TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN

B MN GII PHU HC

BI GING

GII PHU HC TP 1

NH XUT BN Y HC

H NI - 2008

CH BIN:

TS. Trnh Xun n

BAN BIN SON:

TS. Trnh Xun n

ThS. inh Th Hng

ThS. Nguyn Hunh

ThS. Trng ng Tm

BS. Trn Ngc Bo

TH K BIN SON: Nguyn c Vinh

1

LI NI U

Cun Bi ging Gii phu hc l ti liu dy/ hc chnh cho sinh vin theo hc chng trnh o to bc s a khoa c B Gio dc v o to ban hnh nm 2001 vi 5 n v hc trnh l thuyt (75 tit) v 3 n v hc trnh thc hnh (45 tit), vi 2 hc phn c b tr hc vo nm hc th nht. Vi khun kh thi gian v khung chng trnh trn, vi mc tiu chung, mc tiu c th mn hc cng chnh l mc tiu ca cun sch ny, c xc nh l: (1) M t c nhng nt c bn v v tr, hnh th, lin quan v cu to ca cc b phn, c quan, h c quan cng nh h thng mch mu, thn kinh ca c quan trong c th ngi (2) Nu c nhng lin h v chc nng v lm sng thch hp ng dng cc kin thc mn hc vo cc mn y hc khc trong thc t lm sng.

t c 2 mc tiu trn, cun sch ny c trnh by theo quan im kt hp gia:

- M t gii phu nh khu theo tng vng c th m t chi tit nhng lin quan su, nhm cung cp cho sinh vin v cn b y t c th vn dng vo thc hnh trong lm sng.

- M t gii phu i cng v h thng theo tng phn c th sinh vin d dng tng hp cng nh nhng gi lin quan n cc mn hc khc ca y hc v mt s p dng thc tin lm sng cn t.

Sch c bin son theo 2 tp:

Tp 1. i cng v gii phu hc cc h xng, c, khp. Gii phu nh khu chi trn, chi di, (sau mi phn c h thng ha). Gii phu u mt c v gic quan.

Tp 2. Gii phu ngc, bng, thn kinh (thnh ngc, bng: xng, khp, c ca thn mnh. Cc c quan trong lng ngc v trong bng: phi v h h hp, tim v h tun hon, trung tht, h tiu ha, h tit iu - sinh dc v h thn kinh trung ng).

y l cun sch nng v m t da trn cc hnh v nn vic m t ngn

2

gn nhng y v chnh xc l rt kh. Tp th ging vin ca b mn Gii phu hc c nhiu c gng trong vic bin son tp bi ging ny, cng vi vic chn lc tranh, s v t t yu gip ngi hc d hiu, d hc v d nh. ng thi a vo nhng danh t gii phu quc t vit ho ca Trnh Vn Minh (Nh xut bn Y hc 1999) gip cho sinh vin v c nhng bc s khi c cc ti liu tham kho trong nghin cu khoa hc, cng nh vic i chiu vi ti liu nc ngoi.

Trong khun kh cn hn hp v nhiu mt cng nh kinh nghim cn t i, khng th trnh khi u st v khim khuyt. Rt mong bn c gp ph bnh v mi phng din ln ti bn sau c hon Thin hn.

Xin trn trng cm n v gii Thiu cng bn c.

Thi Nguyn, ngy 15 thng 12 nm 2007

THAY MT BAN BIN SON

TS. Trnh Xun n

3

MC LC LI NI U ...................................................................................................................1 Chng 1 GII PHU I CNG ...............................................................................4

NHP MN GII PHU HC....................................................................................4 I CNG H VN NG...................................................................................12

Chng 2 GII PHU CHI TRN .................................................................................28 XNG KHP CHI TRN........................................................................................28 VNG NCH..............................................................................................................44 VNG CNH TAY.....................................................................................................53 VNG KHUU TAY..................................................................................................62 VNG CNG TAY.....................................................................................................66 VNG BN TAY........................................................................................................76 TNG HP V H THNG V NH KHU CHI TRN .......................................84

Chng 3 GII PHU CHI DI................................................................................105 XNG KHP CHI DI ......................................................................................105 VNG MNG...........................................................................................................121 VNG I SAU .......................................................................................................127 VNG I TRC .................................................................................................130 VNG KHOEO .........................................................................................................141 VNG CNG CHN SAU.......................................................................................146 VNG CNG CHN TRC.................................................................................151 BN CHN...............................................................................................................156 TNG HP V H THNG V NH KHU CHI DI......................................166 TNG HP SO SNH GIA CHI TRN V CHI DI .....................................187

Chng 4 GII PHU U-MT C ........................................................................190 XNG U MT..................................................................................................190 KHP CA U - MT..........................................................................................210 H THNG C U MT C...............................................................................213 CC C U MT .................................................................................................213 C V MC VNG C ..........................................................................................218 NG MCH CA U - MT - C ...................................................................226 H NG MCH CNH.........................................................................................227 NG MCH DI N ......................................................................................237 TNH MCH U - MT - C ..............................................................................242 BCH MCH U - MT - C .............................................................................245 THN KINH U - MT - C ...............................................................................248 M RI THN KINH C .....................................................................................249 TUYN GIP TRNG V CN GIP TRNG....................................................252 MING.......................................................................................................................256 CC TUYN N C BT ......................................................................................262 HU ...........................................................................................................................266 THANH QUN .........................................................................................................271

Chng 5 GII PHU GIC QUAN ...........................................................................279 MT...........................................................................................................................279 MI ............................................................................................................................292 TAI .............................................................................................................................301 TI LIU THAM KHO..........................................................................................322

4

Chng 1 GII PHU I CNG

NHP MN GII PHU HC

1. NH NGHA V LCH S MN GII PHU HC

Gii phu hc ngi (human anatomy) l mn khoa hc nghin cu cu trc c th con ngi. Tu thuc vo phng tin quan st, gii phu hc c chia ra thnh 2 phn mn: gii phu i th (gross anatomy hay macroscopic anatomy) nghin cu cc cu trc c th quan st bng mt thng; gii phu vi th (microscopic anatomy hay histology) nghin cu cc cu trc nh ch c th quan st di knh hin vi. Tuy nhin hu ht cc trng i hc y, gii phu hc ch trnh by gii phu i th cn gii phu vi th hay m hc l mt b mn ring tch ri vi gii phu i th.

Vic nghin cu gii phu hc c t thi Ai Cp c i, nhng n gia th k th t (trc cng nguyn) Hypocrates Ngi cha ca y hc a gii phu vo ging dy Hy Lp. ng cho rng khoa hc y hc bt u bng vic nghin cu cu to c th con ngi. Mt nh y hc ni ting khc ca Hy Lp, Aristotle (384-322 trc cng nguyn), ngi sng lp ra mn gii phu hc so snh v cng l ngi c cng ln trong gii phu hc pht trin v phi thai hc. ng l ngi u tin s dng t anatome, mt t Hy Lp c ngha l chia tch ra hay phu tch. T phu tch dissection bt ngun t ting Latin c ngha l ct ri thnh tng mnh. T ny lc u ng ngha vi t gii phu (anatomy) nhng ngy nay n ch l t dng ch mt k thut bc l v quan st cc cu trc c th nhn thy c bng mt thng (gii phu i th), trong khi t gii phu l t ch mt chuyn ngnh hay mt lnh vc nghin cu khoa hc m nhng k thut c s dng nghin cu bao gm khng ch phu tch m c nhng k thut khc nh siu m, chp X-quang.

2. CC PHNG TIN V PHNG THC M T GII PHU

Ngoi phn tch, ngi ta c th quan st c cc cu trc c th (h xng - khp v cc khoang c th) bng chp tia X gi l gii phu X-quang (radiological anatomy). Gii phu X-quang l mt phn quan trng ca gii phu i th v l c s ca chuyn ngnh X-quang. Ch khi hiu c s bnh

5

thng ca cc cu trc trn phim chp X-quang th ta mi nhn ra c cc bin i bt thng ca chng trn phim chp do bnh tt hoc chn thng gy ra. Ngy nay, c thm nhiu k thut mi lm hin r hnh nh cu trc c th (chn on hnh nh) nh siu m, chp ct lp vi tnh (CT scanner), chp cng hng t ht nhn (MRI)...

Tu theo mc ch nghin cu, c nhiu cch m t gii phu khc nhau. Cc cch tip cn chnh trong nghin cu gii phu l:

2.1. Gii phu hc h thng (systemic anatomy)

L m t cu trc gii phu theo tng h thng cc c quan, b phn (cng thc hin mt chc nng) nhm gip cho ngi hc hiu c chc nng ca tng h c quan. Cc h c quan trong c th l: h da, h xng, h khp, h c, h tiu ho, h tun hon, h h hp, h tit niu, sinh dc v h ni tit. Cc gic quan l mt phn ca h thn kinh.

2.2. Gii phu vng (regional anatomy)

Gii phu vng hay gii phu nh khu (topographical) l nghin cu v m t cc cu trc (thuc cc h c quan khc nhau) trong mt vng bao gm c nhng lin quan ca chng vi nhau. Cch m t ny ph hp vi quan im Gii phu ng dng hay Gii phu lm sng, nhm phc v ch yu cho cc thy thuc lm sng hng ngy phi thc hnh khm v can thip trn bnh nhn. C th c chia thnh nhng vng ln nh: ngc, bng, chu hng v y chu, chi, lng, u v c. Mi vng ln li c chia thnh nhiu vng nh hn.

2.3. Gii phu b mt (surface anatomy)

L m t hnh dng b mt c th ngi lin h vi cu trc su bn trong.

Mc ch l gip cho ngi hc hnh dung ra cc cu trc nm di da p dng thm khm ngi bnh, nh gi thng tn v can thip khi cn thit.

2.4. Gii phu pht trin (developmental anatomy)

Nghin cu v m t s tng trng v pht trin ca c th. S tng trng v pht trin din ra trong sut i ngi, t trong bng m n khi ra i, ln ln, gi v cht Mi mt giai on c th c s pht trin v ct ho ring. Nghin cu qu trnh t trong bng m n khi ra i gi l phi thai

6

hc. Nghin cu s pht trin ca con ngi t nh n gi gi l gii phu hc tr em, gii phu hc ngi gi.

M t gii phu l mt cng vic nhm chn nu khng bit lin h v vn dng kin thc gii phu vi cc mn hc khc c lin quan. C rt nhiu cch tip cn m t gii phu nh gii phu chc nng, gii phu lm sng.

- Gii phu chc nng (functional anatomy) l s kt hp gia m t cu trc v chc nng ca tng c quan b phn trong c th.

- Gii phu lm sng (clinical anatomy) hay gii phu thc dng l vic vn dng thc t cc kin thc gii phu vo vo vic gii quyt cc vn lm sng v ngc li p dng cc kin thc lm sng vo vic m rng cc kin thc gii phu.

3. V TR CA GII PHU TRONG Y SINH HC

Gii phu hc l mt mn c bn, m u v khai sinh ra tt c nhng mn phn ho v pht trin nu trn ca n. Hnh thi hc l mt lnh vc c bn u tin ca sinh hc v l c s cho lnh vc sinh l hc.

Gii phu v sinh l hc l 2 mn khng th tch ri nhau c. Hnh thi lun i cng chc nng, hnh thi no th chc nng . Cho nn gii phu chc nng tr thnh mt quan im v phng chm c bn ca nghin cu v m t gii phu.

4. TM QUAN TRNG CA GII PHU HC TRONG Y HC

Gii phu hc l mn c s ca cc mn c s cng nh cc mn lm sng ca y hc. Tht vy, khng th hiu c cu to t bo ca tng m, tng c quan (m hc), khng th hiu c s pht trin ca tng c th (phi thai hc), cng nh chc nng ca tng c quan (sinh l hc)... nu chng ta khng bit g v hnh thi, cu trc ca cc c quan . i vi cc mn lm sng cng vy, ngi thy thuc cn phi c kin thc gii phu mi c th thm khm cc ph tng chn on cng nh iu tr c kt qu.

V vy, ng nh Mukhin, mt thy thuc Nga ni: Ngi thy thuc m khng c kin thc v gii phu hc th chng nhng v ch m cn c hi. c bit vi cc mn hc h ngoi - sn, kin thc gii phu hc li cng cn thit.

Khng th m x tt trn ngi sng nu khng nm vng gii phu tng c quan, tng b phn cng nh tng vng. Nh gii phu hc ni ting

7

ngi Php Testut tng vit trong cun sch gii phu hc s ca mnh rng: C th khng nh m khng s qu ng l ch c trng phi gii phu v c bit l gii phu nh khu mi l ni o to nhng nh phu thut gii. Theo GS. Trnh Vn Minh: con ngi ng vng bng i bn chn, Y hc bt u t gii phu hc.

5. DANH T V DANH PHP GII PHU HC

Mn khoa hc no cng c t nhiu cc t ng chuyn ngnh ring. i vi danh t gii phu hc th n c tm quan trng c bit, n khng ch ring cho ngnh gii phu m cho tt c cc ngnh c lin quan nh sinh hc, th y v nht l trong y hc v n chim ti 2/3 tng s danh t ca y hc.

Mi chi tit gii phu c mt tn ring, mi danh t gii phu phi m bo yu cu m t ng nht chi tit m n i din. Thut ng gii phu quc t c ngun gc t ting Latin, ting Rp v ting Hy Lp nhng u c th hin bng k t v vn phm ting Latin. Trn con ng tin ti mt bn danh php gii phu quc t hp l nht v b sung thm nhng chi tit mi pht hin, c nhiu th h danh php gii phu Latin khc nhau c lp ra qua cc k hi ngh. Bn danh php mi nht l thut ng gii phu quc t TA (Terminologia Anatomica) c hip hi cc nh gii phu quc t thng nht v chp thun nm 1998. Hin nay tt c cc danh t gii phu mang tn ngi pht hin (eponyms) hon ton c thay th.

6. T TH GII PHU V NH HNG V TR GII PHU

6.1. T th gii phu

T th ngi ng thng 2 tay bung xui, mt v 2 bn tay hng v pha trc. Cc v tr v cu trc gii phu c xc nh theo 3 mt phng khng gian.

6.2. Cc mt phng gii phu

6.2.1. Mt phng ng dc

L mt phng ng theo chiu trc sau. C nhiu mt phng ng dc song song vi nhau, song ch c mt mt phng ng dc gia nm chnh gia c th v chia c th lm 2 na i xng, phi v tri. Ngoi ra, cho mi na c th, mt phng ng dc gia cn l mc so snh 2 v tr trong v ngoi.

8

6.2.2. Mt phng ng ngang

1. Mt phng ng ngang

2. Pha sau (lng)

3. Pha bng (trc)

4. Mt phng ct ngang

5. T th sp

6. Pha gn

7. Pha xa

8. Pha di (ui)

9. Mt phng ng dc

10. T th nga

11. Mt phng nm ngang

12. Mt phng ng dc gia

13. Pha trn (u)

Hnh 1.1. Cc mt phng ca c th trong khng gian

L mt phng trn, l mt mt phng ng theo chiu ngang, t bn n sang bn kia, thng gc vi mt phng ng dc.

C nhiu mt phng ng ngang, song ngi ta thng ly mt mt phng ng ngang qua gia chiu dy trc sau ca c th lm mc, chia c th thnh pha trc v pha sau.

6.2.3. Mt phng nm ngang

L mt phng nm theo chiu ngang, thng gc vi trc ng thng ca c th hay thng gc vi 2 mt phng ng. C nhiu mt phng nm ngang khc nhau, song song vi cc chiu nm ngang phi tri v trc sau ca c th. Song cng c mt mt phng nm ngang qua chnh gia c th, lc ny c th chia thnh 2 phn trn v di.

* Khng nn nhm mt phng nm ngang vi mt ct ngang, hai mt phng ny c th trng nhau.

9

6.2.4. Cc t ch mi quan h v tr v so snh

- Trn: hay u, pha u. Di: hay ui, pha ui.

- Trc: pha bng. Sau: pha lng.

- Phi tri l 2 pha i lp nhau.

- Trong ngoi l 2 v tr so snh theo chiu ngang cng mt pha i vi mt phng ng dc gia.

- Gn hay pha gn, xa hay pha xa gc chi.

- Quay v tr hay pha tr v pha quay.

- Pha chy v mc tng ng vi ngoi v trong.

- Pha gan tay v pha mu tay tng ng vi trc v sau bn tay.

- Pha gan chn v mu chn tng ng vi trn v di bn chn.

6.2.5. Nguyn tc t tn trong gii phu hc

y l mn hc m t nn phi c cc nguyn tc t tn cho cc chi tit ngi hc d nh v khng b ln ln, nhng nguyn tc chnh l:

- Ly tn cc vt trong t nhin t cho cc chi tit c hnh dng ging nh th.

- t tn theo hnh hc (chm, li cu, tam gic, t gic...).

- t tn theo chc nng (dng, khp, gp, dui...).

- t tn theo v t nng su (gp nng, gp su...)

- t tn theo v tr tng quan trong khng gian (trn, di, trc, sau, trong, ngoi, dc, ngang...) da vo 3 mt phng trong khng gian l mt phng ng dc, ng ngang v nm ngang.

7. PHNG PHP NGHIN CU V HC GII PHU

7.1. Phng php nghin cu

Danh t gii phu hc c ngun gc t ting Hy Lp l anatome (ct ra), ni theo ngn ng hin nay l phu tch. Nhng khi khoa hc pht trin th ch quan st bng mt khng , m phi s dng nhiu phng php khc: bm tng, nhum mu, chp X-quang, lm tiu bn trong sut, nhum m, t chc vv... tu mc ch nhng ch yu l i th v vi th.

10

7.2. Phng php hc gii phu

7.2.1. Xc v xng ri

Hc xng th phi trc tip cm ly xng m m t, i chiu vi hnh v trong sch hoc trn tranh.

Hc cc phn mm th phi trc tip phu tch trn xc m quan st v hiu ni dung nu trong bi ging hoc sch v.

Xc ng vai tr quan trng trong ging v hc gii phu, nhng thc t hin nay c rt t xc nn vic sinh vin trc tip phu tch trn xc l rt him. Ngoi xc p phu tch cn c cc tng ri, sc vt cng gip ch cho sinh vin hc tp gii phu rt tt.

7.2.2. Cc xng ri

Cc xng ri gip cho vic hc rt tt nhng r tht lc.

7.2.3. Cc tiu bn phu tch sn

Cc tiu bn phu tch sn c bo qun trong b can thu tinh, trnh by trong phng mu se. Mt s Thit ct mng t gia 2 tm knh, hay cc tiu bn ct c nha ho, cc tiu bn ny nh tht nhng c ngm nha.

7.2.4. Cc m hnh nhn to bng cht do hay thch cao

Tuy khng hon ton ging tht song vn gip ch cho sinh vin hc v hnh nh khng gian hn tranh v v d tip xc hn xc.

7.2.5. Tranh v

Tranh v l phng tin hc tp rt tt v rt cn thit.

7.2.6. C th sng

L mt hc c v cng quan trng i vi sinh vin. Khng g d hiu d nh, nh lu, v d vn dng vo thc t bng quan st trc tip trn c th sng nhng ci c th quan st c nh: tai ngoi, mt, mi, hng, ming, rng...

7.2.7. Hnh nh X-quang

Hnh nh X-quang cng l hc c trc quan i vi thc t trn c th sng.

11

7.2.8. Cc phng tin nghe nhn

Ngy nay cc phng tin nghe nhn rt pht trin, thng qua cng ngh thng tin chng ta c th cp nht cc kin thc, hnh nh (k c khng gian ba chiu trn mng). C th trao i thng tin cng nh t hc.

Ni tm li gii phu hc l mt mn quan trng ca y hc, ngi sinh vin cng nh ngi thy thuc phi nm vng gii phu c th ngi th mi c th cha c bnh cho ngi b bnh.

12

I CNG H VN NG

c im phn bit gia ng vt v thc vt l s thch ng ca ng vt vi mi trng nh s vn ng. Sinh vt c 3 loi vn ng:

- Vn ng kiu Amib nh cht nguyn sinh: v d nh bch cu.

- Vn ng nh lng chuyn: v d nh tho trng, biu m.

- Vn ng nh s co tht c vn, i a s cc ng vt v con ngi, lm c th chuyn ng trong khng gian, v ca c trn lm cc tng vn ng v cc mch mu chuyn mu trong c th.

B my vn ng gm c hai phn:

- Phn th ng gm b xng v h lin kt cc xng (khp xng).

- Phn vn ng cc c.

1. H XNG

1.1. Chc nng v v tr

Xng l yu t cng rn, nm gia cc phn mm ca c th v c 3 nhim v chnh.

1.1.1. Nhim v bo v

ng vt cp thp, xng bc bn ngoi (tm, cua) ng vt c xng sng v ngi th xng bn trong, do c th c kch thc to ln nh hin nay. Cc xng hp li thnh b xng. Mt s xng to thnh mt hp (hp s), mt ng (ng tu) mt khoang (lng ngc cha tim phi v chu hng cha cc tng niu dc).

1.1.2. Nhim v nng

B xng l tr ct ca c th, xung quanh l cc phn mm, l ch bm ca phn mm to ln hnh dng c th, phn nh c trng hnh th v c tnh ca tng loi.

1. Xng hp s 2. Mng no v no 3. M mng no gia

Hnh 1.2. Hp s v no b

13

1.1.3. Nhim v vn ng

Cc xng tip khp vi nhau v l ni bm ca phn ln cc c, l cha da cho c th hot ng, xng nh mt n by, ng vai tr th ng trong b my vn ng, khi b kch thch, c co li hay dui ra lm xng chuyn ng c th chuyn ng theo p ng mt nhu cu cn thit.

1.1.4. Cc chc nng khc

Tu xng l ni to huyt, sn sinh huyt cu. Xng cng l kho d tr cht khong nh Fe++ Ca++ m khi cn c th c th huy ng ly ra

1.2. Thnh phn v s lng b xng

C th c tng s 206 - 208 xng, phn

ln l cc xng chn v c chia lm 2

phn chnh:

1.2.1. B xng trc (81 xng)

- Gm 22 xng u mt, 1 xng mng v 3 i xng nh ca tai (tng s 29 xng). Cc xng u mt chia lm 2 phn: phn s no (s thn kinh) c 8 xng to thnh hp s v phn s mt (s tng) c 14 xng to nn khi xng s mt.

Hnh 1.4. Xng u mt

- Xng thn mnh gm c 26 xng t sng, 1 xng c v 12 i xng sn (tng s 51 xng).

1. Gn c (nguyn u) 3. Xng quay

2. Gn c (bm tn) 4. Thn c

Hnh 1.3. S vn ng ca xng

1. Xng nh 2. Xng chm 3. Xng thi dng 4. Xng hm di 5. Xng hm trn 6. Xng g m 7. Xng l 8. Xng mi 9. Xng bm 10. Xng trn

14

Cc xng t sng hp vi nhau to thnh ct sng, ko di t nn s n xng ct v c chia thnh 5 on:

on c c 7 t sng cong lm ra sau.

on ngc c 12 t cong lm ra trc.

on tht lng c 5 t cong lm ra sau.

A. on t sng c

B. on t sng ngc

C. on t sng tht lng

D. on t sng cng

E. on t sng ct

Hnh 1.5. Ct sng (nhn thng v nghing)

on cng c 5 t sng dnh lin thnh 1 khi cong lm ra trc.

on ct c 3 - 5 t sng thoi ha ch li di tch dnh vo nhau v dnh vo nh xng cng.

- Xng sn: c 12 i

- Xng c: c mt xng gm cn, thn v mi c

- Khung chu

1.2.2. B xng treo hay xng chi (126 Xng)

15

Hnh 1.6. H thng xng chi trn (A) v xng chi di (B)

Chi trn gm 64 xng, dnh vo thn bi ai vai. Chi di gm c 62 xng, dnh vo thn bi ai hng.

1.3. Hnh th ca xng

1.3.1. Phn loi xng

Da vo hnh th v chc nng, c th chia xng lm 4 loi:

- Xng di: chi gm c thn xng v 2 u xng.

- Xng ngn: c tay, bn chn, ngn, v t sng.

- Xng dt: hp s, xng b vai, xng c, xng chu.

- Xng khng u hay bt nh hnh: xng thi dng, xng sng...

Ngoi ra cn c 1 loi xng vng, l xng nh nm trong gn c v thng m vo cc khp gim ma st ca gn gip c hot ng tt hn.

1.3.2. M t hnh th ngoi ca xng

Mi xng c m t mt cch khc nhau tu theo hnh th ngoi ca n.

V d:

* Xng di (trc khi m t phi nh hng xng)

A. Xng chi trn 1. Xng tr 2. Xng quay 3. Cc xng c tay 4. Xng bn tay 5. Xng ngn tay 6. Xng cnh tay 7. Xng b vai 8. Xng n B. Xng chi di 1. Xng chu 2. Xng i 3. Xng bnh ch 4. Xng chy 5. Xng mc 6. Cc xng c chn

16

- u xng: l ni tip khp vi xng khc, thng l chm hnh cu hay phng, c nhiu ch li ch lm v chia lm hai loi: tip khp v khng tip khp.

Din khp: lm nh cho, li nh li cu, rng rc...

Din khng khp: c tn gi khc nhau nh li c, li cu, gai.

Mt: c cc ch bm ca c hay c i qua.

- C xng: l ni ni tip gia u v thn xng.

- Thn xng: hnh lng tr tam gic c cc mt cc b. Mt xng c th nhn c th g gh cho gn c bm hay mch thn kinh i qua.

* Xng dt

M t cc mt ca xng, cc b v cc gc.

1.4. Hnh th trong v cu trc

C th quan st bng mt thng (cu to i th) v bng knh hin vi hay knh lp (cu to vi th).

1.4.1. Cu to i th

C nhng phn chung v phn ring cho mi xng hay mi loi xng. Nu ca dc hay ca ngang mt xng ta thy:

- Lp xng c: ngoi, l mt lp xng mn rn chc mu vng nht.

- xng xp: trong gm cc b xng bt cho nhau chng cht, h nhng hc nh trng nh bt bin.

Ngoi ra xng ti cn thy r:

- ngoi cng bc ly xng c cn mt lp mng ngoi (ngoi ct mc) l mt mng lin kt mng, chc dnh cht vo xng. Lp trong ca ct mc mang nhiu mch mu v thn kinh n nui xng v c nhiu t bo tr (ct bo) ng vai tr quan trng trong vic pht trin xng theo b ngang.

- trong cng, bn trong lp xng xp l tu xng. C 2 loi tu xng:

+ Tu l ni to huyt, c trong cc hc xng xp (c ton b cc xng ca thai nhi v tr s sinh v ring cc phn xng xp ca ngi ln).

17

+ Tu vng cha nhiu t bo m, ch c cc ng tu thn xng di ngi ln, bn trong cng lp xng xp.

* c im cu to ring ca mi loi xng

- Xng di: hai u xng, lp xng c ch l mt lp mng bao bc ngoi v bn trong l c khi xng xp cha y tu . Thn xng, lp c ngoi lm thnh mt ng xng dy gia v mng dn 2 u; lp xng xp trong th ngc li dy 2 u, mng gia; trong cng l mt ng tu di cha y tu vng.

- Xng ngn: cu trc cng tng t nh u xng di: gm mt khi xng xp trong bc bi mt v mng xng c ngoi.

- Xng dt: hp bi 2 bn xng c kp gia mt lp xng xp. C ch xng mng, 2 bn xng c dnh st vo nhau v khng cn lp xng xp na.

- cc xng s: bn ngoi rt chc, bn trong gin v d v, lp xng xp gia c tn ring l li xp.

* ngha cu to ca cc xng

Cu to hnh ng ca xng c trong thn xng di cng nh cch sp xp cc b xng trong xng xp u c tc dng lm nh bt trng lng, gim s lng vt cht cn thit cho cu trc xng, ng thi lm tng sc chng ca xng i vi sc p, sc ko v sc gy.

Cc b xng bao gi cng sp xp theo chiu hng nht nh, thch nghi vi chc nng ca mi xng lm cho xng c chc cao nht.

Nh vy, kin trc ca xng ph hp vi chc nng ring ca n v ph hp vi nhng quy lut chung ca ngnh kin trc xy dng, theo chung nguyn tc vi trng lng v s lng vt cht ti thiu, m bo vng chc ti a.

1.4.2. Cu to vi th

Xng l mt m lin kt trong cc t bo bin thnh ct bo sp xp theo nhng khong cch u n v trong c lng ng nhng cht v c, ch yu l mui calci (phosphat calci v hydroxyd calci) bao bc v che ph cc si keo.

V c bn m xng gm nhng l mng c to nn bi hn hp

18

nhng cht v c v hu c v nhng vng dy hn c to thnh bi s hnh thnh nhng l cng thm chng cht ln nhng l trc.

Khc vi sn, xng cha cc mch mu phn b u n. Trong qu trnh pht trin cc mch mu b vy quanh bi cc lp xng tn to v to thnh nhng ng xng hay ng havers. Nhng ng chy ch yu theo chiu dc trong xng di, v cc l xng c to thnh xung quanh mt h thng cc ng phn nhnh v ni tip vi nhau.

1.5. Cc mch mu ca xng

1.5.1. Mch nui xng

Mch nui xng hay mch dng ct chui vo xng qua l nui xng chy trong mt ng xin chch ti ng tu. Trong tu xng ng mch chia thnh 2 nhnh ngc nhau chy dc theo chiu di ca ng tu v phn nh dn nui xng. Cc nhnh ny chui vo trong ng havers v ni tip vi nhnh mng xng.

1.5.2. Mch mng xng

Mch ct mc quanh thn xng v u xng (tr din khp) c cc mch rt nh qua ct mc ti phn ngoi xng ni vi cc nhnh nui xng chnh t trong ra.

1.6. Thnh phn ho hc ca xng

S d xng n hi v cng rn v xng c cc thnh phn v c v hu c.

1.6.1. Xng ti (ngi ln)

Cha 50% nc; 15,75% m; 12,45% cht hu c v 21,80% cht v c.

1.6.2. Xng kh ( loi b m v nc)

2/3 l cht v c v 1/3 l cht hu c.

Cht hu c chim 23,30% ch yu l cht ct giao gm cc si keo v cc t bo xng.

Cht v c chim 66,70% ch yu l cc mui vi:

Phosphat Ca: 51,04% Fluorur Ca: 2,00%

Carbonat Ca: 11,30% Phosphat Mg:21,85%

19

Carbonat v Florur Ca: 1,20%

Cc thnh phn ho hc cng thay i theo chc phn ca mi xng, theo tui, gii, ch dinh dng v bnh tt. c bit mt s vitamin A, D, C v mt s bnh ni tit nh hng n kin trc v cu to ho hc ca xng.

ngi tr xng t cht v c nn mm do. Ngi gi xng nhiu cht v c nn gin, d gy.

1.7. S hnh thnh v pht trin xng

1.7.1. Cc giai on hnh thnh v pht trin

- Trong phi thai xng pht trin t lp trung b v pht trin qua 3 giai on: mng, sn v xng (tr xng vm s v mt vi xng mt khng qua giai on sn v mt phn xng sn cho n gi vn tnh trng sn). B xng mng ngi hnh thnh vo thng th nht ca bo thai. Mng bin thnh sn vo u thng th hai v c thay th dn bng xng cui thng ny ca phi.

- Sau khi qu trnh ho xng cn tip tc cho n khi ht ln (khong 25 tun v pht trin thnh 2 giai on: giai on u t lc n lc dy th h xng pht trin mnh hn h c; giai on 2 t tui dy th v sau h xng pht trin chm hn h c.

1.7.2. Quy lut pht trin ca xng

Quy lut tui dy th: trc tui dy th xng pht trin chiu di, sau tui dy th xng pht trin chiu dy.

- Quy lut dn cch: c s pht trin khng ng u v chiu di v dy hoc 2 xng gn nhau mt pht trin, mt tm dng, chng thay i nhau.

- Quy lut t l: tui nh n 6 tui: 4 - 6 cm/nm; 6 - 15 tui: 7cm/nm; 15 - 25 tui: di > dy.

- Quy lut bt i xng: hai xng nh nhau (tay phi v tri) xng no hot ng nhiu th pht trin nhiu hn.

1.7.3. S ct ho

* Nguyn tc chung ca s ct ho

20

- C 2 cch hnh thnh xng:

+ Ct ho trc tip: cht cn bn ca m lin kt ngm calci v bin thnh m xng. y l xng mng nh xng s v phn ln xng u mt.

+ Ct ho nh sn: do cht cn bn ca m lin kt ngm cartilagen thnh sn. Sn ny tiu i thay th bng m lin kt non v dn bin thnh xng (xng havers, xng sn).

- Qu trnh ct ho c 2 hin tng i ngc nhng lun xy ra song song: hin tng ph hu xng do hu ct bo v hin tng ti to xng do tao ct bo.

- Qu trnh ct ho c 2 giai on lin tip nhau: ct ho nguyn pht hay giai on xy dng xng v ct ho th pht hay giai on sa cha xng.

* Ct ho trc tip

- Ct ho nguyn pht: xy ra trong thi k bo thai. Vo khong tun th 9 ca phi, xng c dng mt mng lin kt, gm t bo trung m v t si to keo v bt u c cc trung tm ct ho. Ti trung tm ct ho cc si nhiu ln y trung m ra xa. T bo trung m dn hnh thnh to ct bo. Mng xng thnh m dng xng gm c cht cn bn, si v to ct bo, sau c hin tng ngm vi to t bo xng. T trung tm ct ho, cc b xng lan ra mi hng thnh mt mng xng v m dng xng thnh m xng. M xng tng trng theo chiu rng v chiu dy, mt ngoi m xng thnh mng xng. Cc to ct bo mt trong mng xng to thnh cc l xng xp chng ln nhau. L su nht l l xut hin sm nht.

- Ct ho th pht: xng vm s khi mi sinh l mt m xng c ng nht, sau lp gia ca vm s b ph hu thnh nhng hc nh cha tu to huyt v hnh thnh xng havers xp c bc trong 2 bn xng ngoi v trong.

* Ct ho qua sn

- Ct ho nguyn pht:

+ thn xng: giai on phi thai xng ch l m sn c bc bi mng sn. Mng sn thnh mng xng bao bc quanh sn tr 2 u. Cc mch mu n thn mang theo m lin kt. M lin kt thnh hu ct bo ph hu sn thnh tu xng. Mch mu tin v 2 u thn xng lm hp sn,

21

rng dn tu. Ni gia u v thn xng s c vng ct ho, sn vng ny nhim calci thnh xng. Trong khi mng xng tip tc p nhng l xng lm thnh xng dy ln.

+ u xng: s ct ho xy ra mun hn, thng giai on sau sinh. Bt u t vic mch mu n sn mang theo hu ct bo ph v sn thnh tu xng. Phn sn bao quanh tu nhim calci thnh xng. Gia u v thn xng cn cha li mt bng sn gi l sn u xng hay sn tip hp v s bin mt khi trng thnh. Ch khi no sn u xng mt th mng xng u xng mi b ct ho.

- Ct ho th pht:

+ S ct ho thn xng nhm to h xng havers. Trong khi mng xng to thnh nhng l xng mt ngoi, th t tu cc mch mu mang theo hu ct bo o nhiu ng hm dc theo thn xng v ni vi nhau. ng thi to ct bo n to nhng l xng ng tm lm hp lng ng hm li thnh cc ng havers. Nh vy h thng havers c thnh lp. Sau mt thi gian, thn xng c cu to bi xng havers c. Chen vo gia h thng ton vn mi c thnh lp l h thng havers c to ra t trc v b hu mt phn (h thng havers trung gian). Khi no tu khng to na th to ct bo ca tu mi to cc l xng ca h thng c bn trong.

+ u xng tu to ct trong cc hc xng trong sn s dn to ra cc vch xng thnh xng havers xp.

.1.7.4. Cc yu t nh hng n s tng trng xng

Ngoi yu t di truyn do b gen, s ct ho v tng trng xng chu nh hng bi:

- Giai on pht trin c th: tr em hin tng ti to mnh hn hin tng ph hu nn thnh phn cu to xng tr em khc ngi ln. Xng tr em t cht v c, giu cht hu c hn xng ngi ln. Do vy, gy xng tr em l loi gy do chn thng nn rt d lnh; trong khi ngi ln tui xng gin, d gy thng l gy bnh, kh lnh.

- Tnh trng m Thiu dinh dng khi mang thai; tr ang ln c bit Thiu calci, vitamin D s nh hng n s ct ho v tng trng. Cc bnh ni tit nh bnh tuyn cn gip lm nh hng n s hp thu cc mui khong cng lm nh hng n b xng.

22

- Khi vn ng xng thng phi chu tc ng ca mt trong ba lc: lc ko, lc p v lc trt do ma st. Cc lc ny u lm nh hng n cu to ca h xng. V vy tp luyn thn th ng cch s l mt ng lc cho h xng pht trin.

1.7.5. S ti to xng

Khi xng gy, gia ni gy s hnh thnh khi t chc lin kt do mng xng, cn c, mch mu tu xng v h thng havers. T chc lin kt ny ngm vi theo kiu ct ho trc tip (ct ho mng) v lm lnh xng. Do khi m kt hp xng khng c ly i mng xng v cc t chc xng vn, v y l ngun cung cp calci to s ct ho. Ngc li khi ct on xng phi no mng xng trnh hin tng ti to xng.

* Tm li: xng c nhiu chc nng quan trng. Xng l mt cht sng, n d tr mui khong. Xng pht trin nh cc yu t.

- Bn trong: PH, nng cc cht trong mu nh P++, Ca++, cc vitamin v cc kch t ni tit.

- Bn ngoi : ch luyn tp n ung....

2. KHP XNG

L ni cc xng lin kt vi nhau to thnh b xng v lm cho c th c ng v di chuyn c. V phng din ng tc, khp c chia lm 3 loi: khp bt ng, khp bn ng, khp ng.

2.1. Khp bt ng

Khp bt ng l loi khng c khp, bt ng hoc t ng v mt chc nng.

hp s hai xng mc vo nhau bi mt t chc lin kt hoc sn trung gian khng c khoang gia hai xng, chm thng khng gy sai khp m thng gy hoc dp xng. C hai loi khp bt ng:

- Khp bt ng si: hai xng mc vo nhau theo nhiu cch:

Khp rng: trn nh chm.

Khp vy: trai nh.

Khp nhp: xng sng mi.

Khp mo: mo xng ny khp vo khe xng kia: bm l ma.

23

- Khp bt ng sn: do mt sn dnh cht hai u xng vo nhau, v tip vi ct mc 2 u xng bn ngoi: thn bm dnh vo mm nn xng chm.

2.2. Khp bn ng

L nhng khp c ng rt t, gia 2 u xng c s sn c th c khe khp, khp, nhng khng cc thnh phn trung gian (khng c bao hot dch).

Cc khp thn t sng. Khp mu v khp cng chu: c a lin ct gia mt khe (coi nh khp) khi ph n sinh khp gin ra t nhiu.

2.3. Khp ng

Khp ng l khp c y cc thnh phn ca khp nh bao khp, bao hot dch... v hot ng v mt chc nng.

L nhng khp c ng nhiu ( chi) cng c nhng khp c ng t hn (khp c tay, c chn).

Khp ng c tnh l gia hai xng c khp, l mt khoang kn khng thng vi bn ngoi, khng c khng kh, nn p lc bn ngoi gi cht hai u xng vi nhau.

Mt khp ng gm c: din khp, sn khp, bao khp, dy chng, bao hot dch. Tuy nhin tu theo v tr, cu to m gi l khp chm, khp rng rc, khp lng li cu, khp trc, khp phng...

2.3.1. Din khp

Ni chung 2 din khp phi lp vo nhau, nn hnh th phi n khp vi nhau, din ny li din kia lm.

2.3.2. Sn khp

Sn bc: mt khp trn nhn v n hi.

Sn vin: trong khp chm, nu chm qu to m hm khp nh th c mt sn vin, vin xung quanh lm hm rng, su thm v dnh vo bao khp.

2.3.3. Ni khp

Bao khp: l mt bao si chc bc quanh khp v gn lin 2 u xng vo nhau v bm vo xung quanh cc mt ca khp, bao c ch dy ch mng tu theo chiu ca ng tc.

24

Dy chng: c 2 loi, loi do cc si ca bao khp dy ln to thnh, loi do cc gn c ti bm vo cc mu gn khp.

2.3.4. Bao hot dch

L 1 bao thanh mc lt mt trong bao khp 2 u xng v xung quanh sn bc m khng ph ln sn, bao tit dch vo khp, lm trn, cho khp c ng d dng.

2.3.5. ng tc

Tu theo s co ca c bm vo xng, ng tc rng ri hay khng tu thuc vo chc nng ca khp.

2.3.6. Lin quan v ng vo khp

Tu khp c lin quan cc vng khc nhau. ng vo khp tu tng mc ch phu thut v m bo an ton thun li.

2.4. Chc nng ca khp

Trong c th ngi sng khp c 3 chc nng quan trng:

- H tr cho s n nh v tr ca c th.

- Tham gia vo vic vn ng cc phn c th v tng h ln nhau.

- Chuyn ng c th di chuyn trong khng gian.

Hot ng ca khp l do hnh dng cc mt khp quyt nh. Mc ng tc ph thuc vo ln mt khp v d trong khp chm nu hm khp l mt cung 1100 cn chm c cung 2300 th cung chuyn ng ca khp s l hiu s ca 2 s , tc l 1200. Hiu s cng ln th cung chuyn ng cng ln v ngc li. Ngoi ra, hot ng khp cn b hn ch bi cc cu trc hm khc nh dy chng, mm xng xung quanh khp... lm hn ch cc hot ng khp. mt s vn ng vin, ngi ta nhn thy hot ng cc khp cn ph thuc vo cc loi hnh hot ng th thao chng hn nh khp vai c tm hot ng ln hn vn ng vin mn th dc t do v nh hn mn c t. Khi bao khp hoc bao hot dch b vim, thnh ca n b dy dnh, cht hot dch khng cn nhn bi trn u khp lm khp hn ch c ng v au n. Cc ng tc th dc, xoa bp c tc dng tt i vi khp, gn v dy chng l cho khp c nui dng tt hn, gia tng qu trnh hnh thnh hot dch v lm cho dy chng, bao khp lun gi vng tnh n hi ca n.

25

Tm li: cc khp c phn chia theo chc nng vn ng v theo cu to ca chng. Khp bt ng l khp khng c bao khp; khp bn ng c boa khp nhng khng c bao hot dch; cn khp ng l khp va, c bao khp va c bao hot dch cha dch nhn.

3. H C

3.1. i cng

H c ng vai tr quan trng trong sinh hot i sng ca con ngi. Hot ng ca cc c l co rt do b kch thch v vy con ngi c ng c. C 2 loi c:

- C vn hay c bm xng hot ng theo mun, do thn kinh ng vt chi phi v chim ti 2/5 trng lng c th. C th ngi c khong 500 c vn khc nhau.

- C trn (k c c tim) do thn kinh t ch (thn kinh thc vt) chi phi, hot ng t nhiu khng theo mun v l c ca cc tng, cc tuyn v mch mu.

3.2. S lc v t chc hc

3.2.1. C trn

Cc t bo c trn hnh thoi, trong nguyn sinh cht c t c rt mnh. Hot ng khng tu , do thn kinh thc vt chi phi, c trn c si dc, si cho, si vng, c ch pht trin thnh c tht, c trn co rt chm chp, si ngn, khng c vn ngang.

3.2.2. C vn

C vn (gm c c tim) l nhng si di nhiu nhn, nguyn sinh cht nhiu t c, c nhiu im sng chng ln nhau, nhn trn mt si c ct dc, ngoi nhng vch song song theo chiu dc cn c nhiu vch song song theo chiu ngang.

Di knh hin vi in t mi t c l mt b si rt nh l x c: x Miozin v x Actin xen nhau. X Actin vng quanh Miozin, vch ngang l ch phnh ra ca s Miozin. Cc si c vn hp thnh tng b, nhiu b hp thnh bp c c bc bi mt cn, t chc lin kt gia cc b s chuyn hai u thn c thnh gn c.

3.3. Phn loi c v tn gi c

26

Tu theo s lng, hnh th v chc nng ca phn tht v phn gn m ngi ta phn loi c:

- Theo hnh th c 4 loi: c di (cc c chi); c rng (cc c thnh bng bn) c ngn (cc c vung); v c vng (cc c tht quanh l t nhin).

- Cng c th da theo s lng thn v gn c m chia ra: c nhi thn (c 2 bng); c nh u, c tam u v t u.

- Tu theo hnh th ngi ta gi c vung, c tam gic, c thp, c trn, c Delta, c rng...

- Tu theo hng i ca th c ta gi l c thng, c cho, c ngang...

- Tu theo chc nng, chi ra thnh c gp, c dui, c dng, c khp, c sp, c nga.v.v...

Tm li: c th gi tn c rt nhiu cch khc nhau nh: theo hnh th; v tr; chiu hng, cu to, chc nng, ch bm hoc kt hp gia hnh th v kch thc; chc nng v hnh th, v tr hay kch thc gi tn c.

3.4. Cc thnh phn ph thuc ca c

Tr lc cho hot ng ca c gm mc, bao hot dch, bao si, ti hot dch... y l nhng thnh phn ph thuc ca c.

3.4.1. Mc

L mt t chc lin kt bao bc mt c hay nhm c hay tt c c mt vng, mt khu. Cc khu c ngn cch bi vch lin c, c cng n nang th mc cng dy v chc.

3.4.2. Gn c

hai u c, l c thon dn trng nh lin tip vi mt gn trn trng bng gm nhng si keo b cht li vi nhau bm vo xng.

3.4.3. Cn c

Gn bm dn mng, rng dt nh mt chic l gi l cn c.

3.4.4. Bao hot dch

L mt ti thanh mc bao bc gn, gm hai l: l trong bao bc gn v l ngoi st bao si, hai u bao hai l lin tip nhau to ln mt ti kn cha hot dch lm cho c co rt c d dng.

27

3.4.5. Rng rc

ch gn thay i hng th thng c mt rng rc gn i qua .

3.4.6. Xng vng

Nm trong gn, lm tng gc bm, tng sc mnh ca gn.

3.5. Chc nng ca c

H c c chc nng quan trng trong c ng, di chuyn v lm m bo hot ng ca c quan: sinh sn, h hp, dinh dng, bi tit, ting ni v s biu l tnh cm ca con ngi, ngoi ra cn to ra hnh dng biu th sc mnh ca c th.

C c chc nng sinh nhit.

- Khi c co rt th c im t v im ng dn n mt c ng theo mun, cc c vn ng xng theo nguyn tc n by. Mi c ng u do s tc ng ca cc c i lc thng c 3 loi:

+ C im t gia.

+ Lc tc ng gia.

+ Lc cn gia.

- Khi c hot ng (trng thi cng c) trong c c qu trnh trao i cht v qu trnh trao i nng lng (phn hu cht hu c gii phng nng lng) khi c vn ng nhiu, mu chy ti nhiu gp 4-5 ln lc thng. Acid lactic c tit ra, ng li lm cho ngi mt mi (v nguyn sinh cht cng li thnh myosin) hoc co cng (chut rt). Sau khi cht 3-6 gi th t Thi co cng (albumin ng c) v mm li khi hin tng tan r bt u.

28

Chng 2 GII PHU CHI TRN

XNG KHP CHI TRN

1. XNG CHI TRN (OSSA MEMBRI SUPERIORIS)

Xng chi trn gm c: xng b vai, xng n, xng cnh tay, xng tr, xng quay, cc xng c tay, cc xng t bn tay, cc xng t ngn tay.

Gia cc xng tip ni vi nhau to thnh cc khp.

Hnh 2.1. H thng xng khp chi trn

1.1. Xng n (clavicula)

L mt xng di, cong hnh ch S nm ngang trc trn ca lng ngc.

1.1.1. nh hng

u dt hng ra ngoi, b lm ca u dt ra trc, mt lm thnh rnh ca thn xng xung di.

1. Xng n 2. Mm qu xng vai 3. Chm xng cnh tay 4. Xng vai 5. Xng cnh tay 6. Mm trn rng rc xng cnh tay 7. Xng tr 8. Mm trm tr 9. Xng c tay 10. Xng t bn tay 11. Xng t ngn tay 12. Mm trm quay 13. Xng quay 14. i quay 15. H trn ri cu 16. Mu ng to xng cnh tay 17. Mm cng vai

29

1.1.2. M t

Xng n gm c thn xng v hai u.

- Thn xng: c hai mt (trn v di), hai b (trc v sau).

+ Mt trn: 2/3 trong li, c c c n chm bm; 1/3 ngoi phng c c thang v c Delta bm.

Hnh 2.2. Xng n nhn mt trn

+ Mt di: pha trong v pha ngoi g gh, gia c rnh cho c di n bm.

Hnh 2.3. Xng n nhn mt di

+ B trc: cong li, c c ngc to bm trong v c Delta bm ngoi

+ B sau: cong lm, c c c n chm bm trong, c thang bm ngoi.

- u trong: trn to, tip khp vi xng c.

- u ngoi: rng, dt, tip khp vi mm cng vai.

1.2. Xng b vai (scapula)

L mt xng dt mng hnh tam gic nm pha sau trn ca lng.

30

Hnh 2.4. Xng b vai (mt trc)

1.2.1. nh hng

mt lm ra trc, b dy ra ngoi, hm khp ln trn.

1.2.2. M t

Xng b vai dt, hnh tam gic gm c 2 mt (trc v sau), 3 b (trn, trong, ngoi), 3 gc (trn, di, ngoi).

Mt trc: lm thnh h gi l h di vai c c di vai bm.

Mt sau: li, 1/4 trn c 1 phn xng ni ln i t trong ra ngoi gi l gai vai (sng vai). Gai vai chia mt sau lm hai phn l h trn gai v h di gai cho c trn gai v c di gai bm. u ngoi gai vai vng ln to thnh mm cng vai tip khp vi u ngoi ca xng n.

- B trong (b sng): song song vi ct sng, b ny c 2 mp, mp trc c c rng to bm, mp sau c c trn sng, di sng bm, gia hai mp c c gc bm trn c trm bm di.

- B ngoi (b nch): dy, pha trn l hm khp, ngay di hm khp c din bm ca phn di c tam u, di c c trn b, c trn to bm.

- B trn (b c): mng v sc, 1/4 ngoi c khuyt vai (khuyt qu)

1. Gc trn 2. B trong 3. Gc di 4. H di vai 5. B ngoi 6. Din (c) di cho 7. cho 8. Din (c trn cho) 9. Mm cng vai 10. Mm qu 11. Khuyt vai

1. C xng b 4. Gc di 2. H di gai 5. Gai vai 3. B ngoi 6. H trn gai

Hnh 2.5. Xng b vai (mt sau)

31

cho ng mch vai trn i qua.

Cc gc:

+ Gc trn hi vung c c gc bm.

+ Gc di (nh) c c lng to bm.

+ Gc ngoi: c hm khp hnh cho tip khp vi chm xng cnh tay, xung quanh cho l vnh cho.

Trn hm khp c din bm ca phn di c nh u, di hm khp c din bm ca phn di c tam u. gia cho v khuyt vai c mm qu, u mm qu c gn chung ca c nh du v c qu cnh tay bm, c ngc b bm b trong, dy chng cng qu bm b sau.

1.3. Xng cnh tay (hunmerus)

L xng di, ni gia xng b vai vi hai xng cng tay.

1.3.1. nh hng

u c chm ln trn, chm vo trong v rnh gia 2 mu ng ra trc.

1.3.2. M t

Xng gm c mt thn v hai u.

- Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b.

+ Ba mt: (ngoi - trong sau)

Mt ngoi: g gh, gia c n delta (hnh ch V) cho c Delta bm, di c c cnh tay trc v c nga di bm.

Mt trong: g gh pha trn cho c qu cnh tay bm, gia c l dng ct, di phng c c cnh tay trc bm.

Mt sau: c mt rnh xon chy chch t trn xung di t trong ra ngoi. Trong rnh xon c b mch thn kinh quay lt qua, mp trn v mp di rnh xon c c rng-trong - rng ngoi bm.

+ Cc b: (trc - ngoi - trong).

B trc: g gh trn, nhn-phng gia, di chia 2 ngnh bao ly h vt.

B ngoi v trong: m trn, r di c vch lin c bm.

32

- Hai u xng

u trn: ln lt c chm chim 1/3 khi cu khp vi cho xng b vai v dnh lin vo u xng bi c khp (c gii phu), pha ngoi chm v c khp c 2 mu: mu ng nh trc, mu ng to sau, gia hai mu ng c mt rnh phn di gn c nh u i qua. u trn c dnh vo thn xng bi c tip (c phu thut).

u di: b rng v cong ra trc. Din khp c 2 phn: li cu ngoi khp vi chm xng quay, rng

rc trong khp vi hm Sigma ln ca xng tr.

Cc h trn khp: pha trc, trn li cu c h trn li cu (h quay) nhn vnh khn ca xng quay; trn rng rc c h trn rng rc (h vt) nhn mm vt ca xng tr khi gp tay.

Pha sau: c h khuu nhn mm khuu ca xng tr khi dui tay.

C 2 mm trn khp l mm trn li cu ngoi, mm trn rng rc trong cho cc ton c trn li cu v trn rng rc bm. Khi dui tay 3 mm trn li cu, mm trn rng rc v mm khuu nm trn 1 ng thng, khi gp tay 3 mm ny to thnh 1 tam gic cn.

Hnh 2.6. Xng cnh tay

1. Mu ng to 2. Rnh gian mu ng 3. Mo mu ng to 4. n delta 5. H quay 6. Mm trn li cu 7. Li cu 8. Rng rc 9. Mm trn rng rc 10. H vt 11. L nui xng 12. Nn mu ng b 13. C phu thut 14. Mu ng b 15. C gii phu 16. Chm xng 17. B trong 18. H khuu 19. B ngoi 20. Rnh xon

33

1.4. Xng tr (mua)

L mt xng di nm pha trong xng quay.

1.4.1. nh hng

u to ln trn, din khp ca u ny ra trc, b sc ca thn xng hng ra ngoi.

1.4.2. M t

Xng tr gm c thn xng v 2 u.

- Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b.

+ Cc mt (trc - sau - trong)

Mt trc: lm thnh rnh, trn c c gp chung nng bm, di phng c c sp vung bm.

Hnh 2.7. Xng tr

Mt sau: trn c din ca c khuu bm, di c mt g thng chia mt sau ra lm 2 phn: phn trong lm c c tr sau bm, phn ngoi ln lt t trn xung c cc c: dng di ngn ci, dui ngn v dui di ngn ci v c dui ring ngn tr bm.

Mt trong: c c gp chung su ngn tay bm trn v che ph pha di xng.

1. Mm khuu 2. B trc xng tr 3. B sau xng tr 4. B ngoi xng tr 5. Mm trm tr 6. Mm trm quay 7. B trong xng quay 8. B sau xng quay 9. Hm sigma ln 10. Mm vt xng tr 11. Hm sigma b 12. Din khp vi xng quay

34

+ Ba b (trc - sau - ngoi).

B trc: r rt trn, trn di, trn c c gp chung su, di c c sp vung bm.

B sau: cong hnh ch S, trn to ra lm hai ngnh m ly mm khuu, di m dn ri mt hn, c c tr trc, tr sau bm.

B ngoi: sc trn v chia ra lm hai ngnh m ly hm Sigma b, di nhn c mng lin ct bm.

- Hai u xng

+ u trn: c hai mm v 2 hm.

Hai mm l mm khuu sau trn mm vt trc di. Hai hm l hm Sigma nh (hm quay) tip khp vi vnh i quay

ca xng quay, hm Sigma ln (hm rng rc) khp vi rng rc ca xng cnh tay.

+ u di: li thnh mt chm, pha ngoi tip khp vi xng quay, pha trong c mm trm tr, pha sau c rnh gn c tr sau lt qua.

1.5. Xng quay (radius)

L mt xng di nm ngoi xng tr.

1.5.1. nh hng

u to xung di, mm trm quay ra ngoi, mt c nhiu rnh ca u ny ra sau.

1.5.2. M t

Xng quay gm c thn v 2 u.

- Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b.

+ Ba mt: (trc - sau - ngoi)

Mt trc: trn c c di gp ngn ci bm, di c c sp vung bm, gia c l dng ct.

Mt sau: trn 1/3 trn c c nga ngn bm. Lm thnh rnh di, c c dng di v c dui ngn ngn ci bm.

Mt ngoi: trn, gia c din g gh cho c sp trn, trn c c

35

nga ngn bm.

u di: to hn u trn, b ra hai bn v dt t trc ra sau, trng nh hnh khi vung c 6 mt, mt trn dnh vo thn xng; mt di c 2 din tip khp vi xng c tay (xng thuyn v xng nguyt); mt ngoi di c mm trm quay xung thp hn mm trm tr 1 ct. Mt trong hi lm (hm tr xng quay) khp vi chm xng tr; mt trc c c sp vung bm; mt ngoi c 2 rnh cho gn c dng di, gn c dui ngn ngn ci v hai gn c quay lt qua; mt sau c nhiu rnh t ngoi vo trong cho gn c di dui ngn ci, gn c dui ring ngn tr v gn c dui chung ngn tay lt qua.

Hnh 2.8. Xng quay

1.6. Cc xng bn tay (ossa manus)

Gm c cc xng c tay, cc xng t bn tay v cc xng t ngn tay.

1.6.1. Cc xng c tay

c tay c 8 xng nh xp lm hai hng trn v di, hp thnh mt ci mng hay mt rnh.

- Hng trn: c 4 xng t ngoi vo trong l xng thuyn, xng

1. Vnh khn quay 2. C xng quay 3. Li c c nh u 4. B trc xng quay 5. L nui xng quay 6. B trong xng quay 7. Mm trm quay 8. Mm trm tr 9. L nui xng tr 10. B trc xng tr 11. B ngoi xng tr 12. Mm vt xng tr 13. Hm sigma ln 14. Mm khuu 15. Din khp vi u di xng tr

36

nguyt, xng thp, xng u.

- Hng di: c 4 xng t ngoi vo trong l xng thang, xng th, xng c, xng mc.

Nhn chung cc xng c tay, mi xng c 6 mt, trong c 4 mt l din khp (trn - di - trong - ngoi) v hai din khng tip khp (trc sau) v hai din trong ngoi ca hai xng u hng khng tip khp.

Cc xng c tay hp thnh mt rnh m b ngoi l xng thang v xng thuyn, b trong l xng u v xng mc, c dy chng vng trc c tay bm vo hai mp rnh bin n thnh mt ng gi l ng c tay, cho cc gn c gp ngn tay v dy thn kinh gia chui qua.

Hnh 2.9. Cc xng bn tay

1.6.2. Cc xng t bn tay (ossa metacarpi)

C 5 xng t bn tay u thuc loi xng di, k t ngoi vo trong (nh s la m t I V) mi xng t bn tay c mt thn v hai u.

Thn xng cong ra trc, hnh lng tr tam gic, c 3 mt (mt sau, mt trong v mt ngoi).

u xng: u trn c 3 din khp vi cc xng c tay v xng bn cnh (tr xng t bn tay mt I, II v V ch c mt din khp bn), di l chm tip khp vi xng t I ca cc ngn tay tng ng.

1.6.3. Cc xng t ngn tay (ossa digitorium manus)

C 14 xng t ngn tay, mi ngn tay c 3 t, tr ngn tay ci c 2

1. Xng thuyn 2. Xng c 3. Xng thang 4. Xng th 5. Xng t bn I 6. t ngn xa (III) 7. t ngn gia (II) 8. t ngn gn (I) 9. Xng t bn V 10. Mm xng mc 11. Xng mc 12. Xng thp 13. Xng u 14. Xng nguyt

37

t, mi xng t ngn tay c mt thn dt gm c 2 mt (trc v sau) c 2 u: u trn l hm, u di l rng rc.

2. CC KHP XNG CHI TRN (ARTICULATIONES MEMBRI SUPERIORIS)

C nhiu khp v u l cc khp ng nhng ch yu l hai khp chnh d chn thng nn c nhiu p dng trong lm sng l khp vai v khp khuu.

2.1. Khp vai - cnh tay (articulatio humeri)

Khp vai l mt khp chm in hnh np di vm cng vai n, khi ct tho khp cn phi xoay xng cnh tay bt chm xng cnh tay ra ngoi v khi ct on th phi rch vm pha trc.

2.1.1. Din khp gm c

- Chm xng cnh tay chim 1/3 khi cu, ngng ln trn v vo trong.

- cho xng vai (hm khp) so vi chm xng cnh tay th nng v b.

- Sn vin: do c im trn nn cn c sn vin dnh vo xung quanh hm khp tng din tip khp, tuy vy hm khp vn cn nng v b nn c cn c vm cng vai n gi cho chm khi trt ra ngoi.

1. Chm xng cnh tay

2. Gn c trn gai

3. Bao khp

4. Sn vin

5. cho xng vai

6. Sn bc

Hnh 2.10. Thit ct ng ngang khp vai

2.1.2. Ni khp

L phng tin chng buc cc din khp vi nhau gm c 2 phn.

38

Bao khp (Capsula articularis): l mt bao si chc bc xung quanh khp, trn dnh vo xung quanh cho xng b vai, di dnh vo u trn xng cnh tay (na trn bm vo c khp, na di bm vo c tip). Bao khp rng, lng lo nn cn c thm cc thnh phn khc ti tng cng tr lc: pha sau C cc gn c khu vai sau; trn c vm cng qu, pha trc mng c cc dy chng khp bm, nhng vn l im yu ca khp.

1. C trn gai

2. C di gai

3. C trn b

4. Bao khp

Hnh 2.11. Khp vai (nhn pha sau)

- Dy chng gm c:

+ Dy chng qu cnh tay (ligamentum coracohumerale): bm t mm qu n 2 mu ng ca xng cnh tay, dy ny c coi nh mt phn ca gn c ngc b.

+ Dy chng cho cnh tay (ligamentum glenohumerahs) c 3 dy:

Dy chng trn: i t trn hm khp n bm vo pha trn mu ng b.

Hnh 2.12. Khp vai (nhn trc)

Dy chng gia: i t trn hm khp ti nn mu ng b. Dy chng di: i t trc di cho ti pha di c tip. gia 2 dy chng di v gia l im yu ca khp vai v bao khp.

y mng nn chm xng cnh tay thng b trt ra (sai khp) v b

1. B trn dy chng cho cnh tay 2. Dy chng qu cnh tay 3. B gia dy chng cho cnh tay 4. u di c nh u cnh tay 5. B di dy chng cho cnh tay 6. Bao khp

39

cc c ko vo trong gy ra sai khp theo kiu trc trong.

2.1.3. Bao hot dch

L mt bao thanh mc lt mt trong bao khp, tit ra cht dch vo khp c tc dng lm cho cc din khp trt ln nhau d dng.

Ch phn gn c nh u chy ngoi bao hot dch c lin quan vi ti thanh mc ca c nh u, c di vai, c Delta. V c l thng bao khp nn bao hot dch chm ngay vo mt sau ca c di vai.

2.1.4. Lin quan

Ch yu vi dy thn kinh m chi phi vn ng cm gic cho khu vc, c Delta m ly khp vai to thnh u vai.

Nu trong chn thng khi khng thy cn u vai (du hiu g vai hay nht ru) c th b sai khp (khi mt ng tc).

2.1.5. ng tc

L khp chm in hnh nn ng tc rt rng ri.

2.1.6. ng vo khp

Tu theo mc ch ca phu thut c th rch vo khp theo cc mt khc nhau nhng ng tt nht l ng rch theo b trc trong c Delta (theo rnh Delta ngc).

2.2. Khp khuu (articulatio cubitis)

L mt khp gp dui cng tay vo cnh tay v sp nga bn tay, do 3 khp nh to thnh.

- Khp cnh tay tr l khp rng rc.

- Khp cnh tay quay l khp li cu.

- Khp quay tr trn l khp trc.

2.2.1: Din khp

Din khp khuu bao gm:

- u di xng cnh tay: gm c rng rc tip khp vi hm Sigma ln xng tr, li cu khp vi i quay ca xng quay, huyt (trn rng rc) khp vi mm vt ca xng tr,

1. Dy chng vng quay 2. Ti bt hot dch quay 3. Ti bt hot dch tr

Hnh 2.13. Ct ng ngang khp khuu

40

h khuu ( pha sau) khp vi mm khuu ca xng tr.

- u trn xng tr: gm hm Sigma ln khp rng rc ca xng cnh tay, hm Sigma nh tip khp vi vnh i quay ca xng quay.

- Chm xng quay: gm i quay khp vi li cu xng cnh tay, vnh khn quay tip khp vi hm Sigma nh ca xng tr.

Bnh thng mm trn li cu, mm trn rng rc v mm khuu nm trn mt ng thng, mm khuu cch u 2 mm kia (khi dui tay).

Khi gp tay, 3 mm trn to nn mt tam gic cn c nh l mm khuu.

2.2.2. Ni khp

- Bao khp (capsula articularis): l mt bao si bm vo xung quanh din khp ca xng cnh tay v xng tr, c im ca bao khp th mng pha trc, pha sau v dy hai bn v khp khuu l khp gp dui cng tay.

Ch : bao khp di dnh n tn c xng quay do chm xng quay xoay c t do trong bao khp.

Dy chng: v khp khuu c ng tc gp v dui l chnh, nn cc dy chng bn chc v mnh, gm c:

+ Dy chng khp cnh tay tr quay: c 3 b

Dy chng bn quay (ligamentum collatterale radiale): b trc i t mm trn li cu vng quanh i quay ti bm vo b trc hm Sigma b, b gia i t mm trn li cu vng quanh i quay ti bm vo b sau hm Sigma, b sau i t mm trn li cu to hnh qut ti bm vo mm khuu.

Hnh 2.14. Dy chng bn quay

Dy chng bn tr (ligamentum collatterale ulnare): b trc t mm

1. Dy chng bn quay (b trc) 2. Dy chng bn quay (b gia) 3. Dy chng vng 4. Gn c nh u 5. Ti hot dch mm khuu 6. Dy chng bn quay (b sau) 7. Gn c tam u 8. Bao khp

41

trn rng rc n mm vt, b gia bm t mm trn rng rc n nn mm vt v b trc xng tr, b sau bm t mm trn rng rc to hnh qut n bm vo mm khuu.

1. Gn c nh u 2. Dy chng vng 3. Dy chng bn tr (b trc) 4. Mm trn rng rc 5. Gn c tam u 6 Dy chng bn tr (b gia) 7. Dy chng bn tr (b sau) 8. Ti hot dch mm khuu

Hnh 2.15. Dy chng bn tr

Dy chng sau v dy chng trc, hai dy chng ny rt mng i t xng cnh tay ti xng quay v xng tr. Ngoi ra, y chng sau cn c cc th si ngang ni 2 b ca h khuu vi nhau, c tc dng gi cho mm khuu khi trt ra ngoi.

+ Dy chng khp quay tr trn c hai dy:

Dy chng vng (ligamentum anulare radii): t b trc Sigma b vng quanh c xng quay n b sau hm Sigma b.

Dy chng vung (ligamentum quadratum) buc c xng quay vo b di ca hm Sigma b.

2.2.3. Bao hot dch

L mt bao thanh mc lt mt trong bao khp v dnh vo hai u xng xung quanh sn bc.

2.2.4. Lin quan

mt trc khp khuu lin quan vi hai rnh nh u trong v mng nh u ngoi v cc b mch thn kinh lt qua.

pha sau khp khuu c c tam

u bm,trong rnh rng rc khuu c dy

thn kinh tr lt qua.

1,2. Cc b ca dy chng bn quay 3. Dy chng vng quay Hnh 2.16. Dy chng vng quay

42

2.2.5. ng tc

- Khp cnh tay tr quay c ng tc gp dui cng tay.

- Khp quay tr trn v khp quay tr di c ng tc sp nga bn tay.

2.2.6. ng vo khp

Tu theo mc ch ca phu thut c cc ng vo khp khc nhau, nhng ng rch an ton v m rng l ng rch gia sau (c gia mm khuu) khng gy tn thng cho mch mu thn kinh v dn lu tt.

2.3. Cc khp nh khc

2.3.1. Khp quay - tr di

- Din khp gm c chm xng tr c 2 din khp, din ngoi hnh cu chim 2/3 chm; din di hnh tam gic v din khuyt tr ca xng quay.

- Bao khp dnh vo b trc v sau ca dy chng tam gic v bao quanh mt khp, ri c tng cng bi dy chng quay tr trc v sau.

- Dy chng tam gic l mt tm sn si cng t mt ngoi mm trm tr ti b di khuyt tr, c tc dng nh mt a khp chm vo gia xng tr v xng thp, xng nguyt c tay. V vy, trong chn thng t khi c sai khp quay tr di ring bit m km theo c gy 2/3 di xng quay.

- Bao hot dch: lt bn trong bao khp.

- ng tc sp nga cng tay. Khi khp cnh tay - quay hot ng th din khuyt tr xng quay ln quanh chm xng tr bin khong 1800.

2.3.2. Khp quay - c tay

- Din khp: gm c u di, mt di xng quay vi 2 din khp: din ngoi hnh tam gic khp vi xng thuyn; din trong hnh t gic khp vi xng nguyt.

- Bao khp c c im dy trc v 2 bn, mng sau.

- Dy chng: khp c 4 dy chng

+ Dy chng bn c tay quay i t mm trm quay ti xng thuyn.

+ Dy chng bn c tay tr i t mm trm tr ti xng thp v u.

+ Dy chng quay c tay-gan tay i t 2 xng cng tay xung gan tay.

Phn ln cc th si tm li bm vo xng c.

43

+ Dy chng quay c tay-mu tay t xng quay ti bn tay v xng thp.

- Bao hot dch lt trong bao khp nhng do bao khp mng mt sau nn bao hot dch c th chui qua to ti bt hot dch.

- ng tc ch yu l gp v dui, ngoi ra cn c th khp v dng. C tay gp nhiu hn dui v khp nhiu hn dng, do cc xng c tay st vi nhau khi dui, dng v lng lo khi gp, khp.

2.3.3. Khp bn tay

Bn tay c nhiu khp: cc khp c tay (gia cc xng c tay vi nhau), cc khp c tay-t bn tay, cc khp gian t bn tay, cc khp bn tay-t ngn tay v cc khp gian t ngn tay vi nhau (t ngn gn v xa...)

Hnh 2.17. Thit ct ngang qua cc khp cng- bn tay

1. Xng quay 2. Khp quay - tr xa 3. Dy chng bn c tay - quay 4. Xng thuyn 5. Xng c 6. Cc dy chng gian ct t bn tay 7. Cc dy chng gian ct gian c tay 8. Dy chng bn c tay - tr 9. a khp 10. Xng tr

44

VNG NCH

Vng nch (regio axillaris) l tt c phn mm nm khong gia xng cnh tay v khp vai ngoi, thnh ngc trc trong, khu vai sau v u mt c trn. Coi nch nh mt hnh thp bn cnh vi bn thnh (trc, sau, trong v ngoi) mt nn di v mt nh trn.

1. CC C VNG VAI NCH

Cc c vng nch c chia lm 4 khu (trc - sau - trong - ngoi).

1.1. Khu ngoi (khu Delta)

Ch c mt c l c Delta i t 1/3 ngoi xng n, mm cng vai, gai vai xung di bm tn vo n Delta mt ngoi xng cnh tay.

1.2. Khu trong

Ch c mt c l c rng trc hay c rng to bm vo mt ngoi ca 9 xng sn trn (t I n IX) ti bm vo b trong xng b vai.

1.3. Khu trc

Xp thnh hai lp c.

1.3.1. Lp nng

C ngc ln (m.pectoralis major) bm t 2/3 trong xng n, xng sc, cc sn sn t 1 n 6, xng sn 5, 6 v vo gn c thng to, ri cc th c ngc to xp lm 3 b ti bm vo mp ngoi rnh nh u ca xng cnh tay.

1.3.2. Lp su

C 3 c.

- C di n (m. subclavius): bm t sn

sn v xng sn I v nm trong rnh mt di thn xng n.

- C ngc b (m. pectorlis minor): nm di c ngc to bm t 3 xng sn (III, IV, V) ti bm vo mm qu

1. C lng rng 2. C trn to 3. C trn b 4. C Delta 5. C thang

Hnh 2.18. C Delta

45

xng vai.

- C qu cnh tay (m. coracobrachialis): c ny cng phn ngn ca c nh u bm t mm qu ri chy thng xung bm vo 1/3 trn mt trong xng cnh tay (l c ty hnh ca ng mch nch).

Hnh 2.19. Cc c vng ngc (lp su)

1.4. Khu sau

Gm c nhiu c bm vo xung quanh xng b vai.

- C di vai (m. subscapularis) bm t mt trc xng b vai ti bm vo mu ng b xng cnh tay c tc dng xoay trong cnh tay.

- C trn gai (m. suraspinatus) bm vo h trn sng ti bm vo mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay.

- C di gai (m. infraspinatus) bm t h di sng ti bm vo mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay.

- C trn b (m. teres minor) bm t b ngoi xng b vai ti mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay.

- C trn to (m. teres major) bm t b ngoi, gc di xng b vai ti bm vo y rnh c nh u xng cnh tay c tc dng khp cnh tay v nng xng vai.

- C lng rng (m. latissimus dorsi) l mt c to rng dt ph phn sau di ca lng v bm vo phn di ct sng, mo chu ti gc di xng b vai ri cc th c vn ra pha trc ti bm vo mp trong rnh c nh u ca xng cnh tay (c nhc li c thn mnh). Tc dng ko cnh tay

1. C ngc to (phn n) 2. C di n 3. Bm tn c ngc to 4. Thn kinh c b 5. C qu cnh tay 6. C ngc b 7. Phn sn c ngc to 8. Phn c c ngc to

46

vo trong va ra sau.

Hnh 2.20. C vng vai sau

2. CU TO VNG NCH

2.1. Cc thnh ca nch

2.1.1. Thnh trc

Xng n nm ngang, hnh ch S, li trong, lm ngoi, rnh Delta gia c Delta v c ngc to, y rnh ta s thy mm qu.

Hnh 2.21. Thit ct nm ngang qua vng nch

1. C thang 2. C Delta 3. Phn ngoi c tam u 4. C lng rng 5. Phn trong c tam u 6. C trm ln 7. C trn ln 8. C trn b 9. C di gai 10. C trn gai

1. C trm 7. TK b cnh tay trong 14. TK gia 20. C trn b 2. C rng to 8. TM nch 15. TK c b 21.C Delta 3. C di vai 9. C ngc to 16. C qu cnh tay 22.C tam u Cnh tay 4. TK c lng to 10. C ngc b 17. C Delta 23. Xng b vai 5. TK c rng to 11. TK b cng tay trong 18. C nh u 24. C trn gai 6. TK quay 12Tk tr,13.M nch 19. TK m 25. C thang

47

Lp da t chc di da v l cn nng, gia 2 ch cn nng ca nch c nguyn u ca cc c bm da c, trong lp di da c nhnh thn kinh trn n.

Cn c nng: c ngc to c bc trong 1 bao cn c ngc. Gia 2 c Delta v c ngc to c rnh delta ngc, trong y rnh c th s thy mm qu.

Cn c su: c 3 c: c di n, c ngc b, c qu cnh tay c bc trong cn n qu nch gm 2 phn l cn n ngc v dy chng treo nch, gia 2 lp cn c c mt khoang nhiu m, trong khoang c dy thn kinh c ngc to v mt vi nhnh ca ng mch cng vai ngc phn nhnh mt sau c ngc to.

2.1.2. Thnh sau hay thnh vai sau

Gm xng b vai, cc c di vai, c trn gai, c di gai, trn to, trn b. Hai c trn v xng cnh tay to thnh tam gic c trn, c phn di c tam u chia thnh 2 phn l tam gic b vai tam u (c ng mch vai di i qua) v t gic Velpeau (c b mch thn kinh m i qua), phn di c tam u cng xng cnh tay v b di c trn to to thnh tam gic cnh tay tam u (c b mch thn kinh quay i qua).

2.1.3. Thnh trong hay thnh ngc bn: c c rng to bm t 9 xng sn trn n b trong xng b, c c che ph bi cn c rng to, c nhnh ca ng mch v ngoi v nhnh thn kinh c rng to.

2.1.4. Thnh ngoi hay thnh cnh tay

To bi xng cnh tay, c nh u, c qu cnh tay, c Delta.

2.2. nh

L khe gia xng sn 1 v xng n, ngoi khe c mm qu, ng mch nch v nhnh ca m ri thn kinh cnh tay qua khe xung nch.

2.3. Nn

C 4 lp.

Da: mm c nhiu lng v tuyn m hi.

T chc t bo di da: c nhiu cc cun m.

Cn nng: rt mng cng t c ngc to n c lng to.

48

Cn su: l cn su ca c ngc b v l ch gn ca dy chng treo nch i t dy chng treo nch trc n c lng to sau, bn ngoi dnh vo c qu cnh tay bn trong ph ngoi c rng to ri bm vo xng b. Vy t c qu n xng b cn khng bm vo u nn c 1 b l lng hnh cung gi l cung nch, mch v thn kinh chy qua cung xung cnh tay.

3. CC THNH PHN NG TRONG NCH

Trong h nch c cc thnh phn mch thn kinh t nn c i qua xung chi trn bao gm: ng mch, tnh mch nch, m ri thn kinh cnh tay v cc nhnh tn ca n. Ngoi ra cn cha y t chc m nho lp y nch.

Hnh 2.22. Thit ct ng dc qua vng nch

3.1. m ri thn kinh cnh tay

3.1.1. Cu to

m ri thn kinh cnh tay c cu to bi 4 nhnh trc ca cc dy thn kinh c t CV n ngc mt (CV n ) v 1 nhnh nh ca dy thn kinh sng CIV, c nhim v chi phi vn ng v cm gic cho ton b chi trn.

3.1.2. S to thnh cc thn thn kinh (thn nht)

- Nhnh trc ca dy thn kinh sng c V ni vi nhnh trc ca dy thn kinh sng c VI v mt nhnh nh ca dy thn kinh sng c IV to nn thn trn hay thn nht trn (truncus superior).

- Nhnh trc ca dy thn kinh sng c VII mt mnh to nn thn gia hay thn nht gia (truncus medius).

- Nhnh.trc ca dy thn kinh sng c VIII vi ngc I (ThI) to thnh

1. C vai mng 12. C trn to 2. Xng n 13. C trn b 3. C vai mng 14.Cc hch bch huyt 4.ng mch 15. Xng b vai nch 5.Tnh mch nch 16. C di vai 6. B ngoi 17. C di gai 7. C ngc b 18. C trn gai 8. Dy treo nch 19. B sau 9. C ngc ln 20. B ngoi 10. Mc nch 21. C thang 11. C lng rng

49

thn di hay thn nht di (truncus inferior).

3.1.3. S to thnh cc b thn kinh (thn nh)

Mi thn nht li chia ra lm 2 ngnh trc v sau. Cc ngnh ni vi nhau to nn cc thn nh.

Ba ngnh sau ca thn trn, gia v di ni vi nhau to thnh b sau hay thn nh sau (fasciculus posterior).

- Ngnh trc ca thn trn v thn gia to nn b ngoi hay thn nh trc ngoi (fasciculus laterali8).

- Mt mnh ngnh trc ca thn di to nn b trong hay thn nh trc trong (fasciculus medialis).

T cu to trn, cc thn, cc b chia ra cc nhnh bn v cc nhnh cng i chi phi cho cc khu:

- T b trong tch ra r trong ca dy thn kinh gia, dy thn kinh tr, dy thn kinh cng tay b trong v dy ph cnh tay b trong.

- T b ngoi tch ra r ngoi ca dy thn kinh gia v dy thn kinh c b.

- T b sau tch ra dy thn kinh m v dy thn kinh quay.

Ngoi ra m ri dy thn kinh cnh tay cn tch ra nhiu dy thn kinh nh ti chi phi cho cc c vng vai nch v c mang tn theo cc c . Nh dy thn kinh c ngc to, thn kinh c rng to, thn kinh c trn

1. Nhnh trc C4 15. TK cng tay b trong 2. Nhnh trc C5 16. R trong TK gia 3. Nhnh trc C6 17. Thn kinh tr 4. Thn kinh di n 18. Thn kinh gia 5. Nhnh trc C7 19. Thn kinh quay 6. Thn kinh c ngc di 20. Thn kinh m (nch) 7. Nhnh trc C8 21. Thn kinh c b 8. Nhnh trc Th1 22. R ngoi TK gia 9. B sau 23. ng mch nch 10. B trong 24. Quai thn kinh ngc 11. TK di vai trn 25. B ngoi 12. Thn kinh ngc lng 26. Thn kinh trn vai 13. TK cnh tay b trong 27. Thn kinh lng vai 14. TK Di vai di

50

sng...

Trong s cc dy thn kinh nh c dy thn kinh c ngc to v thn kinh c ngc b ni vi nhau tho thnh quai thn kinh ngc m ly pha trc ng mch nch. y l mc tm ng mch nch (theo l thuyt c in).

3.2. ng mch nch (arteriae membri superioris)

3.2.1. Nguyn u, ng i v tn cng

Tip theo ng mch di n im gia b di xng n. T gia xng n chy xung di v ra ngoi ti cnh tay. Lc u t vo cc b trn ca c rng trc ri chy dn xa thnh ngc nm sau c qu cnh tay khi ti b di c ngc to i tn thnh ng mch cnh tay. ng chun ch l ng k t im gia xng n n gia np gp khuu khi tay dng 900.

3.2.2. Lin quan

* Lin quan xa: t gia xng n ng mch chy chch xung di ra ngoi. Lc u gn thnh trong ri gn thnh ngoi v trc.

* Lin quan gn: vi cc nhnh ca m ri thn kinh cnh tay. C c ngc b chy ngang trc ng mch nn chia thnh 3 phn lin quan.

- on trn c ngc b: rt gn thnh trc, ngay sau cn n ngc. Tt c cc thn thn kinh u pha ngoi ng mch, khi to thnh cc b thn kinh th quy xung quanh ng mch.

Hnh 2.24. ng mch nch v cc vng ni

1. ng mch gip di 2. ng mch t sng 3. ng mch di n 4. ng mch nch 5. ng mch ngc trn 6 Nhnh vai 7. Nhnh ngc 8. ng mch m vai 9. ng mch ngc ngoi 10. ng mch cnh tay 11. ng mch vai di 12. ng mch m 13. ng mch vai trn 14. ng mch vai sau

51

- on sau ngc: cc b thn kinh tch cc dy thn kinh.

ngoi c dy thn kinh c b.

trc c dy thn kinh gia v 2 r trong v ngoi.

trong: gia ng mch v tnh mch, c dy thn kinh tr v dy thn kinh b cnh tay trong, pha trong tnh mch c dy thn kinh b cng tay trong.

sau c dy thn kinh m v dy thn kinh quay.

- on di ngc: cc dy thn kinh bt u tch dn ra chy vo cc khu vc ch cn dy gia pha trc ngoi ng mch v lin quan mt Thit vi ng mch.

3.2.3. Phn nhnh

- ng mch ngc trn: phn nhnh trong cc c ngc.

- ng mch cng vai ngc: thc qua cn n ngc v tch 2 nhnh cng vai v nhnh ngc.

- ng mch ngc ngoi hay ng mch v ngoi chy vo thnh ngc.

- ng mch vai di: chc qua khe b vai tam u ra khu vai sau.

- Thn ng mch m: tch ra 2 nhnh, nhnh m sau cng vi thn kinh m qua t gic Velpeau vng quanh c tip xng cnh tay ni vi nhnh m trc.

Hnh 2.25. Mch mu thn kinh vng nch

3.2.4. Vng ni

* Ni vi ng mch di n:

1. Quai thn kinh ngc 2. Thn kinh c b 3. Thn kinh gia 4. Tim mch u 5. Thn kinh b cng tay trong 6. Thn kinh b cnh tay trong 7. Thn kinh tr 8. Thn kinh c rng to 9. Thn kinh c ngc b 10. Thn kinh c ngc to 11. Tnh mch nch 12. ng mch nch

52

- Vng ni quanh vai: do s tip ni gia cc nhnh vai trn vai sau ca ng mch di n ni vi nhnh vai di ca ng mch nch.

- Vng ni quanh ngc: do nhnh v trong ca ng mch di n ni vi nhnh v ngoi ca ng mch nch, nhnh ngc ca ng mch cng vai ngc, nhnh lin sn ca ng mch ch ngc.

* Ni vi ng mch cnh tay:

- Do nhnh m ni vi nhnh ln ca ng mch cnh tay su.

C th tht ng mch nch trn ng mch vai di, on nguy him gia ng mch vai di v ng mch m.

3.3. Tnh mch nch

Do 2 tnh mch cnh tay i t di ln ri hp li to thnh, i pha trong ng mch khi n gn xng n th trc ng mch.

3.4. Bch huyt

m cnh tay nhn bch huyt t cnh tay.

m ngc nhn bch huyt ngc v v.

m vai nhn bch huyt khu vai.

53

VNG CNH TAY

Vng cnh tay (regio branchii) l tt c phn mm bao quanh xng cnh tay. Vng cnh tay c gii hn t b di c ngc to n ng vng trn np khuu 3cm. C vch lin c ngoi v trong tch t mc bc cnh tay n bm vo xng cnh tay chia ra thnh 2 vng nh l vng cnh tay trc v vng cnh tay sau.

1. VNG CNH TAY TRC (REGIO BRANCHII ANTERIOR)

Gm tt c phn mm che ph mt trc ca xng cnh tay v 2 vch gian c.

1.1. Cu to lp nng

Da mng, mm mi v di ng.

T chc di da: mng, trong lp ny c tnh mch u chy dc pha ngoi c nh u ti rnh Delta ngc ri chc qua cn nng vo su vo tnh mch nch. Nhnh b ca dy thn kinh m, cc nhnh ca thn kinh b cng tay trong v thn kinh b cnh tay trong.

Mc bc cnh tay bc quanh cnh tay, mng tch 2 vch gian c trong v ngoi ngn cch vng cnh tay trc v sau.

Hnh 2.26. Tnh mch v thn kinh nng vng cnh tay trc

1. Nhnh b thn kinh nch 2. Tnh mch u 3. Nhnh b thn kinh quay 4. Tnh mch gia u 5. Nhnh b thn kinh c b 6. Tnh mch quay nng 7. Tnh mch gia nng 8. Thn kinh b cng tay trong 9. Tnh mch tr nng 10. Tnh mch gia nn 11. Tnh mch nn 12. Thn kinh b cnh tay trong

54

1.2. C vng cnh tay trc

T su ra nng c 3 c.

- C cnh tay (m. brachialis): bm t na di mt trong, mt ngoi ca xng cnh tay v 2 vch lin c (trong, ngoi) ri chy xung bm vo mm vt ca xng tr c tc dng gp cng tay vo cnh tay.

- C nh u cnh tay (m. biceps brachii): c ny c 2 phn; phn di bm t din trn cho chy qua rnh gia 2 mu ng xng cnh tay; phn ngn bm t mm qu. C hai phn chp li vi nhau chy xung di bm vo li c nh u ca xng quay. Trc khi bm tn vo xng quay n tch ra mt ch cn i vo pha trong ho ln vi cn nng ca vng khuu, v tham gia cu to thnh trc ca mng nh u trong. Tc dng gp cng tay vo cnh tay.

y l c tu hnh ca ng mch cnh tay, b trong c l mc tm ng mch.

- C qu cnh tay (m.coracobrachialis): c ny cng phn ngn ca c nh u cnh tay bm t mm qu ri chy thng xung bm vo 1/3 trn mt trong xng cnh tay c tc dng khp cnh tay. y l c tu hnh ca ng mch nch.

Hnh 2.27. C vng cnh tay trc (lp nng)

1.3. ng cnh tay

ng cnh tay l 1 ng c mc nm mt trong vng cnh tay trc c

1. C Delta 2. u di c nh u 3. Gn tn c nh u 4. Ch gn c nh u 5. C cnh tay 6. C nh u 7. u ngn c nh u 8. C qu cnh tay

55

hnh lng tr tam gic gm c 3 thnh.

Hnh 2.28. Thit ct ngang qua 1/3 trn cnh tay

1.3.1. Thnh trc

trn l c qu cnh tay v c nh u cnh tay, di l c nh u cnh tay v c cnh tay trc.

1.3.2. Thnh trong

L mc bc cnh tay, t chc di da v da.

1.3.3. Thnh sau

L vch lin c trong.

1.4. Cc thnh phn ng trong ng cnh tay

1 4.1. ng mch cnh tay (arteria brachialis)

* Nguyn u: tip theo vi ng mch nch t b di c ngc to.

* ng i: tip theo hng i ca ng mch nch vo ng cnh tay ri vo mng nh u trong khi ti di np gp khuu 3 em tch thnh 2 nhnh cng l ng mch quay v ng mch tr.

* Lin quan:

- on trong ng cnh tay:

Lin quan xa: lin quan vi cc thnh ca ng cnh tay.

1. TK c b 2. C qu cnh tay u 3,10. TK cnh tay b trong 4. TK gia 5. M cnh tay 6. TK cng tay b trong 7. TM nn 8. TK tr 9. Vch lin c trong 11. M bn tr trn 12. Nhnh b TK quay 13. u di c tam u

14. u ngoi c tam u 15. u trong c tam trong u 16. TK quay 17. M quay 18. Xng cnh tay 19. Nhnh b 20. Vch lin c ngoi 21. C Delta 22. Nhnh b TK m 23. TM u 24. C nh u 25. C cnh tay trc

56

Hnh 2.29. Thit ct ngang qua 1/3 di cnh tay

Lin quan gn: dy thn kinh gia lc u ngoi ng mch ri bt cho trc gia cnh tay xung di th nm trong ng mch, dy thn kinh tr trong ng mch ri chc qua vch lin c trong ra khu sau, dy thn kinh quay lc u sau ng mch qua tam gic cnh tay tam u ra sau cnh tay.

- on trong rnh nh u trong:

Lin quan xa: lin quan vi cc thnh ca mng nh u trong, c tr gn c nh u bt cho pha trc.

Lin quan gn: dy thn kinh gia tch xa ng mch vo gia 2 b ca c sp trn.

* Phn nhnh:

Nhnh c: 10 - 15 nhnh.

Nhnh c Delta.

Nhnh nui xng cnh tay.

ng mch cnh tay su: chc qua tam gic cnh tay tam u ra sau cnh tay, trong rnh xon, khi ti b ngoi xng cnh tay th chia thnh 2 nhnh ln v xung.

Nhnh bn tr trn: cng dy thn kinh tr qua vch ln c trong ra sau.

Nhnh bn tr di: tch t ng mch cnh tay ngang trn np gp

1. TM u 2. Nhnh b TK m 3. C cnh tay trc 4. TK b cnh tay ngoi 5. M.TM cnh tay su 6. TK quay tay trong 7. C cnh tay quay 8. Vch gian c ngoi 9. Xng cnh tay 10. Nhnh b (TK quay) 11. C tam u cnh tay 12. M, TM bn tr trn

13. TK tr 14. Vch gian c trong 15. TM cnh tay 16. TM nn 17. TK b cng tay trong 18. TK gia 19. M cnh tay 20 TK b cnh tay trong 21. C nh u cnh tay 22. TK c b

57

khuu 2 khot ngn tay, ng mch tch 2 nhnh trc sau.

* Vng ni:

- Vng ni quanh cnh tay: do nhnh ln ca ng mch cnh tay su ni vi nhnh xung ca ng mch m.

- Vng ni trn li cu: do nhnh xung ca ng mch cnh tay su ni vi nhnh qut ngc quay trc ca ng mch quay v nhnh qut ngc quay sau ca ng mch tr.

- Vng ni trn rng rc: do nhnh bn tr trn, bn tr di ni vi 2 nhnh trc v sau ca thn ng mch qut ngc tr.

* p dng: c th tht ng mch cnh tay di ng mch cnh tay su, tt nht l tht di ng mch bn tr trn. on nguy him ca ng mch nch v ng mch cnh tay gia ng mch m v ng mch cnh tay su.

Hnh 2.30. ng mch cnh tay v vng ni

1.4.2. Tnh mch

Tnh mch nng: c 2 tnh mch l tnh mch nn v tnh mch u.

Tnh mch su: c 2 tnh mch i km v cng tn vi ng mch.

1. ng mch cng vai ngc 2. ng mch nch 3. ng mch m 4. ng mch cnh tay 5. ng mch bn gia 6. ng mch bn quay 7. ng mch qut ngc quay 8. ng mch quay 9. ng mch tr 10. Thn ng mch bn ct 11. ng mch bn tr di 12. ng mch bn tr trn 13. ng mch cnh tay su 14. ng mch vai di 15. ng mch ngc ngoi

58

1.4.3. Thn kinh

Dy thn kinh c b: tch t thn nh trc ngoi chc qua c qu cnh tay ra khu cnh tay trc nm gia c nh u v c cnh tay trc ri ra nng, tch nhnh cho c vng cnh tay trc, cm gic cho da vng cng tay ngoi v sau.

Dy thn kinh b cng tay trong i trong ng cnh tay khi n gia ng cnh tay th chc qua l vo ca tnh mch nn ta nng.

Dy thn kinh b cnh tay trong, nch thn kinh sau tnh mch ri chy vo trong ni vi nhnh lin sn 2 cm gic cho a vng nch v da pha trong cnh tay.

Dy thn kinh gia i km ng mch lc u pha ngoi ng mch ri bt cho pha trc ng mch vo trong.

Dy thn kinh tr: t vng nch thn kinh tr vo ng cnh tay i trong ng cnh tay khi ti gia ng cnh tay th chc qua vch lin c trong ra khu sau.

Hnh 2.31. Vng cnh tay trc (mch thn kinh)

2. VNG CNH TAY SAU (REGIO BRANCHII POSTERIOR)

Gm tt c phn mm che ph mt sau xng cnh tay v hai vch gian

1. C qu cnh tay 2. C ngc to 3. Thn kinh quay 4. ng mch cnh tay 5. Thn kinh c b 6. C nh u cnh tay 7. C cnh tay 8. Thn kinh gia 9. Tim mch nn 10. Thn kinh b cnh tay trong 11. Thn kinh b cng tay trong 12. Thn kinh tr

59

c.

2.1. Cu to lp nng

Da dy, t di ng v th hn vng cnh tay trc.

T chc di da c cc nhnh mch nng nh v c cc nhnh b ca thn kinh m trn, thn kinh quay di.

Mc bc cnh tay lin tip vi mc cnh tay trc nhng dy hn.

2.2. C vng cnh tay sau

Ch c mt c tam u cnh tay (triceps brachii) c 3 phn:

Phn di bm din di cho, phn rng ngoi (c rng ngoi) bm vo mp trn rnh xon mt sau xng cnh tay, phn rng trong (c rng trong) bm vo mp di rnh xon.

1. C Delta 2. C trn b 3. C trn to 4. u di c tam u 5. u ngoi c tam u 6. C khuu 7. u trong c tam u

Hnh 2.32. C tam u cnh tay

C 3 phn trn i xung di tm li thnh mt gn bm vo mm khuu ca xng tr. Tc dng dui cng tay.

c bit khu vai sau, c c trn to i ra pha trc, c trn b i ra sau ca xng cnh tay. Hai c ny cng vi xng cnh tay gii hn nn tam gic c trn, tam gic b phn di ca c tam u lt qua chia thnh 3 phn:

60

Hnh 2.33. Tam gic c trn

T gic Velpeau (c ng mch m v thn kinh m i qua).

Tam gic b vai tam u (c ng mch vai di i qua)

Tam gic cnh tay tam u (c mch cnh tay su v thn kinh quay i qua).

2.3. Mch, thn kinh

2.3.1. ng mch cnh tay su (arteria profunda brachii)

Tch t ng mch cnh tay i trong rnh xon khi ti b ngoi xng cnh tay th chy thng xung mng nh u ngoi v tch hai nhnh trc va sau.

2.3.2. Thn kinh quay

T vng nch i xung qua tam gic cnh tay tam u vo rnh xon mt sau xng cnh tay ri chy dc xung khi cch mm trn li cu 10 cm th tch 2 nhnh trc v sau, vo mng nh u ngoi.

2.3.3. Thn hnh tr

T ng cnh tay chc qua vch lin c trong ra khu sau i sau vch lin c trong vo rnh rng rc khuu xung cng tay.

2.3.4. ng mch bn tr trn v di

Tham gia to thnh vng ni trn rng rc.

1. C trn gai 2. C di gai 3. C trn b 4. C trn ln 5. Phn di c tam u 6. Tam gic cnh tay tam u 7. Tam gic b vai tam u 8. T gic Velpeau 9. C Delta

61

Hnh 2.34. Mch, thn kinh vng cnh tay sau

1. C Delta 2. C trn b 3. TK m v M m cnh tay sau 4. C trn ln 5. TK quay v M cnh tay su 6. Phn di c tam u 7. Thn kinh quay 8. C khuu 9. u ngoi c tam u 10. TK b cnh tay sau

62

VNG KHUU TAY

Vng khuu tay (regio cubitus) l tt c phn mm bc xung quanh khp khuu, c gii hn bi ng vng ngang trn v di np khuu 3 cm. Khp khuu gia chia vng khuu ra thnh 2 phn. vng khuu trc hay vng gp khuu v vng khuu sau hay vng mm khuu.

1. VNG KHUU TRC (REGIO CUBITI ANTERIOR)

L tt c phn mm nm trc che ph khp khuu.

1.1. Cu to

1.1.1. Lp nng

Da mn x y d dng, t chc di da mng, lng lo trong lp t chc di da c tnh mch tr nng, tnh mch quay nng, tnh mch gia khuu, tnh mch gia cng tay, tnh mch gia u v tnh mch gia nn. Mt s trng hp chng ni vi nhau to M tnh mch. C cc nhnh b ca thn kinh c b i trc tnh mch gia u, nhnh b ca thn kinh cng tay b trong i di tnh mch gia nn.

Mc nng lin tip vi mc bc cnh tay v cng tay v c tng cng thm bi tr gn c nh u cnh tay.

1.1.2. Lp su

Gm cc c to nn h khuu.

Hnh 2.35. Thit ct ngang qua vng khuu

1. Gn c nh u 14. Mm khuu 2. Nhnh TK c b 15. M bn tr trn 3. TM u 16. TK tr 4. M qut ngc quay. 17. Nhnh b TK quay 5. Nhnh nng TK quay 18. u di xng cnh tay 6. Nhnh su TK quay 19. khp 7. C cnh tay quay 20. C sp trn 8. C dui c tay quay Di 21. C cnh tay trc 9. C nga di 22.mqutnguctrtrc 10. Bao khp 23. TK gia 11. C khuu 24. TK b cng tay trong 12. Gn c tam u 25. TM nn 13. Mc vng khuu 26. M, TM cnh tay

63

+ Cc thnh:

Thnh trc: da v mc nng. Thnh ngoi: l ton c trn li cu. Thnh trong: l gn c nh u cnh tay Thnh sau: l khp khuu v c cnh tay trc

+ Cc thnh phn i qua:

Dy thn kinh quay khi n ngang np khuu th chia thnh 2 ngnh cng xung cng tay: nhnh nng v nhnh su.

Nhnh trc ng mch cnh tay su ni vi ng mch qut ngc quay trc ca ng mch quay.

Hnh 2.36. Mng nh u trong

- Rnh nh u trong:

+ Cc thnh:

Thnh trc: da v mc nng, c tng cng bi tr cn c nh u cnh tay

Thnh ngoi: l gn c nh u cnh tay. Thnh trong: l ton c trn rng rc. Thnh sau: l khp khuu v c cnh tay trc.

1. C cnh tay 2. C nh u 3. ng mch cnh tay 4. Thn kinh gia 5. ng mch tr 6. C sp trn 7. ng mch quay 8. C gp c tay quay 9. C gan tay di 10. C gp nng cc ngn tay 11. C gp c tay tr 12. u su c sp trn 13. Ch gn c nh u 14. u nng c sp trn 15. Thn kinh c sp trn 16. ng mch bn tr di 17. Thn kinh tr

64

+ Cc thnh phn i qua:

ng mch cnh tay t ng cnh tay xung rnh nh u trong ti di np khuu 3 em th chia 2 ngnh cng l ng mch tr v ng mch quay.

Thn kinh gia i pha trong ng mch ri cng ng mch xung cng tay.

2. VNG KHUU SAU (REGIO CUBITI POSTERIOR)

L vng nm sau khp khuu, khi dui cng tay gia c mm khuu, 2 bn c 2 rnh:

- Rnh ngoi l rnh li cu do mm trn li cu v mm khuu to nn, rnh ny rng v nng c c khuu lp y rnh.

- Rnh trong l rnh rng rc khuu do mm trn rng rc v mm khuu to nn, rnh ny hp v su trong rnh c dy thn kinh tr i gia 2 b c tr trc.

y l mc thng dng thm khm dy thn kinh tr.

1. TK tr 7. C nga ngn 2. M qut ngc tr 8. C dui c tay quay ngn sau 9. C dui c tay quay 3. C khuu di 4. M qut ngc gian 10. C cnh tay quay ct 11. Nhnh bn gia ca 5. C gp c tay tr m cnh tay su 6. Nhnh su TK quay

Hnh 2.37. Vng khuu sau (lp su)

3. MNG MCH CA KHP KHUU

khuu c 2 vng mch ni tip nhau:

- Vng ni quanh mm trn rng rc: do cc ng mch: ng mch bn tr trn, ng mch bn tr di ca ng mch cnh tay ni vi ng mch qut ngc tr trc v qut ngc tr sau ca ng mch tr.

- Vng ni quanh mm trn li cu do cc ng mch: nhnh trc (ng mch bn quay) v nhnh sau (ng mch bn gia) ca ng mch

65

cnh tay su ni vi ng mch qut ngc quay trc ca ng mch quay v ng mch qut ngc quay sau ca thn ng mch gian ct thuc ng mch tr.

Hnh 2.38. S mng mch vng khuu

1. ng mch cnh tay 2. ng mch bn quay 3 ng mch qut ngc quay 4. ng mch gian ct 5. ng mch quay 6. ng mch tr 7. ng mch qut ngc tr 8. ng mch bn tr di 9. ng mch bn tr trn 10. ng mch cnh tay su

66

VNG CNG TAY

Vng cng tay l tt c phn mm bc xung quanh 2 xng cng tay.

Vng cng tay c gii hn trn l ng vng di np khuu 3 cm, di l ng vng ngang qua np gp c tay xa nht. 2 xng cng tay cng mng gian ct chia vng cng tay ra thnh 2 vng nh l vng cng tay trc v vng cng tay sau.

1. VNG CNG TAY TRC (REGIO ANTEBRACHII ANTERIOR)

1.1. Cu to lp nng

- Da v t chc di da: da mng, mn, di ng d dng. T chc di da mng nam, dy n v tr nh. Trong lp ny c mch thn kinh nng: tnh mch quay nng ngoi, tnh mch tr nng trong v tnh mch gia

1. C gp chung nng 10. Tnh mch nn 19. Nhnh sau TK quay 2. C gp di ngn ci 11. C gp chung su 20. C nga ngn 3. Mng trn ct 12. Xng tr 21. TM u v TK c b 4. C gp c tay quay 13. C khuu 22. C cnh tay quay 5. Mch TK tr 14. C dui c tay tr 23. Xng quay 6. C gan tay di 15. C dui ngn V 24. B mch quay 7. M trn ct 16. C dui chung ngn tay 25. C sp trn 8. Thn kinh tr 17.C dui c tay quay ngn 26. TM gia cng tay 9. C gp c tay tr 18. C dui c tay quay di

Hnh 2.39. Thit ct ngang 1/3 trn cng tay

67

cng tay. 3 tnh mch ny ln khuu tay gp phn to M tnh mch. Thn kinh nng l cc nhnh b ca thn kinh c b ngoi v thn kinh b cng tay trong.

Mc nng bc xung quanh cng tay. trn lin tip vi mc khuu trc dy trn, mng di v tch ra 2 vch gian c ti bm vo b sau xng quay v xng tr. Cc vch ny cng vi 2 xng cng tay v mng gian ct chia cng tay ra thnh 2 vng trc v sau.

1.2. Cc c vng cng tay trc

C nhiu c v c sp xp lm 4 lp.

1.2.1. Lp nng

C 4 c.

- C sp trn (m. pronator teres): c ny c 2 b, mt b bm t mm trn rng rc xng cnh tay, mt b bm vo mm vt xng tr. C hai b trn chy chch xung di v ra ngoi, lun di c nga di ti bm vo gia mt ngoi ca xng quay. Tc dng gp cng tay v sp bn tay.

- C gan tay ln (c gp c tay quay) (m. nexor carpi radialis): bm t mm trn rng rc chy xung bm vo nn xng t bn tay II pha gan tay. C tc dng gp c tay v khuu, dng c tay.

Hnh 2.40. C cng tay trc (lp nng)

- C gan tay b (c gan tay di) (m. palmaris longus): bm t mm trn

1. C cnh tay 2. C cnh tay quay 3. C dui c tay quay di 4. C gp di ngn ci 5. C gp nng cc ngn tay 6. C gp c tay tr 7. C gan tay di 8. C gp c tay quay 9. Ch gn c nh u 10. C sp trn 11. C nh u cnh tay

68

rng rc ri chy xung di gn c ny to ra bm vo mt trc dy chng vng c tay v cn gan tay. C tc dng cng cn gan tay v gp nh c tay.

- C tr trc hay c gp c tay tr (m. flexor carpi ulnaris): c ny c 2 b bm t mm trn rng rc v mm khuu. Ri c 2 b chy dc theo b trong cng tay xung di bm vo xng u, xng mc v xng t bn tay III. ng tc gp v khp c tay.

1.2.2. Lp gia

C c gp nng cc ngn tay (m. flexor digitorum superficialis) c ny c 2 b, mt b bm vo mm trn rng rc v mm vt, mt b bm vo b trc xng quay. Gia hai b trn to thnh cung c gp chung nng, ri chy xung ti c tay th gn c ny chia lm 4 b gn: 2 b gn cho ngn tr v ngn t th su, 2 b gn cho ngn gia v ngn nhn th nng, mi b gn tch ra lm 2 ch bm vo mt bn t II ca cc ngn tay II, III, IV, V. ng tc gp t 1, t 2 cc ngn tay t ngn 2 n ngn 5 v gp c tay.

1.2.3. Lp su

C 2 c.

- C gp su cc ngn tay (m. flexor digitorum profundus): bm t mm vt, 1/3 trn mt trc v mt trong xng tr, b trong xng quay v mng trn ct ri chy xung ti 1/3 di cng tay, th cng tch ra lm 4 b gn ri 4 b ny cng chui qua ng c tay vo gan tay, ngn tay th mi b gn ca c gp chung su i gia hai ch ca gn c gp chung nng ti bm tn vo t III ca cc ngn tay. ng tc gp t 3 cc nhn tay t ngn 2 n ngn 5 v gp c tay.

- C gp di ngn ci (m: flexopr pollicis longus): bm t gia mt trc xng quay, xung di gn c chy qua ng c tay vo m ci, i gia hai b c ngn gp ngn ci ti bm vo t II ngn ci. ng tc gp ngn 1.

1.2.4. Lp st xng

- C sp vung (m. pronator quadratus) nm l/4 di cng tay, chy ngang bm t xng quay sang xng tr. Tc dng sp cng tay v bn tay.

1.4. Mch v thn kinh

1.4.1. ng mch quay (arteria radialis)

* Nguyn u: l mt trong hai nhnh cng ca ng mch cnh tay c

69

tch ra ngang di np gp khuu 3 cm.

* ng i: tip theo hng i ca ng mch cnh tay chy chch xung di ra ngoi khi ti b ngoi xng quay th chy thng xung dc theo b trong c nga di (c nga di l c tu hnh ca ng mch quay) xung rnh mch c tay ri vng quanh mm trm quay qua hm lo gii phu qua khoang lin ct bn tay I vo gan tay. ng chun ch l ng vch t gia np gp khuu n rnh gia gn c nga di v gn c gan tay ln.

* Lin quan:

1/3 trn ng mch i dc theo b trong c nga di nm trn c nga ngn ri bt cho trc c sp trn ng mch nm trong ch gn c sp trn dy thn kinh quay ngoi ng mch (trong bao c nga di).

1/3 gia c sp trn bm vo xng, ng mch nm gia c nga di v c gan tay ln nm trn c gp di ngn ci, dy thn kinh quay i pha ngoi ng mch ri vng quanh xng quay di c nga di chy ra sau.

1/3 di ng mch gia gn c nga di v gn c gan tay ln.

c tay ng mch vng quanh mm trm quay ra sau ri qua hm lo gii phu (do gn dui ngn v dui di ngn ci to thnh), qua khoang lin ct bn tay I vo gan tay.

* Phn nhnh:

cng tay: tch nhnh qut ngc quay trc.

c tay: tch nhnh ngang trc c tay, nhnh mu c tay.

bn tay: tch nhnh quay gan tay, nhnh mu ngn ci.

Cc nhnh c.

* Vng ni:

- Ni vi ng mch cnh tay qua vng ni trn li cu.

- Ni vi ng mch tr qua cc nhnh c nhnh ngang trc c tay, nhnh mu c tay 2 cung mch gan tay nng v su.

70

Hnh 2.41. Thit ct ngang qua 1/3 di cng tay

- Ni vi ng mch cnh tay qua vng ni trn li cu.

* Tnh mch: c 2 tnh mch i km ng mch.

1.4.2. ng mch tr (arteria ulnaris)

* Nguyn u: l mt trong 2 nhnh cng ca ng mch cnh tay, c tch ra vung gc vi hng i ca ng mch cnh tay ngang di np gp khuu 3cm.

* ng i: chy chch t li c c nh u ti b trong cng tay (ch ni 1/3 trn v 1/3 gia cng tay) ri t chy thng xung dc b ngoi c tr trc i trc dy chng vng c tay ti xng u vo gan tay.

ng chun ch: l ng vch i t mm trn rng rc xng cnh tay n b ngoi xng u.

* Lin quan:

1/3 trn cng tay: ng mch chy chch vo su bt cho sau dy thn kinh gia, di c sp trn sau cung c gp chung nng, gia c gp chung nng v su, ng mch tr trong bao c gp chung su, thn kinh gia trong bao c gp chung nng.

1/3 gia cng tay: ng mch gia c gp chung nng v su chy dn vo trong tin n gn c tr trc, gp thn kinh tr thn kinh trong ng mch v trong bao c tr trc.

1/3 di cng tay: ng mch tr nng gia gn c tr trc v c gp nng trn c sp vung. Thn kinh tr trong ng mch.

1. Xng quay 14. Gn dui cc ngn tay 2. Xng tr 15.C dui ngn tr 3. C sp vung 16. C dui ngn t 4. C gan tay di 17. C dui di ngn ci 5. C gp nng cc 18. C dui c tay quay ngn Ngn tay 6. Cn su 19. C dui c tay quay di 7. Tim mch tr nng 20. C dui ngn ngn ci 8. C gp c tay tr 21. C dng di ngn ci 9. B mch thn kinh 22. C cnh tay quay tr 10. C gp su cc ngn 23. B mch thn kinh quay tay 11. Mc nng 24. C gp di ngn ci 12. C dui c tay tr 25. Tnh mch quay nng 13. Mc bc c dui 26. Gn c gp c tay quay Ngn tr 27. Thn kinh gia

71

c tay, ng mch chy ngoi xng u trn dy chng vng c tay, dy thn kinh tr trong ng mch.

Hnh 2.42. Thit ct ngang qua 1/3 gia cng tay

* Phn nhnh:

Thn ng mch qut ngc tr tch nhnh trc v sau tham gia vng ni trn rng rc.

Thn ng mch lin ct tch nhnh qut ngc quay sau v 2 nhnh lin ct trc v sau.

Nhnh mu c tay.

Nhnh ngang trc c tay.

Nhnh tr gan tay.

* Vng ni: ni vi ng mch cnh tay v ng mch quay qua vng ni trn li cu v trn rng rc.

1.4.3. Thn kinh quay (n. radialis)

T rnh nh u ngoi xung, nhnh sau vng quanh c xng quay ra sau tch nhnh chi phi cho c khu cng tay sau.

Nhnh trc i dc b trong c nga di (trong bao c) v ngoi ng mch, khi cch mm trm quay 10 em th vng quanh xng quay ra sau.

1. Thn kinh gia 2. C gp c tay quay 3. TM gia cng tay 4. C gp di ngn ci 5. C cnh tay quay 6. ng mch quay 7. Tnh mch u 8. Thn kinh quay 9. C sp trn 10. C quay I v II 11. Xng quay 12. Vch trn c ngoi

15. C dui ngn ngn ci 16. C dui cc ngn tay 17. C dui ngn t 18. C dui di ngn ci 19. C dui c tay tr 20. TK b cng tay quay 21. Xng tr 22. C gp su cc ngn tay 23. C gp c tay tr 24. Thn kinh tr 25. TK b cng tay trong 26.