GIAO SU' TRAN DÙC THAO

VÓI c u p e HÀNH TRÌNH TU HIEN TlTOìNG

LUAN HUSSERL DEN CHU NGHÌA

DUY VAT BIEN CHÙNG

LE GÒNG SU' '

Tran Due Thào sinh ngày 26-9-1917 tai xà Song Thàp, huyén Tu Sòn, tinh Bàc Ninh trong mot già dình vién chùc nhò. Nàm 1935, sau khi dò tu tài loai xuàt sàc, óng theo hoc truòng luat tai Ha Nói. Nàm 1936 óng dUcJc gùi sang Phàp de chuàn bi thi vào Truòng Cao dàng Su pham phó' d' Ulm thù dò Paris (Ecole Normal Superieure de la Rue d' Ulm). Day là mot trong nhùtng trUòng noi tié'ng ò Phàp ve truyén thò'ng tu tuòng tié'n bo, vàn boa nhàn vàn va khoa hoc hien dai.

Nàm 1939, Tran Due Thào thi do vào truòng vói so' diém cao va den nàm 1945 tòt nghiep thù khoa, nhàn hoc vi thac sì trié't hoc vói luan àn PhUctng phàp hien titang luàn cua Husserl (La methode phenomenologique chez Husserl). Sau dò óng dàng ky tié'p tue làm luàn vàn tié'n si trié't hoc ci Truòng dai hoc Sorbonne ve hién tUdng luàn Husserl. Nhung do cuòc chié'n tranh xàm \\Xóc cùa thUc dàn Phàp ò Dóng Dudng ngày càng àc liet, nguòi thanh nién yéu nUóc bi cuò'n

* Tién sy triet hoc. Dai hoc Ngoai ngù Ha Nói.

431

vào phong trào dà'u tranh dòi hoà bình cho dàn toc minh, nèn dà bi bon thuc dàn bàt giam. Hoi tudng lai giai doan lich su này, trong tiéu su tu thuat. Tran Due Thào viet: "Mot nhà bào dà bòi tòi là: "nhùng ngUòi Dóng Dudng sé làm gi khi quàn dói vien chinh dò bò''". Tòi tra lòi: "Phài nò sùng". Vi Idi dòi dàp này, tòi dà phài tra già, va bi bàt giam giù tai nhà tu Prision de la Sante tu dàu thàng 10 dén cuòi tbàng 12 nàm 1945, vói ly do "xàm hai an ninh nuòc Phàp trong nhùng lành thò co chù quyén cùa Phàp"... Tòi dà su dung thòi gian rành rói này de kiém tra lai nhàn thùc cùa mình ve hién tUdng hoc. Nhung tình bình khàch quan ma tòi tU nhàn thà'y, cùng vói sU dòi khàng manh me giùa dàn toc thuòc dja va chù nghìa tu bàn de quóc dà huóng tòi tói con duòng chù nghìa Mac - Lenin. Két qua cùa su dinh huóng này là tàc phàm Hién ti/<^ng hoc uà chù nghìa day vàt bièn chùng"\

Nàm 1946, khi Chù tich Ho Chi Minh sang thàm nUóc

Phàp, Tran Due Thào dà bào cao vói nguòi ve tình hình Vi^t

kiéu va bua sé trd ve dà't nUóc tham già càch mang sau khi

viét xong luàn vàn tié'n sì. Thàng 9 nàm 1848, theo ddn dàt

bang cùa M. Merleau Ponty, Tran Due Thào viét bài bào vói

nhan de: Hién tUOng hoc tinh thàn va nói dung hién thùc cùa

nò, nhàn dip viét bài này, óng co diéu kien tìm hiéu rò hòn ve

Hegel va viéc làm này dà cho phép óng "di dén két luàn rÀng

chi phudng phàp duy vàt bién chùng mói cho phép tìm hiéu

nói dung hién thUc, va nghìa dich thuc cùa Thuyét hién

tUdng hoc Husserl... dóng thòi tu giài thoàt quan diém duy

1. Tiéu su tìl thuài, in trong Si/ hinh thanh con ngi/ài. Nxb. Dai hoc Quóc già Ha Nói 2004. ir 139.

432

tàm cùa Husserl. Nò chinh là cày càu... di tu hién tUdng hoc

Hegel den chù nghìa duy vàt bién chùng"\

Dàu nàm 1950, trong nhóm hien tUdng luàn dién ra hai xu

huóng: Xu huóng thù nhà't, chù trong dén hién tUdng, coi

hién tUdng nhu là cài co trUóc, tao ra bàn chà't, dàn tói chù

nghìa hién sinh; xu huóng thù hai coi bàn chà't là cài co

trUóc, sinh ra va quyé't dinh hien tUdng, dàn tói chù nghìa

duy vàt bién chùng màcxit. Bieu hién cu the màu thuàn cùa

hai xu huóng này là cuòc t ranh luàn giùa J. P. Sartre - nhà

hien sinh noi tié'ng ngUÒi Phàp lue dò va Tran Due Thào. Vàn

de là d chò, Sartre chi còng nhàn chù nghìa Marx ve phUdng

dién chinh tri va xà hoi, con ve phudng dién trié't hoc theo

óng là khòng dàng ké, vi chù nghìa Marx càn bàn khóng giài

quyé't và'n de ve mò'i quan he giùta vàt chà't va y thùc, ma chi

dem dòi làp chùng. Phàn bàc lai quan diém sai làm này cùa

nhà hién sinh ngUÒi Phàp, Tran Due Thào cho ràng, chù

nghìa Marx là mot he thò'ng ly luàn hoàn chinh, bao góm cà

hai phUdng dién: chinh tri va triét hoc. Cuòc tranh luàn dèn

buoi thù nàm phài ngùng vi that sU Sartre chUa am hiéu tan

tuòng ve hién tUdng luàn cùa Husserl.

De lòi nói cùa mình co sue thuyét phuc hdn, thàng 8 nàm

1951, tai Nhà xuà't bàn Minh Tan (Paris), Tran Due Thào cho

ra màt dòe già cuò'n Phenomenologie et materialisme dialectique

(Hién tUòng luàn va chù nghìa duy vàt bién chùng). Tàc

phàm này dà dành dà'u buóe ehuyén tu tUdng triét hoc cùa

óng tu hién tUdng luàn sang chù nghìa duy vàt bién chùng,

màc dàu buóc chuyen do con ngap ngùng, vung dai nhU sau

1. Tièù sùtuthuàt, Sdd, tr. 140.

433

này chinh òng dà còng nhàn: "Thuc ra tòi chi buòc tói nguóng

cùa chù nghìa Marx. Tòi mói di dén thùa nhàn chàn ly nén

móng ly luàn chù nghìa duy vàt bién chùng, ma chua co hiéu

biét day dù ve càc nguyén bàn kinh dién cùa chù nghìa Màc -

Lenin, dac biét là ve chù nghìa duy vàt lich su. Trong nhùng

phàn tich cu thè d phàn hai cuòn sàch cùa tòi, phUdng phàp

muòn làm ra duy vàt chù nghìa, nhUng lai lac long vào

nhùng giong diéu chài chuot cùa hién tUdng hoc kép -

Hursserl va Hegel. Màc dàu vày, làp truòng nguyén tàc dà

dUdc khàng dinh rò ràng, it ra là ve màt triét hoc, cùng dù

cho tòi quyé't dinh trd ve Viét Nam. Phài làm cho cuòc song

nhà't tri vói triét hoc, hoàn thành mot hành dóng thUc té dàp

ùng vói càc két luàn ve ly luàn trong cuòn sàch cùa tòi".

Tu buóc ehuyén càch mang ve tu tUdng ly luàn, ngUÒi tri

thùc Viét kiéu yéu nUóc dà thUc hién buóc ehuyén càch

mang trong hién thUc. Cuòi nàm 1951 Tran Due Thào ròi bò

thù dò Paris tràng le, trd ve Viét Nam phuc vu khàng chié'n.

Tai chién khu Viét Bàc, òng tham già càc còng viéc cùa Bp

Ciào due, làm bién dich càc tàc phàm d cho dong chi TrUÒng

Chinh tai Vàn phòng Tòng bi thu.

Sau hoà bình, òng làm phó giàm dóc Xruòng Dai hoc Su pham vàn khoa, rói chù nhiém khoa Ljch su, giàng vién lich su trié't hoc - TrUÒng Dai hoc Tòng hdp Ha Nói. Tu sau nàm 1958. giào su Tran Due Thào dành nhiéu thòi gian nghién

1. Tran Due Thào. Tiéu su tu thuat, in trong Su hinh thành con ngUiri.

Nxb. Dai hoc Quóc già Ha Nói. 2004. tr.141. Xem thém: Van de con ngUdi

l'à chù nghìa ly luàn khóng co con nguài, Nxb.Thành phó' Ho Chi Minh 2000. ir. 18-19).

434

cùu càc tàc phàm kinh dién Màc - Lenin, òng làm ehuyén vién Nhà xuà't bàn Su That, nay là Nhà xuàt bàn Chinh tri Quóc già. Nàm 1992, nhà nUóc Viét Nam tao diéu kién cho óng di Paris dUdng benh va thu thàp tài heu nhàm hoàn thành tàc phàm La logique du present vivant (logie cùa thuc tai song dong). Nhung còng trình chUa hoàn thành thi òng ngà benh va qua dòi tai Paris ngày 19-4-1993.

Tiéu su cùa giào sU Tran Due Thào giàn ddn co vày, song

nhiing còng hién cùa òng cho nén trié't hoc Viét Nam khóng

nhò chùt nào'. Vói khuòn kho mot bài tham luàn, chùng tòi

khòng trình bay tà't cà nhùng gì òng dóng góp cho trié't hoc,

ma chi nói den mot thòi diém lich su dóng vai trò quan trong

trong cuòc dòi day suy tu t ran trò cùa òng. Qua dò phàn nào

giùp càc ban dong nghiep tra lòi càc càu bòi: Hién tUdng luàn

cùa Husserl dà ành hUdng dé'n tu tuòng Tran Due Thào nhu

the nào? Nguyén nhàn va thUc chà't bUóc ehuyén cùa Tran

Due Thào tu hién tUdng luàn Husserl dé'n chù nghìa duy vàt

bién chùng? Tran Due Thào dà co nhùng dóng góp gì cho sU

phàt trién trié't hoc Màc - Lenin d Viét Nam?

Hien ti/cfng luàn là mot khuynh huóng trié't hoc co tié'ng

tàm d chàu Àu cuoi the ky XIX dàu the ky XX, ngUÒi cha tinh

thàn cùa nò là Husserl (1858-1938). Trong càe tàc phàm tiéu

biéu: Nhùng nghién cùu logie hoc (Logicai invertigations,

1901), Nhùng bài giàng ve hién ti/cfng luàn cùa y thùc hi/àng

nói (Leetures on the phenomenology of inner time

1. Ve cupo dòi va sii nghiep cùa Tran Due Thào. xem thém: Le Còng Su,

Giào !ìU Tran Due Thao va nhùng dóng góp cùa óng ve triet hoc. Tap chi

Thóngtin khoa hoc xà hai, so 9 - 2003. tr. 4 1 - 48.

435

consciousness,1902), Cuóc khùng hodng cùa khoa hoc chàu

Àu va hién tUcfng luàn tién nghiém (The crisis of european science and transcendental phenomenolog>', 1936). òng dà di sàu khai thàc vàn de chù thè tién nghiém (transcendental subject) trong hoc thuyét pham trù cùa Kant. Xuàt phàt tu luàn diém: "Ngoài bàn thàn tòi, thè giói tón tai trò thành qua trình chù the, qua trình dò dUdc sinh ra trong bàn thàn tòi, cùng giong nhu khòng gian va thòi gian cùa thè giói kinh nghiém - dò là nhùng gì tòi càm giàc, tri giàc, suy tu - tà't cà chùng deu là chù quan"', Husserl dà xày dUng hién tUdng luàn cùa mình. Theo òng, hién tUdng luàn nghién cùu hai vàn de ed bàn;

1) Bàn the luàn (ontology) là tong thè he thò'ng quan niém

tiém nghiém, nò bao gom hai yeu tò càu thành: Bàn thè luàn

thUc chat (apophatic ontology), yéu to' này nghién cùu h^

thòng càc pham trù thuòc giói tu nhién va xà hpi nhU bàn

chat, khòng gian, thòi gian, nhàn qua, y thùc, dòi song con

ngUÒi. lich su xà bòi, v.v. trong dò bàn chat là pham trù

trung tàm. Bàn thè luàn hinh thùc (formai ontology), yéu to

này nghién cùu he thòng càc pham trù cùa logie hình thùc va

toàn hoc. De tié'p càn nhùng vàn de cùa bàn thè luàn nhU dà

néu trén, hién tUdng luàn càn dé'n phudrtg phàp dàc thù. goi

là psychological ego (cài tòi tàm ly), theo dò, nhàn thùc tue là

huóng ve bàn thàn su vàt vói tinh càch là mot hién tUdng

thuàn tuy. Còng cu ed bàn cùa phUdng phàp này là tnJc giàc

cùa chù thè.

2) Phép siéu hình (Metaphysics) - là khoa hoc de càp den

1 Dan theo Triét hoc I. Kant va thài dai. Matxcova 1974. tr. 343.

436

và'n de ve mò'i quan he giOa chù the va khàch the, giùa y thùe

va chù thè y thùc. De giài quyé't vàn de này, siéu hình hoc

càn dé'n phUdng phàp transcendental ego (cài tòi tiém

nghiém). Day là phUdng phàp Husserl ke thùa trong hoc

thuyé't pham trù cùa Kant va phàt trién theo huóng duy tàm

chù quan eUc doan nhò su tié'p sue cùa Berkeley (tón tai

nghìa là d\ióc tri giàc), cùa Descartes (tòi tu duy vày tòi tón

tai). Nói ve sU ké' thùa này cùa Husserl, Motrosilova nhàn

xét: "Husserl là nguòi ké' nhiém Kant, nguòi ùng ho khuynh

huóng dà'u t ranh ehò'ng chù nghìa bàn the siéu hình

(metaphysic ontologism), bào ve quan diém phé phàn ly tinh

va coi dò nhu nhiém vu bang dàu cùa trié't hoc'". Tuy nhién,

giùa Kant va Husserl eó su khàc nbau trong viéc vàn dung

khài niém tiém nghiém, diéu dò the hien rò trong luàn diém

sau day cùa Husserl: "Tòi van dung thuàt ngù tién nghiém

theo nghìa róng cùa tu nhàm biéu thi mot dong ed dàc biét,

mot khuynh hUóng va chinh là su quay trd ve nguón gó'e tàn

cùng cùa moi hình thùc nhàn thùc, trd lai tu y thùc cùa chù

thè trong cuòc song. Nguón gò'c tàn cùng này goi là cài tòi tu

thàn bay tu ngà cùng vói toàn bó dòi song khà nàng va dòi

song hién thUc - cu thè cùa tòi"^. Diém khàc biét trén là de

hiéu, vi trié't hoc Husserl gàn lién vói lich su chàu Au cuòi

the ky XIX dàu the* ky XX - thòi diém khùng hoàng cùa khoa

hoc. Vi le dò, Husserl phài dàm nhàn tràch nhiém vuc day

chù nghìa duy tàm tiém nghiém cùa Kant nhU là mot lieu

phàp tàm ly trong viéc chàn tri càn benh duy khoa hoc cùa

1. Triet hoc I. Kant va thòi dai, Sdd. tr.351.

2.Dan theo Triet hoc I. Kant va thài dai. Sdd. tr. 335.

437

thòi dai. Bàn chat cùa liéu phàp tàm ly dò chinh là phudng

phàp cài tòi tién nghiém ma còt lòi là he thòng càc khài niém

nhu tàm thài tU nhién (naturai attitude), tàm thài hién tUóng

(phenomenological attitude). phàn doàn già dinh (presume

judgement). y thùc huàng nói (inner time consciousness). càc

khài niém này khòng là gì khàc hdn là sU bién thè càc khài

niém trong hoc thuyét pham trù cùa Kant nhu kinh nghiém.

ly tinh thuàn tuy, phàn doàn tòng hdp. tòng giàc.

Khào sàt tién trình nhàn thùc cùa con nguòi. Husserl cho

ràng, theo le thuòng tình. ai cùng co tàm thài tu nhién, coi

the giói nhu là tong hoà cùa moi su vàt muòn màu, muòn ve,

trong dò co con ngUÒi. Dua trén nhùng tu liéu kinh nghiém.

con nguòi tién hành khài quàt, suy luàn va phàn doàn ve the

giói. Néu sU phàn doàn cùa con ngUÒi dudc chùng thuc. thi su

nhàn thùc co hiéu qua; néu khòng dUdc chùng thuc thi phài

nhàn thùc lai. Day là hình thài nhàn thùc càm tinh càn dén

su phàn tu (reflection) va khòng he bàn dén khà nàng. giói

ban cùa nhàn thùc. Ma nhàn thùc là hành vi phàn tu (nhu

Platon, Descartes, Kant, Hegel dà bàn tói). Bòi vày, con

nguòi càn tói khà nàng cùa tàm thài hién tumg hoc bay tu

duy triét hoc. Tàm thài hién tUdng hoc éé càp dén càc vàn de

nhU: Co tón tai bay khòng tón tai vàt tu nò d ben ngoài y

thùc? Chù the dóng vai trò nhu thè nào trong qua trình nhàn

thùc? Lày tiéu chuàn gì de dành già két qua nhàn thùc?

De tranh sai làm trong viéc tra lòi càc càu bòi dà néu, thi

nhàn thùc cùa con ngUÒi càn tién hành phàn doàn già dinh.

thòng qua dò, nò tam thòi gàc bò hay dóng ngoàc lai nhùng

két luàn con boài nghi; va ngay cà su tón tai cùa thè giói

438

cùng co thè dUa vào trong ngoàc. Luàn diém này cùa Husserl

chinh là càch nói khàc di khài niém bàt khà tri trong triét

hoc Kant. Ve diém này, Luu Phòng Dóng trong cuò'n Triét

hoc phUOng Tày hién dai dà nhàn xét: "Giò'ng nhu Kant,

Husserl, dà su dung tu siéu viét (transcendent) vói y nghìa là

hién tUdng hoc tién nghiém, bòi vi nò dua và'n de nghién cùu

tinh khà nàng cùa nhàn thùc lén vi trì quan trong dàu tién.

Nò chù trong nghién cùu nhùng dòi tUdng biéu hién trUóc y

thùc cùa y huóng nhu thè' nào... Diéu khàc vói Kant là ò chò,

Husserl tié'n hành nghién cùu dòi vói và'n de nhàn thùc trong

khuòn khò phàn doàn già dinh cùa hien tUdng hoc, nò dUdc

trién khai trén ed sd hoc thuyét y thùc huóng nói do

Brentano hình thành va phàt trién"'.

Vày y thùc huóng nói trong hién tUdng luàn cùa Husserl

co bàm nghìa gì? Y thùc huóng nói trong hién tUdng cùa

Husserl khòng phài dùng de chi dac tinh va két càu tàm ly

cùa con ngUÒi vói tu càch là mot thuc thè sinh - vàt ly, ma

dùng de chi loai dac tinh két cà'u cùa y thùc thuàn tuy (pure

consciousness), thòng qua dò biéu thi mò'i lién he tUdng quan

giùa boat dong cùa y thùc va dòi tUdng cùa boat dóng dò.

Chù thè cùa y thùc huóng noi là tu ngà thuàn tuy (pure ego

in itselO- Nói càch khàc, tu ngà thuàn tuy là coi nguón, là

chù thè cùa moi nhàn thùc va nhàn thùc chinh là qua trình y

thùc tao nén dói titcfng ~ dò là két luàn cuòi cùng cùa hién

tUdng luàn Husserl. Két luàn dò mot làn nùa khàng dinh

quan diém ve tinh nàng dóng cùa chù the nhàn thùc trong

1. Luu Phóng Dóng. TViet hoc phUcfng Tày hién dai. gom 4 tàp, Nxb.

Chinh tri Quóc già. 1994, t .3, t r . l 7 3 .

439

hoc thuyét pham trù cùa Kant, dóng thòi mò ra mot chàn tròi trié't hoc mói cho sU hình thành chù nghìa hién sinh cùa

Heidegger - mot sU bién tuóng cùa hién tUdng luàn.

Nói mot càch cu the hdn. net dàc thù cùa hién tUdng luàn là d viéc gat bò bàt ky sU ly tUdng nào vói tu càch là diém xuàt phàt, d viéc tiép nhàn mot tién de duy nhàt - khà nàng mò tà dòi song tu tUdng tu sinh cùa y thùc (hién tUdng luàn Husserl), boàc là giài thich nhùng càu trùc nén tàng ve sx^

tón tai cùa con ngUòi (hién tUdng luàn hién sinh cùa Heidegger). Vói khàu hiéu: "Hày quay trd lai vói càc sU vàt", Husserl dòi giài phòng y thùc va thè giói sU vàt kbòi nhùng mói lién he nhàn qua va su ehuyén hoà làn nbau giùa chùng, theo tu tuòng dò thi mói dói tUdng càn phài dUdc nàm bàt vói tu càch cài tUdng quan vói y thùc, tue là cài tUdng quan vói tri giàc, tri nhó, phàn doàn, sU nghi ngd'.

Ngay khi dén du hoc d chàn tròi phUdng Tày xa la, nguòi

thanh nién Viét Nam dà song trong bau khòng khi cùa hién

tUdng luàn. Bòi day là mot hoc phài triét hoc dang dUdc giói

tri thùc phUdng Tày sùng bài - dò cùng là ly do ma Tran Due

Thào chpn PhUcfng phàp hién tUctng luàn cùa Husserl (La

methode phenomenologique de Husserl) làm de tài cho luàn

àn thac sì cùa mình. Sau khi hoàn thành chUdng trình cao

hoc. Tran Due Thào vùa dàm nhàn còng tàc giàng day 0

truòng cao dàng, vùa viét càc bài bào ehuyén ve de tài này,

rói tàp hdp lai, in thành sàch duói nhan de Hién tUcfng hoc

va chù nghìa duy vàt bién chùng. Cuò'n sàch chia thành hai

1. Xem thém: Triét hoc phuang Tày hién dai - tu dién. Nxb Khoa hoc tà hòi 1996. tr. 261 va 281.

440

phàn: 1) PhUdng phàp cùa hién tUdng hoc va nói dung thùc

té cùa nò; 2) Phép bién chùng cùa su van dóng hién thuc.

Ve noi dung tong quàt cùa cuò'n sàch dà dUdc tàc già nói

trong Lai mò ddu: "Còng trình ma chùng tòi giói thiéu vói

còng chùng bao góm nhùng bài nghién cùu theo nhùng thòi

gian va sU gdi hùng khàc nbau. Trong phàn dàu, dudc soan

thào tu 1942 dé'n 1950, chùng tòi trình bay nhùng diém chù

yéu cùa hién tUdng hoc trén mot quan diém thuàn tuy lich su

va cà nhùng trién vong cùa tu tuòng Husserl, con su chi trich

ma chùng tói di tói chi là ghi nhàn nhùng màu thuàn nói tai

trong chinh ngay tàc phàm cùa Husserl. NgUdc lai, phàn thù

hai, dUdc hoàn thành vào nàm 1951, thi hoàn toàn dàt trén

bình dién cùa chù nghìa duy vàt bién chùng. O phàn này,

dùng là chùng tòi cùng lày lai mot so' két qua ve màt ky

thuat cùa càc phàn tich dà tié'n hành, nhUng chi eoi chùng

ddn thuàn là nhùng dù kién thUc nghiém hoàn toàn dUdc giài

phóng kbòi pham vi triét hoc vò'n chi phò'i thUc tién mò tà

cùa Husserl. Tuy nhién, d day khòng co mot chùt gì giò'ng vói

ddn giàn dàt ké nbau hai quan diém trai ngUdc; chù nghìa

Marx dUdc chùng tòi xem là giài phàp duy nhàt co the nghi

dén dòi vói càc và'n de cùa chinh hién tUdng hoc néu ra.

Trong phàn trình bay tu tUdng cùa Husserl, nhiém vu cùa

chùng tòi tUdng dò'i de dàng khi chi de càp dén ly luàn cùa

phàn tich hién tUdng hoc, dUói ha dang xuà't hién ké tié'p

nhau trong sU phàt trién cùa nò: mò tà càc bàn chat co dinh,

cài dà song trai, xàc dinh di truyén. Càe khài niém d day khà

ddn giàn, va lai dà dUdc phàt trién day dù trong càc tàc phàm

dà xuàt bàn. Nhung khòng co thUc tién thi ly luàn chàng là

cài gi hét, va tu làu chùng tòi dà cho ràng càn phài long vào

441

ngay trong phàn trình bay ve phUdng phàp nhùng két qua

thuc té ma ly luàn dà dem lai, khi cài chinh yéu con chUa

dUdc xuàt bàn"'.

Vói trUc giàc nhay càm cùa mot ngUÒi dà tùng dàm minh trong kho sàch càc nhà khai sàng, còng thém nhùng thuc tién dà song trai trong suò't mày chuc nàm tròi d Vi^t Nam thuòc dia va nuóc Phàp chinh quóc. Tran Due Thào nhàn thày ràng, phUdng phàp hién tUdng hoc khòng thè giùp òng dat hiéu qua trong nghién cùu khoa hoc, ma càn phài ihay dòi nò. "Cho nén - Tran Due Thào viét - càc phàn tich hién tUdng hoc cu thè chi co thè thày hét dUdc y nghìa cùa chùng va dUdc phàt trién day dù trong pham vi cùa chù nghìa duy vàt bién chùng. Tà't nhién là trong nhùng diéu kién à'y, chùng ta buóc phài vùt bò khóng nhùng tinh tòng thè cùa hoc thuyét Husserl ma ngay cà phUdng phàp cùa nò trong chùng mUc nò bi xd cùng bién thành càc còng thùc trùu tUdng... dù the nào chàng nùa, ly thuyét chi co y nghìa thòng qua thUc tien, va chinh nhùng dòi hòi thUc tien cùa còng viéc mò tà bàt buóc ta phài làt nhào ly thuyét cùa chù nghìa duy tàm siéu nghiém"^.

Là mot ngUòi day còng nghién cùu càc trUóc tàc cùa

Husserl, thàm chS nghién cùu chùng ng^y cà trong càc ban

thào viét tay tai ed quan luu trù Husserl ò phó Louvain (nUóc

Bi), Tran Due Thào co càn cu thUc té de khàng djnh ràng:

"Néu Husserl vàn con ò lai vói truyén thò'ng cùa chù nghìa

duy ly duy tàm, dành dàu sU nò rò muòn man cùa giai càp ttf

1. Tran Due Thào. Hién tuang hoc uà chù nghìa duy vàt bién chùng. N)tb. Dai hoc Quóc già Ha Nói 2004. tr.l3.-14.

2. Tran Due Thào. Sdd, tr. 17.

442

san Due va nhùng diém tié'n bò chóm he nò cùa nò, thi sU

phàt trién cùa òng cùng chi chùng tò khòng hdn gì mot sU

khàc khoài thàc màc ngày càng tàng ve nén tàng hién thUc

cùa nhùng y nghi dUdc nhàm vào trong y thùe. Tu cho vui

mùng ve tinh vình cùu trong viéc trUc giàc càc bàn chat dé'n

và'n de lo àu dàt ra trong cuò'n sàch Su khùng hoàng cùa

khoa hoc chàu Au dUdc tr ình bay nhu là cuòc khùng hoàng

cùa nhàn loai d phUdng Tày, mói ngày càng bòc lo rò ra sàu

sàc hdn cài càm giàc ve tinh phù phié'm ma càc già tri

truyén thò'ng dà dàm mình vào, va cài khàu hiéu nói tié'ng

"Hày trò ve vói chinh siX vàt" ngày càng còng nhién mang y

nghìa mot sU quay trd lai vói càc hién thUc càm tinh cùa thè'

giói SU song. NhUng làp trUòng giai càp dà khòng cho phép

Husserl di tói càc quan he xà bòi ve san xuà't là cài xàc dinh

noi dung hién thUc cùa dòi song càm tinh, va "sU tao làp

siéu nghiém", dUdc quy giàn thành viéc tìm kiém ed so cuòi

cùng cùa nò ò dù kién giàc quan thuàn tuy, that tró tréu dà

dUa dén chù nghìa hoài nghi hoàn toàn... Vói viéc ehuyén tu

hién tUdng hoc sang chù nghìa hién sinh, chù de cao xa cùa

su phé phàn chù nghìa tàm ly là bàc bò t inh chù quan cùa

con ngUòi nhàn danh tinh khàch quan va t inh phó bién cùa

cài Chàn dà bòc lo sU khòng vùng chàc cùa bàn thàn nò khi

nbuòng chò cho sU phù dinh thuàn tuy càc diéu kién cùa

hien thUc dòi song vói t inh chù quan thuàn tuy cùa "quyé't

dinh sàt dà", trong dò sU dòc doàn cùa cà nhàn dUde thiét

làp mot càch co he thò'ng làm thành ed sd cuó'i cùng cùa moi

già tri chàn chinh"' .

1. TrÀn Due Thào, Sdd. tr. 23 - 24.

443

Theo Tran Due Thào, nhùng han che trong hién tu^ng

luàn cùa Husserl cà ve phudng phàp (duy tàm chù quan tién

nghiém) làn nói dung phàn ành (tàp trung xoay quanh vàn

de con nguòi va dòi song nói tàm cùa nò nhu nhàn thùc, y

thùc, v.v...) déu xuà't phàt tu làp truòng giai càp va diéu kién

song trai ' cùa nhà triét hoc này. Va sau dò. nguòi ké nhiém

Husserl là Heidegger cùng khòng xa ròi tòn chi muc dich cùa

thày mình khi phàt trién hién tUdng hoc sang huóng hién

sinh, nghìa là cUc doan hoà càc quan diém cùa hién tUt̂ ng

hoc.

Chiù ành hUÒng phàn nào phUdng phàp tiép càn hién

tUdng hoc cùa M. Merleau Ponty'- Tran Due Thào di sàu

nghién cùu Hién tUOng hoc tinh thàn cùa Hegel va Tu bàn

cùa Marx. Diéu này dà giùp òng co mot cài nhìn khoa hoc

hdn, hién thUc hdn trong phàn hai (Phép bién chùng cùa st;f

vàn dóng hién thUc) cùa tàc phàm ma chùng ta dang bàn.

Sau khi phàn tich phép bién chùng cùa hành vi dóng vàt va

phép bién chùng cùa càc xà hòi loài ngUài trén ed so so sành

quan diém cùa hién tUdng hoc Husserl va phép bién chùng

duy»vàt. Tran Due Thào di dén két luàn: "phép bièn chùng

* Thuàt ngù song trai là chùng tói mUdn cùa Tréìn Dire Thào, trong tìièn

tuang hoc va chù nghìa duy vàt bién chùng óng rat hay dùng thuàt ngil

này.

1. Trong lÀfi nói dàu cho tao phàm Su hinh thành con ngUài, Tran Due

Thào viet: "Tòi dà ditoc làm quen vói M. Merleau Ponty nàm 1941 d phói

Ulm khi óng trò lai nàm dàu làm thac si phu dao lai Tnldng Dai hoc Stf

pham Paris.Óng doc cho chùng tói nghe càc trich doan trong luAn àn cùa

óng chuàn bi ve hién tifOng hoc tri giàc. va thudng nói ràng tà't cà sé di dén

mot su tòng hdp giùa Husserl, Hegel va Marx".

444

duy vàt dién dat sU vàn dong cùa càc già tri con nguòi sinh

ra tu lao dong xà bòi cùa con ngUÒi. Do dò sU phé phàn khóng

thUdng tiéc ma nò tié'n hành dó'i vói càc khài niém cùa xà bòi

cu khóng con là su phà hoai ddn giàn, ma là su kbòi phuc nói

dung xàc thuc cùa chùng, cho phép lày lai chùng trén bình

dién cao hdn cùa nhàn loai mói. Trong viéc xày dUng chù

nghìa xà boi va ehuyén lén xày dUng chù nghia còng san,

cuó'i cùng thi su hoà giài thè' giói dUdc thue hién, su hoà giài

à'y là md Uóc cùa tu tUdng tu san trong phép bién chùng duy

tàm ve càc hình thùc bòc lot nay dUdc giai càp vó san dàt

trén mành dàt thUc su cùa nò bang sU to chùc lao dong xà

boi, trong dò thù tiéu moi cà'u trùc giai càp va moi ly do cùa

su dàc quyén. Là sU thuc hién hình thùc con ngUÒi cùa nhàn

loai, chù nghìa Marx hoàn thành càc khàt vong ly tuòng cùa

qua khù. NhUng bàn thàn nò khòng chi dUdc dat ra trén màt

y niém: nò là su vàn dóng thUc t é cùa toàn thè xà bòi, trong

dò càc ed cà'u trùu tUdng dUdc giai càp vó san hà'p thu bòi

tinh vàt chat cùa dòi song hién thuc cùa chùng"\

Tu tuòng chù dao này dòng vai trò nhU phudng phàp luàn,

xuyén suò't toàn bò càc tàc phàm cùa Tran Due Thào ve sau:

Lich su tii tuòng trUóc Marx (Nxb. Khoa hoc xà bòi, 1995);

Tim ve coi nguón ngòn ngù va y thùc (Nxb. Vàn hoà - Thòng

tin, 1996); Vàn de con ngUòi va chù nghìa ly luàn khàng co

con nguòi (Nxb. Thành phó' Ho Chi Minh, 2000); Vàn dung

triét hoc Màc - Lenin thè'nào cho dùng (Nxb. Su that, Ha Noi,

1991), Sit hình thành con ngUài (Nxb. Dai hoc Quóc già Ha

Nói, 2004). Tuy nhién, dù co doan tuyét vói hién tUdng hoc

1. Tran Dijfc Thào, Sdd. tr.374.

445

Husserl, nhUng tu tuòng cùa nhà triét hoc này vàn nhu mpt bòng ma àm ành suò't cuòc dòi Tran Due Thào. Nói càch khàc, hién tUdng hoc cùa Husserl co ành hudng làu dai dèn giào sU Tran Due Thào, bòi vày, toàn bó càc tàc phàm sau này cùa óng déu tàp trung xoay quanh chù de con ngUdi. dòi song xà bòi loài ngUÒi va ngòn ngù - mot chù de khà quen thuòc cùa hién tUdng luàn.

Dành già còng lao cùa Tran Due Thào, tién sì Dò Lai Thuy

trong lòi tua cho cuòn Tim ve coi nguón ngòn ngù va y thùc

dà viét: "Hành trình triét hoc cùa Tran Due Thào di tu hién

tUdng luàn cùa Husserl dé'n chù nghìa duy vàt bién chùng,

rói lai tu chù nghìa duy vàt bién chùng dén chù nghìa duy

vàt lich su. Day cùng là con duòng cùa mot so tri thùc lón cùa

Phàp, nhUng ve sau ho déu xét lai ti'n diéu cùa mình... Duy

Tran Due Thào vàn trung thành vói nò dén hdi thò cuòi cùng.

Óng là mot nhà triét hoc trung kién cùa chù nghìa Màc -

Lenin... Trong bàt ky hoàn cành nào, dù khò khan vàt chat

boàc tinh thàn, khóng làm òng ngùng suy tu ve triét hoc...

dòng gòp làu dai cùa Tran Due Thào cho hoc thuàt Viét Nam,

trUdc hét thè hién mot nàng lue tu bién cao, sau dò là khà

nàng biét dàt va giài quyét nhùng vàn de ed bàn cùa khoa

hoc, phubng phàp luàn nghién cùu lién ngành'".

Su nghiep khoa hoc va cupe dòi boat dóng càch mang cùa Tran Due Thào theo suò't cà hai cuóc khàng chién trUÒng ky cùa dàn toc. Nguòi ta dành già vi Giào su này theo nhiéu quan diém chinh tri khàc nhau, diéu dò hoàn toàn phù hdp

1. Tran Dite Thào, Tim ve eòi nguon ngòn ngù va y thùc. Nxb. Vén hoa -Thóngtin. 1996. tr 17-18.

446

vói logie va bién chùng cùa cuòc sò'ng. Con òng, khòng thanh

minh va cùng chàng tràch ai, cu lang le, càn man nhu con

ong trong rùng hùt phàn hoa dai de tao nén màt ngot, nhU

con trai duói day dai dudng, loc càe tinh chà't tu nuóc due làm

nén ngoc quy. Suò't cà cuòc dòi, Tran Due Thào sò'ng mot càch

co ddn, tram làng, luòn suy tu ve dòi song con nguòi, ve nhàn

tình thè'thài. Va dUòng nhu, Xrong tàm tuòng òng, bòng dàng

Hegel, Marx, Husserl chàng làn khuà't bao giò.

447