gida kaynakli enfeksİyonlarin kÜresel ve ...• yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden...
TRANSCRIPT
GIDA KAYNAKLI ENFEKSİYONLARINKÜRESEL VE ULUSAL BOYUTU
Dr. Ahmet KOLUMANVeteriner Hekim
Gıda Tarım ve Hayvancılık BakanlığıUlusal Gıda Referans LaboratuvarıMikrobiyoloji Bölümü
2011- Antalya
ÖzetÖzet• Mevcut durum: 21. yüzyıl• Kavram olarak gıda mikrobiyolojisi• Gıda kaynaklı güncel salgınlar• Gıda kontrolü: Küresel perspektif• Surveyans• Sonuç
• Mevcut durum: 21. yüzyıl• Kavram olarak gıda mikrobiyolojisi• Gıda kaynaklı güncel salgınlar• Gıda kontrolü: Küresel perspektif• Surveyans• Sonuç
Mevcut durum: 21. yüzyılMevcut durum: 21. yüzyıl
Dünya Nüfus Değişimi
00,5
11,5
22,5
33,5
44,5
55,5
66,5
1000 1250 1650 1700 1750 1800 1850 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Yıllar
Nü
fus
(x m
ilyar
)Dünya Nüfus Değişimi
00,5
11,5
22,5
33,5
44,5
55,5
66,5
1000 1250 1650 1700 1750 1800 1850 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Yıllar
Nü
fus
(x m
ilyar
)
Küresel Değişim (100 yıl içinde)
Kriter 1955 2055Nüfus 2.8 milyar 8.5 milyarOrtalama Ömür 58 yıl 75 yılÖlüm 522 milyon kişi 163 milyon kişi
Ölüm sebepleriParazitler 17.3 milyon 1.8 milyon
Dolaşım sistemi 15.3 milyon 5.7 milyonKanser 6.2 milyon 35.1 milyonKanser 6.2 milyon 35.1 milyon
Doğum sonrası 3.6 milyon. 3.5 milyonSolunum sistemi 2.9 milyon 0.9 milyon
AIDS - 15.9 milyonAntibiyotik dirençli bakteriler - 18.4 milyon
savaş, açlık ve diğer sebebler 476.7 milyon 81.7 milyon
http://www.who.int/whr/1998/media_centre/50facts/en/
http://www.who.int/whr/1998/en/whr98_ch4.pdf
Küresel yoklukKüresel yokluk
Küresel AçlıkKüresel Açlık
http://www.who.int/foodsafety/publications/newsletter/29/en/index.html
Küresel Isınma: Suya erişimKüresel Isınma: Suya erişim
Beslenme alışkanlıklarında değişimBeslenme alışkanlıklarında değişim
Düşük gelirli- Karbonhidrat ağırlıklı
Küresel gıda dolaşımıKüresel gıda üretim kaynaklarının kalitesi
Tüketim alışkanlıkları değişmekteÇalışan nüfus değişimi
Gıda üretiminde arz talep dengesi
• TALEP– Daha fazla– Daha organik– Daha ucuz– Daha güvenilir
• ARZ– Daha hızlı– Daha kaliteli– Daha entegre– Daha kontrollü
• TALEP– Daha fazla– Daha organik– Daha ucuz– Daha güvenilir
• ARZ– Daha hızlı– Daha kaliteli– Daha entegre– Daha kontrollü
Spekülatif Piyasa
BSE
AI
Kavram olarak gıda mikrobiyolojisiKavram olarak gıda mikrobiyolojisi
• Çiftlikten sofraya her aşamada bulaşma olabilir• Bulaşma heterojendir (n=5)• Bulaşma düşük seviyelerdedir• Tespit yöntemleri ne olursa olsun klasik yöntemlerle
doğrulanmalıdır• Background mikroflora patojenleri gölgeyebilir• Paraleller analiz• Akreditasyon zorunlu• Yöntem birlikteliği zorunlu
• Çiftlikten sofraya her aşamada bulaşma olabilir• Bulaşma heterojendir (n=5)• Bulaşma düşük seviyelerdedir• Tespit yöntemleri ne olursa olsun klasik yöntemlerle
doğrulanmalıdır• Background mikroflora patojenleri gölgeyebilir• Paraleller analiz• Akreditasyon zorunlu• Yöntem birlikteliği zorunlu
AB 12 Ocak 2000’de Beyaz Doküman (White Paper)yayımlamıştırGıda izlenebilirliği: gıda zincirinin tarladan sofraya dek izlenmesive denetlenmesi (1 Ocak 2005’de yasal nitelik kazandı)
Güvenli olmayan gıda ürünleri pazara sunulmamalıdır.
Bir gıda ürününün güvenli olup olmadığının belirlenmesinde, ürünün normal kullanımkoşulları, tüketiciye aktarılan bilgiler, ürünün kullanımı ile ortaya çıkacak kısa ve uzun vadedeki
etkiler ve toksik etkileri göz önünde bulundurulur.
Bir gıda ürününün güvenli olup olmadığının belirlenmesinde, ürünün normal kullanımkoşulları, tüketiciye aktarılan bilgiler, ürünün kullanımı ile ortaya çıkacak kısa ve uzun vadedeki
etkiler ve toksik etkileri göz önünde bulundurulur.
Ürünün güvenli olmadığının belirlenmesi durumunda malın dahil olduğu tüm parti GıdaYasası’nca uygunsuz sayılır.
Gıda üretim zincirinin her aşamasında faaliyet gösteren operatörler ürünün Gıda Yasası ilebelirlenmiş olan koşulları sağlaması ile yükümlüdür.
Gıda ürünlerinde kullanılan tüm maddeler, üretim, işleme ve dağıtım zincirlerinin heraşamasında izlenebilmelidir.
Öne çıkan patojenler için bağımsız regülasyonlar yayınlanmıştır
Gıda kaynaklı güncel salgınlarGıda kaynaklı güncel salgınlar
Epidemiyolojik veri piramidi
Lab.DoğrulOlgular
KayıtEdilenOlgular
Lab.DoğrulOlgular
KayıtEdilenOlgular
Şüpheli olgularHastane bakımıveÖrneklemeyapılmayan olgular
Fark edilmeyen olgular Tıbbi bakımuygulanmayan olgular
Salmonella – Çam Fıstığı• Birleşik Devletler• Ekim 2011• Toplam 42 kişi• Arizona (1), Maryland (1),
New Jersey (2), New York(26), Pennsylvania (8) veVirginia (4)
• Türkiye’den gönderilenürünler şeklinde açıklama
• Salgın kaynağı Yunanistan• Wegmans 5.000 ton geri
çağırdı
• Birleşik Devletler• Ekim 2011• Toplam 42 kişi• Arizona (1), Maryland (1),
New Jersey (2), New York(26), Pennsylvania (8) veVirginia (4)
• Türkiye’den gönderilenürünler şeklinde açıklama
• Salgın kaynağı Yunanistan• Wegmans 5.000 ton geri
çağırdı
Salmonella - Yumurta
• Birleşik devletler• Mayıs-Haziran 2010• 2000 hasta• Wright Country Egg firması• 500 milyon yumurta iadesi
istendi
• Birleşik devletler• Mayıs-Haziran 2010• 2000 hasta• Wright Country Egg firması• 500 milyon yumurta iadesi
istendi
AB Durum: Surveyans
21/24 Ülke51.000 örnekAB’de üretici firmaların %31.8’i pozitifPrevalans %0-64 arasında değişmekte
AB Durum: Kanuni boyut-Regulation (EC) 2160/2003 of the European Parliament and of the Councilof 17 November 2003 on the control of salmonella and other specified food-bornezoonotic agentsThe Member States are responsible for designating national reference laboratories for the analysis and testing of zoonoses.They must apply quality assurance systems conforming to the requirements of the current EN/ISO standard by 12December 2005 at the latest. They must, in addition, collaborate with Community reference laboratories.
-Directive 2003/99/EC of the European Parliament and of the Council of 17November 2003 on the monitoring of zoonoses and zoonotic agents, amendingCouncil Decision 90/424/EEC and repealing Council Directive 92/117/EEC-Regulatıon (EC) No 1168/2006 of 31 July 2006 implementing Regulation (EC) No2160/2003 as regards a Community target for the reduction of the prevalence ofcertain salmonella serotypes in laying hens of Gallus gallus and amendingRegulation (EC) No 1003/2005-Regulatıon (EU) No 517/2011 of 25 May 2011 implementing Regulation (EC) No2160/2003 of the European Parliament and of the Council as regards a Uniontarget for the reduction of the prevalence of certain Salmonella serotypes in layinghens of Gallus gallus and amending Regulation (EC) No 2160/2003 andCommission Regulation (EU) No 200/2010
-Regulation (EC) 2160/2003 of the European Parliament and of the Councilof 17 November 2003 on the control of salmonella and other specified food-bornezoonotic agentsThe Member States are responsible for designating national reference laboratories for the analysis and testing of zoonoses.They must apply quality assurance systems conforming to the requirements of the current EN/ISO standard by 12December 2005 at the latest. They must, in addition, collaborate with Community reference laboratories.
-Directive 2003/99/EC of the European Parliament and of the Council of 17November 2003 on the monitoring of zoonoses and zoonotic agents, amendingCouncil Decision 90/424/EEC and repealing Council Directive 92/117/EEC-Regulatıon (EC) No 1168/2006 of 31 July 2006 implementing Regulation (EC) No2160/2003 as regards a Community target for the reduction of the prevalence ofcertain salmonella serotypes in laying hens of Gallus gallus and amendingRegulation (EC) No 1003/2005-Regulatıon (EU) No 517/2011 of 25 May 2011 implementing Regulation (EC) No2160/2003 of the European Parliament and of the Council as regards a Uniontarget for the reduction of the prevalence of certain Salmonella serotypes in layinghens of Gallus gallus and amending Regulation (EC) No 2160/2003 andCommission Regulation (EU) No 200/2010
AB Durum: Salmonellozis mevsimsel dağılım
The Bundesinstitut für Risikobewertung, Berlin, Germany,
AB Durum: Küresel ısınma ve Salmonella olgularında değişim
Salmonella spp.
Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre Salmonella analizi yapılangıdalar• Süt ve ürünleri• Yumurta ürünleri (pastörize ve dondurulmuş yumurta, yumurta tozu vb.)• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri, et suyu tabletleri, tozları, kuru formdaki çorbalar,
çeşniler, krem şanti, soslar gibi toz ve tablet formdaki diğer gıda karışımları• Fırıncılık ürünleri• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Baharat• Taze meyvesuları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Çay, çikolata• Hazır tatlılar• Soslar
Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre Salmonella analizi yapılangıdalar• Süt ve ürünleri• Yumurta ürünleri (pastörize ve dondurulmuş yumurta, yumurta tozu vb.)• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri, et suyu tabletleri, tozları, kuru formdaki çorbalar,
çeşniler, krem şanti, soslar gibi toz ve tablet formdaki diğer gıda karışımları• Fırıncılık ürünleri• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Baharat• Taze meyvesuları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Çay, çikolata• Hazır tatlılar• Soslar
Türkiye: Gıdalarda Salmonella
• Rutin gıda izleme programı yok• Analiz yöntemleri (resmi analizler)• Yayın yapılan çalışmalarda akreditasyon• Münferit çalışmalar• Değişken veriler
• Rutin gıda izleme programı yok• Analiz yöntemleri (resmi analizler)• Yayın yapılan çalışmalarda akreditasyon• Münferit çalışmalar• Değişken veriler
L.monocytogenes- Kavun
• Birleşik devletler• Eylül 2011• 26 eyalet• 123 hasta• 1/2a, 1/2b• 25 ölüm
– Proseste farklı işlem– Marul
• Birleşik devletler• Eylül 2011• 26 eyalet• 123 hasta• 1/2a, 1/2b• 25 ölüm
– Proseste farklı işlem– Marul
AB Durum: L. monocytogenes• EC 2073-2005 göre L.monocytogenes analizi yapılan gıdalar• Süt ve ürünleri• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri,• Pizza ve yaş pasta• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Taze meyve suları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Hazır tatlılar, salatalar, mezeler• FERA- Paris, France EU-RL
• EC 2073-2005 göre L.monocytogenes analizi yapılan gıdalar• Süt ve ürünleri• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri,• Pizza ve yaş pasta• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Taze meyve suları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Hazır tatlılar, salatalar, mezeler• FERA- Paris, France EU-RL
• Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre L.monocytogenes analiziyapılan gıdalar
• Süt ve ürünleri• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri,• Pizza ve yaş pasta• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Taze meyve suları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Hazır tatlılar, salatalar, mezeler
Listeria monocytogenes• Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre L.monocytogenes analizi
yapılan gıdalar• Süt ve ürünleri• Et ve ürünleri• Hazırlanmış et karışımları, et ürünleri,• Pizza ve yaş pasta• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya karıştırılmış
çiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler• Taze meyve suları• Bebek maması• Tüketime hazır gıdalar• Hazır tatlılar, salatalar, mezeler
AB Durum: L. monocytogenesMevsimsel dağılım
E.coli O104:H4-Çemenotu Filizi• Almanya
Mayıs-Temmuz 2011• ABD
Mayıs 2011• Fransa
Haziran 2011
1. İspanya Salatalık???2. Soya filizi????3. Fenugreek sprouts (çemenotu filizi)4. İngiltere’de bir firma tohum satışı5. Mısır’dan ithal6. Italya ISS analiz yöntemi belirledi7. Türkiye’de UGRL yetkili
1. İspanya Salatalık???2. Soya filizi????3. Fenugreek sprouts (çemenotu filizi)4. İngiltere’de bir firma tohum satışı5. Mısır’dan ithal6. Italya ISS analiz yöntemi belirledi7. Türkiye’de UGRL yetkili
E.coli O104:H4-Çemen otu Salgını
AB Durum: Toksijenik E.coli
• Referans laboratuvar İtalya Istituto Superiori diSanita
• Resmi gıda analizi yok• İzleme ve risk değerlendirme• VTEC AB Kodeksinde?
• Referans laboratuvar İtalya Istituto Superiori diSanita
• Resmi gıda analizi yok• İzleme ve risk değerlendirme• VTEC AB Kodeksinde?
Toksijenik Escherichia coli
Toksijenik E.coli
Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre E.coliO157:H7 analizi yapılan gıdalar• Peynir• Çiğ et ve et ürünleri• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya
karıştırılmışçiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler
• Taze meyvesuları• Meyve şarapları
Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği’ne (2010/16) göre E.coliO157:H7 analizi yapılan gıdalar• Peynir• Çiğ et ve et ürünleri• Yıkanmış, doğrama ve paketleme işleminden geçmiş, ayrı ayrı veya
karıştırılmışçiğ sebzeler ile dondurulmuş veya kurutulmuş sebzeler
• Taze meyvesuları• Meyve şarapları
İzleme yokYöntem ISO 16554: E.coli O157 analizi, H7 referans laboratuvarda yapılmalıdır
C.jejuni-Tavuklu salata
• Kanada• 2008• Tavuklu salata• 84 hasta• 38 gün sonra 1
hastada GBS
• Kanada• 2008• Tavuklu salata• 84 hasta• 38 gün sonra 1
hastada GBS
• Sinirlerde mevcutGM1 epitopu veC. jejunilipopolisakkarityapılarındabulunan ortakyapılar
Moleküler Taklitçilik: C.jejuni ve GBS
• Sinirlerde mevcutGM1 epitopu veC. jejunilipopolisakkarityapılarındabulunan ortakyapılar
AB Durum: Termotolerant Campylobacter spp.Mevsimsel dağılım
• Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Ek-2• Gıda izleme yok• Major patojen• Risk analizi• AB gıda kontrolünde resmi analiz değil• Analiz yöntem değişimi (kalitatif-kantitatif)• EU-RL (SVA-İsveç)
Termotolerant Campylobacter spp.
• Türk Gıda Kodeksi Mikrobiyolojik Kriterler Ek-2• Gıda izleme yok• Major patojen• Risk analizi• AB gıda kontrolünde resmi analiz değil• Analiz yöntem değişimi (kalitatif-kantitatif)• EU-RL (SVA-İsveç)
Balina eti-C.botulinum
• Batı Alaska• 2002• Beluga Balina konservesi• 80 hasta• 8 ölüm
• Batı Alaska• 2002• Beluga Balina konservesi• 80 hasta• 8 ölüm
Bal- C.botulinum• Hindistan 2001• Ganesha diriliş bayramı• 92 çocuk infant botulizm
– Yaş dağılımı 8-19 ay
• 18 çocuk ölümüGulab Jamun
• Hindistan 2001• Ganesha diriliş bayramı• 92 çocuk infant botulizm
– Yaş dağılımı 8-19 ay
• 18 çocuk ölümüGulab Jamun
C. botulinum
Clostridium botulinum• Bal ve konserveler• Sporadik• AB Bal ihracatında ilk 3• Bal tebliği aranması zorunlu patojen• TGK Ticari sterilite testi
• Bal ve konserveler• Sporadik• AB Bal ihracatında ilk 3• Bal tebliği aranması zorunlu patojen• TGK Ticari sterilite testi
Hepatitis A Virüs – Yeşil soğan
• Birleşik devletler• 640 hasta• 3 ölüm• Kanalizasyon ile sulama
• Birleşik devletler• 640 hasta• 3 ölüm• Kanalizasyon ile sulama
Hepatitis A Virüs – Kuru Domates
• Fransa• 40 hasta• Türkiye’den gelen
ürünlerde olduğuspekülasyonu- İspatyok
• Türkiye’de analizlerbaşlatıldı- sadeceUGRL
• Fransa• 40 hasta• Türkiye’den gelen
ürünlerde olduğuspekülasyonu- İspatyok
• Türkiye’de analizlerbaşlatıldı- sadeceUGRL
• EU %5 seropozitif• TR %95 seropozitif• Kanalizasyon sulama- dışkı ile
bulaşma• Yeşillik, deniz ürünleri
Hepatitis A Virüs
• EU %5 seropozitif• TR %95 seropozitif• Kanalizasyon sulama- dışkı ile
bulaşma• Yeşillik, deniz ürünleri
Hepatitis A Virus
Gıda kontrolü : Küresel perspektifGıda kontrolü : Küresel perspektif
Gelişmiş ülkeler: Birleşik Devletler
Üretim CDC
State Lab.
İşleme
Satış
Food Control Units State Hospitals
Gelişmiş ülkeler: AB
Üretim
SevkiyatEU RL
NRL
ECDC
İşleme
Sevkiyat
Satış
Tüketici
NRL
NL PHL
EpidemiyolojiÜniteleri
Türkiye’de Gıda Analizleri
• İthalat ve İhracat izin• İzleme• Denetim• Özel istek
• İthalat ve İhracat izin• İzleme• Denetim• Özel istek
Türkiye’de gıda kontrolü
GTHB
Üretim
SalgınlardaRSHMUGRL
GKL, AGKM, ÖGKL
İşleme
Satış
SalgınlardaRSHM
Türkiye’de resmi izleme sonuçları• GTHB 2010 yılında yayın• 22.172 gıda örneği, 1.171 örnek (%5.28) TGK MKT
uygun değil• 309 ekmek 5 adet (% 1.62)• 660 Beyaz peynir 24• 284 yöresel peynir 5• 380 adet Dondurma ve sütlü buz 17• 377 yoğurt spesifik mikroorganizma 6• Tavuk, hindi, bıldırcın ve devekuşu %17.98• Et ve et ürünleri 956 adet 125 uygunsuz
• GTHB 2010 yılında yayın• 22.172 gıda örneği, 1.171 örnek (%5.28) TGK MKT
uygun değil• 309 ekmek 5 adet (% 1.62)• 660 Beyaz peynir 24• 284 yöresel peynir 5• 380 adet Dondurma ve sütlü buz 17• 377 yoğurt spesifik mikroorganizma 6• Tavuk, hindi, bıldırcın ve devekuşu %17.98• Et ve et ürünleri 956 adet 125 uygunsuz
Surveyans
Gelişmiş ÜlkelerGelişmiş Ülkeler
Gelişmiş ülkeler: AB
EU RLNRL
Bitki Sağlığı İzlemeNL
Hayvan Sağlığıİzleme
NL
Üretim
Sevkiyat
ECDC
EpidemiyolojiÜniteleri
NRLGıda İzlemeNL
EFSA
EU RLNRLHastalık izlemeNL
IntSurvData
İşleme
Sevkiyat
Satış
Tüketici
EU RL
AB Örnek: C.botulinum• İtalya: Infant botulizm, Gıda botulizmi• Fransa: Gıda botulizmi• İngiltere: Yara botulizmi (Uyuşturucu kullanmadaki değişim)• İskandinav ülkeleri: Gıda botulizmi• İspanya: Infant botulizm, yara botulizmi
Türkiye
http://www.bfr.bund.de/internet/8threport/CRs/tur.pdf
Türkiye’de surveyans
Üretim
Bitki Sağlığı İzlemeNL
Hayvan Sağlığıİzleme
NL
İşleme
Satış
Tüketici
RiskDeğerlendirme
Gıda İzlemeGıda Denetim
İthalat ve İhracatÖzel İstek
NL
RSHSHastalık izlemeHastalık kontrol
NL
IntSurvData
Nasıl yapmalı
• Çiftlik• Gıda• İnsan
İzlemeKontrolDeğerlendirme
• Çiftlik• Gıda• İnsan
• Yaygın ve izlenebilir epidemiyolojikveri
Nasıl yapmalı• Veri toplarken kullanılan enstrümanlar• Veri analizinde kullanılan yöntemler
Bir örnek olmalıdır
• RİSK DEĞERLENDİRME• TGK MKT değişim• AB uyumlaştırma
Nasıl yapmalı• Veri aktarımı ve paylaşımı kesintisiz ve
hızlı olmalıdır
Sonuç1. Gıda enfeksiyonlarının etkisi 2.İleri analizler merkezileştirilmeli
3. Halk Sağlığı konusunda işbirliği 4.Hayvan-Bitki-Gıda-İnsan ağı oluşturulmalı
Her tür sağlık savaşımını, olanaklı olanderecede hızlı ve geniş bir biçimde izlemek,başlıca hedeflerden olmağa yaraşır.
M. Kemal ATATÜRK
(3. Dönem 3. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1929, Atatürk’ün Söylev veDemeçleri Cilt 1 sf: 37)
M. Kemal ATATÜRK
(3. Dönem 3. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1929, Atatürk’ün Söylev veDemeçleri Cilt 1 sf: 37)
Dinlediğiniz için teşekkür ederim
Gıda Tarım ve Hayvancılık BakanlığıUlusal Gıda Referans Laboratuvarı Mikrobiyoloji Bölümü
Dinlediğiniz için teşekkür ederim