!,&!/#2#&,-2!6-+8(!R+-&/#!9%+/%,;%0!5,8!6-+!&#4!-8!-!Q,;,2!=-+!C*4!-8!-!

!*S*#-8! ,@! ,4! 6%+%! -! /#2#&,-2! 6-+! -:-,&84! ,&8*C#+0,&-4%! @#+%,:&! 9%#92%<HX! 8! J+%88!

"8%"!-$&.!e! -! 45,+0! #@! 45%! P9-&,85!

7-2%!9#9*2-4,#&<!B&!45,8!6-?(!45%!/#*&4+?!6,22!C%!/2%-&8%0!d#"('$-:$.!K.e!-&0!6%!85-22!+,0!HE!B4!6-8!-88*7%0!45-4!P9-,&!/#*20!#&2?!C%!+%C#+&!45+#*:5!-!

+%0%794,#&<Hc!122!45%8%!-/48! !45%!85-;,&:!#@!5%-08(!45%!0,892-?!#@!/#+98%8(!-&0!0%&,-2!#@!

0%/%&4! C*+,-2! ! -+%! /+#88b/*24*+-2! %39+%88,#&8! #@! 5*7,2,-4,#&(! 45%! ;,#2-4,#&! #@! 5#&#*+(!

-&0!8*C>%/4,#&<HF!

"5%! 9*C2,/! -&0! +,4*-2,I%0! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! #&! 45%! C#0,%8! #@! 45%! ;,/4,78! 8%+;%0! 4#!

5*7,2,-4%!-&0!0%5*7-&,I%!45%!%&%7?<!1//#+0,&:!4#![%2%&!K+-5-7(!45,8!0%5*7-&,I,&:!

;,#2%&/%(!-07,&,84%+%0!C?!R+-&/#,84!9#6%+(!+%;%-28!45%!-,7!#@!45%!/#792%4%!0%84+*/4,#&!

,C,2,4?!@#+!

A,22,&:!@%22#6!5*7-&!C%,&:8<HY!

7*4,2-4%0!C#0,%8!5-8! 5,84#+,/-22?!C%%&! ,&5%+%&4! 4#!6-+@-+%(!-&0! ,4!9%+8,84%0!%;%&!-@4%+!

,&4%+&-4,#&-2!2-6!+%:*2-4%0!,4!-4!45%!%&0!#@!45%!&,&%4%%&45!/%&4*+?<!"5,8!,8!,&!2,&%!6,45!

45%!0#7,&-&4!@#+7!#@!9*&,857%&4!,&!45%!1&/,%&!$':,7%(!/5-+-/4%+,I%0!C?!45%!95?8,/-2!

-&0! 8?7C#2,/! 7*4,2-4,#&! #@! 45%! C#0?! -@4%+! 0%-45(! @#22#6%0! C?! -&! %35,C,4,#&! #@! 45%!

4#+4*+%0! #+! @+-:7%&4%0! C#0?<Hk! L%5*7-&,I-4,#&! 6-8! %@@%/4%0! 45+#*:5! :,;,&:! 45%!

! 1@4%+! -22(! +-48! -+%! 45%! /-++,%+8! #@! 45%!HH! R+-&/#,84! 0,8/#*+8%! 7-0%! !*S*! !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HX!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!cc(!HcD!J-2#7-!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.B(F/"(E*'"(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!($&(%/"(F!.&#$%$*&(%*(?"-*1!.13!d)%6!\#+AO!N%+:5-5&!N##A8(!EWWEe(!HH<!HE! !$,/5-+08(!U&(%$"-:*(>"(#$'"&1$*M(W.(+,"!!.(1$6$'(3('.(1,'%,!.( >"( '.( !":!"#$0&( "&( '.( R#:.L.( >"( N!.&1*@( Z[YeDZ[ab( dN-+/%2#&-O! Q+h4,/-(!X```e(!F`bYW(! /,4%0! ,&!Q-90%;,2-!-&0!

M#207-&(! <.!( ?".>(! XWED! -28#! /,4%0! ,&! 12C%+4#! P-&! Z*-&! -&0! Q-+2#8! ^2-22-(! 9*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(!

Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!!Hc! bcX`D!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.@!HkD!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&((<.!(?".>(!XWX<!HF! cF<!HY! !Hk! R#*/-*24(!9,!6"$''"!("%(:,&$!! dJ-+,8O!K-22,7-+0(!X`HYe(!

/,4%0!,&!K#&Ig2%Ib !HH!

.,/5-%2!$,/5-+08(!U&(%$"-:*(>"(#$'"&1$*M(W.(+,"!!.(1$6$'(3('.(1,'%,!.(>"('.(!":!"#$0&("&( '.(R#:.L.(>"(N!.&1*@(Z[YeDZ[ab(dN-+/%2#&-O!Q+h4,/-(!X```e(!F`bYW(!/,4%0!,&!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWED!-28#!/,4%0!,&!12C%+4#!P-&!Z*-&!

-&0!Q-+2#8!^2-22-(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!

^/4#C%+!XF(!EWXW<!

Page 194: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XHX!

Ha!"5%!;,#2%&/%!/#&84+*/4%0!45%!+%9*C2,/-&8!-8!9#22*4,&:!#C>%/48!

45-4!5-0!4#!C%!9*+:%0(!-&0!,4!45%+%C?!2%:,4,7,I%0!45%,+!%2,7,&-4,#&<H`!"5%!8%3*-2!;,#2%&/%!

6-8! ,&;%84%0!6,45!8?7C#28!#@! ,&@-7?O! ,4!0%9+,;%0! 45%!;,/4,78!#@! 45%,+!7-&5##0! ,&! 45%!

aW!

"5%!/#&/%94!#@!0,8-99%-+%0!7,:54!&#4!@*22?!/#;%+!45%!/-8%!#@!7-&?!P9-&,85!:.#".>*#(!

C*4!65-4!C#45!5-;%!,&!/#77#&!,8!45-4!45%?!-+%!0%&,%0!@*&%+-2!+,4*-28<!"5%!C#0,%8!6%+%!

0,89#8%0! #@(! -8! 0%8/+,C%0! -C#;%(! ,&! /#77*&-2! :+-;%8(! -6-?! @+#7! @-7,2?! -&0! 4#6&(!

4#:%45%+!6,45!&#&b+%2-4,;%8(!@-/%!0#6&<!"5%!89-4,-2!@#+7-4,#&8!+%;%-2%0!C?!%35*7-4,#&8!

,&! /%7%4%+,%8! 85#6! -! 9#2,4,/8! #@! C*+?,&:! +%9*C2,/-&8! ,&! *&8-/+%0! :+#*&0<aX! "5%8%! -+%!

/2%-+! ,&;%+8,#&8! #@! 8#/,-22?! 8-&/4,#&%0! +*2%8! #@! C*+,-2! ,&! P9-,&<! "5%! 0%&,-2! #@! -! 9+#9%+!

C*+,-2!-&0!45%!%3/2*8,#&!@+#7!@*&%+-2!+,4%8!,8!+%/#:&,I%0!45+#*:5#*4!5,84#+?!-8!-!@#+7!#@!

0%8%/+-4,#&! -&0! 5*7,2,-4,#&<! $%@%+%&/%8! 4#! 9+#9%+! /%+%7#&,-2! /#&0*/4! -+%! 45%! 7#84!

aE! B22b4+%-4,&:! 45%! 0%-0! ,8! 45%+%@#+%! -! /#77#&! 9+-/4,/%! ,&! /#&@2,/48(ac!

/#77*&,4?<! B&0%%0(!7-88!:+-;%8!-+%! ,&4%+9+%4%0!C?!9%#92%!65#!;,8,4! 45%!%35*7-4,#&8!

1.#%$+*! aF! P9#A%89%#92%! #@! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

,&>*84,/%! #@! 0,8+%89%/4@*2! C*+,-28! 0#&%! 4#! 45%! 0%@%-4%0! 8,0%(! 45-4! 45%?! 6-&4! 4#! *&0#!

4#0-?<aY!

"5%! +,4*-2,I-4,#&! #@! 45%! ;,#2%&/%! -28#! 8%+;%0! 4#! ,792,/-4%! #+0,&-+?! /,4,I%&8! ,&! 45%!

+%C%2! ;,#2%&/%(! 65,2%! -4! 45%! 8-7%! 4,7%! %3%794! 45%7! @+#7! 7#+-2! +%89#&8,C,2,4?<!

J+%/-*4,#&8!-&0!+,4*-28!:%&%+-22?!8%+;%!4#!9+%;%&4!/#&4-7,&-4,#&!#+!9#22*4,#&!,&!45%!-/4!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ha!K#&Ig2%Ib !H`!1&

cE<!aW! K#&Ig2%Ib <.!( ?".>(! aF<! S-45%+,&%! M%+0%+?! d7*'$%$1.'('$6"#(!XWHe!0%8/+,C%8!5#6!,&!45%!@#+7%+!\*:#82-;,-!45,8!9+-/4,/%!:#%8!C-/A!-4!2%-84!4#!=#+20!=-+!BB(!65%&!45%!

P2#;%&%! /#&]*%+#+8! +%7#;%0! B4-2,-&! /#+98%8! @+#7! 45%,+! :+-;%8(! -&0! ,4! /#&4,&*%0! ,&! 45%! 6-+8! #@! 45%! X``W8(!

65%&!Q+#-4!:+-;%8!6%+%!7-/5,&%b:*&&%0!C?!P%+C8<!aX!P9-4,-2!-&-2?8,8!#@!;,#2%&/%!,8!0%-24!6,45!,&!45%!6#+A!#@!S-45%+,&%!M%+0%+?(!7*'$%$1.'('$6"#@(XWcbXWYD!-&0!122%&!

R%207-&(! N*!-.%$*&#( *4( V$*'"&1"B( F/"( G.!!.%$6"( *4( %/"( A*>3( .&>( 7*'$%$1.'( F"!!*!( $&( G*!%/"!&( H!"'.&>( dQ5,/-:#O!

f&,;%+8,4?!#@!Q5,/-:#!J+%88(!X``Xe(!XHbFY<!aE!_+;,&:!K#@@7-&(! !ac!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".> !aF! R,!*:.( 7!"##(!

1*:*84! E`(! EWXW(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! 5449OGG666<%*+#9-9+%88<%8G&-/,#&-2G&#4,/,-b7%7#+,-b7-&-&-b

/%2%C+-b0,-b,&4%+&-/,#&-2b0%8-9-+%/,0#8bEWXWWaE`X`YkF`<5472<!!aY!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1+-&I-0,!;#2*&4%%+8!#&!45%!6-?!4#!45%!U-!.-I#++-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!F(!EWXX<!

Page 195: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XHE!

#@!A,22,&:!-!5*7-&!C%,&:<!U%44,&:!45%!C#0,%8!C%!C*+,%0!C?!#45%+8!-2+%-0?!8,:&-28!45,8!@%-+!

#@!/#&4-7,&-4,#&(!-&0!#@!8%9-+-4,&:!#&%8%2@!@+#7!45%!0%-0<!P%3*-2!7*4,2-4,#&!#@!C#0,%8(!

,&!/#&4+-84(!,8!#@4%&!8%%&!-8!-!6-?!4#!9#88%88!-&0!%35,C,4!45%,+!84+%&:45<ak!P9%/,-2!4,7%8!

-&0! 92-/%8! -8! 6%22(! ,&! 45%! /-8%! #@! 45%! :.#"*#! *8*-22?! -4! &,:54! -&0! 45%! #*48A,+48! #@! 45%!

4#6&8(!8,4*-4%0!45%!A,22%+8!#*48,0%!#@!45%!7#+-2!/#77*&,4?<aH!"5%!*8%!#@!-2/#5#2!-&0!45%!

7,34*+%! #@! 4%++#+! -&0! 4$"#%.! 9+#4%/4%0! 45%! 9%+9%4+-4#+8! -:-,&84! 9#22*4,#&(! 65,/5!

%3%794%0! 45%! %3%/*4#+8! @+#7! 45%! 7#+-2! +%89#&8,C,2,4?! #@! A,22,&:! 5*7-&! C%,&:8<! "5%!

+,4*-2,I%0! ;,#2%&/%! 5%29%0! 4#! /+%-4%! 8/-9%:#-48! ,&! 45%! 2#/-2! /#77*&,4,%8(! 65-4! ,&! ,48!

4*+&! :-;%! 45%! #@@%&0%+8! -&! -*+-! #@! C%,&:! #&! 45%! :##0! 8,0%<! N*4! ,4! 6-8! -28#! -! 6-?! #@!

,792,/-4,&:!d,&!8#7%!/-8%8!,&;#2*&4-+,2?e!7-&?!;,22-:%+8!,&!45%!#+/5%84+-4%0!;,#2%&/%(!,&!

#+0%+! 4#! 2%4! :#! 45%,+! @%-+8! #@! /#77,44,&:! ;,#2%&/%! #&! 45%,+! &%,:5C#*+8<! "5%?! 5-0! 4#!

C%/#7%!9-+4!#@!45%!9*C2,/!9%&,4%&/%!45-4!5-0!4#!C%!9%+@#+7%0(! aa!

45%!;,#2%&4!+,4*-2!#@!4+-&8,4,#&!45-4!5%29%0!4#!/+%-4%!-!&%6!P9-,&<!

a`! "5%! 5*7,2,-4,#&! #@! 45%! ;,/4,78(! -2,;%! -&0! 0%-0(!

8%+;%0!4#!89+%-0!4%++#+!-&0!9*4!9+%88*+%!#&!+%8,84-&4!/#77*&,4,%8(!45+#*:5!45%!%4%+&-2!

9*&,857%&4! #@! 45%! 0%-0<! N#45! 45%! 0,892-?! #@! 45%! +%7-,&8! #@! &*&8! -&0! 7#&A8! #+! 45%!

Q5,22T&!-&0!45%!@,;%!-.Q,$#!

%&%7?!4#!:#;%+&!45%!7,&08!#@!45%,+!2,;,&:!/#77*&,4?!45+#*:5!45%!8-/+,@,/%!#@!%3%792-<!

"5%!;,#2%&/%!0,0!&#4!-26-?8!4-+:%4!45%!,&0,;,0*-2!9+,%84!C*4!6-8!-,7%0!-4!0%2%:,4,7,I,&:!

45%!-*45#+,4?!#@!45%!,&84,4*4,#&!4#!65,/5!45%!9+,%84(!#+!+%9*C2,/-&!/#*&/,22#+(!C%2#&:%0<`W!

"5%! 45%-4+,/-2! ;,#2%&/%(! +-45%+! 45-&! -&! #*4C*+84! #@! ,++-4,#&-2! @+-4+,/,0%(! -8! 9#9*2-+!

#9,&,#&!5#208(!8%+;%0!4#!+%-88%+4!/#&4+#2!#;%+!+%;#2*4,#&-+?!P9-,&<`X!R#22#6,&:!+%8%-+/5!

8*::%84,#&8! C?! R,&&! P4%99*4-4! -C#*4! 45%! 2,&A! C%46%%&! 45%! @-4%! #@! 0%-0! C#0,%8! -&0!

8#;%+%,:&4?(! 6%! /-&! 8*7! *9! 45-4! 45%! 9#6%+! #;%+! 45%! 0%-0! 45-4! )-4,#&-2,84! ;,#2%&/%!

%35,C,4%0!5%29%0!4#!C*,20!-!&%6!#+0%+!-&0!-*45#+,4?!#;%+!45%!2,;,&:<`E!Z*84!-8!,8!45%!/-8%!

6,45! %&@#+/%0! 0,8-99%-+-&/%8! ,&! 45%! U-4,&! 17%+,/-&! S,&%.#(! 8#7%! A&#62%0:%! #@! 45%!

;,#2%&/%! 5-8! 4#! 82,9! 45+#*:5! ,&! #+0%+! @#+! 45%! 4%++#+! 4#! 84-?! %&:+-;%0! ,&! 45%! ,&4%+&-2!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ak!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!aH<!!aH! !aa!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!XXE<!a`! !`W!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!XWa!`X! !`E! R,&&! P4%99*4-4(! %0<(! 5*6"!&$&+( %/"( >".>B( 9*6"!"$+&%3( .&>( %/"( :*'$%$1#( *4( >".>( =*>$"#! d.-&/5%84%+O! .-&/5%84%+!

f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXFe(!E`<!

Page 196: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XHc!

14! 45%! 4,7%! #@! 45%! 6-+! ,48%2@(! 45%+%! 6%+%! &#4! 7-&?! +%-8#&8! 4#! 5,0%! 45%! ;,#2%&/%<!

Q,;,2,-&! 7,2,4,-! 7%7C%+8! 6%+%! +%6-+0%0! @#+! 9-+4,/,9-4,&:! ,&! 45%! ;,#2%&/%(! -&0! 45%!

9+#89%/4!#@!-!0%@%-4!#@!45%!$%9*C2,/!:-;%!-!8%&8%!#@!,79*&,4?!4#!7-&?!2#/-2!8*99#+4%+8!#@!

b@-/4! -//%94-&/%! #@! 45%! &%/%88,4?! #@! 9#2,4,/-2!`c!B&!:%&%+-2(!/5-&/%8!6%+%!;%+?!82,7!45-4!45%!6,&&,&:!8,0%!#@!45%!6-+!6#*20!C%!

5*7-&,4-+,-&! 2-6! -&0! 5*7-&! +,:548! ,&;%84,:-4,#&8! -+#*&0! 6-+! /+,7%8(! /+,7%8! -:-,&84!

5*7-&,4?(!-&0!:%&#/,0%!#&2?!0%;%2#9%0!-@4%+!45%!P%/#&0!=#+20!=-+<!

B&!8*7(!0*%!4#!45%!9*C2,/!-&0!%3%792-+!&-4*+%!#@!45%!;,#2%&/%(!45%!7-88!:+-;%8!6,45!

:.#"*.>*#!6%+%!,&!7-&?!;,22-:%8!A&#6&!C*4!8*++#*&0%0!6,45!-&!-47#895%+%!#@!+*7#*+8(!

4-C##(! -&0! @%-+<! B&! 7-&?! /-8%8(! 8*/5! -8! ^+#9%8-! -&0! Q5,22T&(! 45%! 2-&0! 6-8! 2%@4! @-22#6!

%;%&!*&4,2!4#0-?<`F!_7,2,#!P,2;-!+%/#*&48!5#6!/5,20+%&!6#*20!-;#,0!45%!8,4%!#@!45%!7-88!

:+-;%! #@! 5,8! :+-&0@-45%+(! -&0! ,&! Q5,22T&(! 6#7%&! 65,89%+%0! 5#6! 45%?! 8*00%&2?! :#4!

85,;%+8! 65%&! 45%?! 0+#;%! 45%,+! 0#&A%?8! -2#&:! 45%! Q#&4-0%+#<! "5,8! 7%7#+?! 6-8! -28#!

8#7%5#6!4+-&87,44%0! 45+#*:5!4#! 4#0-?(!-8!7#84!%35*7-4,#&! 4%-78! +%2?! #&!9-88%0b#&!

-//#*&48! 4#! @,&0! 45%! :+-;%<! "5%! 7-88! :+-;%8! ,&! 45,8! 84*0?! 6%+%! -22! 9#,&4%0! #*4! C?!

%?%6,4&%88%8!65#!5-0!8%%&!45%!C#0,%8!#+!/5*+&%0!*9!8#,2(!5%-+0!+*7#*+8(!#+!5-0!C*+,%0!

45%!C#0,%8!45%78%2;%8<!

F<E<E X`c`O!J+,;-4%!7%7#+?!

! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /2-,78! 4#! C+%-Ap!`Y! -! /#&0,4,#&! #@!

&/%8! #@! ,4! 4#0-?! ,&! 45%!`k! B! 5%+%! 7-,&2?! 6-&4! 4#! 9*4! @#+6-+0! 45%! A,&0! #@!

b

! !

8#/,-22?(!6,45!-!9+#5,C,4,#&!#&!9*C2,/!7#*+&,&:!+,4*-28(!-&0!#@@,/,-22?(!6,45!-&!%3/2*8,;%!

+%/#:&,4,#&! #@! #&2?! &-4,#&-2,84! 0%-0<! "5,8! /#&@,&%8! $%9*C2,/-&! 7%7#+?! 4#! 45%! 9+,;-4%!

/%+4-,&! %34%&4! 45%?! -+%! A&#6&(! C*4! -22! &#&b-/A&#62%0:%0<! B@! 6%! +%4*+&! 4#! #*+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`c!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kF kY<!!`F!"5,8!,8!/#&@,+7%0!C?!_7,2,#!P,2;-!-8!-!/#77#&!9+-/4,/%O!_7,2,#!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6(!1*:*84!XY(!EWXW<!!`Y! N$+/%$&+( J*!>#( .&>( $-.+"#B(E":!"#"&%$&+(J.!(.1!*##(%/"(>$#1$:'$&"#(d"#+#&4#O!"#+#&4#!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXEe(!cW<!`k!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@( !

Page 197: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XHF!

@+-7%6#+A!#@! 45%!7-&-:%7%&4!#@!9*C2,/!-&0!9+,;-4%(! 45%!P9-&,85!7-88!:+-;%8(!-@4%+!-!

95-8%!#@!%39#8%0!;,#2%&/%(!5-;%!C%%&(!+-45%+!45-&!@#+:#44%&(!/#&/%-2%0!,&!45%!8%&8%!#@!

C%,&:!+%2%:-4%0!4#!45%!9+,;-4%!895%+%<!

J*C2,/!7#*+&,&:!#+!/#77%7#+-4,&:!45%!$%9*C2,/-&!0%-0!6-8!*8*-22?!&#4!-//%94%0<`H!

"5%+%!-+%!/-8%8!A&#6&!#@!6#7%&!C%,&:!-++%84%0!@#+!6%-+,&:!C2-/A!@#+!45%,+!+%9*C2,/-&!

+%2-4,;%8<`a!B&!45%!/-8%8!,&!45,8!84*0?!-8!6%22(!9%#92%!+%/-22%0!8,7,2-+!84#+,%8<!B&!M,22-2,C+%(!

-@4%+!5-;,&:!/#;%+%0!5%+!85#4!8#&!1+8%&,#!.-/h-8!6,45!-!C2-&A%4(!45%!7#45%+!6-8!4#20!

&%;%+! 4#! 4-2A! -C#*4! 5%+! 8#&! #+! 7#*+&! 5,7<! B&! ^+#9%8-(! 45%! 6#7%&(! -@4%+! -! 6%%Ab2#&:!

8%-+/5!@#+!45%,+!5*8C-&08!45-4!4##A!45%7!4#!9+,8#&8!-22!#;%+!45%!+%:,#&(!2%-+&%0!45-4!45%!

7%&!5-0!C%%&!A,22%0<!=5%&!45%!6#7%-&!-++,;%0!-4!45%!J2-I-!.-?#+(! ,4! ,8!8-,0!45-4! 45%!

-.Q,$#!6%+%!

``! B&! -&?! /-8%(!

/#77#&!P9-&,85!@*&%+-+?!+,4%8!6%+%!5,&0%+%0<!"5%!7-88!:+-;%!8,4%8!-+%!#@4%&!0,@@,/*24!

4#! +%-/5(! %89%/,-22?! @#+! 45%! %20%+2?(! 65,/5! ,8! #@4%&! #&%! #@! 45%! 7#4,;-4,#&8! @#+! -&!

%35*7-4,#&<!

1!9+#5,C,4,#&!#&!7#*+&,&:!,8!-!@#+7!#@!+,4*-2!;,#2%&/%! !,&!@-/4(!5%+%!45%!-C8%&/%!#@!

-&?! +,4*-2! ,8! ,48%2@! 45%! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! ! *8%0! 45+#*:5#*4! 5,84#+?! 4#! ,79#8%! -!

/#&4,&*#*8! 9%+8%/*4,#&! #&! 45%! 2,;,&:<! B4! 6-8! ,&84,4*4,#&-2,I%0! -8! 98?/5,/! 4%++#+! *&0%+!

45%!)-I,8(!45%!P#*45!17%+,/-&! S,&%.8(!-&0!0*+,&:!45%!/#2#&,-2!6-+8!#@!,&0%9%&0%&/%<XWW!

B&!P9-,&(!5#6%;%+(!45,8!5-8!,79#+4-&4!+-7,@,/-4,#&8!@#+!45%!0%@,&,4,#&!#@!45%!9*C2,/!-&0!

9+,;-4%!895%+%8<!_89%/,-22?!,&!P9-,&(!7#*+&,&:!,8!5,:52?!9*C2,/!-&0!8#/,-22?!84+*/4*+%0<XWX!

$%2-4,;%8!5-;%!4#!9%+@#+7!8#7%!8#/,-2!0*4,%8(!8*/5!-8!4%&0,&:!4#!45%!:+-;%!-&0!6%-+,&:!

C2-/A(! 65,/5! -+%! ;%+?! /#&89,/*#*8O! C%,&:! 8%%&! 7#*+&,&:! ,8! -8! ,79#+4-&4! -8! 7#*+&,&:!

,48%2@<! _89%/,-22?! @%7-2%! 7#*+&,&:! 5-8! C%%&! /#0,@,%0O! 6,0#65##0! :-;%! 2#&%! 6#7%&! -!

/2%-+!8#/,-2!+#2%!-&0!-22#6%0!45%7!4#!0,892-?!-!/#&4,&*%0!+%2-4,#&85,9!6,45!45%!0%-0<!R#+!

/5,20+%&(!7#*+&,&:!6-8!-!9*C2,/!%39+%88,#&!#@!@,0%2,4?(!2%:,4,7-4%!9-4%+&,4?(!-&0!2#?-24?!

4#! 45%,+! #+,:,&8<! "5%! 9+,;-4,I-4,#&! #@! -! 9+#/%88! 45-4! 6-8! &#+7-22?! 8#/,-2! -&0!

9%+@#+7-4,;%! /-*8%0! @%%2,&:8! #@! 85-7%! -&0! :*,24! -7#&:! 45%! 0%8/%&0-&48(! *9! *&4,2!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!`H! F/"(E"%,!&(*4(E":,='$1.&()"-*!3 F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!XcHD!Q%&-++#(!

b-4b[-&0O! "5%! L,88#&-&4!

C&( .&%/!*:*'*+3( *4( .=#"&1"B( ).%"!$.'$T.%$*&#( *4(%!.&#1"&>"&1"(.&>('*##@(%0<!.,AA%2!N,22%!%4!-2<!d)%6!\#+AO!P9+,&:%+(!EWXWe(!FkD!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kk<!`a!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWc<!``!Q#&;%+8-4,#&8!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EWXX<!XWW! 9"&#"'"##(V$*'"&1" <.!(?".>(!XWW<!!XWX!

?".%/@( )*,!&$&+@( .&>( A,!$.'B( C( ;!*##D;,'%,!.'( E".>"!(d.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWFe(!`<!!

Page 198: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XHY!

4#0-?<XWE!1245#*:5!7-&?!?#*&:!P9-&,-+08!&#!2#&:%+!2,A%!45%!4+-0,4,#&!#@!6%-+,&:!C2-/A!

4#!7#*+&(!9%+@#+7,&:!@*&%+-2!+,4%8!,8!84,22!8%%&!-8!-!8#/,-2!0*4?<!=5%&!8#7%!+%2-4,;%8!,&!

Q5,22T&! 6%+%! 0,8/*88,&:! 65-4! 45%?! 6#*20! 6%-+! 0*+,&:! 45%! +%C*+,-2(! @#+! ,&84-&/%(! 45%?!

8-,0!45-4!,4!85#*20!C%!-!@%84,;%!-47#895%+%(!-245#*:5!45%?!0,0!85#6!*9!,&!C2-/A(!C%/-*8%!XWc!

B&!/#&4+-84!4#!)-4,#&-2,84!;,/4,78!d/,;,2,-&8(!/2%+A8(!-&0!8#20,%+8e(! +%9*C2,/-&!;,/4,78!

-&0! 45%,+! +%2-4,;%8! 0,0! &#4! +%/%,;%! #@@,/,-2! +%/#:&,4,#&! #@! 45%,+! 0%-458<! K%&%+-22?(! -!

%;,0%&/%! -C#*4! 45%! %3%/*4,#&8! 6-8! +%0*/%0! 4#! +*7#*+8<XWF! _89%/,-22?! -4! 45%!

C%:,&&,&:! #@! 45%! 6-+(! #+0%+8! 6%+%! :,;%&! &#4! 4#! +%:,84%+! $%9*C2,/-&! 0%-0<XWY! .-&?!

9%&8,#&8!#+!4-A,&:!#;%+!45%!C*8,&%88%8!#@!5*8C-&08!-@4%+!/#&@,8/-4,#&!C?!45%!R+-&/#,84!

84-4%<XWk!B&!U-!.-I#++-(!#&%!6,0#6(!65#!6-&4%0!4#!#C4-,&!-!0%-45!/%+4,@,/-4%!,&!#+0%+!4#!

45,8!7%-&4!45-4!85%!5-0!4#!-8A!45%!%3%/*4#+8!#+!45%,+!-//#792,/%8!4#!-//#79-&?!5%+!4#!

45%! 4#6&5#*8%<! "5%! 0%@%-4%0! 8,0%! 5-8! -27#84! &#! 9*C2,/! ;,8,C,2,4?! ,&! 84+%%4! &-7%8! #+!

/#77%7#+-4,;%! 7#&*7%&48(! %3/%94! @#+! 8#7%! 7#&*7%&48! #&! 7-88! :+-;%8! -&0! ,&!

/%7%4%+,%8(!%+%/4%0!C?!-88#/,-4,#&8!#+!+%2-4,;%8(!-&0!8#7%!+%/%&4!,&,4,-4,;%8!C?!+%:,#&-2!

#+! 2#/-2! :#;%+&7%&48<! "5%! $%9*C2,/-&8! ! -&0! 45%,+! 9+#>%/4! !

#@@,/,-2!5,84#+?<!

>"#.:.!"1$>*8,4*-4,#&! ,8! 8#7%65-4! 45%! +%;%+8%! @+#7! 1+:%&4,&-(! 5#6%;%+<! B&! 1+:%&4,&-(! 45%!

>"#.:.!"1$>*8%/+%4!C?!@#+7%+!-*45#+,4,%8!#@!45%!S,&%.<!B&!P9-,&(!45%!@-4%!#@!7-&?!;,/4,78!,8!A&#6&!4#!

8#7%!%34%&4!C?!45%!@-7,2?!-&0!,77%0,-4%!/#77*&,4?!C*4!*&-/A&#62%0:%0!C?!45%!84-4%!

-&0!0,8-99%-+%0!@+#7!45%!9*C2,/!8/%&%<!

R+#7!45%!7#7%&4!R+-&/#!0%/2-+%0!45%!6-+!4#!C%!#;%+!6,45!5,8!0%/2-+-4,#&!

! ,&! X`c`(! 9*C2,/! 89-/%! 6-8! 0#7,&-4%0! C?! R+-&/#,84! 4+,*795-2,87<XWH! "5%!

R+-&/#,84!84-4%!#&!45%!2#/-2!-&0!&-4,#&-2!2%;%28!@+#7!45%!%&0!#@!45%!6-+!#&<!N?!45%!%&0!#@!

45%! Q,;,2! =-+(! R+-&/#! 0%/2-+%0! -22! 8,4%8! 65%+%! )-4,#&-2,84! ;,/4,78! 6%+%! C*+,%0! 9*C2,/!

2-&0<!.-88!:+-;%8!6,45!)-4,#&-2,84!;,/4,78(!8*/5!-8!45%!&#4#+,#*8!J-+-/*%22#8!:+-;%!8,4%(!

6%+%! ,&;%84,:-4%0(! %35*7%0! #+! 5#&#*+%0<! =,45! -! 0%/+%%! ,&! X`c`(! -22! @%%8! +%:-+0,&:!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWE!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kk kH<!XWc! !XWF! !XWY!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWc<!XWk! !XWH!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!kk<!

Page 199: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XHk!

%35*7-4,#&8! -&0! C*+,-28! #@! ;,/4,78! #@! 45%! 6,&&,&:! 8,0%! 6%+%! 6-,;%0! #+! +%0*/%0<XWa! B&!

7-&?!/5*+/5%8!-&0!#&!7-,&!8]*-+%8(!/+#88%8!-99%-+%0!6,45!45%!&-7%8!#@!45%!;.K>*#(:*!(?$*#(3(R#:.L.(dR-22%&!@#+!K#0!-&0!P9-,&e(!7!"#"&%"#}!6,45!-8!@,+84!&-7%!45%!@#*&0%+!#@!45%!

R-2-&:%! Z#8'! 1&4#&,#! J+,7#! 0%! $,;%+-<! 1! 7-88,;%! &-4,#&-2! 7#&*7%&4! 6-8! C*,24! 6,45!

@#+/%0! 2-C#*+! ,&! 45%! X`YW8<! V.''"( >"( '*#( ;.K>*#! dM-22%?! #@! 45%! R-22%&e! C%/-7%! -! 5*:%!

7-*8#2%*7!,&!@-8/,84!84?2%!/-+;%0!#*4!#@!45%!+#/A?!7#*&4-,&8!&%-+!.-0+,0!d8%%!@,:<!EFe<!

1! 7-88,;%! #9%+-4,#&! 6-8! C%:*&! ,&! X`Y`! 4#! %35*7%(! 4+-&89#+4(! -&0! +%C*+?! 7#+%! 45-&!

$%9*C2,/-&8!-8!6%22!6%+%!C+#*:54!4#!45%!7-*8#2%*7(!6,45#*4!9%+7,88,#&!#+!A&#62%0:%!

#@!45%!+%2-4,;%8<XW`!M,22-:%8!-&0!84+%%48!6%+%!&-7%0!-@4%+!)-4,#&-2,84!:%&%+-28!#+!R+-&/#!

5,78%2@! d8%%! @,:<!EFe<!^&! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! 2%;%2(!X(YWW!9%#92%(! 2-+:%2?!9+,%848!-&0!&*&8(!

45%! M-4,/-&! ! 7-A,&:! P9-,&! 45%! /#*&4+?! 6,45! 45%! 7#84! 7-+4?+8! ,&! 45%! 6#+20<! "5%!

P9-&,85!;.,>$''*<XXW!"5%!7%7#+?!7#;%7%&4!#@4%&!/#&4+-848!45%!0%-45!#@!R+-&/#!5,78%2@(!

-! 9%-/%@*2! 0%-45! ,&! 5,8! #6&! C%0! -&0! C*+,%0! 6,45! 45%! 5#&#*+8! #@! -! 5%-0! #@! 84-4%(! 6,45!

0%-45! ,8! /#77%7#+-4%0! %;%+?! ?%-+! 6,45! -! /5*+/5! 8%+;,/%(! -! 7-+/5! #@! 45%! R-2-&:%! 4#!

V.''"(>"( '*#(;.K>*#(!-&0!5,8!7%7#+?!,8!A%94!-2,;%!C?!45%!R*&0-/,T&!R+-&/,8/#!R+-&/#(!-&!

-88#/,-4,#&!8*C8,0,I%0!C?!45%!84-4%<!

"5%! +%9+%88,#&! #@! 9*C2,/! 7#*+&,&:! -&0! 45%! -C8%&/%! #@! 9*C2,/! 89-/%8! @#+!

/#77%7#+-4,#&!@#84%+%0!45%!/#&@,&%7%&4!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?!4#!45%!9+,;-4%!895%+%<!

P%;%+-2! -*45#+8! 5-;%! -2+%-0?! 0%8/+,C%0! 5#6! @-7,2,%8! #@! 45%! 2#8,&:! 8,0%! 5-0! 4#! +%4-,&!XXX!.-&?!/5,20+%&!6%+%!4#20!&#4!4#!

4-2A!-C#*4!45%!@-7,2?!5,84#+?!#*48,0%!#@!45%!5#*8%<XXE!.-&?!#@!7?!,&@#+7-&48!+%/-22%0!45%!

9#84b ! d8,2%&4! 8,2%&4e(! 65,/5! ,8! /#&@,+7%0! C?!XXc!

XXF!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XWa! !XW`!

7*'K%$1.(3(9*1$">.>! Fa! dEWXXeD!128#!8%%O! Q#7,8,T&! 0%!_39%+4#8!9-+-! %2!R*4*+#!0%2!M-22%! 0%! 2#8!

Q-h0#8(!H&4*!-"!d.-0+,0O!.,&,84%+,#!0%!2-!J+%8,0%&/,-(!EWXXe<!!XXW! !XXX!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!YW<!XXE!

5449OGG/-0%&-8%+</#7G9+#:+-7-GEWXcGWaGcWG-*0,#8GXcHHaEWEFFskkWEXY<5472<!XXc!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!HE<!!XXF!_7,2,#!P,2;-(!9*C2,/!89%%/5(!@,%20&#4%8(!XW!?%-+8!1$.[(!J+,-+-&I-!0%2!N,%+I#(!^/4#C%+(!EF(!EWXW<!

Page 200: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XHH!

@#+:%44,&:<XXY!XXk!

B&!8#7%!/-8%8(!45%!;-&]*,85%0!6%+%!%3/2*0%0!@+#7!7-&?!-89%/48!#@!9*C2,/!2,@%<!.-&?!

&*(/.3(Q,"(-"%"!#"(e<XXH! "5,8! 6-8! 84,22! ;%+?! 84+#&:! 65%&! 45%! %35*7-4,#&8! C%:*&(! -8! 7-&?!

%35*7-4,#&!9+-/4,4,#&%+8!6%+%!6-+&%0!C?!45%,+!@-7,2,%8!&#4!4#!:%4!,&;#2;%0! (%"(-"%.#(! 1*,:(

! XXa!P#7%!0%8/%&0-&48!#@!+%9*C2,/-&8!6%+%!0%&,%0!-//%88!4#!*&,;%+8,4?!#+!

8! C%/-*8%! 45%!

C*8,&%88%8!6%+%!/#&@,8/-4%0<XX`!B&!Q5,22T&(!45%!K-+/h-!8#&8!6%+%!-&&#?%0!6,45!@,&%8!-&0!

/#&4+#28! @#+! >*84! -C#*4! %;%+?45,&:<XEW!XEX!

P#7%! #@! 45%! 6,0#68! 65#! 84-?%0! ,&! Q5,22T&! 6,450+%6! @+#7! 9*C2,/! 2,@%! -24#:%45%+<!

5-;%!0#&%<!"5%?!-;#,0%0!45%!J2-I-!-&0!Q-22%!.-?#+!,&!#+0%+!&#4!4#!+*&!,&4#!-&?#&%!65#!

:+-&07#45%+8! -8! -*84%+%(! &#4! -22#6,&:! 5-99,&%88! ,&! 45%,+! 5#7%8<! "5%! 6,0#68! 6%+%!

@#+/%0! 4#! 0#! "#%!.:"!'*! ! 87*::2%! #&! 45%! C2-/A! 7-+A%4<XEE! "5,8! ,8! ,&! -//#+0-&/%! 6,45!

5,84#+,/-2!84*0,%8!45-4!0%8/+,C%!5#6!@%7-2%!+%2-4,;%8!#@!9+,8#&%+8!6%+%!&#4!89#A%&!4#!#&!

45%!84+%%4(!6%+%!&#4!:,;%&!+-4,#&!/-+08(!&#4!-22#6%0!,&!/5*+/5!#+!#&!45%!92-I-!#*48,0%<!

.-&?!$%9*C2,/-&!6#7%&!6%+%!-28#!@#+/%0!4#!6#+A!,&!9+#84,4*4,#&<XEc!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XXY! !XXk!

P,2%&/%8!-&0!J*C2,/!J#2 2$#%*!3(f()"-*!3!XF!dEWWEeO!EX`<!!XXH!

2$#%*!3( .&>( )"-*!3! XF! dEWWEe(! XXW XXXD! K+-5-7(! 9:.&$#/( ;$6$'( <.!(! YXD! .-&?! ,&@#+7-&48!

/#&@,+7%0!45,8!65%&!4%22,&:!45%,+!2,@%b

,&4%+;,%6!/#&0*/4%0!C?!Z#+:%!.#+%&#!-&0!7%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!XXa! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! @#+! ,&84-&/%(! %392-,&8! 5#6! 5%! -&0! 5,8! /#22%-:*%8(! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8(! 6%+%!

/#&@+#&4%0!6,45! ,&/#79+%5%&8,#&! ,&! 45%,+! @-7,2,%8!65%&! 45%?!84-+4%0!45%!%35*7-4,#&8! d_43%C%++h-(! 2%/4*+%(!

J#&@%++-0-eD!Q#&;%+8-4,#&8!6,45!1$.[!;#2*&4%%+8(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!19+,2!cW(!EWXE<!!XX`! !XEW!

7%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!XEX! C*+,-2(!@,%20&#4%8(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<!!XEE! b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!

M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!^/4#C%+!E`(!EWXXD!M-2%&4h&!K-+/h-(!,&4%+;,%6(!127-0'&<!!XEc!K#&Ig2%Ib F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!Xck<!

Page 201: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XHa!

"5%! +%4+%-4! @+#7! 9*C2,/! 2,@%! 6-8! 4#4-2! ,&! 45%! /-8%8! #@! 45%! %*:*#! d7#2%8e<! "5%?! 6%+%!

$%9*C2,/-&8(!8#20,%+8!65#!+%4*+&%0!@+#7!45%!@+#&4!#+!@#+7%+!9+,8#&%+8!65#!@#+!45%!@,+84!

8,3! ?%-+8! -@4%+! 45%! 6-+! 6%+%! &#4! -22#6%0! 4#! +%4*+&! 4#! 45%,+! ;,22-:%8<XEF! "5%?! +%7-,&%0!XEY! P#7%4,7%8!

45%?!+,8A%0!,&@#+7,&:!45%!2#/-2!0#/4#+!#@!45%,+!%3,84%&/%!65%&!45%?!6%+%!8,/A<!=5%&!-!

%*:*! ,&! M,22-2,C+%(! Q2-*0,#! .-/h-8(! 84-+4%0! 4#! @%%2! ;%+?! 6%-A(! 5#6%;%+(! 5%! 0*:! 5,8! #6&!

:+-;%!,&!45%!/%22-+!#@!5,8!5#*8%<XEk![,8!8%/+%4!6-8!2,4%+-22?!C*+,%0!,&!45%!9+,;-4%!/#&@,&%8!

+%@2%/4,#&<!)#!9*C2,/!89-/%!6-8! XEH!

B&!8#7%!/-8%8(!45%!7%7#+?!+%7-,&%0!/#&@,&%0!4#!45%!&*/2%-+!@-7,2?<!.-&?!%3-792%8!

-+%! A&#6&! #@! 9-+%&48! #+! :+-&09-+%&48! 65#(! @#+! ,&84-&/%(! 0,0! &#4! 4-2A! -C#*4! 45%!

+%&!

@+#7! 84,:7-! -&0! +%4-2,-4,#&! #+! @+#7! 4-A,&:! +%;%&:%! ,&! 8#7%! @#+7! -&0(! 45%+%@#+%(!

%&0-&:%+! 45%78%2;%8<XEa!"5,8! 6%&4! @-+(!-8!9%#92%!5%20! 45%,+!7%7#+,%8! 5,00%&!%;%&! @#+!

@+,%&08!-&0!@-7,2?<!)-4,;,0-0!$#0+,:#(!65#!6-8!#+95-&%0!C?!45%!+%9+%88,#&!,&!X`ck(!6-8!

4#20!C?!5%+!:+-&09-+%&48! 45-4! 5%+!9-+%&48!5-0! 2%@4! 5%+<XE`![,20-!R-+@-&4%(! @#+! ,&84-&/%(!

2#84!5%+!9-+%&48(!C#45!+%9*C2,/-&!4%-/5%+8(!4#!45%!+%9+%88,#&!-&0!4#20!&#C#0?!-C#*4!,4<!

=5%&(!-@4%+!5%+!4%-/5%+!-4!8/5##2!5-0!8-,0!5#++,C2%!45,&:8!-C#*4!45%! !*S*#(!85%!6%&4!4#!

/+?!,&!45%!4#,2%48(!-!@+,%&0!#@!5%+!-8A%0!65-4!6-8!6+#&:<!P5%!@,&-22?!4#20!5%+!45%!4+*45(!

*9#&!65,/5!45%!@+,%&0!+%92,%0!45-4!5%+!9-+%&48!5-0!C%%&!A,22%0!-8!6%22(!8#7%45,&:!45%?!

5-0!&#4!A&#6&!-C#*4!%-/5!#45%+<XcW! 2?!%3,84!,&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XEF! !XEY! R'(;*!!"*@( Z*2?!cW(!EWXF(!-//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!

EWXF(!5449OGG666<%2/#++%#</#7GC,IA-,-G8#/,%0-0GEWXFWHGcWG4#9#8b@+-&]*,87#bEWXFWHcWWaFXEW<5472<!XEk! !XEH! !XEa!

#@!.-+h-!.-+4h&(!65#!0,%0!,&!EWXF!6,45#*4!5-;,&:!C%%&!-C2%!4#!%35*7%!-&0!+%C*+?!5%+!7#45%+O!5%+!@-45%+!0,0!

&#4!4%22!5,8!/5,20+%&!65%&!5%!6-8!C%-4%&!*9(!-:-,&!-&0!-:-,&(!65,2%!85%!-8!6%22!0,0!&#4!4%22!5,7!45-4!85%!6-8!

?.%"( ;,"&%.@( Z*2?! Ec(! EWXF(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! 5449OGG666<0-4%/*%&4-<#+:G-b&#8#4+#8b]*%b&#b

8#7#8b&-0-b%2b7*&0#b%&4%+#b&#8b0-b2-b%89-20-G<!!XE`!)-4,;,0-0!$#0+,:#!dX`cXe(!/#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!8,4b,&!Q#792*4%&8%(!.-0+,0(!19+,2!Ec(!EWXW<!R#+!5%+!2,@%b

5,84#+?(!128#!8%%!Z#8'bU*,8!J%n-@*%+4%!d0,+<e(!W*#(;.-$&*#(>"('.()"-*!$.@!L#/*7%&4-+?!@,27!dL#2C?!L,:,4-2(!EWW`e(!

cY77(! `k! 7,&< )"-*!$.( 7O='$1.@( .-+/5! EH(! EWXE(! -//%88%0!

L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! 5449OGGC2#:8<9*C2,/#<%8G7%7#+,-b9*C2,/-GEWXEGWcGEHG8,&b7*%+4#8b4-79#/#b5-?b

/*29-C2%8G<!XcW! R'(7.K#(!19+,2!XY(!EWXW(!

-//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! ! 5449OGG%29-,8</#7G0,-+,#GEWXWGWFGXYG%89-&-GXEHXEaEFWHsaYWEXY<5472D!

/#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!8,4b,&!Q#792*4%&8%(!.-0+,0(!19+,2!Ec(!EWXW<!!

Page 202: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XH`!

XcX!

9%+8#&-2!/#&8/,#*8&%88<!"5,8!,8!%89%/,-22?!45%!/-8%!6,45!8%3*-2!#+!:%&0%+%0!;,#2%&/%!45-4!

,8!-88#/,-4%0!6,45!@%%2,&:8!#@!85-7%<XcE!

! @-/48! ,&! -/4*-2,4?! /#&8,84%0! #&2?! #@! +*7#*+8!

/-*8%0! 0,8C%2,%@(! -7#&:! $%9*C2,/-&! @-7,2,%8! 45%78%2;%8! -&0! ,&! 8#/,%4?! -8! -! 65#2%<! B&!

^+#9%8-(!#&%!#@! 45%!6,0#68!+%7-,&%0!/#&;,&/%0! 45-4!5%+! 5*8C-&0! 5-0! @2%0! 4#!R+-&/%(!

C%/-*8%!-@4%+!5,8!0,8-99%-+-&/%!85%!/#*20!&#4!@,&0!5,8!9-9%+8!-4!5#7%<!1@4%+!5%+!0%-45!Xcc!^+!4-A%!45%!/-8%!#@!45%!7#45%+!#@!-!

+%/%&42?! ,0%&4,@,%0! ;,/4,7! ,&! 45%! /%7%4%+?! #@! M-20%&#/%0-O! 85%! C%2,%;%0! 5%! 5-0!

-C-&0#&%0!5,8!@-7,2?!,&!N-0->#I(!65,2%!5%!5-0!,&!@-/4!C%%&!,79+,8#&%0!,&!M-20%&#/%0-!

5*&0+%08!#@!A,2#7%4+%8!*9!&#+45<XcF!R-7,2,%8!65#!6-&4%0!4#!4%22!45%,+!84#+,%8!0,0!&#4!@,&0!

XcY! "5%! @-/4! 45-4! 45%! 8*@@%+,&:! #@! 45%! 0%@%-4%0! 6-8! &#4! -/A&#62%0:%0! /-*8%0(!

Xck!

B&! 8#7%! %34+%7%! 4?9%8! #@! 45%! R+-&/#,84! ;,#2%&/%(! 45%! ;,#2%&/%! 6-8! -/4*-22?!

/#792%4%2?!5,00%&(!*&A&#6&(!#+!/*4!#@@!@#+!45%!&%34!:%&%+-4,#&<!"5,8!,8!45%!/-8%!@#+!45%!

9+%8*7-C2?! 45#*8-&08! #@! &$L*#( !*=.>*#! d-C0*/4%0! /5,20+%&e(! 65#! 6%+%! -C0*/4%0! @+#7!

45%,+!+%9*C2,/-&!7#45%+8!,&!9+,8#&8!-&0!5#89,4-28!-&0!+-,8%0!C?!R+-&/#,84!@-7,2,%8<!^+!,&!

45%!/-8%8!#@!;,/4,78!65#!6%+%!4-A%&!@+#7!45%,+!5#7%8!,&!45%!6-+!-&0!4-A%&!4#!-!9+,8#&!

4%&8!#+!5*&0+%08!#@!A,2#7%4+%8!-6-?(! 4#!C%!85#4!45%+%!#+!0,%! @+#7!5*&:%+!-&0!0,8%-8%!

6,45#*4!,&@#+7,&:!45%!@-7,2,%8<XcH!L%8/%&0-&48!#@!-.Q,$#!-28#!#@4%&!2,;%!,&!,:&#+-&/%!#+!

*&/%+4-,&4?! #@! 45%,+! 9-4%+&,4?(! 8,&/%! 7-&?! 6#7%&! #@! -.Q,$#! :-;%! 45%,+! /5,20+%&! 45%,+!

#6&!&-7%<Xca!

"5%!2-/A!#@!9*C2,/!89-/%!4#!7#*+&!-&0!+%7%7C%+!45%!$%9*C2,/-&!0%-0!+%,&@#+/%0!45%!

/+,7,&-2,I-4,#&!#@!45%!!*S*#!

45%! $%9*C2,/! 6%+%! 2%:-22?! 9%&-2,I%0(! -&0! 45%! R+-&/#,84! 9#84b6-+! +5%4#+,/! 45-4! C2-7%0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XcX! !XcE!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!ka<!Xcc!Q#&;%+8-4,#&!6,45!)-4-2,-! d:+-&00-*:54%+!#@!;,/4,7e(! @,%20&#4%8(!+%C*+,-2(!U-8!M%&4-8!0%!Z*2,g&(!.-+/5!X`(!

EWXX<!XcF!_35*7-/,T&!M-20%&#/%0-(!@-/%C##A!9#84(!)#;%7C%+!c(!EWXF<!!XcY! ,/*24?! #@! Q#7,&:! 4#! "%+78! 6,45! 45%!

7*"%$1#(F*>.3!Ea!dEWWHe(!XW`<!!Xck!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!XcH!K#&Ig2%Ib !Xca!"6#!1$.[!;#2*&4%%+8!5-;%!+%2-4,;%8!65#!-+%! 8#&8!#@! -.Q,$#! -&0!65#!A&#6!&#45,&:!-C#*4! 45%! @-7,2?!#@!

45%,+!@-45%+8!dQ#&;%+8-4,#&8!0*+,&:!%35*7-4,#&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EWXXe<!!

Page 203: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XaW!

45%! 6-+! #&! 45%! +%9*C2,/-&8! -&0! 0%9,/4%0! +%9*C2,/-&8! 45%7! -8! +%0! C-+C-+,-&8<Xc`! "5%!

9#84b6-+!+%9+%88,#&!9*+:%0!$%9*C2,/-&8!@+#7!9*C2,/!9#8,4,#&8!#@!,&@2*%&/%(!65,2%!-4!45%!

8-7%! 4,7%! 9%&%4+-4,&:! 45%,+! 9+,;-4%! 2,;%8(! 65,/5! 7-0%! %;%&! 45%,+! 5#7%8! ,&8%/*+%<!

$%:,#&-2! 2-&:*-:%8! 8*/5! -8! Q-4-2-&! 6%+%! @#+C,00%&(! -&0! 5#7#8%3*-2,4?! 6-8! &#4!

4#2%+-4%0<! P4-4%! -:%&/,%8! 8*/5! -8! 45%! 9"11$0&( N"-$&$&.! #@! 45%! R-2-&:%! 8*C>%/4%0! 6#7%&!

b XFW! B&! Q5,22T&! 45%+%! 6-8! -!

6-;%! #@! /5*+/5! 6%00,&:8! -@4%+! 45%! 6-+(! 8,&/%! -22! /,;,2! 7-++,-:%8! 6%+%! -&&*22%0! *&0%+!

R+-&/#,87<XFX! N%/-*8%! 45%! 7%7#+?! #@! $%9XFE! -&0! 7-0%!

/#77%&48! -C#*4! 45%! C#0,%8! ,&! 45%! 7-88! :+-;%8! 45-4! .'+*( /.=!g&( "1/*! d45%?! 7*84! 5-;%!

0#&%! 8#7%45,&:e<! _*:%&,#! ,&! J*%C2-! #@4%&! @%24! 45%! &%%0! 4#! 84+%88! 45-4! 5,8! :+-&0@-45%+!

-&0! ,8#2-4,#&! -7#&:84! 45%! /5,20+%&! #@! 45%! A,22%0! $%9*C2,/-&8(! +%8*24,&:! ,&! -! 8%2@b

/#&4,&*,&:!9*C2,/!8,2%&/%<XFc!

"5%! /#&4+-84! C%46%%&! 45%! %39%+,%&/%8! 85-+%0! ,&! 9+,;-4%! 6,45! 45%! #@@,/,-2! 7%7#+?!

9#2,4,/8! #@! 45%! R+-&/#,84! 84-4%XFF!XFY!

XFk! L%8/%&0-&48! #@! 45%! !":!"#.'$.>*8!

2,;%0!-!0,@@%+%&4!2,@%!,&!9*C2,/!45-&!,&!9+,;-4%<!_;%&!45%!/5#,/%!#@!&-7%8!C%/-7%!-!8*C>%/4!

#@! +%9+%88,#&(! -8! 6-8! 45%! /-8%! @#+! Z#8'! 1&4#&,#! $,;-8! ,&! J#2(! 65#! &-7%0! 5,8! /5,20+%&!

U%&,&!-&0! B:*-20-0(!-&0!65#! 6-8!%3%/*4%0! ,&!X`ck<XFH!"5,8! 6-8! 45%!/-8%! @#+!U,C%+4#! ,&!

^+#9%8-(! 65#! *8%0! 0,@@%+%&4! &-7%8! d[%+,C%+4#(! R,2,C%+4#(! f7C%+4#(! %4/<e! *&0%+! 45%!

0,/4-4#+85,9! 4#! -;#,0! 4+#*C2%<! "5%! 0,@@%+%&4! 6-?8! #@! A&#6,&:(! C#45! 7-44%+b#@b@-/4! -&0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xc`! cX<!!XFW!K+-5-7(!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!(!XckD!K#&Ig2%Ib !XFX!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#(!R'(1!$-"&(>"(R'(;*&%.>"!*B(W*#(&,"6"(.#"#$&.>*#(>"(;/$''0&(XY(>"(S,&$*(>"(Z[Y[\!dQ5,22T&O!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`e(!FE<!XFE! XHH<!XFc!BC,0<(!XaY<!XFF!J-2#7-!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!cX<!XFY! !XFk! _7,2,#! P,2;-(! ]*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&(! 45%-4+%! 8%88,#&! QPBQ(! @,%20&#4%8(! .-0+,0(! )#;%7C%+! Ec(! EWXWD!

!XFH! [%&+,]*%! .-+,n#(!

-//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! 5449OGG666<9*C2,/#<%8G%89-&-GcaWXHcG/*-&0#b22-7-+b-b4*8b5,>#8b2%&,&b%b

,:*-20-0b4%b/#84-C-b2-b;,0-D!1$.[(! H&4*!-"(>"( '.("8/,-.1$0&(>"(,&.(4*#.( $&>$6$>,.'("&(9.&().-">"(>*(EK*( XW,+*\@(J#&@%++-0-(!EWXW<!

Page 204: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XaX!

,&!45%!%&0<XFa!

45%!R+-&/#,84!;,/4#+?!,&!X`c`!9+,;-4,I%0!45%!7%7#+?!4#!45%!$%9*C2,/-&!!":!"#.'$.>*8(!-&0!

C-&&%0! 45%7! -&0! 45%,+! 2,;,&:! /#77*&,4,%8! @+#7! 45%! 9*C2,/! 895%+%<! J*C2,/!

/#77%7#+-4,#&! ,8!7#+%!45-&!-!]*%84,#&!#@!+%7%7C%+,&:!;%+8*8! @#+:%44,&:<! B4!0%@,&%0!

45%! 84-4*8! #@! 45%! 0%/%-8%0! -&0! %3/2*0%0! 45%7! @+#7! &-4,#&5##0<! "5%! $%9*C2,/-&8! -&0!

45%,+! 9#2,4,/-2! 9+#>%/4! 6%+%! C-&&%0! @+#7! 45%! &-4,#&! @+#7! X`c`! #&6-+08<XF`! "5%!

$%9*C2,/-&!0%-0!5-0!C%%&!C+,%@2?!;,8,C2%!-&0!%39#8%0(!-&0!45%,+!0%-45%8!6%+%!A&#6&!C?!

4%84,7#&,%8!-&0!+*7#*+8(!C*4!/#&/%-2%0!,&!45%!8%&8%!#@!2%@4!#*4!#@!45%!9*C2,/!895%+%!#&!

C#45!45%!&-4,#&-2!-&0!2#/-2!2%;%28<!

F<E<c X`HHO!J+,;-4,I-4,#&!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?!8%/*+%0!

17&%84?!U-6!dX`HHe!-&0!45%!8#b 4,I-4,#&!#@!

$%9*C2,/-&!7%7#+?<!R,+84(!0%7#/+-4,I-4,#&!+%7#;%0!/#&4+#2!C?!R+-&/#,84!9#2,4,/8!#;%+!

9+,;-4%! ,88*%8! 8*/5! -8! 7-+,4-2! -++-&:%7%&48(! +%2,:,#&(! 8%3*-2! ,0%&4,4?(! -&0! %0*/-4,#&<!

R*+45%+7#+%(! ;,/4,78! #@! 45%! 0%@%-4%0! 8,0%! 6%+%! @+#7! 45%&! #&! :+-0*-22?! +%/#:&,I%0! -8!

;,/4,78(!65,/5!-22#6%0!@#+!+%9-+-4,#&8! ,&!45%! @#+7!#@!9%&8,#&8!-&0!/#79%&8-4,#&8!@#+!

,&>*+?<! N*4! -245#*:5! 45%! +%/#:&,4,#&! ,&! 45%! @#+7! #@! +%9-+-4,#&! &#6! /#&8,0%+%0! C#45!

9-+4,%8!%]*-22?!:*,24?!-&0!%]*-22?!;,/4,7(!45%!2#&:b4%+7!0,8/+,7,&-4,#&!-&0!45%!,88*%!#@!

45%!7-88!:+-;%8!6-8!84,22!2%@4!#*4!#@!45%!9#2,4,/-2!-&0!2%:-2!9+#/%88(!65,/5!-:-,&!%3/2*0%0!

45%!@-7,2,%8!#@!45%!:.#".>*#<XYW!!

Z*84!-8! ,&!X`c`(! 45%!9-84!6-8! &#4! @#+:#44%&D! #&! 45%! /#&4+-+?(!-!;,;,0! 7%7#+?!#@! 45%!

;,#2%&/%(!,&!45%!@#+7!#@!-!@%-+!#@!+%9%4,4,#&!#@!45%!@+-4+,/,0-2!;,#2%&/%!A%94!-2,;%!C?!45%!

R+-&/#,84! #@@,/,-2! 7%7#+?! #@! 45%! 6-+(! 6-8! 45%! +%-8#&! @#+! 45%! 8#bXYX!

XYE!$-45%+!45-&!0%/,0,&:!4#!@#+:%4(!45%!&%6!9#2,4,/-2!%2,4%8!XYc!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XFa! !XF`!Q-90%;,2-! -&0! M#207-&(! <.!( ?".>@! XWcD! ./_;#?! -&0! Q#&6-?! -8! 6%22! 9#,&4! 4#! 45%8%! @*&/4,#&8! #@!

!XYW! !XYX!1:*,2-+(! )"-*!3( .&>( C-&"#$.(! Ekk EkHD! J-2#7-! 1:*,2-+! -&0! Q-+84% Q#22%/4,;%! .%7#+?! -&0!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!XcE!XYE!!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.(!XcY<!XYc!BC,0<(!Ek`<!!

Page 205: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XaE!

"5%!7%7#+?!#@!45%!;,#2%&/%(!65,/5!6-8!/#&8,0%+%0!0,;,8,;%(!6-8!0%2,C%+-4%2?!A%94!#*4!#@!

45%!/#22%/4,;%!0%/,8,#&b7-A,&:!-&0!9#2,4,/-2!9+#/%88<!

-//%94%0! C?! %;%+?#&%! -4! 45%! 4,7%! 4#! %&8*+%! 45%! 8*//%88! #@! -! 9%-/%@*2! 4+-&8,4,#&! 4#!XYF!=%!&#6!A&#6(!5#6%;%+(!45-4!45%+%!6%+%!-/4*-22?!/2-,78!@#+!-!9*C2,/!

-&0! #@@,/,-2! %&]*,+?! #@! 45%! 9-84! ,&! 45%! @#+7! #@(! @#+! ,&84-&/%(! -! 4+*45! /#77,88,#&! #+!

4+,C*&-2<XYY! B4! 6-8! -! 9-/4! C+#A%+%0! C?! 45%! 7#0%+-4%! 9#2,4,/-2! %2,4%8<! "5%! -:+%%7%&4! @#+!

45%!&%6!/#&84,4*4,#&!-&0!45%!17&%84?!U-6!6-8!+%-/5%0!6,45#*4!45%!2%:-2,I-4,#&!#@!45%!

+%9*C2,/-&!9-+4,%8(XYk!XYH! 18! ,&! #45%+! 4#9b0#6&! 4+-&8,4,#&8(! 45%! 6%-A%+! 9-+4?(! 45%!

$%9*C2,/-&8(!5-0!4#!4+-0%!,&!8#7%!#@!45%,+!6,85%8!-&0!9+#>%/48!,&!#+0%+!4#!-/5,%;%!C-8,/!

9#2,4,/-2!+,:548<XYa!

"5,8!7%-&8!45-4!C?!EWWW(!65%&!45%!$%9*C2,/-&!7%7#+?!7#;%7%&4!4##A!#@@(!,4!@-/%0!-!

8,4*-4,#&! ,&! 65,/5! 45%! 7%7#+?! #@! R+-&/#,84! +%9+%88,#&! 5-0! C%%&! @*+45%+! -&0! @*+45%+!

6,450+-6&!,&!45%!9+,;-4%!895%+%(!-&0!%;%+?!0-?!7#+%!0,84-&/%0!,&!4,7%!-&0!:%&%+-4,#&8<!

"5%!9+,;-4%!84-4*8!#@!+%9*C2,/-&!7%7#+?!-&0!45%!7%7#+?!4#!R+-&/#,84!+%9+%88,#&!6-8!

4-A%&!8#!7*/5!@#+!:+-&4%0!45-4!92-/,&:!,4!#&!45%!9*C2,/!-:%&0-!/#84!-! 2#4!#@!%@@#+4!-&0!

/#&4,&*%8!4#!C%!-!/5-22%&:%<!

#@! 9*C2,/! 2,@%(XY`!

9#4%&4,-2!@#+!+%8,84-&/%<XkW!B&!7-&?!;,22-:%8(!+%2-4,;%8!6%&4!4#!C+,&:!@2#6%+8!4#!45%!:+-;%(!

%;%&!,@!45%!+#-0!-4!45%!8,0%!#@!65,/5!45%?!6%+%!2#/-4%0!4*+&%0!,&4#!-!5,:56-?!-@4%+!8#7%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XYF! ! !XYY! _2!"+,C*&-2! B&4%+&-/,#&-2!/#&4+-!%2! @+-&]*,87#!4+-4T!0%!@+%&-+!*&-!4+-&8,/,T&!

7O='$1*(! L%/%7C%+! E(! EWXc(! -//%88%0! Z-&*-+?! H(! EWXY(!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+,C*&-2b,&4%+&-/,#&-2b@+-&]*,87#b4+-4#b@+%&-+<5472<!XYk! J-4+,/,-! Q-79%2#(! P,&! 2#8! 9-+4,0#8! +%9*C2,/-&#8(! 2-8! 9+,7%+-8! %2%//,#&%8! :%&%+-2%8! /-+%/,%+#&! 0%!

7O='$1*(! Z*&%! XX(! EWXF(! -//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! 5449OGG666<9*C2,/#<%8GYEkF`kG8,&b2#8b

9-+4,0#8b+%9*C2,/-&#8b2-8b9+,7%+-8b%2%//,#&%8b:%&%+-2%8b/-+%/,%+#&b0%b2%:,4,7,0-0<!XYH! R'( ?$.!$*(! Z*&%! XW(! EWXF(! -//%88%0!

)#;%7C%+! X`(! EWXF(! 5449OGG666<%20,-+,#<%8GI#&-/+,4,/-GJ*%0%b#+:-&,I-+b>%@-4*+-b

/,*0-0-&,-sksEk`YccWkc<5472 ! 4#! 45,8! 45-4! ,4! ,8! 8,:&,@,/-&4!

/-4%:#+?!,&!9#2,4,/-2!45%#+?<! 7".1"(E"6$"J!XE!dEWWWeO!Hc H`(!/,4%0!

,&!$*C,&(! !XYa! !XY`!"%+7!@+#7!.-+,-&%!R%+7%(!F/"(,&>"!&".%/(*4(%/$&+#B(V$*'"&1"@(/$#%*!3@(.&>(%/"("6"!3>.3($&(9$"!!.(W"*&"(dN%+A%2%?O!

f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWXe<!XkW!Q#&/%94!#@!Z-7%8!P/#44(!?*-$&.%$*&(.&>(%/"(C!%#(*4(E"#$#%.&1"B(2$>>"&(F!.&#1!$:%#!d)%6![-;%&!V!U#&0#&O!\-2%!

f&,;%+8,4?!J+%88(!X``We<!

Page 206: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xac!

?%-+8<XkX!B&!U-!.-I#++-(!%;%&!,@!Z#8'!0,0!&#4!-07,4!,4!,&!9*C2,/!0*+,&:!,&4%+;,%68(!5,8!6,@%!

8

U-! $,#>-(! 6,0#68! 6%+%! -C2%! 4#! +%8,84! 45%! 9+#5,C,4,#&! #&! 7#*+&,&:! /#22%/4,;%2?<XkE! B&!

Q5,22T&(!45%!6,0#68!0,0!6%-+!C2-/A<!"5%!6,0#6!#@!J-C2#!.-0+,0(!65%&!85%!0,0!6-2A!45%!

Q-22%! .-?#+! -&0! /+#88%0! 8#7%#&%! 45-4! 5-0! C%%&! ,792,/-4%0! ,&! 45%! A,22,&:8(! 84-+4%0!

.#"#$&*#/#77%7#+-4,;%!92-]*%!-4!45%!8,4%!0*+,&:!45%!0,/4-4#+85,9<!^&!45%!@,+84!.-?!X!-@4%+!45%!

C-2/#&?!6,45!-!C2-/A!C-&0<!B&!45%!X`aW8(!+%2-4,;%8!8*//%%0%0!,&!92-/,&:!-!7#&*7%&4!#&!

45%!7-88!:+-;%!8,4%<!

Z*84!-8!,&!45%!P#*45%+&!Q#&%(!45%!/#&/%-27%&4!#@!45%!C#0,%8!9+#;%0!-&!,&84+*7%&4!#@!

4%++#+!6,45!-&!%39,+-4,#&!0-4%<Xkc!P,&/%!45%!9*&,857%&4!#@!-&!#C2,4%+-4%0!C#0?!,8!7%-&4!

4#! C%! ,79+,&4%0! ,&! 45%! 7,&08! #@! 45%! 8*C>%/4%0(! 45%! 7-88! :+-;%8! 84-?%0! 9-+4! #@! -!

/#22%/4,;%(!-2C%,4!+%9+%88%0(!7%7#+?<!1@4%+!45%!C#0,%8!5-0!C%/#7%!-!7#C,2,I,&:!@#+/%!#@!

+%8,84-&/%! ,&! 45%! P#*45%+&! Q#&%(! 45%! P9-&,85! C#0,%8! 2,A%6,8%! C%/-7%! 45%! 84-A%! #@! -!

7%7#+?!7#;%7%&4<!18!,&!#45%+!9#84b/#&@2,/4!/-8%8(!45%!,&-C,2,4?!4#!7#*+&!4*+&%0!,&4#!-!

/*24! #@! 7%7#+?<! Z*84! -8! C*+,-2! +,4%8! /+%-4%! 45%! 9#88,C,2,4?! #@!

;,#2%&/%(!45%!+,4*-2!;,#2%&/%!:,;%8!6-?!4#!+%8,84-&/%!-:-,&84!45%!;,#2%&/%<!R+#7!EWWW!#&(!

_7,2,#!P,2;-(!P-&4,-:#!.-/h-8(!-&0!45%,+!&%46#+A!#@!@+,%&08(!@-7,2?(!-&0!/#22%-:*%8!7-0%!

45%!-44%794!4#!+%9-,+!45%!8,4*-4,#&!-&0!C+,&:!45%!7-88!:+-;%8!#*4!@+#7!C%5,&0!45%,+!;%,2!

#@!/#&/%-27%&4<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkX!B!/-7%!-/+#88!8%;%+-2!%3-792%8(!-7#&:84!#45%+8!,&!Q5,22T&!-&0!U-!.-I#++-(!65%+%!,&@#+7-&48!4#20!*8!45%?!

@+%]*%&42?!C+#*:54!@2#6%+8!4#!45%!:+-;%!0*+,&:!45%!0,/4-4#+85,9D!"5%!-+/5-%#2#:,/-2!+%9#+4!#&!45%!7-88!:+-;%!

#@! !"*+-&I-8!-28#!7%&4,#&8!5#6!&%,:5C#*+8!-&0!+%2-4,;%8!C+#*:54!@2#6%+8!4#!45%!7-88!:+-;%!@#+!-! 2#&:!4,7%!

d8%%!1&0+%-!.%&'&0%I(!H&4*!-"(C!Q,"*'0+$1*(>"('.#("81.6.1$*&"#(!".'$T.>.#("&('.(4*#.(>"(F,!.&T.#!dJ#8-0-!0%!U2-&%8(!

R%0%+-/,T&! _84-4-2! 0%! R#+#8! 9#+! 2-! .%7#+,-(! EWWke(! -//%88%0! Z-&*-+?! H(! EWXY(!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G&#4,/,-<959p,0s&#4,/,-uHaED! _7,2,#! P,2;-! 7%&4,#&8! 45,8! 9+-/4,/%! ,&!

J+,-+-&I-!-8!6%22!d8%%!1$.[(!W.("8/,-.1$0&(>"( (!0#/*7%&4-+?!@,27!dEWXXe(!

Ya! 7,&<! ^&2,&%! -*0,#b;,8*-2! @,2%(! -//%88%0! Z*&%! EH(! EWXE(!

5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uQ3NXALA3F=6V@%-4*+%u:b-22b*V/#&4%34uKEHc0-ECR11111111K11eD!

!XkE! "5%! 6,0#68! #@! U-! N-++-&/-! ,&! U-! $,#>-! %&:-:%0! ,&! 9*C2,/! 7#*+&,&:! -2+%-0?! 0*+,&:! 45%! 0,/4-4#+85,9! d8%%!

18#/,-/,T&!9-+-! 2-!J+%8%+;-/,T&!0%! 2-!.%7#+,-![,84T+,/-!%&!U-!$,#>-(!%0<(! ),S"!"#( >"(G"+!*(dU#:+#n#O!K+g@,/-8!

^/5#-(!EWXXe<!!Xkc!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XWX(!XWc(!XWk<!

Page 207: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

XaF!

F<c _35*7-4,#&8!-8!7#C,2%!8%7,&-+8!,&!9*C2,/!5,84#+?!

%;%+(!C+%-A,&:!8,2%&/%8!-&0!

+%&%:#4,-4,&:! 45%! C#*&0-+,%8! #@! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%! 7%7#+?! 0#! &#4! :#! 4#:%45%+!XkF!

[,84#+,/-22?(! C#*&0-+,%8! C%46%%&! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%! 5-;%! C%%&! 8*C>%/4! 4#! /5-&:%! -&0!

C#*&0-+,%8! #@! 45%! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%! 895%+%(! 5-8! -26-?8! C%%&! -&! -89,+-4,#&! @#+!

,&!8#/,%4?!d9#%48(!-/4#+8(!-&0!7-07%&!C*4!-28#!5,84#+,-&8e(!-8!45#8%!65#!;,#2-4%!-//#+08!

#@!8,2%&/%<!B&!45%!P9-&,85!/-8%(!1&:%2-!Q%&-++#!-+:*%8!45-4!5,84#+,-&8(!8,&/%!+#*:52?!45%!

X``W8(!5-;%!C%%&!2%-0%+8!,&!#9%&,&:!*9!&%6!9*C2,/!89-/%8(!8*/5!-8!2#/-2!#+!#+-2!5,84#+?!

9+#>%/48! 89#&8#+%0! C?! -/-0%7,/! -&0! 2#/-2! ,&84,4*4,#&8<XkY! "5,8! 84*0?! ,&;%84,:-4%8!

65%45%+!6%!/-&!/#&8,0%+!45%!@#+%&8,/!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!-&! ,79#+4-&4! @-/4#+! ,&!

C+%-A,&:!45%!9+,;-4,I-4,#&!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?<!

7#;%7%&4<!U%4!*8!4-A%!-!2##A!-4!/*J!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!C+%-A8!45,8!9+#5,C,4,#&!#&!

9*C2,/!0%-2,&:!6,45!45%!$%9*C2,/-&!0%-0!-&0!9-84(!-&0!5#6!45%?!7#;%!@+#7!A&#62%0:%!

4#! -/A&#62%0:%7%&4<! 1/4*-22?(! 45%! @-/4! 45-4! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,8!

89%-+5%-0%0! C?! 45%! 9+-/4,/%! #@! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! -22#68! &%6! -&0! *&,]*%!

#99#+4*&,4,%8!@#+!0#,&:!45,8<!_89%/,-22?!45%!*&+%:*2-4%0!-&0!:+-88b+##48!/5-+-/4%+!#@!45%!

%35*7-4,#&8! ,8!/+*/,-2! 4#!*&0%+84-&0,&:! 45%,+! ,79-/4!#&! 45%!-/A&#62%0:%7%&4!#@! 45%!

!":!"#.'$.>*8!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&<!18!%392-,&%0!,&!45%!9+%;,#*8!/5-94%+(!45%!P9-&,85!

%35*7-4,#&8! 5-99%&! 6,45#*4! -! >*0,/,-2! @+-7%6#+A(! 65,/5! ,8! +-45%+! *&,]*%! 8,&/%! 45%!

65,/5! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! @#+7! 9-+4<! "5%! 2-/A! #@! >*0,/,-2,I-4,#&! 5-8! :,;%&! 45%!

P9-&,85!%35*7-4,#&8!-&!,&@#+7-2(!#9%&(!-&0!/#77*&-2!/5-+-/4%+(!65,/5!,8!&#4!45%!/-8%!

,&!%35*7-4,#&8!45-4!-+%!9-+4!#@!/+,7,&-2!,&;%84,:-4,#&8(!8*/5!-8!45#8%!,&!1+:%&4,&-!-&0!

45%!@#+7%+!\*:#82-;,-<!

B&!-!/#*&4+?!65%+%!45%!:#;%+&7%&4!85,%8!-6-?!@+#7!#@@,/,-2!+%9-+-4,#&!9#2,4,/8(!45%!

%35*7-4,#&8! 5-;%! C%/#7%! #&%! #@! 45%! 4##28! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! /-&! *8%! 4#! +%&0%+!

9*C2,/!45%!9+%;,#*82?!9+,;-4%!9-84!8*@@%+,&:!#@!45%!0%@%-4%0<!"5,8!8%/4,#&!0%8/+,C%8!5#6!

45%!%35*7-4,#&!9+#/%88!-/5,%;%8!45,8<!"5+#*:5!65,/5!9+#/%0*+%8(!8-&/4,#&%0!C?!65#7(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XkF! cW<!!XkY! XaY<!

Page 208: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XaY!

/#&84,4*4%0p!

6,45! -! 6,0%! ,79-/4(! -&0! ,&;#2;,&:! 7-&?! 9%#92%! ,&! -! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"<! B4! ,8! 45,8!

9-+4,/,9-4,;%! -&0! 9%0-:#:,/! /5-+-/4%+! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 45-4! 5-8! 2%0! 4#! -!

/5-,&! #@! 85-+,&:! 7%7#+,%8! C%46%%&! 0,@@%+%&4! :+#*98! -&0! ,&0,;,0*-28! ,&! 45%! 9*C2,/!

895%+%<!"5,8!6-?!45%!%35*7-4,#&8!@#+7!-!&%6!/#&4+,C*4,#&!4#!65-4! Z#5&!"#+9%?!/-228!

7-&?!/#*&4+,

7%7#+,-28<Xkk!

F<c<X J*C2,/!-&0!0,8/*+8,;%!89-/%8!

((

XkH(

"5%! 1$.[! @+%]*%&42?! 84+%88%8! 45%! 9*C2,/! /5-+-/4%+! #@! ,48! %35*7-4,#&8<! R+#7! 45%! @,+84!

0-?!#@!45%!%35*7-4,#&(!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!4*+&!45%!/#&/%-2%0!:+-;%8,4%! !C%!,4!

-4!-! +#-08,0%(! ,&!-!/%7%4%+?(!#&!9+,;-4%! 2-&0(! #+!%;%&! ,&! 45%! /%22-+!#@!-!5#*8%! ! ,&4#!-!Xka! "5,8! 9+#;%8! 4#! C%! ;%+?!

,79#+4-&4!@#+!2,@4,&:!45%!7%7#+?!#@!45%!0%@%-4%0!#*4!#@!,48!9+%;,#*8!/2-&0%84,&%!895%+%<!

R,+84!#@!-22(!45%!-88#/,-4,#&8!-99+#9+,-4%!45%!8,4%!-&0!0%/2-+%!,4!-&!#9%&!-&0!/#77*&-2!

I#&%<!"5,8!5-99%&8!*8*-22?!>*84!8?7C#2,/-22?!@#+!45%!0*+-4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&(!C*4!,&!

1&0-2*/h-!45%+%!,8!-! 2-6!,&!45%!7-A,&:!45-4!-22#68!@#+!4%79#+-2!%39+#9+,-4,#&!#@! 2-&0(!

65,/5! ,8! +%7,&,8/%&4! #@! 45%! R+-&/#,84! 2-6! B! /,4%0! -C#;%<Xk`! B&! 7#84! /-8%8(! 45,8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xkk! !XkH!Q#&;%+8-4,#&!-C#*4!-&!,&4%+;,%6!/#&0*/4%0!C?!Z#+:%!.#+%&#(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EWXX<!Xka!

65,/5! 4#! %&:-:%! 6,45! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84! ,&! -! 9#

!Xk`!

L%/%7C%+! Xk(! EWXF(!

5449OGG666<>*&4-0%-&0-2*/,-<%8G-07,&,84+-/,#&2#/-2?+%2-/,#&%8,&84,4*/,#&-2%8G/78G#/78G9#+4-2G.%7#+,-[

,84#+,/-GQ#&4%&,0#8_89%/,@,/#8GU.%7L%7<5472

$&4*W$=!"(!.-+/5!XX(!EWXF<!1//%88%0!^/4#C%+!EX(!EWXF<!!

5449OGG666<,&@#2,C+%<%8G&#4,/,-8G9#2,4,/-GEWXFGWcGXXG-&0-2*/,-s9#0+-s%39+#9,-+s8*%2#s9-+-s%35*7-+s@#8

-8s;,/4,7-8s@+-&/#sXFFkHsXWXE<5472<!

Page 209: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xak!

-99+#9+,-4,#&! #@! 45%! 7-88! :+-;%8,4%! 7%-&8! -! /2%-+! C+%-A! 6,45! 45%! 84-4*8! #@! 8%/+%/?(!

8*+;%,22-&/%(!-&0!8,2%&/%!#@!45%!7%7#+?!#@!45%!7-88!:+-;%8(!-8!%392-,&%0!C%@#+%<XHW!B&!U-!

.-I#++-(! @#+! ,&84-&/%(! Z#8'(!#&%! #@! 45%!8#&8!#@! 45%!;,/4,78(!#@4%&!/-7%!4#! 45%!:+-;%! 4#!

C+,&:! @2#6%+8(! C*4! ,&! -! 5,00%&(! /2-&0%84,&%! 6-?<! N%@#+%! 5%! @#*&0! 8*99#+4! ,&! 45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4(! 5%! 45#*:54! 45-4! C*?,&:! 45%! 2-&0! 6-8! 5,8! #&2?! #94,#&! 4#! 4-A%!

/-+%!#@!45%!:+-;%<XHX!B&!Q5,22T&(!5#6%;%+(!45,8!7%-&4!-&!%34+-!84%9!,&!-&!#&:#,&:!9+#/%88(!

8,&/%!45%!@-7,2,%8!5-0!-2+%-0?!8%/*+%0!45%,+!-07,88,#&!4#!45%!8,4%<!"5%!:+-;%!6-8!7-+A%0!

C?!-!7#&*7%&4(!-&0!45%! 2-&0#6&%+!+%89%/4%0! 45%!8,4%O! 5%!&%;%+!/*24,;-4%0! ,4!-&0!5-0!

7-0%!-&!%&4+-&/%!,&!45%!@%&/%!@#+!+%2-4,;%8!4#!;,8,4!45%!8,4%!#&!5,8!9+,;-4%!2-&0<!N*4!45%+%!

-8! 6%22! ,4! 9+#;%0! ;%+?! ,79#+4-&4! 45-4! 45%! 1$.[! %795-8,I%0! *9#&! ,48! -++,;-2! 45-4! 45%!

+,&:! 45%! %35*7-4,#&<! B4! 5%29%0! 4#!

/#&;,&/%!45%!@-7,2,%8!45-4!-2+%-0?!;,8,4%0!45%!8,4%!+%:*2-+2?!-&0!5%29%0!4#!:-45%+!7#+%!

9%#92%!#&!45%!8,4%!45-&!%;%+!C%@#+%<!J+%/,8%2?!45%!&#&b>*0,/,-2!/5-+-/4%+!#@!45%!P9-&,85!

%35*7-4,#&8!%&-C2%8!45,8!#9%&&%88O!,&!Q5,22T&(!%;%+?#&%!&#4%0!45%!,+#&?!45-4(!65%&!45%!

>*0:%!,&4%+@%+%0(!45%!K*-+0h-!Q,;,2!/2#8%0!#@@!45%!8,4%(!>*84!-8!45%?!5-0!0#&%!8%;%&4?b46#!

?%-+8!C%@#+%(!65%&!45%?!5-0!9+#5,C,4%0!45%!@-7,2,%8!@+#7!C*+?,&:!45%,+!0%-0<XHE!

P%/#&0(! C%/-*8%! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -+%! /#&0*/4%0! #*48,0%! #@! -! >*0,/,-2! #+!

#@@,/,-2! @+-7%6#+A(! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! ;%+?! 9-+4,/,9-4,;%<! "5%! 2#/-2! /#77*&,4?! ,8!

#@4%&! ,&4%&8%2?! ,&;#2;%0! ,&! 45%!9+#/%88!#@! 45%!%35*7-4,#&<!.#84!#@! 45%! 4,7%(! +%2-4,;%8!

-+%! 45%! #&%8! 65#! +%]*%84! 45%! %35*7-4,#&(! -&0! -8! 45%! %35*7-4,#&! 9+#/%88! 9+#/%%08(!

%;%+!7#+%!9%#92%!@+#7!45%!2#/-2!/#77*&,4?!:%4! ,&;#2;%0<!$-45%+!45-&!/2#8,&:!45%!8,4%!

#@@(!-8!6#*20!5-99%&!,&!-!/+,7,&-2! ,&;%84,:-4,#&(! 45%!1$.[!84+%88%8! 45-4! 45%!:+-;%8,4%!

C%2#&:8! @,+84! -&0! @#+%7#84! 4#! 45%! +%2-4,;%8! -&0! /#77*&,4?! #@! 45%! ;,/4,78<! "5%! 1$.[!

%&/#*+-:%8! ;,22-:%+8(! -&0! %89%/,-22?! +%2-4,;%8(! 4#! ;,8,4! %35*7-4,#&8! -&0! 85-+%!

7%7#+,%8<XHc!"5%!4%-7!,&/+%-8,&:2?!/#*&4%0!#&!8#/,-2!8/,%&4,848!8*/5!-8!Z#&-5!$*C,&!-&0!

7%! 4#! 4-2A! 4#! 45%! 7-&?! ;,8,4#+8! -&0! 8%%! 45%8%! %&/#*&4%+8! -8! 9-+4! #@! ,48! 6#+A<!

Q#&;%+8-4,#&! -C#*4! 45%! %35*7-4,#&! -28#! :#%8! C%?#&0! 45%! 2#/-2! 2%;%2(! 45+#*:5! -!

/#&8/,#*8! 7%0,-! 84+-4%:?<! R+#7! 45%! C%:,&&,&:(! 8%&0,&:! #*4! 9+%88! +%2%-8%8! 6-8!XHF! "5%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XHW! Z*-&! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5#CC?! -+/5-%#2#:,84! -&0! /#22%/4#+! #@! Q,;,2! =-+! ,4%78e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:!

%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!XHX!Z#8'!d8#&!#@!;,/4,7e(!/#&;%+8-4,#&!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!U-!.-I#++-(!.-?!EWXX<!!XHE! Z*-&! d1$.[! ;#2*&4%%+e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(! _2! Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!XHc!B&!Q5,22T&!45%?!/#77*&,/-4%0!45,8!/2%-+2?!4#!-22!@-7,2,%8!-4!45%!4#6&!7%%4,&:!9+,#+!4#!45%!%35*7-4,#&!-&0!

0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!,48%2@!d"#6&!7%%4,&:(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXXeD!,&!

Q#2*7C+,-&#8!45%?!5*&:!-!2%44%+!#&!45%!%&4+-&/%!#@!45%!/%7%4%+?!65%+%!45%!%35*7-4,#&!6#*20!4-A%!92-/%!4#!

,&;,4%!-22!9%#92%!,&4%+%84%0!4#!;,8,4!45%!%35*7-4,#&<!XHF!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*(!aE<!!

Page 210: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! XaH!

%35*7-4,#&!4%-7!9*48!#*4!-!9+%88!+%2%-8%(!*8*-22?!65%&!45%!@,+84!+%7-,&8!-+%!@#*&0<!B&!

-22!45%!%35*7-4,#&8!,&!45,8!84*0?(!>#*+&-2,848!85#6%0!*9(!7#842?!@+#7!+%:,#&-2!C*4!-28#!

@+#7!&-4,#&-2!-&0!,&4%+&-4,#&-2!7%0,-<!

P#/,-2! -&45+#9#2#:,84! R+-&/,8/#! R%++g&0,I! -2+%-0?! 9#,&4%0! 4#! 45%! ,79#+4-&/%! #@! 45%!

9-+4,/,9-4#+?!/5-+-/4%+!#@!45%!%35*7-4,#&8!C?!4%22,&:!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!XHY! [%!

+%@%++%0! 4#! 45%! @-/4! 45-4! -@4%+! 8#7%! 0-?8(! 9%#92%! 84-+4! %3/5-&:,&:! 7%7#+,%8(! -&0! 45%!

0,8/#*+8%! 8*++#*&0,&:! 45%! %35*7-4,#&! 84-+48! 4#! /5-&:%<! M,8,4#+8! 84-+4! 4#! -0#94! 45%!

0,8/#*+8%!#@!#45%+8!-4!45%!8,4%(!8*/5!-8!45%!%35*7-4,#&!4%-7!;#2*&4%%+8<!B&!Q5,22T&(!@#+!

,&84-&/%(! B!5%-+0! 45%! @#22#6,&:!95+-8%!C?! 45%!1$.[!;,/%!9+%8,0%&4!/,+/*2-4,&:!-+#*&0!

b+%9%-4%0! ,0%-! 9+#;%0! 4#! C%! -&! ,79#+4-&4! +%-8#&! 65?! 45%! K-+/h-!

:+-&00-*:54%+8!%;%&4*-22?!:-;%!*9!45%,+!#99#8,4,#&!4#!45%!%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2<!

.(:$"(>"(4*#.!d-4!45%!

,&! P9-,&(! 7-0%! 9#88,C2%! -&0! %&/#*+-:%0! C?! 7-&?! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8(! %39%+4b

9+-/4,4,#&%+8(! -&0! /#22-C#+-4,&:! +%8%-+/5%+8<! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,! %89%/,-22?! ,&;,4%!

+%2-4,;%8!4#!/#7%!4#!45%!%35*7-4,#&!-&0!85-+%!45%,+!7%7#+,%8<! B4! ,8!8%%&!-8!-&!*+:%&4!

4-8A(! :,;%&! 45%! 4,7%! 45-4! 5-8! 9-88%0! 8,&/%! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 45%! :*#+,"!!.! ?%-+8<! "5%!

1$.[!5-8!6#+A%0!.>(/*1!6,45!-!2,4%+-+?!8/5#2-+(!-!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84(!-&0!-!5,84#+,-&!

d7%e(!-&0!1+-&I-0,!5-8!-&!-:+%%7%&4!6,45!8#/,-2!-&45+#9#2#:,84!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!4#!

/#22-C#+-4%!6,45!5,8!/#22%-:*%8!-&0!84*0%&48!65#!8%4!*9!-&!,&4%+;,%6!8%44,&:!.(:$"(>"(4*#.<!

$-45%+!45-&!-&!-/4!#@!4+*45b+%;%2-4,#&(!45,8!,8!7#+%!-&!-/4!#@!C+%-A,&:!45%!4-C##!-&0!

7-A,&:! 9+,;-4%! %39%+,%&/%8! 9*C2,/<XHk! 1//#+0,&:! 4#! _7,2,#! P,2;-(! 45%! :#-2! #@! 45%8%!

!XHH! b

XHa!"5%!9+#4#/#2!0+-6&!*9!C?!R%++g&0,I!-&0!

_43%C%++h-!@#+!,&4%+;,%68!,&!45%!1+-&I-0,!%35*7-4,#&8!,&/2*0%8!-!@,/5%!4#!:-45%+!0-4-!4#!

5%29! ,0%&4,@?! 45%! +%7-,&8(! 8*99#+4! 45%! @#+%&8,/! ,&;%84,:-4,;%! 9+-/4,/%(! -&0! 45*8! /+%-4%!

&%6!A&#62%0:%!-C#*4!45%!9-84<XH`![#6%;%+(!45%!,&4%+;,%68!5-;%!-!;%+?!,79#+4-&4!9*C2,/!

@*&/4,#&<!"5%?!-+%!7#842?!,&4%&0%0!4#!4+-&8@%+!A&#62%0:%!45-4!5-0!C%%&!/#&4-,&%0!@#+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XHY!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!Q#&;%+8-4,#&!#&!45%!6-?!4#!45%!Q-&0%2%0-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!Xa(!EWXW<!!XHk! !XHH!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*(!XEY XEk<!!XHa!_7,2,#!P,2;-(!R-/%C##A!9#84(!R%C+*-+?!c(!EWXE<!!XH`! 1+-&I-0,! -&0! R+-&/,8/#! R%++g&0,I! 5-;%! 0+-6&! *9! -! @,/5%! 4#! @,22! ,&! 6,45! -22! 45%! ,&4%+;,%6%%8! -C#*4! 45%,+!

@+#7!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!QPBQ(!EWXX<!

Page 211: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Xaa!

;%7%&4(! 9*C2,/!

4%84,7#&,%8!6%+%! 2%88!%;,0%&4<! B&!-&!%35*7-4,#&! ,&!45%!X`HW8! ,&!)-;-++-(! @#+! ,&84-&/%(!

45%! 9+,%84! 5%29%0! 4#! :-45%+! ,&@#+7-4,#&(! C*4! *&0%+! 45%! 8%-2! #@! /#&@%88,#&(! 65,/5! ,8! -!

/2-88,/!%3-792%!#@!A&#62%0:%!6,45#*4!-/A&#62%0:%7%&4<XaW!.-&?!+%2-4,;%8!&#6!-:+%%!4#!

4%84,@?! #&! /-7%+-! -&0! -:+%%! 6,45! 45%! ,&@#+7%0! /#&8%&4! #@! R%++g&0,I! 45-4! 84+%88%8! 45%!

9*C2,/! *8%! #@! 45%! 4%84,7#&,%8<XaX! "5%! ,&4%+;,%6%+8! -+%(! @#+! 7-&?! +%2-4,;%8(! 4+*846#+45?!

,&4%+2#/*4#+8! C%/-*8%! 45%?! -+%! @+#7! 9*C2,/! *&,;%+8,4,%8(! 65,/5! 7%-&8! 45%?! 6,22! &#4!

-C*8%!45%,+!,&@#+7-4,#&!@#+!9+,;-4%!:-,&<!.-&?!@-7,2,%8!%795-8,I%!45-4!45%?!6-&4!45%,+!XaE! B! -28#! #@4%&! &#4%0! 45-4! 45%!

7%88-:%! -&0! 4#&%! #@! 45%! ,&4%+;,%6%%8! /5-&:%0! 7#+%! 4#6-+08! 45%! :%&%+-2! 9*C2,/! -&0!

#@@,/,-2!84-4%7%&48!65%&!*8,&:!-!/-7%+-!@#+!45%!,&4%+;,%68<Xac!

"5%!9*C2,/!/5-+-/4%+!#@!45%!%35*7-4,#&8!&#4!#&2?!9*228!45%!7%7#+?!#@!45%!0%@%-4%0!

#*4! #@! 45%! 9+,;-4%! 895%+%! C*4! -28#! +%2,%;%8! ,4! @+#7! -&?! 5,&48! #@! /2-&0%84,&%&%88<! B&!

Q5,22T&

8%%!@,:<!E`e<!B&!

J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#(! _*:%&,#! -&0! 5,8! C+#45%+b,&b2-6(! 65#! 5-0! +%]*%84%0! 45%!

%35*7-4,#&! ,&!

,&&#/%&4D!45-4!45%?!5-0!%&0%0!*9!,&!"'(-*&%"!&#4!C%/-*8%!45%?!6-&4%0!4#!@,:54!R+-&/#,87!

-.Q,$#! 5-0! @#+/%0! 45%7! 4#! 5%29<! "5%!

7#+%!_*:%&,#!/#*20!85-+%!5,8!84#+?(!45%!7#+%!45%!:*,24!-&0!85-7%!C%84#6%0!*9#&!45%7!

C%/-*8%!45%?!5-0!C%%&!A,22%0!,&!"'(-*&%"!6#*20!C%!+%2,%;%0<XaF!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XaW! 0%4-C%! *&-! 2%?! 0%! 7%7#+,-! ]*%! #C2,:-! -! 2-! 107,&,84+-/,T&! -! -8*7,+! 2-8!

7O='$1*(! )#;%7C%+! XX(! EWXc(! -//%88%0! ^/4#C%+! EX(! EWXF(!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-GFaW`F`G&-;-++-b0%C-4%b*&-b2%?b0%b7%7#+,-b]*%b#C2,:-b-b2-b-07,&,84+-/,#&b

-b-8*7,+b2-8b%35*7-/,#&%8<!!XaX! !

,&4%+;,%6%+8! ,8! ;%+?! /2%-+! -C#*4! 45%! @-/4! 45-4! 45%! #C4-,&%0! 7-4%+,-2! 6,22! C%! -;-,2-C2%! -8! 9*C2,/2?! -//%88,C2%!

7%!/#22-C#+-4#+8!%&8*+%0!45%!,&@#+7-&48!45-4!45%,+!4%84,7#&?!6#*20!

@,&-&/,-2! :-,&<! dQ#&;%+8-4,#&8! 6,45! R+-&/,8/#! R%++g&0,I(! QPBQ(! .-0+,0(! EWXXD! -&0! 6,45! [%2%&-! R%++g&0,I(! U-!

.-I#++-(!.-?!EWXXe!XaE! Z#8'! -&0! M-2%&4h&! K-+/h-! -&0! 45%,+! 0-*:54%+8! ,&! Q5,22T&(! @#+! ,&84-&/%(! 6%+%! ;%+?! 5-99?! 6,45! -! K%+7-&!

?"!(N!"$%.+(!Z-&*-+?!X`(!

EWXEeD!M%+%&-!N##8(!/#&;%+8-4,#&!#&!45%!6-?!4#!Q5,22T&(!@,%20&#4%8(!19+,2!cW(!EWXED!-28#!8%%!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!

J#&@%++-0-<!!Xac!R,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!XaF!_*:%&,#(!/#&;%+8-4,#&!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!E`(!EWXX<!

Page 212: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Xa`!

122! >#*+&-2,848(! +%8%-+/5%+8(! -&0! ;,8,4#+8! 9+%8%&4! /#&4+,C*4%! 4#! 45%! 2%:,4,7,I-4,#&! #@!

XaY!

N*4!45%!6-4/5,&:!/+#60!-28#!5-8!-!@*&/4,#&!,&!45,8!7-44%+<!B&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!45%!

:+#*9!;,8,4,&:!45%!%35*7-4,#&(!65,/5!4##A!92-/%!6,45,&!45%!6-228!#@!45%!/%7%4%+?(!:+%6!

%;%+?!0-?<!.-&?!9%#92%!4##A!9,/4*+%8!#@!45%!7-88!:+-;%!d8%%!@,:<!Eae(!,&/2*0,&:!#"'4$"#!,&!

@+#&4!#@! 45%!%39#8%0!+%7-,&8<! B!5%-+0!8#7%!?#*&:!:,+28! 8-?,&:! "#%g( 1/,'.! d45,8! ,8!/##2e<!

"5%!%35*7-4,#&!5-0!C%/#7%!-!0%84,&-4,#&! 4#!5-&:!#*4!-&0!4#!8-4,8@?!/*+,#8,4?(!65,/5!

-27#84! 2%0! 4#! 65-4! B! /-22%0! 4%79#+-+?! 4*#.%,!$#-*!

#45%+! @#+78! #@! 0-+A! 4#*+,87<Xak! "5%! 2#*0! /+#60! 9+#794%0! 45%! 1$.[! 4%-7! 4#! /-22! 4#!

9+#4%/4! 45%! 8%+%&%! -47#895%+%! #@! 45%! /%7%4%+?<XaH! [#6%;%+(! 45,8! :+#*9! #@! #&2##A%+8(!

%;%&!,@!-!2,442%!+#60?(!6-8!;%+?!,79#+4-&4!4#!2%:,4,7,I%!45%!-/4!#@!7%7#+?!7-A,&:!4-A,&:!

92-/%<!"5%!#20!+%8,0%&4!R%2,/,-&#!%39+%88%0!45%!2%:,4,7-/?!@-/4#+!#@!45%!6-4/5,&:!/+#60!

&#45,&:!5-99%&%0}![#6!6#*20!,4!C%!,

Xaa! "5,8! 7%85%8! 6,45! 65-4! B! 8-,0! %-+2,%+! -C#*4! 45%!

7%-&,&:! #@! ;,#2%&/%! 45-4! 5-99%&8! -4! 89%/,-2! 4,7%8! #+! 92-/%8<! "5%! @-/4! 45-4! 45%!

%35*7-4,#&8! 5-99%&! ,&! 9*C2,/! -&0! 0-?2,:54! ,8! 7%-&4! 4#! 92-/%! 45%7! ,&8,0%! 45%! 7#+-2!

EWWY(!65,/5!6-8!0#&%!-4!&,:54(!9#,&4,&:!4#!45%!@-/4!45-4!0,85#&#*+,&:!45%!Q-*0,22#!,8!84,22!

/#&8,0%+%0!-8!8#7%45,&:!6+#&:(!%89%/,-22?!,&!/#79-+,8#&!4#!45%!45%-4+,/-2!+%7#;-28!-&0!

C%5%-0,&:8!#@!#45%+!@#+7%+!0,/4-4#+8!8*/5!-8!P4-2,&<Xa`!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XaY! !Xak! _3-792%8! #@! 8,4%8! #@! ;,#2%&/%! 4*+&,&:! ,&4#! 8,4%8! #@! 4#*+,87(! 8*/5! -8! 1*8/56,4I! #+! 45%! Q-7C#0,-&! A,22,&:!

@,%208(! /-&! C%! @#*&0! ,&O! $,/5-+0! P5-+92%?! -&0! J5,2,9! $<! P4#&%(! %08<(! F/"( ?.!I"!( 9$>"( *4( F.6"'B( F/"( F/"*!3( .&>(7!.1%$1"(*4(?.!I(F*,!$#-!dN+,84#2O!Q5-&&%2!M,%6!J*C2,/-4,#&8(!EWW`e<!XaH!R,%20&#4%8!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EH(!E`(!EWXX<!Xaa! Q#&;%+8-4,#&! -! 9,%! 0%! @#8-! C%46%%&! R%2,/,-&#! -&0! ?#*&:! :,+2(! ,&! Z#+:%! .#+%&#! d0,+<e(! W.( ;,1/.!.(!

0#/*7%&4-+?!85#+4@,27!dP5-&:+,2-@,27(!EWXXe(!7,&<!Xk<EW Xk<FW<!^&2,&%!-*0,#b;,8*-2!@,2%(!-//%88%0!L%/%7C%+!XH(!

54498OGG;,7%#</#7GXXcX`aEkY(!9-886#+0O!2#8!0%2!7#&4%<!Xa`!"5%!7%7#+?!7#;%7%&4!-44-/5%8!7*/5!,79#+4-&/%!4#!45%!@-/4!45-4!45,8!84-4*%!6-8!&#4!+%7#;%0!,&!C+#-0!

0-?2,:54<!"5%?!-28#!+%/#*&4!45%!+*7#+!45-4!65%&!45%!%&4+-&/%!4#!45%!84#+-:%!9+#;%0!4##!2#6(!45%!%&4+-&/%!6-8!

C+#A%&!#9%&!+-45%+!45-4!45%!84-4*%!C%5%-0

C&>.',1"#M"#@(Z-&*-+?!Xk(!EWXF(!-//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!EWXF(!

5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G%84-7#8b9%+0,%&0#bC-4-22-b7%7#+,-G<!

Page 213: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`W!

F<c<E J%0-:#:?!

"5%!:-45%+,&:8!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&8!-+%!8%,I%0!-8!0,0-/4,/!#99#+4*&,4,%8(!-&0!45%!

65#2%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! ,8! C%2,%;%0! 4#! C%! -&! -24%+&-4,;%! %0*/-4,#&-2! 9+#>%/4! #@!

+-,8,&:!5,84#+,/-2!/#&8/,#*8&%88<!R#+!8#7%!#@!45%!%39%+4!9+-/4,4,#&%+8(!9%0-:#:,/!6#+A!,8!

#&%! #@! 45%,+! 7-,&! 7#4,;-4,#&8(! &%34! 4#! @*2@,22,&:! 45%! 6,85! #@! 45%! +%2-4,;%8! -&0! -00,&:!

%39%+,%&/%! 4#! 45%,+! /*++,/*2*7<X`W!

/#&8,0%+%0! -! ;%+?! ,79#+4-&4! 9-+4! #@! 45%! 6#+A! C?! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4<X`X!

1//#+0,&:!4#!U#*+0%8![%++-84,(!-+/5-%#2#:,84!-&0!6,@%!#@!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(! 2##A,&:!

7#84!,79#+4-&4!#&%<X`E!

.-&?!-/4,;,4,%8!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!9%+@#+7!8#7%!8#+4!#@!%0*/-4,#&-2!6#+A(X`c!X`F!"5%!2%/4*+%8!#@!45%!%39%+4b

9+-/4,4,#&%+8! -+%! #@4%&! ;%+?! /#79+%5%&8,C2%! @#+! -! C+#-0! -*0,%&/%(! -&0! %;%+?#&%(!

,&/2*0,&:! ?#*&:! 84*0%&48! C*4! -28#! #20%+! +%2-4,;%8(! /-&! -8A! ]*%84,#&8! -&0! 85-+%! 45%,+!

/#&/%+&8<!"5%!4%-7!#@!45%!.-0+,0!#@@,/%!#@!45%!1$.[!0%8,:&8!-&0!/-++,%8!#*4!9%0-:#:,/!

9+#>%/48! -C#*4! 5*7-&! +,:548! -&0! 5,84#+,/-2! 7%7#+?! ,&! 8/5##28(! *&,;%+8,4,%8(! -&0! ,&!

-/4,#&8!#&!45%!84+%%4<![#6%;%+(!45%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!#@@%+!8#7%!;%+?!89%/,@,/!

0,0-/4,/! #99#+4*&,4,%8<! "5%! 0,8/,92,&%! #@! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:?! ,8! -/4*-22?! ;%+?! 6%22!

8*,4%0!4#!4+-&82-4%!5,84#+,/-2!@-/48!4#!9*C2,/!@#+*78(!0*%!4#!,48!@*&/4,#&!,&!>*0,/,-2!/#*+48!

-&0!4+*45!/#77,88,#&8<X`Y!B&0%%0(!#&%!/-&!4+-/%!8#7%!9%0-:#:,/-2!4%/5&,]*%8!65%&!#&%!

#C8%+;%8!45%!%35*7-4,#&8!/2#8%2?<!

R,+84!#@!-22(!45%!7-88!:+-;%8,4%8!-+%!4*+&%0!,&4#!-!0,0-/4,/!%&;,+#&7%&4<!1&!-*0,%&/%!

,8!-44+-/4%0(!-&0!%392-&-4#+?!7#7%&48!-+%!#+:-&,I%0!0-,2?!-4!45%!%&0!#@!45%!6#+A!0-?<!

"5%!7-88!:+-;%8,4%!8#7%4,7%8!2,4%+-22?!4*+&8!,&4#!-&!#*40##+!/2-88!,&!9*C2,/!5,84#+?<!"5%!

1$.[!-+/5-%#2#:,848! ,&;,4%!+%2-4,;%8!-&0!;,22-:%+8!4#!45%!%392-&-4,#&8(!-&0!45%?!7-A%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`W!_<:<(!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1+-&I-0,!;#2*&4%%+8!#&!45%!6-?!4#!45%!U-!.-I#++-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!F(!

EWXX<!!X`X!_<:<O!Z#8'!B:&-/,#!Q-8-0#!d1$.[!N*+:#8e!-&0!98?/5#2#:,84!Z#8'!K*,22%+7#!R#*/%!d1$.[!#@@,/%!.-0+,0e!/-22%0!

@#+!%34+-!@#/*8!#&!9%0-:#:,/!6#+A!dJ*C2,/!2%/4*+%8(!-*0,#b+%/#+0,&:8(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,4?!

Q-+2#8! BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWeD!^&!#45%+!#//-8,#&8! -8!6%22(! 8*/5!-8!-4! 45%!/#77%7#+-4,#&!#@!XW!?%-+8!

EWXWe!45,8!6-8!%795-8,I%0<!X`E!U#*+0%8![%++-84,(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!X`c! "5%! 1$.[(! @#+! ,&84-&/%(! 84-4%8! 45-4! ,&! @#*+4%%&! ?%-+8! 45%?! 5-;%! /#&0*/4%0! 7#+%! 45-&! YWW! -/4,;,4,%8! ,&!

%0*/-4,#&-2!-&0!/*24*+-2!/%&4+%8!-&0!

!X`F!P4-4%7%&4!C?!Z#8'!K*,22%+7#!R#*/%!d98?/5#2#:,848!6,45#*4!C#+0%+8!.-0+,0!6#+A,&:!6,45!45%!1$.[e(!9*C2,/!

2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!X`Y! EFk<!!

Page 214: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! X`X!

8*+%! 45%?! -+%! -;-,2-C2%! @#+! -&?! ]*%84,#&8! -22! 45%! 4,7%<X`k! R-7,2,%8! -8! 6%22! C+,&:! 45%,+!

?#*&:%84(! 4#! 2,84%&! 4#! 45%! 4%84,7#&,%8! -&0! %392-&-4,#&8! #@! 45%! -+/5-%#2#:,848<X`H!

P#7%4,7%8!4%-/5%+8!;,8,4!6,45!45%,+!84*0%&48(!-&0!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!-+%!#9%&!

@#+! 84*0%&48(! #@4%&! ,&4%+&-4,#&-2(! 4#! 0#! -! A,&0! #@! ,&4%+&85,9! 6,45! 45%7<X`a! B&! EWWE! 45%!

1$.[! #+:-&,I%0! -&! ,&4%+&-4,#&-2! @,%20! 8/5##2! @#+! 46%2;%! ,&4%+&-4,#&-2! ;#2*&4%%+8<X``!

_;%&!45#*:5!&#4!-22!;,8,4#+8!4#!45%!%35*7-4,#&8!-++,;%!6,45!45%!,&4%&4,#&!4#!2%-+&(!7-&?!

,&! 45%! 1$.[! C%2,%;%! 45-4! 45%! %39%+,%&/%8! 0*+,&:! -! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&! -+%!

%0*/-4,#&-2! #99#+4*&,4,%8<! B&! J*%C2-(! 65%&! 45%! /+#60! C%/-7%! -! 2,442%! 4##! +#60?(! 45%!

1$.[!5%-0!-+/5-%#2#:,84!9+%@%++%0!;,8,4#+8!4#!84-?!#*4!#@!45%!7-88!:+-;%!I#&%<!Q5,20+%&!

5-0!84-+4%0!4#!85#6!*9!6,45!45%,+!C,/?/2%8!d8%%!@,:<!cWe(!-&0!?#*&:84%+8!5-0!%;%&!C+#*:54!

C%%+<!"5%!1$.[!4%-7!45#*:54!,4!84-+4%0!4#!2##A!4##!7*/5!2,A%!-!=*%"''0&<!B&!-00,4,#&(!45%!

2,7C#! -+%-! 6-8! @*22! #@! #45%+! 5*7-&! +%7-,&8! 45-4! 5%! 0,0! &#4! 6-&4! 9%#92%! 4#! 8%%<EWW!

[#6%;%+(!-8! 2#&:!-8! 45%!%35*7-4,#&! ;#2*&4%%+8! 84-?%0!#@@! 45%!C%%+(! 45%! 4%-7!8-6!45%!

!

P%/#&0(! 9-+4,/,9-4,&:! ,&! -&! %35*7-4,#&! ,8! C%2,%;%0! 4#! :,;%! -! &%6! -&0! C%44%+!

*&0%+84-&0,&:! #@! -! 5,84#+?! #@! 65,/5! 7-&?! ,&! P9-,&! -+%! *&-6-+%(! -&0! 45%! %39%+4b

9+-/4,4,#&%+8! -&0! ;#2*&4%%+8! -+%! 2,;,&:! %3%792-! #@! 45,8! 2%-+&,&:! 9+#/%88<! _7,2,#! P,2;-!

4*+&%0!5,78%2@!,&4#!-&!%3%792*7!65%&!5%!8-,0(!-4!45%!4%&45!-&&,;%+8-+?!#@!45%!1$.[(!

45-4! C%@#+%! 45%! %35*7-4,#&! ,&! J+,-+-&I-(! 5%! 5-0! &%;%+! 4-2A%0! ,&! 9*C2,/<EWX! _39%+4b

9+-/4,4,#&%+8! -&0! ;#2*&4%%+8! #@4%&! +%/#*&4! 45-4! 45%?! 84-+4%0! *&9+%9-+%0<! N%@#+%! 45%,+!

6#+A! @#+! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! 45%?! 6%+%!

0%@%-4%0(! #@! 45%! 7-88! :+-;%8! -&0! 0,8-99%-+%0D! 45%?! 5-0! &%;%+! 2%-+&%0! ,4! -4! 8/5##2! #+!

*&,;%+8,4?<EWE! "5%! -+/5-%#2#:,848! -&0! @#+%&8,/! 0#/4#+8! 5-0! -28#! &#4! @#+%8%%&! 45-4! 45%?!

EWc!"5%?!-22!84-4%!45-4!45%!%35*7-4,#&8!5-;%!C%%&!-!4+*2?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X`k!B&!Q5,22T&!45%?!/#77*&,/-4%0!45,8!/2%-+2?!4#!-22!@-7,2,%8!-4!45%!4#6&!7%%4,&:!9+,#+!4#!45%!%35*7-4,#&<!$%&'!

J-/5%/#!d1$.[!5%-0!-+/5-%#2#:,84e(!9*C2,/!89%%/5!-4!4#6&!7%%4,&:(!;,0%#!+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!

^/4#C%+!EY(!EWXX<!!X`H!R+-&/,8/#!_43%C%++h-!/#&8,0%+8!45,8!9-+4!#@!45%!8?7C#2,/!9-+4!#@!-&!%35*7-4,#&!d2%/4*+%(!J#&@%++-0-e<!!X`a! R+-&/,8/#! _43%C%++h-! 84-4%8! 45-4! 45%?! +%/,%;%! 8#! 7*/5! +%]*%848! #@! d,&4%+&-4,#&-2e! 84*0%&48! 4#! 6#+A! 6,45!

45%7!45-4!45%?!/-&&#4!-//#7#0-4%!45%7!-22!d2%/4*+%(!J#&@%++-0-e<!!X``!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!aX aE<!EWW!R,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EH!V!E`(!EWXX<!EWX!_7,2,#!P,2;-(!9*C2,/!89%%/5(!@,%20&#4%8(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!EWE! 1$.[! -+/5-%#2#:,/-2! -88,84-&4! )*+,-! .-]*%0-(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5!

M-&-:4(! Q5,22T&(! )#;%7C%+! c(! EWXXD! U#*+0%8! [%++-84,(! 9*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(!

J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!EWc!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!

Page 215: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`E!

EWF!J-+4,/,9-4,&:!,&!-&!%35*7-4,#&!,8!/#&8,0%+%0!

-! 2,@%b/5-&:,&:! 2%-+&,&:! %39%+,%&/%<! 1$.[! ;#2*&4%%+8! +%2-4%! 5#6! 7-&?! #@! 45%,+! #6&!

@-7,2?!2%4!:#!45%,+!7,84+*84!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-@4%+!-44%&0,&:!-&!%35*7-4,#&(EWY!

-&0! #C8%+;%+8! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 65#! 9-+4,/,9-4%! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! -+%!

4+*84%0!C%44%+!4#!+%9+%8%&4!65-4!,4!,8!-C#*4<EWk!J-+4!#@!45%!2%-+&,&:!9+#/%88(!-//#+0,&:!4#!

_7,2,#! P,2;-(! ,8! -28#! 45-4! #;%+! 45%! ?%-+8! 8,&/%! 45%! @,+84! %35*7-4,#&(! 45%! 9*C2,/! 5-8!

2%-+&%0! 45-4! 45%! %35*7-4,#&8! 0#! &#4! 2%-0! 4#! /#&@2,/4! #+(! 6#+8%(! -! &%6! Q,;,2! =-+<EWH!

U#*+0%8![%++-84,(!65#! ,8!-28#!-! 4%-/5%+(!9-?8!89%/,-2!-44%&4,#&!4#!45%!0,0-/4,/!%@@%/4!#@!

%35*7-4,#&8! #&! ?#*&:! 9%#92%<! P5%! 8-?8! ,4! 7#;%8! 45%7! -&0! 7-A%8! 45%7! /#&8/,#*8! #@!

45%,+!5,84#+?<EWa!B&!5%+!6#+08(!!

45%+%! ,8! &#45,&:! 7#+%! %2#]*%&4! 45-&! -! 7-88! :+-;%<! "5%+%! ,8! &#45,&:! 7#+%!

*&/2#-A%0! 45-&! -! 7-88! :+-;%<! ! ! =

7-&?!84#+,%8!45-4!-+%!,79#88,C2%!4#!+%/#*&4!%;%+?!#&%!#@!45%7<! ! !"5#8%!-+%!45%!

84#+,%8!45-4!#*+!84*0%&48!-&0!/5,20+%&!85#*20!A&#6<EW`!

4#!

A&#6,&:<! "5%+%@#+%! ,4! 8%+;%8! ;%+?! 6%22! 4#! 4+-&82-4%! 45%! ,&@#+7-4,#&! :-45%+%0! ,&! 45%!

%35*7-4,#&! 4#! 45%! 9*C2,/! 6,45! ;,8*-2! 4##28! -+%! *8%0! 4#<EXW! L*+,&:! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8(!45%!,7-:%8!#@!45%!/#+98%8!,&0%%0!@*&/4,#&!-8!-!9#6%+@*2!;,8*-2!9%0-:#:,/!

-,0<!L*+,&:!45%!0-,2?!%392-&-4,#&8(!45%!-+/5-%#2#:,84!*8%8!45%!%39#8%0!C#0,%8!-&0!#45%+!

#C>%/48!@#*&0!,&!45%!:+-;%!-8!4%-/5,&:!4##28!4#!/2-+,@?!65-4!,&@#+7-4,#&!/-&!C%!0%0*/4%0!

@+#7!45%!:+-;%<!=5%&!45%!C#&%8!-+%!8%+,#*82?!0%4%+,#+-4%0(!-8!,&!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#!

#+!Q5,22T&(!5%!9#,&48!4#!/%+4-,&!C#0?!9-+48(! 8,:&8!#@!/+,7%8!8*/5!-8!5-&0/*@@8!#+!C*22%4!

5#2%8!,&!8A*228(!-&0!,79%+8#&-4%8!6,45!5,8!#6&!C#0?!5#6!45%!/#+98%8!-+%!8,4*-4%0!,&!45%!

:+-;%<!14!45%!8-7%!4,7%(!45%!2#/-28!-&0!+%2-4,;%8!C+,&:!95#4#8!#@!45%!0,8-99%-+%0!d8%%!@,:<!

FWe!-&0!:,;%! /2*%8! 4#! 8,4*-4%!#+! ,0%&4,@?! 45%! @#*&0!+%7-,&8!-&0! #C>%/48(! 8*/5!-8! 85#%8(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EWF!_<:<(!1$.[!1+/5-%#2#:,84!)*+,-!.-]*%0-(!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!

_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXXD!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!EWY! B&4%+;,%68! 6,45! 1$.[! ;#2*&4%%+8! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(! _2! Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!EWk! "#! -//#79-&?! 45%! %39#8,4,#&! ,&! N+*88%28! ,&! .-?! EWXc(! 45%?! @#+! ,&84-&/%! 6-&4%0! 7%! 4#! 2,-,8%! 6,45! R#+#!

N%2:,*7(!,&!#+0%+!4#!5-;%!8#7%#&%!,&!45%!#+:-&,I-4,#&!45-4!5-0!-/4*-22?!C%%&!4#!-&!%35*7-4,#&(!-&0!45%?!-28#!

!

4%-7(!N+*88%28(!.-?!X(!EWXc<!EWH!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6<!!EWa!U#*+0%8![%++-84,(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!EW`![%++-84,(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!EXW!R#+!-!84*0?!#@!45%!+#2%!#@!45%!;,8*-2!,&!45%!%;,0%&4,-+?!+%:,7%8!#@!@#+%&8,/!8/,%&/%(!8%%!U%%!_2,I-C%45!L#*:2-8(!

!

Page 216: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! X`c!

+%2,:,#*8!8?7C#28(!6%00,&:!+,&:8(! >-/A%48(!%4/<!^//-8,#&-22?(!-8!6-8!45%!/-8%!0*+,&:! 45%!

1$.[!%35*7-4,#&!#@!%2!Q%84%+h&(!65#!6-8!C*+,%0!,&0,;,0*-22?(!@#+%&8,/!-&45+#9#2#:,848!

+%b-88%7C2%!8A%2%4#&8!$&(#$%,(d8%%!@,:<!cXe<!

122!45%!C#&%8!-+%!%39#8%0!*&4,2!45%!2-84!0-?(!65%&!45%?!-+%!/#22%/4%0!4#:%45%+(!65,/5!

:,;%8!%&#*:5!4,7%!@#+!7#84!;,8,4#+8!4#!8%%!45%!%39#8%0!8A%2%4#&8!d8%%!@,:<!cEe<!B&!J*%C2-!

0%!0#&!$#0+,:#(!5%-0!-+/5-%#2#:,84!$%&'!J-/5%/#!%;%&!8-,0!5%!5-0!6#+A%0!-!C,4!@-84%+!

8#! 45-4! _*:%&,#! 6#*20! 8%%! 45%! %39#8%0! +%7-,&8! #&! 45%! 6%%A%&0! 5%! 6#*20! /#7%! 4#!

J*%C2-<EXX!=5%&!45%!:+-;%!,8!%794,%0(!1+-&I-0,!8#7%4,7%8!9%+@#+78!-!+%b%&-/47%&4!#@!

45%!A,22,&:(!45%!@-22,&:!-&0!2?,&:!#@!45%!;,/4,78!,&!45%!:+-;%!d8%%!@,:<!cce<EXE!"5%!+%-8#&8!

@#+! 45%! +%b%&-/47%&48! -+%! 0,;%+8%<! 1//#+0,&:! 4#! _43%C%++h-! -&0! 8#7%! 1+-&I-0,!

;#2*&4%%+8(!45%!9,2%!#@!%39#8%0!8A%2%4#&8!,8!0,@@,/*24!4#!/#79+%5%&0!-&0!/-&!-28#!8%%7!

d@#+/%e( EXc! _43%C%++h-! 84-4%8! 45-4(! ,@! -!EXF! 1&! 1$.[!

;#2*&4%%+!98?/5#2#:,84(!,&!/#&4+-84(!*&0%+84##0!45,8!9+-/4,/%!,&!45%!4+-0,4,#&!#@!@#+%&8,/!

+%/#&84+*/4,#&8!#@!45%!/+,7%(!@#+!,&;%84,:-4,;%!-&0!,&84+*/4,;%!+%-8#&8(!-&0!6-8!/+,4,/-2!

-C#*4!45%!9#4%&4,-2!98?/5#2#:,/-2!,79-/4!#@!45,8!#&!45%!+%2-4,;%8<!B&!-&?!/-8%(!,4!2%-;%8!-&!

,77%&8%! ,79+%88,#&! #&! 45%! +%2-4,;%8(! -&0! #&! 45%! ;#2*&4%%+8(! 65#! @#+! 45-4! +%-8#&! &#4!

-26-?8!%&>#?!/-++?,&:!#*4!45%!+%b%&-/47%&48<EXY!

B7-:%8!#@!7-88!:+-;%8!/,+/*2-4%!@-+!C%?#&0!45%!%35*7-4,#&!8,4%<EXk!L*+,&:!+%C*+,-28(!

45%!%35*7-4,#&!9+#/%88!,8!%392-,&%0!@+#7!84-+4!4#!@,&,85!6,45!J#6%+J#,&4!9+%8%&4-4,#&8!

#@!0,-:+-78!#@!7-88!:+-;%!+%7-,&8<!L*+,&:!%392-&-4#+?!2%/4*+%8!-&0!7%%4,&:8(!8*/5!-8!

45%! 4#6&! 7%%4,&:! ,&! Q5,22T&! 45-4! 9+%/%0%0! 45%! %35*7-4,#&(! 95#4#8! #@! 9+%;,#*8!

%35*7-4,#&8! -+%! *8%0! -8! ;,8*-2! 4##28! -&0! %3%792-<! P,&/%! &#4! %;%+?#&%! /-&! /#7%! 4#!

b

8%%!@,:<!

ke<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EXX!"5%!1$.[!5%-0!-+/5-%#2#:,84!-&0!;#2*&4%%+!98?/5#2#:,84!-28#!%392-,&%0!45-4!45%!0-?8!C%@#+%!-&?!+%7-,&8!

-99%-+!,&!-&!%35*7-4,#&!-+%!;%+?!4%&8%!@#+!+%2-4,;%8(!8#!45%?!8#7%4,7%8!-0;,8%!+%2-4,;%8!4#!6-,4!4#!;,8,4!45%!

%35*7-4,#&!*&4,2!45%!+%7-,&8!-+%!@#*&0<!EXE!P%%(!@#+!,&84-&/%(!Z*2,g&!UT9%I!K-+/h-!-&0!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!%08<(!N*&%.&*#.#@(Z[aZDcddeB()"-*!$.(>"(1.!&"(3(/,"#*(dQ,*0-0!$%-2O!B79+%&4-!J+#;,&/,-2(!EWXWe(!FWW<!EXc! _43%C%++h-(! 2%/4*+%(! J#&@%++-0-D! Q#&;%+8-4,#&! 6,45! 1+-&I-0,! ;#2*&4%%+8! #&! 45%! 6-?! 4#! U-! .-I#++-(!

@,%20&#4%8(!.-?!F(!EWXX<!EXF!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!,&4%+;,%6!-@4%+!+%C*+,-2(!-*0,#b+%/#+0,&:(!M-20%&#/%0-(!19+,2!Xk(!EWXX<!EXY!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1+-&I-0,!;#2*&4%%+8!#&!45%!6-?!4#!U-!.-I#++-(!@,%20&#4%8(!.-?!F(!EWXX<!EXk!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(Xac<!

Page 217: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`F!

"5%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! -44-/5%8! 9%0-:#:,/! /-9-/,4,%8! 4#! 45%! ,7-:%! #@! -&! %39#8%0!

:+-;%! d8%%! @,:<! cFeEXH!"5%!*8%!#@!45%!;,8*-2!9#6%+!#@!%39#8%0!7-88!

:+-;%8!,8!-!/5#,/%!@#+!7-3,7*7!

45%! 9*C2,/! 895%+%<EXa! .-&?! -+%! ,&0%%0! 0%%92?! ,79+%88%0! 65%&! /#&@+#&4%0! 6,45! 45%!

!

B&! 85#+4(! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 5-8! -27#84! 2,4%+-22?! 4-A%&! 5,84#+?! #*4! #@! 45%!

-*0,4#+,*78! ,&4#! 45%! 84+%%48! -&0! @,%208<! "5%! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! -+%! 8%%&! -8!EX`!45-4(!

-/-0%7,/! 5,84#+,-&8<! "5%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /2-,78! 4#! +%4+,%;%! -! 5,84#+?! 45-4! ,8!

5,84#+?!4%34C##A8<EEW!

F<c<c Q#&&%/4,&:!45%!2#/-2(!45%!&-4,#&-2(!-&0!45%!,&4%+&-4,#&-2!

1&#45%+!-89%/4!#@!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!45-4!@#84%+8!-!C+#-0!-/A&#62%0:%7%&4!#@!

45%!8*@@%+,&:!#@!45%!0%@%-4%0!,8!45-4!45%!%35*7-4,#&!4%-78(!/#&4+-+?!4#!7-&?!4#9b0#6&!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! #+! 9*C2,/! 5,84#+?! 9+#>%/48(! 4+-;%2! C%?#&0! 45%! /-9,4-2! 4#! 45%! 7#84!

+%7#4%(!+*+-2!;,22-:%8<!"5,8!6-?(!45%!%35*7-4,#&8!@*&/4,#&!-8!7#C,2%!8%7,&-+8!,&!9*C2,/!

5,84#+?(! +%7,&,8/%&4! #@! 45%! 7#C,2%! /,&%7-8! #@! 45%! P%/#&0! $%9*C2,/! ,&! P9-,&! 45-4! -28#!

*8%0!;,8*-2!%39#8*+%!-8!-!7#C,2%!4%-/5,&:!4%/5&,]*%<EEX!

"5+#*:5! 45%! %35*7-4,#&8(! 9%#92%! @+#7! 2#/-2(! &-4,#&-2(! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 2%;%28! -+%!

2,&A%0! -&0! 84-+4! 4#! /+#88! 45#8%! 2%;%28<! "+-;%22,&:! @+#7! 9,4! 4#! 9,4(! 45%! &-4,#&-2! 9##2! #@!

;#2*&4%%+8(! -/4,;,848(! -&0! 8*99#+4%+8! #@! 45%! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! ,8! 45%! ,&4%+7%0,-4%!

7%8#b2%;%2! 45-4! /#&&%/48! 45%! 7,/+#b2%;%2! #@! 45%! ;,22-:%8(! #&! 45%! #&%! 5-&0(! 6,45! 45%!

7-/+#b2%;%2!#@!-&!,&4%+&-4,#&-2!&%46#+A!#@!7%7#+?(!#&!45%!#45%+<!R#+#!@#+!,&84-&/%(!-8!-!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EXH!1$.[(!R-/%C##A!9#84(!)#;%7C%+!`(! EWXFD!"5,8! ,8! +%7,&,8/%&4!#@! 45%!*8%!#@! ,7-:%8!#@! %39#8%0!+%7-,&8! ,&!

9+#9-:-&0-! @#+! 45%! $%9*C2,/-&! /-*8%(! %89%/,-22?! -&! ,22*84+-4,#&! C?! 45%! -+4,84! Q-84%2-#! #@! -&! %39#8%0! C+#A%&!

R8/,-$&+(W*##@(Xca<!EXa! !EX`! R+-&/,8/#! R%++g&0,I(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(! f&,;%+8,4?! Q-+2#8! BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!EEW!=5%&!12%>-&0+#!$#0+h:*%I(!45%!5,84#+,-&!;#2*&4%%+,&:!@#+!45%!1$.[(!,&!EWXF!85#6%0!-!:+#*9!#@!17%+,/-&!

.%7#+,-![,84T+,/-(!R-/%C##A!9#84(!Z*&%!k(!EWXF(!-//%88%0!Z*&%!XF(!EWXF<!EEX!

;./$"!#( >"( 1$6$'$T.%$*&( "#:.+&*'"( 1*&%"-:*!.$&"! XX!

dEWXce<!

Page 218: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! X`Y!

8%/4,#&!#@! 45%!&-4,#&-2!/#77*&,84!9-+4?(!#@4%&!C+,&:8!4%&8!#@!-/4,;,848! @+#7!.-0+,0!#+!

#45%+!8%/4,#&8!4#!8*99#+4!%35*7-4,#&8(!+%C*+,-28(!#+!9+#4%848!,&!45%!;,22-:%8<!B&!:%&%+-2(!

C?!:#,&:! 4#! 45%! 2#/-2!/#77*&,4,%8(! 45%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8! +%-/5! 7-&?!7#+%!9%#92%!

45-&! 0#! .-0+,0bC-8%0! ,&84,4*4,#&8! 8*/5! -8! 45%! 84-4%! P4$1K&.( :.!.( '.#( VK1%$-.#( >"'(N!.&Q,$#-*<EEE!1//#+0,&:!4#!45%!1$.[(!7-&?!;,/4,78!-&0!+%2-4,;%8!#@!45%!7,88,&:!0#!&#4!

@%%2!/#7@#+4-C2%!,&!45-4!#@@,/%O!4+-;%22,&:!4#!.-0+,0!,8!-2+%-0?!-!5*:%!84%9(!-&0!45%&!45%?!

-+%!5-84,2?!+%/%,;%0!-4! -&!#9%&! /#*&4%+<! B&! 45%,+!#6&!/#&4%34(!7-&?!;,/4,78

@,+84!4-2A!-!2#4!-C#*4!45%!%&;,+#&7%&4!#@!45%!:+-;%(!45%!8#,2(!45%!5,84#+,/-2!/5-&:%8!,&!45%!

2-&08/-9%(!-&0!*8%!#@!45%!2-&0<!"-2A,&:!-C#*4!45%,+!#6&!%&;,+#&7%&4!5%298!4#!/-27!45%,+!

&%+;%8!C%@#+%!45%?!84-+4!85-+,&:!45%,+!7%7#+,%8!,&!9*C2,/<!

"5%! -88#/,-4,#&8(! @#+! 45%,+! 9-+4(! -+%! /#&&%/4%0! C#45! 6,45! 45%! 7%8#b2%;%2! #@! 45%!

7%7#+?! 7#;%7%&4! -8! -! 65#2%! -&0! 64,5! -/4,;,4,%8! ,&! .-0+,0<! R#+! 7-&?! ;#2*&4%%+8(!

7#842?! ?#*&:! -&0! *+C-&! 9%#92%(! 45%! R+-&/#,84! +%9+%88,#&! ,&! 45%! /#*&4+?8,0%! 6-8! @-+!

-6-?!&#4!#&2?!,&!4,7%!C*4!-28#!,&!89-/%O!@#+!7-&?!#@!45%7(!+*+-2!P9-,&(!,&5-C,4%0!C?!#20!

9%#92%(!6-8!-!6#+20!-6-?!45-4!8*00%&2?!#9%&%0!*9!6,45!-22!,48!84#+,%8<EEc!)#6!45%?!C+,&:!

45%8%!84#+,%8!4#!45%!*+C-&!9*C2,/!#@!.-0+,0(!6,45!8%7,&-+8(!%39#8,4,#&8(!%4/<!

"5%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!-28#!/-79-,:&8!#*48,0%!#@!P9-,&<!R#+#!5-8!8%/4,#&8!

-C+#-0! ,&/2*0,&:! ,&! N+*88%28(! -&0! ,&! EWWE! _7,2,#! P,2;-! 9%+8#&-22?! 0+#;%! 4#! K%&%;-! 4#!

9+%8%&4!45%!/-8%!#@!45%!P9-&,85!0,8-99%-+%0!@#+!45%!f)!=#+A,&:!K+#*9!#&!_&@#+/%0!#+!

B&;#2*&4-+?! L,8-99%-+-&/%8<EEF! P,&/%! 45%&! 45,8! f)! ,&84,4*4,#&! 5-8! 9-,0! P9-,&! 8%;%+-2!

;,8,48<! B&! EWXc! 45%! 1$.[(! 1+-&I-0,(! -&0! 45%! N%2:,-&! R#+#! #+:-&,I%0! ,&! N+*88%28! -&!

6,45!45%7<!!

B&!45%!#99#8,4%!0,+%/4,#&(!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!+%:*2-+2?!+%/%,;%8!;,8,4#+8!

@+#7!#45%+!/#*&4+,%8!-&0!,&4%+&-4,#&-2!#+:-&,I-4,#&8<!17&%84?!B&4%+&-4,#&-2!9*C2,85%0!

+%9#+48!#&!45%!@-4%!#@!45%!;,/4,78!#@!R+-&/#,87!,&!EWWY!-&0!EWWk<!1+:%&4,&%-&!-/4,;,848(!

2-6?%+8(!-&0!).>!"#!-&0!C=,"'.#!#@!45%!7'.T.(>"().3*!@+%]*%&42?!;,8,4!P9-,&!4#!85#6!45%,+!

8#2,0-+,4?(!#&!45%!E*&>.#(>"(9*'(!@#+!%3-792%(!#+!45%!7-&,@%84-4,#&!4#!8*99#+4!K-+IT&(!#+!

-8! 9-+4! #@! 45%! >*0,/,-2! ,&;%84,:-4,#&8! -:-,&84! R+-&/#,87! ,&,4,-4%0! ,&! 45%,+! /#*&4+?<!

@4%+!45%!Q,;,2!=-+!/#7%!C-/A!&#6!4#!8%-+/5!@#+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EEE!R,%20&#4%8(!^@,/,&-!1$.[!.-0+,0(!^/4#C%+!EH(!EWXW<!"5%!84-4%!#@@,/%!6-8!%84-C2,85%0!-8! ,792,7%&4-4,#&!#@!

45%!EWWH!U-6!#@![,84#+,/!.%7#+?!-&0!6-8!85*4!0#6&!,&!EWXE!65%&!45%!J-+4,0#!J#9*2-+!/*4!-22!8*C8,0,%8!@#+!

7%7#+?! 9+#>%/48! -@4%+! :-,&,&:! 9#6%+<! P%%! 12%>-&0+#!

7O='$1*(! P%94%7C%+! XH(! EWXc(! -//%88%0! ^/4#C%+! EF(! EWXF(!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-GFka`caG2-b#&*b;,8,4-b%89-&-b9-+-b,&;%84,:-+b2-8b0%8-9-+,/,#&%8b@#+I-0-8b

0%2b@+-&]*,87#<!EEc!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1+-&I-0,!;#2*&4%%+!Z-/#C(!@,%20&#4%8(!.-&/5%84%+(!P%94%7C%+!a(!EWXF<!EEF!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!XWY<!

Page 219: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`k!

45%,+!7,88,&:!+%2-4,;%8<!=5%&!,&!EWXX!45%!1+:%&4,&%-&!1+,-&-!R%+&g&0%I!/-7%!4#!P9-,&!

4#! @,&0! 45%! C#0?! #@! 5%+! :+-&0@-45%+(! _2! Q%84%+h&(! 85%! C+#*:54! /#&/%948! @-7,2,-+! ,&!

%35*7-4,#&<! ^&! 5%+! +%4*+&! 85%! >#,&%0! 45%! >*0,/,-2! ,&0,/47%&4! -:-,&84! R+-&/#,87! ,&!

1+:%&4,&-<EEY!1C#*4!-!XcW!#@!45%!XEEF!1$.[!;#2*&4%%+8!/#7%!@+#7!-C+#-0<EEk!"5%!7#84!

@-7#*8!#&%! ,8! 45%! Z-9-&%8%! "#+*!1+-A-6-7-&(!65#!-4! 45%!-:%!#@! 8,34?b%,:54! 4+-;%22%0!

@+#7! Z-9-&! 4#! P9-,&! -&0! 8*00%&2?! 85#6%0! *9! 4#! ;#2*&4%%+! @#+! 45%! 1$.[<EEH! 1&0! ,&!

Q5,22T&(! [#2#/-*84! 8*+;,;#+! [-++?! )-4#6,4I! /-7%! 4#! -44%&0! 45%! +%C*+,-2(! 4#! 85#6! 5,8!

8*99#+4!4#!45%!1$.[!-&0!0,8/*88!-!0#&-4,#&!5%!6-&4%0!4#!:,;%!45%7<!

F<c<F $%/#&@,:*+,&:!89-/%!45+#*:5!45%!0%-0!

"5%! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! -28#! C+%-A! #+! *&0#! 45%! 9+#5,C,4,#&! #&! 9*C2,/!

/#77%7#+-4,#&!-&0!7#*+&,&:!#@!45%!6"&1$>*#(!C?!+%/#&@,:*+,&:!45%!89-/%!#@!45%!0%-0O!

65%+%!45%?!-+%!C*+,%0(!,&!65,/5!8#,2(!65-4!9#84*+%8(!%4/<!P9-4,-2!-&-2?8,8!#@!%35*7-4,#&8!

-&0!+%C*+,-28!/-&!+%;%-2!9#6%+@*2! +%@%+%&/%8! 4#(!-&0!+%;%+8-28! #@(! 45%!%3/2*8,#&!#@! 45%!

+%9*C2,/-&!0%-0! !-&0!45%,+!2,;,&:!/#77*&,4,%8! !@+#7!45%!9*C2,/!895%+%<EEa!N?!7#;,&:!

-+#*&0! 6,45! 45%! C#0,%8(! 9-+4! #@! 45%! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! #&! 45%! +%9*C2,/-&8! ,8!

*&0#&%<!B&!45,8!8%/4,#&!B!+%4*+&!4#!45%!7%-&,&:!#@!7-88!:+-;%8!-8!8?7C#2,/!;,#2%&/%!-&0!

,&4%+9+%4!45%!%35*7-4,#&8!-8!-!+%84#+-4,#&!#@!45%!5#&#*+(!#+!,&!45%!6#+08!#@!45%!P9-&,85!

!

-+:*7%&4!#@!5#6!%;%+?!7-88!-2+%-0?!5#208!,48!C2-/A!7-88(!C*4!B!4*+&!,4!-+#*&0<!N%/-*8%!

#@4%&! +%9+%8%&4%0! ,&! 45%! ,0,#7! #@! 45%! 5*7-&! C#0?<

%35*7-4,#&8!-8!-!7#0%+&!+,4*-2!4#!+%;%+8%!45%!8?7C#2,/!;,#2%&/%!,&@2,/4%0!#&!45%!0%-0(!

;,&0,/-4%! 45%,+! 5#&#*+(! -&0! %3#+/,I%! R+-&/#,87<! B@(! -//#+0,&:! 4#! N2#A(! 45%! %@@%/4! #@!

;,#2%&/%!0%9%&08!#&!,48!8?7C#2,/!@#+7(!45%!+%;%+8-2!#@!45#8%!8?7C#2,/!%@@%/4,;%2?!*&0#%8!

9-+4! #@! 45%! %@@%/4! #@! 45%! ;,#2%&/%<EE`! B&! 45%! @,+84! 92-/%(! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -&0!

+%C*+,-28! +%b%&4%+! 45%! 0%-0! ,&! 9*C2,/! 89-/%<! P%/#&0(! 45%?! +%9-,+! 45%! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%!

,&@2,/4%0!#&!45%!0%-0!-&0!45%+%C?!,&4%:+-4%!45%7!C-/A!,&4#!45%!&-4,#&<!1&0!2-842?(!45%?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EEY!1+,-&-!R%+&g&0%I(!R-/%C##A!9#84(!^/4#C%+!XW(!EWXF<!EEk! !EEH! B&! EWW`(! 45%! 1$.[! +%/,%;%0! 45%! &%68! 45-4! 5%! 5-0! 0,%0<! "5%! 1$.[! @+%]*%&42?! 7%&4,#&8! -&0! 5#&#+8! 5,8!

^/4#C%+!Ec(!EWXWe(!-8!5%!6-8!-!;%+?!;-2*-C2%!7%7C%+!#@!45%!4%-7<!EEa!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!EEE<!EE`! !

Page 220: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! X`H!

8*//%%0! ,&! 0#,&:! 8#! C%/-*8%! 45%?! 6#+A! 6,45! @,:*+%8! #@! -*45#+,4?! ,&! 45%! +%-27! #@! 45%!

7#0%+&!0%-0(!&-7%2?(!@#+%&8,/!0#/4#+8!-&0!#45%+!8/,%&4,848<!

R,+84(! 45%! +%9*C2,/-&! 0%-0(! -&0! C?! %34%&8,#&! 45%,+! +%2-4,;%8(! -+%! +%b%&4%+%0! ,&4#! 45%!

9*C2,/! 895%+%! C?! #//*9?,&:! 9*C2,/! 89-/%! @#+! 45%! ;,/4,78! -&0! 45%,+! 0%8/%&0-&48<! 1@4%+!

7-A,&:! 45%! 7-88! :+-;%8,4%! -! 4%79#+-+?! 9*C2,/! 89-/%(! 45%! 9%#92%! ,&;#2;%0! ,&! 45%!

%35*7-4,#&!@*+45%+!/2-,7!9*C2,/!89-/%!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?<!$%C*+,-28!*8*-22?!

2##8%2?! @#22#6! 45%! 84+*/4*+%! #@! #45%+! P9-&,85! @*&%+-2! /%+%7#&,%8O! 6,45! -! /%+%7#&?(! -!

@*&%+-2!9+#/%88,#&!4#!45%!&%6!4#7C(!@2#6%+8(!7%0,4-4,#&(!-&0!-!0,&&%+<EcW!"5%!1$.[!-&0!

1+-&I-0,! 9+%@%+! 45%! +%C*+,-28! 4#! C%! /#22%/4,;%(! #9%&(! -&0! /,;,/! -&0! 84+%88! 45%,+!EcX! J%#92%! 4-A%! 95#4#8(! >#*+&-2,848! /#;%+! 45%!

/%+%7#&?(! -&0! @#+! 45%! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! ,4! ,8! -&! #99#+4*&,4?! 4#! 85-+%! 45%,+! ;,8,#&(!

8,7,2-+!4#!45%!@*&/4,#&!#@!/%+%7#&,%8!-+#*&0!,79#+4-&4!2,@%!+,4*-28!@#+!45%!Q5*+/5<!"5%!

#+:-&,I%+8!#@!45%!+%C*+,-2!*8*-22?!#C4-,&!-!9*C2,/!89-/%!8*/5!-8!45%!4#6&!5-22!#+!/*24*+-2!

/%&4+%! @#+! 45%! /%+%7#&?<! =5%&! ,&! J#?-2%8! 0%! [#?#! 45%! 7-?#+! dJJe! 6-8! ,&,4,-22?!

&%%0%0<EcE!L*+,&:!45%!/%+%7#&?(!45%!0%-0!-+%!/%&4+%!84-:%<!B&!Q5,22T&!45,8!6-8!-/5,%;%0!

7-4%+,-22?(!6,45!45%!C#0,%8!/-++,%0!C?!45%!@-7,2,%8D!;,8*-22?(!6,45!45%!C#3%8!5#20,&:!45%!

,4*-22?(!

:!"#"&%" !

"5%!/%+%7#&?!,8!@#22#6%0!C?!-!9+#/%88,#&(!,&!65,/5!7#842?!+%2-4,;%8!/-++?!45%!C#3%8!

#+! /#@@,&8(! @#22#6%0! C?! -! 7-88,;%! /#2*7&! #@! 9%#92%! 9+#:+%88,&:! 45+#*:5! 45%! ;,22-:%!

/%&4+%!4#!45%!4#6&!/%7%4%+?<!B&!Q5,22T&(!7-&?!#@!45%!+%2-4,;%8!/-++?,&:!45%!C#3%8!2##A%0!

9+#*0! -&0! 5-99?(! -8! ,@! 45%?! @%24! 45-4! 45%! 4#6&! 6-8! 45%,+8! @#+! -! 0-?! d8%%! @,:<! cYe<! B&!

1C%&#>-+(!-&#45%+!;,22-:%!,&!Q,*0-0!$%-2(!#+:-&,I%+8!#@!45%!+%C*+,-2!0%/,0%0!4#!6-2A!6,45!

45%!/#@@,&8!45+#*:5!45%!Q-22%!.-?#+!-&0!84#9!@#+!-!7,&*4%!#@!8,2%&/%!-4!45%!4#6&!5-22(!45%!

8,4%! 65%+%! 45%! @#*+! ;,/4,78! 5-0! C%%&! %3%/*4%0<Ecc! "5,8! 6-?! 45%?! +%b%&-/4%0! 45%! +#*4%!

45-4!45%!;,/4,78!5-0!4-A%&!8%;%&!0%/-0%8!C%@#+%<!18!$%&85-6!-2+%-0?!8*::%84%0(!45%8%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EcW!"5,8!8,4*-4%8!45%7!,&!2,&%!6,45!7#84!/#77%7#+-4,#&8!#@!6-+!0%-0!,&!=%84%+&!_*+#9%!8,&/%!45%!%&0!#@!45%!

&,&%4%%&45!/%&4*+?<!P%%!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XkE<!EcX! &@#+7%!EWWW

M%&4-8!0%!P-&!Z*2,g&!0%89,0%!-!8,%4%!;%/,&#8!@*8,2- W.(F!$=,&.(>"(F.'.6"!.@(.-+/5!EW(!EWXX(!-//%88%0!

L%/%7C%+!Xk(!EWXF(!

5449OGG666<2-4+,C*&-0%4-2-;%+-<%8G&#4,/,-</@7GU#/-2GEWXXWcEWG;%&4-8G8-&G>*2,-&G0%89,0%G8,%4%G;%/,&#8G@*

8,2-0#8GX`ckGX1H1cN_cbW1aRbF_W_b```_kXHWYk`QYRRND!Q#&;%+8-4,#&!6,45!Z-/#C(!1+-&I-0,!;#2*&4%%+(!

.-&/5%84%+(!P%94%7C%+!a(!EWXF<!!EcE! Q#&;%+8-4,#&! 6,45! P-&4,-:#! .-/h-8! d45%&! ;,/%b9+%8,0%&4! 1$.[e(! @,%20&#4%8(! J#?-2%8! 0%2! [#?#(! .-+/5! X`(!

EWXX<!!Ecc! "'>$.!$*M"#@! .-?! Y(! EWXF(! -//%88%0! ^/4#C%+! Ec(! EWXF(!

5449OGG666<%20,-+,#<%8G8#/,%0-0G&#7C+%8b/*%+9#8sWsEYkYEFkXc<5472<!

Page 221: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

X`a!

9+#/%88,#&8! !

C?!65,/5!5%!%795-8,I%0!45%!9+,0%!-&0!0,892-?!,&!,4! !/-&!C%!,&4%+9+%4%0!-8!-!+%;%+8-2!#@!

45%! 7-+:,&-2,I-4,#&! 4#! 65,/5! $%9*C2,/-&8! 6%+%! 8*C>%/4%0! ,&! 45%! ;,22-:%8<EcF! P5%! %;%&!

:#%8!-8!@-+!-8!4#!8-?!45-4!45%?!-+%!-!+%;%+8-2!#@!45%!5*7,2,-4,&:!9+#/%88,#&!#@!$%9*C2,/-&!

6#7%&!45+#*:5!4#6&(!8#7%45,&:!45-4!5-99%&%0(!@#+!,&84-&/%(!4#!8#7%!#@!45%!6,;%8!-&0!

!

"5%! 9+#/%88,#&! %&08! ,&! 45%! 4#6&! /%7%4%+?(! -! 8,4%! 45-4! @#+! -! 2#&:! 4,7%! 5-0! C%%&!

8%/2*0%0! @#+! 45%! ;,/4,78! #@! %34+->*0,/,-2! A,22,&:8! -&0! 45%,+! 7#*+&%+8<! R#22#6,&:! 45%!

/#&&%/4,#&!45-4!M%+0%+?!0+-68!C%46%%&!A,&85,9(!8#,2(!C*+,-2(!-&0!/#77*&,4?!C*,20,&:(!

+%C*+?,&:! 45%,+!0%-0! ,&! 45%!8#,2!#@! 45%!5#7%4#6&! /-++,%8! 45%!7%-&,&:! 45-4! 45%,+!0%-0!

-&0!45%?!45%78%2;%8!C%2#&:!45%+%!4##<EcY! B&!^+#9%8-!-&0!Q-&0%2%0-(!65%+%!45%!;,/4,78!

5-0!C%%&!C*+,%0!#*48,0%!#@! 45%,+!;,22-:%8!#@! +%8,0%&/%(! ,4!6-8! 84+%88%0! 45-4! 45%!;,/4,78!

,;%8(!/5,20+%&(!-&0!@%22#6b;,22-:%+8<Eck!B&!^+#9%8-(!

,+#&,/-22?(! 45%?! 6%+%!-28#!C*+,%0!-/+#88! @+#7!45%!9%#92%!-//*8%0! #@!0%&#*&/,&:! 45%7(!

8#7%#&%!8-,0!4#!7%!,&!-!82,:542?!;,/4#+,#*8!4#&%<EcH!R#+!8#7%!,&!Q5,22T&(!2,A%!45%!@-7,2?!#@!

5%!+%C*+,-2!6-8!45%!@,+84!4,7%!45%?!/-7%!4#!45-4!/%7%4%+?<!B4!

6-8!-!8?7C#2,/!+%4*+&!4#!45%!#+,:,&-2!4#6&!@+#7!65%+%!45%,+!@-7,2?!5-0!C%%&!@#+/%0!4#!

7#;%! -@4%+! 45%! A,22,&:8<Eca!

1$.[!-&0!45%!+%2-4,;%8(!C*+,%0!,&!-!C,:(!>#,&4!9-&45%#&!+,:54!&%34!4#!45%!%&4+-&/%O!;%+?!

;,8,C2%! -&0! #&! 45%! 6-?! #@! %;%+?#&%! %&4%+,&:! 45%! /%7%4%+?<! B4! 6-8! -! ;,/4#+?! #&! 7-&?!

-//#*&48<!B&!45,8!;,22-:%(!7-&?!-&%/0#4%8!9#,&4!4#!8?7C#2,/!C-442%8!-C#*4!9#6%+!#;%+!45%!

0%-0O!7-&?!2%@4b6,&:!7%&!&%;%+!%&4%+!/5*+/5(!&#4!%;%&!@#+!@*&%+-28D!-//#+0,&:!4#!8#7%!

,&@#+7-&48(!6#7%&!6%+%!&#4!-22#6%0!,&!45%!/%7%4%+?!0*+,&:!C*+,-28!*&4,2!45%!X`HW8D!-&0!

65%&!45%!6,0#6!#@!J-C2#!.-0+,0(!#&%!#@! ,&%( !0,%0(!8#7%!+%2-4,;%8!4#+%!45%!/+#88!

@+#7!45%!/#@@,&(!-&0!5%+!&,%/%!U-*+-!8&*/A!,&4#!45%!/%7%4%+?!4#!@#22#6!45%!C*+,-2<!N*4!#&!

!

!

7-88! #+! ,&0,;,0*-2! :+-;%! ,&! -! 1,&"%.-&?65%+%! 45%! A,22%+8! 5-0! 2%@4! 45%! C#0,%8! 9,2%0! *9(! /5-,&%0! #+! @-/%0! 0#6&(! 4#! -! 6%22b

4%&0%0!&,/5%!-8!,&!^+#9%8-(!-!4#7C!-8!,&!J#?-2%8!0%2![#?#(!#+!-!9-&45%#&!-8!,&!Q5,22T&<!

"5,8! ,8! ,&4%&0%0! 4#! *&0#! -&0! +%9-,+! 45%! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%! ,&@2,/4%0! #&! 45%7! -&0! :,;%!

C-/A!45%!5*7-&,4?!45-4!R+-&/#,87!6-&4%0!4#!0%9+,;%!45%7!#@<!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EcF!"+%72%44(!5/*#%#(*4(9:.$&(!XED!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!EEX EEE(!EcY<!!EcY!M%+0%+?(!7*'$%$1.'(W$6"#(!XWF XWk<!!Eck! R&("#%"(1.#*@(#$"%"(6K1%$-.#(>"("#%"(:,"='*(6,"'6"&(.(#,(1.#.( !1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!P-&4,-:#!.-/h-8!84-4%0!,&!45%!

+%C*+,-2!/%+%7#&?O!1*0,#b+%/#+0,&:8(!%8/*%2-8!-&4,:*-8(!J#?-2%8!0%2![#?#(!.-+/5!X`(!EWXX<!!EcH! !Eca! !

Page 222: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! X``!

"5%!&%%0!4#!:,;%!45%!7,88,&:!-&!"&%$"!!*(>$+&*!,8!-!6,85!#@!7-&?!+%2-4,;%8!-&0!-/4,;,848!

-&0! ,8! -28#! -! 9-+4! #@! 45%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! 45-4! ,8! 7#+%! +%89%/4%0! C?! +,:54b6,&:!

P9-,&<Ec`! B4! ,8!-&!#20%+!&%%0!45-4! ,8!7%4!6,45!&%6!7%-&8(!&-7%2?(!@#+%&8,/!8/,%&/%<! B4! ,8!

45%!5*7-&,4-+,-&!-,7!45-4!-22!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8!6#+206,0%!&#6!%&0#+8%(!C*4!,4!6-8!

-28#! 45%! 7#4,;-4,#&! @#+! 7-&?! #20! %35*7-4,#&8(! 45-4! 6%+%! /-++,%0! #*4! *&8/,%&4,@,/-22?!

-&0!#@4%&!8,2%&42?!8,&/%!45%!84-+4!#@!45%!Q,;,2!=-+<!P#7%!+%2-4,;%8!8*//%%0%0!4#!@*2@,2!45,8!

6,85(!2,A%!45%!6#7-&!,&!1C%&#>-+!65#!%35*7%0!5%+!5*8C-&0!6,45!45%!5%29!#@!45%!4#6&!

:+-;%!0,::%+(!#+!45%!+%2-4,;%8!,&!)-;-++-(!U-!$,#>-(!-&0!_34+%7-0*+-!65#!>#,&%0!@#+/%8!4#!

%35*7%!45%,+!2#;%0!#&%8!/#22%/4,;%2?<!^45%+8(!2,A%!Z#8'!,&!U-!.-I#++-(!84-4%0!45-4!5%!5-0!

-26-?8!6-&4%0!4#!:%4!5,8!@-45%+!#*4!#@!45%!1,&"%.!C*4!5-0!&%;%+!5-0!45%!7%-&8<!

"5%!1$.[!%35*7-4,#&!4%-7!@%%28!-8! ,@! 45%?!*&0#!8#7%!#@!45%!;,#2%&/%! ,&@2,/4%0!#&!

45%! ;,/4,78<! "5%! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8! -&0! ;#2*&4%%+8! 0%8/+,C%! -&! %35*7-4,#&! -8!EFW!# EFX!R+-&/,8/#!

45%!/+,7%<EFE!1!;#2*&4%%+!@#+!

2,@4!-!84#&%(!B!45,&A!#@!45%!@-/4!45-4!45%!7*+0%+%+8!5-;%!9*4!,4!45%+%(!-&0!45-4!6%!4-A%!,4!

-&0!45%!C#0,%8!4#!45%!C*+,-2!8,4%e<EFc!L*+,&:!45%!4#6&!7%%4,&:!,&!Q5,22T&!45-4!9+%/%0%0!

EFF!-!45#*:54!45-4!7-0%!45%!

K-+/h-8!:,;%!*9!45%,+!9+#4%84!-:-,&84!45%!%35*7-4,#&<!

EFY! ! !"1,:"!.!(>$+&$>.>"#(Q,"(&,&1.(:"!>$"!*&e<EFk!18!S-45%+,&%!M%+0%+?!-+:*%8(! +%C*+?,&:!9%#92%!%&-C2%8!-! +%-88%887%&4!#@!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ec`!_<:<(!45%!84#+?!#@!5#6!1$.[!-88,84-&4!-+/5-%#2#:,84!)*+,-!.-]*%0-!/#&;,&/%0!5%+!@-7,2?!#@!45%!%35*7-4,#&!

/-79-,:&O!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!

EWXX<!EFW! !EFX! 12%>-&0+#! $#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5,84#+,-&e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?!

P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!EFE!_43%C%++h-(!,&4%+;,%6(!M-20%&#/%0-<!EFc!1$.[!;#2*&4%%+![%2%&-(!/#&;%+8-4,#&!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!EWXX<!EFF! $%&'! J-/5%/#! d[%-0! -+/5-%#2#:,84! 1$.[e(! 9*C2,/! 89%%/5! -4! 4#6&! 7%%4,&:(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5!

M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!EFY! 12%>-&0+#! $#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5,84#+,-&e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?!

P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!EFk!R+-&/,8/#!_43%C%++,-(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!$%/*9%+-&0#!.%7#+,-(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!

EF(!EWXWD!1+75!.%7#+,-![,84T+,/-(!R-/%C##A!9#84(!^/4#C%+!k(!EWXF<!!

Page 223: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EWW!

45%,+! 92-/%! ,&! 5,84#+?! -&0! -&! -/A&#62%0:%7%&4! #@! 45%7! -8! 5#&#*+%0! @#+%C%-+8<EFH!

B&0%%0(!,&!7-&?!/*24*+%8(!45%!0%-0!/-&!#&2?!C%!-99+#9+,-4%0!-8!-&/%84#+8!,@!45%?!5-0!-!EFa!"5,8!/#*&48!-4!45%!@-7,2,-2!2%;%2(!-22#6,&:!0%8/%&0-&48!4#!2,@4!45%!85-7%!

-&0! 85#6! 9+,0%! -C#*4! 45%,+! #+,:,&8(! -8! 6-8! 45%! /-8%! @#+! -! 0%8/%&0-&4! #@! J-C2#! .-0+,0!

65#!6#+%!5,8!+,&:!6,45!5,8! ,&,4,-28!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2! d8%%! @,:<!cYe<!1!

C*+,-2! 8-&/4,#&%0! C?! 45%! /#77*&,4?! +%,&4%:+-4%8! 45%7! ,&4#! 45%! P9-&,85! &-4,#&! @+#7!

1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!P-&4,-:#!.-/h-8!8*77-+,I%0!,4!0*+,&:!45%!+%C*+,-2!,&!J#?-2%8!0%2!

[#?#<!

U-842?(! -245#*:5! ,4! 7,:54! 8%%7! -8! ,@! 45%! 8/,%&4,@,/! -89%/4! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 5-8!

&#45,&:!4#!0#!6,45!45,8!8?7C#2,/!+%/#&@,:*+-4,#&!#@!45%!0%-0(!,4!,8!,&!@-/4!/+*/,-2!@#+!,4<!

"5%!@-/4!45-4!8/,%&4,848!8*/5!-8!@#+%&8,/!0#/4#+8!-&0!-+/5-%#2#:,848!5-&02%!45%!+%7-,&8(!

-//#+0,&:!4#!>*0,/,-2!9+#4#/#28(!/-&!C%!*&0%+84##0!-8!45%!7-&,@%84-4,#&!#@!&%6!+*2%8!-&0!

9+#/%0*+%8! 4#! -/5,%;%! 45%! #20%+! &%%0! 4#! C*+?! 45%! 0%-0<! .#+%! /#&/+%4%2?(! ,&! 45%!

@+-7%6#+A! #@! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%(! ,4! /-&! C%! ,&4%+9+%4%0! -8! &%6! 9+#/%0*+%8! 4#! -;#,0!

9#22*4,#&(!45%!8-7%!9#22*4,#&!45-4!45%!A,22%+8!4+,%0!4#!-;#,0!C?!+,4*-2,I,&:!45%!;,#2%&/%<!

"5%!@%-+!#@!/#&4-7,&-4,#&!65%&!/+#88,&:!45%!C#*&0-+,%8!C%46%%&!2,@%!-&0!0%-45!+%@%+8!

45%!5-&02,&:!#@!5*7-&!+%7-,&8!/+#88b/*24*+-22?!4#!/%+4-,&!-*45#+,I%0!9%+8#&8(!8*/5!-8!

9+,%848!#+!0#/4#+8!,&!7#0%+&!=%84%+&!/*24*+%<!18!J5,2,99%!1+,q8!84-4%0(!45%!@%-+!#@!0%-45!EF`!B&0%%0!,&!P9-,&(!45%!@#+%&8,/!

-&45+#9#2#:?!4%-78!-+%!45%!&%6!-*45#+,4,%8!65%&!0%-2,&:!6,45!;,#2%&4!0%-45!#@!45%!Q,;,2!

=-+<! B&! -&?! /-8%(! 0#/4#+8(! 2,A%! @#+%&8,/! 0#/4#+! R+-&/,8/#! _43%C%++h-(! -+%! @,:*+%8! #@!

-*45#+,4?! ,&! P9-,&(! -&0! :##0! +%92-/%7%&48! @#+! 9+,%848(! 65#! 7-&?! ,&! 45%! +%9*C2,/-&!

7%7#+?!7#;%7%&4!0#!&#4!-//%94!-8!-*45#+,4,%8<!

P#7%!#@!45%!%35*7-4,#&!+*2%8(!8*/5!-8!84+,/4!/5-,&8!#@!/*84#0?!-&0!45%!9+%8%+;-4,#&!

,&!&*7C%+%0!92-84,/!C#3%8!@#+!9#4%&4,-2!@*+45%+!+%8%-+/5!#&!45%!+%7-,&8(!/-&!C%!+%-0!-8!

-!8,:&!#@!9+#@%88,#&-2,I-4,#&!#+!>*0,/,-2,I-4,#&!#@!7%7#+?(!-8!B!-+:*%0!,&!Q5-94%+!c(!#+!#@!

45%!7%0,/-2,I-4,#&!#@!0%-45(!-8!1+,q8!6#*20!-+:*%<EYW!N*4!#45%+!+*2%8!#@!/#&0*/4!5-;%!45%!

%@@%/4!#@!:,;,&:!9%+7,88,#&!4#!45%!4%-7!4#!0%-2!6,45!45%!0%-0<!R#+! ,&84-&/%(!;#2*&4%%+8!

-+%! &#4! -22#6%0! 4#! 87#A%! 65,2%! 6#+A,&:(! 85#*20! -26-?8! 6%-+! -! 85,+4! &#! 7-44%+! 5#6!

6-+7! ,4! ,8(! -&0! 85#*20! @#/*8! -&?! /#77*&,/-4,#&! -C#*4! 45%,+! 6#+A! ,&! 9+%88! -&0! -&?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EFH!M%+0%+?(!7*'$%$1.'(W$6"#(!XWY XWa<!EFa![%&#,A!S6#&(!C4%"!(%/"().##.1!"B(;*--"-*!.%$*&(.&>(1*&#*'.%$*&($&(2.()3(.&>()3(W.$!dN%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!

Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWke(!XE<!EF`! ?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0<!1&4#&,*8!

Q<K<.<!$#CC%&!d.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWFe(!FH<!!EYW! !

Page 224: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EWX!

,7-:%8!#&!45%!0%4-,2%0!6#+A!6,45!C+*85%8!+-45%+!45-&!#&!45%!6#+A!6,45!45%!%3/-;-4#+(EYX!

4#!85#6!45-4!45%?!0#!7#+%!45-&!C+*4-22?!C+%-A!#9%&!-!:+-;%(!-&0!45-4!&#4!%;%+?#&%!/-&!

%35*7%<!

B!45,&A!45-4!45%!%35*7-4,#&8!@#22#6!/%+4-,&!+*2%8!-&0!9+#4#/#28!@#+!45%!8-7%!+%-8#&!

45-4! ;,#2%&/%! ,8! #@4%&! +,4*-2,I%0(! &-7%2?(! ,&! #+0%+! 4#! -;#,0! 9#22*4,#&! 65%&! /+#88,&:!

C#*&0-+,%8!C%46%%&!2,@%!-&0!0%-45<!P,&/%!/+#88,&:!45%!C#*&0-+?!C%46%%&!2,@%!-&0!0%-45!EYE!

45%!%35*7-4,#&!4%-78!-/4*-22?!/+#88!45,8!8-7%!C#*&0-+?!4#!+%84#+%! 45%!5#&#*+!#@! 45%!

;,/4,78(!-2C%,4!6,45#*4!C2##0!,&;#2;%0<!=#+A,&:!6,45!45%!0%-0!-&0!%39#8,&:!45%,+!C#0,%8!

EYc!-8!/-&!C%!8%%&!@+#7!#99#8,4,#&!4#!45%!%35*7-4,#&8!45-4!,8!@+-7%0!,&!4%+78!#@!

!*=.!( 1,"!:*# !

/#&0*/4!#@! 45%!%35*7-4,#&!4%-78!/-&!C%! ,&4%+9+%4%0!-8!6-?8!4#!0,@@%+%&4,-4%!C%46%%&!

65%&! C#0,%8! 6%+%! %35*7%0! dC?! +%9*C2,/-&8(! ,&! 45%! /-8%! #@! 45%! &*&8! -&0! 7#&A8e! -&0!

0,892-?%0!4#!,&89,+%!@%-+<!

"5,8! 9+#@%88,#&-2,I-4,#&! -&0! 7%0,/-2,I-4,#&! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! ,8! +-45%+!

+%/%&4<!=5,2%! ,&!45%!X`HW8(!+%2-4,;%8! ,&!)-;-++-!5%20!45%!8A*228! ,&!45%,+!5-&08!4#!8%%! ,@!

45%?! +%/#:&,I%0! 8#7%! @-/,-2! /5-+-/4%+,84,/8(! 45%! @#+%&8,/! -&45+#9#2#:,84! &#6! 2-?8! #*4!

45%!8A%2%4#&!#&!5,8!65,4%!4-C2%!4#!7%-8*+%!,4!9,%/%!C?!9,%/%<!=5,2%!8#7%!#@!45%!7%-&,&:8!

-&0!-,78!#@! 45%!%35*7-4,#&8!-+%!84,22! 45%!8-7%(! 45%!9+#/%0*+%8!5-;%!/5-&:%0!-&0!-+%!

8#7%4,7%8!7%4!6,45!,&/#79+%5%&8,#&(!-8!,&!^+#9%8-(!65%+%!8#7%!+%2-4,;%8!]*%84,#&%0!

45%! &%%0! 4#! -&-2?I%! 45%! +%7-,&8! ,&! -! 2-C#+-4#+?! C%@#+%! 45%?! /#*20! +%C*+?! 45%7<!

[#6%;%+(!6,45!7*/5!#99#8,4,#&!4#!45%!%35*7-4,#&(!45%!-*45#+,4?!#@!45%!8/,%&4,848!,8!#@!

*47#84! ,79#+4-&/%<! B&! 45%! C%:,&&,&:! #@! -&! %35*7-4,#&(! ;,22-:%+8! -+%! 8#7%4,7%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EYX! =5%&! B! 6-8! -8A%0! 4#! 8%&0! 95#4#8! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 4#! 45%! 9+%88! ,&! Q5,22T&(! @#+! ,&84-&/%(! B! 5-0! 4#! 9,/A!

,7-:%8!6,45! 45%!4%-7!#&! ,4(! 9+%@%+-C2?!6%-+,&:!-&! 1$.[!9*22#;%+!-&0!6#+A,&:!&#4!6,45! 45%! %3/-;-4#+!C*4!

6,45!45%,+!5-&08<!EYE! !EYc! B&! P9-,&(! -! @-7#*8! /#77*&,]*'! #@! 45%! 18#/,-/,T&! 1+/5,;#! K*%++-! ?! _3,2,#! d1K_e! -8! 6%22! -//*8%0! 45%!

2$#:.&$.( G*6.! H! dEWWHe(! 8<9D! B&! :%&%+-2(! m#w!Q+#882-&0!

9#,&48! 4#! 45%! 9#4%&4,-2! 9+*+,%&/%! #@! @#+%&8,/! +%9#+48(! 45-4! 5-8! +%84+-,&%0! 7-,&84+%-7! -+/5-%#2#:?! @+#7!

C!1/."*'*+$1.'(?$.'*+,"#(HE!dEWWWeO!XXY<!B&!1+:%&4,&-(!45%!.-0+%8!#@!45%!J2-I-!0%!.-?#!/+,4,/,I%0!45%!

8%-+/5!@#+!45%!+%7-,&8!#@!45%!>"#.:.!"1$>*#! F$-"(.&>(`,#%$1"@(cF<!

Page 225: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EWE!

8*89,/,#*8(! C*4! 45%! 9+%/,8,#&(! 7%4,/*2#*8&%88(! -&0! +%89%/4! 6,45! 65,/5! 45%! 1$.[!

;#2*&4%%+8!5-&02%!45%!+%7-,&8!#@4%&!/-*8%!45%!0,84+*84!4#!0,8-99%-+<EYF!

F<c<Y R+#7!'$",!4#!-$'$",(>"(-]-*$!"!

F*>*("#%"(1.*#("'(*!>"&.!g("'(.-*! !!C''(%/$#(1/.*#(J$''(="(#*'6">(=3('*6"M EYY!

!

+#-0!9-88%8!#&!,48!6-?!4#!-&!%794?(!-9#/+?95-2(!4#7C<!"5,8!0#%8!&#4!,79%0%!45-4!45#*8-&08!#@!9,2:+,78!4-A%!45-4!+#-0!4#!P-&4,-:#!-&0!

.%7#+?!,8!&#4!/#&4-,&%0!,&!C#&%8(!&#+!,&!7-88!:+-;%8(!C*4!,&!45%!/#77*&,4?!#@!9%#92%!2,A%!?#*(!45-4!4-A%!87-22!84%98(!0-?!C?!0-?(!,&!45%!&%;%+b

EYk(

"5%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! *&,4%8! 7-&?! 0,@@%+%&4! -/4#+8! ,&4#! -! &%6(! ,&/2*8,;%! -&0!

,&4%+/#&&%/4%0! -$'$",( >"( -]-*$!"(&%46#+A! ,8! &#4! 4#! C%! *&0%+%84,7-4%0(! ,&! 2,:54! #@! 45%! 9+,;-4,I-4,#&! #@! 7%7#+?! 45-4!

*&0%+7,&%0! 45%! 8#/,-2! C-8,8! @#+! 7%7#+,%8<! U-?2-! $%&85-6! -2+%-0?! 9#,&4%0! 4#! 45%!

/-9-/,4?!#@!45%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!4#!@#+:%!&%6!&%46#+A8!#@!$%9*C2,/-&!@-7,2,%8(!

8#7%45,&:! 85%! 8-6! -8! ;%+?! %79#6%+,&:<EYH! -$'$",!

-&0! '$",(>"(-]-*$!"!4#!:%4!-!C%44%+!*&0%+84-&0,&:!#@!45%!+%2-4,#&!C%46%%&!45,8!&%46#+A!

!

"5%!&%6!-$'$",(>"(-]-*$!"!

;%+?! /#79+%5%&8,;%O! ,4! ,8! @#+7%0! C?! 9%#92%! -8! 0,;%+8%! -8! ;#2*&4%%+8! #@! 0,@@%+%&4!

;%8! #@! 0,@@%+%&4! :%&%+-4,#&8(! ;,22-:%+8(! 2#/-2!

9#2,4,/,-&8(! 2-&0#6&%+8(! -&0! 8#7%4,7%8! -/4,;,848! -&0! ;,/4,78! @+#7! #45%+! /#*&4+,%8<!

1/-0%7,/8! -8! 6%22! -+%! ,&;#2;%0! ,&! 45%! &%46#+A! -&0! -+%! ,&;,4%0! 4#! /#&4+,C*4%! 4#! 45%!

7#;%7%&4<EYa!B4!8*+9-88%8!45%!4+-0,4,#&-2!&%46#+A8!#@!9#2,4,/-2!9-+4,%8(!*&,#&8(!-&0!#45%+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EYF!"5,8!6-8!45%!/-8%!,&!Q5,22T&(!@#+!,&84-&/%!,&!45%!/-8%!#@!45%!&,%/%!#@!

179-+#(! ,&4%+;,%6!0*+,&:! %35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2! Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!^/4#C%+!E`(!

EWXX<e!!EYY! Z*84!C%@#+%!-!C,:!5#7-:%!,&!45%!45%-4%+!,&!J#&@%++-0-(!45%!#+:-&,I-4,#&!8%%7%0!4#!:#!5-?6,+%(!-&0!45,8!,8!

5#6!P,2;-!87,2%0!45%!84+%88!-6-?!d@,%20&#4%8(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXWe<!EYk! Z-7%8!R%+&g&0%I! d)%6!\#+A!9+#@%88#+! ,&!P9-&,85!-&0!J#+4*:*%8%!-&0!1$.[!8*99#+4%+e(! ,&!-!+%-/4,#&!4#!

45%!@-,2%0!%35*7-4,#&!,&!Q#2*7C+,-&#8(!@-/%C##A!9#84(!Z*&%!EWXX<!EYH!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!EcY<!EYa!B!7?8%2@!6-8!@#+!,&84-&/%!,&;,4%0!4#!45%!1$.[!#@@,/%!,&!.-0+,0!4#:%45%+!6,45!#45%+!&%6!+%8%-+/5%+8!,&!45%!

@,%20(!65%+%!,4!6-8!0,8/*88%0!5#6!6%!/#*20!/#22-C#+-4%!dR,%20&#4%8(!1$.[!#@@,/%!.-0+,0(!^/4#C%+!EH(!EWXWe<!"5%!

!

Page 226: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EWc!

#+:-&,I-4,#&8! 45-4! 6%+%! #@4%&! 45%! 7-,&! ,&84,4*4,#&8! 0%-2,&:! 6,45! +%9*C2,/-&! 7%7#+?!

-@4%+!45%!4+-&8,4,#&<EY`!"5,8!6-?!45%!/-*8%!#@!45%!-"-*!$.(/$#%0!$1.!-44+-/48!7-&?!9%#92%!

65#! 6%+%! ,&! 8%-+/5! #@! /,;,/! %&:-:%7%&4! C*4! 5-0! &#! 4,%8! 6,45! 2%@4b6,&:! 9#2,4,/-2!

#+:-&,I-4,#&8(! -8! ,8! 45%! /-8%! @#+! 7-&?! ?#*&:! ;#2*&4%%+8! #@! -! :%&%+-4,#&! 45-4! 6-8!

%84+-&:%0!@+#7!9#2,4,/-2!9-+4,/,9-4,#&(!-&0!@#+!7-&?!+%2-4,;%8<EkW!18!-!8?79-45,I%+!#@!45%!

/#&8%+;-4,;%! 7.!%$>*( 7*:,'.!(! _*:%&,#! 6#*20! 85?! -6-?! @+#7! 7#+%! %392,/,4! 9#2,4,/-2!

%&:-:%7%&48! 6,45! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84(! C*4! 45+#*:5! 5,8! @-7,2?! 84#+?! -&0! 5,8! 6,85! @#+! -!

0%/%&4!C*+,-2!@#+!-22!0%-0!,&!1,&"%.#(!5%!@#*&0!-!6-?!4#!/#&&%/4!6,45!2#/-28!-&0!-/4,;,848!

-C#*4!-!9-+4!#@! 45%! 5,84#+?!#@!R+-&/#,84! +%

P9-,&(!45%!%35*7-4,#&!6-8!45%!@,+84!#//-8,#&!65%+%!5%!4-2A%0!,&!9*C2,/!-C#*4!5,8!@-7,2?!

5,84#+?<! B&0%%0(! 9*C2,/! 5,84#+?! ,8! &#4! #&2?! -C#*4! 5#6! 45%! 7%88-:%! ,8! 4+-&82-4%0! 4#! 45%!

9*C2,/! C*4! -28#! -C#*4! 5#6! 45,8! 9*C2,/! #+! /#77*&,4?! ,8! @#+7%0<! "5%! %35*7-4,#&8!

2,4%+-22?!/+%-4%!45%!,&4%+2#/*4#+8!4#!2,84%&!4#!45%!8,2%&/%0!84#+,%8!#@!45%!6"&1$>*8<!

"5%!1$.[!,8!]*,4%!8*//%88@*2!,&!,&/2*0,&:!2#/-2!/#77*&,4,%8!-&0!&%6!;#2*&4%%+8!,&!

,48!8#/,-2!7#;%7%&4<![%+%!-8!6%22(!45%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!-+%!/+*/,-2!7#7%&48!

#@!*&,4,&:(!/#&&%/4,&:(!-&0!7#C,2,I,&:!9%#92%!,&!45,8!&%46#+A<!=,45!%;%+?!%35*7-4,#&(!

45%! &%46#+A! #@! 45%! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8! :+#68! 6,45! &%6! +%2-4,;%8(! 2#/-2! -/4,;,848(!

+%8%-+/5%+8(!;#2*&4%%+8(!%4/<!"5%!/+#60!8*++#*&0,&:!-&!%35*7-4,#&!:+#68!0-?!C?!0-?!

-&0!:%48!%;%&! 2-+:%+!#&!6%%A%&08<!.-&?!%35*7-4,#&8!-+%!/-++,%0!#*4!0*+,&:!8*77%+!

5#2,0-?8!C%/-*8%! 45%!;#2*&4%%+8!5-;%! @+%%! 4,7%!45%&<!R*+45%+7#+%(! 45,8! ,8!65%&!7-&?!

9%#92%!65#!6%&4!4#!2,;%!,&!45%!/,4,%8!#+!45%!,&0*84+,-2!&#+45!,&!45%!,77,:+-4,#&!6-;%!#@!EkX! "5,8! 6-?(! &%6! :%&%+-4,#&8! #+! @-7,2?!

7%7C%+8!65#!7,:+-4%0!C%/#7%!+%,&4%:+-4%0!,&4#!45%!/,+/2%!#@!+%2-4,;%8!,&;#2;%0!,&!45%!

7%7#+?! #@! 45%! +%9+%88,#&<! B&! Q5,22T&! -&0! J*%C2-(! 9%#92

84#+,%8! ,&! -&! -47#895%+%! 45-4! C%/-7%! 7#+%! +%2-3%0! %;%+?! 0-?O! -@4%+! 8#7%! 0-?8(! 45%!

K-+/h-8! C+#*:54! /-A%(! 45%! 5-,+! 0+%88%+8! /5#+,I#! -&0! 6,&%<! B&! Q5,22T&(! 7-&?! #@! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!5-8!4+,::%+%0!7-&?!-/-0%7,/!9+#>%/48(!8*/5!-8!45%!,&4%+0,8/,92,&-+?!9+#>%/4!W.#(7*'K%$1.#(>"('.()"-*!$.!#@!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!d5449OGG9#2,4,/-80%2-7%7#+,-<#+:Ge(!45%!,&4%+0,8/,92,&-+?!9+#>%/4!

#@!?#*&:!8/5#2-+8!45-4!B!/#b@#*&0%0(!.%7#+,-8!%&!$%0!d5449OGG7%7#+,-8%&+%0<%8Ge(!-&0!45%!Q-4%0+-!0%!

.%7#+,-![,84T+,/-!-4!45%!f&,;%+8,0-0!Q#792*4%&8%!.-0+,0!

d5449OGG9%&0,%&4%0%7,:+-/,#&<*/7<%8G,&@#G7%7#+,-8G,&0%3<5472e<!EY`!B&!Q5,22T&(!&%34!4#!7-&?!+%2-4,;%8(!45%!2#/-2!8#/,-2,84!9-+4?!6-8!45%!,&84,4*4,#&!C%5,&0!45%!7#&*7%&4(!C*,24!

,&! 45%! X`aW8(! -&0! 45%! /#77%7#+-4,#&8! #&! .-?! X! 45-4! /#&4,&*%0! *&4,2! 45%! %35*7-4,#&! ,&! EWXX<! B&! :%&%+-2(!

7-&?!#@!45%!%35*7-4,#&8!45-4!6%+%!/-++,%0!#*4!>*84!-@4%+!45%!@,+84!0%7#/+-4,/!%2%/4,#&8!,&!X`HH!6%+%!#+:-&,I%0!

C?!2#/-2!9#2,4,/-2!9-+4,%8!-&0!45%,+!&%46#+A!#@!#+:-&,I-4,#&8<!!EkW!18!B!7%&4,#&%0!,&!Q5-94%+!c(!9#2,4,/-2!9-+4,/,9-4,#&!#@!45%!P9-&,85!?#*45!5-8!2#&:!C%%&!C%5,&0(!8#7%45,&:!

9#2,4,/-2!8/,%&4,848!2,A%!1+,%2!Z%+%I!4+-/%!C-/A!4#!45%!2-/A!#@!-!+*94*+%!6,45!R+-&/#,87!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&<!P%%!

1+,%2! Z%+%I! d9#2,4,/-2! 8/,%&4,84!-&0!1$.[!/#22-C#+-4#+e(!9*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!

N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!!EkX! ,2,%8!2%@4!:%&%+-4,#&8!-:#<!

Page 227: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EWF!

-4!45%!%35*7-4,#&!8,4%!

b

0! 8*99#+4%0! 5,7! -8! 5%!

0%8/%&0%0! ,&4#! 45%! 9,4(! C%/-7%! -/4,;%2?! ,&;#2;%0! ,&! 45%,+! @-7,2?! 5,84#+?<! _*:%&,#! ,&!

45%! %&+,/5,&:! @-/4#+8<! "5+#*:5! _*:%&,#(! 65#! 5-0! /#7%! @+#7! M-2%&/,-! 4#! -44%&0! 45%!

%35*7-4,#&(!45%!;,22-:%+8!5-0!:#44%&!4#!A&#6!45%!@-7,2?!5,84#+?!#@!45%,+!@-7#*8!.-&/#!

0%! 1:*0#<! R#+! 8#7%! +%2-4,;%8(! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! 45%! C%:,&&,&:! #@! /#&4,&*#*8!

@+,%&085,98! -&0! %&:-:%7%&4! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! "5%?! A%%9! ,&! 4#*/5! 6,45! 45%!

&%46#+A!45+#*:5!8#/,-2!7%0,-(!)%6!\%-+8!95#&%!/-228(!1$.[!-/4,;,4,%8(!%4/<!

"5%!%35*7-4,#&!,8!#@4%&!#&2?!45%!84-+4!#@!45%!@#+7-4,#&!#@!45%!&%46#+A<!B&!J*%C2-!0%!

0#&! $#0+,:#(! -! 8?79#8,*7! 6-8! #+:-&,I%0! 0*+,&:! 45%!

7-&?! @-7,2,%8! :-45%+! ,&! 45%! ;,22-:%(! 6,45! 9+%8%&4-4,#&8! C?! -! 2#/-2! -7-4%*+! 5,84#+,-&!

-C#*4!45%!@,:54!C%46%%&!R+-&/#,84!@#+/%8!-&0! '*#(>"('.(#$"!!.!-+#*&0!J*%C2-!-&0!7?!#6&!

9+%8%&4-4,#&! -C#*4! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! =%! -28#! 8/+%%&%0! -! ;%+8,

+%-/5%0! 7-&?! &%6! 9%#92%! 65#! 5-0! &#4! -44%&0%0! 45%! %35*7-4,#&! C%/-*8%! 45%?! 5-0!

0,84+*84%0!,4!@#+!,0%#2#:,/-2!+%-8#&8!#+!8,792?!5-0!&#4!,&!4#6&<!

"5%!/*27,&-4,#&!-&0!/%+4-,&2?!45%!7#84!;,8,C2%!7-&,@%84-4,#&!#@!45%!+%&%6%0!-$'$",(>"(-]-*$!"! ,8!45%!+%C*+,-2<!"5,8!,8!&#4!8*+9+,8,&:D!C-8%0!#&!45%!+%/#:&,4,#&!#@!-!5#7#2#:?!

C%46%%&!45%! /#77*&,4,%8!#@! 2,;,&:!-&0!0%-0(! 9,#&%%+!8#/,#2#:,848!-&0!-&45+#9#2#:,848!

8*/5! -8! _7,2,%! L*+A5%,7! -&0! $#C%+4! [%+4I! -2+%-0?! -44+,C*4%0! 8#/,-2! @*&/4,#&8! 4#!

7#+4*-+?! +,4*-28<EkE! 18! [%+4I! -+:*%0(! d+%eC*+,-28! +%#+0%+! 2,;,&:! /#77*&,4,%8! -&0!

,&/2*8,#&! -&0! %3/2*8,#&! #@! 45%! 0%-0! -&0! 45%,+! 7#*+&,&:! /#77*&,4?<Ekc! L*+A5%,7! 8-6!

5%29,&:!4#!0+-6!9%#92%!/2#8%+!4#:%45%+!-&0!+%84#+,&:!45%!/#5%8,#&!#@!-!6%-A%&%0!8#/,-2!

:+#*9<EkF! J5,2,99%! 1+,q8(! -245#*:5! 6+,4,&:! -C#*4! 9+%b7#0%+&! +%-/4,#&8! 4#! 0%-45(!

0%7#&84+-4%0! 5#6! @*&%+-28! 6%+%! -! 6-?! 4#! 9-88! 45%! #+0%-2! 45-4! 0%-45! 7%-&8! 4#! 45%!

/#77*&,4?! -&0! 5%29! 4#! +%/#;%+! 45%! 84+%&:45! -&0! *&,4?! 6,45! /%+%7#&,%8(! 45%! 2-84! #@!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EkE!M%+0%+?(!7*'$%$1.'(W$6"#(!XWa<!Ekc!$#C%+4![%+4I(!/,4%0!,&!M%+0%+?(!7*'$%$1.'(W$6"#(!XWa XW`<!EkF! ?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'M(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0<!1&4#&,*8!Q<!K<!.<!$#CC%&!d.-20%&(!^3@#+0!V!Q-+24#&O!N2-/A6%22!

J*C2,85,&:(!EWWFe(!H a<!!

Page 228: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EWY!

65,/5! -26-?8! 6-8! -! +-45%+! >#?#*8! #&%<EkY! .#+%! 89%/,@,/-22?! @#+! 9#84b/#&@2,/4! 8%44,&:8(!

9#2,4,/-2! /#77*&,4,%8(! *&,4,&:! 45%! /#77*&,4?! -+#*&0! ,48! &%62?! ,&8/+,C%0! -&/%84#+8<Ekk!

1@4%+! ;,#2%&4! 0%-45(! 0,+%/4%0! 4#6-+08! 45%! 65#2%! /#77*&,4?(! @*&%+-28! 5%29! 4#! +%/#;%+!

2%&4!0%-45!#@!/,;,2,-&8!

5-8!#@4%&!4-A%&!45%!@#+7!#@!9*C2,/!@*&%+-28(!%;%&!,@!45%+%!6%+%!&#!C#0,%8!4#!C*+?<EkH!

/2%-+2?!&#4!%34+-&%#*8!4#!45%!/*++%&4!%35*7-4,#&8!,&!P9-,&(!45%8%!8#/,-2!-89%/48!9+%;-,2!

,&! 45%! +%C*+,-28<! "5%! /%+%7#&,%8! -+%! /5-+:%0! 6,45! %7#4,#&<! B&! Q5,22T&(! 5*&0+%08! #@!

9%#92%!:-45%+%0!,&!45%!4#6&!5-22(!-&0!65%&!45%?!-++,;%0!-4!45%!/%7%4%+?!45%!/+#60!6-8!

%;%&! 4##! C,:! 4#! %&4%+<! R%22#6b;,22-:%+8(! 84-4%! +%9+%8%&4-4,;%8(! 7%7C%+8! #@! 45%!

%35*7-4,#&!4%-7(!8*99#+4%+8! @+#7!#45%+!4#6&8(!-&0!,&!Q5,22T&!%;%&!@+#7!K%+7-&?!,&!

45%! 9%+8#&! #@! [-++?! )-4#6,4I(! -22! 7#C,2,I%0! 4#! /#7%(! -&0! 45%! 9+%88! C+#-0/-84! 45%!

/%+%7#&?! @-+! C%?#&0! 45%! ;,22-:%<! "5%! 1$.[! 6-8! 7#;%0! C?! 45%! 8,I%! #@! 45%! :-45%+,&:<!

^&%!#@!45%!+%2-4,;%8(!45%!2#/-2!/#CC2%+(!%392-,&%0!45%!C,:!/+#60!-8!-!8,:&!#@!45%!8%&8%!#@!

/#77*&,4?!-&0!8#2,0-+,4?!#@!45%!;,22-:%<!$%C*+,-28!-+%!-!/2%-+!7-&,@%84-4,#&!#@!45%!*&,4?!

-&0!9+,0%(!#@4%&!@#+!45%!@,+84!4,7%(!#@!45%!/#77*&,4?!#@!45%!0%8/%&0-&48!#@!45%!6"&1$>*8<!

18! 45%! 1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4! 7%&4,#&%0! ,&! 45%! Q5,22T&! +%C*+,-2(! -22! +%2-4,;%8! -&0!

Eka!14!45%!%&0!#@!45%!+%C*+,-28(!45%!&%6!/#77%7#+-4,;%!%&;,+#&7%&4!,8!8%/*+%0!

6,45!45%!&%6!4#7C!,&!45%!4#6&!/%7%4%+?!-&0!,8!8#7%4,7%8!/%2%C+-4%0!6,45!-! 1*-$>.(>"(4!.%"!&$T.1$0&!#+!/#77*&-2!0,&&%+<!

"5%! ;#2*&4%%+8! -+%! ,79#+4-&4! -/4#+8! ,&! 45%! C*,20,&:! #@! 45,8! /#77*&,4?! -+#*&0! 45%!

7-88!:+-;%8<!"5%!X(EEF!1$.[!;#2*&4%%+8!-+%!/-22%0!

7#;%7%&4! 45-4! 7-A%8! *9! @#+! 45%! 2-/A! ,&! +%8#*+/%8<Ek`! "5%! %35*7-4,#&! ,8! @#+! 7#84! #@!

45%7!45%!92-/%!65%+%! 45%,+!/#77,47%&4!4##A!#@@(!-&0! ,4! ,8!-28#!45%!8,4%! 4#!65,/5!45%?!

0+-6!#45%+!9%#92%(!-8!45%?!,&;,4%!45%,+!@-7,2?!4#!;,8,4!45%7!0*+,&:!6#+A<EHW!M#2*&4%%+,&:!

,8! ;%+?! -//%88,C2%(! 6,45! 4-8A8! @#+! %;%+?#&%! 65#! 6-&48! 4#! >#,&<! B&! 45%! %35*7-4,#&8! B!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EkY! ?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'M(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0<!1&4#&,*8!

Q<!K<!.<!$#CC%&!d.-20%&(!^3@#+0!V!Q-+24#&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWFe(!FX<!!Ekk!M%+0%+?(!7*'$%$1.'(W$6"#(!XWk XWa<!EkH!Q-90%;,2-!-&0!M#207-&(!<.!(?".>(!XkE<!Eka!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!+%C*+,-2(!;,0%#b+%/#+0,&:(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<!Ek`!

5449OGG/-0%&-8%+</#7G9+#:+-7-GEWXcGWaGcWG-*0,#8GXcHHaEWEFFskkWEXY<5472<!!EHW!B&4%+;,%68!6,45!1$.[!;#2*&4%%+8!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:8!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!

Page 229: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EWk!

-44%&0%0(! 45%+%!6%+%!;#2*&4%%+,&:!4%-/5%+8(!-!98?/5#2#:,84(!-&0!-! @#+%84%+!6#+A,&:!#&!

45%,+!@+%%!0-?8D!-!&*+8%!-&0!-!5,84#+,-&!65#!6%+%!*&%792#?%0(!2,A%!7-&?!#45%+8!0*+,&:!

45%!%/#&#7,/!/+,8,8D!-!7,&%!6#+A%+!#&!2%-;%(!%4/<!"5%!%39%+,%&/%!#@!6#+A,&:!-&0!2,;,&:!

4#:%45%+! -&0! 85-+,&:! 45%! 95?8,/-22?! -&0! %7#4,#&-22?! 5%-;?! 6#+A! #@! 45%! %35*7-4,#&8!

/+%-4%8!2-84,&:!@+,%&085,98<!"%22,&:2?(!-!0+%-7!45-4!#&%!#@!45%7!A%%98!5-;,&:!,8!45-4!45%?!

-22!82%%9!-4!45%!8,0%!#@!45%!7-88!:+-;%(!4-2A,&:!-&0!5-;,&:!@*&D!-&0!,&0%%0(!%&>#?,&:!45%!

6#+A! ,8! 9-+4! #@! 45%! -88#/,-4,#&(! %89%/,-22?! 8,&/%! ,4! ,8! C-8%0! #&! ;#2*&4-+?! 6#+A<EHX! "5%!

&,:54!C%@#+%!45%!+%C*+,-2!,&!Q5,22T&(![-++?!)-4#6,4I!-8A%0!65-4!45%!7#4,;-4,#&8!#@!45%8%!

1*-:.L"!$#-*!-8!8#7%45,&:!45-4!A%94!45%7!:#,&:<!18!45%!1$.[!;,/%b9+%8,0%&4!%392-,&%0!

Q,"(%"( -,"6" EHE! ^45%+! ;#2*&4%%+8! 8-,0! 45-4! 9-+4,/,9-4,&:! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! -C8#+C8! #&%!

5-8!C%%&!/#,&%0!#&!#45%+!#//-8,#&8<EHc!

199-+%&42?(! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /5##8%8! 45%! 4+-&8@#+7-4,;%! -&0! 0?&-7,/!

/5-+-/4%+! #@! 45%! %35*7-4,#&8! #;%+! 45%! 7#+%! 9+%8%+;-4,;%! +%@2%3! #@! 7-A,&:! '$",8( >"(-]-*$!"! #@! 45%! 7-88! :+-;%! 8,4%8<! B&0%%0(! -+/5-%#2#:,/-2! %3/-;-4,&:! ,8! -! 8/,%&/%! 45-4! ,&!

8#7%!6-?!0%84+#?8(!#+!-4!2%-84!4+-&8@#+78(!,48!#6&!7-4%+,-2!8#*+/%8<!"#!+%&0%+!7%7#+,%8!

9*C2,/(! 8,4%8! #@! 7%7#+?! 5-;%! 45%! -0;-&4-:%! #@! 5-;,&:! -! 7-4%+,-2! -&0! @,+7! C-8,8<! =,45!

7-88!:+-;%8(!45%!7-4%+,-2!C-8,8!%;%&!:,;%8!,4!-!8?7C#2,/!-&0!0,84*+C,&:!9#6%+!*&,]*%!4#!

8%%78!45-4!,48!@#+/%!,8!,&!,48!-/4,;%!&%46#+A(!/#&84+*/4%0!45+#*:5!-!/5-,&!#@!7#7%&4-+?!

C*4!,&4%&8%!7%7#+?!-/4,#&8<!B4!,8!45,8!-/4,;%!&%46#+A!65,/5!5-8!:,;%&!45%!7-88!:+-;%8!-!

&%6! 7%-&,&:! ,&! 45%! 9*C2,/! 895%+%<! "5%! 0*+-C,2,4?! -&0! 9%+@#+7-4,;,4?! #@! 45%! P9-&,85!

7%7#+?! 7#;%7%&4! ,8! 9%+5-98! 7#+%! 4#! C%! @#*&0! ,&! +%2-4,#&85,98(! -/4,#&8(! -&0! 8#/,-2!

%@@%/48!45-&!,&!84#&%<!

P4,22(! &#4! -22! 8*99#+4%+8! #@! +%7%7C%+,&:! 45%! 0%@%-4%0! ,&! P9-,&! -+%! ,&! @-;#*+! #@! 45,8!

/5#,/%<! B&! 45%!C%:,&&,&:(!R#+#!+%8,84%0! 45%! ,0%-!#@!%35*7,&:!:+-;%8(! -&0!/+,4,/8!#@! 45%!

%35*7-4,#&8!84,22!-+:*%!45-4!6,45#*4!>*0,/,-2!,&;%84,:-4,#&8(!%35*7,&:!45%!7-88!:+-;%8!EHF! 1&0! 84,22! 45%+%! -+%! 7%7#+?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EHX!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%!9+%8,0%&4e!-&0!$%&'!J-/5%/#!d1$.[!5%-0!-+/5%#2#:,84e(!,&4%+;,%68!0*+,&:!

%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:8!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!EHE!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%!9+%8,0%&4e(!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!

Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!EHc!R#+!,&84-&/%(!/#&;%+8-4,#&8!6,45!1$.[!-4!0,&&%+!4-C2%(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!19+,2!cW(!EWXED!Q#&;%+8-4,#&8!

*9#&!-++,;-2(!@,%20&#4%8(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EE(!EWXWD!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!EHF!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!.-0+,0D!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!

Page 230: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EWH!

-88#/,-4,#&8!8*/5!-8!45%!18#/,-4,#&!1+/5,;%!=-+!-&0!_3,2%!d1K_e(!-&0!45%!188#/,-4,#&!#@!

-&0!9+%@%+!4#!9+%8%+;%!45%!7-88!:+-;%8<EHY!B&!Q5,22T&!-8!6%22(!45%!+%-8#&!65?!45%!@-7,2?!

K-+/h-! #C>%/4%0! 4#! %35*7-4,#&! 6-8! C%/-*8%! 45%?! 6-&4%0! 4#! A%%9! 45%! 7-88! :+-;%! -8! -!EHk! =5,2%! 45%! 1$.[! 4%-7! 0,89#8%0! #@! 45,8! -8!

EHH!45%!K-+/h-!@-7,2?!5-0!-/4*-22?!89%&4!-!2#4!#@!%@@#+4!4#!4*+&!45%!

7-88!:+-;%8,4%(! 8#7%!A,2#7%4+%8! @+#7!45%!;,22-:%!/%&4+%(! ,&4#!-! 8,4%! #@!7%7#+?! 65%+%!

45%!-@@%/4%0!@-7,2,%8!-&0!8?79-45,I%+8!:-45%+%0<!B77%0,-4%2?!-@4%+!C*+?,&:!45%!C#0,%8!

,&!X`c`(!45%!*&/2%!#@!M-2%&4h&!-&0!B:&-/,#!K-+/h-!5-0!2-,0!-!84#&%!4#!7-+A!45%!2#/-4,#&!#@!

45%!:+-;%D!,&!45%!X`kW8!M-2%&4h&!5-0!5*&:!-!92-]*%!#&!-!4+%%!-4!45%!8,4%D!-&0!,&!45%!X`aW8!

45%! +%2-4,;%8(! 6,45! 45%! 5%29! #@! 45%! 8#/,-2,84! 9-+4?(! 5-0! C*,24! -! 7#&*7%&4! 6,45! -! &%6!

/#77%7#+-4,;%!4-C2%4(!+,:54!#&!4#9!#@!45%!:+-;%!d8%%!@,:<!cae(!6,45!45%!#20!92-]*%!C*+,%0!

-?!d)#;%7C%+!Xe(!-&0!8#7%!

:-45%+%0! 45%+%! 6,45! 45%! 8#/,-2,84! 9-+4?! .-?! X<! L*+,&:! 45%! %35*7-4,#&! 5#6%;%+(! 45%!

@-7,2?! K-+/h-! :+-0*-22?! -//%94%0! 45%! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"! 45-4! :+%6! 0*+,&:! 45%!

%35*7-4,#&!-&0! 2%4!:#! 45%,+! @%-+! #@! 2#8,&:! 45%!8,4%!-8!-!7-4%+,-2! 4%84,7#&?!-&0! 8,4%!#@!

+%7%7C+-&/%<! "5%! 7#&*7%&4! 5-0! 4#! C%! +%7#;%0! 4#! 0,:! #*4! 45%! 65#2%! :+-;%! d8%%! @,:<!

c`e(!45%!#20!92-]*%!6-8!@#*&0!*&0%+&%-45!,4!-&0!84#+%0!-6-?(!-&0!-@4%+!45%!%35*7-4,#&!

45%! @%&/%! 45-4!-22#6%0!%&4+-&/%! 4#! 45%!8,4%!6-8!/2#8%0<!18! @-+!-8! B!A&#6(! 45%!8,4%! ,8!&#!

2#&:%+!*8%0!@#+!/#77%7#+-4,#&8<!"5%!+%C*+,-2!/+%-4%0!-!9#4%&4,-2!&%6!8,4%!#@!7%7#+?(!

4-C2%4!@+#7!45%!7#&*7%&4!-4!45%!;*&%.>"!*<!"5%!K-+/h-8!6%+%!;%+?!9+%8%&4!+%2-4,;%8!-4!

45%!%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2(!-&0!45%?!%7C+-/%0!45,8!&%6!&%46#+A!45-4!*&,4%0!0,@@%+%&4!

:%&%+-4,#&8!#@!+%2-4,;%8<!

R#+%&8,/! %35*7-4,#&8! 0#! &#4! 9+%/2*0%! 45%! 9+%8%+;-4,#&! #@! 8#7%! A,&0! #@! '$",( >"(-]-*$!"(! 5#6%;%+<! ^&%! /-&! 0%/,0%! 4#! 0#! -! @#+%&8,/! ,&;%84,:-4,#&! $&( #$%,! -&0! 2%-;%! 45%!

C#0,%8! 65%+%! 45%?! 6%+%(! -8! 6-8! 0#&%! ,&! Q-7*n-8(! -&! %35*7-4,#&! #@(! -7#&:84! #45%+!

9%+8#&8! @+#7! 45%! 6,&&,&:! 8,0%! A,22%0! C?! $%9*C2,/-&8(! 9+,%848! 65#! ]*-2,@,%0! @#+!

C%-4,@,/-4,#&<EHa!B&!8#7%!/-8%8(!+%2-4,;%8!#+!-88#/,-4,#&8!8*//%%0!,&!7-+A,&:!45%!8,4%!-8!-!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EHY! 5449OGG666<@#8-/#7*&</#7G

2-84! 7#0,@,%0! L%/%7C%+! cX(! EWXF(! 5449OGG-:%b0%+%/5#8<C2#:89#4<C%G

Q<! Z%+%IbR-++g&! -&0! P<! 17-:#! (! %08<(! U&".!%/$&+( N!.&1*t#( W"+.13B( ).##( 5!.6"#( .&>( %/"(E"1*6"!3(*4(2$#%*!$1.'()"-*!3($&(9:.$&!d)#4+%!L-7%O!f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!J+%88(!EWXWe(!E`k<!!EHk!

2%44%+(!127-0'&(!EWW`<!EHH!1$.[!4%-7!7%7C%+(!4%2%95#&%!/#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!!EHa! 1+-&I-0,(! H&4*!-"( >"( '.( $&#:"11$0&( >"'( :*T*( >"( ;.-,L.#! d"#2%0#e! dP-&! P%C-84,g&(! EWWae(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(!

EWX

!

Page 231: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EWa!

8,4%! #@! 7%7#+?! -@4%+! 45%! C#0,%8! 5-;%! C%%&! +%7#;%0! ! 65,/5! &%;%+45%2%88! 7,:54! 4-A%!

-6-?!8#7%!#@!,48!0,84*+C,&:!#+!5-*&4,&:!9#6%+<!B&!Q5,22T&(!8#7%!7-4%+,-2!7%7#+?!#@!45%!

:+-;%!84-?%0!-4!_2!Q#&4-0%+#<!)-4*+-22?(!45%!0,::,&:!-26-?8!2%-;%8!4+-/%8!,&!45%!2-?%+8!#@!

8#,2(!C*4!45%!+%2-4,;%8!-28#!0%/,0%0!4#!C*+?!45%!@+-7%0!/#22-:%!#@!9#+4+-,4!95#4#8!,&!45%!

9,4! d8%%! @,:<! cHe! -&0! 92-&4! &,&%! #2,;%! 4+%%8! -4! 45%! 8,4%! ! 45%! ;*2&%+-C,2,4?! #@! 65,/5(!

5#6%;%+(!2%@4!45%!#20!B:&-/,#!K-+/h-!6,45!-!@%-+!45-4!-&,7-28!6#*20!%-4!45%7<!1@4%+!45%!

%35*7-4,#&!#@!45%!45+%%!6#7%&!,&!Q-&0%2%0-!,&!EWWE(!2#/-2!2%@4b6,&:!7%7#+?!-/4,;,848!

EH`!B&!U-!1&0-?-!45%?!+%@,22%0!45%!9,4!6,45!-!89%/,@,/!A,&0!#@!8-&0!45-4!

6#*20!7-,&4-,&!45%!85-9%!#@!45%!9,4<!"5%!1$.[!-28#!7-+A%0!45%!4%&45!-&&,;%+8-+?!#@!,48!

@,+84! %35*7-4,#&! 6,45! -! /#77%7#+-4,;%! 4-C2%4! -4! 45%! 8,4%! -&0! #+:-&,I%0! 46#! 0-?8! #@!

2%/4*+%8!-&0!/%+%7#&,%8!-+#*&0!,48!,&-*:*+-4,#&<!R+-&/,8/#!_43%C%++h-!:#%8!-8!@-+!-8!4#!

[%! :,;%8! 45%! %3-792%! #@! M-20%0,T8(! 65%+%(! -@4%+! 45%! %35*7-4,#&(! 45%! 9+,&/,9-2! #@!

184*+,-8! ,&-*:*+-4%0! -! 7#&*7%&4! 45-4! 4*+&%0! 45%! 8,4%! ,&4#! -! 8,4%! #@! 7%7#+?! @#+!

%;%+?#&%! 4#! ;,8,4<! 18! _43%C%++h-! 84-4%8(! 7-&?! +%2-4,;%8! 6%&4! 4#! 45#8%! 8,4%8! 9+,#+! 45%!

EaW!

B&!7#84!/-8%8!5#6%;%+(!45%!8,4%! ,8!2%@4!@#+!65-4!,4!,8!-@4%+!45%!%35*7-4,#&<!"+?,&:!4#!

#C4-,&! -! 7#&*7%&4! -4! 45%! 7-88! :+-;%! 8,4%8! 7%-&8! -! 2#&:! C-442%! 6,45! 2-&0#6&%+8! #+!

9*C2,/!,&84,4*4,#&8!8*/5!-8!45%!+#-0!-*45#+,4,%8(!65,2%!45%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8!-+%!&#6!

@-;#*+!#@!8,:&9#84,&:!-22!%35*7-4,#&!8,4%8(!C*4!-008!45-4!45,8!,8!-!4-8A!@#+!9#2,4,/,-&8<![%!

-C#*4!#*+!5,84#+?(!45%!C%84!7#&*7%&4!9#88,C2%(!4#!7?!:+-&0@-45%+!-&0!5,8!:%&%+-4,#&(!,8!

,&!45%!5%-0!#@!45%!9%#92%<!1&0!45%!C%84!7#&*7%&4!4#!7-+A!45#8%!7-88!:+-;%8!,8!,&!45%!EaX!

"5%! 0%;%2#97%&4! #@! -! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"! #@! 45%! -"-*!$.( /$#%0!$1.! 7#;%7%&4! ,&!

P9-,&!,8!/+*/,-2!4#!*&0%+84-&0,&:!45%!,79-/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!#&!45%!+#2%!#@!45%!Q,;,2!

=-+! -&0! 0,/4-4#+85,9! 9-84! ,&! P9-,&<! J,%++%! )#+-! *8%0! 45%! 4%+7! -$'$",( >"( -]-*$!"! 4#!

0%8/+,C%! -&! %7%+:%&/%! #@! #+:-&,I%0! -&0! @,3%0! '$",8( >"( -]-*$!"(! -8! 9-+4! #@! -! 7#0%+&!

5,84#+,/-2!+%7%7C+-&/%!,&!-&!-:%!#@!/5-&:%!-&0!8%/*2-+,I-4,#&<![%!*&0%+84##0!45,8!-8!-!

/#&8%]*%&/%! #@! 45%! /#22-98%! #@! 45%! 9+%b7#0%+&(! 7*24,92%(! -&0! ,0%#2#:,/-22?! #+,%&4%0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3(E`!dEWXceO!EW<!EH`! !EaW!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!.-0+,0<!EaX!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6<!!

Page 232: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EW`!

-$'$",8(>"(-]-*!"<EaE!"5%!'$",(>"(-]-*$!"(!#@@,/,-2!7%7#+?!9#2,/,%8(!-&0!%;%&!45%!-/-0%7,/!

84*0?!#@!7%7#+?!/-7%!,&4#!C%,&:!C%/-*8%!45%+%!6-8!8#!2,442%!-/4*-2!7%7#+?!2%@4(!8#!4#!

89%-A<!

B@!6%!-992?!5,8!4?9#2#:?!4#!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4(!-!+%4*+&!#@!45%!-$'$",8(>"(-]-*$!"! /-&! C%! #C8%+;%0(! 6,45! 0,@@%+%&4! 7%7#+?! #+:-&,I-4,#&8! %&:-:,&:! ,&! 9#2,4,/8! #@!

7%7#+?<!"5,8! 2%-08!4#!45%!5?9#45%8%8!45-4! @,+84(! 45,8! -$'$",(>"(-]-*$!"! ,&!P9-,&(!65,/5!

6#+A8!,&0%9%&0%&42?!#@!8,4%8!#@!7%7#+?!-&0!%;%&!0%84+#?8!#+!-4!2%-84!4+-&8@#+78!8,4%8!

#@!7%7#+?!,&!8#7%!6-?(Eac!,8!-&!%3-792%!#@!-!0?&-7,/(!89#&4-&%#*8!7%7#+?!7#;%7%&4!

+%8,84,&:!45%!0%9#2,4,/,I%0!5,84#+?!45-4!#@@,/,-2!/#77%7#+-4,#&8!-+#*&0!8,4%8!#@!7%7#+?!

6#*20! %&4-,2D! -&0! 8%/#&0(! 45-4! -$'$",8( >"( -]-*$!"! 8*/5! -8! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

7#;%7%&4! -+%! -! 7#8-,/! #@! 9-+4,/*2-+! :+#*98! 6,45! 0,@@%+%&4! 7%7#+,%8(! ,0%&4,4,%8(! -&0!

,0%#2#:,/-2! 9+#>%/48<! U%4! *8! &#6! 4-A%! -! 2##A! -4! 65-4! A,&0! #@! -/A&#62%0:%7%&4! ,8!

:%&%+-4%0!C?!45,8!5%4%+#:%&%#*8!7%7#+?!&%46#+A<!

F<F G*(=.#%.(1*&(>"#"&%"!!.!'.# 62%0:%7%&4!

,8!-!;%+?!,79#+4-&4!4-+:%4!@#+!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!1@4%+!7#+%!45-&!-!0%/-0%!

7%7#+?!EaF! E"1*&*1$-$"&%*( :O='$1*

%89%/,-22?! 45%! @-7,2,%8! #@! 45%! :.#".>*8! ,&! 45%! 7-88! :+-;%8(! 5-8! ,&0%%0! C%%&! #&%! #@! 45%!

9+,7-+?! -,78! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<EaY! $%/#:&,I,&:! 45%! 0%@%-4%0! ,&! 45%,+!

;

#@! 45%! /#22-C#+-4,&:! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8<Eak! B&! Q5,22T&(! 8#7%! #@! 45%! 9+#9#&%&48! #@! 45%!

/#&;,&/%! 45%! K-+/h-! @-7,2?(! -&0! 0*+,&:! 45%! +%C*+,-2(! 45%! 1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EaE! !Eac!

45%! 1+-&I- bK%&#/,0%! -&0! .-88!

M,#2%&/%!-&0!K%&#/,0%(!,&!.-&/5%84%+(!P%94%7C%+!a XW(!EWXF<!EaF!"5,8!6-8!@#+!,&84-&/%!84-4%0!,&!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!EaY!

!Eak!"5,8!6-8!45%!/-8%!@#+!45%!@,+84!9+#@%88,#&-2!-+/5-%#2#:,848!-&0!-&45+#9#2#:,848(!@#+!,&84-&/%<!Z*2,#!M,0-2!-&0!

.-+h-!_&/,&-!J+-0-(!/,4%0!,&!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#(!Ya<!!

Page 233: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EXW!

%795-8,I%0! 8%;%+-2! 4,7%8! 45%! ,79#+4-&/%! #@! 9*C2,/! +%/#:&,4,#&! #@! 45%! 4#6&! @#+! 45%,+!

!":!"#.'$.>*8<!"5%!8?7C#2!#@!45%!85,@4!@+#7!9+,;-4%!4#!9*C2,/!7%7#+?!,8!45%!%35*7-4,#&!

,&!J+,-+-&I-!0%2!N,%+I#!,&!EWWW<!18!_7,2,#!P,2;-!84-4%0(!6,45!45%!%35*7-4,#&!,&!J+,-+-&I-(!EaH!_7,2,#!P,2;-!5,78%2@!%;%&!6%&4!9*C2,/(!

8,&/%!5%!5-0!4#!2%-+&!4#!4-A%!45%!@2##+!-@4%+!?%-+8!#@!9%+8#&-2!8,2%&/%<Eaa!B&!45%!4%&!?%-+8!

b

45%,+!/%2%C+-4,#&!#@!4%&!?%-+8!#@!6#+A!4##A!92-/%!,&!-!*&,;%+8,4?!C*,20,&:(!8#7%45,&:!45-4!

5-0!C%%&!*&,7-:,&-C2%!C%@#+%<Ea`!

E`W!

"5%!%35*7-4,#&8!/2%-+2?!92-?!-&!,79#+4-&4!+#2%!,&!C+%-A,&:!*9!45%!9+,;-4%!895%+%!,&!

,&84-22%0!6,45!45%!17&%84?!U-6!#@!X`HH!45-4!C-&,85%0!45%!7%7#+?!4#!45%!;,#2%&/%!#*4!#@!

45%! 9#2,4,/-2! +%-27<! 18! 6,45! 7-&?! #45%+! %7-&/,9-4#+?! 7#;%7%&48(! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4! 85,@48! 45%! C#*&0-+,%8! #@! 45%! 9*C2,/! -&0! 9+,;-4%! 895%+%<! [#6%;%+(! 4#!

*&0%+84-&0! 45%! ,79-/4! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! 6%! &%%0! 4#! A&#6! 65-4! A,&0! #@!

-/A&#62%0:%7%&4!45%?!-,7!@#+!-&0!#C4-,&O!-/A&#62%0:%7%&4!@+#7!65#7(!4#!65#7(!@#+!

65-4(! -&0! 4#! 65-4! %34%&4p! B&0%%0(! 45%+%! -+%! 0,@@%+%&4! ,&4%+9+%4-4,#&8! #@! 45%! 9*C2,/!

895%+%(! 0%9%&0,&:! #&! 45%! 5,84#+,/-2! -&0! 9#2,4,/-2! /#&4%34<! =5,2%! ,&! %;%+?0-?!

/#&;%+8-4,#&8! 7-A,&:! 8#7%45,&:! 9*C2,/! /-&! >*84! 7%-&! 7-A,&:! ,4! ;,8,C2%(! #9%&(! #+!

-//%88,C2%(! ,4! /-&! -28#! 7%-&! %;%+?45,&:! 45-4! /#&8,0%+8! 45%! /#22%/4,;%(! +-45%+! 45-&! 45%!

,&0,;,0*-2<E`X!S%%9,&:!-!7%7#+?!9+,;-4%!%&4-,28!7*/5!7#+%!45-&!A%%9,&:!,4!5,00%&(!-8!,8!

0%7#&84+-4%0!C?!45%!/#79+%5%&8,;%!R+-&/#,84!/#77%7#+-4,#&!9+#:+-7!45-4!%3/2*0%0!

$%9*C2,/-&!7%7#+?!@+#7!7#*+&,&:!-&0!+%/#:&,4,#&<!Q#&8%]*%&42?(!92-/,&:!-&!,88*%!#&!

45%! 9*C2,/! -:%&0-! +%]*,+%8! 7#+%! 45-&! >*84! 7-A,&:! ,4! ;,8,C2%<! "#! 65-4! %34%&4! 0#%8! 45%!

%35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 8*//%%0! ,&! 85,@4,&:! $%9*C2,/-&! 7%7#+?! @+#7! -&! ,88*%!

/#&8,0%+%0! 9+,;-4%! -&0! @-7,2,-2! 4#! -&! ,88*%! /#&8,0%+%0! -! /#22%/4,;%! +%89#&8,C,2,4?! #@!

P9-&,85!8#/,%4?p!

18! 9+%;,#*82?! %392-,&%0(! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 0#%8! /2%-+2?! 7-A%!

$%9*C2,/-&!7%7#+?!;,8,C2%(!45%+%C?!*8,&:!45%!;,8,C2%!9#6%+!#@!%39#8%0!+%7-,&8!-&0!45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EaH!P%%!1$.[(! !dEWXXe(!0#/*7%&4-+?(!Ya!7,&<!^&2,&%!

-*0,#b;,8*-2!@,2%(!-//%88%0!Z*&%!EH(!EWXE(!5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uQ3NXALA3F=6V@%-4*+%u:b-22b

*V/#&4%34uKEHc0-ECR11111111K11<!Eaa!_7,2,#!P,2;-(!9*C2,/!89%%/5(!@,%20&#4%8(!J+,-+-&I-!0%2!N,%+I#(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!Ea`!P-&4,-:#!.-/h-8(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!!E`W!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6<!!E`X! !

Page 234: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EXX!

0%+%0!+%2%;-&4!4#!-00+%88!/#22%/4,;%2?(!2%4!-2#&%!

C?! 45%! 84-4%<! N*4! -99-+%&42?(! %39#8,&:! 45%! :+-;%! #@! J+,-+-&I-! 6-8! #&2?! 45%! @,+84! 84%9<!

"5+#*:5! 45%! ?%-+8(! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 5-8! %39%&0%0! -! 2#4! #@! %@@#+4! 4#! 8%%A!

-/A&#62%0:%7%&4! ,&! 45%! 8%&8%! #@! 7-A,&:! 45%! 8*@@%+,&:! #@! 45%! 0%@%-4%0! -&! ,88*%! #@!

/#22%/4,;%!,&4%+%84!-&0!+%89#&8,C,2,4?<E`E!"5%?!92-/%0!45%!7-88!:+-;%!,88*%!#&!45%!9*C2,/!

-:%&0-! 45+#*:5! 45%! -C#;%b

,&4%+9+%4%0!0,@@%+%&42?<!B4!/-&!7%-&!4#!0%-2!6,45!,4!#@@,/,-22?!C?!7-A,&:!,4!-!7-44%+!#@!45%!

-07,&,84+-4,;%!84-4%(!#+!/#22%/4,;%2?!6,45!45%!9#2,4,/-2!/#77*&,4?!#+!/,;,2!8#/,%4?(!#+!>*84!

:%4!,4!#*4!#@!45%!@-7,2,-2!895%+%<E`c!P#(!4#!*&0%+84-&0!65-4!A,&0!#@!-/A&#62%0:%7%&4!45%!

%35*7-4,#&8! -+%! 4+?,&:! 4#! -/5,%;%(! 6%! &%%0! 4#! A&#6! 45%! A,&0! #@! 9*C2,/!

-/A&#62%0:%7%&4! 4#!65,/5! 45%?!-89,+%O! /,;,2! 8#/,%4?(!&#&b:#;%+&7%&4-2!#+:-&,I-4,#&8!

8*/5! -8! -88#/,-4,#&8(! 45%! 84-4%p! .#+%#;%+(! -/A&#62%0:7%&4! /-&! C%! #C4-,&%0! @+#7!

8!d7,/+#(!7%8#(!-&0!7-/+#e!#@!-&-2?8,8!,&!

45,8!84*0?O!45%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!2%;%2<!

J+#/%88%8! #@! C*+,-2! -&0! +%C*+,-2! &#4! #&2?! /+%-4%! #+! -@@,+7! /#77*&,4,%8! #@!

/#77%7#+-4#+8D!45%?!/-&!-28#!0%@,&%(!&-++#6(!#+!%39-&0!45%7<!"#!@,&0!#*4!65#!:,;%8!

-&0!#C4-,&8!-/A&#62%0:%7%&4!45+#*:5!45%!%35*7-4,#&8(!6%!/-&!-&-2?I%!65#!+%]*%848!

-&0!#+:-&,I%8!45%!%35*7-4,#&8(!65#! ,8! ,&;,4%0!4#!+%C*+,-28(!65#!8,48!65%+%(!65#!9-?8!

@#+!45%!9+#/%88(!65-4!A,&0!#@!/#22%/4,;%!,8!-99%-2%0!0*+,&:!/%+%7#&,%8(!-&0!8#!#&<!=5#7!

0#%8! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! -00+%88! 4#! -8A! @#+! -/A&#62%0:%7%&4p! =5-4! A,&0! #@!

P9-&,85!%35*7-4,#&8(! 45%!P9-&,85! /-8%!+%;%-28!#&/%!-:-,&!-!;%+?!0,;%+8%!9,/4*+%!6,45!

/#&4%84,&:!-99+#-/5%8<!

"#! 8,4*-4%! -&0! ,&4%+9+%4! 45%! A,&0! #@! -/A&#62%0:%7%&4! @#+! 65,/5! 45%! %35*7-4,#&8!

84+,;%(! B! *8%! 45%! @+-7%6#+A! #@! Z#5&! "#+9%?<E`F! 1/A&#62%0:%7%&4(! >*84! -8! #@@,/,-2!

-9#2#:,%8! -&0! /#77%7#+-4,#&8(! ,8! #&%! #@! 45%! 7%-8*+%8! #@! +%9-+-4,#&! 45-4! "#+9%?!

9,/4*+%8!,&!-!C+#-0!@,%20!#@!+%9-+-4,#&!9#2,4,/8<!B&!45,8!@,%20!5%!8%%8!46#!9+,&/,9-2!4?9%8!#@!

+%9-+-4,#&<! [%! C-8%8! 45,8! 7-99,&:! #&! 45%! 0,@@%+%&/%! 45-4! .-57##0! .-70-&,! 0+-68!

C%46%%&!-!@#/*8!#&!9%+9%4+-4#+8!#+!C%&%@,/,-+,%8(!65,/5!@*%28!0%7-&08!@#+(!+%89%/4,;%2?(!

/+,7,&-2! >*84,/%!#+!8#/,-2! >*84,/%<!"#+9%?!45%+%@#+%!/#&;,&/,&:2?!0,@@%+%&4,-4%8!C%46%%&!

b

4?9%8!-+%!0,84,&:*,85%0!C?!45%!4?9%!#@!#@@%&8%8!@#+!65,/5!+%9-+-4,#&!,8!8#*:54(!-&0!4?9%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E`E! !E`c! !E`F! 7*'$%$1#(.&>(%/"(7.#%B(P&(E":.$!$&+(2$#%*!$1.'(H&S,#%$1"#(!%0<!Z#5&!"#+9%?!dU-&5-7O!$#67-&!V!U,442%@,%20!J*C2,85%+8(!EWWce(!

`bEE<!!

Page 235: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EXE!

b95+-8%0!C?!Z#5&!

b 8%8!2%-0,&:!

4#!:+#*9b

/+,7%! ,8! 0%@,&%0! -8! 9*C2,/! #+! 9+,;-4%! d/#77,44%0! C?! 45%! 84-4%! #+! -! 9+,;-4%! -/4#+e! -&0!

/4,&:! -! 2-+:%+!

/#22%/4,;%(! 0%4%+7,&%8! 45%! 4?9%! #@! +%9-+-4,#&<! P#(! ,&! 45,8! 8%/4,#&! B! -&-2?8%! ,&! 65,/5!

0,+%/4,#&8! /2-,78! @#+! +%9-+-4,#&! -&0! -/A&#62%0:%7%&4! C?! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4!

:#! -&0! 4#! 65-4! %34%&4! 45%! @#+/%@*22?! 9+,;-4,I%0! 7%7#+,%8! #@! 45%! 0%@%-4%0! -+%! 7-0%!

9*C2,/<!

@-7,2,%8!@,&0,&:!-&0!+%C*+?,&:!45%,+!#6&!7,88,&:!+%2-4,;%8!#@!45%!Q,;,2!=-+<!"5,8!@-7,2,-2!

-89%/4!#@!45%!9+#C2%7!,8!84,22!-!7->#+!7#4,;-4,#&!@#+!7-&?!%35*7-4,#&!;#2*&4%%+8<!P#7%!

1$.[! ;#2*&4%%+8! 84-4%! -8! 45%,+! 7#4,;-4,#&! 45-4(! 65,2%! 45%?! 5-;%! &#4! ?%4! @#*&0! 45%,+!E`Y!P,2;-!-&0!

.-/h-8! 0%/,0%0! 45-4! 45%! 1$.[! 85#*20! C%! -&! -88#/,-4,#&! #+! )K^(! ,&0%9%&0%&4! @+#7!

9#2,4,/-2!9-+4,%8!-&0!45%!84-4%<!"5%!-88#/,-4,#&!@,4! ,&!45%!+%&%6%0!/,;,2!8#/,%4?!45-4!5-0!

4-A%&!+##4!8,&/%!45%!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?<E`k![#6%;%+(!,&!45%!5*7-&b+,:548!7#0%2!#@!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!-&!)K^!2-/A8!45%!#@@,/,-2!-&0!2%:-2!7-&0-4%!@#+!-/A&#62%0:%7%&4<E`H!

"5,8! ,8! 65?(! @+#7! 45%! C%:,&&,&:(! 45%! 1$.[! 5-8! -,7%0! @#+! 84-4%! +%/#:&,4,#&! @#+! 45%!

+%2-4,;%8!#@!;,/4,78!#@!R+-&/#,87<!

0%@%-4%0!,8!-!/#22%/4,;%!+%89#&8,C,2,4?!9+#;%0!&#4!4#!C%!%-8?<!18!8-,0!,&!Q5-94%+!c(!,4!6-8!

8%%&! -8! ;%&:%@*2(! +%#9%&,&:! #20! 6#*&08! -&0! ;,#2-4,&:! 45%! 89,+,4! #@! 45%! 4+-&8,4,#&<!

E`a! %89%/,-22?! ,&!

45%!P9-&,85!9#84b4+-&8,4,#&!/#&4%34(!45%!9#2,4,/-2!%@@%/48!#@!8*/5!-!85,@4!,&!9*C2,/b9+,;-4%!

C#*&0-+,%8!-+%!,&0%%0!&#4!4#!C%!*&0%+%84,7-4%0<!

"5%! 7#;%7%&4! 84-+4%0! 4#! 9#,&4! 45%! 84-4%! 4#! ,48! +%89#&8,C,2,4,%8! 6,45! 0,@@%+%&4!

84+-4%:,%8<! "5%! 7#;%7%&4! ! Q,$&%.( 1*',-&.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E`Y! )*+,-! .-]*%0-! d1$.[! 4%-7! 7%7C%+e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXXD!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!/#&;%+8-4,#&8!6,45!1$.[!-4!0,&&%+!4-C2%(!

@,%20&#4%8(!127-0'&(!19+,2!cW(!EWXE<!E`k! !E`H!

!E`a!= !

Page 236: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EXc!

9#2,4,/-2! 9-+4,%8(E``! -*:7%&4%0! 45%! 9+%88*+%! #&! 45%! m-9-4%+#! :#;%+&7%&4(! -&0! :#4! -&!

,&4%+b7,&,84%+,-2!/#77,88,#&!#&!45%!:+#*&0!4#!,&;%84,:-4%!45%!8,4*-4,#&!#@!45%!;,/4,78!#@!

45%! Q,;,2! =-+! -&0! R+-&/#,87<! "5,8! :-;%! 6-?! 4#! 45%! U-6! #&! [,84#+,/! .%7#+?! 45-4(!

,&@#+7%0! C?! 45%! :2#C-22?! %7%+:%&4! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! /*24*+%( ! %34%&0%0! 45%!

+%/#:&,4,#&! #@! ;,/4,78! #@! 45%! Q,;,2! =-+! 4#! -22! ;,/4,78! #@! 5*7-&b+,:548! -C*8%8<! "5%! 2-6!

84,9*2-4%0!45-4!45%!84-4%!5-0!4#!@-/,2,4-4%!45%!%35*7-4,#&8<cWW!

"5%! 2-6! 0,8-99#,&4%0! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! 5#6%;%+(! 7-,&2?! C%/-*8%! ,4! 0,0! &#4!

9-88!#&!+%89#&8,C,2,4?! @#+!45%!%35*7-4,#&8! @+#7!45%!/,;,2!8#/,%4?!4#!45%!84-4%<!"5%! 2-6!

7%7#+?!*&0%+!0,8/*88,#&!&#4!-8!

,&0,;,0*-2! +,:54<cWX!

45%!7-88!:+-;%8!-+%!2%@4!4#!45%!+%2-4,;%8!-&0!45%,+!-88#/,-4,#&8!45%78%2;%8<cWE!"5%?!/#*20!

#&2?!:%4! ,&0,+%/4!8*99#+4(!,&!45%!@#+7!#@!2,7,4%0!84-4%!@*&08(!@#+!%35*7-4,#&8!C%46%%&!

EWWk!-&0!EWXE(!-&0!45%!2-6!2%@4!45%!+%]*%84(!8%-+/5(!-&0!#+:-&,I-4,#&!4#!45%7<!B&!#45%+!

-+%-8! -8! 6%22(! 45%! 2-6! 2%-;%8! 45%! ,&,4,-4,;%! 4#! 45%! +%2-4,;%8<! R#+! ,&84-&/%(! 2-&0#6&%+8!

/-&&#4! C%! @#+/%0! 4#! -22#6! -&! %35*7-4,#&! #&! 45%,+! 2-&0D! -&0! +%2-4,;%8! #@! ;,/4,78! #@!

7,2,4-+?!4+,C*&-28!-&0!/#*&/,28!#@!6-+(!+%89#&8,C2%!@#+!%3%/*4,#&8!*&4,2!X`HY(!5-;%!4#!:#!

4#! /#*+4! @#+! +%5-C,2,4-4,#&! C%/-*8%! 45%! 2-6! 0#%8! &#4! 9+#;,0%! -&! -&&*27%&4! #@! 45%!

>*0:%7%&48<!

P#7%!8*99#+4%+8!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!45%+%@#+%!-+:*%!45-4!45%!2-6!+%4*+&%0!4#!

45%! 9+,;-4%! 84-4*8! #@! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87<! "5%! 0,+%/4#+! #@! 45%!

7%7#+?! 9+#:+-7! #@! 45%! +%:,#&-2! :#;%+&7%&4! #@! 1&0-2*8,-! %392,/,42?! /#&0%7&%0! 45%!

9+,;-4,8-4,#&!#@!7%7#+?!6,45!45%!@#22#6,&:!6#+08O!

45%!+%/#;%+?!#@!5,84#+,/!7%7#+?! ! ,8!&#!2#&:%+!45%!-"#.(>"(1.-$''.! d87-22!4-C2%!

6,45!C+-I,%+!,&!P9-&,85!5#*8%5#208e!-&0!45%!5,84#+?!#@!?#*+!:+-&0@-45%+!#+!*&/2%<!

B4!,8!-!9+#C2%7!#@!8#/,%4?(!-!0*4?!#@!0%7#/+-/?<!C(&*#*%!*#(3.(&*(#0'*(&*#(=.#%.("'(.-*!@(Q,"!"-*#( S,#%$1$.! d6%! &#! 2#&:%+! &%%0! 2#;%(! 6%! 6-&4! >*84,/%e<! "5%! 2-6! #@! EWWH!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E``! Z#8'! B:&-/,#! Q-8-0#! d1$.[! N*+:#8e(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!cWW! ca<!cWX!Q-+#2?&!J<! C&&.'#(*4(%/"(C-"!$1.&(C1.>"-3(*4(7*'$%$1.'( .&>( 9*1$.'( 91$"&1"( kXH! dEWWaeO! XFY<! Z

-! k! dEWWkeO! 8<9<D!

!cWE! b C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!FW!dEWXceO!ca YF<!128#!8%%!17&%84h-!B&4%+&-/,#&-2(!VK1%$-.#(>"('.(5,"!!.(1$6$'(3("'(!]+$-"&(4!.&Q,$#%.B("'(>"#.#%!"(>"('*#(.!1/$6*#@('.(:!$6.%$T.1$0&(>"('.(6"!>.>!d.-0+,0(!P%/+%4-+,-0#!%84-4-2(!EWWke(!Xa<!!

Page 237: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EXF!

/#&8%/+-4%8!45%!9+,;-4%(!0#7%84,/!7#0%2!#@!7%7#+?<! !B4!,8!&#4!-C#*4!2%44,&:!#*+!

0%-0!+%84!,&!9%-/%D!,4!,8!-C#*4!2%44,&:!45%!#&%8!9-?!45-4!/#77,44%0!45%!:%&#/,0%<cWc!

.-&?! -/4#+8! ,&! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! ,&/2*0,&:! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8! -&0! ;,/4,78(!

2%:-2!%39%+4!Z#8'!.-+h-!P-*/-(!@#+!,&84-&/%(!45%!EWWH!2-6!,8!/#&/%,;%0!-8!-!+%89#&8%!4#!-!

%3/-;-4,#&<cWF! "cWY!R#+#!:#%8!

:,&%*(4$&.' cWk!!

! -+:*%! 45-4! 6,45! 45%,+! >*0,/,-2(! 8/,%&4,@,/(! -&0!

9+#/%0*+-2! /5-+-/4%+(! 45%! %35*7-4,#&8! 9+#;,0%! -! 7%/5-&,87! #@! +%9-+-4,#&! -&0!

-/A&#62%0:%7%&4! 45-4! 8*C84,4*4%8! @#+! #@@,/,-2! +%/#:&,4,#&! C?! 84-4%b89#&8#+%0!

7%/5-&,878! 8*/5! -8! 4+,-28! -&0! 4+*45! /#77,88,#&8<! 18! Z#&-5! $*C,&! -28#! +%7-+A8(! 45%!

cWH! [#6%;%+(! -8! @#+%&8,/! 0#/4#+!

R+-&/,8/#! _43%C%++h-! 84-4%8(! @#+%&8,/! 8/,%&4,848! 2-/A! 45%! -*45#+,4?! 4#! 7-A%! 45%! 4+*458!cWa! [%! /#&8,0%+8! 9*C2,/! -&0! ,&84,4*4,#&-2! +%/#:&,4,#&! ;%+?!

,79#+4-&4(! C*4! 45,8! 2,%8! C%?#&0! 45%! +#2%! #@! @#+%&8,/! %39%+48<! "5%?! &#+7-22?! #&2?!

%!*T*#!

5%! 45,&A8(! 65%&! 5%! 8-?8! 45-4! 4+*45! ,8! &%;%+! /#792%4%!cW`!"5%!9,%/%8!#@!,&@#+7-4,#&!5-;%!4#!C%!/#7C,&%0!-&0!,&4%+9+%4%0!C?!-&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cWc! .&>.',1"#M"#(! Z-&*-+?!

Xk(! EWXF(! -//%88%0! )#;%7C%+! Xa(! EWXF(! 5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G%84-7#8b9%+0,%&0#b

C-4-22-b7%7#+,-G<!cWF! Z#8'! .-+h-! P-*/-(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(! f&,;%+8,0-0! Q-+2#8! BBB(!

.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!cWY!_43%C%++h-(! 2%/4*+%(!.-0+,0D!U*,8!)-+-&>#(!:%&%+-2!0,+%/4#+!#@!.%7#+,-!L%7#/+g4,/-! ,&!1&0-2*8,-(!/,4%0! ,&!

)#;%7C%+!Xa(!EWXF(!5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G%84-7#8b9%+0,%&0#bC-4-22-b7%7#+,-G<!cWk!

E"="'$0&(!Z-&*-+?!k(!EWXX(!-//%88%0!)#;%7C%+!X`(!EWXF(!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXX`aFE<!cWH! !cWa!

G*%$1$.#( >"( G.6.!!.(! P%94%7C%+! XE(! EWXE(! -//%88%0! )#;%7C%+! X`(! EWXF(!

5449OGG666<&#4,/,-80%&-;-++-</#7GEWXEGW`GXEG8#/,%0-0G&-;-++-G2#b*&,/#b]*%bC*8/#b%8b2-b;%+0-0b%2b

9+#C2%7-b%8b]*%b&#b8%b#@,/,-2,I-<!cW`!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!.-0+,0D!_43%C%++h-(!J#&@%++-0-<!!

Page 238: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EXY!

#@@,/,-2! ,&84,4*4,#&! 8*/5! -8! -! >*0:%! ,&! /#*+4(! -+/5,;%0! -&0! 7-0%! 9*C2,/! C?! -! /%&4+-2!

,&84,4*4,#&<!^45%+!-&45+#9#2#:,848!-8!6%22!5-;%!85#6&!+%2*/4-&/%!4#!4-A%!+%89#&8,C,2,4?!

45%!7-&0-4%!#@!45%!@#+%&8,/!%39%+4!-&0!,8!&#+7-22?!0#&%!,&!/#*+4<cXW!

"5,8!0#%8!&#4!7%-&!45-4!-//#+0,&:!4#!1+-&I-0,!-&0!1$.[!45%!84-4%!&%%08!4#!1.!!3(*,%!45%! ,&;%84,:-4,;%! 9+#/%88<! _43%C%++h-! -+:*%8! 45-4! #@@,/,-28! 85#*20! @-/,2,4-4%! 45%!

%35*7-4,#&8!C*4!2%-;%!45%!,&;%84,:-4,#&!4#!%39%+4!9+-/4,4,#&%+8<![%!-28#!-+:*%8!45-4!45%!

4%/5&,/-2(!,&;%84,:-4,;%!6#+A!,8!C%84!8%9-+-4%0!-&0!2%@4!4#!8/,%&4,@,/!%39%+48!,&0%9%&0%&4!

#@!45%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8(cXX!65,2%!45%!R#+#!-&0!1$.[!/#7C,&%!7%7#+?!-/4,;,87!6,45!

45%!6#+A!#@! 45%!%35*7-4,#&8<!P#7%!;#2*&4%%+8! ,&!1+-&I-0,!C%2,%;%!45-4!+%2-4,;%8!5-;%!

7#+%!/#&@,0%&/%!,&!8/,%&4,848!@+#7!9*C2,/!*&,;%+8,4,%8(!-&0!,&!45%!1$.[!45%?!C%2,%;%!,&!

2#/-2!/#77*&,4,%8(!-&0!5-;%!%79-45?!@#+!45%!+%2-4,;%8!45-4!#@@,/,-28!6#*20!&#4!8#!%-8,2?!

-/5,%;%<! ^&%! /#*20! 8-?! 45-4! 65-4! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 2-/A! ,&! #@@,/,-2! +,4*-28! -&0!

45%-4+%!#@!84-4%!/%+%7#&,%8(!45%?!7-A%!*9!6,45!C%,&:!/2#8%!4#!45%!9%#92%!65#!+%]*%84!

45%!%35*7-4,#&8<!

4#! 6#+A,&:! -8! %39%+48! 6,45! -! :+%-4! 0%:+%%! #@! ,&0%9%&0%&/%! @+#7! 45%! 84-4%<! 18! Z#&-5!

$*C,&! 9#,&4%0! #*4(! -&0! 6-8! /#&@,+7%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&! -4! Q5,22T&(! ,&! 45#8%! /-8%8!

65%+%!45%!84-4%!5-8!,&4%+@%+%0! !6,45!9+#4#/#28(!84-4%!2-C#+-4#+?!4%-78(!;,8,48!C?!>*0:%8(!

-&0! 45%! 2,A%! 45%! 9+#/%88! 6-8! 0+-7-4,/-22?! 82#6%0! #+! %3/2*0%0! +%2-4,;%8! @+#7! 45%!

9+#/%88<cXE!"5%! 2-44%+! 5-99%&%0!+%/%&42?! ,&!1&0-2*8,-(!65%+%! 45%!+%:,#&-2!:#;%+&7%&4!

:.%!$-*&$.'$T.!! cXc!B&!#45%+!9#84b/#&@2,/4!

%3-792%!#@!45%!4%&8,#&!C%46%%&!45%!>*0,/,-2!-&0!5*7-&,4-+,-&!-,7!#@!%35*7-4,#&8(cXF!,&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cXW! R#+! ,&84-&/%! Z#8'! U*,8! J+,%4#(! ]*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! -"#.( .+"&%"#(! -*0,#b+%/#+0,&:(! f&,;%+8,0-0!

Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!cXX! _43%C%++h-(! 2%/4*+%(! .-0+,0D! J#&@%++-0-D! ]*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! -"#.( .+"&%"#(! -*0,#b+%/#+0,&:(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWD!/#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!U-!.-I#++-(!.-?!Y(!EWXX<!cXE! Xa<!_43%C%++h-!-28#!:-;%!-&!%3-792%!#@!-&!%35*7-4,#&!65%+%!45%!84-4%!4##A!

+%89#&8,C,2,4?!#;%+!#&%!;,/4,7(!65,/5!82#6%0!45%! ,&;%84,:-4,#&!#@! 45-4!;,/4,7!0#6&!/#79-+%0!4#! 45%!#45%+8O!

,&4%+;,%6(!M-20%&#/%0-<!!cXc! .&>.',1"#M"#(!

^/4#C%+! XF(! EWXF(! -//%88%0! )#;%7C%+! X`(! EWXF(! 5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G/#7,%&I-&b2#8b

4+-7,4%8b0%b%35*7-/,#&b0%b2-b@#8-b0%b+#&0-b8,&b9+%;,#b-;,8#b-b8*8b@-7,2,-+%8G<!cXF! 1C#*4! 45,8! :+#6,&:! 4%&8,#&! C%46%%&! 5*7-&,4-+,-&! &%%08! #@! @-7,2,%8! #@! 45%! 7,88,&:! -&0! 45%! %;,0%&4,-+?!

&%%08! #@! /+,7,&-2! 4+,C*&-28(! 8%%!

!

Page 239: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EXk!

65,/5! 45%! 1$.[! #948! @#+! :,;,&:! 45%! +%2-4,;%8! 45%,+! 2#&:b-6-,4%0! +%9-+-4,#&(! 6,45! #+!

6,45#*4!-!>*0,/,-2!@+-7%6#+A<!

! cXY! 2%0! 45%!

7%7#+?! 7#;%7%&4! +%8#+4! 4#! #45%+! 84+-4%:,%8! 4#! -99%-2! 4#! 45%! 84-4%<! L*+,&:! 45%!

%35*7-4,#&! 6#+A! ,48%2@(! 45%?! 4+?! 4#! ,792,/-4%! 45%! 84-4%! ,&! 45%! 65#2%! 9+#/%88<! "5%!

%35*7-4,#&! 4%-78! -26-?8! 0%&#*&/%! 45%! @,&0,&:! #@! 5*7-&! +%7-,&8! 6,45! 8,:&8! #@! -!

;,#2%&4!0%-45! 4#! 45%! 2#/-2!-*45#+,4,%8!-&0!9#,&4! 45%! 2#/-2! >*0:%! 4#!5,8! +%89#&8,C,2,4?! 4#!

,&;%84,:-4%! 45%! 8,4%<! B&! 45%! /-8%8! ,&! 45,8! 84*0?(! 2#/-2! 84-4%! +%9+%8%&4-4,;%8(! %89%/,-22?!

7-?#+8(!6%+%!84+#&:2?!%&/#*+-:%0!4#!-44%&0!-&0!#9%&!45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?(!-&0!9-?!

@#+!45%!/#22%/4,;%!4#7C<!1//#+0,&:!4#!_43%C%++h-(!7-&?!C2-7%!45%!:#;%+&7%&4!-&0!45%!

2,7,48! #@! 45%! 7%7#+?! 2-6(! 65,2%! 45%?! /#*20! %-8,2?! /#&4+,C*4%! 45%78%2;%8! 4#! 45%!

-/A&#62%0:%7%&4! #@! 45%! ;,/4,78<! B&! 45%! /-8%! #@! 45%! 2#/-2,I-4,#&! #@! C#0,%8! #@! @#+7%+!

7-?#+8! #+! 7*&,/,9-2! /#*&/,22#+8(! @#+! ,&84-&/%(! _43%C%++h-! %39%/48! 45%! 65#2%! 4#6&!

/#*&/,2(!-&0!%89%/,-22?!45%!7-?#+(!4#!9-?!45%,+!+%89%/48!4#!45%,+!9+%0%/%88#+8<cXk!

"5%! 7#84! ,79#+4-&4! 84+-4%:?! @#+! :%44,&:! 45%! P9-&,85! 84-4%! ,&;#2;%0! 5-8! C%%&! 45%!

%792#?7%&4! ! 45-4! 5-0! 4-A%&! +##4! ,&!

P9-,&! 6,45! 45%! 2%:-2! -/4,;,87! #@! Z*0:%! K-+IT&! -:-,&84! J,&#/5%4<! N?! *8,&:! 45%! 5*7-&!

9+,&/,92%! #@! *&,;%+8-2! >*+,80,/4,#&<! "5+#*:5! 45%! f)! =#+A,&:! K+#*9! #&! _&@#+/%0! #+!

B&;#2*&4-+?! L,8-99%-+-&/%8(! 45%?! /#*20! *+:%! 45%! 84-4%! 4#! 4-A%! +%89#&8,C,2,4?! 4#!

/%&4+-2,I%!-&0!#@@,/,-2,I%!4+*45b8%%A,&:!%@@#+48<!

^&%!#@!45%!C,::%84!84%98!,&!>*0,/,-2,I,&:!45%!/+,7%8!#@!R+-&/#,87!6-8!45%!,&;%84,:-4,#&!

45-4!Z*0:%!K-+IT&!#9%&%0!,&4#!46%&4?b46#!-22%:%0!/-8%8!#@!@#+/%0!0,8-99%-+-&/%(!65,/5!

,&;#2;%0! 7#+%! 45-&! XWW(WWW! ;,/4,78! -&0! 65,/5! @#+! 45%! @,+84! 4,7%! >*0,/,-22?! #+0%+%0!

%35*7-4,#&8<!1245#*:5!45%!/-8%!6-8!/2#8%0!-&0!K-+IT&!6-8!+%7#;%0!@+#7!45%!>*0,/,-+?(!

45%! 65#2%! /#&4+#;%+8?! /-*8%0! -! C+%-A45+#*:5! ,&! 9*44,&:! 45%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87! #&!

-&0!8#2,0-+,4?!,&!-&0!#*48,0%!P9-,&<cXH!"5%!7%7#+?!7#;%7%&4!5-0!&%;%+!C%%&!8#!;,8,C2?!

/#*+4<!"5%!-*45#+,4?!#@!Z*0:%!K-+IT&!8%+;%0!-8!A,&0!#@!:*-+0,-&!-&:%2!45-4(!-//#+0,&:!4#!

P,2;-(! 4##A! -6-?! @%-+! @#+! 7-&?! ;,/4,78! -&0! @#84%+%0! -! /#22%/

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

)3( G"$+/=*!@( )3( R&"-3B( `,#%$1"( .&>( ;*--,&$%3( $&( %/"( C4%"!-.%/( *4( ).##(C%!*1$%3(!%0<!_+,/!P4#;%+!-&0![-+;%?!.<!=%,&84%,&!dQ-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWYe(!aY<!cXY! [%2%&! K+-5-7(! +%;,%6! #@! C?! Z%+%7?! "+%:2#6&(! F/"(5,.!>$.&@( .-+/5! EX(! EWXF(! 5449OGG666<45%:*-+0,-&</#7GC##A8GEWXFG7-+GEXG@+-&/#8b/+?94b89-&,85b/*24*+%b

7%7#+?b8,&/%bX`ckb+%;,%6b>%+%7?b4+%:2#6&<!!cXk!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!cXH!Q#&;%+8-4,#&!6,45!_7,2,#!P,2;-(!@,%20&#4%8(!$#&0-!0%!P#2(!.-0+,0(!.-?!EW(!EWXW<!

Page 240: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EXH!

/#&8/,#*8&%88<cXa! Q#&8%]*%&42?(! 65%&! Z*0:%! Z*0:%! K-+IT&! 6-8! 8*89%&0%0(! ,4! /-*8%0! -!

%35*7-4,#&8!6#*20!&#6!C%!,79#88,C2%<cX`!

"5,8!+#-0!#@!5*7-&!+,:548!45-4!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!5-8!%7C-+A%0!#&!5-8!C%%&!cEW! -&0! ,&0%%0(! 6,45! 45%! 5%29! #@! 1+:%&4,&%-&!

2-6?%+8!9+%;,#*82?!6#+A,&:!#&!-!/-8%!#@!*&,;%+8-2!>*+,80,/4,#&!,&!P9-,&!-:-,&84!-!@#+7%+!

1+:%&4,&%-&! S,&%.! #@@,/%+(! ;,/4,78! #@! R+-&/ cEX! -&0! 5-;%! &#6!

8*//%88@*22?! #9%&%0! -! /-8%! -:-,&84! @#+7%+! R+-&/#,84! #@@,/,-28! ,&! 1+:%&4,&-<cEE! B&! 45%!

1+:%&4,&%-&! 5*7-&b+,:548! @+-7%6#+A(! 45%! P9-&,85! 0,8-99%-+%0! -+%! &#4! -! 7-44%+! #@!

+%89#&8,C,2,4?! @#+! 45%! 2%:-2! ,&;%84,:-4,#&8<cEc! "5%! ,79#+4-&/%! #@! >*0,/,-2! 4+*45! @#+! 45%!

+%2-4,;%8! #@! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87! 5-8! 4#! C%! *&0%+84##0! ,&! 2,:54! #@! 45%! 2-/A! #@!

45%!84,:7-!#@!:*,24!-&0!

85-7%!/-++,%0!C?!45%!+%2-4,;%8<!18!-!9+#7,&%&4!7%7#+?!-/4,;,84!-&0!8#&!#@!-!!":!"#.'$.>*!

7*+0%+%0!5,7!65,2%!5%!0,0!&#4!0%8%+;%!,4(!-&0!+%7#;%!45%!84-,&!45-4!6%!-22!/-++?!,&8,0%(!

cEF!cEY! 45%! %35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8!4+?!4#!/#&4+,C*4%!,&!45%,+!#6&!6-?!4#!45%!-/A&#62%0:%7%&4!#@!45%!;,/4,78!

#@! 45%! 6"&1$>*8<! U%4! *8! 4-A%! -! 2##A! -4! @#+78! #@! -/A&#62%0:%7%&4! #45%+! 45-&! 45%!

,&84,4*4,#&-2!-&0!&-4,#&-2!A,&0(!8*/5!-8!8#/,-2!-&0!2#/-2<!1&0!@#+!2-/A!#@!/%&4+-2!,&,4,-4,;%(!

45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!+%;%-2!-!:+%-4!0,;%+8,4?<!

R,+84!#@!-22(!:,;%&!45%!+*+-2!+%-2,4?!#@!45%!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8(!,4!6#*20!C%!6+#&:!

4#! #&2?! @#/*8! #&! 45%! 84-4%! 65%&! -88%88,&:! 45%! ,79-/4! #@! 45%! %35*7-4,#&8! #&! 45%!

-/A&#62%0:%7%&4! #@! 45%! /+,7%8<! 1&0! ,&0%%0(! -8! -2+%-0?! 0%8/+,C%0(! 45%! %35*7-4,#&!

4%-78!,&;#2;%!45%!2#/-2!/#77*&,4?!45+#*:5#*4!45%!65#2%!9+#/%88<!R#+!7-&?!%20%+2?!,&!

45%!;,22-:%8(!45%,+! 2#/-2!/#77*&,4?!,8!45%,+!7-,&!9#,&4!#@!+%@%+%&/%!,&!0-,2?!2,@%(!65,/5!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cXa! Q#&;%+8-4,#&! 6,45! _7,2,#! P,2;-(! @,%20&#4%8(! J+%7,%+%! U#8! Q-7,&#8! 0%! 2-! .%7#+,-(! .-0+,0(! 19+,2! EX(! EWXWD!

Q-+2#8!P2%9#?(!9*C2,/!89%%/5(!P,4b,&(!Q#792*4%&8%!f&,;%+8,4?(!.-0+,0(!19+,2!Ec(!EWXW<!cX`!Q#&;%+8-4,#&!6,45!P,2;-(!.-0+,0D!Q#&;%+8-4,#&!6,45!1$.[!4%-7(!@,%20&#4%8(!^+#9%8-(!)#;%7C%+!EWXW<!!cEW! !cEX! R'( 7.K#@( P%94%7C%+! `(!

EWXc(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!

5449OGG9#2,4,/-<%29-,8</#7G9#2,4,/-GEWXcGW`GW`G-/4*-2,0-0GXcHaHYaHkWsk`HH`k<5472<!cEE! !cEc!1&-!.%88*4,! d1+:%&4,&%-&! 2-6?%+!-&0! ,&,4,-4#+!#@! '.(Q,"!"''.e(!9*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(!J#&@%++-0-(!

^/4#C%+!Ec(!EWXW<!!cEF!R-*84#!Q-&-2%8(!/,4%0! !cEY! !

Page 241: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EXa!

7%-&8!45-4!8#/,-2!-/A&#62%0:7%&4!,&!45%,+!/#77*&,4?!,8!-8!,79#+4-&4!-8!,&84,4*4,#&-2!

-/A&#62%0:%7%&4!@+#7!45%!84-4%<!$%/%,;,&:!+%/#:&,4,#&!#@!45%!0%-458!45%?!8*@@%+%0!C?!

45%!2#/-28!65#!/#7%!4#!-!+%C*+,-2!/-&!45%+%@#+%!&#4!C%!*&0%+%84,7-4%0<!^&!45%!+%C*+,-2!

,&!Q5,22T&(!45%!1$.[!9+%8,0%&4!%795-8,I%0!45%!,79#+4-&/%!#@!45%!9+%8%&/%!#@!8#!7-&?!

9%#92%! @+#7! 45%! ;,22-:%! ,48%2@<! _43%C%++h-! 45,&A8! 45-4! 45%! @-/4! 45-4! 45%! @-7,2,%8! -+%!

b6,&:!9%#92%!/#7%!

7#+%! ,79#+4-&4! @#+! 45%! @-7,2,%8! 45-&! 45%! 0%/2-+-4,#&! #@! +%/#:&,4,#&! 45%?! /-&! #C4-,&!

@+#7! 45%! :#;%+&7%&4<cEk!cEH!^&%!/#*20!-+:*%!45-4!,&!45%!

#9%&!-&0!/#77*&-2!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!,&!P9-,&(!45%!4#6&8!@*&/4,#&!-8!-!A,&0!#@!

!

#&!45%,+!#6&!-$'$", +A(!-&0!,48!

7%7C%+8! 9+#;,0%! Yr! #@! ,48! C*0:%4<cEa! P,&/%! 45%! -&&*27%&4! #@! 8*C8,0,%8! ,&! EWXE(! #&%!

%35*7-4,#&! 5-8! C%%&! @*&0%0! C?! /+#60! @*&0,&:! -&0! -&#45%+! #&%! C?! -! )#+6%:,-&!

*&,#&<cE`! ^&! 45%! #&%! 5-&0(! 45%! @-/4! 45-4! 45%8%! &%46#+A8! 9+#;,0%! @*&0,&:! @#+!

%35*7-4,#&8! ,22*84+-4%8! 45%! 2-/A! #@! 84-4%! 8*99#+4! 9-,&@*22?(! C*4! #&! 45%! #45%+! 5-&0! ,4!

9#,&48!4#!45%!/#77*&-2!/5-+-/4%+!#@!45%!%35*7-4,#&8!-&0!45%!8#/,-2!8#2,0-+,4?!6,45!45%!

;,/4,78!#@!R+-&/#,87!,&!/%+4-,&!/,+/2%8<!

U-842?(! -/A&#62%0:%7%&4! ,8! -28#! 8#*:54! ,&! 9#2,4,/-2! /#77*&,4,%8(! C*4! 4#! ;%+?!

0,@@%+%&4! 0%:+%%8! -&0! &#4! 6,45#*4! 4%&8,#&8<! B&! Q5,22T&! @#+! ,&84-&/%(! 45%! +%C*+,-2!

,&;,4-4,#&8!/-7%!@+#7!45%!2#/-2!JP^_!@-/4,#&(!65,/5!5-0!-28#!0%/,0%0!4#!0#!45%!+%C*+,-2!

#&!.-?!X<!"5%! 1*-$>.( >"( 4!.%"!&$T.1$0&!6-8!9-,0! @#+!C?! 45%!JP^_! 2#/-2!:#;%+&7%&4!-&0!

6-8!-/4*-22?!45%!8-7%!4+-0,4,#&-2!7%-2!45%!9-+4?!-26-?8!#+:-&,I%0!#&!.-?!X<!"5,8!/#*20!

C%! ,&4%+9+%4%0! -8! %,45%+! -/A&#62%0:%7%&4! #+! 9#2,4,/-2! *8%<! "5%! 1$.[! -&0! 8#7%!

+%2-4,;%8(!%89%/,-22?!45%!K-+/h-!:+-&00-*:54%+8(!-245#*:5!45%?!0%%7%0!45%!9+%8%&/%!#@!

45%!7-?#+!-8!84-4%!+%9+%8%&4-4,;%!;%+?!,79#+4-&4(!0,0!&#4!-99+%/,-4%!45,8!9+#4-:#&,87!

#@!45%!9-+4?<!

L%9%&0,&:!#&!45%!-$'$",#(>"(-]-*$!"!

!"$6$&>$1.1$0&! ,I%0!;%+?!0,@@%+%&42?<!"#!/*4!,4!85#+4(!

65,2%!1+-&I-0,!5-8!-!2#4!#@!-/-0%7,/!/#&4-/48(!45%!&%46#+A!#@!45%!1$.[!,8!+%9+%8%&4%0!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cEk! _43%C%++h-(! 2%/4*+%(! .-0+,0D!

5449OGG2%?7%7#+,-<7>*84,/,-<:#C<%8G/8GP-4%22,4%GU%?.%7#+,-G%&G7%7#+,-b5,84#+,/-bYEEWWHz-F<!cEH!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6<!!cEa! !cE`! R'( 7.K#@( Z*2?! EX(! EWXF(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!

5449OGG9#2,4,/-<%29-,8</#7G9#2,4,/-GEWXFGWHGEXG-/4*-2,0-0GXFWY`YaFFFsFkYEaH<5472<!

Page 242: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EX`!

-$'$",! ,8! 45%! /#77*&,84! 9-+4?<!

"5%! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,(! -245#*:5! 45%?! /#&8,0%+! !"$6$&>$1.1$0&! -&! ,79#+4-&4! -89%/4! #@!

45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!2%-;%!45,8!-89%/4!*9!4#!45%!+%2-4,;%8(!65,2%!R#+#!#+:-&,I%8!45,8!

-//#+0,&:!4#!45%,+!84+,/4!,0%#2#:?<!.#84!%39%+4b9+-/4,4,#&%+8(!-&0!45%!-88#/,-4,#&8!1$.[!

-&0!1+-&I-0,(! +%89%/4!9#2,4,/-2!7%88-:%8(!%89%/,-22?!0*+,&:! 45%!+%C*+,-2!/%+%7#&?(!C*4!

0#!&#4! 8%%! ,4!-8! 45%,+! +,:54!#+!+%89#&8,C,2,4?! 4#! 4-A%!/-+%!#@! 45-4<!"5%!1$.[!:,;%8! 45,8!

+,:54!4#!45%!+%2-4,;%8!-&0!8%%8!45%!9*C2,/!+%C*+,-2!&#4!-8!-!8,:&!#@!9#2,4,/-2!!"$6$&>$1.1$0&!

C*4!#@!-!8#/,-2!-/A&#62%0:%7%&4!-&?!;,22-:%!6#*20!:,;%!4#!-!:+#*9!#@!9%#92%(!,@!45%?!0,%0!

,&! -! 6-+! #+! ,&! -! /-+! -//,0%&4<ccW! 1+-&I-0,! @#+%&8,/! 0#/4#+! _43%C%++h-! 0#%8! 8%%! -!

+%89#&8,C,2,4?! @#+! 9#2,4,/-2! -/4,;,848! d-$'$%.&%"#e! 4#! +%/#:&,I%! 45%,+! 9+%0%/%88#+8! 65#!

@#*:54! @#+! 45%,+!9#2,4,/-2! ,0%-8<ccX!"5%!R#+#!5#6%;%+(! @+-7%!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!

%392,/,42?!-8!-&4,b@-8/,84!-&0!/#77*&,84!9#2,4,/-2!7%%4,&:8(!6,45!+%9*C2,/-&!@2-:8(!8#&:8(!

-&0!8?7C#28<!R#+!45%,+!+%C*+,-28!45%?!C+,&:!4%&8!#@!;#2*&4%%+8!4#!45%!;,22-:%8(!45%,+!@,848!

+-,8%0(! -&0! 45%?! C+#-0/-84! 45%! /%+%7#&,%8! #&2,&%<! =5,2%! 45%! #45%+! -88#/,-4,#&8! 4+?! 4#!

7-,&4-,&!-!0,-2#:*%!6,45!-22!-/4#+8!,&;#2;%0(!@#+!,&84-&/%!,@!45%!4%++-,&!#@!45%!7-88!:+-;%!

,8!&#4!7-0%!-//%88,C2%(!45%!R#+#!#@4%&!9+#;#A%8!2-&0#6&%+8(!7-?#+8(!-&0!+%2-4,;%8<!^&!

45%!#45%+!8,0%!#@!45%!9#2,4,/-2!89%/4+*7(!45%!Q-7*n-8!%35*7-4,#&!6-8!7%-&4!4#!8%+;%!-8!

-&! -/A&#62%0:%7%&4! #@! 45%! Q5*+/5(! ,&! 45%! @#+7! #@! -! C%-4,@,/-4,#&! #@! 45%! ;,/4,78<! "5%!

%3/-;-4,#&!%&0%0!6,45!-! +%2,:,#*8!8%+;,/%!-&0! 45%!8,&:,&:!#@!Q-+-!-2!P#2(! 45%!R+-&/#,84!

.=.S*(!-4!cW!7%4%+8!C%2#6!45%!

8*+@-/%(! 45%! 6#+A! @#+! _43%C%++h-! 6-8! 45%! 8-7%! -8! *8*-2(! .!!$=.! d-4#9e! %;%+?45,&:! ,8!

0,@@%+%&4<ccE!

B&! 89,4%! #@! 45%8%! &#&b,&84,4*4,#&-2! @#+78! #@! -/A&#62%0:7%&4(! 45%! %35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&8(! 5-79%+%0! C?! 45%! 5#84,2%! 9#2,4,/-2! /#&4%34! ,&! 65,/5! 45%?! #9%+-4%(! 0#! &#4!

%]*,;#/-22?!C+%-A!45+#*:5!45%!9+,;-4,I-4,#&!#@!$%9*C2,/-&!7%7#+?<!N%/-*8%!45%!1$.[!

0%9%&08! #&! 45%! 6,0%89+%-0! +%89%/4! @#+! 0%/%-8%0! +%2-4,;%8! 4#! 2%:,4,7,I%! 45%,+!

%35*7-4,#&8(! 8#7%! -89%/48! #@! 45%! %35*7-4,#&! 9+#/%88! 0#! &#4! :%4! C%?#&0! 45%! @-7,2,-2!

895%+%<!1245#*:5!45%!1$.[!9+%@%+8!-!/#22%/4,;%!-&0!/,;,/!+%C*+,-2(!-&0!1+-&I-0,!-26-?8!

-0;,8%8!C*,20,&:!-!/#22%/4,;%!4#7C!@#+!+%7-,&8!45-4!-+%!&#4!,0%&4,@,%0!#+!/2-,7%0(!45%?!2%4!

@-7,2,%8! 0%/,0%! #&! C*+,-2! -++-&:%7%&48<! P#7%! @-7,2,%8(! -8! 45%! #&%8! ,&! ^+#9%8-! -&0!

Q5,22T&(! %392,/,42?! 9+%@%+! 4#! A%%9! 45%! C#0,%8(! -&0! 45%+%C?! 45%! /#77%7#+-4,#&(!

/#22%/4,;%D!#45%+8!#94!4#!+%4*+&!45%!C#0?!4#!45%!@-7,2?!4#7C!#+!5#7%4#6&!d,&!45%!/-8%!#@!

A,22,&:8! @-+! -6-?! @+#7! 5#7%e(! @#+! ,&0,;,0*-2(! 8#7%4,7%8! +%2,:,#*8(! +%C*+,-28! ,&! -&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ccW!Q#&;%+8-4,#&!6,45!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!!ccX!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!ccE! R'( 7.K#(! Z-&*-+?(! EF(! EWXW(! -//%88%0!

)#;%7C%+!EY(!EWXF(!5449OGG%29-,8</#7G0,-+,#GEWXWGWXGEFG%89-&-GXEkFEaHkXFsaYWEXY<5472D!R%++g&0,I

!

Page 243: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EEW!

,&4,7-4%! @-7,2,-2! /,+/2%<! "5,8! 5-8! 2%0! /+,4,/8! 4#! /#&/2*0%! 45-4! 45%! 1$.[! 4%&08! 4#!

%@%-4%0!4#!45%!2%;%2!#@!45%!@-7,2?<ccc!

R*&%+-+?!+,4*-28!-+%!+%89%/4%0!C?!7-&?!P9-&,-+08(!,&/2*0,&:!+,:54b6,&:!#+!-9#2,4,/-2!

9%+8#&8(!C*4!-+%!/#&8,0%+%0!@-7,2,-2!,88*%8!#+!-4!C%84!1*#.#(>"(:,"='*!d;,22-:%!7-44%+8e<ccF!

[%&/%(!#&! 45%!#&%! 5-&0!45%!-88#/,-4,#&8! &%%0! 45%8%! @-7,2,-2!;-2*%8! 4#! 2%:,4,7,I%! 45%,+!

6#+A<!^&!45%!#45%+!5-&0(!0%92#?,&:!45%8%!;-2*%8!+%,&@#+/%8!45%!0,89-+-:%7%&4!#@!45%,+!

6#+A! -8!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,8(!-8!9#2,4,/-2!8/,%&4,84!-&0!+%4*+&%0!%3,2%!

M,i%&/!)-;-++#!-+:*%8(!/#77#&!,&!/#&8%+;-4,;%!7%0,-!C*4!-28#!-7#&:!5,84#+,-&8!8*/5!

0%/%-8%0! +%2-4,;%<ccY! B&! 45,8! ,&4%+9+%4-4,#&(! %;%+?45,&:! 45-4! :#%8! C%?#&0! 45%!

45,8! /#&4%34(! ,4! ,8! 0,@@,/*24! 4#!

92%-0!45-4!45%!/+,7%8!#@!R+-&/#,87!-+%!-&!,88*%!45-4!/#&8,0%+8!-!C+#-0%+!/#22%/4,;%!-&0!

)-;-++#!+,:542?!/-22%0!#&!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!0*+,&:!45%!/%2%C+-4,#&!#@!4%&!?%-+8!#@!

1$.[!4#!8%&0!-!/2%-+!7%88-:%!45-4!,4!0#%8!&#4!84#9!6,45!0,8,&4%++,&:!45%!0%-0!d

!=%!&%%0!

4#!,&;%84,:-4%!45%!A,22,&:8<!B4!,8!&#4!/5-+,4?!45-4!6%!6-&4(!&#+!%79-45?(!C*4!>*84,/%(!-&0!cck!

,8!45%!*8%!#@!7-88!:+-;%8!@#+!@,&-&/,-2!9+#@,4<!=5,2%!%35*7-4,#&!#+:-&,I-4,#&8!,&!#45%+!

/#*&4+,%8(! 8*/5! -8! J%+*(! 8#7%4,7%8! #+:-&,I%! ,&4%+&85,98! #+! 8*77%+! 8/5##28! @#+!

,&4%+&-4,#&-2! 84*0%&48! -8! -! 6-?! 4#! /#22%/4! @*&08(! ,&! P9-,&! 45%! 4%-78! %795-8,I%! 45-4!

;#2*&4%%+8!85#*20!&#4!9-?!-&?45,&:<!_35*7-4,#&8!85#*20!C%!9-,0!@#+!C?!45%!84-4%(!&#4!C?!

;#2*&4%%+8! #+! +%2-4,;%8! -&0! &#4! 2%@4! 4#! 45%! 9+,;-4%! 7-+A%4<! "5%! -88#/,-4,#&8! /#&0%7&!

84+#&:2?! 45-4! ,&! 8#7%! /-8%8(! 9+,;-4%! /#79-&,%8! -+%! 0%-2,&:! 6,45! 5*7-&b+,:548!

;,#2-4,#&8<ccH!

=5%&!6%!6#&0%+!C?!65#7!-/A&#62%0:7%&4!,8!:,;%&(!45%!]*%84,#&!#@!45%!+#2%!#@!45%!

9%+9%4+-4#+8!,

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ccc! E"="'$0&(!.-+/5!

E`(! EWXW(! -//%88%0! .-?! E`(! EWXF(! 5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWcXHcD! $%&85-6(! R8/,-$&+( W*##M("5,8!,88*%!6,22!C%!@*+45%+!0,8/*88%0!,&!Q5-94%+!k<!ccF!P%%(!@#+!,&84-&/%(!"+%72%44(!5/*#%#(*4(9:.$&@(XH<!ccY!M,i%&/!)-;-++#(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Q#77%7#+-4,#&!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!

EWXWD!128#!8%%!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!.-0+,0<!!cck!)-;-++#(!2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!!ccH! !

Page 244: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EEX!

b/%&4+%0!/5#,/%!#@!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!45-4!%3-7,&%8!45%!;,#2%&4!9-84!45+#*:5!45%!%39%+,%&/%!#@!45%!;,/4,78!

+-45%+! 45-&! 45+#*:5! 45%! /+,7%8! #@! 9%+9%4+-4#+8<cca! "5%! @#/*8! #&! +%9-+-4,#&8! @#+! 45%!

+%2-4,;%8! #@! 45%! ;,/4,78(! 45%! 9+%;-2%&/%! #@! 45%! 5*7-&,4-+,-&! -,7! #@! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8(!-&0!45%!-C8%&/%!#@!/+,7,&-2!,&;%84,:-4,#&8!2%-;%8!45%!9%+9%4+-4#+8!#*4!#@!

8,:54! ,&! 45%! 9*C2,/! 0%C-4%! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! #9%&%0! *9<! B&! 45%! 9#84b

4+-&8,4,#&!/#&8%&8*8(!9#,&4,&:!#*4!45%!9%+8#&8!+%89#&8,C2%!@#+!/+,7%8!*&0%+!R+-&/#,87!

,8! 7*/5! 2%88! -//%94-C2%! 45-&! /2-,7,&:! 45%! +,:54! 4#! -! 0%/%&4! C*+,-2<! L*+,&:! 45%!

%35*7-4,#&8!,&!45,8!84*0?(!&-7%8!#@!45#8%!+%89#&8,C2%!@#+!45%!A,22,&:8!6%+%!-26-?8!8-,0!

,&!5*85%0!4#&%8!#+!8*++#*&0%0!C?!+*7#*+8!#@!9#9*2-+! ,7-:,&-4,#&8!#@! >*84,/%(!8*/5!-8!

9%+9%4+-4#+8!65#!5-0!C%%&!9*&,85%0!C?!0?,&:!8,/A!-&0!-2#&%<!

U%:-2!/5-+:%8!-:-,&84!@#+7%+!R+-&/#,84!+%89#&8,C2%!9-+4,%8!5-;%!C%%&!9#88,C2%!#&2?!,&!

1+:%&4,&-(! 8#! @-+!6,45#*4!-&?!/#22-C#+-4,#&!#&! 45%!9-+4!#@! 45%!P9-&,85!:#;%+&7%&4! 4#!

-++%84! 45%! -//*8%0<! L*+,&:! %35*7-4,#&8(! 9+#;#/-4,#&8! ,&! :%&%+-2! -&0! 9+#;#/-4,#&8! #@!

8*99#+4%+8! #@! R+-&/#,87! #+! 9%#92%! +%2-4%0! 4#! 45#8%! +%89#&8,C2%! @#+! 45%! A,22,&:8! -+%!

-;#,0%0(! -&0! 9%#92%! 6,45! -! R+-&/#,84! C-/A:+#*&0! *8*-22?! 84-?! -6-?! @+#7! 45%!

9%+8#&8! 6,45! -&! ,&4%+%84! ,&! 45%! %35*7-4,#&8! 85#6! *9<! "5%! 4,7,0! ,&4%&48! #@! 8#7%!

$%9*C2,/-&!@-7,2,%8!,&!45%!9-84!4#!+%/2-,7!84#2%&!:##08(!8*/5!-8!/2#45%8!#+!C,/?/2%8!84#2%&!

@+#7!8#7%#&%!A,22%0(!#+!4#!#C4-,&!-!6,4&%88!-//#*&4!,&!#+0%+!4#!:%4!-!0%-45!/%+4,@,/-4%!

-+%! &#4! %79#6%+%0! C?! 45%! 2-6! 6,45! >*0,/,-2! C-/A,&:<! $%/#:&,4,#&! #@! 45%! $%9*C2,/-&!

;,/4,78!,8!+%/2-,7%0!@+#7!6,45,&!45%,+!7%7#+?!/#77*&,4,%8(!&#4!:,;%&!@+#7!45%!-$'$",!

#@!@#+7%+!R+-&/#,848<!

"5%!C+#-0!:+#*9!#@!C%&%@,/,-+,%8!#@!45%!R+-&/#,84!+%:,7%!84-?8!%;%&!7#+%!#*4!#@!8,:54<!

"5%! R+-&/#,84! +%:,7%! /#*20! #&2?! C%! %84-C2,85%0! 6,45! -! ;%+?! 6,0%! 8#/,-2! @#*&0-4,#&(! -!

:+#*9! 45-4! C%&%@,44%0! @+#7! R+-&/#,87<! L*+,&:! 45%! ;,#2%&/%(! A,22%+8! 6%+%! @,&-&/,-22?!

+%6-+0%0!#+!6%+%!-C2%!4#!/#&@,8/-4%!:##08!#@!45%!;,/4,78D!2-&0#6&%+8!+%:-,&%0!45%!2-&0!

45%?! 5-0! 2#84! ,&! 45%! $%9*C2,/-&! E"4*!-.( C+!.!$.D! -&0! @-7,2,%8! 2#?-2! 4#! 45%! +%:,7%!

C%&%@,44%0!@+#7!45%!:+-0*-22?!:+#6,&:!8#/,-2!-&0!%/#&#7,/!84-C,2,4?!#@!P9-,&!*&0%+!45%!

0,/4-4#+85,9(!@+#7!65,/5!-&4,bR+-&/#,848!6%+%!%3/2*0%0<!"5%!-+/5,;%8!-C#*4!9%#92%!65#!

0%&#*&/%0!45%,+!&%,:5C#*+8!84-?!/2#8%0<!N*4!-28#(!/#&@,8/-4%0!2-&0!-&0!:##08(!%3/%94!@#+!

45#8%!#@!*&,#&8!-&0!9-+4,%8(!5-;%!&#4!C%%&!&#4!/#79%&8-4%0<cc`!.-&?!#@!45%!4#9!P9-&,85!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cca! !cc`! R&131'*:">$.( *4( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"(! %0<! U-;,&,-! P4-&! -&0! )-0?-! )%0%28A?!

dQ-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXEe(!FkE<!

Page 245: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EEE!

/#79-&,%8! 45-4! :+%6! 45-&A8! 4#! :##08! /#&@,8/-4%0! @+#7! $%9*C2,/-&! @-7,2,%8! #+! @#+/%0!

2-C#*+!#@!$%9*C2,/-&!9+,8#&%+8!- cFW!

"5%! ,0%-! 45-4! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84! 85#*20! &#4! C%! -00+%88%0! ,&! 9*C2,/(! C%/-*8%! ,4!

9+#;#A%8! 0,;,8,#&(! +%7-,&8! 84+#&:<! B&! 45,8! /#&4%34(! 45%! 4?9%! #@! -C*8%8! 45-4! -+%!

/#&8,0%+%0!4#!C%!#@!/#22%/4,;%!/#&/%+&!-&0!@#+!65,/5!-/A&#62%0:%7%&4!/-&!C%!#C4-,&%0!

,8!2,7,4%0<"5%+%@#+%(!45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!7-,&2?!@#/*8!#&!+,:548!45-4!-+%!6,0%2?!

+%89%/4%0!,&!P9-,&(!2,A%!45%!+,:54!4#!7#*+&!-!0%/%-8%0!+%2-4,;%<!=,45!45%!%35*7-4,#&8(!

45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! @#/*8%8! #&! 45%! %34+->*0,/,-2! A,22,&:8! ,&! 45%! Q,;,2! =-+! -&0! 45%!

9#84b6-+! +%9+%88,#&<! "5,8! 7%-&8! 45-4! ,&! 45%! 6-A%! #@! 45%! %35*7-4,#&8(! 45%! @#22#6,&:!

-C*8%8!-+%!0,8/*88%0O!45%!2%45-2!;,#2%&/%!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&(!45%!8?7C#2,/!;,#2%&/%!

4#6-+0! 45%! 0%-0! 45-4! 0-7-:%0! 45%! 5#&#*+! #@! $%9*C2,/-&8! -&0! 45%,+! 0%8/%&0-&48(! -&0!

45%! /#&4,&*#*8! 8*@@%+,&:! #@! +%2-4,;%8! /-*8%0! C?! %&@#+/%0! 0,8-99%-+-&/%! -&0G#+! &#&b

+%/#:&,4,#&!#@!45%!$%9*C2,/-&!;,/4,78<!"5%8%!-+%!89%/,@,/!-C*8%8!/#77,44%0!,&!45%!9-84(!

C*4!6,45!45%!/#&/%94*-2,I-4,#&!#@!45%!/+,7%8!-8!

-28#! /#&8,0%+%0! -C*8%8! 45-4! /#&4,&*%! ,&4#! 45%! 9+%8%&4<! P#/,#b%/#&#7,/! 0,8/+,7,&-4,#&!

45-4!/#&4,&*%0!0*+,&:!45%!0,/4-4#+85,9!-&0!45-4!6-8!&%;%+!+%9-,+%0!,8!-&!,88*%!45-4!,8!@-+!

7#+%! 0,@@,/*24! 4#! -00+%88! -&0! 45-4! 8#! @-+! &#! #&%! 4#*/5%8<cFX! "5,8! 7%-&8! 45-4(! ,&! 45%!

@+-7%6#+A! #@! Z#5&! "#+9%?(! 45%! %35*7-4,#&8! 9+#;,0%! 7-,&2?! /#77%7#+-4,;%!

+%9-+-4,#&8! -,7%0! -4! +%9-,+,&:! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%! -@@%/4,&:! 45%! @-7,2,%8! #@! A,22%0!

$%9*C2,/-&8(!+-45%+!45-&!-&4,b8?84%7,/!+%9-+-4,#&8!-,7%0!-4!#C4-,&,&:!8#/,-2!>*84,/%<!

"#!8*7!*9(!/-22,&:!#&!45%!84-4%!4#!-/A&#62%0:%!45%!!":!"#.'$.>*8(!/-&!:#!,&!0,@@%+%&4!

0,+%/4,#&8<! P#! @-+! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! 5-;%! -/5,%;%0! 45%! 7#84! 8*//%88! 6,45! -!

@#/*8! #&! 45%! 5*7-&,4-+,-&! -,7! #@! 2#/-2,I,&:! -&0! +%C*+?,&:! +%2-4,;%8! -&0! /-22,&:! *9#&!

45%!84-4%!4#!8*99#+4!45,8!]*%84!#@!@-7,2,%8<!B@!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!6,22!0+,;%!*9!,48!

,&4%&4!4#!>*0,/,-2,I%!45%!,88*%!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&(!,4!7,:54!2%-0!4#!+%4+,C*4,;%!>*84,/%(!

-&0!45%!@#+%&8,/!+%9#+48!/#*20!C%!/#&8,0%+%0!,&!/#*+4<!1245#*:5!8*99#+4!@#+!45,8!A,&0!#@!

/#77%7#+-4,;%! -&0! 8?7C#2,/! +%9-+-4,#&! @+#7! 45%! 84-4%! 5-8! C%%&! 7,&,7-2(! 7-&?!

P9-&,-+08!+%89%/4! ,4(!C%/-*8%! ,4! 0#%8!&#4!C+%-A!+-0,/-22?! 6,45! 45%! /#&/%94*-2,I-4,#&!#@!

$%9*C2,/-&!7%7#+?!-8!-!9+,;-4%!+,:54!#@!;,/4,78!#@!89%/,@,/!-C*8%8<!

1! @*+45%+!84%9!45-4!9+#;%8!4#!C%!7*/5!7#+%!9+#;#/-4,;%!-&0!-/4*-22?! ,79#88,C2%! ,&!

45%!/*++%&4!P9-&,85!/#&4%34!8#!@-+!,8!4#!9#,&4!4#!+%9-,+!,&%]*-2,4,%8!@#+!65,/5!45%!84-4%!

85-+%8! :*,24(! @+#7! 65,/5! 45%! 65#2%! 8#/,%4?! 5-8! C%&%@,/,-4%0(! #+! 45-4! 84,22! -@@%/4! 8#/,#b

%/#&#7,/!,&%]*-2,4?!#+!0%7#/+-4,/!9-+4,/,9-4,#&<!"5,8!A,&0!#@!-&4,b8?84%7,/!+%9-+-4,#&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cFW! W.( ).!".@( )#;%7C%+! EW(! EWXF(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!!

5449OGG666<2-7-+%-</#7GEWXFGXXGEWG@+-&]*,87#b8G<!cFX!$%&85-6!9#,&48!4#!-&#45%+!2,7,4-4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&!/-79-,:&!+%:-+0,&:!45%!4?9%!#@!-C*8%8!-00+%88%0<!

P5%! &#4%8! 5#6! &#&b2%45-2! 8%3*-2! ;,#2%&/%! -:-,&84! 6#7%&! 0#%8! &#4! @,&0%! -! 89-/%! @#+! %39+%88,#&! ,&! 45%!

%35*7-4,#&!/-79-,:&<!P%%O!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##@(k`<!

Page 246: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EEc!

!

d0%b@+-&/#,84,/,I,&:e!7%7#+?!-&0!8#/,%4?(!-!:#-2! 45-4!7-&?! ,&! 45%!7%7#+?!7#;%7%&4!

-,7! -4(! 6,22! &#4! C%! #C4-,&%0! 6,45! %35*7-4,#&8! -2#&%<cFE! 1&4,b8?84%7,/! +%9-+-4,#&! -&0!

8#/,-2! >*84,/%! 6#*20!7%-&!-! 45#+#*:5!%3-7,&-4,#&!#@! 45%!/#&4,&*,4,%8!#@!R+-&/#,87! ,&!

45%!%/#&#7,/(!8#/,-2(!/*24*+-2(!9#2,4,/-2(!-&0!>*0,/,-2!-+/5,4%/4*+%!#@!P9-,&<!

F<Y !

=%!84-+4%0! 45,8!/5-94%+!6,45! 45%!]*%84,#&!#@! 5#6(! ,@! 45%! %35*7-4,#&8! ,&!P9-,&!0#! &#4!

+%;%-2!7*/5!4+*45!45-4!6-8!&#4!-2+%-0?!A&#6&(!6%!/#*20!*&0%+84-&0!45%,+!,79-/4<!)#6!

6%!/-&!/#&/2*0%!45-4!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!:#!@-+!C%?#&0!45%!@#+%&8,/!9-+-0,:7!#@!

4+*45b+%;%2-4,#&!;%+8*8! @#+:%44,&:<!"5%!+*94*+%! ,&!/#22%/4,;%!7%7#+?!45%!%35*7-4,#&8!

/-*8%! /#7%8! &#4! 7%+%2?! @+#7! 45%! +%;%2-4,#&! #@! *&A&#6&! @-/48! C*4! -28#! 45+#*:5! 45%!

+%/#:&,4,#&!#@!5,45%+4#!9*C2,/!8%/+%48<!"5%!%35*7-4,#&8!#@@%+!-!&%6!-&0!9#6%+@*2!4##2!

@#+! /#77*&,/-4,&:! -&0! 0,88%7,&-4,&:! 2#/-2! -&0! @-7,2,-2! A&#62%0:%! -C#*4! R+-&/#,84!

+%9+%88,#&!,&4#!45%!9*C2,/!895%+%<!"5,8!85,@4,&:!#@!45%!C#*&0-+,%8!C%46%%&!9+,;-4%!-&0!

9*C2,/!7%7#+?!/-&!C%!+%:-+0%0!-!+%-2!%7-&/

b

@#+:#44%&! -8! /#&@,&%0! 4#! 45%! 9+,;-4%! 895%+%<! "5%! ;,#2%&/%! 0*+,&:! 45%! Q,;,2! =-+! dX`ck

X`c`e!6-8!,&4%&4,#&-22?!9*C2,/(!8?7C#2,/(!-&0!%3%792-+?<!"5,8!6-8!@#22#6%0!C?!R+-&/#,84!

0?-0,/! 7%7#+?! 9#2,4,/8! dX`c` X`HYe! 45-4! %3/2*0%0! 45%! 0%@%-4%0! ;,/4,78! @+#7! 9*C2,/!

7#*+&,&:!-&0!/#77%7#+-4,#&(!-&0!C?!-&!17&%84?!U-6!dX`HHe!45-4!-88*+%0!45-4!&%,45%+!

P9-&,85!8#/,%4?!&#+!84-4%!/-++,%0!-&?!/#22%/4,;%!+%89#&8,C,2,4?!@#+!0,8/+,7,&-4,#&!-:-,&84!

45%!0%@%-4%0<!

"5%!9+#5,C,4,#&!#&!7#*+&,&:!C-/A@,+%0(!-&0(!C-/A%0!C?!45%!,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%! /*24*+%(! -! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 84-+4%0! 4#! 0%7-&0! -/A&#62%0:%7%&4! #@!

45%!8*@@%+,&:! #@! 45%! ;,/4,78!#@!R+-&/#,87!-8!-! +%9-+-4,#&!7%-8*+%! @+#7!45%!84-4%<! "5%!

#9%&,&:!*9!#@!-!9*C2,/!89-/%!-&0!-!9*C2,/!0%C-4%!-C#*4!45%!9-84!,8!-!/2%-+!C+%-A!6,45!45%!

0#7,&-&4!7%7#+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&!C%@#+%!EWWW<!"5%!%35*7-4,#&8(!9-+4,-22?!0*%!4#!45%,+!

*&+%:*2-4%0! -&0! /#77*&-2! /5-+-/4%+(! @*&/4,#&! -8! ,79#+4-&4! 84%98! ,&! #9%&,&:! *9! 45%!

9*C2,/! 8%/+%4! #@! 45%! 7-88! :+-;%8! -&0! 92-/,&:! 45%7! #&! 45%! 9*C2,/! -:%&0-<! B&0%%0(! &#4!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cFE!

2%/4*+%(!J#&@%++-0-<!

Page 247: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EEF!

#&2?!0#!45%!%35*7-4,#&8!7-A%!45%!,88*%!9-,&@*22?!;,8,C2%!C*4!-28#!45%!%35*7-4,#&!4%-78!

4+-&8@#+7!45%!89-/%!#@!45%!7-88!:+-;%8!,&4#!-!9*C2,/!-&0!9-+4,/,9-4#+?!89-/%O!45%!89-/%!

b9+-/4,4,#&%+8! 0%92#?! 9%0-:#:,/!

4%/5&,]*%8! 4#! 4+-&82-4%! 45%,+! @,&0,&:8! 4#! 45%! 9*C2,/D! -&0! 45%! 4%-78! /#&&%/4! 45%! 2#/-2!

+%-2,4?! #@! 45%! 7-88! :+-;%8! 6,45! ,&4%+&-4,#&-2! 7%7#+?! 9+-/4,/%8<! "5%+%@#+%! B! 0,8/*88%0!

5#6! 45%! 9+#/%0*+%8! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 8%+;%! 4#! *&0#! 9-+4! #@! 45%! 8?7C#2,/! ;,#2%&/%!

,&@2,/4%0!#&!45%!0%@%-4%0!C?!+%/#&@,:*+,&:!45%!0%-0(!-&0!5#6!45%!&%6!-$'$",(>"(-]-*$!"!

,8!-!;%+?!,79#+4-&4!@-/4#+!,&!7#C,2,I,&:!45%!A&#62%0:%!45-4!2,&:%+%0!,&!9+,;-4%!/,+/2%8!-8!

-$'$",(>"(-"-*$!"!5-8!/+%-4%0!-!8-@%!-&0!8#2,0-+?!%&;,+#&7%&4!

65%+%! 9%#92%! /-&! 85-+%! A&#62%0:%! -&0! +%8#*+/%8(! -! 92-/%! 65%+%! &%6! 9#88,C,2,4,%8! @#+!

/,;,/!%&:-:%7%&4!-+%!/+%-4%0<!B!0%8/+,C%0!5#6!45%!@#+%&8,/!,&;%84,:-4,#&8!-+%!#&2?!-!9-+4!

#@!45%!6#+A!45-4!5-99%&8!,&!45%!0,8/*+8,;%!89-/%!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!#9%&8!*9!

-+#*&0! 45%! :+-;%8(! 45-4! 45%! ,79-/4! #@! 45%! 7%7#+?! 9+-/4,/%! #@! %35*7-4,#&8! ,&! P9-,&!

0%9%&08! #&! 45%! 0?&-7,/8! #@! 45%! 7%7#+?! &%46#+A(! -&0! 45-4! 7-4%+,-2! +%7-,&8! 8*/5! -8!

45%! C#&%8! -&0! #C>%/48! ,&! 45%! :+-;%8! -+%! &#! :*-+-&4%%! @#+! 7%7#+?<! B&0%%0(! 45%! 7-88!

:+-;%!,&!J+,-+-&I-!5-8!-26-?8!C%%&!45%+%(!C*4!_7,2,#!P,2;-!4+-&8@#+7%0!,4!-&0!7-0%!,4!-!

9#,&4!#@!+%@%+%&/%!,&!7%7#+?!9#2,4,/8(!&#4!#&2?!C?!%35*7,&:!,4!C*4!-28#!C?!7-A,&:!,4!45%!

@#/-2!9#,&4!#@!-!8#/,-2!7#;%7%&4<!

1245#*:5!45%8%!-89%/48!#@!45%!%35*7-4,#&8!-+%!/+*/,-2!/#&4+,C*4,#&8!4#!45%!9+#/%88!#@!

-/A&#62%0:,&:!45%!8*@@%+,&:!#@!45%!0%@%-4%0(!,&!45%!8%&8%!#@!-07,44,&:!45%7!,&4#!65-4!,8!

/#&8,0%+%0! -! /#22%/4,;%! +%89#&8,C,2,4?(! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! ,8! 2,7,4%0! C?! 45%!

9#2,4,/-2! 6,22! #@! 45%! P9-&,85! 9#2,4,/-2! 2%-0%+8! ,&! C#45! 45%! 8#/,-2,84! -&0! /#&8%+;-4,;%!

:#;%+&7%&48!#@!45%!2-84!0%/-0%<!R#+!2-/A!#@!#@@,/,-2!/##+0,&-4,#&(!45%!-/A&#62%0:%7%&4!

%35*7-4,#&8!4#!45%!+%2-4,;%8!-&0!45%,+!-88#/,-4,#&8<!B&!45%!8%-+/5!@#+!45%!7%7#+?!#@!45%!

0%@%-4%0! 4#! C%/#7%! -! /#22%/4,;%(! 9*C2,/! 7%7#+?(! )-+#4IA?! -&0! P7,45! +,:54@*22?! -+:*%!

/+*/,-2(! -&0! 65,2%! 45%! %35*7-4,#&8! 0%@,&,4%2?! @#84%+! 45#8%! 89-/%8(! 8#! @-+! 45%?! +%7-,&!

*&,&8,4*4,#&-2,I%0<!

"5%!>*0,/,-2!/5-+-/4%+!#@!45%!%35*7-4,#&8(!45%!+,4*-2!-89%/48!#@!45%!+%C*+,-2(!-&0!45%!

,&;#2;%7%&4! #@! 45%! 2#/-2! /#77*&,4?! -&0! +%2-4,;%8! 7-A%! 45%! %35*7-4,#&8! -! 8*C84,4*4%!

7%/5-&,87! #@! -/A&#62%0:%7%&4<! "5%! %35*7-4,#&8! 4*+&! *&/#&@,+7%0! +*7#*+8! ,&4#!

@-/48!-*45#+,I%0!C?!8/,%&/%(! @+%%!45%!:+-;%8!@+#7!45%,+!/2-&0%84,&%!/5-+-/4%+(!-&0! :,;%!

45%!;,/4,78!+%/#:&,4,#&!#&!0,@@%+%&4!2%;%28(!C#45!8#/,-2!-&0!,&84,4*4,#&-2<!"5%!C#44#7b*9!

/5-+-/4%+! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 5-8! 45%! -0;-&4-:%! #@! C%,&:! -C2%! 4#! -0-94! 6#+A! 4#! ;%+?!

89%/,@,/!&%%08(!C*4!-4!45%!8-7%!4,7%!,4!,8!-!8?794#7!#@!45%!#*48#*+/,&:!-&0!9+,;-4,I-4,#&!

@#+! 84-4%! +%/#:&,4,#&! #@! 45%! ;,/4,78! ,8! &#4! -&86%+%0! C?! 45%! /,;,2b8#/,%4?b2%0!

+7-4,#&!

Page 248: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EEY!

#6&%+8! /-&&#4! C%! @#+/%0! 4#! -22#6! -&! %35*7-4,#&! #&! 45%,+! 2-&0! -&0! 9%+9%4+-4#+8! -&0!

0!

45+#*:5!45%!%35*7-4,#&8!7-,&2?!/#&8,848!#@! 45%! -$'$",(>"(-]-*$!"!#@!%-/5!%35*7-4,#&!

-88#/,-4,#&(!65,/5!:#%8!@+#7!/#77*&,84!7,2,4-&48(!,&!45%!/-8%!#@!R#+#(!4#!45%!@-7,2,%8!#@!

45%!;,/4,78!-&0!45%,+!2#/-2!/#77*&,4,%8(!,&!45%!/-8%!#@!45%!1$.[<!

"5%!7%7#+?!7#;%7%&4(!6,45! ,48!%795-8,8!#&!45%!%35*7-4,#&8!-&0!#&!45%!+,:54!4#!

7#*+&,&:!@#+!45%!+%2-4,;%8(!-!6,0%2?!+%89%/4%0!;-2*%!,&!P9-,&(!7-,&2?!-44-,&8!+%/#:&,4,#&!

@#+!45%!2%45-2!-&0!8?7C#2,/!;,#2%&/%!#@!45%!!":!"#.'$.>*8!,&!45%!7-88!:+-;%8<!"5%8%!-+%!,&!

45%!/*++%&4!9#2,4,/-2!/#&4%34!,&4%+9+%4%0!-8!89%/,@,/!-C*8%8!-:-,&84!,&0,;,0*-28!-&0!-8!-!

9+,;-4%!7-44%+!#@!-!+,:54!4#!7#*+&!6,45,&!/%+4-,&!@-7,2,%8<! B&!45,8!9#2,4,/-2!/#&4%34(! 8#!

@-+! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 5-8! &#4! C%%&! -C2%(! @+#7! C%2#6(! 4#! @*22?! 9,%+/%! 45%!

! cFc! 6,45! 65,/5! $%9*C2,/-&! 7%7#+?! ,8! C%,&:! /#&4,&*#*82?!

8*99+%88%0<!R#+!45%!8-7%!+%-8#&(!45%!+%9-+-4,#&!#C4-,&%0!,8!2,7,4%0!4#!/#77%7#+-4,;%!

+%9-+-4,#&! -,7%0! -4! +%9-,+,&:! ;,#2%&/%! -@@%/4,&:! 45%! @-7,2,%8! #@! A,22%0! $%9*C2,/-&8!

+-45%+! 45-&!-&4,b8?84%7,/!+%9-+-4,#&8!-,7%0! -4!#C4-,&,&:!8#/,-2! >*84,/%<!P#7%!7%7#+?!

-/4,;,848!45%+%@#+%!92%-0!@#+!%;%&!7#+%!%795-8,8!#&!45%!8#/,#b9#2,4,/-2!6#+A!-+#*&0!45%!

%35*7-4,#&8<!Z#8'!B:&-/,#!Q-8-0#!#@!1$.[!N*+:#8!%39+%88%0!45,8!&%%0!-8!@#22#68O!

^&%! #@! 45%! 6%-A&%88%8! #@! 45,8! 7#;%7%&4! ! ,8! 45-4! 6%! 5-;%! C%%&! 2%88! 8#/,-2!

7#;%7%&4! #+! 8#/,#b9#2,4,/-2! 7#;%7%&4! 45-&! 6%! 85#*20! 5-;%<! N%/-*8%(! -7#&:!

#45%+!45,&:8(!45%!7-88!:+-;%8!-+%!45%!4,9!#@!45%!,/%C%+:<!K+-0*-22?(!#45%+!9+#/%88%8!

5-;%! 4#! /#7%! 4#! 45%! @#+%:+#*&0<! N%/-*8%(! %,45%+! 6%! -+%! -C2%! 4#! -+4,/*2-4%!

&%46#+A8(! 4#! /#&4,&*%! 45%! 9+#/%88(! 4#! /#22%/4! +%8#*+/%8! -&0! 7-,&4-,&!

,&0%9%&0%&/%(!%&/#*+-:%!0,8/#*+8%!4#!%7%+:%(!0#!9%0-:#:,/!6#+A!-&0!9+#>%/48!#@!

9#9*2-+,I-4,#&! -&0! 0,88%7,&-4,#&D! %,45%+! 45,8(! #+! 6%! 6,22! &#4! 0#! 9#2,4,/8(! -&0! C?!

&#4! 0#,&:! 9#2,4,/8! %-/5! #@! *8! 6,22! 84-?! ,8#2-4%0! ,&! #*+! 89%/,@,/! ,&0,;,0*-2! -&0!

@-7,2,-2!9+#/%88<cFF!

"5%! 0,@@%+%&/%! C%46%%&! /#77%7#+-4,;%! -&0! -&4,b8?84%7,/! +%9-+-4,#&8(! -&0! 45%!

<!R,+84!#@!-22(!

-&4,b8?84%7,/!+%9-+-4,#&8!-,7!@#+!8#/,-2!>*84,/%(!4-/A2,&:!8#/,#b%/#&#7,/!,&%]*-2,4?!45-4!

/#&4,&*%8!,&!45%!9+%8%&4(!+-45%+!45-&!+%4+#89%/4,;%2?!@#/*88,&:!#&!89%/,@,/!-C*8%8!,&!45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cFc! +,:54!4#!9+,;-/?!@#+!9%#92%!

65#!5-0!C%%&!0%&,%0!,4!-&0!45%!@+%%0#7!,4!%&4-,28D!-4!#45%+!4,7%8!,4!7%-&4!9,%+/,&:!-!/*+4-,&!#@!9+,;-/?!45-4!

2,/,4?! -&0! J#6%+O! 1! R%7,&,84! $%45,&A,&:! #@! 45%! J*C2,/b E"6$#$*&$&+( %/"(7*'$%$1.'B(N"-$&$#%(E"1*&#%!,1%$*&#(*4(F!.>$%$*&.'(;*&1":%#( $&(<"#%"!&(7*'$%$1.'(F/"*!3@( %08<!)-&/?!Z<![,+8/57-&&!-&0!

Q5+,84,&%!L,!P4%@-&#!d^3@#+0O!=%84;,%6!J+%88(!X``ke<!cFF!Q-8-0#(!2%/4*+%(!.-0+,0<!

Page 249: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EEk!

9-84<!"5,8!/2%-+2?!2%-08!4#!0,@@%+%&4!,&4%+9+%4-4,#&8!#@!45%!

,&!45%!9+%8%&4<!B&!Q5-94%+!Y(!45%+%@#+%(!B!4-A%!-!/2#8%+!2##A!-4!45%!2-84!C*,20,&:!C2#/A!#@!

/#22%/4,;%!7%7#+?! 45-4! 45,8! 84*0?!-&-2?8%8(! &-7%2?(! 45%!9#2,4,/8!#@! 4,7%!-4!92-?! ,&! 45%!

P9-&,85!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8<!L#!45%!%35*

,&!65-4!8%&8%p!"#!9*4!45%!/+,7%8!#@!R+-&/#,87!#&!45%!9*C2,/!-:%&0-(!#&%!#@!45%!C,::%84!

/5-22%&:%8! ,8! 45%! 9-88-:%! #@! 4,7%(! /#*92%0! 6,45! 45%! 84+#&:! ,0%-(! ,&84-22%0! C?! 45%!

1&0! #&/%! 7-0%! 9*C2,/(! 45%! 92-/%! #@! 45%!

-/A&#62%0:%7%&4!#@!45%!0%@%-4%0!:,;%8!6-?!@#+!45%!0%-0!,&!45%!7-88!:+-;%8!4#!C%/#7%!

! 8#7%(! 45%! +%C*+,-28! 5-;%! ,&0%%0! 4*+&%0!

85-7%! ,&4#! 9+,0%! -&0! 9*C2,/! -/4,#&(! -&0! #*4/-848! ,&4#! %3-792%8! @#+! 45%! 9+%8%&/%! -&0!

@*4*+%<! )-+#4IA?! -&0! P7,45(! @#+! ,&84-&/%(! 9#,&4! 4#! 45%! 9#4%&4,-2! #@! 9*C2,/! 7%7#+?! 4#!

C%/#7%!45%!C-8,8!@#+!9#2,4,/-2!-:%&/?!,@!45%?!C

:*,0%!@#+!9+%8%&4!-&0!@*4*+%<!^&!45%!#45%+!5-&0(![%2%&!K+-5-7(!@#+!,&84-&/%(!5#9%8!45-4!

cFY!

P%/#&0(! 45%!0,@@%+%&/%!C%46%%&!45%!46#!4?9%8!#@!+%9-+-4,#&8!+%;%-28!-!0,@@%+%&/%! ,&!

65,/5! #@@%&8%8! -+%! 4-+:%4%0! C?! 7%7#+?! 7#;%7%&48O! /+,7%8! -:-,&84! ,&0,;,0*-28! #+!

/+,7%8! -:-,&84! /#22%/4,;%8<! "5,8! 6,22! C%! #&%! #@! 45%! ,88*%8! -00+%88%0! ,&! 45%! /#&/2*0,&:!

Q5-94%+! 8,3(! 65,/5! 0,8/*88%8(! -7#&:84! #45%+! 45,&:8(! 5#6! ,&0,;,0*-2! #+! /#22%/4,;%!

+%9+%8%&4-4,#&!-&0!+%9+%8%&4-4,;%8!#@! 45%!;,/4,78! 2%-08!4#!0,@@%+%&4!+%9+%8%&4-4,#&8!#@!

45%! Q,;,2! =-+! 9-84! ,&! 45%! /#&4%34! #@! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! .?! -&-2?8,8! 8#! @-+!

7-A%8! ,4! /2%-+! 45-4! @#+! 7-&?! #&2##A%+8(! 45%! %39#8%0! 7-88! :+-;%8! :,;%! 8#7%! 8#+4! #@! -!

;,%6! #&! 45%! 9-84<! N*4! 65-4! A,&0! #@! 5,84#+?! 0#! 45%! %35*7-4,#&8! 4%22! *8(! 65-4! A,&0! #@!

5,84#+?!0#!45%?!7-A%!9*C2,/p!N%5,&0!45%!,7-:%8!-&0!,79+%88,#&8!#@!45%!+%7-,&8(!65-4!

+%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! ,8! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! /#&84+*/4,&:p! 1! 5,84#+?! #@!

8*@@%+,&:!#+!84+*::2%(!#@!,&0,;,0*-28!#+!/#22%/4,;%8p!"5%!-&86%+8!4#!45%8%!]*%84,#&8!6,22!

/#792%4%!7?!-&86%+! 4#! 45%!7-,&!]*%84,#&!#@! 45,8! 84*0?(!65-4!5,84#+?!/#7%8! @+#7!45%!

P9-&,85!:+-;%8p!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cFY! !

Page 250: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EEH!

Q5-94%+!Y ",7%O!N+%-A,&:!45%!@#*&0-4,#&-2!4,7%!

#@!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!

#"&%"&1"@( .::'.,#"(4!*-(%/"(1!*J> @(%/"$!(>.,+/%"!#(.&>(#*&#@(J"(1*&%$&,"(%*('**I(4*!(%/"-M(2.#%.(1,.&>*(

X((

Y<X B&4+#0*/4,#&O!Q#&@2,/4,&:!5,84#+,/,4,%8!

B&!45,8!/5-94%+(!B!4*+&!4#!?%4!-&#45%+!C*,20,&:!C2#/A!#@!/#22%/4,;%!7%7#+?(!&-7%2?(!45%!

/#&/%948! #@! 4,7%! 45-4! ,4! 0%92#?8<E! "#! -&86%+! 7?! ,&,4,-2! ]*%84,#&8! -C#*4! 65-4! A,&0! #@!

5,84#+?! /#7%8! @+#7! 45%! P9-&,85! :+-;%8(! B! 6,22! -&-2?8%! 65-4! A,&0! #@! 4,7%! /#&/%948! 45%!

%35*7-4,#&8! /#&84+*/4! 6,45! 45%,+! 9+-/4,/%8! -&0! 0,8/#*+8%8<! B&! 0#,&:! 8#(! B! 6,22! 9-?!

-44%&4,#&! 45%! 45+%%! 2%;%28! #@! -&-2?8,8! ,&! 45,8! 84*0?O! 2#/-2(! &-4,#&-2! -&0! :2#C-2<! B&! 45,8!

/5-94%+! B! %392,/,42?! 8,4*-4%! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! ,&! 45%! :2#C-2!c! ^@! /#*+8%(! 45%! &-4,#&-2! -&0! 2#/-2! 9-+4,/,9-&48! ,&! 45%!

7%7#+?! 7#;%7%&4! 0#! &#4! -26-?8! /#&8/,#*82?! +%2-4%! 4#! 45,8! ,&4%+&-4,#&-2! 7%7#+?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X![,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!E!"5,8!/5-94%+!,8!2-+:%2?!C-8%0!#&!-&!-+4,/2%!45-4!6-8!/#b-*45#+%0!C?!J+#@<!0+<!N%+C%+!N%;%+&-:%!#@!7?!L#/4#+-2!

K*,0-&/%! Q#77,44%%(! 65#7! B! 6-&4! 4#! 45-&A! @#+! 45,8! /#22-C#+-4,#&<! "5,8! /5-94%+! ,8! 45%! +%8*24! #@! 45%!

/#7C,&-4,#&!#@!7?!@,%206#+A!6,45!5,8!%39%+4,8%!,&!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-&0!95,2#8#95?!#@!5,84#+?!-&0!4,7%<!P%%!

N%+C%+! N%;%+&-:

)"-*!3(9%,>$"#!H!dEWXFe<!c!

9-9%+(! &*7C%+! c(! B&84,4*4#! 0%! J#2h4,/-8! ?! N,%&%8! JtC2,/#8! dBJJe(! QQ[PbQPBQ(! EWXWeD! -&0! P4%95-&,%! K#2#C(!

`*,!&.'(*4(9:.&$#/(;,'%,!.'(9%,>$"#!`!dEWWaeO!XEH<!

Page 251: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EEa!

/*24*+%(!-&0!@*+45%+7#+%(!45,8!,&4%+&-4,#&-2!/*24*+%!5-8!,48!#6&!,&4%+&-2!0,@@%+%&/%8(!@#+!

,&84-&/%! C%46%%&! 1+:%&4,&-! 6,45! ,48! 84+-,:54@#+6-+0! -44-/A! -:-,&84! ,79*&,4?! -&0!

/#*&4+,%8!8*/5!-8!P#*45!1@+,/-!6,45!7#+%!%795-8,8!#&!+%/#&/,2,-4,#&<!N*4!-!@#/*8!#&!45%!

#;%+2-9!C%46%%&!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!-&0!,&4%+&-4,#&-2!4+%&08!/-&!5%29!*8!

4#!8,4*-4%!-&0!*&0%+84-&0!%7%+:,&:!4+%&08!,&!P9-,&<!14!45%!8-7%!4,7%(!-!0%4-,2%0!84*0?!

#@! -! &-4,#&-2! /-8%! 8*/5! -8! 45%! P9-&,85! #&%(! 6,45! -22! ,48! ,&4%+&-2! 89%/,@,/,4,%8! -&0!

0,@@%+%&/%8(!/-&!+%;%-2!*&,&4%&0%0!2#/-2!/#&8%]*%&/%8!#@! ,&4%+&-4,#&-2!4+%&08(!#+! 2#/-2!

-24%+&-4,;%8!45-4!-+%!#@4%&!#;%+2##A%0<!

Y<X<X ^.(:.#0 !

B&! #+0%+! 4#! -88%88! 65%45%+! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! %&:%&0%+8! -! +*94*+%!

6,45!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!9+%;-2%&4! ,&!P9-,&(! ,&!45,8! ,&4+#0*/4,#&!B!@,+84!C+,%@2?!0,8/*88!

!

18!0%8/+,C%0!,&!45%!,&4+#0*/4,#&!#@!45,8!0,88%+4-4,#&(!@#+!7-&?! b-&0b

@#+:,;%b X`Hae(! C-8%0! #&!

-7&%84?! -&0! -! 8#b

6#+206,0%<F! #! 0%7#/+-/?! 6-8!

#@4%&!/#&/%,;%0!-8!9+#;,&:!45%!;,-C,2,4?!#@!-7&%84?!-&0!-7&%8,-!,&!#;%+/#7,&:!;,#2%&4!

9-848<!

"5%!4+-&8,4,#&(!6,45!45%!/#&84,4*4,#&!#@!X`Ha!-8!45%!&%6!#+,:,&!#@!45%!&%6!0%7#/+-/?(!

&#4(!-8!,8!#@4%&!-+:*%0(!-!0%4%+7,&-4,#&!4#!@#+:%4(!C*4!-!0%/,8,#&!&#4!4#!2%4!45%!9-84!-@@%/4!Y!

k! 45%! @#*&0-4,#&-2! +%:,7%! #@!

5,84#+,/,4?!#@!45%!4+-&8,4,#&!6-8!45%!,0%-!45-4!45%!9-84!#@!45%!Q,;,2!=-+(!-&0!45%!@#22#6,&:!

R+-&/#,84!0,/4-4#+85,9!-&0!-&4,b 3.(:.#0M!=,45!45%!17&%84?!2-6(!45%!9-84!6-8!,&8 !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!F! F/"( 7*'$%$1#( .&>( )"-*!3( *4( ?"-*1!.%$1(F!.&#$%$*&(!%0<!K+%:#+,#!12#&8#!-&0!L,%:#!.*+#!d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXWe(!X ED!J-2#7-!1:*,2-+(!)"-*!3(.&>(C-&"#$.B( F/"( E*'"( *4( %/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!( $&( %/"( F!.&#$%$*&( %*( ?"-*1!.13! d)%6! \#+AO! N%+:5-5&! N##A8(! EWWEeD!

2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3!EH!dEWWYeO!akc akk<!Y!

7*"%$1#(F*>.3(Ea!dEWWHeO!a`<!k! [%2%&! K+-5-7(! +%;,%6! #@! C?! Z%+%7?! "+%:2#6&(! F/"(5,.!>$.&@( .-+/5! EX(! EWXF(! 5449OGG666<45%:*-+0,-&</#7GC##A8GEWXFG7-+GEXG@+-&/#8b/+?94b89-&,85b/*24*+%b

7%7#+?b8,&/%bX`ckb+%;,%6b>%+%7?b4+%:2#6&<!!

Page 252: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EE`!

H! 8,4,#&!0,0!&#4!5-;%!4#!0%-2!

6,45!2%:-/,%8!#@!-!84,22!;%+?!-2,;%!R+-&/#,87(!8*/5!-8!9#2,4,/-2!9+,8#&%+8!#@!_"1(!%34+%7%b

+,:54!;,#2%&/%(!9#2,4,/-2!9-+4,%8!8*/5!-8!45%!R-2-&:%(!%4/<!"5,8!7%-&8!45-4!-&?!,&4%&4!4#!

+%b%&:-:%!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84! ,8!-&!-44-/A!#&!45%!@#*&0-4,#&-2!4,7%!#@!45%!/*++%&4!

P9-&,85!0%7#/+-/?<!B4!,8!,&!45,8!/#&4%34!45-4!45%!2-/A!#@!84-4%!8*99#+4!@#+!-&0!#99#8,4,#&!

-:-,&84!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!7*84!C%!*&0%+84##0(!8,&/%!2-+:%!9-+48!#@!9*C2,/!#9,&,#&!

/#&8,0%+!45%!%35*7-4,#&8!4#!;,#2-4%!45%!4

45%! P9-&,85! 0%7#/+-/?<! B4! ,8! 45%+%@#+%! %3-/42?! C%/-*8%! #@! 45%! 45+%-4%&,&:! 9#2,4,/8! #@!

+,"!!.1$6$'$#-* a!

Y<X<E C#,&%*(:"&>$"&%"B Q!4,7%!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!

L*%!4#!45%!+%/%&4!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!,&4%+&-4,#&-2!#C8%+;%+8!8%%!45%!P9-&,85!/-8%!

,&/+%-8,&:2?! -8! %;,0%&/%! #@! 45%! 0?8@*&/4,#&! #@! 45%! 9#2,4,/8! #@! @#+:%44,&:! ,&84-22%0! ,&!

X`Ha<`!18!%392-,&%0!,&!45%!,&4+#0*/4,#&!#@!45,8!0,88%+4-4,#&(!-&-2?848!&#6!+%@%+!4#!P9-,&!

65%&!9+#7#4,&:!-&!-/4,;%!/#&@+#&4-4,#&!#@!45%!9-84!-8!45%!-99+#9+,-4%!9+#/%0*+%!4#!9*4!

,4! 4#!+%84<!"5,8! ,0%-!#@! 45%!&%%0!@#+!-/4,;%!/#&@+#&4-4,#&!#@! 45%!9-84!5-8(!+#*:52?!8,&/%!

45%!X`aW8(!C%/#7%!-!/#+%!9+%7,8%!#@!45%!6#+206,0%!@,%20!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%<!P/5#2-+8!

8*/5! -8! $*4,! "%,4%2! -&0! N%+C%+! N%;%+&-:%! 5-;%! -+:*%0! 45-4! 45,8! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!

b

4,7%!,&!65,/5!45%!9-84(!8#!4#!89%-A(!:%48!84*/A!,&!45%!9+%8%&4<XW!B!%2-C#+-4%!#&!45,8!45%8,8!

C?! 0%8/+,C,&:! 45,8! &#4,#&! #@! 4%79#+-2,4?(! d/#&8/,#*82?! #+! *&/#&8/,#*82?e! -0#94%0! C?!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,4,#&%+8! -&0! 45%#+,848(! -8! 4+-*7-b45%+-9?b/2#8*+%! 4,7%!

d5%&/%@#+45! ""Q! 4,7%e<! B4! 5-8! C%/#7%! /#77#&! 8%&8%! -7#&:! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!

45%+%@#+%! ,&! &%%0! #@! 45%+-9?! -&0(! %;%&4*-22?(! /2#8*+%<! B! 89%-A! -C#*4! 45,8! 45+%%@#20!

<!R,+84! 4#!0%7#&84+-4%! 5#6! ,4! ,8!/#77#&2?!

9%+/%,;%0!-8!-!8%]*%&/%!45-4!5-8!4#!C%!6#+A%0!45+#*:5!84%9!C?!84%9!-&0!/5+#&#2#:,/-22?<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!H! N%+C%+!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3(df&9*C2,85%0!9-9%+(!@#+45/#7,&:e(!8<9<!a!

E"6$#%.(>"(?$.'"1%*'*+K.(3(F!.>$1$*&"#(7*:,'.!"#!kF!dEWW`eO!aW<!`! P/5#2-+8! 2,A%! .-0%2%,&%!

7#0%2!#@!45%!P9-&,85!/#&8%&8*8!C-8%0!4+-&8,4,#&(!-&0!+%;%-2

2,-.&(E$+/%#(_,.!%"!'3(EH!dEWWYeO!aaW<!XW!$*4,!K<! 2.!6.!>(2,-.&(E$+/%#(`*,!&.'(Xk!dEWWceO!akD!N%+C%+!N%;%+&-:%(!

2$#%*!3@()"-*!3@(.&>(9%.%"D9:*&#*!">(V$*'"&1"B(F$-"(.&>(`,#%$1"(d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXEe(!Xc XF<!

Page 253: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EcW!

P%/#&0! ,&! #+0%+! 4#! 5,:52,:54! ,48! -7C,:*#*8! +%2-4,#&85,9! 4#! &#&2,&%-+! 4%79#+-2!

%39%+,%&/%8! !+%/#:&,I,&:!45%,+!%3,84%&/%!C*4!/#&8,0%+,&:!45%7!9-45#2#:,/-2<!B&!45%!""Q!

4,7%! @+-7%6#+A(! 45%! 4+-*7-4,/! 9-84! 0#%8! &#4! :#! -6-?! 6,45! 45%! 9-88,&:! #@! 4,7%! C*4!

,&%;,4-C2?!+%7-,&8!9+%8%&4! ,@!&#4!-/4,;%2?!-00+%88%0<!P,&/%!45,8!/#&4,&*,&:!9+%8%&/%!#@!

45%!9-84!,8!/#&8,0%+%0!9-45#2#:,/-2(!45%+-9?!,8!&%%0%0<!$%7%7C+-&/%!-&0!+%;%2-4,#&!#@!

!9-84!C%!85*4<XX!=,45!45,8!/2#8*+%(!2,&%-+!

4,7%!,8!8%4!84+-,:54!-:-,&<!

B&! P9-,&(! 45%! 45%8,8! #@! ""Q! 4,7%(! -&0! %89%/,-22?! 45%! ,0%-! 45-4! 45%+-9?! &%%08! 4#! C%!

9+#;,0%0!4#!#C4-,&!/2#8*+%!-&0!9+%;%&4!45%!9-84!@+#7!+%4*+&,&:(!8%%78!-4!@,+84!8,:54!4#!

C%!/#&@,+7%0!C?!

XE! -&0! ,8! ,&0%%0! 89%-+5%-0%0! C?! %35*7-4,#&! #+:-&,I-4,#&8<! 1245#*:5! B!

8-,0!%-+2,%+!45-4!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!#+:-&,I%8!7-&?!-/4,;,4,%8!8*/5!-8!9+#4%848!-&0!

4+,C*4%8(! ,&! 45%! /#&4%34! #@! 45,8! /5-94%+(! ,4! ,8! ,79#+4-&4! 4#! &#4%! 45-4! ,4! ,8! %3-/42?! 45%!

9+-/4,/%! #@! 45%! %35*7-4,#&8! 45-4! 5-8! /#7%! 4#! @*&/4,#&! ! C#45! ,&! 9*C2,/! #9,&,#&! -&0!

-/-0%7,/!-&-2?8,8! !-8!-!8?7C#2!#@!""Q!4,7%<!B!-28#!+%/#:&,I%!8#7%!-89%/48!#@!""Q!4,7%!

,&! 45%! 0,8/#*+8%! #@! 45%! 1$.[(! 65,/5! ,8(! 4#:%45%+! 6,45! 1+-&I-0,(! 45%! 7#84! ,&@2*%&4,-2!

%35*7-4,#&!:+#*9<!

1$.[! 7%7C%+8! -&0! 8?79-45,I,&:! ,&4%22%/4*-28! #@4%&! 9+%8%&4! 7-88! :+-;%8! ,&!

9-45#2#:,/-2! 4%+78! -8! 8,4%8! #@! 4+-*7-4,/! 7%7#+?<! _89,&#8-! .-%84+%(! @#+! ,&84-&/%(! -!

5,84#+,-&! ,&;#2;%0! ,&! 0,@@%+%&4! ,&,4,-4,;%8! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! ,&4%+9+%48! 45%!

9+%8%&/%!#@!*&%3/-;-4%0!7-88!:+-;%8!-8!8?7C#2,I,&:!-!9-84!45-4!6-8!&#4!9+#9%+2?!0%-24!

5%!9+%8%&4<Xc!

XF!XY

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XX!L%87*&0!"*4*(!E":*!%(*4( %/"(F!,%/(.&>(E"1*&1$'$.%$*&(;*--$##$*&(*4(9*,%/(C4!$1.(XV*',-"(Z\( dQ-9%!"#6&(!X``ae(!

EE<!XE! !Xc! 2$#:.&$.(G*6.(H(dEWWHeO!8<9<!XF!_7,2,#! W.(-"-*!$.(>"( '.( %$"!!.B(R8/,-.1$*&"#( >"(.#"#$&.>*#( :*!( '.( !":!"#$0&(4!.&Q,$#%.@( !XY! 12%>-&0+#! $#0+h:*%I! d1$.[! ;#2*&4%%+e(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(!

Q5,22T&(! )#;%7C%+! c(! EWXXD! Z#8'! K*,22%+7#! R#*/%! d98?/5#2#:,848! 6,45#*4! C#+0%+8! .-0+,0! 6#+A,&:! 6,45! 45%!

1$.[e(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!

XF(! EWXW Z*%/%8! %! 5,84#+,-0#+%8! +%/2-7-&! %&! J#&@%++-0-! ]*%! 8%!

EFVR(! ^/4#C%+! EF(! EWXW(! -//%88%0! Z*&%! Ea(! EWXE(!

!

Page 254: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EcX!

Xk!18!

5%!8-?8(!XH!1245#*:5!45,8!9+#/%88!#@!C+%-A,&:!8,2%&/%!/-&!

C%! 9-,&@*2(! 45%! 1$.[! C%2,%;%8! 45%! %35*7-4,#&8! %;%&4*-22?! 8%+;%! -8! /#22%/4,;%!Xa! R%+&g&0%I! 0%! .-4-(! -&! -&45+#9#2#:,84! 65#! 5-8! 6#+A%0! ,&! 8%;%+-2!

:%&%+-4%0! C?! 4+-*7-! ,8! 8#7%5#6! %3#+/,8%0! 65%&(! 2,A%! -! 8A%2%4#&! ,&! -! :+-;%(! ,4! ,8!X`!

"5,8! 45%+-9?! #@! 4+*45b+%;%-2,&:! *24,7-4%2?! 8%+;%8! /2#8*+%<! "5%! 2,&A! C%46%%&!

+%;%2-4,#&!-&0!/2#8*+%!,8!/2%-+2?!%39+%88%0!,&!45%!4,42%!#@!-!EWWa!17&%84?!B&4%+&-4,#&-2!

7-&,@%84#! -C#*4! P9-,&(! #@4%&! ]*#4%0! C?! 7%7#+?! /-79-,:&%+8! -&0! -44+,C*4%0! 4#! U#*,8!

#2,4,/-2!+,:54!,&!EW! 45%! 1$.[(! 4#! 45%!

/#&4+-+?(! /2-,78! 45-4! 45%! 9-84! 5-8! &#4! 9-88%0! ?%4<! 1+-&I-0,! @#+%&8,/! 0#/4#+! -&0!

#+:-&,I-4,#&! 9+%8,0%&4! R+-&/,8/#! _43%C%++h-! -8! 6%22! 84+%88%8! 45-4! 45%! 7%7#+?!

7#;

EX!"5%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,8!/#&;,&/%0!45-4!,48!/-79-,:&!

,8!&%%0%0! EE!1245#*:5!45%!1$.[!0#%8!&#4!

@#+%8%%!-!/#&/+%4%!%&0!4#!,48!%35*7-4,#&!/-79-,:&(!45%!,0%-!#@!-!9%&0,&:!-&0!&%/%88-+?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!5449OGG666<+4;%<%8G&#4,/,-8GEWXWXWEFG>*%/%8b5,84#+,-0#+%8b+%/2-7-&b9#&@%++-0-b8%b,&;%84,:*%&b/+,7%&%8b

0%2b@+-&]*,87#GckFc``<85472<!Xk!_7,2,#!P,2;-(!%7-,2b,&4%+;,%6(!1*:*84!XY(!EWXW<!XH! !Xa!1$.[(! !dEWXXe(!0#/*7%&4-+?(!Ya!7,&<!^&2,&%!-*0,#b

;,8*-2! @,2%(! -//%88%0! Z*&%! EH(! EWXE(! 5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uQ3NXALA3F=6V@%-4*+%u:b-22b

*V/#&4%34uKEHc0-ECR11111111K11<!X`!

W"+.13@(%08<!Q-+2#8!Z%+%IbR-++g&!Q!-&0!P-7*%2!17-:#!d)#4+%!L-7%O!f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!J+%88(!EWWFe(!E`Y<!EW!

R'( 7.K#@( P%94%7C%+! E(! EWWa(! -//%88%0! Z*&%! EH(! EWXE(!

5449OGG%29-,8</#7G%29-,8GEWWaGW`GWEG-/4*-2,0-0GXEEWcFcFEYsaYWEXY<5472D!P,2;-(!EWXXO!XF<!EX!

b

/;%+-&#GEWXFGWHGXHG@+-&/,8/#b%43%C%++,-b2-b7%7#+,-b5,84#+,/-b&#b5-C2-b0%b-/#&4%/,7,%&4#8b5,84#+,/#8b0%2b

9-8-0#b8,&#b]*%b8%b#/*9-b0%b-8*&4#8b0%2b9+%8%&4%G<!EE!

W.(;!0&$1.@(.-+/5!Ec(!EWXE(!Xa<!!

Page 255: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EcE!

/2#8*+%! ,8! ,&5%+%&4! ,&! ,48! 9+-/4,/%! ,&! 65,/5! %-/5! 8,&:2%! %35*7-4,#&! ,8! @#22#6%0! C?! -!

+%C*+,-2<!

Y<X<c J#2,4,/8!#@!4,7%!

/#&0*/4%0!C?!7%7#+?!-/4,;,848!,8!&#4!-26-?8!+%/#:&,I%0<!B!6,22!/#&4%&0(!5#6%;%+(!45-4!

C?!-/4,;%2?!/#&84+*/4,&:!-&0!0,88%7,&-4,&:! 45%!""Q!&#4,#&(! 45%! 1$.[!0#%8!%&:-:%! ,&!

4%79#+-2! 84+*/4*+%8! #@! 8#/,-2! 9+-/4,/%8! -8! 45%! 89%/,@,/! #C>%/48! #@! ,48! 4+-&8@#+7-4,;%! d#+!Ec!P,&/%!-/-0%7,/8!6#+A,&:!#&!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!

8%20#7! ]*%84,#&! 45%! -22%:%02?! &-4*+-2! /5-+-/4%+! #@! 45%! 4%79#+-2! 8%]*%&/%! #@! 4+-*7-(!

45%+-9?(! -&0! /2#8*+%(! 45%?! 4%&0! 4#! 8#2%2?! 0,8/*88! 45%! 9-+4?! 9#2,4,/-2! 0,7%&8,#&8! #@!

%35*7-4,#&8!-&0!,:&#+%!45%8%!7#+%!,792,/,4!9#2,4,/-2!0,7%&8,#&8<!"5%8%!0,7%&8,#&8!-+%!

!

B&! 45,8! /5-94%+! B! 45%+%@#+%! 6-&4! 4#! ]*%84,#&! 45%! -22%:%02?! &-4*+-2! -&0! 4%2%#2#:,/-2!

/5-+-/4%+! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 0,8/#*+8%! -&0! ""Q! 4,7%<! 1245#*:5! B! +%/#:&,I%! 45%!

98?/5#2#:,/-2!4+-*7-!45-4!/-&!C%!%39%+,%&/%0!C?!;,/4,78!#@!R+-&/#,87(!-&0!45%!-@@%/4,;%!

/2#8*+%!45-4!/-&!C%!#C4-,&%0!#&!45%!,&0,;,0*-2!-&0!@-7,2,-2! 2%;%2!-@4%+!%35*7-4,#&!-&0!

+%C*+,-2(! B! 6,22! /#&0*/4! -! /+,4,/-2! -&-2?8,8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 0,8/#*+8%! -&0! ,48! ,0%-!

45-4!45%!+%/#:&,4,#&!#@!/#22%/4,;%!4+-*7-(!9+#;,8,#&!#@!45%+-9?(!-&0!84+,;,&:!@#+!/2#8*+%!

,8!45%!#&2?!9#88,C2%!#+!2%:,4,7-4%!6-?!#@!0%-2,&:!6,45!;,#2%&4!9-848<!B&!#+0%+!4#!0#!8#(!B!

6,22! @,+84! 0%7#&84+-4%! 45-4! 45%! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! ;,8,#&! #@! 4,7%(! @-+! @+#7! C%,&:!

%39%+,%&/%0! -8! &-4*+-2! #+! 2#:,/-2(! ,8! 8#7%4,7%8! /#&4%84%0(! &#4! #&2?! C?! 9%+8#&8!

8*99#+4,&:!9*C2,/!@#+:%44,&:!C*4!-28#!C?!:+#*98!8*99#+4,&:!+%7%7C+-&/%<!

1245#*:5! /#&4%84-4,#&8! #@! ""Q! 4,7%! /-&! C%! @#*&0! 45+#*:5#*4! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

7#;%7%&4(! ,&!45,8!/5-94%+!46#!89%/,@,/!/-8%8!6,22!C%!0,8/*88%0<!"5%!@,+84! ,8! 45%!/-8%!#@!

45%!+%2-4,;%8!#@!Z*-&!K-+/h-!d#&%!#@!45%!&,&%!;,/4,78!#@!R+-&/#,87!,&!45%!7-88!:+-;%!,&!

Q5,22T&e(! 65#! #99#8%! -&! 1$.[! %35*7-4,#&<! P%/#&0(! B! 0%8/+,C%! 5#6! 45%! -88#/,-4,#&!

R%0%+-/,T&! _84-4-2! 0%! R#+#8! 9#+! 2-! .%7#+,-EF

! B&! 45%! &%34!

9-+4! #@! 45%! /5-94%+(! B! 4+?! 4#! *&0%+84-&0! 65?(! ,@! 45%! ""Q! ,&4%+9+%4-4,#&! #@! 45%!

%35*7-4,#&8!,8!/#&4%84%0(!,4!5-8!:-,&%0!9+%0#7,&-&/%<!"#!-&86%+!45,8!]*%84,#&(!B!+%4*+&!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ec!J%4%+!^8C#+&%(!F/"(7*'$%$1#(*4(F$-"(d)%6!\#+AO!M%+8#(!X``Ye(!3,,<!EF!B&!45,8!/5-94%+!B!0+-6!%392,/,4!/#&4+-848!C%46%%&!45%!1$.[!-&0!R#+#<![#6%;%+(!45,8!0,84,&/4,#&!,8!#&2?!45,8!

C,&-+?!-8!-&!-&-2?4,/-2!4##2D! ,&!+%-2,4?(!45%!0,@@%+%&4!9#2,4,/8!#@!4,7%!-+%!-05%+%0!4#!6,45,&!C#45!-88#/,-4,#&8<!

.#+%#;%+(!&%,45%+!1$.[!&#+!R#+#!-+%!5#7#:%&%#*8!:+#*98O!2#/-2!0?&-7,/8!0,@@%+!@+#7!&-4,#&-2!#&%8<!B&!45,8!

84*0?(!B!7-,&2?!0,8/*88!45%!&-4,#&-2!1$.[!-&0!R#+#<!!

Page 256: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Ecc!

4#!45%!9%0-:#:,/!-89%/4!#@!45%!%35*7-4,#&8!0%8/+,C%0!,&!45%!9+%;,#*8!/5-94%+!C*4!@#/*8!

89%/,@,/-22?!#&!5#6!45%!1$.[!/#&84+*/48!,48!9-+4,/*2-+!/#&/%94!#@!4,7%<!

"5,8!/5-94%+!45*8!84,22!@#/*8%8!#&!45%!/-8%!#@!P9-,&!C*4!-,78!4#!0%7#&84+-4%!5#6!45%!

+%2-4,;%2?! &%6! 95%&#7%&#&! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! -&0! ,48! &#4,#&! #@! ""Q! 4,7%! -+%!

0,88%7,&-4%0!#&!-!2#/-2!2%;%2<!B!C%2,%;%!45-4!45%!5%:%7#&?!#@!,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%! 0,8/#*

84+#&:! 45-4! ,4! 5-8! C%/#7%! -! /#77#&! &#4,#&! 45-4! /-&! 5-+02?! C%! ]*%84,#&%0<! R-+! @+#7!

/+,4,/,I,&:!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!#+!@-;#*+,&:!#&%!#+:-&,I-4,#&!#;%+!-&#45%+(!45%!

-,7!#@!45,8!/5-94%+!,8!4#!85#6!45-4!45%!*8%!#@!8#7%!#@!45%8%!4%79#+-2!&#4,#&8!C?!2#/-2!

#+:-&,I-4,#&8! /-&! 5-;%! ,79#+4-&4(! -245#*:5! 8#7%4,7%8! *&,&4%&0%0(! 9#2,4,/-2!

,792,/-4,#&8<! 18! -2+%-0?! 0%7#&84+-4%0! ,&! 45%! /5-94%+8! #&! 45%! @#+%&8,/! 4*+&! -&0!

-/A&#62%0:%7%&4(!-2,:&,&:!6,45!8#7%!-89%/48!#@!,&4%+&-4,#&-22?!0#7,&-&4!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%!0,8/#*+8%!/-&!C%!;%+?!,79#+4-&4! ,&!/#&@+#&4,&:!45%!/#&4,&*#*8!#99#8,4,#&!45-4!

2#/-2!7%7#+?!#+:-&,I-4,#&8!,&!P9-,&!@-/%<![#6%;%+(!B!C%2,%;%!45-4!45,8!-2,:&7%&4!/#*20!

@#+7! -! 45+%-4! @#+! 45%! 9#2,4,/-2! -89,+-4,#&8! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! @#+! P9-,&! ,&! 45%!

2#&:%+!+*&<!

N?!84*0?,&:!45%!/#&&%/4,#&!C%46%%&!4,7%!#+!5,84#+,/,4?!-&0!0%-2,&:!6,45!45%!0%-0(!B!

.#+%!89%/,@,/-22?(!45,8!/5-94%+!/#&4+,C*4%8!4#!45%!0,8/*88,#&!,&!95,2#8#95?!#@!5,84#+?!#&!

45%! 2,&A! C%46%%&! 5,84#+?! -&0! 0%-45! -! 0,8/*88,#&! 45-4! *&4,2! &#6! 5-8! &#4! 0,@@%+%&4,-4%0!

%&#*:5!C%46%%&!0,@@%+%&4!6-?8!#@!%39%+,%&/,&:!5,84#+?!-&0!89%/,@,/-22?!5,84#+,/-2!4,7%(!

-&0! 2-/A8! 8#*&0! %79,+,/-2! @#*&0-4,#&<! B&! 45,8! /5-94%+(! B! 6,22! %79,+,/-22?! 4%84! _6-!

0,8/#*+8%!#@!0%-45!,8!-!5,84#+,/-2!0,8/#*+8%O!

B&0%%0!65%&!89%-A,&:!#@!45%!0%-0!C#0?(!6%!4#*/5!45%!;%+?!%88%&/%!#@!5,84#+,/-2!

0,8/#*+8%! 65,/5(! -+:*-C2?(! #+,:,&-4%8! @+#7! 45%! /#&4%792-4,#&! #@! 0%-0! C#0?<!

=,45#*4!0%-45!45%+%!6#*20!C%!&#!5,84#+?<![,84#+?!@%%08!#&!0%-45<EY!

B!6,22!-+:*%!45-4!5,84#+,/,4?!-&0!0%-45!-+%!,&0%%0!+%2-4%0!C*4!45-4!45,8!+%2-4,#&85,9!,8!&#4!

*&%]*,;#/-2<!^&!45%!/#&4+-+?(!-8!B!6,22!85#6(!8*C42%!0,@@%+%&/%8!,&!%35*7-4,#&!9+-/4,/%8!

-&0!0,8/#*+8%8!/-&! 2%-0! 4#!+-0,/-22?!0,@@%+%&4!;,8,#&8!#@! 4,7%(!5,84#+?(!-&0!7%7#+?<! B&!

45,8! /5-94%+! B! 45%+%@#+%! 5,:52,:54! 8#7%! #@! 45%! 0,@@%+%&/%8! C%46%%&! 45%! 7-&?! 0,;%+8%!

&-4,#&-2! -&0! 2#/-2! #+:-&,I-4,#&8! ,&! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! B! 6,22! 85#6! 5#6(!

%;%&!45#*:5!-22!45%!P9-&,85!-88#/,-4,#&8!-0;#/-4%!45%!+,:54!#@!8*+;,;#+8!4#!A&#6!65-4!

@%+%&4!

-,78!-&0!6#+A!,&!0,@@%+%&4!6-?8<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EY! E"%/$&I$&+(2$#%*!3B(F/"(`*,!&.'(*4(F/"*!3(.&>(7!.1%$1"!`!dEWWYeO!c`a<!

Page 257: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EcF!

Y<E ""Q!4,7%!/#&4%84%0!

<$!(J.!"&(%*%(,&>(I*&&%"&(.%-"& (d=%!6%+%!0%-0!-&0!6%!/#*20!C+%-45%e!J-*2!Q%2-&(!.#5&!*&0!K%0~/54&,8(!X`YEEk(

18! 7%&4,#&%0! -C#;%(! %35*7-4,#&8! -+%! 8#7%4,7%8! /#&4%84%0<! R+-&/,8/#! R%++g&0,I!

8*77-+,I%0!8#7%!#@!45%!9#2%7,/8!8*++#*&0,&:!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8<![%!85#68!5#6!

8#7%! 7%7#+?! #+:-&,I-4,#&8(! @#+! ;-+,#*8! +%-8#&8(! 9+%@%+! 4#! 9+%8%+;%! 7-88! :+-;%8! -8!

%;,0%&/%!-&0!/#&8,0%+!5#++,@,/! ,7-:%8!#@!C#&%8!-!8,:&!#@!0,8+%89%/4! 4#6-+0!45%!0%-0<EH!

"5,8! /5-94%+(! 5#6%;%+(! 0#%8! &#4! /#&8,0%+! #99#8,4,#&! 4#! %35*7-4,#&8! ,&! :%&%+-2! C*4!

@#/*8%8!#&!#99#&%&48!#@!45%!&#4,#&!#@!4,7%!45-4!/#7%8!6,45!1$.[!%35*7-4,#&8<Ea!

Y<E<X "+-*7-!#+!*8%@*2!+%7,&0%+p!

B&! Q5,22T&(! B! /-7%! -/+#88! 45,8! A,&0! #@! /#&4%84-4,#&<! B&! EWW`(! 46#! 5,84#+,-&8! #@! Q5,22T&!

E`! L*+,&:! 45%! 9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! C##A(! 45%! 5,84#+,-&8! 8*::%84%0!

%35*7,&:! 45%! ;,/4,78<! \%4! 45%! K-+/h-! @-7,2?! /#&4%84%0! 45%! %35*7-4,#&<! ^&%! #@! 45%!

:+-&00-*:54%+8!#@!45%!7*+0%+%0!Z*-&!K-+/h-!+%-0!-2#*0!-&!#9%&!2%44%+!0%8/+,C,&:!5#6!

7-88! :+-;%8,4%! -&0! 5#6! 45%! @-7,2,%8! %+%/4%0! 45%! 7#&*7%&4! 45%+%! ,&! X`aa(! 65,/5! ,8!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ek!12@+%0#!K#&Ig2%Ib$*,C-2!*8%8!45,8!]*#4%!,&!-!84*0?!#&!45%!%/#&#7?!#@!9*&,857%&4!,&@2,/4%0!#&!45%!C#0,%8!#@!

45%!;-&]*,85%0!,&!P9-,&<!B!45,&A!,4!+%@2%/48!45%!*&%]*,;#/-2!-&0!0,;%+8%!4,7%!9#2,4,/8!+%2-4%0!4#!0%-45(!-4!#&/%!

+%@%++,&:! 4#! 45%! 9-84! -&0! +%-2,4?(! -4! #45%+! 4,7%8! 4#! @*4*+%! -&0! *4#9,-<! P%%! 12@+%0#! K#&Ig2%Ib

,&!A*>$"#( $&(;*&4'$1%B(;*!:*!".'$%3@().%"!$.'$%3@(.&>(F!.&#4*!-.%$*&(!%0<!J-*2!Q#+&,85!-&0!),/5#2-8!Z<!P-*&0%+8!d1C,&:0#&O!$#*42%0:%(!EWXce(!8<9<!EH![%!7%&4,#&8!45%!188#/,-4,#&!1+/5,;%!=-+!-&0!_3,2%!d1K_e!-&0!45%!188#/,-4,#&!#@!45%!R+,%&08!#@!45%!K+-;%!#@!

^;,%0#! d1R1RQe<! P%%! R+-&/,8/#!

2$#:.&$.(G*6.( !Ea!B&!45%!6#+A!#@!m#%!Q+#882-&0(!S#%&!1%+48!-&0!N%+C%+!N%;%+&-:%(!-&0!$%&85-6(!6%!@,&0!8,7,2-+!+%8,84-&/%8!4#!

4+-*7-!4,7%! ! ! ,&!1+:%&4,&-(!P#*45!

).%]!$"'( ;,'%,!"B( F/"( .!1/."*'*+3( *4( FJ"&%$"%/( ;"&%,!3( ;*&4'$1%@( %08<! Z#5&! P/5#@,%20(! =,22,-7! K<!

9-848O! 4,7%! -&0! 5,84#+,/,4?! -8! /#&84+*/4%0! C?! 45%! 1+:%&4,&%! ).>!"#( >"( 7'.T.( >"( ).3*( -&0! +-0,/-2! R2%7,85!

&-4,#&-2,848(!9*1$.'(2$#%*!3(cF!dEWW`eD!N%;%+&-:%(!F$-"(.&>(`,#%$1"@(kEb b-4b

5-&0O! "5%! 0,88#&-&4! 7%7#+?! -&0! 0#+7-&4! :+-;%8! #@! 45%! P9-&,85! Q,;, C&( .&%/!*:*'*+3( *4( .=#"&1"B().%"!$.'$T.%$*&#(*4(%!.&#1"&>"&1"(.&>('*##@(%08<!.,AA%2!N,22%!%4!-2<!d)%6!\#+AO!P9+,&:%+(!EWXWe(!F`bYX<!E`!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#(!R'(1!$-"&(>"(R'(;*&%.>"!*B(W*#(&,"6"(.#"#$&.>*#(>"(;/$''0&(XY(>"(S,&$*(>"(Z[Y[\!dQ5,22T&O!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`e<!

Page 258: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EcY!

+%:*2-+2?! ;,8,4%0! -&0! 5#848! -! ?%-+2?! /#77%7#+-4,#&! C?! 45%! 2#/-2! 8#/,-2,84! 9-+4?<! "5%!

:+-&00-*:54%+! %392-,&%0! 5#6! 5%+! @-45%+! C%2,%;%0! 45%! C#0,%8! 5-0! 4#! 84-?! 65%+%! 45%?!cW!B&!-&!,&4%+;,%6(!5%+!@-45%+!,&0%%0!84-4%0!

45-4! +% cX! L*+,&:!

45%!9+%8%&4-4,#&!#@!45%!C##A(!5#6%;%+(!8#7%!@-7,2,%8!6%+%!,&!@-;#*+!#@!%35*7,&:<!"5%!

K-+/h-8!45%+%@#+%!:-;%!,&!-&0!-22#6%0!-&!%35*7-4,#&!+%]*%84!4#!C%!8%&4!4#!45%!1$.[<!

B&! ^/4#C%+! EWXX(! 45%! 1$.[! -++,;%0! ,&! Q5,22T&! -&0! 5%20! -! 4#6&! 7%%4,&:! C%@#+%!

84-+4,&:!4#!0,:<!14!45,8!7%%4,&:(!45%!K-+/h-!:+-&00-*:54%+8!-:-,&!4##A!45%!@2##+!d8%%!@,:<!

XXe

-2+%-0?! A&#6&! -C#*4! 45%! 7*+0%+%0<! .#+%#;%+(! 45%?! /#&8,0%+%0! 45%! 7#&*7%&4! -&0!

! 45%! :+-&00-*:54%+8! 8-,0<! P5%! 4*+&%0! 4#! 5%+! @%22#6!

;,22-:%+8O!

L#!?#*! +%-22?! 45,&A! 6%! 6,22! :,;%! 45%7! -( :',#@( -&#45%+! /5-+-/4%+! #+! 7#+%! 0,:&,4?!

45-&!45%?!-2+%-0?!5-;%!C?!7#;,&:!45%7!4#!-&#45%+!92-/%p!!

6%!0,;,0%!45%7!#;%+!45%!/%7%4%+?(!45%?!6,22!C%!>*84!8#7%!#45%+!0%-0(!65,2%!4#!*8!

-+%<cE!

"5-4! 8-7%! -@4%+&##&(! 45%! 1$.[! 84-+4%0! %3/-;-4,&:! 65,2%! 45%! K-+/h-! :+-&00-*:54%+8!

#C8%+;%0! 45%7! 8*89,/,#*82?<! "5%! Q5,22T&! /-8%! &#4! #&2?! 85#68! 45-4! &#4! %;%+?#&%!

0%-0<!B4!-28#!/#&4+-0,/48!8#7%!#@!45%!-88*794,#&8!#@!""Q!4,7%!45-4!/5-+-/4%+,I%!9-+4!#@!

45%!0,8/#*+8%!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-&0!45%!1$.[<!R,+84(!,4!/#*&4%+8!45%!0#7,&-&4!,0%-!

45-4! 45%! %3,84%&/%! #@! *&%3/-;-4%0! 7-88! :+-;%8! &%/%88-+,2?! ,792,%8! 45-4! 45%! 9-84! ,8!

4+-*7-4,/!-&0!5-8!&#4!C%%&!9+#9%+2?!0%-24!6,45<!B&0%%0(!-8!0%8/+,C%0!,&!F<c<Y<(!@-+!%-+2,%+!

2T&! /#&84+*/4%0! -! '$",( >"( -]-*$!"! -4! 45%! 7-88!

:+-;%8,4%!-&0!#+:-&,I%0!/#77%7#+-4,#&!9+-/4,/%8!45%+%<!"5%!7*+0%+!6-8!6%22!A&#6&!

4#!45%!;,22-:%+8!C%/-*8%!#@!#+-2!4%84,7#&,%8(!-&0!C%/-*8%!,&!EWW`!,4!6-8!0%8/+,C%0!,&!45%!

C##A! #@! .-&8,22-! _8/*0%+#! -&0! .#&4%8! ^;,%0#<! 18! %392-,&%0! ,&! F<E<c<(! 65,2%! 9*C2,/!

/#77%7#+-4,#&!#@! 45%!Q,;,2!=-+!6-8!:%&%+-22?!+%9+%88%0!#+!0,8/#*+-:%0!C?! 2#/-2!-&0!

7-&?!;,22-:%8(!9%#92%!-2+%-0?!0*+,&:!45!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cW!

2%44%+(!127-0'&(!EWW`<!cX!

.#+%&#!-&0!7%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!cE!Q-+7%&!K-+/h-(!9*C2,/!89%%/5(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!4#6&!7%%4,&:(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!

Page 259: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Eck!

45%,+!;,/4,78!6,45!@2#6%+8!#+!7#*+&,&:!+,4*-28!#@4%&!9%+@#+7%0!-4!45%!7-88!:+-;%8<!_;%&!

,@!45%8%!9+-/4,/%8!6%+%(!-8!B!%392-,&%0(!*8*-22?!9+,;-4%(!5%20!,&!-!/2-&0%84,&%!-47#895%+%(!

-&0!#@!2,7,4%0!8/#9%(!45%?!

@#*&0-4,#&!,&!EWWW(!45%+%!6-8!#&2?!8,2%&/%!-&0!4+-*7-<!

"5%!0,8/*88%0!/-8%!-28#!7#0,@,%8!#&/%!-:-,&!45%!0#7,&-&4!,0%-!45-4!45%!%35*7-4,#&8!

%35*7-4,#&! 0,0! &#4! 9+#;,0%! 7*/5! &%6! A&#62%0:%! -C#*4! 45%! 2#/-4,#&! #@! 45%! :+-;%! #+!

-C#*4!45%!&*7C%+!-&0!,0%&4,4?!#@!45%!;,/4,78<!"5%!%35*7-4,#&!,&0%%0!7-,&2?!/#&@,+7%0!

-&0!-/A&#62%0:%0!,&@#+7-4,#&!45-4!6-8!-2+%-0?!@#*&0!,&!-+/5,;%8!-&0!#+-2!4%84,7#&?<!

1&#45%+(! +%2-4%0! -89%/4! #@! ""Q! 4,7%! ,&! 1$.[! 0,8/#*+8%! ,8! 45%! ,0%-! 45-4! -! 8%/#&0!

-22!;,22-:%8!9+,#+!4#!/#&4-/4!6,45!45%!%3/-;-4,#&!4%-7<!B&!45,8!6-?!45%!/-8%!*&0%+7,&%8!

45%!8%%7,&:2?!4%2%#2#:,/-2!/5-+-/4%+!#@!45%!&%%0!@#+!45%!/#792%4,#&!#@!45%!4+-&8,4,#&<!

R,&-22?(!45%!/-8%!0,89+#;%8!45-4!45%+-9?!-&0!/2#8*+%!-+%!45%!#&2?!-24%+&-4,;%8!4#!45%!3.(:.#0! -44,4*0%<! "5%! 2%44%+! #@! 45%! K-+/h-8! 85#68! 5#6(! 9+,#+! 4#! 45%! %35*7-4,#&(! &#4! -22!

45%?!/#&8,0%+!45%!7%7#+?!#@!45%,+!:+-&09-+%&48!-&0!9-+%&48!8#7%45,&:!4#!C%!9+#*0!#@!

-&0!-!*8%@*2!+%7,&0%+!@#+!@*4*+%!:%&%+-4,#&8!4#!@,:54!,&>*84,/%<!

18!8-,0!%-+2,%+!#&(!45%!K-+/h-8!-&0!8#7%!#45%+!@-7,2,%8!65#!5-0!7,3%0!@%%2,&:8!-C#*4!

45%!%35*7-4,#&!0,0!&#4!,79%0%!45%!9+#/%88(!#*4!#@!+%89%/4!@#+!45%!@-7,2,%8!65#!6%+%!,&!

h-!8-,0<cc!L*+,&:!

45%!4#6&!7%%4,&:(!45%!#45%+!@-7,2,%8!9+#7,8%0!45%!K-+/h-8!45-4!45%!&,&%!;,/4,78!6#*20!

C%! C*+,%0! 4#:%45%+! ,&! 45%! /%7%4%+?! 4#! 9+%8%+;%! 45%! /#22%/4,;%! -89%/4! #@! 45%!

/#77%7#+-4,#&8! 45%?! 5-0! /#&84+*/4%0! #;%+! 45%! ?%-+8(! -&0! 45-4! 45%! /#77%7#+-4,;%!

92-]*%!45-4!5-0!C%%&!-44-/5%0!4#!45%!0%/#&84+*/4%0!7#&*7%&4!-4! 45%!7-88!:+-;%!8,4%!

6#*20!C%!+%/?/2%0<!

^&/%!45%!%35*7-4,#&!84-+4%0(!45%!K-+/h-8!-/4*-22?!C%/-7%!45%!7#84!/2#8%2?!,&;#2;%0!

@-7,2?(! -&0! C?! 45%! %&0! #@! 45%! %35*7-4,#&! 45%?! 8%%7%0! 4#! 5-;%! +%;,8%0! 45%,+! #9,&,#&!

d8%%!@,:<!FEe<!"5%!@-/4!45-4!45%?!6%+%!9+%8%&4!0*+,&:!45%!@,+84!0-?8!#@!45%!%35*7-4,#&!0,0!

&#4!7%-&!45%?!5-0!-2+%-0?!/5-&:%0!45%,+!#9,&,#&<!^&!45%!/#&4+-+?<!N*4!45,8!6-?!45%?!

:#4! 4#!A&#6!45%! ;#2*&4%%+8(! 45%,+!/#77,47%&4! 4#! 45%! /-*8%(!-&0! 45%,+!+%89%/4! @#+! 45%!

;,/4,78! -&0! 45%,+! @-7,2,%8<! B&! -! :*%84C##A! 45-4! 6-8! 9*4! -4! 45%! :+-;%8,4%! 0*+,&:! 45%!

%35*7-4,#&!45%?!9%&&%0!45%,+!:+-4,4*0%!4#6-+08!45%!1$.[!-&0!+%@%++%0!4#!8#7%45,&:!

45-4!#&%!#@!45%!-+/5-%#2#:,848!5-0!8-,0!0*+,&:!45%!4#6&!7%%4,&:O!45-4!45%!;,/4,78!6#*20!

@,&-22?!+%84!#&!-!89#4!45-4!6-8!/5#8%&!C?!45%,+!+%2-4,;%8!-&0!&#4!C?!45%,+!7*+0%+%+8<!"5,8!

<! \%4! ,&! -! 2#&:%+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cc!M-2%&4h&!K-+/h-(!,&4%+;,%6!C?!Z#+:%!.#+%&#!-&0!7%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!

Page 260: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EcH!

,&4%+;,%6!6,45! 45%!Q-9,22-!:+-&00-*:54%+8!#&!#&%!#@! 45%! 2-84!0-?8!#@! 45%!%35*7-4,#&(!

45%! :+-&00-*:54%+! 65#! 5-0! 6+,44%&! 45%! #9%&! 2%44%+! 8-,0! 45-4(! -245#*:5! 85%! ,&,4,-22?!

/#&8,0%+%0! 45%! 7#&*7%&4! -! :##0! 6-?! 4#! -/A&#62%0:%! 45%! /+,7%! C*4(! 85%! 5-0!

45-4! B! 5-;%! 8%%&! 5#6! 45%?! 2-?! 45%+%(! #&! -! 9,2%(! 45+#6&! 4#:%45%+! 2,A%! 0#:8<! )#6! B! -7!cF!"5%,+!-:%,&:!@-45%+8(!45%!46#!8#&8!#@!

45%!7*+0%+%0!Z*-&!K-+/h-(!C%/-7%!-/4,;%!9-+4,/,9-&48!,&!45%!%35*7-4,#&!-8!6%22<!^&%!#@!

45%7!%;%&!0+#;%!0-,2?!C?!5,78%2@!4#!45%!:+-;%(!-!5-I-+0!#&!45%!4+-/A8<!=5%&!#&%!0-?!5%!

/2,7C%0! 0#6&! ,&! 45%! :+-;%(! -88,84%0! C?! 5,8! :+-&08#&(! 5%! 4#20! 45%! -+/5-%#2#:,848! 45-4!

!

7*/5 !dP%%!@,:<!Fce<!

Y<E<E $%0%794,#&!#+!+%:%&%+-4,#&p!

B@! ,&! Q5,22T&! 45%! K-+/h-8! #99#8%0! 45%! %35*7-4,#&(! 8#7%! :+#*98! /#&4%84! &#4! 45%!

%35*7-4,#&8! 45%78%2;%8! C*4! 9-+4,/*2-+! 0,8/#*+8%8! -&0! 9+-/4,/%8! -+#*&0! 45%7<! B&!

Q-&0%2%0-! ,&!.-?!EWXW(! @#+! ,&84-&/%(! 45%!1$.[!:#4! ,&;#2;%0! ,&!-!/#&@2,/4!6,45!-! 2#/-2!

C+-&/5!#@!45%!R#+#<!1!R#+#!%35*7-4,#&!45%+%!6-8!/-&/%22%0!C%/-*8%!2#/-2!9+#4-:#&,848!

d45%! 2-&02#+0(! 45%! 7-?#+(! -&0! %;%&! 8#7%! -+/5-%#2#:,848! 5,+%0! C?! R#+#e! 0,0! &#4! -:+%%!

cY!"5%!R#+#!,&!,48!4*+&!

45%!0%-0!C%2#&:!4#!45%!84+*::2%!@#+!45%!$%9*C2,/!-&0!4#!1*''"1%$6"!7%7#+?(!-&0!45%+%@#+%!

45%?! /-&&#4! C%! /2-,7%0! %;%&! C?! +%2-4,;%8<ck! 1//#+0,&:! 4#! R#+#! 9+%8,0%&4! Z#8'! .-+h-!

J%0+%n#(!2%-;,&:!45%!@-4%!#@!45%!0%-0!,&!45%!5-&08!#@!+%2-4,;%8!-&0!9+,;-4%!-88#/,-4,#&8!cH!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cF! K-+/h-! :+-&00-*:54%+8(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! -*0,#b+%/#+0,&:(! )#;%7C%+! Y(! EWXX(! _2! Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&<!cY! -22%8!8#C+%!2-!/-&/%2-/,T&!0%!2-!

E"="'$0&(! 19+,2! Ek(! EWXW(! -//%88%0! .-?! E`(! EWXF(!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFXcHD! Z-;,%+! .%84+

E"="'$0&(! .-+/5! E`(! EWXW(! -//%88%0! .-?! E`(! EWXF(!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWcXHc<!!ck! !cH!Q,4%0!,&! !

Page 261: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Eca!

"5,8! ,8! >*84! #&%! %3-792%! #@! 45%! 7-&?! /#&@2,/48! C%46%%&! 1$.[! -&0! R#+#(! -&0! 45%!

4%&8,#&8!9-+42?!+%2-4%!4#!0,@@%+,&:!;,8,#&8!#@!4,7%<ca!.*/5!2,A%!1$.[(!R#+#!+%>%/48!45%!3.(

:.#0( -+:*7%&4! 45-4! ,8! #@4%&! *8%0! 4#! 2%:,4,7,I%! 45%! -7&%84?! -++-&:%7%&4! -&0! 9-/4! #@!

8,2%&/%<!18!-!98?/5#2#:,84!+%2-4%0!4#!45%!N*!*!-+:*%8(!45%!@-/4!45-4!8#7%45,&:!#//*++%0!-!

2#&:! 4,7%! -:#! 0#%8! &#4! -C8#2;%! ,4! @+#7! C%,&:! -! /+,7%<c`!

FW!

!9*48!2%88!84+%88!#&!45%!

,0%-!#@!/#22%/4,;%!4+-*7-<!B@!1$.[!84+%88%8!45%!45%+-9%*4,/!;-2*%!#@!%35*7-4,#&8(!R#+#!

9+,7-+,2?! -8/+,C%8! 9#2,4,/-2! +-45%+! 45-&! 45%+-9%*4,/! ;-2*%! 4#! %35*7-4,#&8<FX! .#+%#;%+(!

$-45%+(!,48!9#2,4,/-2!0,8/#*+8%!,8!#+:-&,I%0!-+#*&0!-!4%79#+-2!&#4,#&!#@!+%:%&%+-4,#&!#+!

+%&-,88-&/%! 45-4! -,78! -4! &#45,&:! 2%88! 45-&! 45%! +%4*+&! #@! 45%! $%9*C2,/<FE! R#+! R#+#(! 45%!

5,84#+?! %&/#*&4%+%0! ,&! 45%! 7-88! :+-;%8! 9+#;,0%8! /2%-+! 2%88#&8! @#+! 9+%8%&4! -&0! @*4*+%!

2,@%O!,4!,8!/#&/%,;%0!#@!-8!-!4+*%!4%-/5%+!#@!2,@%(!/$#%*!$.(-.+$#%!.(6$%."<!L%-0!+%9*C2,/-&8!@#+!

R#+#!-+%!8#*+/%8!#@!7#+-2!-&0!9#2,4,/-2!+%@%+%&/%!+-45%+!45-&!#C>%/48!#@! !

!Fc!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ca! ^&! 7-&?! #45%+! 2%;%28! 45%+%! -+%! -28#! ,79#+4-&4! +%8%7C2-&/%8! C%46%%&! C#45! :+#*98(! -8! 6%22! -8! 0,@@%+%&/%8!

6,45,&!%-/5!#@!45%7<!18!8-,0(!45,8!/5-94%+!0+-68!-&!-&-2?4,/-2!/#&4+-84!C%46%%&!1$.[! !6,45!65#7!B!0,0!7#84!

#@!7?!@,%206#+A! !-&0!R#+#(!,&!#+0%+!4#!0,8/2#8%!0,@@%+%&4!9#2,4,/8!#@!4,7%<!!c`!P,2;,-!.-+h-! N">"!.1$0&(R#%.%.'(>"( N*!*#( :*!( '.( )"-*!$.@( ^/4#C%+! XY(! EWXW(! -//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY(!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGXWG%2b4%++#+b0%b2-b,&/#7*&,/-/,#&b2-b+%9+%8,#&b]*%b&#b-/-C-G!

d-//%88%0!XY!.-+/5!EWXEe<!FW! !FX!B4!&%%08!4#!C%!%795-8,I%0(!5#6%;%+(!45-4!45%!1$.[(!,&!45%,+!-/4,;,4,%8!#*48,0%!#@!45%!,77%0,-4%!%35*7-4,#&!

/#&4%34(!8*/5!-8!9*C2,/!5#7-:%8(!-28#!84+%88%8!45%!&%%0!@#+!>*84,/%!-&0!45%!+%/#;%+,&:!#@!45%!0,:&,4?!-&0!;-2*%8!

#@!+%9*C2,/-&8<!FE! P%%(! @#+! ,&84-&/%(! R#+#! 9#+! 2-! .%7#+,-! 0%! QT+0#C-(! ;!0&$1.#( >"'( #$'"&1$*! dR#+#O! P-&4-%22-(! QT+0#C-(! EWWFe(!

0#/*7%&4-+?! #&! %35*7-4,#&(! 5449OGG666<@#+#7%7#+,-/#+0#C-<#+:Gp9uEXD! U-?2-! $%&85-6! 9#,&48! #*4! 45-4!

0,8/#*+8%<!"5,8!-,7!#@!+%9*C2,/-&!+%:%&%+-4,#&(!5#6%;%+(!,8!A%94!,792,/,4(!,&4%+&-2(!#+!9%+8#&-2!d%<:<(!#&!C2#:8!

#@!7%7C%+8!+-45%+!45-&!#@!45%!#+:-&,I-4,#&!,48%2@e<!U-?2-!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##B()"-*!3@().%"!$.'$%3(.&>().##(5!.6"#(*4(%/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!!d=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!Q#-84!J+%88(!EWXXe(!kc(!XFF XFY<!!Fc! J-+4,0#! Q#7*&,84-! 0%! Q-84,22-! !

W.( ).&1/.( E*S.(! Z*2?! Ea(! EWXW(! -//%88%0! .-?! EW(! EWXc(!

5449OGG9-+4,0#/#7*&,84-/27<6#+09+%88</#7GEWXWGWHGEaG>#8%b7-+,-b9%0+%&#b%&b%2b5#7%b!

&->%b-b2-8b;,/4,7-8b0%2b@+-&]*,87#b0%b7%&-8-2C-8G<!

Page 262: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Ec`!

Y<c L,88%7,&-4,&:!""Q!4,7%!

1C#;%! B! 5-;%! ]*%84,#&%0! 45%! &-4*+-2&%88(! *&,;%+8-2,4?(! -&0! 4%2%#2#:,/-2! &%/%88,4?! #@!

P9-,&!-8!-!]*-8,b,&%;,4-C2%(!45%+-9%*4,/(!-&0!/#&/2*0,&:!/#792%7%&4!4#!45%!4+-&8,4,#&!#@!

X`Ha<!\%4!B!-28#!6+#4%!45-4!1$.[!#@4%&!5-8!%;%&4*-22?!C%%&!8*//%88@*2! ,&!0%-2,&:!6,45!

8!

#;%+/#7,&:!#99#8,4,#&! ,&!P9-,&<!"5%+%@#+%(! ,4!85#*20!C%!-8A%0!5#6!1$.[!/#*20!C%!8#!

8*//%88@*2! ,&! 0,88%7,&-4,&:! ,48! ;,8,#&(! %89%/,-22?! #@! 4,7%<! B! %392-,&! 45,8! 8*//%88! C?!

9#,&4,&:! @,+84! 4#! 45%! 9#9*2-+! *8%! #@! %35*7-4,#&8! -8! 7-84%+! 7%4-95#+8! @#+! 9+#9%+!

+%7%7C+-&/%(!8%/#&0!4#!45%!+%9+%8%&4-4,#&!-&0!-99+#9+,-4,#&!#@!45%!0%-0!,&!-!6-?!45-4!

!

45-4!9+#7#4%8!&#+78!-C#*4!5#6!4#!0%-2!6,45!45%!9-84<FF!

Y<c<X _35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28!-8!7-84%+!7%4-95#+8!@#+!4+-*7-(!

45%+-9?(!-&0!/2#8*+%!

"5%!8*//%88!#@!""Q!4,7%!,8!9-+42?!0*%!4#!45%!*8%! !&#4!#&2?!C?!1$.[!/-79-,:&%+8!C*4!

-28#! C?! -/-0%7,/8(! >#*+&-2,848(! -&0! -+4,848! ! #@! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! -8! 7-84%+!

7%4-95#+8!@#+!4+-*7-4,/!7%7#+?(!45%+-9?(!-&0!/2#8*+%<!

B&!#+0%+!4#!/2-,7!45-4! 45%!9-84!6-8!&#4!8*@@,/,%&42?!0%-24!6,45!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&!

-&0!45-4!P9-,&!C%@#+%!EWWW!8*@@%+%0!-!/#22%/4,;%!4+-*7-(!7%7#+?!/-79-,:&%+8!#@4%&!*8%!

7-88!:+-;%8!-8!7%4-95#+8!@#+!4+-*7-4,/!7%7#+?<FY!f&%3/-;-4%0!:+-;%8!-+%!0%8/+,C%0!,&!

Fk!"5%!7-4%+,-2!

9%+7-&%&/%! #@! 7-88! :+-;%8! 8%+;%8! 6%22! -8! -! 7%4-95#+! @#+! 45%! /#&4,&*,&:! 9+%8%&/%! #@!

4+-*7-4,/!7%7#+?<!.-88!:+-;%8!C%/#7%!-!8?7C#2! @#+!-!9-84! 45-4! ,8!C*+,%0!C*4! 2*+A,&:!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FF!B4!,8!,79#+4-&4!4#!+%7-+A!45-4!45,8!-&-2?8,8!#&2?!/#&8,0%+8!%@@%/48!#@!/%+4-,&!9+-/4,/%8!-&0!0,8/#*+8%8(!65,/5!

-+%!&#4!&%/%88-+,2?!,&4%&4,#&-2<!FY!

-&0!0?&-7,/8!6,45,&!45%!1$.[!&%46#+AO!#&2?!45%,+!8,4*-4,#&!,8!9-45#2#:,/-2(!&#4!5#6!45%?!5-&02%!,4(!-&0!5%!

84+%88%8!45-4!5%!/#&8,0%+8!&#4!45%7!9-4,%&48(!C*4!;,/4,78!d9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!

?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWe<!Fk!P%%(!@#+!,&84-&/%(! 7O='$1*(!EF!Z-&*-+?(!EWXE(!-//%88%0!.-+/5!

E`(!EWXE(!5449OGG666<9*C2,/#<%8GFXaFFEG@#8-8b/%++-0-8b5%+,0-8b-C,%+4-8D!P,2;-!-&0!.-/h-8@(W.#(4*#.#@!XX`<!

Page 263: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EFW!

>"#:"!%.>*e<FH! "5%,+!

95?8,/-2!9+#3,7,4?(!/%&4,7%4+%8!*&0%+!45%!8*+@-/%(!,8!*8%0!4#!7%4-95#+,/-22?!84+%88!5#6!

Fa!18!U-?2-!$%&85-6!-28#!

0%7#&84+-4%8(! 45%! ,&%;,4-C,2,4?! #@! 45%! 7%7#+?! /-79-,:&! ,8! -28#! 8*::%84%0! C?! 45%!

/#79-+,8#&!/-79-,:&%+8!8#7%4,7%8!0+-6!C%46%%&!+%9*C2,/-&!0%-0!,&!7-88!:+-;%8!-&0!

92-&4%0!8%%08<F`!

%35*7-4,#&8(! 45%! 1$.[! 9+%8%&48! 7-88! :+-;%8! -8! /#&4-,&%+8! #@! 8*99+%88%0! 7%7#+?(!YW! B@!7-88!:+-;%8!8%+;%!-8!

7%4-95#+8! @#+! 8*99+%88%0! 7%7#+?(! 45%,+! %35*7-4,#&! 84-&08! @#+! 4+*45b+%;%-2,&:! -&0!

YX!"5%!0%-0!-&0!45%!%-+45!45%78%2;%8!#@4%&!8%%7!4#!4%22!45,8!

8! 45%?!5%20(!5#6!YE!

#@!45%!%35*7-4,#&8!

-+%! /#&8,0%+%0! 45%+-9%*4,/<! 1&0! -8! -! 2#:,/-2! /#792%7%&4! 4#! &#4,#&8! #@! 4+-*7-! -&0!

45%+-9?(! 1$.[! +%C*+,-28! 4%&0! 4#! C%! -88#/,-4%0! 6,45! 7#*+&,&:! -&0! /2#8*+%<! ^&/%! 45%!

Yc!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!FH! W.#( 4*#.#

W.( ;!0&$1.( >"( W"0&@( ^/4#C%+! a(! EWWW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXF<!

5449OGG666<%7,2,#8,2;-<#+:G5-/%b0,%Ib-&#8b-2b9,%b0%b*&-b/*&%4-G<!Fa!_7,2,#!P,2;-(!R-/%C##A!9#84(!1*:*84!EWXW<!F`!$%&85-6(!R8/,-$&+(W*##(!XFY<!YW!.#&48%!1+7%&:#*!-&0!$,/-+0!N%2,8(!W.#(4*#.#(>"'(#$'"&1$*!dP9-,&O!cW!.,&*48!-&0!"%2%;,8,T!0%!Q-4-2*&?-(!EWWce(!

0#/*7%&4-+?D!P,2;-!-&0!.-/h-8(!W.#(4*#.#@!XEH<!YX! ;,.>"!&*#(>"'(;.,-(!.-?!EWWH(!X45!%0,4,#&(!

X Xk(! -//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc<!

5449OGG666</-*7<%8GQ1$J_"1PG/*-0%+&#8G/*-0%+&#890@G2,C+#XkGR#8-8s0%2s@+-&]*,87#<90@<!YE! !Yc! C#%*!+.("&( H+,.'>.>(! EWXE(! -//%88%0! Z*&%! XE(! EWXE(! 5449OGG-84#+:-%&,:*-20-0<C2#:89#4<C%GD! Z#8'! K*,22%+7#! R#*/%!

d98?/5#2#:,848! 6,45#*4! C#+0%+8! .-0+,0(! 6#+A,&:! 6,45! 45%! 1$.[e(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8!

J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWD!P-&4,-:#!.-/h-8(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b

+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!P#7%!1$.[!8*99#+4%+8!7-A%!45%!0,@@%+%&4,-4,#&!45-4!

5-4!45,8!/2#8*+%!,8!#@!-!8?7C#2,/!&-4*+%(!+-45%+!45-&!7-A,&:!*9!@#+!45%!?%-+8!#@!8*@@%+,&:!dZ#8'!

!

Page 264: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EFX!

"5,8! 9#9*2-+! *8%! #@! 7-88! :+-;%8(! %35*7-4,#&8(! -&0! +%C*+,-28! -8! 98?/5#9-45#2#:,/-2!

45%8%! 6#*&08! 6,45! -! &%6! 4+-&8,4,#&<! "5%! +%@%+%&/%! 4#! 45%! 9+%8%&/%! #@! 7-88! :+-;%8! -8!

7%4-95#+8!@#+!45%!,&%;,4-C2%!-&0!]*-8,b-*4#7-4,/!+%-99%-+-&/%!#@!7%7#+?!/#&/%-28!45%!

! +%84+-,&8! *8! ,&! @*22?!

*&0%+84-&0,&:!45-4!45%!/#*+8%!#@!%;%&48!/#*20!5-;%!4-A%&!0,@@%+%&4!0,+%/4,#&8!,&!P9-,&<!

! ,&;#2;,&:! +%7%7C+-&/%! 6,45#*4!

45%+-9?(! /2#8*+%(! #+! %;%&! %35*7-4,#&8! ! /#*20! 5-;%! :-,&%0! 9+%0#7,&-&/%<! .#+%#;%+(!

b

+%;%-2,&:! -89%/48! #@! %35*7-4,#&8(! 65,2%! ,&! @-/4(! %35*7-4,#&8! ,&! P9-,&! #@4%&! /#&@,+7!

9+%b%3,84,&:! 2#/-2! A&#62%0:%! #+! -+%! ,&! 2,&%! 6,45! 5,84#+,/-2! +%8%-+/5! /-++,%0! #*4! @+#7!

C%@#+%!EWWW!*9!*&4,2!&#6<YF!

18!B!6+#4%!,&!Q5-94%+!F(!B!-7!/#&;,&/%0!45-4!%35*7-4,#&8!-+%!,79#+4-&4!,&!4%+78!#@!

-/A&#62%0:%7%&4(! -8! 45%! 1$.[! +,:542?! 84+%88%8<! B! -28#! C%2,%;%! 45%?! /-&! 84,7*2-4%!

/+,4,/-2! /#22%/4,;%! 7%7#+?<! \%4! 45,8! ,8! &#4! .,%*-.%$1.''3! 45%! /-8%<! R#+#! 89#A%87%&(!

-4! 45%! 8-7%! 4,7%! %@@%/4!YY!

5,84#+?<Yk!B!0#!&#4!-//*8%!45%!1$.[!#@!-/4*-22?!%@@%/4,&:!@#+:%44,&:(!-8!45%!R#+#!/2%-+2?!

,792,%8<! \%4(! -8! B! -2+%-0?! -&&#*&/%0! ,&! 45%! 9+%;,#*8! /5-94%+(! 45%! 2,&A! C%46%%&!

%35*7-4,#&8!-&0!/#22%/4,;%!7%7#+?!,&0%%0!0%9%&08!*9#&!45%!0,8/#*+8%8!-&0!9+-/4,/%8!

45-4! -//#79-&?! ,4<! f24,7-4%2?(! %]*-4,&:! %35*7-4,#&8! 6,45! 4+*45! -&0! +%7%7C+-&/%! !

-&0!45%!-C8%&/%!#@!%35*7-4,#&8!6,45!,:&#+-&/%!-&0!@#+:%44,&:! !2%-;%8!2,442%!89-/%!@#+!

#45%+!7%7#+?!9+-/4,/%8!8*/5!-8!45%!#&%8! ,&!Q5,22T&(!-&0! ,4!+%,&@#+/%8!45%!9+#C2%7-4,/!

,0%-! 45-4! C%@#+%! 45%! @,+84! 8/,%&4,@,/! %35*7-4,#&! ,&! EWWW! 45%+%! 6-8! #&2?! 8,2%&/%! -&0!

4+-*7-<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!B:&-/,#! Q-8-0#! d1$.[! N*+:#8e! -&0! K*,22%+7#! R#*/%(! 9*C2,/! 2%/4*+%8(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?!

N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXWe<!YF!Q-+#2?&!J<! C&&.'#(*4(%/"(C-"!$1.&(C1.>"-3(*4(7*'$%$1.'(.&>(9*1$.'(91$"&1"(

`*,!&.'(*4(;*&%"-:*!.!3(2$#%*!3(FF!dEWW`e<(YY! E"="'$0&(! 19+,2! EW(! EWXW<!

1//%88%0!P%94%7C%+!X(!EWXF(!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFFXY<!!Yk!M,i%&/!)-;-++#(!9*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Q#77%7#+-4,#&!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!

EWXW<!

Page 265: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EFE!

Y<c<E 199+#9+,-4,#&!#@!45%!0%-0!45+#*:5!-@@%/4,;%!@-7,2,-2!C#&08!

^&%!#*489#A%&!0,@@%+%&/%!C%46%%&!1$.[!-&0!R#+#!,8!45%!6-?!45%?!+%9+%8%&4!45%!0%-0!

0%YH! "5%! ,88*%! #@! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,#&! -&0!

+%9+%8%&4-4,;%8! ,8! -! 9+#7,&%&4! @%-4*+%! #@! 45%! 4%&8,#&8! C%46%%&! 45%! 46#! #+:-&,I-4,#&8!

-&0!9-+42?!+%2-4%8!4#!0,@@%+%&4!;,8,#&8!#@!4,7%<!

1//#+0,&:!4#!R#+#(!1$.[!0%9#2,4,/,I%8!45%!0%-0!C?!+%9+%8%&4,&:!45%7!-8!2#84!@-7,2?!

7%7C%+8!d%<:<(!:+-&0@-45%+8!#+! @-45%+8e!65#8%!C%84!+%9+%8%&4-4,;%8!-+%!45%,+!8*+;,;,&:!

+%2-4,;%8(!+-45%+!45-&!-8!@-22%&!+%9*C2,/-&8!65#!/-&!C%84!C%!+%9+%8%&4%0!C?!45%!9#2,4,/-2!

5%,+8!#@!45%,+!84+*::2%<!=5%&!89%-A,&:!-C#*4!45%!0%-0(!R#+#!*8%8!9#2,4,/-2!4,42%8(!8*/5!-8!

1*-:.L"!*8!#+!1.-.!.>.8(! ,&84%-0!#@! 4%+78!+%@%++,&:!4#!C2##0!4,%8<!R#+!R#+#(! ,0%#2#:,/-2!

4,%8!-+%!-4!2%-84!-8!,79#+4-&4!-8(!#+!%;%&!7#+%!,79#+4-&4!45-&(!C2##0!4,%8<!100+%88,&:!45%!

0%-0! -@4%+! -&! %35*7-4,#&! ,&! .%&-8-2C-8(! @#+! %3-792%(! Z#8%! .-+,-! J%0+%n#! 89#A%! 45%!

@#22#6,&:!6#+08O!

C2##0! 6,45! ?#*(! C*4(! &%;%+45%2%88(! 7?! 7,&0! ,8! ,&5-C,4%0! C?! 45%! 8-7%! ,0%-8! #@!

Z*84,/%! -&0! U,C%+4?! 45-4! ,&5-C,4%0! ?#*+8<! B4! ,8! &#4! 45%! 8-7%! -8! 8-?,&:! 8#&(!

C%/-*8%! @#+! *8(! -&0! @#+! ?#*(! 8-?,&:! /#7+-0%! ,8! 85-+,&:! ,0%-8! -&0! 84+*::2%! @#+! -!Ya!

1*-:.L"!*# #+0%+! 4#! %35*7%! -! :+-;%(!Y`! R#+#! +%/#:&,I%8! 45%!

8*@@%+,&:! #@! +%2-4,;%8(! C*4! /#&8,0%+8! 45,8! 7%+%! @-/4! ,&8*@@,/,%&4! 4#! %&4,42%! 45%7! 4#!

+%9+%8%&4!45%!0%-0<!

"?9,/-22?(! R#+#! +%8,848! 0,8/#*+8%8! 45-4! 9*4! 4##! 7*/5! 84+%88! #&! ;,/4,7,I-4,#&! C?(! @#+!

%3-792%(!84+%88,&:!45%!,&&#/%&/%!#@!;,/4,78<!"5%!+%9*C2,/-&!0%-0(!,4!,8!-+:*%0(!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!YH!R#+!45,8!0,84,&/4,#&!89%/,@,/-22?!B!-7!,&0%C4%0!4#!N%+C%+!N%;%+&-:%(!45%!/#b-*45#+!#@!45%!-+4,/2%!45-4! ,8!45%!

!Ya! N">"!.1$0&("#%.%.'(>"(4*!*#(:*!('.(-"-*!$.@!Z*2?!Xk(!EWXX(!-//%88%0!Z-&*-+?!`(!EWXY(!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXXGWHG/-+4-b-b2#8b

/-7-+-0-8b-8%8,&-0#8b%&b7%&-8-2C-8G<!Y`!R%0%+-/,T&!_84-4-2!0%!R#+#8!9#+!2-!.%7#+,-(!W*#(b(>"(;"'*!$*!dEWWke(!0#/*7%&4-+?(!-//%88%0!Z-&*-+?!`(!EWXY(!

5449OGG666</%2#+,*</#7GEWXWGXXGEHG/%2#+,*G2#8b/,&/#b0%b/%2#+,#G<!

Page 266: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EFc!

6%+%!&#4!-88-88,&-4%0(!,79+,8#&%0!#+!%3,2%0!0*%!4#!9%+8#&-2!+-&/#+(!/#,&/,0%&/%8!

#+!%&;,%8(!-8! 45%?!5-;%!-26-?8!4+,%0! 4#!7-A%!*8!C%2,%;%<! B4! ,8! 8*+%! 45%?!6%+%!&#4!

,&&#/%&4O!45%?!6%+%!-C8#2*4%2?!:*,24?!#@!5-;,&:!0%8,+%0!-&0!84+*::2%0!@#+!-!C%44%+!

6#+20<kW!

+%7%7C%+%0!-8!8*/5<kX!

1245#*:5!45%!1$.[!8%20#7!9*C2,/2?!+%-/48!4#!R#+#!/+,4,/,87(!45%,+!#;%+-22!9#8,4,#&!,8!

45-4! &#C#0?! /-&! /2-,7! -! 7#&#9#2?! #&! +%9+%8%&4,&:! ;,/4,78<kE! \%4(! -245#*:5! 45%!

#+:-&,I-4,#&!0#%8!45,8! 2%88!%392,/,42?!-&0!*&%]*,;#/-22?!45-&!R#+#(!1$.[!-28#!%&:-:%8!

,&! -! 9-+4,/*2-+! +%9+%8%&4-4,#&! #@! ;,/4,78<! B48! +%9+%8%&4-4,#&(! -8! U-?2-! $%&85-6! 5-8!

-+:*%0(!4%&08!4#!,&0,;,0*-2,I%!#+!9+,;-4,I%!45%!;,/4,78!#@!45%!0%@%-4%0!4#!45%!2%;%2!#@!45%!

@-7,2?! +-45%+! 45-&! 45%! C+#-0%+! /#22%/4,;%! -&0(! 4#! -! /%+4-,&! %34%&4(! -28#! 0%9#2,4,/,I%!

45%7<kc! _89%/,-22?! 65%&! ,4! /#7%8! 4#! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,;%8(! ,4! ,8! /2%-+! 45-4! 1$.[!

@-;#*+8!C2##0!4,%8!#;%+!,0%#2#:,/-2!4,%8<!"5%!1$.[!:,;%8!+%2-4,;%8!45%!/#&4+#2!#;%+!45%!

%35*7-4,#&(!+%C*+,-2(!-&0!5#7-:%8!-&0!/2-,78!45-4!45%!0%-0!C%2#&:!,&!45%!@,+84!92-/%!4#!

45%!+%2-4,;%8<kF!K%&%+-22?(!1$.[!4%&08!4#!9+,;,2%:%!+%9+%8%&4-4,#&8!45-4!0%9,/4!45%!0%-0!

-8! @-45%+8! #+! :+-&0@-45%+8! +-45%+! 45-&! /#7C-4-&48(! -&0! 45%?! 9-?! -! 2#4! #@! -44%&4,#&! 4#!

4%84,7#&,%8!#@!8*+;,;,&:!+%2-4,;%8!d#@4%&!6,0#68e(!65#!4%&0!4#!C%/#7%!45%!7-,&!8?7C#2!

#@!;,/4,7,I-4,#&(!%;%&!7#+%!8#!45-&!45%!0%-0!45%78%2;%8<!

:%&*,&%!+%89%/4!#@!1$.[!;#2*&4%%+8!@#+!45%!-@@%/4,;%!C#&08!C%46%%&!;,22-:%+8!-&0!45%,+!

9%+,85%0! +%2-4,;%8(! #&%! %392-&-4,#&! ,8! 45-4! 45%! @#/*8! #&! @-7,2?! ;-2*%8! -&0! #&! 45%!

*&,;%+8-2! +,:54! #@! +%2-4,;%8! 4#! C*+?! 45%,+! 0%-0! #@@%+8! -! 9#8,4,#&! 45-4! ,8! 2%88! #9%&! @#+!

&*,&:!

9#6%+!#@!/#&8%+;-4,;%!9#2,4,/-2!@-/4,#&8!7-A%8!-00+%88,&:!45%!9-84!@-+!@+#7!8%2@b%;,0%&4!

,&!P9-,&(!-&0!,&!45,8!/#&4%34!+%@%++,&:!4#!6,0%2?!85-+%0!;-2*%8!,8!2%88!9+#;#/-4,;%<kY!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kW!

Z-&*-+?!`(!EWXY(!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXXGWHG7%&-8-2C-8b4#2%0#bXkb0%b>*2,#b0%bEWXXG<!kX!J%0+#!1<! N">"!.1$0&(R#%.%.'(>"(N*!*#(:*!('.()"-*!$.@(Z*2?!

EY(! EWXW(! -//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY(! 5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGWHG-b2-bC+,:-0-b0%b2-b@#8-b0%b

7%&-8-2C-8G<!kE!R%++g&0,I(!_35*7-/,#&%8!?!9#2h4, !kc! P%%! U-?2-! $%&85-6(! R8/,-$&+( W*##<! "5,8! 0%9#2,4,/,I,&:! %@@%/4! ,8! &#4! 9%+/%,;%0! -8! 8*/5! C?! 45%! 1$.[! ,48%2@(!

5#6%;%+D!1$.[!#@4%&!+%@%+8!4#!,48%2@!-8!:*'K%$1*!C*4!&#4!:.!%$>$#%.<!kF!P%%(!@#+!,&84-&/%(!Z*-&!d1$.[!;#2*&4%%+e(!,&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!kY!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9#2,/,%8!8*/5!-8!6,450+-6,&:!R+-&/#,84!8?7C#28!

;*-:.!.%$6"(7*'$%$1.'(9%,>$"#!FF!dEWXXeO!XFEW<!

Page 267: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EFF!

-+2?!45%+%!

,8! -! /2#8%! 2,&A! C%46%%&! 45%! @#/*8! #&! 8*+;,;,&:! +%2-4,;%8! -&0! 45%! @#/*8! #&! 4+-*7-! -&0!

K%&%+-4,#&-2!45#*:54!@,:*+%8!9+#7,&%&42?!,&!45%!0,8/#*+8%!#@!1$.[!-&0!,48!#C8%+;%+8!,&!

7%0,-! -&0! -/-0%7,-<! J+,&4%0! "b

d8%%! @,:<! FFe(! 45%! 0%C4! #@! P9-&,85! 8#/,%4?! ,8! 0%@,&%0! -8! #&%! #@! -! :%&%+-4,#&! #@!

:+-&0/5,20+%&(kk!!kH!

"#:%45%+!6,45! 45%! @#/*8!#&!C2##0! 4,%8(! 45%!+%@%+%&/%! 4#!:%&%+-4,#&8! &-4*+-2,I%8! 45%!

%O! ,4! -4! #&/%! %392-,&8! 65?! ,4!

,&%;,4-C2?!5-0!4#!5-99%&!&#6(!.&>!65?!,4!/-&!C%!%39%/4%0!4#!/#7%!4#!-!/2#8*+%! ,&!45%!

&%-+!@*4*+%<ka!18!C%/#7%8!/2%-+!@+#7!45%!82#:-&!/,4%0!-C#;%!! !

!45%!8%2@b/,+/*78/+,94,#&!#@!1$.[!-8!

C%,&:! -! :%&%+-4,#&! #@! :+-&0/5,20+%&! 0#%8! +%@%+8! &#4! #&2?! 4#! -! d+%-2! #+! 8?7C#2,/-2e!

A,&85,9! +%2-4,#&! 4#! -! :%&%+-4,#&! #@! 0%-0! :+-&0@-45%+8! C*4! -28#! 9#8,4,#&8! 1$.[(! C?!

7%-&8!#@!-!+%@%+%&/%!4#!-!d+%-2!#+!8?7C#2,/-2e!+%2-4,#&!6,45!-&!,&4%+7%0,-+?!:%&%+-4,#&!

#@! @-45%+8(! ,&! +%2-4,#&! 4#! 45%! 0%7#/+-4,/! 4+-&8,4,#&<! Q%&4+-2! 4#! 45,8! :%&%+-4,#&-2!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!+%/%&4!P9-&,85!5,84#+?!,8!45%!,0%-!45-4!45%!-+/5,4%/48!#@!45%!4+-&8,4,#&!

C%2#&:%0!4#!-!:%&%+-4,#&!#@!@-45%+8!65#!6%+%!&#4!?%4!+%-0?!4#!C+%-A!45+#*:5!45%!4-C##8!

-&0! 8,2%&/%8! 45-4! /-7%! 6,45! 45%! 8%/#&0-+?! 4+-*7-! 45%?! ,&5%+,4%0! @+#7! 45%,+! #6&!

9-+%&48<! ^&2?! 6,45! 45%! /#7,&:! #@! 45%! 45,+0! :%&%+-4,#&(! 45-4! #@! :+-&0/5,20+%&(! /#*20!

45%8%!4-C##8!-&0!8,2%&/%8!@,&-22?!C%!C+#A%&<!

\%4! 45%! :%&%+-4,#&-2! -99+#-/5! -28#! 5,:52,:548! 45%! *+:%&/?! #@! 45%! %35*7-4,#&8! -&0!

45%! 7%7#+,-2! 4+-&8,4,#&! -8! 6%22! -8! 45%,+! /2#8*+%! ,&! 45%! &%-+! @*4*+%<! "5%! :%&%+-4,#&! #@!

:+-&0/5,20+%&! ,8! &#4! #&2?! 45%! @,+84! :%&%+-4,#&! -C2%! 4#! 4+-&8/%&0! ,&4%+:%&%+-4,#&-2!

4+-*7-!-&0!0%-2!6,45!45%!9-84!C*4!-28#(!0*%!4#!45%!45+%%@#20!#+:-&,/!*&,4?!#@!45%!+%2-4,#&!

C%46%%&!:+-&09-+%&48(!/5,20+%&(!-&0!:+-&0/5,20+%&(!,4!,8!45%!2-84!:%&%+-4,#&!45-4!/-&!0#!

45,8<!B&0%%0(!45%!-+:*7%&4!45-4!4%84,7#&,%8!#@!45%!:%&%+-4,#&!#@!:+-&09-+%&48!7*84!C%!

/#22%/4%0! C%@#+%! ,48! 2-84! 8*+;,;,&:! 7%7C%+8! 0,%! *&0%+2,&%8! 45%! *+:%&/?! #@! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!kk!P%%(!@#+!,&84-&/%(!M,22-++#?-!,!R#&4!%4!-2<(!W.(!":!"##$*&(4!.&Q,$#%.(!H<!kH!

5449OGG!666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8G>##72-G,&0%3<959G6%Cb2,&A8<!ka!18!=*2@!S-&84%,&%+!&#4%8(!%392-,&,&:!95%&#7%&-!45+#*:5!:%&%+-4,#&8!-&0!@-7,2?!+%2-4,#&85,98!,8!:%&%+-22?!

-!9%+8*-8,;%!4+#9%(!-8!,4!-99%-+8!4#!C%!&-4*+-2(!,&%;,4-C2%(!-&0!-28#!,&&#/%&4!8,&/%!,4!5-8!&#4!C%%&!,&;#2;%0!,&!

0,;,8,;%!/#&@2,/48!-8! 45%!/#&/%948!#@!

)"-*!3(9%,>$"#!Y!dEWXEe<!!

Page 268: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EFY!

%35*7-4,#&!/-79-,:&<k`!L*+,&:!45%!Q5,22T&!+%C*+,-2(!@#+!,&84-&/%(!45%!;,/%b9+%8,0%&4!#@!HW!0*+,&:!-!2-4%+!+%C*+,-2!,&!-!&%-+C?!;,22-:%(!

1C%&#>-+(! 45%! 1$.[! 5%-0! -+/5-%#2#:,84(! %392-,&%0! 45-4! 45%?! 5-0! &#4! 6-,4%0! @#+!

,&0,;,0*-2! ,0%&4,@,/-4,#&8!C%@#+%!+%4*+&,&:!45%!+%7-,&8!C%/-*8%!7-&?!#@!45%!-44%&0,&:!

;,22-:%+8!6#*20!&#!2#&:%+!C%!-2,;%!C?!45%&<HX!

!f24,7-4%2?(! 45%! C,#2#:,/-2! -88#/,-4,#&8! #@! 45%! :%&%+-4,#&-2! -99+#-/5! -28#!

*8%!45,8!+%-8#&,&:!4#!/+%-4%!-!89%/,@,/!;%+8,#&!#@!45%!3.(:.#0!!-+:*7%&4(!8-?,&:!45-4!#&/%!

45%!:+-&0/5,20+%&!-+%!:#&%(!+%7%7C+-&/%!#@!45%!;,/4,78!6,22!-*4#7-4,/-22?!C%/#7%!2%88!

!

"5,8! &#4,#&! #@! 9#4%&4,-2! /2#8*+%! /#&84,4*4%8! -! /%&4+-2! 0,@@%+%&/%! C%

C?!R#+#! ! */4%0!-&0!&#!7#+%!

+%2-4%0! 4#! 45%,+! +%:%&%+-4,#&-2! 4,7%<! N?! @#/*8,&:! #&! 45%! 0%-0! -8! @-22%&! /#7C-4-&48!

+-45%+! 45-&! -8! 2#84! +%2-4,;%8(! R#+#! %;-0%8! 45%! ,&5%+%&4! @,&,4*0%! #@! 45%! :%&%+-4,#&-2!

-99+#-/5<!.#+%#;%+(!45%!8%%7,&:2?!,&5%+%&4!@,&,4*0%!#@!0%-45!-&0!#@!45%!9+-/4,/%!#@!%3b!

-&0! ,&5*7-4,#&! 45%78%2;%8! -+%! /#*&4%+%0! C?! -! +%9%-4%0! 84+%88! #&! 45%! @-/4! 45-4! R#+#!

;#2*&4%%+8!-+%!+%/#;%+,&:!45%!d/#&4,&*,&:G2,;,&:e!89,+,4!d"#:K!$%,e!#@!45%!0%-0!+-45%+!45-&!

>*84! 45%,+! d0%/#79#8,&:e! C#&%8<! =5-4! /#*&48! @#+! +%9*C2,/-&! 0%-0! -28#! /#*&48! @#+!

%.!>*4!.&Q,$#%.# ! R+-&/#,848e(! -&0! 45%!HE!

18!,8!:%&%+-22?!45%!/-8%!6,45!45%!&#4,#&!#@!5,84#+?!-8!4%-/5%+!#@!2,@%(!45%!84-4*8!#@!45%!

+%9*C2,/-&! 0%-0! -8! %3-792%8! @#+! 45%! @*4*+%! ,8! ,&! ,48! 4*+&! 9+%7,8%0! #&! 45%! ,0%-! #@! -!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!k`!P%%(!@#+!,&84-&/%(!M,22-++#?-!,!R#&4!%4!-2<(!W.(!":!"##$*&(4!.&Q,$#%.(!XEY<!HW!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!9*C2,/!89%%/5!-4!+%C*+,-2(!@,%20&#4%8(!.-?!X(!EWXE(!Q5,22T&<!HX!$%&'!J-/5%/#!d1$.[!5%-0!-+/5-%#2#:,84e(!/,4%0!,&!_2%&-! R'(?$.!$*(!

.-?!Y(!EWXF(!-//%88%0!.-?!EW(!EWXF(!5449OGG666<%20,-+,#<%8G8#/,%0-0G&#7C+%8b/*%+9#8sWsEYkYEFkXc<5472!

d-//%88%0!EW!.-?!EWXFe<!HE!

E"="'K*&(! Z-&*-+?! k(! EWXX(! -//%88%0! .-?! E`! .-?(! EWXF(!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXX`aFE

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXEGWEG+%89*%84-8b0%b2-b@%0%+-/,#&b0%b@#+#8b-2b/*%84,#&-+,#b0%2b

-+-+4%A#b0%@%&8#+,-b0%2b9*%C2#b0%b2-b/b-*4#&#7-b

&*(/.(>"#.:.!"1$>*("&(R#:.L.@?$.!$*( 9$+'*( uuH@( L%/%7C%+! EF(! EWXW(! -//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY(!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGXEG%2b@#+#b9#+b2-b7%7#+,-b0,/%b]*%b%2b9+#/%8#b/#&4+-b:-+I#&b b

*&b-;,8#b-b !

Page 269: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EFk!

/?/2,/-2! 4%79#+-2! 84+*/4*+%! #@! 5,84#+?<! .*/5! -8! ,4! ,8! 45%! /-8%! 6,45! 45%! 9+%b7#0%+&!

-.+$#%!.( 6$%."( -.+$#%!.( 6$%."!

/#&/%94! ,8! /2#8%2?! +%2-4%0! 4#! 45%! ,0%-! 45-4! ,&! 5,84#+?(! 45,&:8! %88%&4,-22?! -26-?8! +%7-,&!

45%!8-7%<Hc!

/-7%! #;%+! P9-,&! -@4%+! +%9*C2,/-&! 0%@%-4! -&0! 0%89,4%! 45%! -99-+%&4! /5-&:%! #@! 45%!

4+-&8,4,#&(! 4,7%8! 5-;%! &#4! @*&0-7%&4-22?! /5-&:%0<HF! "5%! @#22#6,&:! 89%%/5! 0,+%/4%0! 4#!

45%!0%-0!,22*84+-4%8!45,8!9#,&4O!

=%!5-;%!#C4-,&%0!45-4!?#*!-+%!5#&#*+%0!-8!65#!?#*!6%+%!0*+,&:!2,@%O!5%+#%8<!\%4!

&#! 5%+#%8! 4#! +%7%7C%+! 6,45! &#84-2:,-! -&0! 4#! ;,8,4! #&/%! -! ?%-+! -4! 45%! C%-*4,@*2!

7#&*7%&4! 45-4! +%7%7C%+8! ?#*(! C*4! +-45%+! -8! -*45%&4,/! %3-792%! @#+! 4,7%8! 45-4!

-245#*:5! 45%?! 8%%7! C%44%+! 45-&! 45%! #&%8! ?#*! 2,;%0(! +%7-,&! *&0%+! 45%! /#&84-&4!

45+%-4!#@!45%!4+,*795!#@!9-24+,&%88!45-4!%:#,87!%&4-,28<!"5%!8/%&-+,#!,8!0,@@%+%&4(!

C%%&(!@+#7!P9-+4-!*&4,2!#*+!0-?8<HY!

Y<c<c _35*7-4,#&8!-8!7#C,2%!8%7,&-+8!

18! B! -+:*%0! ,&! F<c(! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28! 5-;%! C%/#7%! 8,4%8! #@! -&!

%0*/-4,#&-2! 9+#>%/4! 45+#*:5! 65,/5! ""Q! 4,7%! ,8! 89+%-0! 4#! 45%! 7#84! +%7#4%! -+%-8! #@!

-$'$",(>"(-]-*$!"<!_89%/,-22?!+%2-4,;%8!-+%!,&;,4%0!4#!

9-+4,/,9-4%!,&!45%!%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2!9+#/%88!-&0!85-+%!45%,+!7%7#+,%8<!N*4!,@!#&%!

#C8%+;%8! 45%! %35*7-4,#&8! /2#8%2?(! #&%! /-&! -28#! 4+-/%! 9%0-:#:,/-2! 4%/5&,]*%8! 45-4!

%89%/,-22?!84,7*2-4%8!-!/-45-+4,/!%39%+,%&/%(!,&!65,/5!9%#92%!C%/#7%!/#&8/,#*8!#@!45%,+!

4+-*7-!-&0!:#!45+#*:5!-!/#22%/4,;%!45%+-9?!#@!4+*45b4%22,&:!-&0!/2#8*+%<!

;,/4,78! -&0! 45-4! P9-,&! 8*@@%+8! 4+-*7-4,/! 7%7#+?<! P,2;-! %392-,&8(! @#+! ,&84-&/%(! 45-4!Hk!

1$.[! /-79-,:&%+8! 45%78%2;%8! -+%! -28#! 2,;,&:! %3%792-! #@! 45,8! 2%-+&,&:! 9+#/%88<! "5%?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Hc! V"!+.&+"&"( m,I,&4%B( m,!( 9"-.&%$I( +"#1/$1/%'$1/"!( m"$%"&@( %0<!

$%,&5-+4!S#8%22%/A!dR+-&A@*+4!-7!.-,&O!P*5+A-79(!X`H`e<(HF! !HY! !Hk! [%0?*7-(! R-$'$*( 9$'6.M( S,$1$*( .( 5.!T0&M( hMcMcdZcM! dEWXEe(! ?#*4*C%! ;,0%#(! -//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY(!

5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u^)J1*FWUU3F<!

Page 270: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EFH!

84+%88! 45-4! 45%?! 4##! 5-;%!HH!

"5%!8%/#&0!84%9!#@!45%!2%-+&,&:!9+#/%88!,&;#2;%8!45%!,0%-!45-4!8#7%45,&:!&%%08!4#!C%!

0#&%!-C#*4!45%!4+-*7-4,/!9-84!-&0!45-4!%35*7-4,#&8!-+%!45%!C%84!#94,#&<!B&!Q5,22T&(!45%!

1$.[! 4%-7! +%@%++%0! 4#! %3-792%8! #@! 9+%;,#*8! %35*7-4,#&8! ,&! #+0%+! 4#! 9+%8%&4!

!@#+!%3-792%(!45%!/#22%/4,;%!

+%C*+,-2!,&!^+#9%8-<Ha!"5%!4%-7!6-8!-28#!;%+?!/2%-+!-C#*4!C-0!%3-792%8!#@!0%-2,&:!6,45!

45%! 9-84! ! #@4%&! ,&;#2;,&:! *&@-,45@*2! +%2-4,;%8<! 14! 45%! 4#6&! 7%%4,&:(! 45%! 1$.[! ;,/%b

-8!6%22!/2%-+2?!%39+%88

H`!

P,2;-!5,78%2@!8#7%4,7%8!8%+;%8!-8!-&!%3%792*7!#@!5#6!5%!5-0!4#! 2%-+&!4#!0#!45,8<!^&!

45+#*:5!5,8!#6&!8,2%&/%!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!/-79-,:&<aW!

1!@,&-2!-89%/4!#@!1$.[!0,8/#*+8%!45-4!,8!C%,&:!0,88%7,&-4%0!45+#*:5!45,8!7-88!:+-;%!

9%0-:#:?! ,8! 45%! %795-8,8! #&! +%2-4,;%8! -8! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,;%8(! -&0! #&! 5*7-&%!

;-2*%8!+-45%+!45-&!9#2,4,/8<!18!8-,0(!0*+,&:!%35*7-4,#&8!-&0!+%C*+,-28(!45%!1$.[!4%-7!

9-?8! :+%-4! -44%&4,#&! 4#! +%2-4,;%8<! "5%! -88#/,-4,#&! 9+%@%+8! 45-4! +%2-4,;%8(! +-45%+! 45-&!

9#2,4,/-2! 9-+4,%8(! #+:-&,I%! +%C*+,-28(! -&0! 0*+,&:! +%C*+,-28! ,4! 9+-,8%8! 45%7! @#+! 45%,+!

/#*+-:%<!N*4!45%!C%84!%3%792-!#@!@-7,2?!;-2*%8!-&0!#@!5#6!4#!0%-2!6,45!45%!9-84!-+%!45%!

1$.[! 7%7C%+8! 45%78%2;%8<! ^&! ;-+,#*8! #//-8,#&8(! 45%! 1$.[! ,&! Q5,22T&! 84+%88%0! 45-4!

45%?!0#!45%!%35*7-4,#&8!>"(1*!.T0&!d6,45!45%,+!5%-+48e!d8%%!@,:<!FXe<!^&%!/#*20!8-?!45-4!

1$.[!7%7C%+8!%7C#0?!:##0!:+-&08#&8O!45%?!/#77,4!45%78%2;%8!4#!45%!/-*8%!C%/-*8%!aX!

;#2*&4%%+8(! -/-0%7,/8(! ;,22-:%+8(! -&0! 0,@@%+%&4! :%&%+-4,#&8! #@! +%2-4,;%8<! 14! 45%! Q5,22T&!

+%C*+,-2(!@#+!,&84-&/%(!-22!;,22-:%+8!-&0!+%2-4,;%8!6%+%!/#&8,0%+%0!4#!5-;%!C%/#7%!9-+4!#@!aE! "5%! 1$.[! ,8! ]*,4%! 8*//%88@*2! ,&! ,&/2*0,&:! 2#/-2!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!HH!1$.[!;#2*&4%%+8(!,&4%+;,%68!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:8!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!

)#;%7C%+!c(!EWXX<!Ha!"#6&!7%%4,&:(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!H`!1$.[(! !aW![%0?*7-(!R-$'$*(9$'6.M( S,$1$*( .(5.!T0&D!_7,2,#!P,2;-(!9*C2,/! 89%%/5(! @,%20&#4%8(!XW!?%-+8!1$.[(!J+,-+-&I-!0%2!

N,%+I#(!^/4#C%+(!EF(!EWXW<!aX! .-+/#! K#&Ig2%I! d1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4e(! /#&;%+8-4,#&8! 6,45! 1$.[! -4! 0,&&%+! 4-C2%(! @,%20&#4%8(! 127-0'&(!

19+,2!cW(!EWXED!,&4%+;,%6!6,45!1,4#+!R%+&g&0%I(!-*0,#b+%/#+0,&:(!1$.[!2-C#+-4#+?(!J#&@%++-0-(!Z*&%!X`(!EWXX<!aE!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!9*C2,/!89%%/5!0*+,&:!+%C*+,-2(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<!

Page 271: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EFa!

/#77*&,4,%8! -&0! &%6! ;#2*&4%%+8! ,&! 45%,+! 8#/,-2! 7#;%7%&4<! B&! Q5,22T&(! 7-&?! @-7,2,%8!

%7C+-/%0!45,8!&%62?!@#+7%0!-$'$",(>"(-]-*$!"!,&84%-0!#@!45%,+!0%84+#?%0!'$",(>"(-]-*$!"!

!45%!7#&*7%&4!-4!45%!7-88!:+-;%<!

Y<F Q#&/2*8,#&O!P%/#&0!4+-&8,4,#&!#+!45,+0!$%9*C2,/p!

_,$"&(&*("1/.(!.K1"#(&*(:,">"(>.!(4!,%*# (d^&%!45-4!0#%8!&#4!:+#6!+##48!/-&&#4!C%-+!@+*,4<eac(

B&!45,8!/5-94%+!B!#9%&%0!7?!:-I%!-:-,&!4#!45%!,&4%+&-4,#&-2!2%;%2<!B!*8%0!7?!84*0?!#@!45%!

P9-&,85! %35*7-4,#&! /-79-,:&! 4#! 0,8/*88! 45%! ,792,/-4,#&8! #@! -&! ,&4%+&-4,#&-22?!

45%! 9-84! ,&! 9#84b/#&@2,/4! 8#/,%4,%8! ,8! 4+-*7-4,/! -&0! 85#*20! C%! 5%-2%0! C?! 45%+-9%*4,/!

+%7%7C+-&/%!,&!#+0%+!4#!9+%;%&4!,4!@+#7!+%4*+&,&:!-&0!4#!+%-/5!/2#8*+%<!

1!0%4-,2%0!84*0?!#@!45%!P9-&,85!/-8%!/-&!5%29!*8!/+,4,/-22?!%3-7,&%!45%!-88*794,#&8!

-&0! C%2,%@8! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(! C%/-*8%! -4! @,+84! 8,:54! ,4! 8%%78! 45%! *24,7-4%!

/#792%3(!46#!/#&/2*8,#&8!/-&!C%!0+-6&!@+#7!-!84*0?!#@!,48!9+-/4,/%!-&0!0,8/#*+8%O!@,+84(!

45-4! 45%! P9-&,85! 8,4*-4,#&! 0#%8! &#4! *&%]*,;#/-22?! 9+#;%! 45%! &-4*+-2&%88! -&0!

*&,;%+8-2,4?!#@!""Q!4,7%<!1245#*:5!45%!1$.[!0#%8!85-+%!8#7%!-89%/48!#@!""Q!4,7%(!45,8!

&#4,#&!#@!4,7%!,8!&#4!-26-?8!8*99#+4%0!-&0!,8!8#7%4,7%8!%;%&!/#&4%84%0!C?!2#/-2!-/4#+8(!

,48%2@<! "5%8%! /#&4%84-4,#&8! +%2-4%! 4#! 45%! /#&/%94*-2,I-4,#&! #@! 45%! 9-84! ,&!

98?/5#9-45#2#:,/-2!4%+78!-8!4+-*7-4,/!-&0!45%!,0%-!#@!-!&%%0!@#+!45%+-9?!-&0!/2#8*+%<!

"5%+%@#+%(! 7?! 8%/#&0! /#&/2*8,#&! ,8! 45-4! 45%! P9-&,85! /-8%! ,8(! -C#;%! -22(! -&! %3-792%! #@!

5#6! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 0,8/#*+8%! -&0! ""Q! 4,7%! -+%! -/4,;%2?! d45#*:5! &#4! -26-?8!

,&4%&4,#&-22?e! 9+#7#4%0! -&0! 0,88%7,&-4%0<! N%/-*8%! 45%! 1$.[! +%-/5%8! 45%! 87-22%84!

;,22-:%8! -&0! 7#84! +%7#4%! 92-/%8! 6,45! ,48! %35*7-4,#&8! -&0! C%/-*8%! ,4! 8*//%88@*22?!

8%/*+%8!C+#-0!9#9*2-+!9-+4,/,9-4,#&(!45%!#+:-&,I-4,#&!8*//%%08!,&!89+%-0,&:!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%! 0,8/#*+8%! -&0! ""Q! 4,7%! @-+! C%?#&0! 45%! 7#+%! /#&@,&%0! +%-278! #@! ,&4%+&-4,#&-2!

9#2,/?b7-A,&:!-&0!-/-0%7,-<!

B!-28#!4+,%0!4#!@,&0!9-+4!#@!45%!-&86%+!4#!7?!]*%84,#&!#@!,&!65-4!8%&8%!#&%!/-&!8-?! !

6,45!_6-!L#7-&8A-! !

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ac!1!8*99#+4%+!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!,&!.-0+,0!-&86%+%0!45,8!P9-&,85!8-?,&:!4#!7%!65%&!B!-8A%0!@#+!5%+!

7#4,;-4,#&!4#!8*99#+4!45%!7%7#+?!7#;%7%&4<!R,%20&#4%8(!P,4b,&!-:-,&84!,79*&,4?(!.-0+,0(!19+,2!Ec(!EWXW<!!

Page 272: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EF`!

0,@@%+%&4! 8#+48! #@! 5,84#+?<! "5,8! ,8! 8%2@! %;,0%&4! ,&! 45%! 0%@,&,4,#&! #@! 5,84#+?! -

+%9+%8%&4!45%7!,&!;%+?!0,@@%+%&4!6-?8!-&0!,&4%:+-4%!45%7!,&4#!;%+?!0,@@%+%&4!&-++-4,;%8<!

"5,8! ,8! /2%-+2?! ,22*84+-4%0! C?! 45%! 0,@@%+%&4! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,#&8! #@! 45%! 0%-0! C?!

1$.[!-&0!R#+#<!B&!45,8!/5-94%+(!5#6%;%+(!B!%89%/,-22?!@#/*8%0!#&!-!0,@@%+%&4!0%@,&,4,#&!

45,8! 2%;%2(! B! -+:*%(! +%2-4,;%2?! 8,7,2-+! 9+-/4,/%8! #@! %35*7-4,#&! /-&! +%,&@#+/%! 0,@@%+%&4!

C#284%+!45%!,0%-!#@!-!&%/%88-+?!4%79#+-2!8%]*%&/%!#@!4+-*7-(!45%+-9?(!-&0!/2#8*+%(!65,2%!

!

N#45! ""Q! 4,7%! -&0! +%:%&%+-4,#&-2! 4,7%(! 5#6%;%+(! /#&4+,C*4%! 4#! -! 5*:%! +*94*+%! ,&!

3.( :.#0!

9-&,85!

0%7#/+-/?! @#+! 0%/-0%8(! C#45! ,&! 45%! &-4,#&-2! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! +%-278(! 45%! P9-&,85!

7%7#+?!7#;%7%&4!5-8!-/5,%;%0!46#!/5-&:%8<!R,+84(!45%!-88#/,-4,#&8!5-;%!7-0%!,4!/2%-+!

P9-&,-+08!2##A!@*+45%+!C-/A!45-&!X`Ha(!4#!45%!P%/#&0!$%9*C2,/!-&0!45%!@,:54!#@!45%!-&4,b

R+-&/#,84!45-4!%&0%0!*9!,&!45%!7-88!:+-;%8(!@#+!45%,+!#+,:,&8!#@!0%7#/+-4,/!;-2*%8!-&0!

9+-/4,/%8<! [#6%;%+(! 45%! @*4*+%! 84%98! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4! 6,22! 4%22! 65%45%+! 45%!

+aF! 4#!

+%8#2*4%2?!+%4*+&!4#!45%!9#2,4,/-2!;-2*%8!#@!45%!$%9*C2,/!4#!#+:-&,I%!P9-&,85!9#2,4,/8!-&0!

%/#&#7?<!

R,&-22?(!6,45! 45,8!/5-94%+!#&! 45%!0,88%7,&-4,#&!#@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!0,8/#*+8%!-&0!

-C#*4!5#6!%35*7-4,#&!4%-78!%&:-:%!,&!0,@@%+%&4!9#2,4,/8!#@!4,7%(!B!6-&4!4#!/#&4+,C*4%!

4#!-&#45%+!0%C-4%!,&!7%7#+?!84*0,%8<!18!8-,0!,&!Q5-94%+!X(!Z#5&!"#+9%?!@-7#*82?!-+:*%8!

45-4! 45%! 6#+206,0%! 7%7#+?! C##7! 5-8! 8*992-&4%0! @*4*+%b#+,%&4%0! ,0%#2#:,%8<aY! "5%!

:+#6,&:!@#/*8!#&!5,84#+,/-2!,&>*84,/%8!-&0!#&!9-,&@*2!9-848(!-//#+0,&:!4#!5,7(!/#,&/,0%8!

6,45!-!0%7,8%!#@!7#+%!%7-&/,9-4#+?!9#2,4,/-2!9+#>%/48<!14!@,+84!8,:54(!45,8!8%%78!4#!-992?!

4#! /#&4%79#+-+?! P9-,&<! "5%! +%/%&4! 0,88%7,&-4,#&! #@! ""Q! 4,7%! -&0! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%!

0,8/#*+8%!,&!P9-,&!5-8!4#!C%!*&0%+84##0!,&!45%!/#&4%34!#@!-!9#84bR+-&/#,84!/2,7-4%!#@!@%-+!

#@! 9#2,4,/-2! /#&@+#&4-4,#&! -&0! #@! /#&8%+;-4,;%! #99#8,4,#&! -:-,&84! 45%! 7%7#+?!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!aF!"5,8! ,8! -!+%@%+%&/%! 4#! 45%! 4,42%!#@!-!C##A! %0,4%0! C?!7%7C%+8!#@! 45%!1$.[!-C#*4!%3,2%0!$%9*C2,/-&8O! 1+,%2!

Z%+%I!)#;-+-!-&0!J-C2#!Pg&/5%I!U%T&(!;*&('.(-"-*!$.(>"(,&.(E":,='$1.(:*!(6"&$!!d.-0+,0O!Q#2%//,T&!B&4%+7%0,#8(!

EWXFe<!!aY!Z#5&!"#+9%?(!7*'$%$1#(.&>(%/"(:.#%B(P&(!":.$!$&+(/$#%*!$1.'($&S,#%$1"#!dU-&5-7O!$#67-&!-&0!U,442%@,%20(!EWWce<!

Page 273: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EYW!

7#;%7%&4<!1245#*:5!45,8!%392-,&8!65?!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!@%%28!45%!&%%0!4#!%;-0%!

9#2,4,/-22?!9+#;#/-4,;%! 9#8,4,#&8(! B! @%-+! 45-4!-&!%&:-:%7%&4!6,45!""Q!4,7%! ,&!45%! 2#&:!

4%&0%&/,%8!4#6-+0!0%9#2,4,/,I-4,#&<!

\%4!B!-7!/#&;,&/%0!45-4!-!@#/*8!#&!45%!9-84!-&0!7%7#+?!0#%8!&#4!&%/%88-+,2?!,792?!

45%!0%7,8%!#@!7#+%!%7-&/,9-4#+?!9#2,4,/-2!9+#>%/48D!>*84!-8!45%!9#2,4,/8!#@!@#+:%44,&:!-&0!

45%!3.D:.#0!-+:*7%&4!@-;#*+%0!C?!/#&8%+;-4,;%!P9-,&!%]*-22?!85#6!45-4!45%!#99#8,4%!#@!

%2?(! -! &%:2%/4! #@! 45%! 9-84(! 0#%8! &#4! -4! -22! :*-+-&4%%!

%7-&/,9-4#+?!#+!*4#9,-&!9#2,4,/8<!P,&/%!B!-+:*%!45-4!45%!+,8A!#@!0%9#2,4,/,I-4,#&!0#%8!&#4!

-*4#7-4,/-22?!+%8*24!@+#7!-!@#/*8!#&!9-84!-&0!7%7#+?!C*4(!+-45%+(!0%9%&08!#&(!-7#&:!

#45%+! 45,&:8(! 45%! 89%/,@,/! &#4,#&! #@! 4,7%! ,&! 65,/5! 45,8! @#/*8! ,8! %7C%00%0(! B! -7! &#4!

9%88,7,84,/!-C#*4!45%!9#2,4,/-2!9#88,C,2,4,%8!45-4!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!5-8!#9%&%0<!^&!

45%! /#&4+-+?(! 8,&/%! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,8! -! 5%4%+#:%&%#*8! -&0! 5,:52?!

0?&-7,/! 7#;%7%&4(! B! -7! /#&;,&/%0! 45-4! ,4! 6,22! C%! -C2%! 4#! +%8,84! 45%! 0%8/+,C%0! +,8A8!

,&5%+%&4!4#!45%!,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!/*24*+%!-&0!6,22!C%!-C2%!4#!8-@%:*-+0!,48!

%7-&/,9-4#+?!-&0!/+,4,/-2!9#4%&4,-2<!

$%/%&4! 0%;%2#97%&48! ,&! P9-,&(! 8*/5! -8! 45%! %7%+:%&/%! #@! 45%! &%6! 9#2,4,/-2! 9-+4?!

JJ! :#;%+&7%&48(! &-7%2?(! 45%! $&>$+&.>*#! #+! XYb.! 7#;%7%&4! -&0! 45%! 9+#4%848! -:-,&84!

%;,/4,#&8!#@!@-7,2,%8!@+#7!45%,+!5#*8%8!-&0!C*0:%4!/*48!,&!9*C2,/!%0*/-4,#&<!"5,8!8#/,-2!

7#;%7%&4!45-4!4*+&%0!,&4#!-!9#2,4,/-2!9-+4?!5-8!-!5,:5!,&@2*3!#@!2%-0%+8!@+#7!45%!1$.[<!

"5,8! 2%-08!7%!4#!9#84*2-4%! 45-4! 45%!7%7#+?!7#;%7%&4! ,8!9-+4!#@!-!/*++%&4!9+#/%88!#@!

/5-&:%!45-4!,8! @-+!@+#7!-&?45,&:!+%8%7C2,&:!/2#8*+%!-4!45,8!9#,&4<!U%-0%+8!#@!J#0%7#8!

,&/+%-8,&:2?! 92-/%! ,48! 7#;%7%&4! ,&! -! 2,&%! #@! -&4,bR+-&/#,84! 84+*::2%! -&0! 8%%! 45%,+!ak!14!45%!8-7%!4,7%!

b2,&%! /#77*&,84! 84?2%! #@! 45%! R#+#! -&0!

0%92#?! 45%! 2-4%84! #&2,&%! -&0! 7#C,2%! 4%/5&#2#:?! 4#! 2%-0! 45%,+! :+#6,&:! %2%/4#+-4%! 4#!

9-+4,/,9-4%!,&!45%,+!9+#:+-78<!B&!45%!@-22!#@!EWXF(!-!&,&%4?b45+%%b?%-+b#20!9-+4,/,9-&4!-4!

45%! K%&%+-2! 188%7C2?! #@! J#0%7#8! ,22*84+-4%0! 45,8! 9#88,C2%! +*94*+%! ,&! 45%! 4,7%2,&%! #@!

P9-,&<! B! 6,22! %&0! 7?! 0,8/*88,#&! #&! 4,7%! 9#2,4,/8! 6,45! 5,8! 7#;,&:! 6#+08! -&0! 6,22! &#4!

%2-C#+-4%!7#+%!#&!45%8%!;%+?!+%/%&4!0%;%2#97%&48<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ak!P%%(!@#+!,&84-&/%(!U,C%+4-0!L,:,4-2(! dEWXFe(!

?#*4*C%!;,0%#(!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uYBc.5&5@c8#D! ?$#1,!#*( >"(7.='*( H+'"#$.#(1*-*(1.&>$>.%*(.( '.(7!"#$>"&1$.(>"('.(",!*1g-.!.!dEWXFe(!?#*4*C%!;,0%#(!-//%88%0!Z-&*-+?!EWXY(!!

54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uj*%5^Z&[mj:V,&0%3uEaV2,84uJUM/8bC"B.jE4UB�2*MCX7b%+I;6)Fa$99D!

2-P%34-!)#4,/,-8(! dEWXFe(!?#*4*C%!;,0%#(!

-//%88%0!Z-&*-+?!`(!EWXY(!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u34@HP]\8s7.<!

Page 274: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EYX!

B!-7!%39%+,%&/,&:(!45-&A8!4#!J#0%7#8(!-!8%/#&0!?#*45<!.?!@,+84!?#*45(!45%!#&%!#@!

X`ck(!6-8!-!?#*45!65%&!6%!5-0!4#!0%@%&0!45%!$%9*C2,/!-:-,&84!@-8/,87<! !"5%!XYb

.!7#;%7%&4!6-8! 45%! @,+84!9#2,4,/-2!7-&,@%84-4,#&!#@! 45%!:%&%+-4,#&8! 45-4! B!5-;%!

/-22%0!45%!:%&%+-4,#&8!#@!5#9%<! !"5%!4+*%!+##48!#@!J#0%7#8!/-&!C%!@#*&0!,&!45%!

5,84#+?!#@!P9-,&(!,&!45%!84+*::2%8!#@!45%!X`45!-&0!EW45!/%&4*+,%8(!,&!45%!+%9+%88,#&(!

,&!45%!45#*8-&08!#@!9%+8#&8!45-4!@#*:54!@#+!45%!0%7#/+-/?<!"5%!@*4*+%!,8!45%+%!4#!

/#&]*%+(!-&0!/-&!C%!/#&]*%+%0<aH!

B! /#&/2*0%! 6,45! -! /-+%@*2! 8*::%84,#&! 4#! A%%9! #*+! ,&4%+9+%4-4,#&! #@! 45%! %35*7-4,#&!

9+#/%88!#9%&!-&0!+%:-+0!45%!%35*7-4,#&8!-8!#&%!84%9!,&!-!/5-&:,&:!9+#/%88(!+-45%+!45-&!

-!/2#8,&:!9#,&4<!)#4!#&2?!45%!7-88!:+-;%8!-+%(!-4!2%-84!@#+!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!-&!

.#,&%*( d-&! ,88*%! 6-,4,&:! @#+! +%8#2*4,#&e<! "5%?! -+%! 9-+4! #@! -!

C+#-0%+!7%7#+?!9+#/%88!45-4!85#*20!&#4!/#7%!4#!-!/2#8%!65%&!45%!2-84!C#0?!6#*20!C%!

+%C*+,%0(! 8,&/%! -! 45#+#*:5! %3-7,&-4,#&! #@! 45%! 92-/%! #@! 45%! $%9*C2,/-&! -&0! R+-&/#,84!

9-84! ,&! 45%! /#&4%79#+-+?! P9-&,85! 8#/,%4?! ,8! &%%0%0(! ,&! #+0%+! 4#! +%0,+%/4! P9-&,85!

9#2,4,/8<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!aH!U*,8@%+9%+%IHH(!R#%*3(:.#.&>*(+!.1$.#(.(7P?R)P9(,&.(#"+,&>.( S,6"&%,>(XW,$#(CT1g!.%"@([Y(.L*#\( dEWXFe((?#*4*C%!

;,0%#(!-//%88%0!L%/%7C%+!Xa(!EWXF(!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u=F[4S+b0s,\<!

Page 275: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 276: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EYc!

Q5-94%+!k +%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84p!

!R,:*+%!Fk!!12%>-&0+#!$#0+h:*%I(!5,84#+,-&!-&0!1$.[!;#2*&4%%+(!8%-+/5,&:!-!7-88!:+-;%!6,45!

-! 7%4-2! 0%4%/4#+(! )#;%7C%+! Y(! EWXW<! [,8! 0%4%/4#+! 2##A8! 2,A%! -! :*&(! -! 8,7,2-+,4?!+%,&@#+/%0! C?! 5,8! "b85,+4! 45-4! 8-?8! d-26-?8!:*%++,22-8(! &%;%+! C-&0,48e<! 12%>-&0+#! /#&4%&08! 45-4! 45%! ;,#2%&/%! #@! 45%! -&4,b

1*-:.L"!*#(-05%+%<!

((((

Page 277: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EYF!

(/.6"(&*(+!$%*#(

X1!$"#\('"4%@(="1.,#"(3*,(.''(I&*J(%/.%(%/"3(J*,'>(="("&>'"##M(H(#%*:(1!3$&+(*,%(="1.,#"(&*J(H(I&*J(%/.%@("6"&($4(J"(1/$'>!"&(>$#.::".!(.&>(&*('*&+"!(J$''(="(/"!"@(.#('*&+(.#(%/"(%!,%/($#(,&%*'>@(.#('*&+(.#(S,#%$1"($#(&*%(>*&"@(3*,(J$''(1*&% Z(

B&!45,8!/#&/2*0,&:!/5-94%+(!B!+%4*+&!4#!7?!7-,&!+%8%-+/5!]*%84,#&O!=5-4!5,84#+?!/#7%8!

@+#7! 45%! P9-&,85! :+-;%8(! -&0! 4#! 65-4! %34%&4! 0#! 45%! %35*7-4,#&8! C+%-A! 6,45! 45%!

7%7#+?! 9#2,4,/8! ,&84-22%0! C?! R+-&/#,87! -&0! 45%! 4+-&8,4,#&p! "5%! B&4+#0*/4,#&! 4#! 45,8!

0,88%+4-4,#&! 0%8/+,C%0! 5#6! 45%! %35*7-4,#&8! -+%! C%2,%;%0! 4#! /-*8%! -! 5*:%! +*94*+%! ,&!

/#&84,4*4%! 45,8! 9%+/%,;%0! +*94*+%! -//#+0,&:! 4#! 45%! +%8*248! #@! 45,8! 84*0?<! P%/#&0(! B! 6,22!

*&7%0,-4%0(!-&0!-9#2,4,/-2!,7-:%!#@!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8<!B&!45%!45,+0!8%/4,#&(!B!4+?!4#!

-&86%+!45%!]*%84,#&!#@!65-4!45%!%35*7-4,#&8!/#&4+,C*4%!4#!-!&%6!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!

9-84<!B!45%+%@#+%!@,+84!+%4*+&!4#!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!#@!45%!4+-&8,4,#&!-&0!45%&!%3-7,&%!

5#6!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!/#&84+*/48!,48!#6&!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84<!

k<X [,84#+?!C%?#&0!45%!:+-;%!

^&%!#@!45%!]*%84,#&8!45-4!45,8!0,88%+4-4,#&!-,7%0!4#!-&86%+!6-8!65-4!%3-/42?!/#&84,4*4%8!

%&0(! %-/5! #@! 45%! /5-94%+8! %3-7,&%0! #&%! -89%/4! #@! 5,84#+,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! 45-4! 45%!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4!/#&84+*/48<!

C?!+%;%-2,&:!4+*45!45-4!6-8!9+%;,#*82?!@#+:#44%&!#+!/#&/%-2%0<!B!8,4*-4%0!45,8!/2-,7!,&!-&!

,&4%+&-4,#&-2! 4+%&0! ,&!5#6!8#/,%4,%8!0%-2!6,45!-!;,#2%&4!9-84! 45-

:+-;%8! -+%! 8,4%8! #@! /#&/%-27%&4! #@! /+,7%8! -&0! 45-4! 45%! 4+*45! -C#*4! 45,8! 9-84! /-&! C%!

+%;%-2%0!45+#*:5!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8(!,8!8#7%65-4!,&/#&:+*#*8!,&!P9-,&<!B&0%%0(!45%!

P9-&,85! %35*7-4,#&8! ! 0*%! 4#! 45%! 0%4%+,#+-4%0! +%7-,&8(! 2-/A! #@! +%8#*+/%8! @#+! 45%!

%35*7-4,#&8(!-&0!45%!;-84!%3,84,&:!A&#62%0:%!-C#*4!45%!A,22,&:8! !,&!7-&?!/-8%8!7-,&2?!

/#&@,+7! 2#/-22?! A&#6&! @-/48<! Q#&8%]*%&42?(! B! /#&4%&0%0! 45-4! 45%! /#&4+,C*4,#&! #@! 45%!

@#+%&8,/! 4+*45! @+#7! 45%! 7-88! :+-;%! %35*7-4,#&8! 4#! 45%! 5,84#+,/! +%/#+0! ,&! P9-,&! ,8!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!X![,20-!R-+@-&4%(!9*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!

Page 278: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EYY!

2,7,4%0!4#!,&0,;,0*-2(!@-/4*-2!4+*458!-C#*4!/-*8%8!#@!0%-45<!B!/#&/2*0%0!45-4!45%!,79-/4!#@!

0! C?! 45%,+! 4+*45b

+%;%-2,&:! /-9-/,4?! -2#&%<! Q5-94%+8! F! -&0! Y! 45%+%@#+%! 2##A%0! -4! 5#6! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&8!:#!@-+!C%?#&0!7%+%2?!+%;%-2,&:!9+%;,#*82?!*&A&#6&!4+*45<!

B&! Q5-94%+! F! B! 0,8/*88%0! 5#6! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 4*+&8! *&/#&@,+7%0! 2#/-2!

A&#62%0:%!,&4#!9*C2,/!-/A&#62%0:%7%&4!-&0!+%9-+-4,#&!#@!45%!;,#2%&/%!,&@2,/4%0!#&!45%!

,&4%+&-4,#&-2!+%9-+-4,#&!9#2,4,/8(!-!@,%20!45-4(!-//#+0,&:!4#!Z#5&!"#+9%?(!,&/2*0%8!9*C2,/!

5,84#+?!-&0!-/A&#62%0:%7%&4<!B!/#&/2*0%0!45-4!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!5-8!#9%&%0!

*9! 45%! 9*C2,/! 895%+%! @#+! 45%! 7%7#+?! #@! 45%! 0%@%-4%0(! C*4! 45-4! 45,8! ,8! -! /#&4,&*#*8!

84+*::2%!-:-,&84!45%!2,7,4-4,#&8!9#8%0!C?!-!&#&b/##9%+-4,;%!84-4%<!

$%:-+0,&:! 45%! 4?9%! #@! +%9-+-4,#&! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! /-&! #@@%+(! B!

/#&/2*0%0! 45-4! 6,45,&! 45%! /*++%&4! %35*7-4,#&! /-79-,:&(! 45%! +%9-+-4,#&! -/5,%;%0! ,8!

7-,&2?! #@! -! /#77%7#+-4,;%! -&0! 8?7C#2,/! &-4*+%(! -&0! ,&! 45%! /*24*+-2! 0#7-,&<! "5%!

%35*7-4,#&8! -+%! ;,/4,7b/%&4+%0! +%9-+-4,#&8(! -&0! 45%?! 6#+A! 9+,7-+,2?! 4#6-+08! 45%!

0%-24!6,45!-+%!45%!2%45-2!;,#2%&/%!-:-,&84!,&0,;,0*-28!0*+,&:!45%!Q,;,2!=-+!-&0!R+-&/#,84!

+%9+%88,#&<!J%+9%4+-4#+8!-+%!&#4!9#,&4%0!#*4!#+!-8A%0!@#+!-//#*&4-C,2,4?!#+!+%9-+-4,#&<!

B&!45%!@+-7%6#+A!#@!"#+9%?(!/#77%7#+-4,;%!#+!8?7C#2,/!+%9-+-4,#&!,8!#99#8%0!4#!-&4,b

8?84%7,/! #+! %/#&#7,/! +%9-+-4,#&(! -&0! /*24*+-2! 4#! 2%:-2! +%9-+-4,#&<! U%:-2! +%9-+-4,#&! ,8!

#*4!#@! +%-/5!C%/-*8%! 45%!P9-&,85! >*0,/,-+?!-&0!:#;%+&7%&48! 8,&/%! EWWW!5-;%!A%94! 45%!

,88*%! #@! 45%! P9-&,85! 7-88! :+-;%8! @,+72?! -6-?! @+#7! >*0,/,-2,I-4,#&<! 1&4,b8?84%7,/!

+%9-+-4,#&!@#+!8?84%7,/!-C*8%8!2%-0,&:!4#!/#&4,&*#*8!:+#*9bC-8%0!,&%]*-2,4?!,8!-&!,88*%!

45-4! ,8! 7*/5! 2%88! -00+%88%0! ,&! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 0%C-4%(! 0*%! 4#! 45%! @#/*8! #&! 45%!

%35*7-4,#&8<! "5%! @-/4! 45-4! 8#7%! 9-+48! #@! 8#/,%4?! d8*/5! -8! /#79-&,%8! 45-4! 7-0%! 45%,+!

9+#@,48! 6,45! @#+/%0! 2-C#*+! *&0%+! R+-&/#,87! #+! 45-4! *8%0! :##08! /#&@,8/-4%0! *&0%+!

R+-&/#,87e!C%&%@,4%0!@+#7!R+-&/#,87!,8!-&!,88*%!45-4!45%!/*++%&4!.%7#+?!U-6!0#%8!&#4!

-00+%88(!-&0!,4!6,22!-28#!+%]*,+%!84+-4%:,%8!#45%+!45-&!%35*7-4,#&8<!

Q5-94%+!Y!%3-7,&%0!5#6!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!0%92#?8!&%6!4,7%!/#&/%948! 4#!

C+%-A!45%!3.(:.#0!-44,4*0%!#@!45%!4+-&8,4,#&<!B!-+:*%0!45-4(!45+#*:5!45%!/#&/%94*-2,I-4,#&!

#@! 45%! 7-88! :+-;%8! ,&! 98?/5#9-45#2#:,/-2! 4%+78! -8! #9%&! 6#*&08(! %35*7-4,#&8! -8!

/-45-+4,/(!-&0!+%C*+,-28!-8!5%29,&:!4#!/2#8%!45%!6#*&08(!45%!1$.[!+%,&@#+/%8!-!&#4,#&!#@!

4%79#+-2,4?!45-4!B!/-22%0!4+-*7-b45%+-9?b/2#8*+%!4,7%!d""Q!4,7%e<!18!8*/5(!,4!-2,:&8!6,45!

-&!,&/+%-8,&:2?!0#7,&-&4!&#4,#&!#@!4%79#+-2,4?!*95%20!C?!8/5#2-+8!-&0!9+-/4,4,#&%+8!#@!

45%! ,&4%+&-4,#&-2! @,%20! #@! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! P#7%! #@! 45%! /#&/%948! 45-4! B! 0%9,/4%0! -8!

-&,85!

7%7#+?!7#;%7%&4!/#&/%94*-2,I%8!45%!;,/4,78!#@!R+-&/#,87!-8!>"#.:.!"1$>*#(+-45%+!45-&!

4,#$'.>*#( %&4-,28! -! 2,7,&-2! 84-4*8! 45-4! 0%7-&08! +%8#2*4,#&<! B! ,0%&4,@,%0! 5#6! 45,8! 4,7%!

/#&/%94! ,8! /#&84+*/4%0! -&0! 0,88%7,&-4%0! 45+#*:5! 45%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! #@! 45%!

1$.[!65,2%!45%!R#+#!0%92#?8!-!7#+%!+%:%&%+-4,#&-2!4,7%!/#&/%94<!

Page 279: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EYk!

B&!45,8!/#&/2*0,&:!/5-94%+(!B!*24,7-4%2?!%3-7,&%!45%!9#2,4,/-2! ,79-/4!#@!45%!/5-&:%8!

45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 7-0%! ,&! 45%8%! 0,@@%+%&4! C*,20,&:! C2#/A8! ! 4+*45(!

-/A&#62%0:%7%&4(! -&0! 4,7%! ! #@! 45%! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! #@! Q,;,2! =-+! -&0!

0,/4-4#+85,9<! B4! ,8! ,79#+4-&4(! 5#6%;%+(! 4#! +%9%-4! 45-4! 7?! /#&/2*8,#&8! /-&&#4! C%!

:%&%+-2,I%0!4#!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!-8!-!65#2%(!65,/5!/#&0*/48!-!7?+,-0!#@!-/4,;,4,%8D!

7?!0,88%+4-4,#&!84*0,%0!8#2%2?!45%!7%7#+?!9+-/4,/%!#@!45%!%35*7-4,#&8<!

k<E J#2,4,/8!#@!7%7#+?!,&!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8!

B&! 45%! @#+%:#,&:! /5-94%+8! B! 8,4*-4%0! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! 6,45,&! 46#!

,&4%+&-4,#&-2! 4+%&08! ,&!5#6! 8#/,%4,%8!0%-2!6,45!-!;,#2%&4!9-84O! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%(!-&0!

-&0! 45%! @,:54! -:-,&84! ,79*&,4?<! B! 8*C8%]*%&42?! -,7%0! 4#! ]*%84,#&! 45+%%! /#77#&! -&0!

+%2-4%0! ,0%-8! -C#*4! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 9+-/4,/%8! ,&! :%&%+-2(! -&0! 7-88! :+-;%!

%35*7-4,#&8! ,&! 9-+4,/*2-+(! &-7%2?(! 45-4! 45%?! -+%! -! &-4*+-2! +%-/4,#&! 4#! 8,4*-4,#&8! #@!

@#+:%44,&:(! 45-4! 45%?! +%;%-2! *&7%0,-4%0! 4+*45(! -&0! 45-4! 45%?! -+%! 4#! C%! 8,4*-4%0! ,&! 45%!

+%-27!#@!5*7-&!+,:548!+-45%+!45-&!9#2,4,/8<!

"5%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!-+%!#@4%&!8%%&!-8!9+#;,&:!45%!&-4*+-2&%88!-&0!,&%;,4-C,2,4?!

#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%<!"5%!92%-!@#+!-!8%/#&0!4+-&8,4,#&!,&!P9-,&!,8!*8%0!-8!-&!%3-792%!#@!

5#6! -! 9#2,4,/8! #@! -7&%8,-! -&0! -7&%84?! %;%&4*-22?! C-/A@,+%8<! "5%! 84+*::2%! #@! 45%!

:%&%+-4,#&!#@!45%!:+-&0/5,20+%&!#@!45%!;,/4,78!#@!45%!Q,;,2!=-+!4#!%35*7%! -&0!+%C*+?!

45%!+%7-,&8!#@!45%!;,/4,78!-@4%+!7#+%!45-&!8%;%&!0%/-0%8!,8!8%%&!-8!9+##@!45-4!45%!9-84!

A%%98!+%4*+&,&:!,@!,4!,8!&#4!9+#9%+2?!6#+A%0!45+#*:5<!B&!45,8!;,%6(!45%!7-88!:+-;%8!-+%!

#@4%&! ,&4%+9+%4%0! -8! 8,4%8! #@! 0?8@*&/4,#&-2! @#+:%44,&:(! >*34-9#8%0! -:-,&84! 4+*45b

+%;%-2,&:D!#+(!,&!2%:-2!4%+78(!-8!8,4%8!65%+%!%;,0%&/%!#@!/+,7%8!5-0!C%%&!/#&/%-2%0D!#+(!,&!

-! 98?/5#b9-45#2#:,/-2! @+-7%6#+A(! -8! #9%&! 6#*&08! -&0! 4+-*7-4,/! 7%7#+?(! #+! 8,4%8! #@!

0?8@*&/4,#&-2!@#+:%44,&:<!

"5,8! 84*0?! 0%7#&84+-4%0(! 5#6%;%+(! 45-4(! +-45%+! 45-&! 9+#;,&:! 45%! &-4*+-2&%88! -&0!

,&%;,4-C,2,4?!#@!-!+%8*+@-/,&:!#@!45%!9-84(!45%!P9-&,85!/-8%!85#68!45-4!45,8!+%8*+@-/,&:!,8!

,&,4,-4%0(! /#&84+*/4%0(! 0,88%7,&-4%0(! -&0! &%:#4,-4%0! C?! -! +-&:%! #@! 7%7#+?! -/4,;,848(!

45-4!B!9*4!,&4#!/2*84%+8!#@!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!-/4#+8<!"5%!0,@@%+%&4!/5-94%+8!

,&0%%0!0%8/+,C%0!5#6!%89%/,-22?!45%!7#C,2%!-&0!9-+4,/,9-4#+?!/5-+-/4%+!#@!45%!P9-&,85!

%35*7-4,#&8(! -! /5-+-/4%+,84,/! %&5-&/%0! C?! 45%! :+-88b+##48! &-4*+%! #@! 45%! %35*7-4,#&!

7#;%7%&4!,&!P9-,&(!/#&4+,C*4%8!:+%-42?!4#!45%!C*,20,&:!#@!-!&%6!-$'$",(>"(-]-*$!"!-&0!

45%! 0,88%7,&-4,#&! #@! 45%! &%6! &#+78! -C#*4! 5#6! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84! 4#! 65,/5! 45%!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4!-05%+%8<!

Page 280: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EYH!

"5,8! 84*0?! -28#! 85#6%0! 45-4! 45,8! ,&4%+9+%4-4,#&! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&8! ,8!

8#7%4,7%8!/#&4%84%0(!&#4!#&2?!C?!45%!#&%8!65#!-+%!84,22!,&!@-;#*+!#@!A%%9,&:!45,8!9-+4!#@!

6%-9#&!-:-,&84! @#+:%44,&:!45%+%@#+%!+,8A8!0,87,88,&:!#45%+!7%7#+?!9+-/4,/%8!45-4!/-&!

C%!#@!:+%-4!;-2*%! 4#! 45#8%!#45%+!:+#*98<!"5,8! 7%-&8! 45-4! 45%!6-?! ,&!65,/5! 45%!9-84! ,8!

#2*4,#&<!

1!8%/#&0!9+#7,&%&4!,0%-!,&!-//#*&48!-C#*4!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8!45-4!B!-,7%0!4#!

/#*&4%+!6-8!45-4!45%!%35*7-4,#&8!+%;%-2!-&!*&7%0,-4%0!4+*45!-C#*4!45%!9-84<!$%&85-6!

!8%4!#@!

7%88-:%8(! 6,45#*4! 45%! -+/5-%#2#:,848(! %35*7-4,#&! /##+0,&-4#+8(! #+! >#*+&-2,848! %;%+!E! $%2-4%0! 4#! 45,8! ,8! 45%! ;,8,#&! #@! 7-&?!

7%7C%+8! #@! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 45-4! -&! %39#8%0! 7-88! :+-;%! :,;%8! -!

0,+%/4! -&0! -27#84! 4+-&8/%&0%&4! %39%+,%&/%! #@! 5,84#+,/-2! /#&8/,#*8&%88(! 65,/5! /-&! C%!

*8%0! -8! -! 9%0-:#:,/! 4##2! C?! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4<! =,45! -&! -&-2?8,8! #@! 0,@@%+%&4!

-89%/48! #@! 5,84#+,/-2! +%9+%8%&4-4,#&(! 8*/5! -8! 4+*45! #+! 4,7%! /#&/%948(! B! 6-&4%0! 4#! 0+-6!

45%! -44%&4,#&! 4#! 5#6! 45%! 0,@@%+%&4! 7%7#+?! -/4,;,848! %&:-:%! ,&! -! 7%0,-4,#&! -&0!

+%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84<! "5,8! -4! 45%! 8-7%! 4,7%! +%;%-28! -! 7#+%! 0,;%+8%! 9,/4*+%! #@!

8*::%84<! P#(! @#22#6,&:! *9! #&! 45%! 84-4%7%&4! #@! $%&85-6(! B! ,&;%84,:-4%0! 45%! 0,;%+8,4?! #@!

9+%/,8%2?!-+4,/*2-4%!45+#*:5!45%!:+-;%8<!

"5+#*:5#*4!45%!/#*+8%!#@!7?!@,%206#+A(!B!/#*20!&#4!@-,2!4#!&#4,/%!5#6!45,8!,0%-!#@!-!

4+-&8/%&0%&4! %39%+,%&/%! 6-8! +%-22?! 2,;%0(! %89%/,-22?! ,&! %7#4,#&-2! -&0! 95?8,/-2!

%&/#*&4%+8!6,45!45%!5*7-&!+%7-,&8!d8%%(!@#+!,&84-&/%(!@,:<!cYe!65%&!45%?!6%+%!%39#8%0!

#+! /-++,%0! 0*+,&:! 45%! +%C*+,-2<! "5%+%@#+%(! B! 0#! -:+%%! 6,45! Z#5&! [-++,%8! -&0! 5,8!

%8/-9%! 7%-&,&:8! :,;%&! 4#! 45%7! C?! 45%! 2,;,&:(! #+! /2#8%0! ,&4%+9+%4-4,#&8! C?! 8/5#2-+8<c!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E!

C!1/."*'*+3( .&>( %/"( -">$.@( %08<! ",7#45?! Q2-/A! -&0! .-+/*8! N+,44-,&! d=-2&*4! Q+%%AO! U%@4! Q#-84! J+%88(!

EWWHe(!EFY<!c!P%%(!@#

`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"(C2%%0,&:!8A*228!-&0!45%!9#84/#2#&,-2!*&/-&&?O!C# `*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"(

5449OGG666<8-&<%0<-/<*AG+%8%-+/5G:+-&48s-&0s9+#>%/48G/*++%&4s9+#>%/48GC#&%8s/#22%/4,;%G84-4%7%&4s#@s,&

4%+%848<!

!

Page 281: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EYa!

.#+%#;%+(!-245#*:5!B!@#/*8%0!#&!5#6!45%!2,;,&:!:,;%!7%-&,&:!4#!45%!0%-0(!45%!,79-/4!#@!

45%!%35*7-4,#&8!/-&! &%;%+45%2%88! &#4!C%!*&0%+84##0!6,45#*4! 4-A,&:! ,&4#!-//#*&4! 45%!

7-4%+,-2!-&0!;,8*-2!9#6%+!#@!45%!+%7-,&8<!)#&%45%2%88(!B!84,22!45,&A!7?!0%/,8,#&!4#!@#/*8!

#&!45%!7%0,-4,#&!-&0!+%9+%8%&4-4,#&!,&;#2;%0!,&!45%!%35*7-4,#&!6#+A!,8!;-2*-C2%<!18!B!

8-/+,2%:,#*8! 4#! ]*%84,#&! 45%! ;-2*%! #@! 45,8! ,&4,7-4%! A&#62%0:%! -&0! 4#! 6,85! 4#! -992?!

/,&:2?!

%2%7%&48!#@!45-4!+%9+%8%&4-4,#&(!65,/5!,8!65-4!B!5-;%!4+,%0!4#!0#!,&!45,8!0,88%+4-4,#&<!B!

C%2,%;%!45-4! 45%! ,0%-!#@!-&!*&7%0,-4%0!-99%-+-&/%!#@! 45%!9-84! ,&!45%!:+-;%8!5#208!45%!

+,8A!#@!#C8/*+,&:!45%!9#2,4,/-2!+#2%!#@!45%!%&:-:%7%&4!6,45!45%!9-84!,&!45%!/#&4%34!#@!45%!

/4%0!,&!45%!6-A%!#@!

45%!P9-&,85!%35*7-4,#&8(!-&0!45%!,&@2*%&/%!#@!45%!/#&4%34!d5,84#+,/-2(!9#2,4,/-2(!/*24*+-2e!

,&! 65,/5! 45%! +%9+%8%&4-4,#&! 6#+A! 4-A%8! 92-/%<! "5%! C#&%8! #&! 45%! /#;%+! #@! 45,8!

0,88%+4-4,#&! 6#*20! 9+#C-C2?! 5-;%! -! 0,@@%+%&4! 7%-&,&:! ,@! 45%?! 5-0! C%%&! %35*7%0! ,&! -!

0,@@%+%&4!5,84#+,/-2!/#&4%34(!6,45!0,@@%+%&4!&%689-9%+8!,&!65,/5!4#!6+-9!45%7<!

"5%! 2-84! ,0%-! -C#*4! 45%! %35*7-4,#&8! 45-4! B! 6-&4%0! 4#! ]*%84,#&! 6-8! -&! ,0%-! -C#*4!

+%4+#89%/4,;%!9#2,4,/8! ,&!:%&%+-2!-8! 45%?!5-;%! 4-A%&! @#+7! ,&! 45%!-:%!#@! +%9-+-4,#&!-&0!

4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<! 18! 8-,0! ,&! Q5-94%+! Y(! Z#5&! "#+9%?! @-7#*82?! -+:*%0! 45-4!

/#&8%&8*8! -&0! +%/#&/,2,-4,#&! ,&! 45%! 9+%8%&4! -&0! 5-;%! 45%+%@#+%! +%92-/%0! @*4*+%b

#+,%&4%0!-&0!%7-&/,9-4#+?!,0%#2#:,%8<!1//#+0,&:!4#!"#+9%?(!45%!]*%84!@#+!+%/#&/,2,-4,#&!

-&0!/#&8%&8*8!5-8!8*9%+8%0%0!/#&@+#&4-4,#&-2!9#2,4,/-2!6#+A<!Q+,4,/-2!5,84#+,#:+-95?!-8!

6%22(! 45-4! C?! 0%@,&,4,#&! 7*84! +%7-,&! #9%&! 4#! /#&4%84-4,#&! -&0! ,8! 45%+%@#+%! ,&5%+%&42?!

9#2,4,/-2(! +,8A8! C%,&:! +%92-/%0! C?! 7%7#+?! ,&! 8%+;,/%! #@! +%/#&/,2,-4,#&<F! B&! 45,8!

0,88%+4-4,#&!5#6%;%+(!B!/-7%!4#!45%!/#&/2*8,#&!45-4!&#4!-22!+%4+#89%/4,;%!9#2,4,/8!/-&!C%!

9*4! ,&! 45%! 8-7%! -9#2,4,/-2! /-4%:#+?<! B&0%%0(! 45+#*:5! 7?! 7%45#0! #@! 4+-/A,&:! 45%!

%&/#*&4%+! C%46%%&! -! 7?+,-0! #@! 0,@@%+%&4! -/4#+8! ,&;#2;%0! ,&! 45%! %35*7-4,#&8(! -! 5*:%!

0,;%+8,4?! ,&! 9#2,4,/-2! #*4/#7%8! /#*20! C%! +%;%-2%0(! 0%9%&0,&:! #&! 65#! @+-7%8! 45%!

%35*7-4,#&! -&0! +%C*+,-2(! 2#/-2! /,+/*784-&/%8(! -&0! 45%! ,&4%+-/4,#&! C%46%%&! 45%! 45+%%!

2%;%28!#@!-&-2?8,8!45-4!B!*8%0<!.#+%#;%+(!,4!8%%78!45-4!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!,8!9-+4!

#@(!&#4!#&2?!-!C+#-0%+!7%7#+?!7#;%7%&4(!C*4!&#6!-28#!9-+4!#@!-!+%b%3-7,&-4,#&!#@!45%!

!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!F! "#+9%?! 89%/,@,/-22?! +%@%+8! 4#! 45%! 6-?! ),%4I8/5%! ,&4%&0%0! /+,4,/-2! 5,84#+,#:+-95?<! P%%! Z#5&! "#+9%?(!

7*'$%$1#( .&>( %/"( 7.#%B( P&( E":.$!$&+( 2$#%*!$1.'( H&S,#%$1"#(! %0<! Z#5&! "#+9%?!

dU-&5-7O!$#67-&!V!U,442%@,%20!J*C2,85%+8(!EWWce(!k<!

Page 282: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EY`!

m##7,&:! ,&! #&! 45%! %&/#*&4%+! -&0! @+,/4,#&8! C%46%%&! -/4#+8! ,8(! B! C%2,%;%(! ;%+?!

;-2*-C2%(!&#4!#&2?!@#+!8/5#2-+8!C*4!-28#!@#+!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!9+-/4,4,#&%+8!-&0!7%7#+?!

-/4,;,848<! 1@4%+! #C8%+;,&:! 8#! 7*/5! 0,@@%+%&/%8! ,&! ,0%-8! #&! 5#6! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 9-84(!

C%46%%&! 2#/-2! /#77*&,4,%8(! 7%7#+?! -88#/,-4,#&8(! -&0! ,&4%+&-4,#&-2! 4+%&08! 8*/5! -8!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-&0!45%!@#+%&8,/!4*+&(!B!6#*20!2,A%!4#!+%/#77%&0!4#!-22!9+-/4,4,#&%+8!

4-A%!45,8!0,;%+8,4?!,&4#!-//#*&4<!_;%&!65%&!-992?,&:!-!7%7#+?!9+-/4,/%!6,45!8/,%&4,@,/!

-&0! 2%:-2!9+#/%0*+%8!8*/5!-8!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8(!0,@@%+%&4! 84-A%5#20%+8! /-&! 84,22!

5-;%!;%+?!0,@@%+%&4!,0%-8!#&!,88*%8!8*/5!-8!@*&0,&:(!9#2,4,/-2!@+-7,&:!#@!/%+%7#&,%8(!45%!

4?9%!#@!+%9-+-4,#&!8#*:54(!-&0!45%!4%79#+-2!&#4,#&8!6,45!65,/5!45%?!+%2-4%!4#!45%!9-84<!B!

/-&! #&2?! /#&/2*0%! 45-4! /#77*&-2! -&0! 9-+4,/,9-4,;%! 6#+A(! %89%/,-22?! ="4*!"! /%+4-,&!

7%7#+?! 9+-/4,/%8(! 8*/5! -8! %35*7-4,#&8(! -+%! /-++,%0! #*4(! 85#*20! C%! %&/#*+-:%0! -&0!

@*&0%0(!,&!#+0%+!4#!7%%4!45%!0,@@%+%&4!&%%08!#@!%;%+?#&%!,&;#2;%0<!!

k<c 1!&%6!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!Q,;,2!=-+!9-84p!

45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!/-79-,:&!-&0!7?!

8%-+/5! @#+! %&:-:%0! -&0! %7-&/,9-4#+?! 5,84#+?! -+%! &#4! &%*4+-2! C*4! -+%! ;%+?! /#&8/,#*8!

/5#,/%8<! B4! ,8! 7?! +%-/4,#&! -8! -! 8/5#2-+! 4#! 45%! 7#84! @-+b+%-/5,&:! /#&8%]*%&/%! #@! 45%!

7%7#+?!9#2,4,/8!#@!45%!4+-&8,4,#&(!&-7%2?(!-!0%9#2,4,/,I-4,#&!#@!&#4!#&2?!45%!7%7#+?!#@!

45%!Q,;,2!=-+!-&0!0,/4-4#+85,9!C*4!-28#!#@!P9-&,85!8#/,%4?!-8!-!65#2%O!#@!,48!9-84(!9+%8%&4(!

-&0!@*4*+%<!!

"5,8! 0,88%+4-4,#&! /-&! 45%+%@#+%! C%! 8,4*-4%0! ,&! -! C+#-0%+! ,&4%&4! 4#! /#&4+,C*4%! 4#! -!Y!

+%;%-2%0!45%!0,;%+8%!7%7#+?!84+-4%:,%8!9+%8%&4!,&!45%!/#&4%34!#@!45%!%35*7-4,#&8!-&0!

65%&!B!-88%88%0!45%7!,&!7?!8%-+/5!@#+!%7-&/,9-4#+?!6-?8!4#!0%-2!6,45!45%!9-84<!!

18! B! 6+#4%! ,&! 7?! 7%45#0#2#:,/-2! /5-94%+(! B! +%:-+0! %&:-:%0! 8/5#2-+85,9! -8!

,&4%&4,#&-22?!;-2*%b0+,;%&!-&0!/#&@+#&4-4,#&-2<!Z#5&!"#+9%?!-8!6%22!8%%8!-!9#2,4,/-2!+#2%!

@#+!8/5#2-+8!,&!45%!@,%20!#@!4+-&8,4,#&-2! >*84,/%<![%!6+,4%8!45-4!/+,4,/-2!5,84#+,/-2!84*0,%8!

,4,/-2(! -&0! 5%&/%! /#&4+,C*4%! 4#! +%;%-2,&:! 45%! 8*C4%++-&%-&! -89%/48! #@! 45%!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Y!B!5%+%C?!8*99#+4!45%!/-22!#@!1+,%2!Z%+%I(!-!9#2,4,/-2!8/,%&4,84!8*99#+4,&:!45%!1$.[!-&0!&#6!/-&0,0-4%!@#+!45%!

&%6!9#2,4,/-2!9-+4?!J#0%7#8<![%!7#4,;-4%0!5,8!/-&0,0-

P9-,&<!1+,%2!Z%+%I!d9#2,4,/-2!8/,%&4,84(!1$.[!8*99#+4%+(!-&0!/-&0,0-4%!@#+!J#0%7#8e(!!@-/%C##A!9#84(!)#;%7C%+!

EWXF<!

Page 283: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EkW!

45,8! /#&/2*8,#&! B! 45%+%@#+%! +%@%+! 4#! 9#2,4,/8! ,&! 45%! 8%&8%! #@! -! 8%-+/5! -&0! 84+*::2%! @#+!

%7-&/,9-4,#&!-&0!%]*-2,4?(!+-45%+!45-&!,&!45%!&-++#6!0%@,&,4,#&!#@!9-+4?!9#2,4,/8<!

k<c<X L%9#2,4,/,I-4,#&!#@!7%7#+?!,&!45%!4+-&8,4,#&!

:*'$%$1$T">M (F*>.3@("6"!3%/$&+(="+$&#M k(

"5+#*:5#*4! 7?! @,%206#+A(! B! &#4%0! -! 8%;%+%! @%-+! #+! -;#,0-&/%! #@! 9#2,4,/-2! /#&@2,/4! #+!

0,8/#+0(! -7#&:84! &#4! #&2?! 45%! #20%+! :%&%+-4,#&8! C*4! -28#! 45%! ?#*&:%+(! -&0! &#4! #&2?!

-7#&:84!#99#&%&48!#@! 45%!7%7#+?!7#;%7%&4!C*4!-28#!6,45,&!45%!7#;%7%&4!,48%2@<! B&!

45%! ;,22-:%8(! B! &#4%0! 5#6! @#+! 7-&?! ,&@#+7-&48(! 4-2A,&:! -C#*4! 45%! 9-84! 6-8! #@4%&!

,77%0,-4%2?!-88#/,-4%0!6,45!4-2A,&:!-C#*4!9#2,4,/8(!65,/5!,&!,48!4*+&!6-8!%]*-4%0!6,45!

4+#*C2%<!_89%/,-22?!45%!6#7%&!/-+%@*22?!-;#,0%0!/#&4+#;%+8?<!=5%&!-8A%0!4#!/#&0*/4!-&!

,&4%+;,%6(! >"(1,.&>*('.(+,"!!.(d-C#*4!45%!H!.-&?!?#*&:!9%#92%!-8!6%22!0#!&#4!@%%2!

-&?45,&:! @#+! 9#2,4,/8<! J#2,4,/-2! 8/,%&4,84! 1+,%2! Z%+%I! ,&0%%0! 84-4%8! 45-4! P9-,&! ,8! 2-::,&:!

C%5,&0!,&!9#2,4,/-2!9-+4,/,9-4,#&<a!18!8-,0!,&!Q5-94%+!c(!%89%/,-22?!45%!$&>$+&.>*#!#+!XYb.!

7#;%7%&4! #@! EWXX! 84-&08! #*4! ,&! 45,8! +%:-+0(! 8,&/%! 45,8! 7#;%7%&4! 7#C,2,I%0! 7-&?!

9%#92%! @#+! 7#&458(! C*4! ,4! %392,/,42?! +%>%/4%0! 9#2,4,/-2! ,0%&4,4,%8! #+! 8?7C#28(! ,&/2*0,&:!

45#8%! #@! P9-&,85! -&4,b@-8/,84! 84+*::2%<! "5%! XYb

8#7%4,7%8!-28#!/#++*94,#&<!

P/5#2-+8!8*/5!-8!P*8-&-!)-+#4IA?(!K-;,&!P7,45(!-&0!.,/5-%2!$,/5-+08!4+-/%!45,8!@%-+!

#@!9#2,4,/8!C-/A!4#!45%!@#*+!0%/-0%8!#@!R+-&/#,84!0,/4-4#+85,9<!18!8-,0! ,&!Q5-94%+!F(! 45%!

:%&%+-4,#&! :+#6,&:! *9! *&0%+! R+-&/#,87! 2%-+&%0! &#4! 4#! :%4! ,&;#2;%0! ,&! -&?45,&:!

<!"5%?!%89%/,-22?!5-0!4#!-;#,0!%39+%88,&:!-!+%9*C2,/-&!/#22%/4,;%!

,0%&4,4?!#+!7%7#+?<`!18!)-+#4IA?!-&0!P7,45!6+#4%!,&!EWWEO!

!

6,45!9#2,4,/-2!0,88%&4(!-&0!45%+%@#+%!-!0-&:%+#*8! -/4,;,4?<! !L*+,&:!45%!R+-&/#!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!k!Q#77%+/,-28!@#+!$-0,#!)-/,#&-2!0%!_89-n-(!@,%20&#4%8(!.-?!EWW`(!.-0+,0<!H!"5,8!6-8!65-4!-&!#20%+!@%7-2%!,&@#+7-&4!+%89#&0%0!4#!7%!65%&!B!-8A%0!5%+!,@!85%!6-&4%0!4#!4-2A!-C#*4!45%!

,88*%! #@! 45%! %35*7-4,#&! #@! 45%! 7-88! :+-;%! -4! 45%! Q#&4-0%+#<! B&! 5%+! 5%-0(! 4-2A,&:! -C#*4! 45%! Q,;,2! =-+! 9-84!

%]*-22%0!9#2,4,/8(!-&0!4+#*C2%<!d^20!@%7-2%!,&@#+7-&4(!,&4%+;,%6(!@,%20&#4%8(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!E(!EWXXe<!a!1+,%2!Z%+%I(!9*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!^/4#C%+!XF(!

EWXW<!!`! -&0!.%7#+,%8!#@!45%!P9-&,85!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!XXW XXX<!!

Page 284: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EkX!

+%:,7%! C%,&:! :*'K%$1*! 6-8! &#4! #&2?! C-0! d-&0! 8,&@*2e! C*4! -28#! 0-&:%+#*8(! 65,/5! ,8!

84,22!;,;,02?!+%7%7C%+%0<XW!

"#0-?(!C#45!8/5#2-+8!-&0!-/4,;,848!9#,&4!4#!45%!9#2,/,%8!#@!45%!4+-&8,4,#&!-8!-!+%-8#&!

@#+! 45,8! :%&%+-2,I%0! -9#2,4,/-2! -44,4*0%! ,&! P9-,&<! 18! 9#2,4,/-2! 8/,%&4,848! 1+,%2! Z%+%I! -&0!

.#&%0%+#! #@4%&! 9#,&4! #*4! ,&! 45%,+! 2%/4*+%8! @#+! 45%! 1$.[(! 65,2%! ,&! 7-&?! _*+#9%-&!

/#*&4+,%8!45%!+%8,84-&/%!-:-,&84!@-8/,87!6-8!/#b#94%0!,&!45%!0%7#/+-4,/!;-2*%8!-@4%+!45%!

P%/#&0!=#+20!=-+(!,&!P9-,&!45%!2%:-/?!#@!-&4,bR+-&/#,84!+%8,84-&/%(!0*+,&:!C#45!45%!Q,;,2!

=-+! -&0! 0,/4-4#+85,9(! 6-8! 8,2%&/%0! ,&! #+0%+! 4#! &#4! *98%4! 45%! R+-&/#,848! 65#! 6%+%! ,&!

:+%-4!9-+4!,&!/5-+:%!#@!45%!4+-&8,4,#&!9+#/%88<XX!

"5%!/#&@2,/48!#@!45%!9-84!6%+%!0%9#2,4,/,I%0(!/#&@,&%0!4#!=.%.''$%.#(>"'(.=,"'*!d:+-&09-!

6-+! 84#+,%8e! -&0! /#&8,0%+%0! ,++%2%;-&4(! %;%&! 0-&:%+#*8(! @#+! 45%! 9+%8%&4<! B&! 45%! &%6!

84+*/4*+%8!-&0!8?7C#28!#@!45%!84-4%(!+%@%+%&/%8!4#!45%!$%9*C2,/!6%+%!-;#,0%0!,&!@-;#*+!#@!

-!:+%-4!0%:+%%!#@!/#&4,&*,4?!6,45!R+-&/#,87<XE!K+#*98!45-4!]*%84,#&%0!45%!&%6!7#0%2!#@!

0%7#/+-/?! /5#8%&! C?! 45%! 7#0%+-4%! 9#2,4,/-2! 9-+4,%8(! -&0! 45-4! -8A%0! @#+! -! $%9*C2,/!

,&84%-0!#@!-!7#&-+/5?(!#+!-//#*&4-C,2,4?!@#+!/+,7%8!/#77,44%0!C?!45%!R+-&/#,84!+%:,7%(!

6%+%!8,2%&/%0(!-8!6-8!45%!/-8%!@#+!+%9*C2,/-&!9-+4,%8!45-4!6%+%!84,22!,22%:-2!65%&!45%!&%6!

/#&84,4*4,#&! 6-8! ;#4%0<Xc! 18! #&%! 9+#9#&%&4! #@! -! 4+,C*&-2! /-22%0! 4#! >*0:%! R+-&/#,87! ,&!

,&! @-/4(! 45%! 4+-0,4,#&-2! P9-&,85! /,;,2! 6-+! ,8! /#&;%+4%0! ,&! -&! ,88*%! #@! -99-+%&4! 9*C2,/!XF! 1&4,b@-8/,84! %2%7%&48! ,&! P9-&,85! 8#/,%4?! 6%+%! 86%94! *&0%+! 45%! /-+9%4(! -8! 45%!

! 6#*20! C%! 4#! 7#/A! 45%! -&4,b@-8/,84! @%%2,&:8! #@! 45%! P9-&,85! 9%#92 XY! 1+,%2! Z%+%I!

8*77%0! *9! 45,8! %+-8*+%! #@! -&4,b

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!XW!

( ?$#!"-"-="!$&+( %/"( ?$1%.%*!#/$:B( F/"( 7*'$%$1#( *4( )"-*!3( $&( %/"( 9:.&$#/( F!.&#$%$*&( %*(?"-*1!.13(!%0<!Z#-&!$-7#&!$%8,&-!d1784%+0-7O!142-&4-(!EWWWe(!Ek<!XX! !XE! Q#22%/4,;%!.%7#+?!-&0!)-4,#&-2!B0%&4,4?!,&!45%!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEe<!Xc!

7O='$1*(! Z*&%! XX(! EWXF(! -//%88%0! )#;%7C%+! XX(! EWXF(! 5449OGG666<9*C2,/#<%8GYEkF`kG8,&b2#8b

9-+4,0#8b+%9*C2,/-&#8b2-8b9+,7%+-8b%2%//,#&%8b:%&%+-2%8b/-+%/,%+#&b0%b2%:,4,7,0-0<!!XF!Z#8'!N%+:-7h&!d6+,4%+!8*99#+4,&:!45%!"+,C*&-2!Qh;,/#!B&4%+&-/,#&-2!/#&4+-!2#8!/+h7%&%8!@+-&]*,84-8e(!X`Ha(!

7O='$1*@( L%/%7C%+! E(! EWXc(! -//%88%0! L%/%7C%+! X`(! EWXF(!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+,C*&-2b,&4%+&-/,#&-2b@+-&]*,87#b4+-4#b@+%&-+<5472<!XY!

!

Page 285: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EkE!

/#*&4+?! 65%+%! #&%! /-&! C%! 0%7#/+-4,/! 6,45#*4! C%,&:! -&4,b Xk! "5,8! ,8! -28#! 65-4!

!

C%%&! -4! 45%! @+#&4! 2,&%8! #@! 45%! -&4,bR+-&/#! 7#;%7%&4! -&0! 65#! 5-0! 8*@@%+%0! 45%!

/#&8%]*%&/%8! #@! 45%! +%9+%88,#&! /#*20! &#4! *8%! 45,8! %39%+,%&/%! -8! -! 8#*+/%! #@! 9#2,4,/-2!

2%:,4,7-/?! ,&! 0%7#/+-/?<! .#+%#;%+(! 45%?! 6%+%! &#4! 9-+4! #@! 45%! /#&84+*/4,#&! #@! -!XH!

N?! 45%! %&0! #@! 45%! 4+-&8,4,#&(! 45%! 2-/A! #@! 9#88,C,2,4,%8! @#+! %39+%88,&:! -&4,bR+-&/#,84!

7%7#+?(!/#7C,&%0!6,45!45%!#C8%+;-4,#&!45-4!45%!@*4*+%!0,0!&#4!2##A!4##!C+,:54(!2%0!4#!-!

-44,4*0%<Xa!

[,84#+?! 6-8! 2%@4! 4#! 5,84#+,-&8(! -&0! 9#2,4,/8! 4#! -! 9+#@%88,#&-2! d-&0! #@4%&! 5%+%0,4-+?e!

5-0!@-+b !)-+#4IA?!

-&0!P7,45!-+:*%O!

=5-4! 5-8! C%%&! /#&@,8/-4%0! 45+#*:5! 45%! 9+,;-4,I-4,#&! #@! 7%7#+,%8! #@! 45%! 9-84! ,8!

45%! -C,2,4?! @#+! 45,8! 9-84! 4#! C%/#7%! -! 5,84#+?(! -2,;%! ,&! 45%! 9+%8%&4! -&0! :*,0,&:!

-/4,#&!4#6-+0!45%!@*4*+%<! !,4!6#*20!8%%7!45-4!@#+4?!?%-+8!#@!R+-&/#!-&0!46%&4?b

@,;%!?%-+8!#@!7#&-+/5?!5-;%!8*//%%0%0! ,&!/#&;,&/,&:!#+0,&-+?!9%#92%!45-4! 45%?!

C%44%+!&#4!0#!5,84#+?!45%78%2;%8(!45-4!45%?!C%44%+!2%-;%!,4!4#!9+#@%88,#&-28!C%/-*8%!

65%&!45%?!0#!,4(!,4!-26-?8!:#%8!6+#&:<X`!

B&!8*7(!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!%7%+:%0!,&!EWWW!,&!-!/#&4%34!,&!65,/5!45%!

9-84!#@!45%!Q,;,2!=-+!-&0!0,/4-4#+85,9!6-8!&#4!0,8/*88%0!#&!45%!9*C2,/(!,&84,4*4,#&-2!2%;%2!

C%/-*8%!#@!-!/#&4,&*,&:!9#2,4,/-2!/#&@2,/4!#;%+!45%!7%-&,&:!#@!45-4!9-84!@#+!45%!9+%8%&4<EW!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Xk! 1+,%2! Z%+%I! d9#2,4,/-2! 8/,%&4,84(! 1$.[! 8*99#+4%+(! -&0! /-&0,0-4%! @#+! J#0%7#8e(! 9*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b

+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!!XH! Q#&/%94! @+#7! 45%! K%+7-&! ,&4%22%/4*-2! 5,84#+,-&! $%,&5-+4! S#8%22%/A! XR!J.!%,&+#/*!$T*&%\v( +%2-4%8! 4#( 45%!

XR!4./!,&+#!.,-\M(1//#+0,&:!4#!S#8%22%/A(!45%!%39%+,%&/%!#@!C#45!%39%+,%&/%!

-&0! %39%/4-4,#&! 0%@,&%8! -22! A,&08! #@! 8#/,#b/*24*+-22?! 0%4%+7,&%0! /#&/%94,#&8! #@! 4,7%! -&0! 5,84#+,/,4?<! P%%!

N%+C%+!N%;%+&-:%(!2$#%*!3@()"-*!3@(.&>(9%.%"D9:*&#*!">(V$*'"&1"B(F$-"(.&>(`,#%$1"(d)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXXe<!Xa! !X`! :*'K%$1* !.%7#+,%8(!P,2%&/%8!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!EEW<!EW!"5,8!,8!65-4!Z-?!=,&4%+!0%@,&%8!-8!45%!9#2,4,/-2!4?9%!#@!8,2%&/%(!-8!#99#8%0!4#!2,4*+:,/-2!#+!%88%&4,-2,84!4?9%8!#@!

N$+/%$&+( <*!>#(.&>( H-.+"#B( E":!"#"&%$&+( <.!( .1!*##( %/"( ?$#1$:'$&"#(! %0<! P4%95-&! Z-%:%+! %4! -2<! d"#+#&4#O! f&,;%+8,4?! #@! "#+#&4#!

J+%88(!EWXWe(!cW<!

Page 286: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Ekc!

k<c<E $%9+%8%&4-4,#&!-&0!+%9+%8%&4-4,;%8!,&!45%!%35*7-4,#&8!

U%4!*8!&#6!4+?!4#!8*77-+,I%!45%!%@@%/48!#@!45%!%35*7-4,#&8!,&!45,8!/#&4%34!#@!-;%+8,#&!

4#!9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&!#@! 45%!9-84<!18! 8-,0(! 45,8! 84*0?! +%;%-2%0!-!:+%-4!0,;%+8,4?!#@!

5#6! 45%! %35*7-4,#&8! %&:-:%! 6,45! 45%! 9-84<! B&! #+0%+! 4#! ,0%&4,@?! 8#7%! 4+%&08! ,&! 45%!

7%&4,#&%0! ,&! Q5-94%+! Y<!

8*77-+,I%!45%!/2-,78!#@! 45%!%35*7-4,#&!-88#/,-4,#&8!-C#*4!4#!65#7!45%!0%-0!C%2#&:!

4#!8*7!*9!5#6!45%?!+%9+%8%&4!45%!9-84<!B!6,22!9-?!-44%&4,#&!4#!C#45!%7%+:%&4!4+%&08!,&!

,&4%+&-4,#&-2!7%7#+?!/*24*+%8!45-4!-+%!9,/A%0!*9!,&!P9-,&!-&0!45%!0,;%+8,4?!6,45,&!45%!

P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!

J+,;,2%:%0!+%9+%8%&4-4,;%8O!9+,;-4%!#+!/#22%/4,;%p!

"5%! @,+84! /-4%:#+?! 45-4! 6,22! :,;%! *8! -&! ,0%-! #@! 45%! A,&0! #@! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84!

/#&84+*/4%0!45+#*:5!45%!%35

5-8!45%!+,:54!4#!89%-A!-C#*4!45%!9-84!-+%(!-//#+0,&:!4#!5,84#+,-&!Z-?!=,&4%+(!#&%!#@!45%!

45+%%! 7->#+! +%-8#&8! @#+! /#22%/4,;%! 8,2%&/%8! 8*/5! -8! 45%! #&%! ,&84-22%0! C?! 45%! P9-&,85!

4+-&8,4,#&<EX! U##A,&:! -4! 5#6! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 0%/,0%8! 4#! 65#7! C%2#&:! 45%!

0%-0! ,8! #&%! #@! 45%! 6-?8! 6%! /-&! *&0%+84-&0! 5#6! 45%?! +%9+%8%&4! 45%! 9-84<! 18! -2+%-0?!

9-+4,-22?!,22*84+-4%0!,&!Q5-94%+!Y(!/2-,7,&:!45%!0%-0!/-&!C%!0#&%!,&!&*7%+#*8!6-?8(!-&0!

! 9%#92%! C%2#&:! 4#! 45%! 2,;%! 9%#92%! 65#! /2-,7! 45%7! 7#84!EE!

"5%!7%7#+?!9+-/4,/%!#@!%35*7-4,#&8!7-A%8!45%!]*%84,#&!#@!65#!/-&!/2-,7!45%!0%-0!

;%+?!4-&:,C2%(!8,&/%!,4!0%4%+7,&%8(!-7#&:84!#45%+!45,&:8(!65#!+%/%,;%8!45%!+%7-,&8!-&0!

0%/,0%8!65-4!4#!0#!6,45!45%7<!"5,8!84*0?!0%7#&84+-4%0!45-4!0,@@%+%&4!-88#/,-4,#&8!-&0!

:+#*98!#@!+%2-4,;%8!6,45,&!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!0#!&#4!-26-?8!-:+%%!#&!45%!

'*#( &,"#%!*#e(65%&!4-2A,&:!-C#*4!45%,+!0%-0!,&!45%!1,&"%.#(

C*4!,&!@-/4!;,8,#&8!#&!65#!/-&!89%-A!@#+!45%!0%-0!6%+%!;%+?!0,;%+8%<!"5%?!+-&:%0!@+#7!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EX!1!/#77#&!-&86%+!4#!45%!]*%84,#&!#@!65#!5-8!45%!+,:54!4#!89%-A!-C#*4!45%!9-84!,8!45%!#&%8!65#!%39%+,%&/%0!

N$+/%$&+(J*!>#(.&>($-.+"#B(E":!"#"&%$&+(J.!(.1!*##(%/"(>$#1$:'$&"#(!%0<!P4%95-&!Z-%:%+!

%4!-2<!d"#+#&4#O!f&,;%+8,4?!#@!"#+#&4#!J+%88(!EWXWe(!cX<!EE! Q,4%0! ,&! S-45%+,&%! M%+0%+?(! F/"( 7*'$%$1.'( W$6"#( *4( ?".>( A*>$"#B( E"=,!$.'( .&>( 7*#%#*1$.'$#%( ;/.&+"( d)%6! \#+AO!

Q#2*7C,-!f&,;%+8,4?!J+%88(!X```e(!Ec<!

Page 287: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EkF!

9+%@%+%&/%!@#+!9+,;-4%(!,&0,;,0*-2!-&0!@-7,2,-2!+%9+%8%&4-4,;%8(!4#!/#22%/4,;%!-&0!9#2,4,/-2!

+%9+%8%&4-4,;%8<!

18! 0%7#&84+-4%0! ,&! Q5-94%+! c(! #&%! #@! 45%! -0;-&4-:%8! #@! 45%! @#+%&8,/! 4*+&! @#+! 45%!

P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! ,&! #;%+/#7,&:! #99#8,4,#&! ,8! ,48! %7C%00%0! @#/*8! #&!

+%2-4,;%8!#@!;,/4,78<!B0%&4,4?!,&!@#+%&8,/!%35*7-4,#&8!,8!+%84+,/4%0!4#!C,#2#:,/-2(!@-7,2,-2!

C#&08(!7-4%+,-2,I%0! ,&!L)1!,0%&4,@,/-4,#&8<Ec!"5%!9+-/4,/%!#@! 45%!%35*7-4,#&8! ,&!P9-,&!

,&0%%0!9+,;,2%:%8!@-7,2,%8!#@!;,/4,78!,&!-!&*7C%+!#@!6-?8<!"5%!+%7-,&8!,0%&4,@,%0!C?!45%!

1$.[!-&0!1+-&I-0,!-+%!-26-?8!+%4*+&%0!,&!-&!"&%!"+.(>"(!"#%*#(d0%2,;%+?!#@!+%7-,&8e!4#!

45%! @-7,2,%8(! -@4%+! 65,/5! 45%! @-7,2,%8! /-&! /5##8%! 5#6! 4#! C*+?! 45%7<! "5%?! -+%! -26-?8!

A%94!,&@#+7%0!#@!-22!9+#/%%0,&:8(!:%4!45%!C%84!8%-48!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&!-&0!+%C*+,-2(!

-+%! 9*4! @#+6-+0! 4#! 9+%88! -&0! +%8%-+/5%+8! @#+! ,&4%+;,%68(! %4/<! "5%! 1$.[! 0%%78! ,4!

,&4%+%84!,&!/2-,7,&:!45%7<!

"5+#*:5#*4!45,8!84*0?(!B!+%7-+A%0!45-4!+%2-4,;%8!-+%!6,0%2?!-//%94%0!+%9+%8%&4-4,;%8!

#@! 45%! !":!"#.'$.>*#( ,&! P9-,&(! -+%! &#4! %-8,2?! /#&4%84%0(! -&0! -+%! 45%+%@#+%! 84+-4%:,/-22?!

,&4%+%84,&:! @#+! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4<! [#6%;%+(! 45%! @#/*8! #@! 45%! @#+%&8,/! 4*+&! #&!

@-7,2,-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!0%-0!8#7%5#6!/#&4,&*%8!45%!9+,;-4,I-4,#&!#@!45%!7%7#+?!

#@! 45%! +%9*C2,/-&! 9-84! -&0! +%&0%+8! -! 7#+%! /#22%/4,;%! +%9+%8%&4-4,#&! 0,@@,/*24<! R-7,2,-2!

+%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! +%9*C2,/-&! 0%-0! 7#+%#;%+! 2,7,48! 9#2,4,/-2! ,0%&4,4?! 4#! C,#2#:,/-2!

0%8/%&4<!"5,8!7-A%8!,4!0,@@,/*24!4#!-8A!9*C2,/!-&0!/#22%/4,;%!-/A&#62%0:%7%&4!@+#7!45%!

P9-&,85!84-4%(!45-4!5-8(!-8!%392-,&%0!,&!Q5-94%+!F(!*&4,2!&#6(!0%&,%0!-&?!+%89#&8,C,2,4?!

4#!+%9+%8%&4!45%!#&%8!65#!@#*:54!@-8/,87!,&!P9-,&!/#22%/4,;%2?!-&0!5-8(!6,45!45%!W"3(>"('.()"-*!$.( 2$#%*!$1.! #*48#*+/%0! 45,8! +%89#&8,C,2,4?! 4#! 45%! @-7,2,%8<! N*4! 45,8! -28#! ,792,%8!

8#7%!@#+7!#@!/#&4,&*,4?!6,45(! @,+84(!R+-&/#,84! ,0%-8!-C#*4!45%!4+-&87,88,#&!#@!9#2,4,/-2!

2##0!#@!45%!!*S*#D!-&0(!8%/#&0(!45%!/#&@,&%7%&4!#@!,0%#2#:,/-2!

%0*/-4,#&!4#!45%!@-7,2?!5#7%!-8!-!/#&8%]*%&/%!#@!R+-&/#,84!+%9+%88,#&<EF!

^C>%/4,#&8!4#!45%!%35*7-4,#&8!C?!@-7,2,%8!8*/5!-8!45%!K-+/h-8!,&!Q5,22T&!#+!45%!@-7,2?!

#@! 45%! @-7#*8! 9#%4! R%0%+,/#! K-+/h-! U#+/-! 9#,&4! 4#! 45%8%! 2,7,4-4,#&8! #@! @-7,2,-2!

+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!0%-0!4#!+%9+%8%&4!45%!8*@@%+,&:!#@!45%!0%@%-4%0!,&!-!/#22%/4,;%!6-?<!

45%!/%7%4%+?!6#*20!%+-8%!45%,+!/#22%/4,;%!,0%&4,4?!-8!@,:54%+8!-:-,&84!@-8/,87!-&0!6#*20!EY!"5%!@-7,2?!U#+/-!-8!6%22!9+%@%+8!4#!2%-;%!45%!9#%4!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ec!L)1!,0%&4,@,/-4,#&!,8!,&/+%-8,&:2?!%39%/4%0!C?!+%2-4,;%8!,&!P9-,&!C*4!,8!&#4!-26-?8!-@@#+0-C2%!#+!,79#88,C2%!

0*%! 4#! 45%! 0%4%+,#+-4%0! 84-4%! #@! 45%! +%7-,&8(! -&0! ,4! ,8! &#4! -26-?8! &%/%88-+?! ,@! 45%! C#&%8! /-&! C%! ,0%&4,@,%0!

45+#*:5!45%!/#79-+,8#&!#@!45%!-+/5-%#2#:,/-2!84*0?!6,45!9+%b7#+4%7!0-4-!#@!45%!9%+8#&<!!EF!R#+!-!0 :*'K%$1*EWH EWa<!EY!Q-+7%&!K-+/h-(!9*C2,/!89%%/5(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!4#6&!7%%4,&:(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!!

Page 288: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EkY!

,&! 45%! /#79-&?! #@! -22! ;,/4,78(! 65%45%+! &-7%0! #+! *&&-7%0(! 65%45%+!

+%7%7C%+%0! 8,2%&42?! C?! 45%,+! +%2-4,;%8! #+! @#+:#44%&! C%/-*8%! 45%?! 5-;%!

&#&%<! =%! @%%2! 45-4! 45%! C%84! 6-?! 4#! +%7%7C%+! -22! ;,/4,78! #@! 45%! 4%++,C2%!

:+#*&0(!65%+%!U#+/-!,8!#&%!;,/4,7!-7#&:!7-&?<Ek!!

.#+%#;%+(!0*%!4#!45%!;-84!&*7C%+!#@!45%!C#0,%8!7,88,&:!,&!P9-,&!-&0!45%!4,7%!45-4!5-8!

9-88%0! C?! 8,&/%! 45%! ;,/4,78! 6%+%! A,22%0(! 7-&?! @-7,2,%8! /-&&#4! @,&0! -&0! ,0%&4,@?! 45%!

+%7-,&8! #@! 45%,+! +%2-4,;%8(! -&0! 45%! C#0,%8! 45-4! -+%! ,0%&4,@,%0! -+%! &#4! -26-?8! /2-,7%0<!

N%/-*8%! 45%?! 6%+%! -6-+%! #@! 45%! 9#88,C,2,4,%8! 45-4! &#4! -22! C#0,%8! 6#*20! C%! @#*&0! -&0!

,0%&4,@,%0(! 45%! @-7,2,%8! ,&! Q5,22T&! C%@#+%! 45%! %35*7-4,#&! 0%/,0%0! &#4! 4#! +%]*%84!

,0%&4,@,/-4,#&(!-&0!4#!+%C*+?!45%!;,/4,78!4#:%45%+<!

_;%&! ,@! +%2-4,;%8! -+%! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,;%8! @#+! 7#84! -/4#+8! ,&! 45%! P9-&,85!

%35*7-4,#&!7#;%7%&4(!-8!B!%392-,&%0!,&!Q5-94%+!F(!7-&?!-/4#+8!4+?!4#!/#*&4%+-/4!-&!-22!

4##!9+,;-4%!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!!":!"#.'$.>*#! ,&!45%,+!0,8/#*+8%!-&0!9+-/4,/%8<!B&!7#84!

/-8%8(! 45%! ;,22-:%+8! -2+%-0?! #@4%&! 8%%! 45%78%2;%8! -8! +%9+%8%&4-4,;%8! #@! 45%! ;,/4,78!

6"1$&*#1$.[(! #//*9?! 9*C2,/! 89-/%(! -&0! @#+7,&:! -! &%6! -$'$",( >"( -]-*$!"! 45+#*:5! 45%!

%35*7-4,#&8! -&0! 45-4! /+%-4%8! C#&08! C%46%%&! ;#2*&4%%+8(! %39%+4b9+-/4,4,#&%+8(! -&0!

+%2-4,;%8! 4+-&8:+%88%8! @-7,2,-2! C#&08<! 1&0! -8! 8-,0! ,&! Q5-94%+! Y(! 45%! R#+#! 0,8+%:-+08!

+%2-4,;%8! -8! 9+,;,2%:%0! +%9+%8%&4-4,;%8! -&0! /5##8%8! +-0,/-22?! @#+! 9#2,4,/-2! 1*-:.L"!*#<!

^&2?! 45%?! 5-;%! 45%! +,:54! 4#! /2-,7! 45%! 0%-0D! 45%! /#22%/4,;%! /-*8%! #@! 45%! $%9*C2,/!

8*+9-88%8! 45%!+,:54! #@! 45%! @-7,2,%8! 4#! 89%-A! @#+! 45%!0%-0(!-&0!45%!R#+#!/#&8,0%+8! 45%,+!

7%7C%+8! 45%78%2;%8! 45%! &%6! 9#9*2-+! R+#&4<! "5%?! 0%4-/5! +%9+%8%&4-4,#&! @+#7! 45%!

C,#2#:,/-2! ,0%&4,@,/-4,#&! #@! 45%! %35*7-4,#&8! -&0! 7-A%! 45%! /5#,/%! @#+! /#22%/4,;%!

+%9+%8%&4-4,#&(!65,/5(!#@!/#*+8%(!,8!%]*-22?!2,7,4%0<!

J+,;,2%:%0!+%9+%8%&4-4,#&O!K+-&0@-45%+8!#+!/#7C-4-&48p!

U%4!*8!&#6!4*+&!4#!5#6!45%!0%-0!-+%!+%9+%8%&4%0<!=,45!65,/5!@+-7%6#+A!-+%!45%!5*7-&!

+%7-,&8! +%9+%8%&4%0p! 1+%! 45%?! +%/#&84+*/4%0! >*84! -8! C#&%8(! -8! 5*7-&! C%,&:8(! #+! -8!

+%9*C2,/-&8p!

R,+84! #@! -22(! ,&! Q5-94%+! c! B! %392-,&%0! 5#6! 45%! C#0,%8! ,&! 7-88! :+-;%8! -+%!

,&/+%-8,&:2?!0%9,/4%0!C#45!-8!%;,0%&/%!-&0!-8!6,4&%88%8!#@!45%!9-84<!"5,8!-89%/4!#@!45%!

@#+%&8,/! 4*+&! %&4-,28! -! +,8A! #@! -! /#&@2-4,#&! #@! 9%+8#&8! 6,45! C#0,%8<! .#+%#;%+(! -8! 8-,0(!

@#+%&8,/!4+*45!#&2?!:,;%8!/2*%8!-C#*4!5#6!-!9%+8#&!0,%0(!&#4!65?(!2%4!-2#&%!65-4!5,8!#+!

5%+! 2,@%! 5,84#+?! 6-8<! "5%! 0#7,&-&/%! #@! ;,8*-2! +%9+%8%&4-4,#&8! #@! 45%! %39#8%0! :+-;%8!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Ek!U-*+-!K-+/h-!U#+/-(!/,4%0!,&!Z%&&,

C&%/!*:*'*+3(.&>(2,-.&$#-(ca!dEWXceO!Fk<!

Page 289: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Ekk!

EH! R*+45%+7#+%(! -!

/#&@2-4,#&! #@! 9%+8#&8! 6,45! C#0,%8! -28#! +%,&@#+/%8! 45%! &#4,#&! #@! /2#8*+%(! C%/-*8%! ,4!

/#&84+*/48!45%! ,0%-!45-4!45%! 2#88! ,8!+%9-,+%0!#&/%!45%!C#0?! ,8!+%4*+&%0!4#!45%!@-7,2,%8<!

[#6%;%+(!45%!P9-&,85!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!/2%-+2?!,&;%848!,&!+%9+%8%&4,&:!45%!C#&%8!

-8!5*7-&!C%,&:8!,&84%-0!#@!/#+98%8(!45%+%C?!4+?,&:!4#!+%@%+!4#!&#4!#&2?!45%,+!0%-45!C*4!

-28#!45%,+!2,@%<!P#7%4,7%8!45%+%!,8!-28#!+%@%+%&/%!4#!45%,+!9#2,4,/-2!,0%-8<!B&!45%!9+-/4,/%8!

-+#*&0!45%!:+-;%8!0*+,&:!45%!%35*7-4,#&(!C#&%8!-+%!4*+&%0!,&4#!9%+8#&8!,&!-!&*7C%+!#@!

6-?8<! K,;,&:! d&-7%! -&0! 8*+&-7%e( 4#! 45%! ;,/4,78! #@! R+-&/#,87! ,8! -&!

,88*%! #@! *47#84! ,79#+4-&/%! 4#! C#45! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8! -&0! 45%! ;,/

+%2-4,;%8<! B@! -22! :#%8! 6%22(! 45%! ,0%&4,@,/-4,#&! 9+#/%88! :,;%8! 45%7! -! &-7%(! -&0! -2+%-0?!

0*+,&:! 45%! %35*7-4,#&! 45%! 8A%2%4#&8! -+%! #@4%&! :,;%&! -! @-/%(! 45+#*:5! 9#+4+-,48! 45-4!

+%2-4,;%8!C+,&:!4#!45%!%35*7-4,#&!-&0!8#7%4,7%8!0,892-?!45%+%!d8%%!@,:<!FWe<!B&!45%!6-A%!

#@!45%!%35*7-4,#&(!2,@%b5,84#+,%8!#@!45%!+%2-4,;%8!-+%!+%/#+0%0<!"5%!-+/5-%#2#:,848!85#6!

9%+8#&-2! #C>%/48! @#*&0! ,&! 45%! :+-;%(! 8*/5! -8! +,&:8(! 85#%8(! /#7C8(! 9%&/,28(! %4/<(! 65,/5!

+%@%+! 4#! 45%! :%&0%+(! /2-88(! -&0! 9%+8#&-2! -&0! 9+#@%88,#&-2! 2,;%8! #@! 45%! ;,/4,78<! Q%+4-,&!

#C>%/48!/-&!-28#!9+#0*/%!-!7#7%&4!#@!,0%&4,@,/-4,#&!6,45!45%!C#0,%8<!B!+%2-4%0!5#6!,&!J#2!

85#%8!45-4!6%+%!9#9*2-+!65%&!45%?!6%+%!4%%&-:%+8<!"5%8%!C##48!9+#0*/%0!-!7#7%&4!#@!

,0%&4,@,/-4,#&! C#45! @#+! 45%! #20! 2#/-28! -8! @#+! 45%! ?#*&:! ;#2*&4%%+8(! -8! ,@! 45-4! 7-&! 6-8!

9+%8%&4! @#+! -! 7#7%&4! 45+#*:5! 5,8! 85#%8<! "5%! C#&%8! -+%! @*+45%+! 4*+&%0! ,&4#! 9%+8#&8!

45+#*:5!45%!:%84*+%8!#@!45%!%35*7-4,#&!4%-7<!18!8-,0(!8#7%4,7%8!45%!%35*7-4,#&!4%-7!

0%7#&84+-4%8! 6,45! -! +%b%&-/47%&4(! #+! 6,45! 45%,+! #6&! C#0,%8! -&0! :%84*+%8(! 5#6! 45%!

;,/4,78! 6%+%! A,22%0! -&0! 8,4*-4%0! ,&! 45%! :+-;%<! B&! 45%,+! 0,8/#*+8%! #*48,0%! #@! 45%!

%35*7-4,#&8! -8! 6%22(! 45%! -88#/,-4,#&8! 9-?! -44%&4,#&! 4#! 45%! 9%+8#&8! -&0! 2,;%8! #@! 45%!

Ea!18!8-,0!,&!Q5-94%+!Y(!45%!R#+#!#@4%&!%392,/,42?!+%/-228!

45%!2,;%8!-&0!,0%#2#:,%8!#@!45%!9%+8#&8!,&!45%!7-88!:+-;%8<!1&0!45%!C##A!#@!_7,2,#!P,2;-!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!EH!

1+:%&4,&%-&! ).>!"#( >"( '.( 7'.T.( >"( ).3*(! 0#! &#4! /#22-C#+-4%! 6,45! %35*7-4,#&8<! ^&%! 8#&! #@! -! >"#.:.!"1$>*(

>"#.:.!"1$>*@( -&0! B! A%%9! #&! %39%+,%&/,&:! 5,7! 2,A%! 45-4<! "5%8%! C#&%8! -+%! &#4! 7?! @-45%+(! 45%?! -+%! C#&%8<! .?!

@-45%+(! @#+! 7%(! ,8! 5,8! 5,84#+?<! ! B4! ,8! 45%! 84#+?! /#&84+*/4%0! C?! 45%! #&%8! 65#! 6%+%! /2#8%! 4#! 5,7(! #@! 5,8!

1*-:.L"!*#(#@!45%!@-/*24?(!45%!9-+4?! !"5,8!&-++-4,;%!X!"'.%*\(/-&!&%;%+!C?!8?&45%8,I%0!,&!C#&%8<!"5%!0,84-&/%!

W*#(-.&*#("&('.(F$"!!.!df+*:*-?(!1/%,4*&-!

R,278! %4! -2<O! EWXWe(! 0#/*7%&4-+?(! YE! 7,&(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!!

5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u^37Y[ja>2,jV@%-4*+%u+%27@*<!Ea!R+-&/,8/#!_43%C%++h-(!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!

^/4#C%+!XF(!EWXWD!Q#77%7#+-4,#&!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!!

Page 290: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EkH!

-&0! P-&4,-:#! .-/h-8! %3,84%0! @#+! 7#84! 9-+4! #@! 45%! 5,84#+,%8! #@! 45%! 7-88! :+-;%8(! 45%!E`!

"5%! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! ;,/4,78! #@! /#*+8%! 0#%8! &#4! 84#9! 6,45! -44-/5,&:! -! 5*7-&!

@-/%(!84#+?(!-&0!&-7%!4#!45%!+%7-,&8<!"5%!7-,&!4+%&0!45-4!B! ,0%&4,@,%0!45+#*:5#*4!45,8!

84*0?! ,8! 45-4! ,&! 45%! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84(! 45%! %35*7-4,#&! /-79-,:&! ,&! P9-,&!

0%92#?8! 45%! @+-7%6#+A! #@! 5*7-&! +,:548! +-45%+! 45-&! 9#2,4,/8<! "5,8! ,8! %7C%00%0! ,&! 45%!

9+,7-/?! #@! 45%! 5*7-&,4-+,-&! -,7! #@! %35*7-4,#&8! ,&! 45%! P9-&,85! /-8%! -&0! ,&! 45%!

@*&/4,#&!#@!/#77%7#+-4,;%!-&0!8?7C#2,/(!+-45%+!45-&!-&4,b8?84%7,/!#+!8#/,#b%/#&#7,/(!

+%9-+-4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&8<!B4!,8!-28#!,792,%0!,&!45%!0#7,&-&/%!#@!""Q!4,7%!-&0! ,48!

@#/*8!#&!/2#8*+%!+-45%+!45-&!#&!+%:%&%+-4,#&!#@!45%!84+*::2%<!

18!B!%392-,&%0!,&!Q5-94%+!Y(!45%!-88#/,-4,#&8!%&:-:%!,&!;%+?!0,@@%+%&4!+%9+%8%&4-4,#&8!

#@!45%!0%-0<!B!7-,&2?!0+%6!-!0,@@%+%&/%!C%46%%&!46#!:+#*98<!R,+84!45%!R#+#(!65,/5!*8%8!

%392,/,4!9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&(!6,45!+%9*C2,/-&!8?7C#28!-&0!-%845%4,/8!-&0!0%9,/48!45%!

0%-0! -8! 5%+#,/! /#7C-4-&48<! "5,8! ,&! /#&4+-84! 6,45! 45%! 1$.[! -&0! 1+-&I-0,(! 65,/5!

+%84+-,&! @+#7! *8,&:! $%9*C2,/-&! 9#2,4,/-2! 8?7C#28! 0*+,&:! 9*C2,/! +%C*+,-28(! 65,2%!

,&4%+&-22?! #+! 2%88! %392,/,42?! 45%?! 85-+%! +%9*C2,/-&! ;-2*%8! -&0! *8%! +%9*C2,/-&! 8?7C#28!

8*/5!-8!45%!4+,/#2#*+!#&!4b85,+48!-&0!@2?%+8<!B@!-8A%0!,@!45%,+!6#+A!,8!9#2,4,/-2(!45%!-&86%+8!

cW! "5%?! #@4%&! 84+%88! 45%! @-/4! 45-4! 45%! !":!"#.'$.>*#( 0,%0! -8!

/,;,2,-&8(! @-+! -6-?! #@! 45%! @+#&4<! "5%?! 0%9,/4! 45%! ;,/4,78! -8! ,&&#/%&4! :+-&0@-45%+8! -&0!

,0%&4,@?! 6,45! 45%7! 45+#*:5! -@@%/4,;%! C#*&08<! _;%&! ,&! 45%! /-8%! #@! %35*7,&:! -&4,b

R+-&/#,84!-.Q,$#(!45%?!A%%9!84+%88,&:!45%,+!,&&#/%&/%!-8!;,/4,78!#@!/,+/*784-&/%8!+-45%+!

45-&!45%!/-*8%!@#+!65,/5!45%?!@#*:54<cX!1+-&I-0,!-8!6%22!84+%88%8!45-4! 45%?!%35*7%!-22!

;,/4,78! #@! 5*7-&b+,:548! -C*8%8(! 65%45%+! #@! 45%! )-4,#&-2,84! #@! $%9*C2,/-&! 8,0%<! 1&0!

@,&-22?(! 45%!

+,:548!-C*8%8!+-45%+!45-&!45%!0%@%-4%0(!$%9*C2,/-&!;,/4,7<cE!

P#7%!-/4,#&8!-&0!0,8/#*+8%8!#@! 45%!7%7#+?! 7#;%7%&4!5-;%! #9%&%0!*9!45%!0%C-4%!

-C#*4! 45%! 9#2,4,/-2! +%2%;-&/%! #@! 5,84#+?! -&0! 7%7#+?! ,&! P9-,&<! B&! +%C*+,-28(! 45%! 1$.[!

;,/%b9+%8,0%&4! #@4%&! +%@%+8! 4#! 45%! ;-2*%8! @#+! 65,/5! 45%! ;,/4,78! @#*:54<cc! 1&0! 65%&!

b9+%8,0%&4!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!E`!_7,2,#!P,2;-!-&0!P-&4,-:#!.-/h-8(!W.#(4*#.#(>"(N!.&1*@(W*#(!":,='$1.&*#(Q,"("'(>$1%.>*!(>"S0("&('.#(1,&"%.#(d.-0+,0O!

"%7-8!0%![#?(!EWWce(!XEk<!cW! P%%(! @#+! ,&84-&/%(! Q-+2#8! 1:l%+#(! 7%%4,&:! ,&! 1$.[! .-0+,0! #@@,/%(! @,%20&#4%8(! ^/4#C%+! EH(! EWXWD! 1$.[!

-+/5-%#2#:,/-2! -88,84-&4! )*+,-! .-]*%0-(! ,&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!cX!L,8/*88,#&!C%46%%&!1$.[!4%-7!-&0!#99#&%&4!#@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4(!P-/%+*%2-(!)#;%7C%+(!EWXX<!"5%!

#99#&%&4!6-8!45%!#6&%+!#@!45%!5#84%2!65%+%!45%!1$.[!4%-7!,&,4,-22?!84-?%0!@#+!45%!Q5,22T&!%35*7-4,#&<!1@4%+!

45%!@,%+/%!0,8/*88,#&(!45%!4%-7!/5-&:%0!4#!-&#45%+!5#84%2<!cE! ).1Q,.!$"(W.J(`*,!&.'!Xc!dEWXFeO!cY<!!cc!R#+!,&84-&/%(!.-+/#!K#&Ig2%I!d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4e(!+%C*+,-2(!;,0%#b+%/#+0,&:(!Q5,22T&(!.-?!X(!EWXE<!

Page 291: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

Eka!

:.!%$>$#%.45,8!6,45!45%!9#2,4,/-2!,0%-8!#@!45%!;,/4,78!45-4!6%+%!45%!+%-8#&!@#+!A,22,&:!45%7(!6,45!45%!

9#2,4,/-2!&-4*+%!#@!45%!;,#2%&/%!#@!R+-&/#,87(!#+!6,45!45%!@-/4!45-4!&%:2%/4,&:!45%!;,/4,78!

5-8!C%%&!9-+4!#@!-!9#2,4,/8!#@!7%7#+?!8,&/%!45%!4+-&8,4,#&<!"5%!1$.[!*8*-22?!0#%8!&#4!

:#!@*+45%+!45-&!45%8%!+%@%+%&/%8!4#!45%!9#2,4,/-2!,0%-8!#@!45%!+%9*C2,/-&8!,&!45%!9-84! ,&!

45%! ,77%0,-4%! /#&4%34! #@! %35*7-4,#&8! -&0! +%C*+,-28<! B&! 45%,+! %34%+&-2! 0,8/#*+8%(!

5#6%;%+(!8#7%!1$.[!2%-0%

45%!$%9*C2,/-&!9-84!@#+!/#&4%79#+-+?!9#2,4,/8!,&!P9-,&<!

U-?2-!$%&85-6!8%%8!45,8!0%9#2,4,/,I%0!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!0%-0!-8!-!84+-4%:?!#@!45%!

b6,&:!9#2,4,/,-&8!-&0!9+%88!4#!0%7#&,8%!-!0%-0!cF! B&0%%0(! ,&!45%!P9-&,85!9#84b4+-&8,4,#&!/#&4%34(!

9#2,4,/-2!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!9-84!,8!84,22!45%!7#84!/#&4+#;%+8,-2!-89%/4!#@!45%!P9-&,85!

7%7#+?!7#;%7%&4<!

=,45! 45,8! -9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! 6%! /#*20! -+:*%! 45-4! 45%! P9-&,85! 7%7#+?!

7#;%7%&4! -2,:&8! ,48%2@! 6,45! 45%! ,&4%+&-4,#&-2! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! 7%7#+?! /*24*+%(!

65,/5!,8!;,/4,7b/%&4+%0!-&0!C-8%0!#&!5*7-&!+,:548<!N?!0%9,/4,&:!45%!$%9*C2,/-&!0%-0!

-8!,&&#/%&4!;,/4,78(!45%?!0,8+%:-+0!45%!@-/4!45-4!8#7%!#@!45%8%!0%-0!0%92#?%0!;,#2%&/%(!

-&0!45%!+%-8#&8!65?!45%?!+%8#+4%0!4#!7,2,4-+?!-&0!:*%++,22-! 4-/4,]*%8<!"5,8!8#7%4,7%8!

:#%8! 8#! @-+! -8! 45%! -88#/,-4,#&8! #+! ;,/4

:%&#/,0%!+-45%+!45-&!-!6-+!C%46%%&!9#2,4,/-2!-0;%+8-+,%8<cY!18!N%+C%+!N%;%+&-:%!9#,&48!

b

-0;%+8-+,-2! 2#:,/! ,&!@-;#*+!#@!+%/#&/,

b+,:548!0,8/#*+8%<ck!=%!/#*20!/#&/2*0%!

45-4! 45%! 0%9#2,4,/,I-4,#&! #@! 7%7#+?! 5-8! C%%&! /+*/,-2(! &#4! #&2?! 4#! 2%:,4,7,I%! -&!

%&:-:%7%&4!6,45!45%!;,#2%&4!P9-&,85!9-84!,&!:%&%+-2!C*4!-28#!,&!45%!+%/#:&,4,#&!#@!45%!

;,#2%&/%! #&! /,;,2,-&8! -8! 9-+4! #@! 45%! 8#/,-2! /2%-&8,&:! 45-4! R+-&/#,87! /-++,%0! #*4<cH!

[#6%;%+(! ,4! 45%+%C?! &%:2%/48! 45%! &#4,#&! #@! 9#2,4,/-2! 84+*::2%! 45-4! 6-8! ,&5%+%&4! 4#! 45%!

Q,;,2!=-+!-&0!45%!-&4,bR+-&/#,84!+%8,84-&/%<!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!cF!

C!1/."*'*+3( .&>( %/"( )">$.(! %0<! ",7#45?! Q2-/A! -&0! .-+/*8! N+,44-,&! d=-2&*4! Q+%%AO! U%@4/#-84! J+%88(!

EWWHe(!EFa<!cY!P%%(!@#+!,&84-&/%(!J-*2!J+%84#&(!F/"(9:.&$#/(2*'*1.,#%(dU#&0#&O![-+9%+!J+%88(!EWXEe<((ck! ;,2G_;,2! ,8! J-84O! ^&! $%4+#89%/4,;%! J#2,4,/8(!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3(d-//%94%0(!@#+45/#7,&:e<!cH! !

Page 292: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Ek`!

k<c<c Q#&/2*8,#&O!=5-4!5,84#+?!/#7%8!@+#7!45%!P9-&,85!:+-;%8p!

=5-4!,8(! ,&!45%!%&0(!45%!/#&4+,C*4,#&!#@!45%!%35*7-4,#&8!4#!-!+*94*+%!#@!45%!R+-&/#,84!

-&0!4+-&8,4,#&!7%7#+?!9#2,4,/8!-&0!4#!45%!5,84#+,/-2!+%/#+0!,&!P9-,&p!B!/#&/2*0%!45-4!45%!

0%92#?7%&4! C?! 45%! P9-&,85! 7%7#+?! 7#;%7%&4! #@! 45%! /#&/%948! -&0! 9+-/4,/%8! #@! 45%!

,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&(!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!-&0!5*7-&!+,:548!,8!-!46#b%0:%0!86#+0<!

^&!45%!#&%!5-&0(!45%!9%+/%,;%0!*&7%0,-4%0!-&0!-9#2,4,/-2!/5-+-/4%+!#@!45%!%35*7-4,#&8!

-&!

%&:-:%7%&4!6,45!45%!9-84!45-4!7#+%!%392,/,42?!9#2,4,/-2!7%7#+?!6#+A!5-0!&#4!-/5,%;%0!

,&! 45%! P9-&,85! /#&4%34<! N?! /,+/*7;%&4,&:! 9#2,4,/-2! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84(! ,4!

@-/,2,4-4%0! &%6! 9#88,C,2,4,%8! @#+! /,;,/! %&:-:%7%&4! @#+! -! :%&%+-4,#&! 45-4! 6-8! %84+-&:%0!

@+#7!9#2,4,/8<!

18!45%!0,@@%+%&4!/5-94%+8!5-;%!0%7#&84+-4%0(!45%!%35*7-4,#&!/-79-,:&!0#%8!/-*8%!-!

+*94*+%!,&!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!-0#94%0!0*+,&:!45%!4+-&8,4,#&<!R,+84!#@!-22!45%?!0#/*7%&4!

@-/48! 45-4! /#*20! C%! *8%0! ,&! 2%:-2! ,&;%84,:-4,#&8<! [#6%;%+(! B! 0%7#&84+-4%0! 45-4! 45%!

+*94*+%!,8!&#4!#&2?!/-*8%0!C?!@#+%&8,/!4+*45<!B&0%%0(!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!:#%8!@-+!

C%?#&0! 4+*45b+%;%2-4,#&<! "5%! ,0%&4,@,/-4,#&! 6#+A! -&0! @+-7%6#+A! #@! 5*7-&! +,:548! 5-8!

9+#;,0%0!&%6!6-?8!#@!8%%A,&:!-/A&#62%0:%7%&4(!C?!+%9-,+,&:!45%!0,:&,4?!-&0!5*7-&,4?!

45-4!R+-&/#,87!0%9+,;%0!45%!!*S*#!#@<!"5%!,&4+#0*/4,#&!#@!""Q!4,7%!5-8!C%%&!/+*/,-2! ,&!

+%/#:&,I,&:!45-4!4,7%!0#%8!&#4!5%-2!-22!6#*&08(!-&0!85#6,&:!45-4!45%!R+-&/#,84!9-84!,8!

&#4!3.(:.#0!C*4!84,22!9+%8%&4!@#+!7-&?!0%8/%&0-&48!-&0!1*-:.L"!*#(#@!45#8%!!*S*#<!

\%4(!-4!45%!8-7%!4,7%(!45%!0%9#2,4,/,I,&:!%@@%/48!#@!45%!@#+%&8,/!4*+&!-&0!4+-&8,4,#&-2!

>*84,/%!9#8%!2,7,48!4#!45%!%34%&4!45%!%35*7-4,#&8!/-&!C+%-A!45%!9+#5,C,4,#&!#&!9#2,4,/-2!

+%9+%8%&4-4,#&! 45-4! 6-8!#&%!#@! 45%!7->#+! /#&8%]*%&/%8!#@! 45%!7%7#+?! 9#2,4,/8!#@! 45%!

4+-&8,4,#&<! "5%! %35*7-4,#&8! -8! -! 7%7#+?! 9+-/4,/%! 0#! &#4! -*4#7-4,/-22?! ]*%84,#&! 45%!

/#&4,&*,4,%8! C%46%%&! 45%! R+-&/#,84! +%:,7%! -&0! 0%7#/+-/?! ,&! P9-,&(! ,&! 45%! 84-4%!

-99-+-4*8! #+! 8#/,#b%/#&#7,/! 84+*/4*+%<! _89%/,-22?! 45%! @#/*8! #&! /#77%7#+-4,;%!

+%9-+-4,#&8! @#+!+%2-4,;%8!#@! ,&0,;,0*-2!;,/4,78! #@! 2%45-2!;,#2%&/%(! 45%! 84+%88!#&! /2#8*+%(!

-&0!45%!+%9+%8%&4-4,#&!#@!45%!0%-0!-8!;,/4,78!#@!5*7-&b+,:548!-C*8%8!+-45%+!45-&!-&4,b

@-8/,84! /#7C-4-&48! 2%-;%! ,79#+4-&4! ,88*%8! #*4! #@! 45%! 7%7#+?! 0%C-4%<! "5%?! 0#! &#4!

&%/%88-+,2?! C+,&:! -C#*4! -! +%b%;-2*-4,#&! #@! 45%! +%9*C2,/-&! 9#2,4,/-2! 84+*::2%! -&0! 45%!

+%2%;-&/%!8#7%!#

45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! 9*+8*%8! ,8! 2%88! 0,@@%+%&4! @+#7! 45%! @,+84! 4+-&8,4,#&! 45-&! ,4!

5,84#+?(! 65,/5! 5-79%+8! ,48! 9#4%&4,-2! 4#! -/5,%;%! -! /#22%/4,;%! +%9+%8%&4-4,#&! -&0! -! &%6!

-&4,bR+-&/#,84!&-++-4,;%<!

"5%8%! ]*%84,#&8! -+%! 7*/5! 5-+0%+! 4#! -00+%88! ,&! 45%! ,77%0,-4%! /#&4%34! #@! 45%!

%35*7-4,#&8!6,45!45%,+!*8*-2!>*0,/,-2!-&0!5*7-&,4-+,-&!-,7(!-&0!45%?!+%]*,+%!9#2,4,/-2!

84+*::2%<! "5%+%@#+%! B! +%4*+&! 4#! 45%! ,7-:%! #@! 45%! /#&/%&4+,/! /,+/2%8! 45-4! R+-&/,8/#!

_43%C%++h-! *8%8! 4#! 0%8/+,C%! 45%! 7%7#+?! 6#+A! 45-4! &%%08! 4#! C%! 0#&%<! "5%! 7-88! :+-;%!

Page 293: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EHW!

%35*7-4,#&8!7,:54!C%!45%!7#84!89%/4-/*2-+!-&0!7%0,-:%&,/!9+-/4,/%(!C*4(!+%@%++,&:!4#!

45%!6#+08!#@!M,i%&/!)-;-++#!-&0!Z#8'!B:&-/,#!Q-8-0#!,&!Q5-94%+!F(!45%!7-88!:+-;%8!-+%!

ca! 18! Q-8-0#! 8-,0! 65%&! /#&@+#&4%0! 6,45! 45%! @%-+! #@!

!

=5-4! ,8! 9#2,4,/8p! B8! ,4! 0%&#*&/,&:! 45%! 0,8@*&/4,#&,&:! #@! 45%! 84-4%! ,&! 45%! -+%-! #@!

>*84,/%! -&0! -07,&,84+-4,#&p! ! B8! ,4! /2-,7,&:! -! 9#2,4,/8! #@! 5*7-&! +,:548! -&0!

+%9-+-4,#&p!"5-4!,8!9#2,4,/8<!

65-4!,8!/#22%/4,;%(!-&0!0%-2,&:!6,45!65-4!,8!/#77#&(!-&0!45-4!,4!:#%8!@-+!C%?#&0!

#@!9#2,4,/-2!9-+4,% c`!

"5%+%@#+%(!B!45,&A!45-4!-&!,79#+4-&4!+%7-,&,&:!4-8A!4#!C+%-A!45%!7%7#+?!9#2,4,/8!#@!45%!

4+-&8,4,#&! ,8! -! +%;-2*-4,#&! #@! 9#2,4,/8! ,&! P9-,&<! 1&0! >*84! -4! 45%! 4,7%! #@! 6+,4,&:! 45,8!

/#&/2*8,#&!C?!45%!%&0!#@!EWXF(!/,;,/!7#;%7%&48!,&!P9-,&!45-4!5-;%!4,%8!6,45!45%!7%7#+?!

7#;%7%&4!5-;%!,&0%%0!@#*&0%0!-!9#2,4,/-2!9-+4?(!7*>"-*#!d6%!/-&e(!65,/5!-,78!4#!%@@%/4!FW! "5%+%! &#6! 8%%78! 4#! C%! -!

C+#-0%+! 8*99#+4! @#+! +%9#2,4,/,I-4,#&(! d,&/2*0,&:! 6,45,&! 45%! &%46#+A! #@! 45%! 7%7#+?!

7#;%7%&4e<!1//#+0,&:!4#!Z*-&!Q-+2#8!.#&%0%+#(!9#2,4,/-2!8/,%&4,84(!8*99#+4%+!#@!1$.[(!

-&0!2%-0%+!#@!J#0%7#8(!45,8!9-+4?!5-8!:+#6&!#*4!#@!45%!XYb.!7#;%7%&4!C*4!5-8!2#84!,48!

4,#&!#@! 45% !-+:*7%&48! #@!XYb.

84-4%8<FX! 1! /#22%-:*%! #@! .#&%0%+#! -&0! -28#! 9-+4! #@! 45%! 1$.[! &%46#+A(! 1+,%2! Z%+%I(!

+-&A8!#@!J#0%7#8<FE!18!8-,0!,&!Q5-94%+!Y(!-4!45%!8-7%!4,7%!45%?!92-/%!45%,+!7#;%7%&4!,&!

45%!5,84#+?!#@!-&4,b@-8/,84!84+*::2%!,&!P9-,&!-&0!_*+#9%<!

4+-&8,4,#&(!-!8%/#&0!

4+-&8,4,#&!,&!P9-,&!/-&!:#!,&!7-&?!0,@@%+%&4!9#2,4,/-2!0,+%/4,#&8<!=5-4!6,22!5-99%&!-@4%+!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ca!M,i%&/!)-;-++#(!9*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Q#77%7#+-4,#&!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!

EWXW<!c`! Z#8'! B:&-/,#! Q-8-0#! d1$.[! N*+:#8e(! 9*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8! J+#4#/#2#! ?! N-2-&/%(!

f&,;%+8,4?!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!FW!P%%(!@#+!,&84-&/%!45%!84-4%7%&48!#@!U*,8!12%:+%(!J#0%7#8!7%7C%+(!,&!.-+,#!_8/+,C-&#!"#++%8(!

E"="'$0&@( Z*2?! EE(! EWXF(!

-//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY(!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXaHYc`<!FX! b.! 9%+#! &#! 8#7#8! %2! XYb.(! 8#7#8! 2-! 9#2,4,I-/,T&! 0%! 8*8!

7O='$1*@( L%/%7C%+! XF(! EWXF(! -//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!

5449OGG666<9*C2,/#<%8GYkXYFEG7#&%0%+#b;%&,7#8b0%2bXYb7b9%+#b&#b8#7#8b%2bXYb7b8#7#8b2-b9#2,4,I-/,#&b

0%b8*8b-+:*7%&4#8<!FE!1+,%2!Z%+%I!d9#2,4,/-2!8/,%&4,84(!1$.[!8*99#+4%+!-&0!/-&0,0-4%!@#+!J#0%7#8e(!R-/%C##A!9#84(!)#;%7C%+!EWXF<!!

Page 294: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EHX!

%?%8!#&!P9-,&!4#!8%%!,&!65,/5!0,+%/4,#&!45%8%!/5-&:%8!:#(!8,&/%!,4!/#*20!6%22!C%!45-4!45%!

82#:-&!#@!45%!$&>$+&.>*#( ! &*(!

P9-,&!/#*20!5-;%!+-7,@,/-4,#&8!#&!45%!2#/-2(!&-4,#&-2(!-&0!,&4%+&-4,#&-2!2%;%28<!

!

Page 295: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 296: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! EHc!

_&:2,85!P?&45%8,8!!

"5%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!4#!0%7#/+-/?!-@4%+!45%!0%-45!#@!0,/4-4#+!R+-&/,8/#!R+-&/#!,&!X`HY!

5-8! 2#&:! 8%+;%0! -8! -! 7#0%2! @#+! +%8%-+/5%+8! -&0! 9+-/4,4,#&%+8!

"5,8! ,&4%+0,8/,92,&-+?! @,%20! 84*0,%8! 84+-4%:,%8! %792#?%0! C?! 84-4%8! -&0! ,&4%+&-4,#&-2!

,&84,4*4,#&8! 4#! 0%-2! 6,45! 45%! 2%:-/?! #@! 5*7-&! +,:548! -C*8%8<! "5%! P9-&,85! 4+-&8,4,#&!

%&4-,2%0!-!7#0%+-4,#&!#@!9#2,4,/-2!9-+4,%8!-&0!-&!-:+%%7%&4!&#4!4#!-00+%88!45%!9-84!#@!

45%! Q,;,2! =-+! dX`ck X`c`e! -&0! 0,/4-4#+85,9! dX`c` X`HYe! ,&! 45%! 9#2,4,/-2! -&0! >*0,/,-2!

+%2-4,;%2?! 9%-/%@*22?! ,&4#! -! 0%7#/+-4,/! 6%2@-+%! 84-4%<! L*%! 4#! -! +%/%&4! 7%7#+?!

7#;%7%&4(! 5#6%;%+(! 45%! P9-&,85! 4+-&8,4,#&! 7#0%2! 8%%78! 4#! 5-;%! C+#A%&! 0#6&<! "5%!

#!45%!+*94*+%!

R+-&/#,84!+%9+%88,#&!0*+,&:!-&0!-@4%+!45%!Q,;,2!=-+<!

"5,8!0,88%+4-4,#&!-,78!4#!-88%88!45%!/#&4+,C*4,#&!#@!45%8%!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!4#!

-! &%6! /#22%/4,;%! 7%7#+?! ,&! P9-,&<! =,45! -! @+-7%6#+A! #@! 5,84#+,/-2! 45%#+?(! 45%! -*45#+!

/+,4,/-22?! ]*%84,#&8! 45%! @#22#6,&:! 0#7,&-&4! ,0%-8! -C#*4! 45%! P9-&,85! %35*7-4,#&!

/-79-,:&O! @,+84(! 45%! ,0%-! 45-4! *&%3/-;-4%0! 7-88! :+-;%8! -+%! 8,4%8! #@! @#+:%44,&:! -&0!

4+-*7-4,/! 7%7#+?D! -&0! 8%/#&0(! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! #@! 7-88! :+-;%8! ,8! -! &-4*+-2! -&0!

*&,;%+8-2! +%-/4,#&! 4#! 45,8<! B&0%%0(! 7-&?! #C8%+;%+8! #@! -&0! 9-+4,/,9-&48! ,&! 45%!

9+#9%+2?! 6#+A%0! 45+#*:5<! "5%! 45,+0! ,0%-! 45-4! 45%! 0,88%+4-4,#&! ]*%84,#&8! ,8! 45-4! 45%!

%35*7-4,#&8! /#&4+,C*4%! 4#! 45%! 5,84#+,/-2! +%/#+0! #@! P9-,&! 45+#*:5! 45%! +%;%2-4,#&! #@!

*&7%0,-4%0(!#C>%/4,;%!4+*45<!

"#! 45,8! %&0(! 45%! -*45#+! ,&;%84,:-4%8! 65-4! A,&0! #@! +%9+%8%&4-4,#&! #@! 45%! 9-84! ,8!

/#&84+*/4%0!,&!45%!6-

-C#*4!5#6!4#!0%-2!6,45!45%!9-84<!"5%!84*0?!*8%8!-!0,;%+8%!+-&:%!#@!0-4-!8*/5!-8!9#9*2-+!

-&0! -/-0%7,/! 2,4%+-4*+%! -8! 6%22! -8! 0#/*7%&48! -&0! 8#/,-2! 7%0,-! *8-:%! #@! 45%! P9-&,85!

7%7#+?!7#;%7%&4!-&0!+%2-4%0!#+:-&,I-4,#&8<!"5,8!84*0?!,8!7#842?!,&@#+7%0(!5#6%;%+(!

Page 297: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EHF!

C?!9-+4,/,9-&4!#C8%+;-4,#&!-&0!,&4%+;,%68!/#&0*/4%0!,&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4<!"5%!

-*45#+!/-++,%0!#*4!7*24,b8,4%0!+%8%-+/5(!@#22#6,&:!#&%!#@!45%!7->#+!%35*7-4,#&!4%-78(!

5#6!5,84#+?!,8!/#&84+*/4%0!C?!8#/,-2!-/4#+8!,&!8#/,%4?<!

"5%! @,+84! @,&0,&:8! #@! 45%! 84*0?! +%2-4%! 4#! 45%! #+,:,&8! #@! 45%! 0#7,&-&4! ,0%-8! -C#*4!

%35*7-4,#&8!#*42,&%0!-C#;%<!"5%!-*45#+!0%8/+,C%8!5#6!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4!

7%7#+?<!"5,8!

4*+&(!6,45!+##48!,&!45%!@,:54!-:-,&84!,79*&,4?!@#+!:+#88!5*7-&!+,:548!-C*8%8(!+%:-+08!-!

7-88!:+-;%!-8!C#45!1*!:,#(>"'$1%$(-&0!6,4&%88!#@!45%!9-84(!-&0!,4!0,88%7,&-4%8!45%!9+-/4,/%!

#@! @#+%&8,/b8/,%&4,@,/! %35*7-4,#&8! -8! -! 6%-9#&! -:-,&84! @#+:%44,&:<! "5%! -*45#+! -+:*%8(!

5#6%;%+(!45-4!45%!/#&/%948!#@!45%!@#+%&8,/!4*+&!-+%!8#7%65-4!,&/#&:+*#*8!,&!P9-,&(!@#+!

,&!P9-,&(!R+-&/#,87!,8!&#4!#&!4+,-2(!-&0!45%!%35*7-4,#&8!-+%!#+:-&,I%0!C?!-88#/,-4,#&8!#@!

+%2-4,;%8! -&0! ;#2*&4%%+8! +-45%+! 45-&! C?! >*0:%8<! R*+45%+7#+%(! 45%! %35*7-4,#&8!

45%78%2;%8! 0#! &#4! -26-?8! /#&4+,C*4%! -! 2#4! #@! &%6! @-/48! 4#! 45%! 5,84#+,/! +%/#+0<! .*/5!

,&@#+7-4,#&!-C#*4!45%!;,/4,78!,&!45%!:+-;%8!,8!2#/-22?!A&#6&(!-&0!:%&%4,/!,0%&4,@,/-4,#&!

,8!&#4!-26-?8!9#88,C2%<!U-842?(!@#+%&8,/!4+*45!,8!*8*-22?!2,7,4%0!4#!@-/4*-2!4+*45!-C#*4!45%!

/-*8%! #@! 0%-45! #@! ,&0,;,0*-28! -&0! /-&! #&2?! 8%+;%! -8! -! A%+&%2! #@! -! C+#-0%+! 5,84#+,/-2!

&-++-4,;%!#&!45%!8#/,-2!:+#*&08!@#+!45%!;,#2%&/%<!

"5,8! 0,88%+4-4,#&! 45%+%@#+%! /#&4%&08! 45-4! 45%! @#+%&8,/! 4+*45! :-45%+%0! ,&! 45%!

%35*7-4,#&8! 0#%8! &#4! 8*@@,/%! 4#! %392-,&! 45%,+! 9%+/%,;%0! ,79-/4<! .#+%#;%+(! %]*-4,&:!

%35*7-4,#&8!6,45!/#&@+#&4,&:!45%!9-84(!-&0!*&%3/-;-4%0!7-88!:+-;%8!6,45!@#+:%44,&:(!

5#208! 45%! +,8A! #@! 0,87,88,&:! #45%+! 7%7#+?! 9+-/4,/%8<! )#&%45%2%88(! 45%! -*45#+! -+:*%8!

45-4!0%89,4%!45%!@+,/4,#&8!C%46%%&!45%!P9-&,85!/-8%!-&0!45%!,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&(!

45,8!,&4%+&-4,#&-2!-22,-&/%!5-8!C%%&!/+*/,-2!@#+!45%!P9-&,85!7%7#+?!7#;%7%&4<!B&0%%0(!

45%!,&4%+&-4,#&-2!@#+%&8,/!4*+&(!6,45!,48!+##48!,&!5*7-&!+,:548!-&0!8/,%&/%!+-45%+!45-&!,&!

9#2,4,/8(! 5-8! 5%29%0! 4#! /,+/*7;%&4! -! @%-+(! ,&84-22%0! 0*+,&:! 45%! 4+-&8,4,#&! -&0! 5%20! C?!

7-&?!P9-&,-+08(!#@!9#2,4,/-2!%&:-:%7%&48!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84<!

"5,8! @,&0,&:! 7-0%! 45%! -*45#+! 8%-+/5! @#+! %2%7%&48! #45%+! 45-&! @#+%&8,/! 4+*45! 45-4!

/#*20!%392-,&! 45%!9%+/%,;%0! ,79

P*C8%]*%&42?(!45%!0,88%+4-4,#&!@,+84!85#68!5#6!45%!%35*7-4,#&8(!+-45%+!45-&!C+%-A,&:!-!

C?!-,7,&:!@#+!9*C2,/!-/A&#62%0:%7%&4!#@!45%!;,#2%&/%(!-8!-!@#+7!#@!+%9-+-4,#&!@#+!45%!

b>*0,/,-2! /5-+-/4%+(! 45%!

%35*7-4,#&8! -+%! ;%+?! /#77*&-2! -&0! 4*+&! 45%! 7-88! :+-;%! 8,4%! ,&4#! -! 9*C2,/! -&0!

9-+4,/,9-4#+?!89-/%!@#+!45%!2#/-2!/#77*&,4?(!65%+%!-&!,&/2*8,;%!&%46#+A!#@!7%7#+?!,8!

@#+7%0! 45-4! 84+%4/5%8! @+#7! 45%! 7#84! +%7#4%! ;,22-:%8! 4#! &-4,#&-2! -&0! ,&4%+&-4,#&-2!

7%7#+?! #+:-&,I-4,#&8<! "5+#*:5! 45%8%! 84+-4%:,%8(! 45%! %35*7-4,#&! -88#/,-4,#&8!

Page 298: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EHY!

4+-&8@#+7! A&#62%0:%(! 9+%;,#*82?! /#&@,&%0! 4#! 45%! 9+,;-4%! 895%+%(! ,&4#!

-/A&#62%0:%7%&4<!

P%/#&0(! 45%! 0,88%+4-4,#&! 85#68! 45-4! 45%! %35*7-4,#&! 7#;%7%&4! C+%-A8! 6,45! 45%!

4,7%!/#&/%94!*8%0!0*+,&:!45%!P9-&,85!4+-&8,4,#&!4#!0%-2!6,45!45%!Q,;,2!=-+!9-84<!=5,2%!

-00+%88%0!,&!#+0%+!4#!7#;%!#&<!"5%!-*45#+!/-228!45,8!&%6!&#4,#&!#@!4%79#+-2,4?!4+-*7-b

45%+-9?b/2#8*+%! 4,7%! d""Q! 4,7%e<! P5%! 8*C8%]*%&42?! 85#68! 5#6! 45,8! &#4,#&! ,8!

/#&84+*/4%0!-&0!0,88%7,&-4%0!C?!8#7%!#@!45%!7%7#+?!-88#/,-4,#&8(!-&0! ,&@2*%&/%0!C?!

,&4%+&-4,#&-2!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!0,8/#*+8%<!

! 5#6! 45%! %35*7-4,#&8! ,79-/4! /#22%/4,;%! 7%7#+?! C%?#&0!

45%!9+#0*/4,#&!#@!@#+%&8,/!4+*45!2%0!4#!45%!0%4%/4,#&!#@!-!C+#-0!0,;%+8,4?!#@!&#+78!-C#*4!

+-&:%!@+#7!-9#2,4,/-2!-&0!9+,;-4%!4#!;%+?!9#2,4,/-2!-&0!/#22%/4,;%<!=5,2%!45%!1$.[!-&0!

,48!/#22-C#+-4#+8!9*4!@#+6-+0!+%2-4,;%8!-8!9+,;,2%:%0!+%9+%8%&4-4,;%8!-&0!0%9,/4!45%!0%-0!

-8! 7,88,&:! :+-&0@

+%9+%8%&4%0! C?! 45%! 9#2,4,/-2! 5%,+8! #@! 45%,+! 84+*::2%<! "5%8%! 0,@@%+%&/%8! 0%4%+7,&%!

65%45%+! 45%! -/A&#62%0:%7%&4! -&0! +%9-+-4,#&! /2-,7%0! ,&/2*0%8! /#77%7#+-4,;%! -&0!

8?7C#2,/!+%9-+-4,#&!#+!-28#!8#/,-2!>*84,/%<!R*+45%+7#+%(!45%!0,@@%+%&/%8!2%-0!4#!0,@@%+%&4!

4,7%!/#&/%948<!"5%!-*45#+!,&0%%0!85#68!5#6!45%!""Qb4,7%!#@!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%(!6,45!

,48!@#/*8!#&!5%-2,&:!-&0!/2#8*+%(!,8!/#&4%84%0!C?!C#45!2#/-2!/#77*&,4,%8!-&0!-88#/,-4,#&8!

8*/5!-8!R#+*78!@#+!.%7#+?(!65,/5!0%92#?8!-!4,7%!/#&/%94!#@!+%:%&%+-4,#&!#@!45%!-&4,b

@-8/,84!84+*::2%<!

"#!/#&/2*0%(!45%!-*45#+!-88%+48(!@,+84(!45-4!45%!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8!0#!/-*8%!-!

+*94*+%! 6,45! 45%! 8#b

+*94*+%!:#%8!,&!0,@@%+%&4!0,+%/4,#&8<!B&4%+&-4,#&-2!4+%&08!8*/5!-8!45%!@#+%&8,/!4*+&!-&0!

4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!5%29!45%!

45%?!/#&84+-,&!,4(!%89%/,-22?!,@!45%!7%7#+?!7#;%7%&4!8%%A8!4#!C+%-A!45%!9+,;-4,I-4,#&!#@!

0<!P%/#&0(!C?!I##7,&:!,&!#&!45%!@+,/4,#&8!C%46%%&!-/4#+8(!45%!-*45#+!

85#68! 45-4(! +-45%+! 45-&! :,;,&:! -&! *&7%0,-4%0! :2-&/%! #&! 45%! 9-84(! 45%! %39#8%0! :+-;%8!

-&0!,&4%+&-4,#&-2!4+%&08!8*/5!-8!4+-&8,4,#&-2!>*84,/%!-&0!45%!@#+%&8,/!4*+&<!"5,8!2%-08!4#!

45%!/#&/2*8,#&!45-4!+%9+%8%&4-4,#&8!#@!45%!9-84!,&!45%!%35*7-4,#&!7#;%7%&4!-+%(!+-45%+!

45-&!&-4*+-2!-&0!*&,;%+8-2(! /#&84+*/4%0!C?!0,@@%+%&4!7%7#+?!-/4,;,848<!"5%+%@#+%(! 45,8!

0,88%+4-4,#&! +%/#77%&08! 45-4! 4+-&8,4,#&-2! >*84,/%! -&0! 7%7#+?! 9+-/4,4,#&%+8! 4-A%! ,&4#!

-//#*&4! 0,;%+8,4?! -&0! @+,/4,#&! C%46%%&! 0,@@%+%&4! 84-A%5#20%+8(! %;%&! 65%&! -992?,&:! -!

7%7#+?!9+-/4,/%!6,45!8/,%&4,@,/!-&0!2%:-2!9+#/%0*+%8!8*/5!-8!7-88!:+-;%!%35*7-4,#&8<

Page 299: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 300: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! EHH!

P9-&,85!P?&45%8,8!dE"#,-"&e!

J#2h4,/-8!0%!2-!7%7#+,-!%&!%35*7-/,#&%8!0%!@#8-8!0%!2-!K*%++-!Q,;,2!_89-n#2-<!

U-!4+-&8,/,T&!-!*&-!0%7#/+-/,-(!0%89*'8!0%!2-!7*%+4%!0%2!0,/4-0#+!R+-&/,8/#!R+-&/#!%&!

X`HY(!5-!8%+;,0#!0*+-&4%!7*/5#!4,%79#!/#7#!7#0%2#!9-+-!,&;%84,:-0#+%8!?!9+-/4,/-&4%8!

%792%-0-8!9#+!%84-0#8!%!,&84,4*/,#&%8!,&4%+&-/,#&-2%8!9-+-!5-/%+!@+%&4%!-!*&-!5%+%&/,-!

0%! -C*8#! 0%! 0%+%/5#8! 5*7-&#8<! U-! 4+-&8,/,T&! %89-n#2-! 8*9*8#! *&-! 7#0%+-/,T&! 0%!

9-+4,0#8!9#2h4,/#8!?!*&!-/*%+0#!0%!&#!4+-4-+!%2!9-8-0#!0%!2-!K*%++-!Q,;,2!dX`ckbX`c`e!?!2-!

0,/4-0*+-! dX`c`bX`HYe! %&! %2! g7C,4#! 9#2h4,/#! ?! >*0,/,-2(! ]*%! 8%! 22%:T! -! /#&#/%+! /#7#! %2!

-4,;-7%&4%!9-/h@,/-(!

%&! *&! %84-0#! 0%7#/+g4,/#! 0%! C,%&%84-+<! P,&! %7C-+:#(! +%/,%&4%7%&4%(! 0%C,0#! -! *&!

7#;,7,%&4#! -8#/,-4,;#! 9#+! 2-! 7%7#+,-(! %2! 7#0%2#! 0%! 2-! 4+-&8,/,T&! %89-n#2! 9-+%/%!

-!

/#7*&%8!0%!2-!+%9+%8,T&!@+-&]*,84-!0*+-&4%!?!0%89*'8!0%!2-!K*%++-!Q,;,2<!

_84-!0,8%+4-/,T&!4,%&%!/#7#!#C>%4,;#!%;-2*-+! 2-!/#&4+,C*/,T&!0%!%84-8!%35*7-/,#&%8!

0%! @#8-8! /#7*&%8! -! 2-! &*%;-! 7%7#+,-! /#2%/4,;-! 0%! _89-n-<! Q#&! *&! 7-+/#! 0%! 4%#+h-!

5,84T+,/-(! 2-! -*4#+-! /*%84,#&-! /+h4,/-7%&4%! 2-8! 8,:*,%&4%8! ,0%-8! 0#7,&-&4%8! 0%! 2-!

/-79-n-!%89-n#2-!0%!%35*7-/,#&%8O!9+,7%+#(! 2-! ,0%-!]*%!@#8-8!/#7*&%8!&#!%3/-;-0-8!

8#&! 2*:-+%8! 0%! #2;,0#! ?! 7%7#+,-! 4+-*7g4,/-(! ?! 8%:*&0#(! ]*%! 2-! %35*7-/,T&! 0%! @#8-8!

/#7*&%8! %8! *&-! +%-//,T&! &-4*+-2! ?! *&,;%+8-2! -! %84#<! _@%/4,;-7%&4%(! 7*/5#8!

#C8%+;-0#+%8!?!9-+4,/,9-&4%8!0%!2-!/-79-n-!0%!%35*7-/,T&!/+%%&!]*%!,&%;,4-C2%7%&4%!

%8(! ]*%! 2-8! %35*7-/,#&%8! /#&4+,C*?%&! -2! +%:,84+#! 5,84T+,/#! 0%! _89-n-! -! 4+-;'8! 0%! 2-!

+%;%2-/,T&!0%!*&-!;%+0-0!#C>%4,;-!8,&!7%0,-/,T&!-2:*&-<!

1! %84%! @,&(! 2-! -*4#+-! ,&;%84,:-! ]*'! 4,9#! 0%! +%9+%8%&4-/,T&! 0%2! 9-8-0#! 8%! 5-!

/#&84+*,0#! -! +-hI! 0%! 2-8! %35*7-/,#&%8<! U-8! %35*7-/,#&%8! 8#&! %84*0,-0-8! /#7#!

]*%!0,@*&0%&!&#+7-8!0%!/T7#!5-/%+!@+%&4%!-2!9-8-0#<!_84%!%84*0,#!8%!C-8-!%&!0,@%+%&4%8!

Page 301: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EHa!

0-4#8!#C4%&,0#8!4-&4#!0%! 2-! 2,4%+-4*+-!9#9*2-+!?!-/-0'7,/-!?!0%!0#/*7%&4#8!/#7#!0%2!

*8#! 0%! +%0%8! 8#/,-2%8! 0%2! 7#;,7,%&4#! -8#/,-4,;#! 9#+! 2-! 7%7#+,-! ?! #+:-&,I-/,#&%8!

+%2-/,#&-0-8<!P,&!%7C-+:#(!%84%!%84*0,#!%84g!C-8-0#!7-?#+,4-+,-7%&4%!%&!2-!#C8%+;-/,T&!

9-+4,/,9-&4%!?!%&!%&4+%;,84-8!+%-2,I-0-8!%&!%2!/#&4%34#!0%! 2-8!%35*7-/,#&%8<!U-!-*4#+-!

5-!22%;-0#!-!/-C#!*&-!,&;%84,:-/,T&!7*24,2#/-2(!8,:*,%&0#!-!*&#!0%!2#8!7-?#+%8!%]*,9#8!

0%! %35*7-/,T&(! 2-! 18#/,-/,T&! 9-+-! 2-! $%/*9%+-/,T&! 0%! 2-! .%7#+,-! [,84T+,/-! d1$.[e<!

-0<!

U#8!9+,7%+#8!+%8*24-0#8!0%!%84%!%84*0,#!5-/%&!+%@%+%&/,-!-!2#8!#+h:%&%8!0%!2-8!,0%-8!

0#7,&-&4%8! 8#C+%! 2-8!%35*7-/,#&%8!0%8/+,4-8! -&4%+,#+7%&4%<!U-!-*4#+-!0%8/+,C%!/T7#!

%2!7#;,7,%&4#!-8#/,-4,;#!%89-n#2!9#+!2-!7%7#+,-!-0#94-!-2:*&#8!-89%/4#8!0%!2#!]*%!%22-!

,79*&,0-0!-&4%!-C*8#8!0%!0%+%/5#8!5*7-&#8(!/#&8,0%+-!*&-!@#8-!/#7t&!4-&4#!*&!1*!:,#(>"'$1%$( /#7#! *&! 4%84,:#! 0%2! 9-8-0#(! ?! 0,@*&0%! 2-! 9+g/4,/-! 0%! %35*7-/,#&%8! @#+%&8%8b

/,%&4h@,/-8! /#7#! *&! -+7-! /#&4+-! %2! #2;,0#<! U-! -*4#+-! 8#84,%&%(! 8,&! %7C-+:#(! ]*%! 2#8!

/#&/%94#8!0%2!:,+#!@#+%&8%!8#&!*&!4-&4#!,&/#&:+*%&4%8!%&!_89-n-<!J#+]*%!%&!_89-n-(!%2!

R+-&]*,87#! &#! %84g! 8,%&0#! >*I:-0#! ?! 2-8! %35*7-/,#&%8! %84g&! 8,%&0#! #+:-&,I-0-8! 7g8!

C,%&! 9#+! -8#/,-/,#&%8! 0%! @-7,2,-8! ?! ;#2*&4-+,#8! ]*%! 9#+! >*%/%8<! _8! 7g8(! 2-8! 7,87-8!

%35*7-/,#&%8!&#!8,%79+%!9+#9#+/,#&-&!&*%;#8!0-4#8!-2!+%:,84+#!5,84T+,/#<!.*/5-!0%!2-!

,&@#+7-/,T&! 8#C+%! 2-8! ;h/4,7-8! %&! 2-8! @#8-8! ?-! %8! /#&#/,0-! 2#/-27%&4%(! ?! *&-!

,0%&4,@,/-/,T&! :%&'4,/-! &#! 8,%79+%! %8! 9#8,C2%<! J#+! t24,7#(! 2-! ;%+0-0! @#+%&8%! 8%! 2,7,4-!

&#+7-27%&4%!-!*&-!;%+0-0!,&0,;,0*-2!?!@-/4*-2!8#C+%!2-!/-*8-!0%!2-!7*%+4%(!?!8#2#!9*%0%!

8%+;,+! /#7#! 2-! C-8%! 0%! *&-! &-++-4,;-! 5,84T+,/-! 7g8! -792,-! 0%! 7#4,;#8! 8#/,-2%8! 0%! 2-!

;,#2%&/,-<!!

_84-! 0,8%+4-/,T&! 9#+! %8#! -+:*7%&4-! ]*%! 2-! ;%+0-0! @#+%&8%! +%/#9,2-0-! 0*+-&4%! 2-8!

%35*7-/,#&%8! &#! C-84-! 9-+-! %392,/-+! 8*! ,79-/4#! 9%+/,C,0#<! _8! 7g8(! ,:*-2-+! 2-8!

%35*7-/,#&%8!/#&!/#&@+#&4-/,#&%8!0%2!9-8-0#!?!@#8-8!/#7*&%8!8,&!%3/-;-+!/#&!#2;,0-+(!

/#&4,%&%! %2! +,%8:#! 0%! 0%8%84,7-+! #4+-8! 9+g/4,/-8! 0%! 7%7#+,-<! )#! #C84-&4%(! 2-! -*4#+-!

-+:*7%&4-!]*%(!-!9%8-+!0%!2#8!+#/%8!%&4+%!%2!/-8#!%89-n#2!?!%2!:,+#!,&4%+&-/,#&-2!@#+%&8%(!

%84-!-2,-&I-!,&4%+&-/,#&-2!5-!8,0#!/+*/,-2!9-+-!%2!7#;,7,%&4#!-8#/,-4,;#!9#+!2-!7%7#+,-<!

_8!/,%+4#(!%2!:,+#! ,&4%+&-/,#&-2! @#+%&8%(!]*%!4,%&%!8*8!#+h:%&%8!%&!0%+%/5#8!5*7-&#8!?!

/,%&/,-! -&4%8! ]*%! %&! 9#2h4,/-(! 5-! -?*0-0#! -! %2*0,+! %2! 7,%0#! 0%! 7*/5#8! %89-n#2%8(!

%84-C2%/,0#! 0*+-&4%! 2-! 4+-&8,/,T&(! 5-/,-! /#79+#7,8#8! 9#2h4,/#8! 9#+! %2! 9-8-0#! 0%! 2-!

K*%++-!Q,;,2<!

_84-!/#&/2*8,T&!%79*>T!-!2-!-*4#+-!-!C*8/-+!#4+#8!%2%7%&4#8!]*%!2-!;%+0-0!@#+%&8%(!

]*%! 9*0,%+-&! %392,/-+! %2! ,79-/4#! 9%+/,C,0#! 0%! 2-8! %35*7-/,#&%8! %&! 2-! 7%7#+,-!

/#2%/4,;-! 0%! _89-n-<! 1! /#&4,&*-/,T&(! 2-! 0,8%+4-/,T&! 7*%84+-! /T7#! 2-8! %35*7-/,#&%8!

+#79%&!/#&!%2!

;,#2%&/,-(! /#7#! @#+7-! 0%! +%9-+-/,T&! 9-+-! 2-8! ;h/4,7-8<! U-! -*4#+-! 0%8/+,C%! /T7#! 2-8!

Page 302: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EH`!

%35*7-/,#&%8(! %&! %84%! -

9tC2,/-<! J+%/,8-7%&4%! 9#+! 8*! /-+g/4%+! &#! >*0,/,-2(! 2-8! %35*7-/,#&%8! 8#&! 7*?!

/#7*&,4-+,-8! ?! /#&;,%+4%&! %2! 2*:-+! 0%! 2-8! @#8-8! /#7*&%8! %&! *&! %89-/,#! 9tC2,/#! ?!

9-+4,/,9-4#+,#! 9-+-! 2-! /#7*&,0-0! 2#/-2(! 0#&0%! 8%! @#+7-! *&-! +%0! 0%! 7%7#+,-! ,&/2*8,;-!

]*%! 8%! %34,%&0%! 0%80%! 2#8! 9*%C2#8! 7g8! -2%>-0#8! 5-84-! 2-8! #+:-&,I-/,#&%8! &-/,#&-2%8! %!

,&4%+&-/,#&-2%8! 9#+! 2-! 7%7#+,-<! 1! 4+-;'8! 0%! %84-8! %84+-4%:,-8(! 2-8! -8#/,-/,#&%8! 0%!

%35*7-/,T&!4+-&8@#+7-&!/#&#/,7,%&4#(!-&4%8!+%84+,&:,0#!-! 2#8!-7C,%&4%8!9+,;-0#8(!%&!

+%/#&#/,7,%&4#<!!

P%:*&0#(!2-!0,8%+4-/,T&!7*%84+-!/T7#!%2!7#;,7,%&4#!0%!%35*7-/,T&!+#79%!/#&!%2!

/#&/%94#!0%!4,%79#!*8-0#!0*+-&4%!2-!4+-&8,/,T&!%89-n#2-!9-+-!5-/%+!@+%&4%!-2!9-8-0#!0%!

2-! K*%++-! Q,;,2<! .,%&4+-8! ]*%! 2#8! -+]*,4%/4#8! 0%! 2-! 4+-&8,/,T&! 0%/,0,%+#&! ]*%! %84%!

22-7-!%84-!&*%;-!&#/,T&!0%!4%79#+-2,0-0! b4%+-9,-b

*&!4'+7,&#!*4,2,I-0#!9#+!-2:*&-8!0%!2-8!-8#/,-/,#&%8!9#+!2-!7%7#+,-!%!,&@2*%&/,-0#!9#+!

%2! 0,8/*+8#! ,&4%+&-/,#&-2! 0%! >*84,/,-! 4+-&8,/,#&-2<! _22-! 0%7*%84+-! /T7#! 8%! %84g!

/#&84+*?%&0#!?!0,@*&0,%&0#!%84-!&#/,T&!9#+!*&-!-8#/,-/,T&!/#7#!1$.[<!

U-!Ct8]*%0-!0%!2-!-*4#+-!0%!/T7#!2-8!%35*7-/,#&%8!7-+/-&!2-!7%7#+,-!/#2%/4,;-!

7g8!-22g!0%!2-!9+#0*//,T&!0%!*&-!;%+0-0!@#+%&8%!2-!22%;T!-2!0%8/*C+,7,%&4#!0%!*&-!:+-&!

0,;%+8,0-0! 0%! &#+7-8! 0%! /T7#! +%9+%8%&4-+! %2! 9-8-0#! 0%! 2-! K*%++-! Q,;,2<! U-! -*4#+-!

7*?!9#2h4,/-8!?!/#2%/4,;-8<!.,%&4+-8!]*%!1$.[!?!8*8!/#2-C#+-0#+%8!9+%8%&4-&!2-!@-7,2,-!

/#7#! +%9+%8%&4-&4%8! 9+,;,2%:,-0#8! ?! +%4+-4-&! -! 2#8! 7*%+4#8! /#7#! -C*%2#8! 9%+0,0#8(!

#4+-8!-8#/,-/,#&%8!9#+!2-!7%7#+,-(!/#7#!2-!R%0%+-/,T&!_84-4-2!0%!R#+#8!9#+!2-!.%7#+,-(!

+%9+%8%&4-&! -! 2#8! 7*%+4#8! /#7#! /#7C-4,%&4%8! @-22%/,0#8! ]*%! 8#&! 7%>#+! +%9+%8%&4-0#8!

9#+! 2#8! 5%+%0%+#8! 9#2h4,/#8! 0%! 8*! 2*/5-<! _84-8! 0,@%+%&/,-8! 0%4%+7,&-&! 8,! %2!

+%/#&#/,7,%&4#! ?! 2-! +%9-+-/,T&! %3,:,0#8! ,&/2*?%&! *&-! +%9-+-/,T&! /#&7%7#+-4,;-! ?!

8,7CT2,/-! #! 4-7C,'&! *&-! >*84,/,-! 8#/,-2<! 10%7g8(! 2-8! 0,@%+%&/,-8! /#&0*/%&! -! 0,@%+%&4%8!

/#&/%94#8!0%!4,%79#<!U-!-*4#+-!%@%/4,;-7%&4%!8%n-2-!/T7#!%2!4,%79#!""Q!0%!2-!>*84,/,-!

4+-&8,/,#&-2(!]*%!4,%&%!/#7#!9+,&/,9-2!#C>%4,;#!/*+-+!?!/%++-+(!%84g!8,%&0#!/*%84,#&-0#!

4-&4#!9#+! /#7*&,0-0%8! 2#/-2%8! /#7#!9#+!-8#/,-/,#&%8!/#7#!R#+#!9#+! 2-!.%7#+,-(!]*%!

,792%7%&4-!*&!/#&/%94#!0%!4,%79#!0%!+%:%&%+-/,T&!0%!2-!2*/5-!-&4,@-8/,84-<!

J-+-! /#&/2*,+(! 2-! -*4#+-! -+:*7%&4-! 9+,7%+#! ]*%! 2-8! %35*7-/,#&%8! 0%! 2-8! @#8-8!

4+-&8,/,T&(! 9%+#! ]*%! %84-! +*94*+-! ;-! %&! 0,@%+%&4%8! 0,+%//,#&%8<! "%&0%&/,-8!

,&4%+&-/,#&-2%8! /#7#! %2! :,+#! @#+%&8%! ?! 2-! >*84,/,-! 4+-&8,/,#&-2! -?*0-&! /#&! 2-!

%89%/,-27%&4%!8,!%2!7#;,7,%&4#!9#+!2-!7%7#+,-!,&4%&4-!+#79%+!/#&!2-!9+,;-4,I-/,T&!0%!

Page 303: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EaW!

%&! ;%I! 0%! 9+#9#+/,#&-+! *&-! 7,+-0-! &#! 7%0,-0-! -2! 9-8-0#(! 2-8! @#8-8! %39*%84-8! %84g&!

7%7#+,-! ?! 4%&0%&/,-8! ,&4%+&-/,#&-2%8! /#7#! 2-! >*84,/,-! 4+-&8,/,#&-2! ?! %2! :,+#! @#+%&8%<!

_84#! 2-! 22%;-! -! 2-! /#&/2*8,T&(! ]*%! +%9+%8%&4-/,#&%8! 0%2! 9-8-0#! %&! %2! 7#;,7,%&4#! 0%!

%35*7-/,T&(! %&! ;%I! 0%! 8%+! &-4*+-2%8! %! *&,;%+8-2%8(! %84g&! 8,%&0#! /#&84+*,0-8! 9#+!

0,@%+%&4%8! -/4,;,84-8! 9#+! 2-! 7%7#+,-<! J#+! %8#(! %84-! 4%8,8! +%/#7,%&0-! -! 2-! >*84,/,-!

4+-&8,/,#&-2! ?! -! 2#8! 9+-/4,/-&4%8! 9#+! 2-! 7%7#+,-(! 4%&%+! %&! /*%&4-! 2-! 0,;%+8,0-0! ?! 2-!

@+,//,T&!%&4+%!2-8!0,@%+%&4%8!9-+4%8!,&4%+%8-0-8(!,&/2*8#!/*-&0#!8%!5-/%!*8#!0%!9+g/4,/-8!

0%! 7%7#+,-! /#&! 9+#/%0,7,%&4#8! 8/,%&4h@,/#8! ?! 2%:-2%8! /#7#! %35*7-/,#&%8! 0%! @#8-8!

/#7*&%8<!

!

Page 304: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! ! EaX!

L*4/5!P?&45%8,8!X9.-"&6.%%$&+\(

K%8/5,%0%&,8!*,4!5%4!:+-@<!J#2,4,%A!;-&!5%+,&&%+,&:!,&!#9:+-;,&:%&!;-&!7-88-:+-;%&!;-&!

0%!P9--&8%!N*+:%+##+2#:<!

L%!P9--&8%!#;%+:-&:!&--+!0%7#/+-4,%(!&-!5%4!#;%+2,>0%&!;-&!0,/4-4#+!R+-&/,8/#!R+-&/#!

,&!X`HY(!,8!2-&:!5%4!7#0%2!:%6%%84!;##+!#&0%+I#%A%+8!%&!C%2%,087-A%+8!;-&! t%!.&#$%$*&.'(S,#%$1"t! d#;%+:-&:8:%+%/54,:5%,0e<! L,4! ,&4%+0,8/,92,&-,+%! #&0%+I#%A8;%20! C*,:4! I,/5! #;%+!

84+-4%:,%w&! ;-&! 84-4%&! %&! ,&4%+&-4,#&-2%! ,&84%22,&:%&! #7! 7%4! 8/5%&0,&:%&! ;-&!

7%&8%&+%/54%&! *,4! 5%4! ;%+2%0%&! #7! 4%! :--&<! L%! P9--&8%! 4+-&8,4,%! C%84#&0! *,4! %%&!

7-4,:,&:!;-&!9#2,4,%A%! 9-+4,>%&(!%&!%%&!-AA##+0!#7!5%4!;%+2%0%&!;-&!0%!N*+:%+##+2#:!

dX`ckbX`c`e!%&!0,/4-4**+!dX`c`bX`HYe!&,%4!4%!C%89+%A%&!,&!9#2,4,%A%!%&!:%+%/54%2,>A%!@#+-<!

;##+! 0-4! P9-&>%! #9! %%&! +%2-4,%@! ;+%%0I-7%! 7-&,%+! #7:%;#+70! 6%+0! 4#4! %%&!

0%7#/+-4,8/5%! 6%2;--+4884--4<! _%&! +%/%&4%! 5%+,&&%+,&:8C%6%:,&:! 84%24! 5%4! P9--&8%!

7#0%2!;-&!4+-&8,4,%!%/54%+!,&!;+--:<!L%!C%6%:,&:!92%,4!;##+!%%&!46%%0%!4+-&8,4,%!0,%!0%!

7-88-:+-;%&!;-&!0%!@+-&]*,84,8/5%!+%9+%88,%!4,>0%&8!%&!&-!0%!N*+:%+##+2#:<!

L,4!9+#%@8/5+,@4!6,2!0%!C,>0+-:%!;-&!0%I%!#9:+-;,&:%&!--&!5%4!/#22%/4,%@!:%5%*:%&!,&!

P9-&>%! %;-2*%+%&<! .%4! C%5*29! ;-&! 0%! 5,84#+,8/5%! 45%#+,%! 84%24! 0%! -*4%*+! %&A%2%!

0#7,&-&4%! ,0%%w&! #;%+! 0%! P9--&8%! #9:+-;,&:%&! A+,4,8/5! ,&! ;+--:O! 4%&! %%+84%(! 5%4! ,0%%!

0-4!#&#9:%:+-;%&!7-88-:+-;%&!92--48%&!;-&!;%+:%4%25%,0!%&!4+-*7-4,8/5%!5%+,&&%+,&:!

I,>&(! %&! 4%&! 46%%0%(! 0-4! 0%! #9:+-;,&:%&! %%&! &-4**+2,>A%! %&! *&,;%+8%2%! +%-/4,%! #9! 0%I%!

8,4*-4,%!I,>&<!M%%2!6--+&%7%+8!;-&!0%!P9--&8%!#9:+-;,&:8C%6%:,&:!:%2#;%&! ,&0%+0--0!

[%4!0%+0%! ,0%%!0-4!5%4!9+#%@8/5+,@4! ,&!;+--:!84%24(! ,8!0-4!0%!#9:+-;,&:%&!C,>0+-:%&!--&!

5%4!/#22%/4,%@!:%5%*:%&!;-&!P9-&>%!7%4!#&:%7%0,%%+0%!%&!#C>%/4,%;%!6--+5%,0<!

.%4! 0,4! 0#%2! ;##+! #:%&! #&0%+I#%A4! 0%! -*4%*+! 6%2A! 8##+4! +%9+%8%&4-4,%! ;-&! 5%4!

;%+2%0%&! :%/#&84+*%%+0! 6#+04! ,&! 5%4! A,%2I#:! ;-&! 0%! #9:+-;,&:%&<! L%! #9:+-;,&:%&!

! %&! 0%! #9:+-;,&:84%-78! -28!

!

Page 305: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EaE!

L%! ;%+5-&0%2,&:! :%C+*,A4! %%&! 6--,%+! --&! C+#&&%&(! I#-28! 9#9*2-,+%! %&!

6%4%&8/5-99%2,>A%! 2,4%+-4**+(! 0#/*7%&4%&! %&! 8#/,-2%! 7%0,-! ;-&! 0%!

5%+,&&%+,&:8C%6%:,&:! %&! --&;%+6-&4%! #+:-&,8-4,%8<! [%4! 9+#%@8/5+,@4! C-8%%+4! I,/5!

%/54%+! 5##@0I-A%2,>A! #9! 9-+4,/,9-4,%;%! #C8%+;-4,%! %&! ,&4%+;,%68! ,&! 0%!

#9:+-;,&:8C%6%:,&:<! L%! -*4%*+! 5%%@4! #&0%+I#%A! *,4:%;#%+0! #9! 7%%+0%+%! 8,4%8(! ,&! 0%!

;#%489#+%&! ;-&! %%&! ;-&! 0%! C%2-&:+,>A%! #9:+-;,&:84%-78O! 0%! {M%+%&,:,&:! ;##+! 5%4!

[%+84%2!;-&!5%4![,84#+,8/5!K%5%*:%&{!d1$.[e<!.%4!0%I%!%4&#:+-@,8/5%!C%&-0%+,&:!9-84!

I%!5,84#+,8/5%!45%#+,%!4#%!#9!0%! !#@!#9!0%!7-&,%+!6--+#9!0%!:%8/5,%0%&,8!

6#+04!:%/#&84+*%%+0!0##+!8#/,-2%!-/4#+%&<!!

L%! %%+84%! +%8*24-4%&! ;-&! 0%! 84*0,%! 5%CC%&! C%4+%AA,&:! #9! 0%! ##+89+#&:! ;-&! 0%!

#;%+5%%+8%&0%! ,0%%w&! #;%+! 0%! #9:+-;,&:%&! I#-28! 5,%+C#;%&! :%8/5%484<! L%! -*4%*+!

C%8/5+,>@4! 5#%! 0%! P9--&8%! 5%+,&&%+,&:8C%6%:,&:! 8#77,:%! A-+-A4%+4+%AA%&! --&&%%74!

;-&! 6-4! I%! %%&! t4*!"&#$1( %,!&t! ,&! 5%4! :%5%*:%&! &#%74<! L%I%! ;%+-&0%+,&:(! 0,%! 5--+!

##+89+#&:! A%&4! ,&! 0%! 84+,>0! 4%:%&! 0%! 84+-@@%2##85%,0! ;-&! :+##48/5-2,:%!

7%&8%&+%/54%&8/5%&0,&:%&(! C%8/5#*64! %%&! 7-88-:+-@! I#6%2! -28! %%&! 1*!:,#( >"'$1%$! -28!

%%&! :%4*,:%! ;-&! 5%4! ;%+2%0%&<! L%I%! 4+%&0! ;%+89+%,04! 0--+#7! @#+%&8,8/5b

6%4%&8/5-99%2,>A%!#9:+-;,&:%&!-28!%%&!6-9%&!4%:%&!0%!;%+:%4%25%,0<!L%!-*4%*+!C%6%%+4!

%/54%+!0-4!0%!/#&/%94%&!;-&!0%!t4*!"&#$1(%,!&t!&,%4!;#22%0,:!4#%9-8C--+!I,>&!#9!0%!P9--&8%!

/-8%<! B&!P9-&>%!84--4!5%4!R+-&]*,87%!&-7%2,>A!&,%4!4%+%/54<!L%!#9:+-;,&:%&!6#+0%&!%+!

:%#+:-&,8%%+0! 0##+! ;%+%&,:,&:%&! ;-&! ;%+6-&4%&! %&! ;+,>6,22,:%+8! %&! &,%4! 0##+! 5%4!

>*+,0,8/5! -99-+--4<! N#;%&0,%&! 0+-:%&! 0%! #9:+-;,&:%&! I%2@! &,%4! -24,>0! ;%%2! &,%*6%!

:%:%;%&8! C,>! 4#4! 0%! A%&&,8! ;-&! 5%4! ;%+2%0%&<! M%%2! :%:%;%&8! #;%+! 0%! 82-/54#@@%+8! ,&! 0%!

7-88-:+-;%&! I,>&! &-7%2,>A! 2#A--2! :%A%&0! %&! :%&%4,8/5%! ,0%&4,@,/-4,%! ,8! &,%4! -24,>0!

7#:%2,>A<! "%&82#44%! ,8! 0%! @#+%&8,8/5%! 6--+5%,0! :%6##&2,>A! C%9%+A4! 4#4! 0%! @%,4%2,>A%!

A%&&,8! #;%+! 0%! 0##08##+I--A! ;-&! ,&0,;,0*%&! %&! A-&! I%! 0*8! *,482*,4%&0! 0,%&%&! -28! %%&!

A%+&! ;-&! %%&! C+%0%+! 5,84#+,8/5! ;%+5--2! #;%+! 0%! 7--48/5-99%2,>A%! ##+I-A%&! ;-&! 5%4!

:%6%20<!!

L,4!9+#%@8/5+,@4!C%A2%74##&4!0--+#7!0-4!0%!@#+%&8,8/5%!6--+5%,0(!I#-28!I%!;%+I-7%20!

,8! 4,>0%&8!0%!#9:+-;,&:%&(!&,%4!;#284--4!#7!0%!:%9%+/,9,%%+0%! ,79-/4!%+;-&! 4%!A*&&%&!

;%+A2-+%&<! L##+! #9:+-;,&:%&! :%2,>A! 4%! 84%22%&! 7%4! 5%4! ;%+2%0%&! /#&@+#&4%+%&(! %&! &,%4!

#&0%+I#/54%!7-88-:+-;%&!7%4!5%4!;%+:%4%&!%+;-&(!2##94!7%&!C#;%&0,%&!5%4!+,8,/#!0-4!

-&0%+%! 5%+,&&%+,&:89+-A4,>A%&! 6#+0%&! :%&%:%%+0<! L%! -*4%*+! C%8/5+,>@4! %/54%+! 5#%(!

t4*!"&#$1( %,!&t(! 0%I%!

,&4%+&-4,#&-2%! 8-7%&6%+A,&:! 4#/5! ;-&! /+*/,--2! C%2-&:! ,8! :%6%%84! ;##+! 0%! P9--&8%!

5%+,&&%+,&:8C%6%:,&:<!L%!,&4%+&-4,#&-2%! t4*!"&#$1(%,!&t(!:%6#+4%20!,&!7%&8%&+%/54%&!%&!

,&! 6%4%&8/5-9(! 5%%@4! &-7%2,>A! :%5#29%&! #7! 0%! -&:84! 4%! #7I%,2%&! #7! 5%4!

##+2#:8;%+2%0%&!9#2,4,%A!4%!C%89+%A%&(!%%&!-&:84!0,%!C,>!;%2%!P9-&>--+0%&!,&:%9%9%+0!,8!

4,>0%&8!0%!4+-&8,4,%<!!

L%I%! ;-8484%22,&:! 5%%@4! 0%! -*4%*+! ;%+0%+! 0#%&! I#%A%&! &--+! -&0%+%! %2%7%&4%&! 0-&!

@#+%&8,8/5%! 6--+5%,0!0,%!%%&!;%+A2-+,&:!A*&&%&!:%;%&! ;##+!0%!:%9%+/,9,%%+0%! ,79-/4!

Page 306: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Eac!

;-&!0%!#9:+-;,&:%&!#9!5%4!/#22%/4,%@!:%5%*:%&!;-&!P9-&>%<![%4!9+#%@8/5+,@4!4##&4!%%+84!

--&!5#%!0%!#9:+-;,&:%&!&,%4!I#I%%+!%%&!{9-/4!;-&!;%+:%4%&{!0##+C+%A%&(!7--+!5#%!I%!%+!

;##+-2!;##+!I#+:%&!0-4!%%&!{9+,;-4,8%+,&:{!;-&!0%!5%+,&&%+,&:!6#+04!84#9:%I%4<!m%!0#%&!

0,4! 0##+! 9*C2,%A%! %+A%&&,&:! ;-&! 5%4! :%6%20! -28! %%&! ;#+7! ;-&! +%9-+-4,%! ;##+! 0%!

82-/54#@@%+8! &-! 4%! 84+%;%&<! L%! -*4%*+! C%8/5+,>@4! C,>;##+C%%20! 5#%! 0%! #9:+-;,&:%&!

@*&/4,#&%+%&! -28! {7#C,%2%! 8%7,&-+,%8{! ;-&! 9*C2,%A%! :%8/5,%0%&,8<! J+%/,%8! 0##+0-4! I%!

:%%&! >*+,0,8/5! A-+-A4%+! 5%CC%&(! I,>&! 0%! P9--&8%! #9:+-;,&:%&! %%&!

:%7%%&8/5-98:%C%*+%&! %&! ;%+-&0%+%&! I%! 0%! 7-88-:+-@! 8,4%! ,&! %%&! 9*C2,%A%! %&!

9-+4,/,9-4,%;%! +*,74%! ;##+! 0%! 2#A-2%! :%7%%&8/5-9(! 6--+! %%&! ,&/2*8,%@!

5%+,&&%+,&:8&%46%+A! #&484--4! 0-4! I,/5! 84+%A4! ;-&! -@:%2%:%&! 0#+9%&! 4#4! ,&4%+&-4,#&-2%!

5%+,&&%+,&:8#+:-&,I-4,%8<!S%&&,8!0,%!;##+5%%&!4#4!0%!9+,;-4%!8@%%+!C%5##+0%!6#+04!0##+!

0%I%!84+-4%:,%w&!;-&!0%!#9:+-;,&:8;%+%&,:,&:%&!#7:%I%4!,&!%+A%&&,&:<!!

M%+;#2:%&8! 4##&4! 0,4! 9+#%@8/5+,@4! 5#%! 0%! #9:+-;,&:8C%6%:,&:! C+%%A4! 7%4! 5%4!

4,>08/#&/%94! 0-4! 4,>0%&8! 0%! 4+-&8,4,%! 6%+0! ,&:%I%4! #7! 7%4! 0%! :%8/5,%0%&,8! ;-&! 0%!

N*+:%+##+2#:! #7! 4%! :--&<! "%+6,>2! 0%! -+/5,4%/4%&! ;-&! 0%! 4+-&8,4,%! 0%I%! %9,8#0%! -28!

;#24##,0! ;%+2%0%&! 4,>0! C%8/5#*60%&(! -+:*7%&4%%+4! 0%! #9:+-;,&:8C%6%:,&:! 0-4! 0%I%!

:%6%200-0,:%! 9%+

7%&! ;%+0%+! A-&! :--&<! L%! -*4%*+! &#%74! 0%I%! &,%*6%! &#4,%! ;-&! 4%79#+-2,4%,4! {4+-*7-b

45%+-9,%b1'*#,!"!4,>0!d""Q!4,>0e<!M%+;#2:%&8!C%8/5+,>@4!I%!5#%!0%I%!&#4,%!:%/#&84+*%%+0!%&!

;%+89+%,0! 6#+04! 0##+! %&A%2%! 5%+,&&%+,&:8;%+%&,:,&:%&(! %&! C%Ä&;2#%0! ,8! 0##+! 5%4!

,&4%+&-4,#&--2!t%!.&#$%$*&.'(S,#%$1"t(0,8/#*+8<!

L%! I#%A4#/54! ;-&! 0%! -*4%*+! &--+! 0%! ,79-/4! ;-&! 0%! #9:+-;,&:%&! #9! 5%4! /#22%/4,%@!

:%5%*:%&! ;##+C,>! @#+%&8,8/5%! 6--+5%,0(! C+-/54! %%&! C+%0%! 6--,%+! --&! &#+7%&! --&! 5%4!

2,/54!#;%+!5#%!7%&!5%4!C%84!5%4!;%+2%0%&!;-&!0%!N*+:%+##+2#:!+%9+%8%&4%%+4<!L%!-*4%*+!

{:%9+,;,2,:%%+0%! ;%+4%:%&6##+0,:%+8{! ;-&! 0%! 0#0%&! ,&! 0%! 7-88-:+-;%&<! L%I%! ;-+,w+%&!

;-&! -9#2,4,%A! %&! ,&0,;,0*%%2! 4#4! 9#2,4,%A! %&! /#22%/4,%@<! L%! 1$.[! %&! 5--+! 7%0%6%+A%+8!

C+%&:%&! C,>;##+C%%20! @-7,2,%2%0%&! &--+! ;#+%&! -28! :%9+,;,2,:%%+0%! ;%+4%:%&6##+0,:%+8!

%&! 84%22%&! 0%! 0#0%&! ;##+! -28! ;%+7,84%! :+##4;-0%+8<! 1&0%+%! 5%+,&&%+,&:8#+:-&,8-4,%8!

I

:%8&%*;%20%!84+,>0%+8(!C,>!;##+A%*+!;%+4%:%&6##+0,:0!0##+!0%!9#2,4,%A%!%+@:%&-7%&!;-&!

5*&! 84+,>0<! L%I%! ;%+8/5,22%&! C%9-2%&! #@! 0%! %+A%&&,&:! %&! +%9-+-4,%! C%9%+A4! I,>&! 4#4!

/#77%7#+-4,%;%! %&! 8?7C#2,8/5%! +%9-+-4,%(! #@! ##A! 8#/,-2%! :%+%/54,:5%,0! #7;-44%&<!

N#;%&0,%&! 2%,0%&! 0%I%! ;%+8/5,22%&! 4#4! *,4%%&2#9%&0%! 4,>08/#&/%94%&<! L%! -*4%*+! 4##&4!

--&! 5#%! 0%! ""Qb4,>0! ;-&! t%!.&#$%$*&.'( S,#%$1"t(! 7%4! %&! @#/*8! #9! :%&%I,&:! %&! 1'*#,!"(!

:%/#&4%84%%+0!6#

b@-8/,84,8/5%! 84+,>0!

&-84+%;%&<!

128! %%+84%! /#&/2*8,%! 84%24! 0%! -*4%*+! 0-4! 0%! #9:+-;,&:%&! ;-&! 0%! 7-88-:+-;%&! %%&!

C+%*A!;%+##+I-A%&!

Page 307: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

EaF!

C+%*A! :--4! %/54%+! ;%+8/5,22%&0%! +,/54,&:%&! *,4<! B&4%+&-4,#&-2%! 4+%&08! I#-28! 0%! t4*!"&#$1(%,!&{!%&!t%!.&#$%$*&.'(S,#%$1"t!P9-&>%(! 7--+! C%9%+A%&! 0,4! ##A! b! ;##+-2! 6-&&%%+! 0%! 5%+,&&%+,&:8C%6%:,&:! 6,2! ,&:--&!

4%:%&! 0%! 9+,;-4,8%+,&:! ;-&! 0%! 5%+,&&%+,&:! --&! 0%! N*+:%+##+2#:! %&! 0%! -;%+8,%! ;##+!

9#2,4,%A!/#&@2,/4!,&:%9+%&4!4,>0%&8!0%!4+-&8,4,%<!128!46%%0%!/#&/2*8,%!4##&4!0%!-*4%*+!--&(!

0##+!,&!4%!I##7%&!#9!0%!@+,/4,%8!4*88%&!0%!C%4+#AA%&!9-+4,>%&(!0-4!0%!:%#9%&0%!:+-;%&!

:%%&!#&:%7%0,%%+0%!C2,A!#9!5%4!;%+2%0%&!C,%0%&(!7--+!%%+0%+!5%4!#&0%+6%+9!I,>&!;-&!

%%&! {9#2,4,%A! ;-&! 0%! 5%+,&&%+,&:{! 4*88%&! 2#A-2%! :%7%%&8/5-99%&(!

5%+,&&%+,&:8#+:-&,8-4,%8!%&!,&4%+&-4,#&-2%!4+%&08!I#-28!t%!.&#$%$*&.'(S,#%$1"t!%&!0%!t4*!"&#$1(%,!&#9:+-;,&:8C%6%:,&:! &,%4! &-4**+2,>A! %&! *&,;%+8%%2! I,>&(! 7--+! :%/#&84+*%%+0! 6#+0%&!

0##+! ;%+8/5,22%&0%! 5%+,&&%+,&:8-/4,;,84%&<! L--+#7! C%;%%24! 0%! -*4%*+! %39%+48! ;-&!

t%!.&#$%$*&.'( S,#%$1"t! --&! #7! +%A%&,&:! 4%! 5#*0%&! 7%4! 0%! 0,;%+8,4%,4! %&! @+,/4,%8! 4*88%&!

;%+8/5,22%&0%! C%2-&:5%CC%&0%&(! I%2@8! 6-&&%%+! I%! %%&! 9+-A4,>A! :%C+*,A%&! 7%4!

6%4%&8/5-99%2,>A%!%&!>*+,0,8/5%!9+#/%0*+%8!I#-28!#9:+-;,&:%&!;-&!7-88-:+-;%&<!

!

Page 308: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EaY!

N,C2,#:+-95?!

$%45,&A,&:! #@! 45%! J*C2,/b E"6$#$*&$&+( %/"( 7*'$%$1.'B( N"-$&$#%(E"1*&#%!,1%$*&#( *4( F!.>$%$*&.'( ;*&1":%#( $&( <"#%"!&( 7*'$%$1.'( F/"*!3(! %0,4%0! C?! )-&/?! Z<![,+8/57-&&!-&0!Q5+,84,&%!L,!P4%@-&#<!^3@#+0O!=%84;,%6!J+%88(!X``k<!

1+:%&4 9*1$.'(2$#%*!3!cF!dEWW`eO!c`X FWa<!

1:*,2-+(! J-2#7-<! )"-*!3( .&>( C-&"#$.B( F/"( E*'"( *4( %/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!( $&( %/"( F!.&#$%$*&( %*(?"-*1!.13M!)%6!\#+AO!N%+:5-5&!N##A8(!EWWE<!

b"+-&8,4,#&-2!Z*84,/%p!$%/%&4!L%;%2#97%&48!,&!45%!P9-&,85!9*,%/(R,!*:".&(9*1$"%3(.&>(7*'$%$1#!Xc!dEWWaeO!FXH Fcc<!

P9-&,85!Q 2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!XEX XkF<!1:*,2-+(! J-2#7-(! U-,-! N-2/%228(! -&0! ['/4#+! Q%C#22-b

;*-:.!.%$6"( 7*'$%$1.'(9%,>$"#!FF!dEWXXeO!Xc`H XFcW<!

1:*,2-+(!J-2#7-(!-&0!Q2-+-!$-7h+%IbF!.&#$%$*&.'( `,#%$1"( .&>( )"-*!3( $&( R,!*:"( XZ[ab cdZY\(( %0,4%0! C?! ),/#!

=#*4%+8(!X`` EYa<!Q-7C+,0:%O!B&4%+8%&4,-(!EWXF<!12#&8#(! K+%:#+,#(! -&0! L,%:#! .*+#<! F/"( 7*'$%$1#( .&>( )"-*!3( *4( ?"-*1!.%$1( F!.&#$%$*&B( F/"( 9:.&$#/(

)*>"'M()%6!\#+AO!$#*42%0:%(!EWXW<!

(! %0,4%0! C?! Q-+2#8! Z%+%IbR-++g&! -&0! P-7*%2!17-:#(!EFc EkY<!)#4+%!L-7%O!f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!J+%88(!EWXW<!

17&%84h-!B&4%+&-/,#&-2<!VK1%$-.#(>"('.(5,"!!.(1$6$'(3("'(!]+$-"&(4!.&Q,$#%.B("'(>"#.#%!"(>"('*#(.!1/$6*#@('.(:!$6.%$T.1$0&(>"('.(6"!>.><!.-0+,0O!P%/+%4-+,-0#!_84-4-2(!EWWk<!

1&84%44(! |2,8-C%45(! -&0! Z%-&b ?"#%!,1%$*&( .&>( 2,-.&( E"-.$&#B(?$#:*#.'( .&>( ;*&1".'-"&%( $&( 5"&*1$>"( .&>( ).##( V$*'"&1"(! %0,4%0! C?! |2,8-C%45!1&84%44! -&0!Z%-&b.-+/!L+%?@*8(!X XF<!.-&/5%84%+O!.-&/5%84%+!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXF<!

F/"*!3@(;,'%,!"(f(9*1$"%3(H!dX``WeO!E`Y cXW<!

?".%/@()*,!&$&+@(.&>(A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0,4%0!C?!1&4#&,*8!Q<K<.<!$#CC%&(!FW Fa<!.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWF<!

2,-.&( E$+/%#( _,.!%"!'3! cX! dEWW`eO!cEX ckH<!

18#/,-/,T&! 9-+-! 2-! J+%8%+;-/,T&! 0%! 2-! .%7#+,-! [,84T+,/-! %&! U-! $,#>-(! %0<! ),S"!"#( >"( G"+!*M(U#:+#n#O!K+g@,/-8!^/5#-(!EWXX<!

N%22(!P*I-&&%<!R&131'*:">$.(*4(N*!"&#$1(91$"&1"<!)%6!\#+AO!R-/48!#&!R,2%(!EWWa<!

Page 309: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

Eak!

N%+4,&#(! 1&45#&?<! N*!"&#$1( 91$"&1"B( N,&>.-"&%.'#( .&>( H&6"#%$+.%$*&#M! .-8#&O! Q%&:-:%! U%-+&,&:(!EWXX<!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!c k<!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!X E<!

J#4%&4,-2!R*4*+ W*J( ;*,&%!$"#( 2$#%*!$1.'( E"6$"J!XEH! dEWXEeO!XWaXXY<!

N%;%+&-:%(! N%+C%+<! 2$#%*!3@( )"-*!3@( .&>( 9%.%"D9:*&#*!">( V$*'"&1"B! F$-"( .&>( `,#%$1"<! )%6! \#+AO!$#*42%0:%(!EWXE<!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3(df&9*C2,85%0!9-9%+(!@#+45/#7,&:<!%!,&!P9-&,85!.-88!

)"-*!3(9%,>$"#!H!dEWXFeO!FFW FYk<!

H&%"!&.%$*&.'( `*,!&.'( *4(H="!$.&(9%,>$"#!X`!dEWWkeO!EY YX<!

)".&$&+#( *4( V$*'"&1"B( C( ;!*##( ;,'%,!.'(7"!#:"1%$6"(! %0,4%0! C?! Kv+-&! 1,>7%+! -&0! Z#&! 1CC,&A(! Ecbca<! ^3@#+0! V! )%6!\#+AO! N%+:(!EWWW<!

?"!(N!"$%.+(!Z-&*-+?!X`(!EWXE(!XWbXX<!F/"( C&&.'#(*4( %/"(

C-"!$1.&(C1.>"-3(*4(7*'$%$1.'(.&>(9*1$.'(91$"&1"!kXH!dEWWaeO!Xcc XFa<!L%+%/5#8![*7-&#8!%&!%2!Q#&#!P*+!0%!

P%7,&-+,#!B&4%+&-/,#&-2!J#2h4,/-8!0%!2-!.%7#+,-(!N*%&#8!1,+%8(!P%94%7C%+!E` cW(!EWXX<!Q-90%;,2-(! U*/(! -&0! L-&,q2%! M#207-&<! <.!( ?".>B( <"#%"!&( 9*1$"%$"#( .&>( %/"( ;.#,.'%$"#( *4( <.!M!

_0,&C*+:5O!_0,&C*+:5!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWk<!

?$#!"-"-="!$&+(%/"(?$1%.%*!#/$:B(F/"(7*'$%$1#(*4()"-*!3($&(%/"(9:.&$#/( F!.&#$%$*&( %*( ?"-*1!.13(! %0,4%0! C?! Z#-&! $-7#&! $%8,&-(! XH Ea<! 1784%+0-7O!142-&4-(!EWWW<!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!XkYbXaa<!Q%&-++#(! 1&:%2-<!

B&84,4*4,#&-2,I%0!C?!1*3,2,#!P#/,-2!,&!J#846-+!P9-,&< 2$#%*!3(.&>()"-*!3!EW!dEWWaeO!c`bY`<!

R&131'*:">$.( *4( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"(! %0,4%0! C?! U-;,&,-! P4-&! -&0!)-0?-!)%0%28A?(!FY`bFkY<!Q-7C+,0:%O!f&,;%+8,4?!#@!Q-7C+,0:%!J+%88(!EWXE<!

Q#5%&!P-2-7-(!.-*+,/,#<!F,-=.#(C&0&$-.#B(H&4*!-"(#*=!"('.(H>"&%$4$1.1$0&(>"(E"#%*#(>"(VK1%$-.#(>"('.(E":!"#$0&(H'"+.'M!N*%&#8!1,+%8O!Q-4-2#:#8!_0,4#+-(!X``E<!

Q#5%&(! P4-&2%?<! 9%.%"#( *4( ?"&$.'B( o&*J$&+( C=*,%( C%!*1$%$"#( .&>( 9,44"!$&+<! Q-7C+,0:%O! J#2,4?! J+%88(!EWWX<!

R81.6.%$&+()"-*!3B(9$%"#(*4(E"-"-="!$&+(.&>(N*!+"%%$&+(!%0,4%0!C?!.-+,-!P4-+I7-&&!-&0!Z#5&!$#C?<!K-,&%8;,22%O!f&,;%+8,4?!J+%88!#@!R2#+,0-(!@#+45/#7,&:!dEWXke<!

_35*7-/,#&%8! 0%! 0%4%&,0#8b0%8-9-+%/,0#8O! U#8!0,@%+%&4%8!8%&4,0#8!]*%!%7%+:%&!%&!2-!+%84,4*/,T&!0%!,0%&4,0-0!-!9-+4,+!0%!2#!C,#2T:,/#!?! 0%!N*%&#8!1,+%8(!EWW`<!

Page 310: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! EaH!

;*-:',%,-! X`! dEWWaeO!XkX XHc<!

C-"!$1.&( C1.>"-3( *4(7*'$%$1.'(.&>(9*1$.'(91$"&1"!YWk!dX`a`eO!XE` XFW<!

Q#3(! .-+:-+%4(! 17C,A-! R2-;%2(! B-&! [-&8#&(! Z#-&&-! U-;%+(! -&0! $#2-&0! =%882,&:<! F/"( 91$"&%$4$1(H&6"#%$+.%$*&(*4().##(5!.6"#<!Q-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWa<!

Q+#882-&0(! m#w<!C!1/"*'*+$1.'(?$.'*+,"#!HE!dEWWWeO!XFkbXYa<!

!).%]!$"'( ;,'%,!"B( F/"( C!1/."*'*+3( *4( FJ"&%$"%/( ;"&%,!3( ;*&4'$1%(! %0,4%0! C?! 1<Z<! P/5#@,%20(!=,22,-7!K+-?!Z#5&8#&(!-&0!Q#22%%&!.<!N%/A(!XXYbXcX<!U#&0#&O!$#*42%0:%(!EWWE<!

C-"!$1.&(C&%/!*:*'*+$#%#!XXX!dEWW`eO!k` aW<!

!EH!dEWWYeO!aYa aaW<!F$S>#1/!$4%(

6**!(5"#1/$">"&$#!XXk!dEWWceO!EXE EcW<!L%!N-%48(!1&4##&<!E"#:*&#$='"(2$#%*!3M!)%6!\#+AO!N%+:5-5&!N##A8(!EWW`<!0%!Q%+4%-*(!.,/5%2<! <!J-+,8O!_0,4,#&8!K-22,7-+0(!X`HY<!

_,.'$%.%$6"( E"#".!1/( 7!.1%$1"(!%0,4%0! C?! Q2,;%! P%-2%(! L-;,0! P,2;%+7-&(! Z-C%+! R<! K*C+,*7(! -&0! K,-79,%4+#!K#C#(! EWYEXH<!U#8!1&:%2%8(!U#&0#&O!P-:%!J*C2,/-4,#&8(!EWWH<!

! 2.&>=**I( *4()"%/*>#( $&( ;,'%,!.'( C&%/!*:*'*+3(! %0,4%0! C?! $*88%2! N%+&-+0(! EY`bE``<! =-2&*4! Q+%%AO!124-7,+-(!EWWW<!

Lh-I!Lh-I(!N%&,4#(!-&0!Z*-&!J%0+#!_84%C-&!J-27%+#<!V$>.(3(-,"!%"(>"(%!"#(+,"!!$''"!*#(.&%$4!.&Q,$#%.#(Z[a[\<!

.-0+,0O!R#+#!_0,/,#&%8(!EWXX<!E"%/$&I$&+(2$#%*!3!`!dEWWYeO!ca`b

FXc<!/%!-&0!45%!

2,-.&( E$+/%#( ;*:3( E$+/%#B! C!1/$6*#( 6$#,.'"#( "&( '.( ]:*1.( >"( '.(>"#1'.#$4$1.1$0&(!%0,4%0!C?!Q+,84,g&!KT7%Ib.#?-(!EXkbEFY<!P-&4,-:#!0%!Q5,2%O!f&,;%+8,0-0!0%!Q5,2%(!EWXc<!

F/"(9/!,&I"&(2".>(*4(A,1/"&J.'>B( H1*&#(*4(C%!*1$%3(.%(G,!"-="!+kc!dX``aeO!c` kF<!

EAAF. Argentine Forensic Anthropology Team Annual Report, Buenos Aires, 2005.

B&! 2.&>=**I( *4( R%/&*+!.:/3(! %0,4%0! C?! J-*2! 14A,&8#&(! 17-&0-! Q#@@%?(! P-+-! L%2-7#&4(!Z#5&!U#@2-&0(!-&0!U?&!U#@2-&0(!ck` cac<!U#&0#&O!P1K_!J*C2,/-4,#&8(!EWWX<!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!XF XH<!,-!0%!2-!+%9+%8,T&!?!2-!2*/5-!9#+!8*!+%/#&#/,7,%&4#!d_&!

2$#:.&$.(G*6.!k!dEWWkeO!8<9<!2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHeO!8<9<!

! #@! J%-/%O! [,84#+,/-2! .%7#+?! ,&! J#84bR+-&/#! P9-,&(! -! $%;,%6bE"6$#%.(2$#:g&$1.()*>"!&.!Ya!dEWWYeO!EWY EX`<!

?".%/@()*,!&$&+@( .&>( A,!$.'B( C( ;!*##D;,'%,!.'( E".>"!(! %0,4%0! C?! 1&4#&,*8! Q<K<.<! $#CC%&(! F`bkE<!.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWF<!

R%207-&(! 122%&<! N*!-.%$*&#( *4( V$*'"&1"B( F/"( G.!!.%$6"( *4( %/"( A*>3( .&>( 7*'$%$1.'( F"!!*!( $&( G*!%/"!&(H!"'.&><!Q5,/-:#O!f&,;%+8,4?!#@!Q5,/-:#!J+%88(!X``X<!

Page 311: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

Eaa!

N$"'>J*!I( ,&>"!( N$!"B(;*&%"-:*!.!3(9%,>$"#(*4(V$*'"&1"(.&>(9,!6$6.'(!%0,4%0!C?!Q-+#2?&!)#+084+#7!-&0!1&4#&,*8!$#CC%&(!EEF EYc<!N%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!X``Y<!

R%+7%(! .-+,-&%<! F/"( U&>"!&".%/( *4( F/$&+#B( V$*'"&1"@( 2$#%*!3@( .&>( %/"( R6"!3>.3( $&( 9$"!!.( W"*&"M(N%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWX<!

H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(%/"(2,-.&$%$"#!E!dEWWFeO!EYEH EYcY<!

(!%0,4%0!C?!Q-+2#8!Z%+%IbR-++g&!-&0!P-7*%2!17-:#(!EH` cWF<!)#4+%!L-7%O!f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!J+%88(!EWXW<!

H&%"!6$O(!.-+/5!cX(!EWXF<!"5%! $%4*+&! #@! Q,;,2! =-+! K5#848O! "5%! _45&#:+-95?! #@! _35*7-4,#&8! ,&!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!EE!dEWWkeO!H XE<!

2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHeO!8<9<!Q+,%8! -&0! =5,89%+8O! _35*7,&:! -&0! )-++-4,&:! L%@%-4! ,&!

`*,!&.'(*4(9:.&$#/(;,'%,!.'(9%,>$"#!`!dEWWaeO!XHHbX`E<!E"6$#%.( >"( ?$.'"1%*'*+K.( 3( F!.>$1$*&"#(

7*:,'.!"#!kF!dEWW`eO!kX `F<!5*7-&#8O!%2!0%8/*C+,7,%&4#!0%! 2-8!

E"6$#%.(>"(C&%!*:*'*+K.(9*1$.'!X`!dEWXWeO!XkX Xa`<!

( 5!.6"#( .&>( %/"( E"1*6"!3( *4( 2$#%*!$1.'( )"-*!3(! %0,4%0! C?!Q-+2#8! Z%+%IbR-++g&! -&0! P-7*%2! 17-:#(! cWF cEH<! )#4+%! L-7%O! f&,;%+8,4?! #@! )#4+%!L-7%!J+%88(!EWXW<!

_35*7-4,#&8!,&! H9R5PEwCB(E"6$#%.(>"(N$'*#*4K.()*!.'(3(7*'K%$1.!FY!dEWXXeO!YEY YFF<!

7*'K%$1.(3(9*1$">.>!Fa!dEWXXeO!FaXbYWW<!,&:! 45%! L%@%-4%0O! Q,;,2! =-+! .-88! K+-;%8! ,&! EX84b

C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!FW!dEWXceO!ca FW<!

C&%/!*:*'*+3(F*>.3!E`!dEWXceO!Xa EE<!R%++g&0,I(! R+-&/,8/#<! R'( :.#.>*( =.S*( %$"!!.B( R8/,-.1$*&"#( 1*&%"-:*!g&".#( >"( '.( 5,"!!.( ;$6$'M!

N-+/%2#&-O!1&45+#9#8(!EWXF<!M,#2%&/,-! 9#2h4,/-! ?! 7%7#+,-! 0,:,4-2O! U-8!

%35*7-/,#&%8! 0%! @#8-8! /#7*&%8! 0%! 2-! K*%++-! Q,;,2! dX`ck X`c`e! %&! 2-! _89-n-!F"!!$%*!$*#@( $>"&%$>.>"#( 3( 6$*'"&1$.#(( %0,4%0! C?! \-&%44! P%:#;,-! -&0!

N%-4+,I!)-4%8!Q+*I(!XaYbEXW<!.'+,0-O!f&,;%+8,0-0!0%!2#8!1&0%8(!EWXX<!R#*/-*24(!.,/5%2<!9,!6"$''"!("%(:,&$!M!J-+,8O!K-22,7-+0(!X`HY<!

F/"(G.%$*&.'(H&%"!"#%(dX`a`e<!

H&%"!&.%$*&.'( `*,!&.'( *4(H="!$.&(9%,>$"#!X`!dEWWkeO!EY YX<!

;./$"!#(>"(1$6$'$T.%$*&("#:.+&*'"(1*&%"-:*!.$&"!XX!dEWXceO!8<9<!

_,.'$%.%$6"( E"#".!1/(7!.1%$1"(!%0,4%0!C?!Q2,;%!P%-2%(!K,-79,%4+#!K#C#(!Z-C%+!K*C+,*7(!-&0!L-;,0!P,2;%+7-&(!FWY FEk<!U#8!1&:%2%8(!U#&0#&O!P-:%!J*C2,/-4,#&8(!EWWH<!

Page 312: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! Ea`!

K#2 `*,!&.'( *4(9:.&$#/(;,'%,!.'(9%,>$"#!`!dEWWaeO!XEHbXFX<!

=#+A,&:! J-9%+! c(! B&84,4*4#! 0%! J#2h4,/-8! ?! N,%&%8! JtC2,/#8! dBJJe(! EWXW<! 1//%88%0!L%/%7C%+! EW(! EWXc<!5449OGG666<,99</8,/<%8G8,4%8G0%@-*24G@,2%8GBJJG0#/*7%&4#s4+-C->#G90@GQPBQbBJJb=JbEWXW WcsK#2#C<90@<!

U-! 9#2h4,/-! -+/5,;h84,/-! 0%2! :#C,%+&#! %89-n#2! ?! 2-! -*8%&/,-! 0%!2$#:.&$.(G*6.(H!dEWWHeO!8<9<!

K#&Ig2%I $*,C-2(! 12@+%0#<!7,='$1(C!1/."*'*+3!k!dEWWHeO!EWc EEk<!

K#&Ig2%Ib ;,!!"&%(C&%/!*:*'*+3!F`!dEWWaeO!EFHbEH`<!

K#&Ig2%IbB&!A*>$"#( $&( ;*&4'$1%B( ;*!:*!".'$%3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( F!.&#4*!-.%$*&(!%0,4%0!C?!J-*2!Q#+&,85!-&0!),/5#2-8!Z<!P-*&0%+8(!8<9<!1C,&:0#&O!$#*42%0:%(!EWXc<!

K+-5-7(! [ 9:.&$#/( ;,'%,!.'( 9%,>$"#B( C&(H&%!*>,1%$*&(!%0,4%0!C?![%2%&!K+-5-7!-&0!Z#!U-C-&?,<!^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!X``Y<!

EWWcO!"5%!$%4*+&!#@!$%9*C2,/-&!.%7#+?< 91$"&1"(f(9*1$"%3!ka!dEWWFeO!cXc cEa<!

K+-5-7(![%2%&<!F/"(9:.&$#/(;$6$'(<.!B(C(V"!3(9/*!%(H&%!*>,1%$*&<!^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWY<!

[-77%+82%?(!.-+4?&(!-&0!J-*2!14A,&8#&<!R%/&*+!.:/3M(7!$&1$:'"#($&(7!.1%$1"M(F/$!>(R>$%$*&<!U#&0#&O!$#*42%0:%(!EWWH<!

`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"(XY!dEWXWeO!FWcbFEX<![-+4#:(!R+-&i#,8<! <!J-+,8O!P%*,2(!EWWc<!

U&".!%/$&+((!%0,4%0!C?!Q-+2#8!Z%+%IbR-++g&!-&0!P-7*%2!17-:#(!XkabX`X<!)#4+%!L-7%O!

f&,;%+8,4?!#@!)#4+%!L-7%!J+%88(!EWXW<!?".%/@(

)*,!&$&+@(.&>(A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!%0,4%0!C?!1&4#&,*8!Q<K<.<!$#CC%&(!X`HbEXE<!.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWF<!

[,&4#&(!12%3-&0%+(!%0<!F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"B(5'*=.'()"1/.&$#-#(.&>(W*1.'(E".'$%$"#(C4%"!(5"&*1$>"(.&>().##(V$*'"&1"M!)%6!N+*&86,/AO!$*4:%+8!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXX<!

7*"%$1#(F*>.3!XH!dX``keO!kY`bkak<!).1Q,.!$"(W.J(`*,!&.'!Xc!dEWXFeO!EY

FW<![*&4,&:4#&(! P-7*%2! J<! F/"( F/$!>( <.6"B( ?"-*1!.%$T.%$*&( $&( %/"( W.%"( FJ"&%$"%/( ;"&%,!3<! )#+7-&O!

f&,;%+8,4?!#@!^A2-5#7-!J+%88(!X``X<!

A!**>(f(E*T"&!E!dEWXWeO!Y Ec<!op'&"!(9%.>%DC&T"$+"!(!19+,2!Xa(!EWXE(!

H<!Z%+%I!)#;-+-(!1+,%2(!-&0!J-C2#!Pg&/5%I!U%T&<! ;*&( '.(-"-*!$.(>"(,&.(E":,='$1.(:*!(6"&$!<!.-0+,0O!

Q#2%//,T&!B&4%+7%0,#8(!EWXF<!Z#,/%(!Q5+,84#95%+(!-&0!_+,/!P4#;%+<!<$%&"##"#(4!*-(%/"(5!.6"B(F/"(9%*!$"#(A*&"#(F"''<!N#84#&O!U,442%(!

N+#6&(!X``X<!Z*52(! S,+84%&<! F/"( ;*&%!$=,%$*&( =3( XN*!"&#$1\( C!1/."*'*+$#%#( %*( 2,-.&( E$+/%#( H&6"#%$+.%$*&#( *4( ).##(

5!.6"#M!P4-;-&:%+O!17Pb)_""(!EWWY<!Z*2,g ;'.6"#(>"(!.T0&(:!g1%$1.!XY`!dEWWkeO!FbXc<!

Page 313: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

E`W!

2$#:.&$.(G*6.!H!dEWWHeO!8<9<!Q#22%/4,;%!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3!FX!dEWWEeO!XH` X`H<!)"-*!3(9%,>$"#!Y!dEWXEeO!XXXbXXc<!

A*>3(f(9*1$"%3!H!dEWWXeO!XEX Xck<!

S#@@(!Q2%-<!F/"(A*&"(<*-.&<!U#&0#&O!142-&4,/!N##A8(!EWWF<!V"!+.&+"&"(m,I,&4%B(m,!(9"-.&%$I(+"#1/$1/%'$1/"!(

m"$%"&((%0,4%0!C?!$%,&5-+4!S#8%22%/A<!R+-&A@*+4!-7!.-,&O!P*5+A-79(!X`H`<!2$#%*!3(

.&>(C&%/!*:*'*+3!X`!dEWWaeO!cHXbE`W<!

.-4%+,-2,4?! -&0! 1@@%/4,;%! J+%8%&/%! # `*,!&.'( *4( ).%"!$.'( ;,'%,!"( XY!dEWXWeO!cHXbcaF<!

S6#&(![%&#,A<!C4%"!( %/"( ).##.1!"B( ;*--"-*!.%$*&(.&>( ;*&#*'.%$*&( $&( 2.()3(.&>( )3(W.$M!N%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWk<!

5%! L,@@,/*24?!#@! Q#7,&:! 4#! "%+78!7*"%$1#(F*>.3!Ea!dEWWHeO!a`bXXk<!

!XXa!dEWXceO!XWX XX`<!F/"(A*>3(!%0,4%0!C?!P%-&!P6%%&%?!-&0!

B-&![#00%+(!HY `c<!Q-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWE<!+-95,/!

F/"(_,.'$%.%$6"(E":*!%!Xc!dEWWaeO!XWW XXY<!;*-:.!.%$6"( 9%,>$"#( $&( 9*1$"%3(

.&>(2$#%*!3(EH!dX`aYeO!EFXbEkW<!UT9%I!K-+/h-(!Z*2,g&(!-&0!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!%08<!N*&%.&*#.#@(Z[aZ cddeB()"-*!$.(>"(1.!&"(3(/,"#*<!

Q,*0-0!$%-2O!B79+%&4-!J+#;,&/,-2(!EWXW<!R'(7.K#(9"-.&.'(()#;%7C%+!XF(!

EWXW(!kEbHY< .-/h-8(!P-&4,-:#<!R'(-*&%"(*('.(-,"!%"B(W.(6$>.('"+"&>.!$.(>"'(+,"!!$''"!*(.&%$4!.&Q,$#%.().&,"'(5$!0&<!

.-0+,0O!"%7-8!0%![#?(!EWWY<!

_PP[Q(!K2-8:#6(!19+,2!XW XF(!EWXE<!! -&! 1&0-2*8,-&!

C-"!$1.&(R%/&*'*+$#%!EE!dX``YeO!XEY XFc<!.-&8,22-!_8/*0%+#(!Z%+T&,7#(!-&0!U*,8!.,:*%2!.#&4%8!^;,%0#<!R'(1!$-"&(>"(R'(;*&%.>"!*B(W*#(&,"6"(

.#"#$&.>*#(>"(;/$''0&(XY(>"(S,&$*(>"(Z[Y[\<!Q5,22T&O!Z%+T&,7#!.-&8,22-!_8/*0%+#(!EWW`<!bP,4%0!

C&&,.'(E"6,"(*4(C&%/!*:*'*+3!EF!dX``YeO!`Y XXH<!W.(;!0&$1.@(.-+/5!Ec(!EWXE(!Xa<!

.-45?8(!K,$%:,#&(!X`45 !

F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"(4!*-(A"'*JB(5!.##!**%#(C1%$6$#-(.&>(%/"( 9%!,++'"( 4*!( ;/.&+"(! %0,4%0! C?! S,%+-&! ./_;#?! -&0! U#+&-! ./K+%:#+<! ^3@#+0O! [-+4!J*C2,85,&:(!EWWa<!

`*,!&.'(*4(W.J(.&>(9*1$"%3!cX!dEWWFeO!Yc`bkE<!

.,&#:*%(!S%&&%45<!7*'$%$1#B(C(V"!3(9/*!%(H&%!*>,1%$*&M!^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!X``Y<!

.##+%5%-0(!Q-+#2,&%<!9"'"1%">(W"%%"!#(*4().!%/.(5"''/*!&M()%6!\#+AO!^62!N##A8(!EWWH<!

.#+%&#(!Z2$#:.&$.(G*6.!k!dEWWkeO!8<9<!

Page 314: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! E`X!

7/$'*#*:/3(.&>(7,='$1(C44.$!#!EH!dX``aeO!cbcW<!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!Xa` EEa<!E":!"#"&%.%$*&#!Ek!dX`a`eO!

H EF<!^8C#+&%(!J%4%+<!F/"(7*'$%$1#(*4(F$-"<!)%6!\#+AO!M%+8#(!X``Y<!

F/"(J*!I(*4(-"-*!3B(G"J(>$!"1%$*&#($&(%/"(#%,>3(*4(5"!-.&(#*1$"%3(.&>(1,'%,!"(!%0,4%0!C?!12#&!Q#&@,&#!-&0!J%4%+!R+,4I8/5%(!Ec`bEYk<!Q5-79-,:&O!f&,;%+8,4?!#@!B22,&#,8!J+%88(!EWWE<!

E":!"#"&%.%$*&#!HY!dEWWXeO!a` XXa<!J%+A8(!$#C%+4(!-&0!12,84-,+!"5#78#&(!%08<!F/"(P!.'(2$#%*!3(E".>"!M!)%6!\#+AO!$#*42%0:%(!X``a<!J+%84#&(!J-*2<!F/"(9:.&$#/(2*'*1.,#%M!U#&0#&O![-+9%+!J+%88(!EWXE<!

_,.'$%.%$6"(E"#".!1/(7!.1%$1"(!%0,4%0!C?!Q2,;%!P%-2%(!K,-79,%4+#!K#C#(!Z-C%+!R<!K*C+,*7(!-&0!L-;,0!P,2;%+7-&(!XY cc<!U#8!1&:%2%8(!U#&0#&O!P-:%!J*C2,/-4,#&8(!EWWH<!

2$#%*!3(f()"-*!3(XF!dEWWEeO!YbXE<!! K+-;%8! @+#7! 45%!

C!1/."*'*+3(.&>(%/"()">$.(!%0,4%0!C?!",7#45?!Q2-/A!-&0!.-+/*8!N+,44-,&(!EcH EYE<!=-2&*4!Q+%%AO!U%@4/#-84!J+%88(!EWWH<!

G"J(W$%"!.!3(P=#"!6"!B(C&%/!*:*'*+3(*4(;'*#">(9*1$"%$"#!dEWW`eO!8<9<!b-4b5-&0O!"5%!L,88#&-&4!.%7#+?!-&0!L#+7-&4!K+-;%8!#@!

C&( C&%/!*:*'*+3( *4( C=#"&1"B( ).%"!$.'$T.%$*&#( *4( F!.&#1"&>"&1"(.&>(W*##(!%0,4%0!C?!.,AA%2!N,22%(!R+,%0-![-84+*9(!-&0!",7!R<!P#+%&8%&(!FY kX<!)%6!\#+AO!P9+,&:%+(!EWXW<!

"5%!P/,%&4,@,/!-&0!1@@%/4,;%!B0%&4,@,/-4,#&!#@!$%9*C2,/-&!Q,;,2,-&!M,/4,78!@+#7!`*,!&.'(*4().%"!$.'(;,'%,!"!XY!dEWXWeO!XbXY<!

$%&85-6(! U-?2-<! R8/,-$&+( W*##B! )"-*!3@( ).%"!$.'$%3@( .&>( ).##( 5!.6"#( *4( %/"( 9:.&$#/( ;$6$'( <.!<!=-2&*4!Q+%%AO!U%@4!Q#-84!J+%88(!EWXX<!

$,/5-+08(! .,/5-%2<! U&( %$"-:*( >"( #$'"&1$*M( W.( +,"!!.(1$6$'( 3( '.( 1,'%,!.( >"( '.( !":!"#$0&( "&( '.( R#:.L.( >"(N!.&1*@!X`ck X`FY<!N-+/%2#&-O!Q+h4,/-(!X```<!

2$#%*!3(.&>()"-*!3!XF!dEWWEeO!`cbXEW<!$,/5-+08(!.,/5-%2<!C4%"!( %/"(;$6$'(<.!B().I$&+()"-*!3(.&>(E"D-.I$&+(9:.$&(#$&1"(Z[Ye<!Q-7C+,0:%O!

Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXc<!7".1"(E"6$"J!XE!dEWWWeO!Hc H`<!

2$#%*!3(.&>(F/"*!3!F`!dEWXWeO!XWWbXXH<!?".%/@( )*,!&$&+@( .&>(

A,!$.'B(C(;!*##D;,'%,!.'(E".>"!(!XbXk<!.-20%&O!N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWF<!$#CC%&(! 1&4#&,*8! Q<K<.<( 7*'$%$1.'( V$*'"&1"( .&>( F!.,-.( $&( C!+"&%$&.<! J5,2-0%295,-O! f&,;%+8,4?! #@!

J%&&8?2;-&,-!J+%88<!EWWY<!bU%0!

F/"(H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"!dEWXFeO!`` XEW<!$*,I(! Z*2,*

`*,!&.'(*4(;*&%"-:*!.!3(2$#%*!3!FF!dEWW`eO!FF` FHE<!$*88%22(! N%+&-+0<! E"#".!1/( )"%/*>#( $&( C&%/!*:*'*+3B( _,.'$%.%$6"( .&>( _,.&%$%.%$6"( C::!*.1/"#<!

U-&5-7O!124-7,+-!J+%88(!EWWk<!P-2-7-(!.-*+,/,#!Q#5%&<!F,-=.#(C&0&$-.#B(H&4*!-"(#*=!"('.(H>"&%$4$1.1$0&(>"(E"#%*#(>"(VK1%$-.#(>"('.(

E":!"#$0&(H'"+.'<!N*%&#8!1,+%8O!Q-4-2#:#8!_0,4#+-(!X``E<!Pg&/5%I(!K%+;-8,#<!?"#.:.!"1$>*#B(?$#.::".!"><!N-+/%2#&-O!1+4!N2*7%(!EWXX<!

Page 315: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

E`E!

Pg&/5%I(!.-+,-&#<!W.(F!.&#$1$0&(9.&+!$"&%.B(U&.(/$#%*!$.(6$*'"&%.(>"'(:!*1"#*(>"-*1!g%$1*("&(R#:.L.(XZ[hb Z[iY\M!.-0+,0O!J%&h&8*2-(!EWXW<!

P-&@#+0(! M,/4#+,-<! A,!$">( 9"1!"%#B( F!,%/( .&>( 2,-.&( E$+/%#( $&( 5,.%"-.'.M! )%6! \#+AO! J-2:+-;%!.-/7,22-&(!EWWc<!

C(;*-:.&$*&(%*(W.%$&(C-"!$1.&(C&%/!*:*'*+3(! %0,4%0! C?! L%C#+-5! J##2%(! FaY YWX<! .-20%&! -&0! ^3@#+0O! N2-/A6%22!J*C2,85,&:(!EWWa<!

P-&@#+0(! M,/4#+,-(! -&0! 18-2%! 1&:%2b1>-&,(! %08<! R&+.+">( P=#"!6"!B( C&%/!*:*'*+3@( C>6*1.13@( .&>(C1%$6$#-<!)%6!N+*&86,/AO!$*4:%+8!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWa<!

P/#44(!Z-7%8<!?*-$&.%$*&(.&>(%/"(C!%#(*4(E"#$#%.&1"B(2$>>"&(F!.&#1!$:%#M!)%6![-;%&!V!U#&0#&O!\-2%!f&,;%+8,4?!J+%88(!X``W<!

P5-+92%?(!$,/5-+0(!-&0!J5,2,9!$<!P4#&%(!%08<!F/"(?.!I"!(9$>"(*4(F.6"'B(F/"(F/"*!3(.&>(7!.1%$1"(*4(?.!I(F*,!$#-M(A!$#%*'O!Q5-&&%2!M,%6!J*C2,/-4,#&8(!EWW`<!

F/"(H&%"!&.%$*&.'(`*,!&.'(*4(F!.&#$%$*&.'(`,#%$1"!X!dEWWHeO!Xac EWH<!W.(-"-*!$.(>"('.(%$"!!.B("8/,-.1$*&"#(>"(.#"#$&.>*#(:*!('.(

!":!"#$0&(4!.&Q,$#%.(!%0,4%0!C?!Q2%7%&4%!N%+&-0!-&0!_2#?!12#&8#(!Xc Xk<!.-0+,0O!"'C-+(!EWWa<!

?"#6"'.>*#(!%0,4%0!C?!R+-&/,8/#!R%++g&0,I!-&0!Q-+#2,&-!.-+4h&%I(!XX Xk<!J-792#&-O!12A,C2-!_0,4#+,-2(!EWXX<!

P,2;-(! _7,2,#(! -&0! P-&4,-:#! .-/h-8<! W.#( 4*#.#( >"( N!.&1*B( W*#( !":,='$1.&*#( Q,"( "'( >$1%.%*!( >"S0( "&( '.#(1,&"%.#<!.-0+,0O!"%7-8!0%!5#?(!EWWc<!

-+/5!@#+!45%!L%-0!-&0!45%!$%8*+:%&/%!#@!45%!f&/-&&?!,&!C&%/!*:*'*+3(.&>(2,-.&$#-!ca!dEWXceO!ckbYc<!

P#&4-:(!P*8-&<!E"+.!>$&+(%/"(7.$&(*4(P%/"!#<!U#&0#&O!J%&:*,&!N##A8(!EWWc<!P#?,&A-(! =#2%<! F/"( A,!>"&( *4( )"-*!3@( %/"( ),#"( *4( N*!+$6"&"##<! ^3@#+0(! ^3@#+0! f&,;%+8,4?! J+%88(!

X```<!P4%99*4-4(! R,&&(! %0<(! 5*6"!&$&+( %/"( ?".>B( 9*6"!"$+&%3( .&>( %/"( 7*'$%$1#( *4( ?".>( A*>$"#<! .-&/5%84%+O!

.-&/5%84%+!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXF<!!

)3(G"$+/=*!@()3(R&"-3B(`,#%$1"(.&>(;*--,&$%3($&(%/"(C4%"!-.%/(*4( ).##( C%!*1$%3(! %0,4%0! C?! _+,/! P4#;%+! -&0! [-+;%?! .<! =%,&84%,&(! aYbXWc<! Q-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWY<!

#! -! 2-8! R#8-8! 0%! R+-&/#O! .%7#+,-8!W.#( :*'K%$1.#( >"( '.( -"-*!$.( "&( '.( R#:.L.(

>"-*1!g%$1.(!%0,4%0!C?!R+-&/,8/#!R%++g&0,I(!8<9<<!.-0+,0O!1&45+#9#8(!@#+45/#7,&:<!"%,4%2(!$*4,!K<! 2.!6.!>(2,-.&(E$+/%#(`*,!&.'!Xk!dEWWceO!k`b`F<!

`*,!&.'(*4(;*&4'$1%(E"#*',%$*&!YW!dEWWkeO!Fcc FYH<!"5#798#&(!J-*2<!F/"(V*$1"(*4(%/"(7.#%<!^3@#+0O!^3@#+0!f&,;%+8,4?!J+%88(!X`Ha<!

7*'$%$1#( .&>( %/"( 7.#%M( P&( E":.$!$&+( 2$#%*!$1.'( H&S,#%$1"#@( %0,4%0! C?!Z#5&!"#+9%?(!XbcF<!U-&5-7O!$#67-&!V!U,442%@,%20!J*C2,85%+8(!EWWc<!

"+%72%44(!K,2%8<! <!U#&0%&O!R-C%+!-&0!R-C%+(!EWXE<!

"+%72%44(!K,2%8<!9:..&#"(9:*I"&(!4+-&8<!C?!_28!;-&!0%+!J2*,>7<!1784%2O!^2?79*8(!EWWH<!"8,&:(! 1&&-! U#6%&5-*94<! N!$1%$*&B( C&( R%/&*+!.:/3( *4( 5'*=.'( ;*&&"1%$*&<! J+,&/%4#&(! ^3@#+0O!

J+,&/%4#&!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWY<!"*4*(!L%87*&0<!E":*!%( *4( %/"( F!,%/( .&>( E"1*&1$'$.%$*&( ;*--$##$*&( *4(9*,%/( C4!$1.( XV*',-"( Z\M( Q-9%!

"#6&O!Z*4-(!X``a<!M%+0%+?(!S-45%+,&%<! F/"(7*'$%$1.'( W$6"#( *4(?".>(A*>$"#B(E"=,!$.'( .&>( 7*#%#*1$.'$#%( ;/.&+"M!)%6!\#+AO!

Q#2*7C,-!f&,;%+8,4?!J+%88(!X```<!

Page 316: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! E`c!

M,-%&%(! U,%8%2#44%<! V*$1"#( 4!*-( %/"( 9/.>*J#M( F/"( E*'"( *4( ;,'%,!.'( ;*&%"8%#( $&( F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"(D;*&4'$1%( 5,.%"-.'.M

f&,;%+8,4?(!EWXX<!#&4%348O! U%-+&,&:! @+#7!

G"%/"!'.&>#(_,.!%"!'3(*4(2,-.&(E$+/%#!Ea!dEWXWeO!X`` EEF<!M,22-+%>#(!Q-+2#8!Z,7'&%I<!H&%!*>,1%$*&(%*(5.!T0&(1*&%!.("'(4!.&Q,$#-*<!.-0+,0O!L,-+,#!JtC2,/#(!EWXW<!M,22-++#?-!,!R#&4(!Z#-&(!1&4#&,#!12#&8#(!$,/-+0#!N%0%+-(!^+#8,-!Q-84g&(!K+%:#+,#!L,#&,8(!.-&*%2!

_8/-+0-(! -&0! J-C2#! K-+/h-<! W.( !":!"##$*&( 4!.&Q,$#%.B( -$%*@( *'6$>*( 3( -"-*!$.M! M-22-0#2,0O!f&,;%+8,0-0!0%!M-22-0#2,0(!EWWk<!

=-:&%+(! P-+-5<! )$##$&+<!N%+A%2%?O!f&,;%+8,4?!#@!Q-2,@#+&,-!J+%88(!EWWa<!

7,='$1(.&>(7!$6.%"($&(F/*,+/%(.&>(7!.1%$1"B(7"!#:"1%$6"#(*&(.(5!.&>(?$1/*%*-3(!%0,4%0!C?!Z%@@!=%,&4+-*C!-&0!S+,85-&!S*7-+(!XbFE<!Q5,/-:#(!U#&0#&O!f&,;%+8,4?!#@!Q5,/-:#!J+%88(!X``H<!

=,28#&(! $,/5-+0<! F/"( 7*'$%$1#( *4( F!,%/( .&>( E"1*&1$'$.%$*&( $&( 9*,%/( C4!$1.B( W"+$%$-$T$&+( %/"( 7*#%DC:.!%/"$>(9%.%"<!Q-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWWX<!

N$+/%$&+(<*!>#(.&>( H-.+"#B( E":!"#"&%$&+( <.!( .1!*##( %/"( ?$#1$:'$&"#(! %0,4%0! C?! _2%&-! N-+-C-&(! P4%95-&!Z-%:%+(!-&0!10-7!.*22%+(!EH FY<!"#+#&4#O!f&,;%+8,4?!#@!"#+#&4#!J+%88(!EWXW<!

C!1/$6"#( f( 9*1$.'( 9%,>$"#B( C( `*,!&.'( *4( H&%"!>$#1$:'$&.!3( E"#".!1/! X!dEWWHeO!ckcbc`H<!

=,&4%+(!Z-?<!"5,&A,&:!-C#*4!P,2%&/%<! H&(9/.>*J#(*4(<.!B(C(9*1$.'(2$#%*!3(*4(9$'"&1"( $&(%/"(FJ"&%$"%/(;"&%,!3(! %0,4%0! C?! _@+-4! N%&b cE<! Q-7C+,0:%O!Q-7C+,0:%!f&,;%+8,4?!J+%88(!EWXW<!

=#*4%+8(! ),/#(! %0<! F!.&#$%$*&.'( `,#%$1"( .&>( )"-*!3( $&( R,!*:"( XZ[abDcdZY\<! Q-7C+,0:%O! B&4%+8%&4,-(!EWXF<!

;*&#%!,1%$&+(%/"(N$"'>(!%0,4%0!C?!M%+%0!17,4(!XFHXkX<!U#&0#&O!$#*42%0:%(!EWWW<!

Page 317: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 318: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! E`Y!

=%C8,4%8!-&0!B&4%+&%4!8#*+/%8!

5449OGG666<@#8-/#7*&</#7G<!U-84! 7#0,@,%0! L%/%7C%+! cX(! EWXF<! 5449OGG-:%b

0%+%/5#8<C2#:89#4<C%G<!R'( 7.K#(! P%94%7C%+! E(! EWWa<!

1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc<!!5449OGG%29-,8</#7G%29-,8GEWWaGW`GWEG-/4*-2,0-0GXEEWcFcFEYsaYWEXY<5472<!

L,-+,#! P,:2#! ��B<! L%/%7C%+! EF(! EWXW<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGXEG%2b@#+#b9#+b2-b7%7#+,-b0,/%b]*%b%2b9+#/%8#b/#&4+-b:-+I#&b b*&b-;,8#b-b !

1:+*9-/,T&<! 54498OGG%35*7-/,#&;-20%&#/%0-<6#+09+%88</#7G(! -! R-/%C##A! 9-:%!d54498OGG666<@-/%C##A</#7G-:+*9-/,#&@-7,2,-8;-20%&#/%0-<%35*7-/,#&e(! -! "6,44%+!9-:%! d54498OGG46,44%+</#7Gy;-20%&#/%0-e(! -&0! -! \#*4*C%! /5-&&%2!d54498OGG666<?#*4*C%</#7G*8%+G;-20%&#/%0-e<!

x2;-+%I! .%+h&#(! P,2;,-! .-+h-<!N">"!.1$0&( R#%.%.'( >"( N*!*#( :*!( '.( )"-*!$.(! ^/4#C%+! XY(! EWXW<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGXWG%2b4%++#+b0%b2-b,&/#7*&,/-/,#&b2-b+%9+%8,#&b]*%b&#b-/-C-G<!

1+-&I-0,<!B&@#+7%!0%!2-!,&89%//,T&!0%2!9#I#!0%!Q-7*n-8<!"#2%0#(!P-&!P%C-84,g&(!EWWa<!1//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY<!5449OGG666<9%+8%/*/,#&+%2,:,#8-<%8G7,&-s/-7*&-8G,&@#+7%<90@<!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8G<!R,!*:.(7!"##(!1*:*84!E`(!

EWXW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXW<! 5449OGG666<%*+#9-9+%88<%8G&-/,#&-2G&#4,/,-b7%7#+,-b7-&-&-b/%2%C+-b0,-b,&4%+&-/,#&-2b0%8-9-+%/,0#8bEWXWWaE`X`YkF`<5472<!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<#+:<%8G>##72-G,&0%3<959G]*,%&%8b8#7#8<!-O!B&@#+7%!EWWW

Ea(!EWXF<!1//%88%0!^/4#C%+!cW(!EWXF<!5449OGG666<82,0%85-+%<&%4G1$.[.%7#+,-G-+75bXFb-#8b+%/*9%+-&0#b7%7#+,-<!

b%+-! P9-,&! /#*20! C%! 4+,%0! ,&!F/"( 5,.!>$.&(! )#;%7C%+! E(! EWXF<! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXW<!

5449OGG666<45%:*-+0,-&</#7G6#+20GEWXFG&#;GWEGC*%&#8b-,+%8b89-,&b@+-&/#b-+:%&4,&-<!

N-+/-2-(!L,%:# 7O='$1*(!.-?!EX(! EWXW<! ! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXF<! 5449OGG666<9*C2,/#<%8G%89-&-GcXFFWWG2-8b;,/4,7-8b0%b@+-&/#b4#7-&b%2b4%84,:#b0%b2-8b7-0+%8b0%b7-?#<!

Page 319: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

E`k!

5449OGG/2%7%&4%C%+&-0<95#4#85%24%+</#7G:-22%+?G=[_$_b._.^$\bL=_UUPGKWWWW�0saXAjN)E8<!

Z*%/%8!%!5,84#+,-0#+%8!+%/2-7-&!%&!J#&@%++-0-!]*%!8%!,&;%84,:*%&!2#8!/+h7%&%8!EFVR(! ^/4#C%+! EF(! EWXW<! 1//%88%0! Z*&%! Ea(! EWXE<!

5449OGG666<+4;%<%8G&#4,/,-8GEWXWXWEFG>*%/%8b5,84#+,-0#+%8b+%/2-7-&b9#&@%++-0-b8%b,&;%84,:*%&b/+,7%&%8b0%2b@+-&]*,87#GckFc``<85472<!

!

!%6"M"#(! )#;%7C%+! XW(! EWXW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! EX(! EWXF<!5449OGG666<+4;%<%8G&#4,/,-8GEWXWXXXWG/#7,%&I-b4#2%0#b%35*7-/,#&b@#8-b8,%4%b@*8,2-0#8b0*+-&4%b:*%++-b/,;,2Gck`kYk<85472<!

R'(?$.!$*((P%94%7C%+!XE(!EWXc<!1//%88%0!L%/%7C%+! Xk(! EWXF<! 5449OGG666<%20,-+,#<%8G8#/,%0-0GJ+,;-4,I-/,#&b7%7#+,-b5,84#+,/-sWsXHc`ccFkF<5472<!

"'>$.!$*M"#(! .-?! Y(! EWXF<! 1//%88%0! ^/4#C%+! Ec(!EWXF<!5449OGG666<%20,-+,#<%8G8#/,%0-0G&#7C+%8b/*%+9#8sWsEYkYEFkXc<5472<!

1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!5449OGG/-0%&-8%+</#7G9+#:+-7-GEWXcGWaGcWG-*0,#8GXcHHaEWEFFskkWEXY<5472<!

7O='$1*(! Z-&*-+?! Ek(!EWXc<! 1//%88%0! Z-&*-+?! k(! EWXF<! 5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+-&8,/,#&b/*%&4#b5-0-8bY`Xb7*%+4#8<5472<!

7O='$1*(! )#;%7C%+! XX(! EWXc<! 1//%88%0! ^/4#C%+! EX(! EWXF<!5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-GFaW`F`G&-;-++-b0%C-4%b*&-b2%?b0%b7%7#+,-b]*%b#C2,:-b-b2-b-07,&,84+-/,#&b-b-8*7,+b2-8b%35*7-/,#&%8<!

_2! "+,C*&-2! B&4%+&-/,#&-2! /#&4+-! %2! @+-&]*,87#! 4+-4T! 0%! @+%&-+! *&-!7O='$1*(! L%/%7C%+! E(! EWXc<! 1//%88%0! Z-&*-+?! H(! EWXY<!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-G4+,C*&-2b,&4%+&-/,#&-2b@+-&]*,87#b4+-4#b@+%&-+<5472<!P,&!2#8!9-+4,0#8!+%9*C2,/-&#8(!2-8!9+,7%+-8!%2%//,#&%8!:%&%+-2%8!/-+%/,%+#&!

7O='$1*(! Z*&%! XX(! EWXF<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!5449OGG666<9*C2,/#<%8GYEkF`kG8,&b2#8b9-+4,0#8b+%9*C2,/-&#8b2-8b9+,7%+-8b%2%//,#&%8b:%&%+-2%8b/-+%/,%+#&b0%b2%:,4,7,0-0<!

C&>.',1"#M"#(! Z-&*-+?!Xk(!EWXF<!1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF(! 5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G%84-7#8b9%+0,%&0#bC-4-22-b7%7#+,-G<!

Q-4%0+-!0%!.%7#+,-![,84T+,/-!-4!45%!f&,;%+8,0-0!Q#792*4%&8%!.-0+,0<!1//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!EWXF(!5449OGG9%&0,%&4%0%7,:+-/,#&<*/7<%8G,&@#G7%7#+,-8G,&0%3<5472<!

5449OGG%--@<4?9%9-0</#7G-&&*-2s+%9#+4sEWWYG<!5449OGG666<%--@<#+:G+%/%&4sWaG<!

R'(),&>*(! .-?! X(! EWXE<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY<!5449OGG666<%27*&0#<%8G%27*&0#GEWXEGWYGWXG%89-&-GXccYaakEWW<5472<!

R'(?$.!$*(! 1*:*84(! H(! EWXc<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!5449OGG666<%20,-+,#<%8G9#2,4,/-G9*%C2#bQ,*0-0b$%-2b/*84#0,-+-b+%/2-7-0#8sWsXkEWcc`ak<5472<!

1//%88%0! L%/%7C%+! X(! EWXF<! 5449OGG666<%5*<%8G%5*8@%+-G*,Ab

Page 320: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! E`H!

/;%+-&#GEWXFGWHGXHG@+-&/,8/#b%43%C%++,-b2-b7%7#+,-b5,84#+,/-b&#b5-C2-b0%b-/#&4%/,7,%&4#8b5,84#+,/#8b0%2b9-8-0#b8,&#b]*%b8%b#/*9-b0%b-8*&4#8b0%2b9+%8%&4%G<!

R'( 7"!$*>$1*(! )#;%7C%+! c(! EWXc<!1//%88%0!L%/%7C%+!XH(!EWXc<!5449OGG666<%29%+,#0,/#</#7G%8G&#4,/,-8G#9,&,#&G/,&/#b@-2-/,-8b8#C+%b2-b7%7#+,-b5,84#+,/-bEaWEEE`z<!!

_8/+,C-&#! "#++%8(! .-+,#<!E"="'$0&(! Z*2?! EE(! EWXF<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY(!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXaHYc`<!!%35*7-+g!2#8!+%84#8!0%!8%,8!:*%++,22%+#8!%&!2-!J*%C2-!0%!L#&!$#0+,:#!

5449OGG666<%*+#9-9+%88<%8G/-84,22-b2-7-&/5-G&#4,/,-b-+75b%35*7-+-b+%84#8b8%,8b:*%++,22%+#8b9*%C2-b0#&b+#0+,:#b/,*0-0b+%-2b;,%+&%8bEWXXWYEFXcF`Ya<5472<!

b.!9%+#!&#!8#7#8!%2!XYb.(!8#7#8!2-!9#2,4,I-/,T&!0%!7O='$1*(! L%/%7C%+! XF(! EWXF<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY<!

5449OGG666<9*C2,/#<%8GYkXYFEG7#&%0%+#b;%&,7#8b0%2bXYb7b9%+#b&#b8#7#8b%2bXYb7b8#7#8b2-b9#2,4,I-/,#&b0%b8*8b-+:*7%&4#8<!

R-C%+(!P%C-84,--&(!-&0!Z-7%8!F/"( V*',&%""!(! .-+/5! k(! EWXW<! 1//%88%0! .-?! Xk(! EWXc<!

5449OGG666<-2C-;#2*&4%%+<#+:GEWXWGWcG45%b6-+bC%@#+%b45%b2,:548b6%&4b#*4b-&b,&4%+;,%6b6,45b5%2%&b:+-5-7G<!

R%0%+-/,T&! _84-4-2! 0%! R#+#8! 9#+! 2-! .%7#+,-<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XE(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G<!

E"="'$0&(!19+,2!EW(!EWXW<!1//%88%0!P%94%7C%+!X(!EWXF<!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFFXY<!!

EWXX<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXXGWHG7%&-8-2C-8b4#2%0#bXkb0%b>*2,#b0%bEWXXG<!

5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXEGWEG+%89*%84-8b0%b2-b@%0%+-/,#&b0%b@#+#8b-2b/*%84,#&-+,#b0%2b-+-+4%A#b0%@%&8#+,-b0%2b9*%C2#b0%b2-b/b-*4#&#7-b;-8/-G<!

?.%"(;,"&%.(! Z*2?! Ec(! EWXF<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<! 5449OGG666<0-4%/*%&4-<#+:G-b&#8#4+#8b]*%b&#b8#7#8b&-0-b%2b7*&0#b%&4%+#b&#8b0-b2-b%89-20-G<!!

?$.!$*(>"(W"0&(!^/4#C%+!XE(!EWXF<!1//%88%0!L%/%7C%+!Xk(! EWXF<! 5449OGG666<0,-+,#0%2%#&<%8G&#4,/,-8GC,%+I#G/2-*0,#b/-;#b4*7C-s`EHF`Y<5472<!

March 6, 2012. http://www.foroporlamemoria.info/2009/12/campana-de-recogida-de-firmas-sin-justicia-no-hay-memoria/. !

R#+#!9#+!2-!.%7#+,-!0%2!M-22%!0%2!",%4-+!?!U-!M%+-(!-!8%/4,#&!#@!45%!N">"!.1$0&(R#%.%.'(>"(N*!*#(:*!('.()"-*!$.<!1//%88%0!L%/%7C%+!EE(!EWXF<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G<!

R#+#!9#+!2-!.%7#+,-<!1//%88%0!Z-&*-+?!XE(!EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<%8G<!K-+/h-!N,2C-#(!J%0+#!1<! N">"!.1$0&(R#%.%.'(>"(N*!*#(:*!('.(

)"-*!$.M( Z*2?! EY(! EWXW<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXWGWHG-b2-bC+,:-0-b0%b2-b@#8-b0%b7%&-8-2C-8G<!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G.-9-R#8-8G<!K#C,%+&#!

5449OGG666<7%7#+,-5,84#+,/-<:#C<%8G<!!)"-*!$.( 2$#%0!$1.<! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(!

EWXF<!5449OGG666<C#%<%8GC#%G0,-8GEWXXGW`GEHG90@8GN^_b1bEWXXbXYEWk<90@<!

Page 321: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

E`a!

F!"+'*J&M F/"( 5,.!>$.&(! .-+/5! EX(! EWXF<!5449OGG666<45%:*-+0,-&</#7GC##A8GEWXFG7-+GEXG@+-&/#8b/+?94b89-&,85b/*24*+%b7%7#+?b8,&/%bX`ckb+%;,%6b>%+%7?b4+%:2#6&<!

G.%$*&.'(;.%/*'$1(E":*!%"!<!Z*2?!cW(!EWWF<!1//%88%0!L%/%7C%+!XY(!EWXc<!5449OGG&-4/-45<#+:G)Q$s^&2,&%G-+/5,;%8EGEWWF/GWHcWWFGWHcWWF-<959<!!

5449OGG666<,/b79<#+:G-C#*4b,/79G<!H&4*(

W$=!"(! .-+/5! XX(! EWXF<! 1//%88%0! ^/4#C%+! EX(! EWXF<!5449OGG666<,&@#2,C+%<%8G&#4,/,-8G9#2,4,/-GEWXFGWcGXXG-&0-2*/,-s9#0+-s%39+#9,-+s8*%2#s9-+-s%35*7-+s@#8-8s;,/4,7-8s@+-&/#sXFFkHsXWXE<5472<!!

1//%88%0!L%/%7C%+!XY(!EWXF<!5449OGG,>4><#3@#+0>#*+&-28<#+:G<!

5449OGG666<,9:<*:%&4<C%G<!R'(7.K#(!19+,2!

XY(! EWXW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!!5449OGG%29-,8</#7G0,-+,#GEWXWGWFGXYG%89-&-GXEHXEaEFWHsaYWEXY<5472!

R'(7.K#(!P%94%7C%+!`(!EWXc<!-//%88%0!Z-&*-+?! XW(! EWXY<!5449OGG9#2,4,/-<%29-,8</#7G9#2,4,/-GEWXcGW`GW`G-/4*-2,0-0GXcHaHYaHkWsk`HH`k<5472<!

Z*&]* R'(7.K#(!Z*2?!EX(!EWXF(!1//%88%0!Z-&*-+?!XW(! EWXY<!5449OGG9#2,4,/-<%29-,8</#7G9#2,4,/-GEWXFGWHGEXG-/4*-2,0-0GXFWY`YaFFFsFkYEaH<5472<!

1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!5449OGG666<>*&4-0%-&0-2*/,-<%8G-07,&,84+-/,#&2#/-2?+%2-/,#&%8,&84,4*/,#&-2%8G/78G#/78G9#+4-2G.%7#+,-[,84#+,/-GQ#&4%&,0#8_89%/,@,/#8GU.%7L%7<5472<!

(Z*&%!XF(!EWXX<!1//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY<!5449OGG2-87%+,&0-0%8%&2-7%7#+,-<6#+09+%88</#7GEWXXGWkGXFG@#8-b0%b2-b7-I#+-G<!

U-8!J#2h4,/-8!0%!2-!.%7#+,-<!1//%88%0!L%/%7C%+!XY(!EWXF<!!666<2-89#2,4,/-80%2-7%7#+,-<#+:G<!

?$.!$*( >"( k6$'.(! .-?! Xa(! EWXW<! 1//%88%0! .-+/5! Ec(! EWXF<!5449OGG666<0,-+,#0%-;,2-<%8G&#4,/,-</@7GM-22%rEW0%2rEW",'4-+GEWXWWYXaG@#+#G7%7#+,-G0%&*&/,-G%35*7-/,#&%8G/-&0%2%0-G8,%4%G5#?-&/#8G1H`RRkHkbWaEFbHYccb1FXXYYXXLNR`FcQQ<!

.-%84+ W.().!".(!)#;%7C%+!EW(!EWXF<!1//%88%0! Z-&*-+?!XW(!EWXY<!!5449OGG666<2-7-+%-</#7GEWXFGXXGEWG@+-&]*,87#b8G<!

7O='$1*(!Z*&%!Y(! EWXX<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<! 5449OGG666<9*C2,/#<%8G%89-&-GcaWXHcG/*-&0#b22-7-+b-b4*8b5,>#8b2%&,&b%b,:*-20-0b4%b/#84-C-b2-b;,0-<!

Xk(! EWXF<! 5449OGGC2#:8<9*C2,/#<%8G7%7#+,-b9*C2,/-GEWXEGWcGEHG8,&b7*%+4#8b4-79#/#b5-?b/*29-C2%8G<!

EWXY<!5449OGG7%7#+,-8%&+%0<%8G<!.%&'&0%I(!1&0+%-<!H&4*!-"(C!Q,"*'0+$1*(>"('.#("81.6.1$*&"#(!".'$T.>.#("&('.(4*#.(>"(F,!.&T.#!dJ#8-0-!

0%!U2-&%8(!R%0%+-/,T&!_84-4-2!0%!R#+#8!9#+!2-!.%7#+,-(!EWWke<!1//%88%0!Z-&*-+?!H(!EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#G&#4,/,-<959p,0s&#4,/,-uHaE<!

E"="'$0&(! .-+/5! E`(! EWXW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWcXHc<!

Page 322: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! E``!

E"="'K*&(! Z-&*-+?! k(! EWXX<! 1//%88%0! .-?! E`(! EWXF<!5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXX`aFE<!

k'6.!*( )$&+,$%*( N*%*+!.4K.#(! .-?! EWXX<!1//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY<( 5449OGG666<-2;-+#7,&:*,4#<&%4G.%7#+,-b0%b%89%+-&I-bWYbXX<5472<!

Z-&*-+?! XE(! EWXY<!!5449OGG2%?7%7#+,-<7>*84,/,-<:#C<%8G/8GP-4%22,4%GU%?.%7#+,-G%&G7%7#+,-b5,84#+,/-bYEEWWH<!

W.(F!$=,&.(>"(F.'.6"!.(! .-+/5! EW(! EWXX<! 1//%88%0! L%/%7C%+! EX(! EWXF<!5449OGG666<2-4+,C*&-0%4-2-;%+-<%8G&#4,/,-</@7GU#/-2GEWXXWcEWG;%&4-8G8-&G>*2,-&G0%89,0%G8,%4%G;%/,&#8G@*8,2-0#8GX`ckGX1H1cN_cbW1aRbF_W_b```_kXHWYk`QYRRN<!

J-+4,0#!Q#7*&,84-!0%!Q-84,22-! !W.().&1/.(E*S.(! Z*2?!Ea(!EWXW<!1//%88%0!.-?!EW(!EWXc<!

5449OGG9-+4,0#/#7*&,84-/27<6#+09+%88</#7GEWXWGWHGEaG>#8%b7-+,-b9%0+%&#b%&b%2b5#7%b&->%b-b2-8b;,/4,7-8b0%2b@+-&]*,87#b0%b7%&-8-2C-8G<!

N">"!.1$0&("#%.%.'(>"(4*!*#(:*!( '.( -"-*!$.(! Z*2?! Xk(! EWXX<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!5449OGG666<@#+#9#+2-7%7#+,-<,&@#GEWXXGWHG/-+4-b-b2#8b/-7-+-0-8b-8%8,&-0#8b%&b7%&-8-2C-8G<!

9*&4*-2,I-&!0%4-22%8!8#C+%! 2-!/-&/%2-/,T&!0%! 2-!%35*7-/,T&!9+%;,84-!-! @*8,2-0#8!%&! 2-!E"="'$0&(! 19+,2! Xk(! EWXW<! 1//%88%0! L%/%7C%+! Xk(! EWXF<!

5449OGG666<+%C%2,#&<#+:G&#4,/,-<959p,0uXWFXcH<!R'( ;*!!"*(! Z*2?!cW(!EWXF<!1//%88%0!L%/%7C%+!Xk(!EWXF<!

5449OGG666<%2/#++%#</#7GC,IA-,-G8#/,%0-0GEWXFWHGcWG4#9#8b@+-&]*,87#bEWXFWHcWWaFXEW<5472<!

.&>.',1"#M"#(! ^/4#C%+! XF(! EWXF<! 1//%88%0! )#;%7C%+! X`(! EWXF<!5449OGG666<-&0-2*/%80,-+,#<%8G/,*0-0-&38G/#7,%&I-&b2#8b4+-7,4%8b0%b%35*7-/,#&b0%b2-b@#8-b0%b+#&0-b8,&b9+%;,#b-;,8#b-b8*8b@-7,2,-+%8G<!

7O='$1*(! Z-&*-+?! EF(! EWXE<! 1//%88%0! .-+/5! E`(!EWXE<!5449OGG666<9*C2,/#<%8GFXaFFEG@#8-8b/%++-0-8b5%+,0-8b-C,%+4-8<!

W.( ;!0&$1.( >"( W"0&(! ^/4#C%+! a(! EWWW<!1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXF<! 5449OGG666<%7,2,#8,2;-<#+:G5-/%b0,%Ib-&#8b-2b9,%b0%b*&-b/*&%4-G<!

P,2;-(!_7,2, ;,.>"!&*#(>"'(;.,-(!.-?!EWWH<!X84! %0,4,#&(! X Xk<! 1//%88%0! L%/%7C%+! XY(! EWXc<!5449OGG666</-*7<%8GQ1$J_"1PG/*-0%+&#8G/*-0%+&#890@G2,C+#XkGR#8-8s0%2s@+-&]*,87#<90@<!

R'( ?$.!$*(! Z*&%! XW(! EWXF<!1//%88%0! )#;%7C%+! X`(! EWXF<! 5449OGG666<%20,-+,#<%8GI#&-/+,4,/-GJ*%0%b#+:-&,I-+b>%@-4*+-b/,*0-0-&,-sksEk`YccWkc<5472<!

?$.!$*( 7!*+!"#$#%.(!)#;%7C%+! F(! EWXE<! 1//%88%0! )#;%7C%+! E`(! EWXF<!5449OGG666<0,-+,#9+#:+%8,84-<%8G/-0-b/-8#b+%8*%24#b%8b*&b-;-&/%b9-+-b2-b0%7#/+-/,-bXaYF`<547<

7O='$1*(! P%94%7C%+! XH(! EWXc<! 1//%88%0! ^/4#C%+! EF(! EWXF<!

Page 323: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

cWW!

5449OGG666<9*C2,/#<%8G9#2,4,/-GFka`caG2-b#&*b;,8,4-b%89-&-b9-+-b,&;%84,:-+b2-8b0%8-9-+,/,#&%8b@#+I-0-8b0%2b@+-&]*,87#<!

bU%:-2(! 1+C,4+-+?! -&0!!

UG(2,-.&(E$+/%#(!R%C+*-+?!Y(!EWXF<!1//%88%0!Z-&*-+?!XW(!EWXY<!5449OGG666<#5/5+<#+:G_)G)%68_;%&48GJ-:%8GL,892-?)%68<-893p)%68BLuXFEEWVU-&:BLu_<!

(! XYGY(! R#+%&8,/!5449OGG0-//%88b008b

&?<*&<#+:G0#/Gf)L^QGK_)GKXWGXkkGXEGJLRGKXWXkkXE<90@p^9%&_2%7%&4<!f&

5449OGG666<8-&<%0<-/<*AG+%8%-+/5G:+-&48s-&0s9+#>%/48G/*++%&4s9+#>%/48GC#&%8s/#22%/4,;%G84-4%7%&4s#@s,&4%+%848<!

Page 324: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! cWX!

1*0,#;,8*-2!7-4%+,-28!

R,278!

R%+&g&0%I(!1,4#+<!V"&1$>*#M(L#/*7%&4-+?(!L-4%Q*%&4-(!EWXF<!.-+A8(! N#0#(! -&0!P5%2,&-! B82-7! d0,+<e<! W.#( ;,&"%.#B( H&( >"&( 9%!.##"&+!g="&( 9:.&$"&#<! L#/*7%&4-+?!

85#+4@,27(!P9-,&!-&0!K%+7-&?(!EWXE<!EWOFa!7,&<!.#&48%(! 1+7%&:#*(! -&0! $,/-+0! N%2,8<! W.#( 4*#.#( >"'( #$'"&1$*M! L#/*7%&4-+?(! P9-,&(! cW! .,&*48! -&0!

"%2%;,8,T!0%!Q-4-2*&?-(!EWWc<!.#+%&#(!Z#+:%!d0,+<e<!W.(;,1/.!.<!L#/*7%&4-+?!85#+4@,27(!P5-&:+,2-@,27(!EWXX<!EWOXa!7,&<!.#+%&#(!Z#+:%(!-&0!_0*-+0#!L,%I<!V,"'*(.(9/.&+!$D'.<!L#/*7%&4-+?!85#+4@,27(!LML(!E`!7,&<!J%n-@*%+4%(! Z#8'bU*,8! d0,+<e<! W*#( ;.-$&*#( >"( '.( )"-*!$.<! L#/*7%&4-+?! @,27(! L#2C?! L,:,4-2(! EWW`<!

cY77(!P5-&:+,2-@,27(!EWXW<!`k!7,&<!$%?%8! U,7-(( Q-+2#8! d0,+<e<! W.( -"-*!$.( $&%"!$*!B( W*#( 4,#$'.>*#( >"( 9.&( W*!"&T*<! L#/*7%&4-+?! @,27!

_34%+,#+!)#/5%!J+#(!EWXX<!kW!7,&<(M-&-:4(!P-+-5(!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!d0,+<e<!F/"(<.6"(!85#+4@,27(!EWXE(!B&!?,#%(A!"">$&+jF/"(<.6"@!

%0,4%0! C?! P-+-5! M-&-:4! -&0! S-4+,%&! M%+7%,+%(! N+*88%28O! N-245-8-+(! EWXF<! LML! %0<(! EW!7,&<!!

^&2,&%!;,0%#8!

1$.[<! L#/*7%&4-+?(! ! EWXX<( Ya! 7,&<!1//%88%0!Z*&%!EH(!EWXE<!5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uQ3NXALA3F=6V@%-4*+%u:b-22b*V/#&4%34uKEHc0-ECR11111111K11e<!

R%0%+-/,T&! _84-4-2! 0%! R#+#8! 9#+! 2-! .%7#+,-<! W*#( b( >"( ;"'*!$*M( L#/*7%&4-+?(! EWWk<! 1//%88%0!Z-&*-+?!`(!EWXY(!5449OGG666</%2#+,*</#7GEWXWGXXGEHG/%2#+,*G2#8b/,&/#b0%b/%2#+,#G<!

2-P%34-!)#4,/,-8<! \#*4*C%!;,0%#(! EWXF<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY<!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u34@HP]\8s7.<!

U,C%+4-0!L,:,4-2<! \#*4*C%!;,0%#(! EWXF<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XY(! EWXY<!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uYBc.5&5@c8#<!

Page 325: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

cWE!

U*,8@%+9%+%IHH<! R#%*3( :.#.&>*( +!.1$.#( .( 7P?R)P9( ,&.( #"+,&>.( S,6"&%,>( XW,$#( CT1g!.%"@( [Y( .L*#\<!\#*4*C%! ;,0%#(( EWXF<( 1//%88%0! L%/%7C%+! Xa(! EWXF<!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u=F[4S+b0s,\<!

J#0%7#8<!?$#1,!#*(>"(7.='*(H+'"#$.#(1*-*(1.&>$>.%*(.('.(7!"#$>"&1$.(>"('.(",!*1g-.!.<!\#*4*C%!;,0%#(!EWXF<! ! 1//%88%0! Z-&*-+?! XY(! EWXY<!54498OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;uj*%5^Z&[mj:V,&0%3uEaV2,84uJUM/8bC"B.jE4UB�2*MCX7b%+I;6)Fa$99<!

.-+4h&%I(!M,+:,&,-<!W*#(-.&*#("&('.(F$"!!.M!L#/*7%&4-+?(!f+*:*-?(!1/%,4*&-!R,278!%4!-2<(!EWXW<!YE!7,&<! 1//%88%0! Z-&*-+?! XW(! EWXY<!!5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u^37Y[ja>2,jV@%-4*+%u+%27@*<!

[%0?*7-<! R-$'$*( 9$'6.M( S,$1$*( .( 5.!T0&M( hMcMcdZcM! \#*4*C%! ;,0%#(! EWXE<! 1//%88%0! Z-&*-+?! `(! EWXY(!5449OGG666<?#*4*C%</#7G6-4/5p;u^)J1*FWUU3F<!

Page 326: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! cWc!

f&9*C2,85%0!8#*+/%8!

L#/*7%&48!

1+-&I-0,M(H&4*!-"(:!"'$-$&.!(>"('.(6$#$%.<!P-&!P%C-84,g&(!EWXW<!1$.[<!?.%*#(>"(#,=6"&1$*&"#(:*!(1,.&%K.(cddejcdZd<!$%9#+4!,&!%b7-,2!4#!-*45#+(!EWXW<!1$.[<!H&4*!-"(>"('.("8/,-.1$0&(>"(,&.(4*#.(1*-O&("&(;.&>"'">.(Xk6$'.\<!J#&@%++-0-(!EWXW<!1$.[<! H&4*!-"( >"( '.( "8/,-.1$0&( >"( ,&.( 4*#.( $&>$6$>,.'( "&( 9.&( ).-">"( >*( EK*( XW,+*\M( J#&@%++-0-(!

EWXW<!1$.[<!R8/,-.1$0&("&(;*',-=!$.&*#(X7*&4"!!.>.@(W"0&\<!J#&@%++-0-(!EWXX<!1$.[<!H&4*!-"(>"('.("8/,-.1$0&(>"(,&.(4*#.(1*-O&("&(;/$''0&!X;$,>.>(E".'\M(J#&@%++-0-(!EWXE<!R%++g&0,I(![%2%&-<!H&4*!-.1$0&(4.1$'$%.>.(:*!(4.-$'$.!#@(6"1$&*#(3(.#*1$.1$*&"#(6$&1,'.>.#(.('.#(6K1%$-.#(

Q,"(:,>$"!.&(/.="!(#$>*($&/,-.>.#("&(Z[Ye("&('.(4*#.(>"'(C'%*(>"(W.().T*!!.(XA,!+*#\(%!.#(#,(4,#$'.-$"&%*M!EWXX<!

!

R+#7O!R*%&!N%&-;%&4%<!R-/%C##A!9#84<!L%/%7C%+!XF(!EWXF<!

B&4%+;,%68!-&0!^C8%+;-4,#&8!

B&! 45,8! 8%/4,#&(! B! #&2?! #*42,&%! -! 8%2%/4,#&! #@! 45%! 7#84! ,79#+4-&4! ,&4%+;,%68(!

/#&;%+8-4,#&8(! -&0! #C8%+;-4,#&8! 89%/,@,/-22?! +%@%++%0! 4#! ,&! 45%! 0,88%+4-4,#&<! "5%8%!

,&/2*0%! C#45! ,&@#+7-2! /#&;%+8-4,#&8! -8! @#+7-2! d,&! :+#*9! #+! ,&0,;,0*-2e! -&0! +%/#+0%0!

,&4%+;,%68(! 9*C2,/! 84-4%7%&48(! 2%/4*+%8(! -&0! 89%%/5%8<! 18! 8-,0! ,&! 45%! 7%45#0#2#:,/-2!

/5-94%+(! 45%! -/4*-2! &*7C%+! #@! ,&4%+;,%68! -&0! #C8%+;-4,#&8! 6-8! 7*/5! 5,:5%+(! C*4!

/#&;%+8-4,#&8! /#*20! &#4! C%! /,4%0! 0,+%/42?! C%/-*8%! 45%?! 5-99%&%0! #@@! 45%! +%/#+0! #+!

6,45#*4! ,&@#+7%0! /#&8%&4<! "5%8%! /#&;%+8-4,#&8! &#&%45%2%88! ,&@#+7%0! 7?! +%8*248! 4#! -!

:+%-4!%34%&4<!122! ,&4%+;,%68!-&0!#C8%+;-4,#&8!6%+%!/#&0*/4%0!-&0!+%/#+0%0!C?! 7?8%2@(!

*&2%88! ,&0,/-4%0! #45%+6,8%<! f&4,2! 4#0-?(! -22! +%/#+0,&:8! -+%! 84#+%0! ,&! 7?! 9%+8#&-2!

Page 327: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

cWF!

-+/5,;%<!"5%?!-+%!#+0%+%0!-//#+0,&:!4#!45%!&-7%8(!0%8/+,94,#&8(!#+!98%*0#&?78!*8%0!,&!

45%!@##4&#4%8(!65,/5!7%-&8!#&!8*+&-7%8!,&!45%!/-8%!#@!+%-2!&-7%8!-&0!98%*0#&?78!#@!

@-7,2,%8D!-&0!-//#+0,&:!4#!@,+84!&-7%8!,&!45%!/-8%!#@!98%*0#&?78!6,45#*4!-!@-7,2?!&-7%<!

!1:l%+#(!Q-+2#8!d95,2#8#95?!+%8%-+/5%+!-&0!1$.[!;#2*&4%%+e<!.%%4,&:!,&!1$.[!.-0+,0!#@@,/%(!

@,%20&#4%8(!.-0+,0(!^/4#C%+!EH(!EWXW<!1:*84h&! d#20%+! ,&5-C,4-&4! #@! J*%C2-! 0%! 0#&! $#0+,:#(! 98%*0#&?7e<! B&4%+;,%6! /#&0*/4%0! 6,45!

Z#+:%!.#+%&#(!;,0%#b+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!cW(!EWXX<!179-+#!d&,%/%!#@!;,/4,7(!98%*0#&?7e<!Q#&;%+8-4,#&!0*+,&:!+%C*+,-2(!@,%20&#4%8(!Q5,22T&(!.-?!X(!

EWXE<!179-+#! -&0! 1&:%2-! d&,%/%8! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?78e<! B&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b

+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!^/4#C%+!E`(!EWXX<!!1+-&I-0,!;#2*&4%%+8<!Q#&;%+8-4,#&!#&!45%!6-?!4#!45%!U-!.-I#++-!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!F(!

EWXX<!1$.[!2%-0%+8<!P9%%/5%8!-4!-8-7C2%-!:%&%+-2!1$.[(!@,%20&#4%8(!.-0+,0(!.-+/5!X`(!EWXX<!1$.[!4%-7!7%7C%+<!"%2%95#&%!/#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!1$.[!;#2*&4%%+8<!Q#&;%+8-4,#&8(!@,%20&#4%8(!127-0'&(!19+,2!cW(!EWXE<!1$.[<!Q#&;%+8-4,#&8!C%46%%&!4%-7!-&0!+%2-4,;%8(!@,%20&#4%8(!^+#9%8-(!)#;%7C%+!Xc(!EWXX<!1$.[<! L,8/*88,#&! C%46%%&! 1$.[! 4%-7! -&0! #99#&%&4! #@! 45%! 7%7#+?! 7#;%7%&4(! P-/%+*%2-(!

)#;%7C%+(!EWXX<!N-+/-2-(!L,%:#!d>#*+&-2,84!#@!JtC2,/#e<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!$#&0-8!0%!P#2(!.-0+,0(!.-?!EW(!

EWXW<!N%-4+,I! d+%2-4,;%! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! Q#&;%+8-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(! _2!

Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!EWXX<!N##8(! M%+%&-! dK%+7-&! 6+,4%+! -&0! 1$.[! ;#2*&4%%+e<! Q#&;%+8-4,#&! #&! 45%! 6-?! 4#! Q5,22T&(!

@,%20&#4%8(!19+,2!cW(!EWXE<!Q-8-0#(! Z#8'! B:&-/,#! dU%-0%+! #@! 1$.[! N*+:#8e<! J*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Z#+&-0-8!

J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!_84%C-&(! Z*-&! J%0+#! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 2#/-2! 5,84#+,-&e<! _b7-,2! 4#! -*45#+(! P%94%7C%+! EF(!

EWXc<!_43%C%++h-(!R+-&/,8/#! d@#+%&8,/!0#/4#+(!9+%8,0%&4!#@!1+-&I-0,e<!J*C2,/! 2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!

Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!_43%C%++h-(! R+-&/,8/#<! j*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! 7%8-! >*+h0,/-(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8!

1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!_43%C%++h-(!R+-&/,8/#<!J*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!

EWXW<!_43%C%++h-(!R+-&/,8/#<!B&4%+;,%6!-@4%+!+%C*+,-2(!-*0,#b+%/#+0,&:(!M-20%&#/%0-(!19+,2!Xk(!EWXX<!_43%C%++h-(! R+-&/,8/#<! B&4%+;,%6! /#&0*/4%0! 6,45! U-*+%&8! Q%+*2*8(! -*0,#b+%/#+0,&:(! N+*88%28(!

.-?!H(!EWXc<!_*:%&,#<!B&4%+;,%6!C?!_R_(!-*0,#b+%/#+0,&:(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!_*:%&,#! dP#&! -&0! :+-&08#&! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! Q#&;%+8-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&(!

@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!E`(!EWXX<!_*:%&,#<!B&4%+;,%6!/#&0*/4%0!6,45!Z#&-5!$*C,&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!Z#&-5!$*C,&(!J*%C2-!0%!0#&!

$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!R-7,2?!#99#8,&:!45%!%35*7-4,#&8<! B&4%+;,%6!0*+,&:!Q5,22T&!%35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(!127-0'&(!

)#;%7C%+!E(!EWXX<!R-+@-&4%(! [,20-! dX`cX(! 0-*:54%+! #@! 46#! @*8,22-0%0! +%9*C2,/-&! 4%-/5%+8e<! J*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b

+%/#+0,&:<!J*%+4-!0%2!P#2(!.-0+,0(!Z*&%!E(!EWXX<!!R%++g&0,I(! R+-&/,8/#! dP#/,-2! -&45+#9#2#:,84e<! Q#&;%+8-4,#&(! #&! 45%! 6-?! 4#! 45%! Q-&0%2%0-!

%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!.-?!Xa(!EWXW<!R%++g&0,I(!R+-&/,8/#<!Q#&;%+8-4,#&8(!QPBQ(!.-0+,0(!EWXX<!

Page 328: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! cWY!

R%++g&0,I(! [%2%&-! d;#2*&4%%+! 8#/,-2! -&45+#9#2#:,84! @#+! 1+-&I-0,e<! Q#&;%+8-4,#&8(! U-! .-I#++-(!.-?!EWXX<!

R#*/%(!Z#8'!K*,22%+7#!d98?/5#2#:,848!6,45#*4!C#+0%+8!.-0+,0(!6#+A,&:!6,45!45%!1$.[e<!J*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:8(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,4?!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!

K-+/h-! :+-&00-*:54%+8! d:+-&00-*:54%+8! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! K+#*9! ,&4%+;,%6! 0*+,&:!%35*7-4,#&(!-*0,#b+%/#+0,&:(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!Y(!EWXX<!

K-+/h-!$#0%>-(!Q-+7%&!d1$.[!-/4,;,84!K-2,/,-e<!J*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!

K-+/h-(!Q-+7%&!d:+-&00-*:54%+!#@!;,/4,7(!98%*0#&?7e<!J*C2,/!89%%/5(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!4#6&!7%%4,&:(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!

K-+/h-(! Z#8'! dX`cF(! ?#*&:%84! 8#&! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! Q#&;%+8-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!U-!.-I#++-(!.-?!EWXX<!

K-+/h-(! M-2%&4h&! dX`cW(! #20%84! 8#&! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! B&4%+;,%6! /#&0*/4%0! 6,45! Z#+:%!.#+%&#(!-*0,#b+%/#+0,&:(!127-0'&(!)#;%7C%+!XY(!EWXX<!

K#&Ig2%I(! .-+/#! d1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4e<! Q#&;%+8-4,#&! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(!Q#2*7C+,-&#8(!Z*&%!Xa(!EWXX<!

K#&Ig2%I(!.-+/#<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ea(!EWXX<!K#&Ig2%I(! .-+/#<! B&4%+;,%6! /#&0*/4%0! 6,45! 1,4#+! R%+&g&0%I! ^27#(! -*0,#b+%/#+0,&:(! 1$.[!

2-C#+-4#+?(!J#&@%++-0-(!Z*&%!X`(!EWXX<!K#&Ig2%I(!.-+/#<!B&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!K+-&0@-45%+! #@! .-+/#! K#&Ig2%I! d1$.[! ;,/%b9+%8,0%&4e<! B&4%+;,%6(! -*0,#b+%/#+0,&:(!

Q#2*7C+,-&#8(!Z*&%!Xa(!EWXX<![%++-84,(! U#*+0%8! d-+/5-%#2#:,84(! 1+-&I-0,e<! J*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(!

J#&@%++-0-(!^/4#C%+!EF(!EWXW<!B&0,:&-0#8!d9+#4%84!7#;%7%&4e<!L,8/*88,#&8!-4!J*%+4-!0%2!P#2(!@,%20&#4%8(!.-0+,0(!Z*&%!Xc(!EWXX<!Z-/#C! d1+-&I-0,! ;#2*&4%%+(! 98%*0#&?7e<! Q#&;%+8-4,#&(! @,%20&#4%8(! .-&/5%84%+(! P%94%7C%+! a(!

EWXF<!Z%+%I(! 1+,%2! d9#2,4,/-2! 8/,%&4,84! -&0! 1$.[! /#22-C#+-4#+e<! J*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(!

Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!Z*-&! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5#CC?! 6-+! -+/5-%#2#:,84! -&0! /#22%/4#+(! 98%*0#&?7e<! B&4%+;,%6!

0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5! M-&-:4(! _2! Q#&4-0%+#(! Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!!

.-/h-8(!P-&4,-:#! d1$.[!;,/%b9+%8,0%&4! @+#7!EWWW!*&4,2!EWXXe<!J*C2,/! 89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!

.-/h-8(!P-&4,-:#<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!J#?-2%8!0%2![#?#(!.-+/5!X`(!EWXX<!

.-/h-8(! P-&4,-:#<! J*C2,/!89%%/5! -4! +%C*+,-2(! -*0,#b+%/#+0,&:! C?! Z#&-5! $*C,&(! J#?2%8! 0%2! [#?#(!.-+/5!X`(!EWXX<!

.-/h-8(!P-&4,-:#<!P9%%/5(!@,%20&#4%8(!18-7C2%-!K%&%+-2!1$.[(!.-0+,0(!.-+/5!EW(!EWXX<!

.-]*%0-(!)*+,-!d1$.[!-+/5-%#2#:,84!-88,84-&4e<!B&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!

.-+4h&(! R%2,9-! d+%2-4,;%! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! B&4%+;,%6! C%@#+%! %35*7-4,#&(! @,%20&#4%8(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!EE(!EWXX<!

.-+4h&(! .-+,&-! d+%2-4,;%! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?7e<! "#6&! 7%%4,&:(! ;,0%#b+%/#+0,&:! C?! P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!

.%88*4,(! 1&-! d1+:%&4,&%-&! 2-6?%+! -&0! ,&,4,-4#+! #@! '.( Q,"!"''.e<! J*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!

.#&%0%+#(! Z*-&! Q-+2#8! d9#2,4,/-2! 8/,%&4,84! -&0! 1$.[! /#22-C#+-4#+e<! J*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(!XW!?%-+8!1$.[(!J#&@%++-0-(!EWXW(!^/4#C%+!Ec<!

)-4-2,-!d:+-&00-*:54%+!#@!;,/4,7(!98%*0#&?7e<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!+%C*+,-2(!U-8!M%&4-8!0%!Z*2,g&(!.-+/5!X`(!EWXX<!

Page 329: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

(

cWk!

)-;-++#(! M,i%&/! d9#2,4,/-2! 8/,%&4,84e<! J*C2,/! 2%/4*+%(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(!J#&@%++-0-(!^/4#C%+!Ec(!EWXW<!

^99#&%&48!#@!45%!Q5,22T&!%35*7-4,#&<!L,8/*88,#&(!@,%20&#4%8(!P-/%+*%2-(!)#;%7C%+!EF(!EWXX!J-/5%/#(!$%&'!d5%-0!-+/5-%#2#:,84!1$.[e<!J*C2,/!89%%/5!-4!4#6&!7%%4,&:(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!

P-+-5!M-&-:4(!Q5,22T&(!^/4#C%+!EY(!EWXX<!J-/5%/#(!$%&'<! B&4%+;,%6!0*+,&:! %35*7-4,#&(!;,0%#b+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!

Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!J+-0#(! _+&%84#! -&0! [*:#! d+%2-4,;%8! #@! ;,/4,7(! 98%*0#&?78e<! B&4%+;,%6! ,&! 45%,+! 5#7%(! ;,0%#b

+%/#+0,&:!C?!Z#+:%!.#+%&#(!J*%+4#22-&#(!^/4#C%+!EX(!EWXX<!J+,%84<!B&4%+;,%6!0*+,&:!%35*7-4,#&(!@,%20&#4%8(!J*%C2-!0%!0#&!$#0+,:#(!.-?!Ek(!EWXX<!J+,%4#(! Z#8'! U*,8! d@#+%&8,/! -&45+#9#2#:,84e<! j*%84,#&b-&0b-&86%+! 8%88,#&! 7%8-! -:%&4%8(! -*0,#b

+%/#+0,&:(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!$-7T&!dX`cX(!8#&!#@!;,/4,7e<!B&4%+;,%6(!;,0%#b+%/#+0,&:(!U*:#(!Z*&%!F(!EWXX<!

+,"!!$''"!*e<! B&4%+;,%6(! -*0,#b+%/#+0,&:(! Q#2*7C+,-&#8(!Z*&%!Xa(!EWXX<!

$#0+,:#(! )-4,;,0-0! dX`cX(! 0-*:54%+! #@! 46#! ;,/4,78e<! Q#&;%+8-4,#&(! @,%20&#4%8(! 8,4b,&!Q#792*4%&8%(!.-0+,0(!19+,2!Ec(!EWXW<!

$#0+,:#(!)-4,;,0-0<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!9+#4%84!4#!8*99#+4!K-+IT&(!.-0+,0(!19+,2!EF(!EWXW<!$#0+h:*%I(! 12%>-&0+#! d1$.[! ;#2*&4%%+! -&0! 5,84#+,-&e<! B&4%+;,%6! 0*+,&:! %35*7-4,#&(! ;,0%#b

+%/#+0,&:!C?!P-+-5!M-&-:4(!_2!Q#&4-0%+#(!Q5,22T&(!)#;%7C%+!c(!EWXX<!$*C,&(!Z#&-5!d8#/,-2!-&45+#9#2#:,84e<!Q#&;%+8-4,#&(!@,%20&#4%8(!#&!45%!6-?!4#!M-20%&#/%0-(!19+,2!

Xk(!EWXX<!P-&!Z*-&(!12C%+4#(!-&0!Q-+2#8!^2-22-!d-/4#+8e<!J*C2,/!89%%/5(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!

?!N-2-&/%(!f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW<!Pg&/5%I! U%T&(! J-C2#! d5,84#+,-&e<! J*C2,/! 89%%/5(! -*0,#b+%/#+0,&:(! XW! ?%-+8! 1$.[(! J#&@%++-0-(!

^/4#C%+!Ec(!EWXW<!P-*/-(!Z#8'!.-+h-!d2%:-2!%39%+4e<!J*C2,/!2%/4*+%(!-*0,#b+%/#+0,&:(!Z#+&-0-8!J+#4#/#2#!?!N-2-&/%(!

f&,;%+8,0-0!Q-+2#8!BBB(!.-0+,0(!^/4#C%+!XF(!EWXW!P,2;-(!_7,2,#!d1$.[!9+%8,0%&4e<!_7-,2b,&4%+;,%6(!1*:*84!XY(!EWXW<!P,2;-(!_7,2,#<!B&4%+;,%6!C?!Q-+2#8!1:l%+#(!Q#&4+-4,%79#(!$-0,#!N%22-8!1+4%8(!.-0+,0(!^/4#C%+!XW(!

EWXX<!P,2;-(!_7,2,#<!J*C2,/!89%%/5(!@,%20&#4%8(!XW!?%-+8!1$.[(!J+,-+-&I-!0%2!N,%+I#(!^/4#C%+(!EF(!EWXW<!P,2;-(!_7,2,#<!j*%84,#&b-&0b-&86%+!8%88,#&(!45%-4+%!8%88,#&!QPBQ(!@,%20&#4%8(!.-0+,0(!)#;%7C%+!

Ec(!EWXW<!

Page 330: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

! cWH!

199%&0,/%8!

9%/4,;%2?!-8!9+#0*/4,#&!

-2!"+,C*&-2! @#+!45%!

@#+7%+!\*:#82-;,-(!,&!-!C##A2%4!6,45!-00,4,#&-2!95#4#8!@+#7!C#45!@,278(!-&0!6,45!4%348!

C?!"#C,-8![%+,&:!-&0!J,%4%+!M-&!N#:-%+4<!!!

.#+%&#!1&0+'8(!Z#+:%!d0,+<e<!W.(;,1/.!.<!P5-&:+,2-@,27(!EWXX<!L#/*7%&4-+?!85#+4@,27(!EWOXa!7,&<!54498OGG;,7%#</#7GXXcX`aEkY<!J-886#+0O!2#8!0%2!7#&4%<!

M-&-:4(!P-+-5!-&0!S-4+,%&!M%+7%,+%!d0,+8<e<!F/"(<.6"(!EWXE<!B&!?,#%(A!"">$&+jF/"(<.6"@!%0,4%0!C?!P-+-5! M-&-:4! -&0! S-4+,%&! M%+7%,+%<! N+*88%28O! N-245-8-+(! EWXF<! LML! %0<(! EW! 7,&<!5449OGG;,7%#</#7GFaYW`HHW<!J-886#+0O!-&8%27#<!

!

Page 331: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!
Page 332: Ghent University Academic Bibliography · l*4/5!4+-&82-4,#&o!! À'eschiedenis uit het graf 0olitiek van herinnering in opgravingen van massagraven van de 3paanse "urgeroorlogÁ! p9-&,85!4+-&82-4,#&o!

!

!

!