giáotrình p - vietheravada

Tác gi Prof. A. P. Buddhadatta, Maha Nayaka Thera
Dch gi: Trng lão giáo th Thích Minh Châu
NHÀ XUT BN TNG HP TP. H CHÍ MINH
PL: 2555 DL:2012
DANH T HP TH (SAMSA).........................................................147 HP TH TNH T (KAMMADHRAYA)................................... 148 HP TH NH S...........................................................................149 HP TH DANH T TNG THUC (TAPPURISA - SAMSA) .............................................................................................................152 HP TH HI T (DVANDASAMSA)........................................155 HP TH TRNG T (AVYAYBHVA - SAMSA) ................. 159 HP TH LIÊN T (BAHUBBHI)................................................. 159 HP TH PHC TÁNH.................................................................... 163
NG T...............................................................................................168 CÁC CÁCH, THÌ CA NG T................................................... 169 TIP U NG CA NG T.................................................... 187 TH NG TH............................................................................... 195 TIN TRÍ T CH S SAI BO.......................................................198
NH CHUYN HÓA NG (TADDHITA)......................................210 I - LOI TH NHT LI C CHIA THÀNH :.........................211 II. LOI TH HAI : CHUYN HÓA NG DANH NG T (BHVATADDHI).............................................................................228 III. BT BIN CHUYN HÓA NG VÀ TRNG T CHUYN HÓA NG (AVYAYATADDHITA).................................................229
NHT CHUYN HÓA NG HAY KITAKA................................ 234 TIP V NG KITA - HIN TI PHÂN T........................................238 NHNG NHT CHUYN HÓA NG KHÔNG PHI PHÂN T .................................................................................................................244 NHNG NHT CHUYN HÓA NG BT BIN....................... 250
NG VNG........................................................................................... 257 CH VIT TT................................................................................. 257 NG VNG PLI - VIT.................................................................258 NG VNG VIT – PI................................................................ 276
CHNG II: NG T CÓ GC LÀ DANH T.............................. 354 ng t din t thành âm.................................................................... 355 ng t ch c mun.........................................................................355 Tip v ng “Sa”..................................................................................356 Tip v ng “cha” (= t + Sa = ccha).................................................... 356 Tip v ng “kha” (j + sa = kha)......................................................... 357
CHNG III: TH NG TH...........................................................360 CHNG IV: PHÂN TÍCH CÂU......................................................... 368 KHOÁNG TRNG..........................................................................370 THUT T VÀ KHOÁNG TRNG..............................................371 TRNG T........................................................................................ 372 NH NGH A MNH ..................................................................375 NHNG MNH TRNG T KHÁC NHAU.............................376
CHNG VI: LÀM TH NÀO RÚT NGN MT CÂU..............412
CHNG VII: NH NGHIÃ NHNG BT BIN T..................... 415 CHNG VIII: MT VÀI THÀNH NG VÀ ON VN KHÓ.....458 NG VNG PLI VIT....................................................................... 480
PHNG DANH HÙN PHC.............................................................502
T D NHÓM 21.......................................................................422 CHÚ GII NHÓM 21.................................................................423
LI GII THIU Bên cnh các môn hc v Kinh, Lut và Vi Diu Pháp thì Vn Phm
Pi là nn tng cho ngi tht tâm hc Pht theo truyn thng Theravda. Mun thu áo tng li c vit trong Tam Tng thì không th b qua Vn Phm Pi.
làm rõ ý này, trc tiên ta hãy xét câu Pi quen thuc nh sau: “Buddha sarana gacchmi.” Câu này c dch theo khóa tng hin ti là: “Con em ht lòng thành kính xin quy y Pht”. Trong ó, Buddha ngha là c Pht, sarana ngha là quy y. Hai ch này c chia cách th hai tc là i cách. Gacchati ngha là i, gacchmi là cách chia ca t này theo ngôi th ba s ít ca ng t thì hin ti, có ngha là tôi i. Nh vy, trong toàn b câu này không h có s xut hin ca ch t mà ngha ca ch t vn c hiu. iu này có liên h mt cách sâu sc n giáo lý vô ngã (anatt) ca Pht giáo: chng h có cái “tôi” nào, ch có s vn hành ca 5 un; chng h có ngi n quy y, duy ch có s quy y mà thôi.
Cng vy, nh câu: “pntipt veraman sikkhpada samdiymi ...........” có ngha là “tôi xin vâng gi iu hc là c ý tránh xa s sát sanh”, và câu này cng không có ch t theo li tng minh. Ý ngha nào c th hin trong cách hành vn này? Không có ngi sát sanh mà ch có s sát sanh. Không có ngi gi gii mà ch có s gi gii. Vì sao vy? Vì ngi (pugggala) phân theo các hng cng u là pháp ch nh (paññatti dhamma), tc là quy c, gi lp nên ch chng phi pháp bn th (sabhvadhamma). Ngi trì gii nu tác ý không khéo s chp rng ta là ngi gi c gii trong sch, t ó coi khinh nhng ngi khác, c nh vy mà càng vô minh, càng ngã mn…
Mt ví d khác, trong kinh nht tng c s có câu: “Imehi dpadhpdisakkrehi buddha dhamma sagha abhipjaymi mtpitdna guavantnañca mayhañca dgharatta atthya hitya sukhya.” Imehi là vi nhng (cái này); dpa là èn, dhpa là nhang, hng; …; sakkhrehi là vi s cung kính; buddha là n Pht; dhamma là n Pháp; sagha là n Tng; abhipjaymi là cúng dng; … Câu này c dch là: con thành kính cúng dng èn, hng, l phm các loi lên ba ngôi Tam Bo. Nguyn cu cho các bc ân nhân, nht là cha m con c an lc, li ích và tt p lâu dài. Ta chú ý n ch “abhipjaymi”: tip u ng abhi có ngha là vi diu thù thng, pjaymi Có ngha là tôi cúng dng. Vy thì cúng dng th nào là vi diu thù thng?
ó là i tng cúng dng là Tam Bo, vic cúng dng phi nng theo Gii-nh-Tu.
Nh vy, khó có mt ngôn ng nào có th chuyn ti trn vn ý ngha ca Pht Pháp hn là Pi. Tính tng hp1, tính a ngha2, ng ngha3, gn ngha4 và cu trúc khác5 ca tng loi vn phm khác nhau cng có th làm cho vic hiu lch ý chánh vn xy ra. Thêm vào ó, ngôn ng dch thut b ph thuc nhiu vào thi i và mc ích6 riêng. Ngoài ra, vic chuyn phiên dch qua các ngôn ng trung gian s làm ý ngha ban u mt n i s trn vn. Vi nhng lý do này, s là mt thiu sót nghiêm trng cho nhng ngi hc Pht nu ch c c bn dch mà không tip xúc c vi li vn Pi. Có th nói, Vn Phm Pi không ch quan trng trong vic dch thut mà còn là không th thiu c trong vic tìm hiu ý ngha ca li giáo in.
Vit Nam nói riêng, vic nghiên cu ngôn ng Pi a phn vn b tp trung trong h phái Theravda. Tài liu c s dng chính là b “Sách dy Pi” gm có 3 phn, c Trng Lão Minh Châu dch t phiên bn ting Anh b Tân Giáo Trình Pi (The New Pi Course) ca i Trng Lão A.P.Buddhadatta.
Khi tài liu này mi c chuyn ng bt u t nm 1979, s lng phát hành còn hn ch và li k thut rt nhiu do iu kin in n. Các ln tái bn và biên tp sau cng ch ch yu cho các phn u nên nhìn chung không áp ng nhu cu v hc liu cho nhu cu nghiên cu Pht hc v lâu v dài. Vì vy, chúng tôi mn phép tin hành ánh máy và biên tp li trn b 3 phn ca giáo trình này di nhan “Giáo Trình Pi (trn b)”. Phiên bn ln này c hình thành trên tinh thn bám sát vào vn bn dch ban u ca Trng Lão Minh Châu, iu chnh các li k thut do quá trình in n, ng thi i chiu và chnh lý hp lý so vi bn ting Anh. Ngoài ra, cu trúc ca giáo trình không phân tng bài mà gi nguyên cách ánh s on ca ngi Min theo nh bn ting Anh.
1 Ngha là khái nim này có c din t bng ngôn ng kia hay không. 2 Cùng mt ch có th có mt hay mt vài ngha khác nhau tùy theo ng cnh. 3 Nhiu t cùng ch v mt khái nim. 4 Nhng t din t các khái nim gn ging hay tng t nhau, d gây hiu lm. 5 ây ch cho các tính cht vn phm khác nh tánh, s, th cách, cách chia thì, cách hành vn, cách chia on… 6 Nh phc v i chúng, nghi l, nghiên cu…
Khi chúng tôi ang tin hành vic tái bn b sách này thì c tin Trng Lão Minh Châu qua i. ây là mt tn tht ln lao cho Pht Giáo Vit Nam. Ngài là mt trong nhng ngi có công u trong vic a nn vn hc Pi cng nh Pht Giáo Theravda n vi ngi Vit. Vì vy, chúng tôi xin mn ln tái bn sách này nh mt cách tri n Ngài. Hy vng t chúng ln nhng nhà nghiên cu hôm nay và mai sau có th tip tc công vic hong dng Chánh Pháp.
Chúng tôi thành kính tri ân n Thng To Bu Chánh - Bhikkhu Sudatta (Vin ch thin vin Phc Sn - Long Thành - ng Nai, Phó Vin trng vin i Hc Vn Hnh), Thng To Giác Gii - Bhikkhu Bodhisla (Vin ch thin vin Viên Giác - Vnh Long, Giáo Th S chuyên ngành Pi ông Nam Á vin i Hc Vn Hnh), c s Ng o - Maggabujjhano (thy nh) ã duyt qua bn Pi vn, cng nh ã giúp chúng con trong vn xin cp giy phép xut bn cun sách. ng thi cng xin chân thành cm n nhóm cu sinh viên khoá 6 vin i Hc Vn Hnh ã giúp chúng tôi hoàn thành cun "Giáo trình Pi" trn b 3 tp này.
Do thi gian hoàn chnh khá gp rút nên quá trình biên tp quyn sách này chc chn không tránh khi nhng thiu sót. Mong quý thin hu tri thc gn xa óng góp ý kin ln tái bn sau hoàn thin hn.
Sài Gòn, mùa an c, Pht Lch 2556 Dng Lch ngày 13 tháng 10 nm 2012
Nhóm biên tp.
LI DCH GI Vin i Hc Vn Hnh bt u dy Pi và Tam Tng Pi vào nm
1964 và s khó khn gp phi là thiu sách dy ting Pi bng ting Vit. Tuy ban Tu Th ã xut bn quyn Trng B Kinh và Thng Pháp Tp Yu Lun giúp cho sinh viên c sách ting Pi, nhng vn thiu sách cn bn dy ting Pi. Do vy, chúng tôi cho ra tp sách này b cu khuyt im y.
Có hai phng pháp dy ting Pi. Mt là theo truyn thng c, “ t ngi di chân thy” thy truyn tâm n, t cn hc thuc lòng nhiu, phi hu h thy ít nht là hn 10 nm và thy dy có nhiu lm cng c 8, 10 t. i sng hin ti không cho phép chúng ta theo phng pháp y. Phng pháp th hai là áp dng k thut dy ngôn ng hin i cho sinh viên hc ting Pi, phng pháp này òi hi sinh viên nm ngay then cht vn phm Pi, hc hi mt s ng vng Pi cn thit ri ng dng ngay nhng iu ã hc vào các bài tp dch, t ting Pi ra ting Vit và ting Vit ra ting Pi. Ngoài ra, sinh viên c b túc bng nhng bài tp c trích t nhng b sách Pi ã c son tho. Nh vy sinh viên phi tích cc tìm hiu c cu vn phm, nh k nhng ng vng cn thit và c c ngay trong bn chánh Pi.
Chúng tôi cho dch và cho dy tp sách ca Ngài Buddhadatta ngi Tích Lan là vì vy. Tp mt giúp cho sinh viên bit c nhng c cu cn bn ca vn phm Pi, tp hai giúp cho sinh viên i sâu vào nhng nét t nh sâu sc ca vn phm và vn hc Pi, và xong cun th hai cng tc là nm th hai, sinh viên ã có th c và thng thc các tác phm Pi ri. áng l, chúng tôi phi t mình son mt sách dy Pi riêng cho sinh viên Vit Nam nhng tic vì thì gi quá eo hp nên bt buc phi dich quyn sách Tích Lan dy cho sinh viên Vit Nam. V li, giáo s bit dy cho linh ng thì sách nào cng là sách quý c.
Tôi xin cám n S Thanh ã giúp tôi làm Ng Vng ca tp sách này, mt s giúp sc rt cn thit i vi công vic b bn ca chúng tôi trong lúc này. Chúng tôi ch mong tp sách này s m rng kho tàng ca Ba Tng Pi cho sinh viên hc gi và Pht t Vit Nam.
Thích Minh Châu Vin Trng và Giáo S Pi
Vin i Hc Vn Hnh.
LI NÓI U Tht là mt vinh hnh tuyt vi cho tôi khi c mi vit li gii
thiu cho quyn sách này. a v ca Rev. A. P. Buddhadatta Thera c bit n nh là mt bc trí gi ã quá ni ting Tích Lan ln nhng ni khác ngi khác có th bình lun các tác phm ca ngài. Các cun sách ca ngài, c bit là Pibhshvataraa, sut nhiu nm nay là ngun t liu tuyt vi cho sinh viên ngành Pi. Tuy nhiên, vic các tác phm này c vit bng ch Sinhalese ã làm gii hn phm vi áp dng ch mc làm quen vi ngôn ng. Rev. Buddhadatta trong n phm hin ti ã loi b c khim khuyt ó. Là mt giáo viên dy Pi, ch yu thông qua môi trng ting Anh, tôi chân thành hoan nghênh quyn sách này vi k vng nó s làm nh i áng k công vic ca mình. Quyn sách này áp ng mt nhu cu rt ln và t áy lòng mình tôi cu chúc cho nó thành công. Tôi cng xin tán dng các nhà xut bn v lnh vc mi mà h va m ra.
G. P. Malalasekara. University College, Colombo.
17 tháng 6, 1937.
LI TA Pi là ngôn ng c vit trong các vn bn Pht giáo xa xa nht.
Nó có ngun gc t quc gia c ca x Magadha ni tng là vng quc ca Hoàng Asoka và là Trung tâm Pht hc sut nhiu th k. Pi xa xa hn c ting Sankrit kinh in, và tri thc ca ngôn ng này rt cn thit cho các sinh viên chuyên ngành trit hc và lch s c i. ây vn là ngôn ng kinh in ca các Pht t ti Tích Lan, Min in và Thán Lan.
Trong sut na sau th k va qua mt s hc gi Châu Âu bt u chú ý n vic nghiên cu Pi cng nh vit các bài báo và sách ng h ngành hc này. Trong cùng thi gian này, vic n hành ca Pi Texts ti Châu Âu c bt u bi công sc ca Giáo S V. Fausboll, H. Oldenberg và T. W. Rhys Davids. Nh vào s n lc không mt mi ca Rhys Davids và hip hi Pi Text Society mà ông thành lp khong 50 nm trc, toàn b Chánh Tng Pi (ca h pháp Theravda) ã c n hành.
Pi ngày nay ã c dy trong nhiu trng i hc phng ông ln phng Tây. ây cng là m c cho toàn th th gii vn minh hin i có th c nguyên vn các vn bn Pi ngõ hu nhn chân c nhng iu c Pht ã thuyt cho nhân loi 25 th k trc và khám phá các kho báu v s hc, trit hc n cha bên trong. Do vy, thun tin cho vic nghiên cu Pi, các hc gi hin i ã biên son ra các giáo trình Pali, các im ng pháp và các bài c da theo phng pháp hin i. Trong s này, quyn Ng Pháp Pi ca Chas. Duroiselle, giáo s tiên phong v ngành Pi thuc Rangoon College, vn ng v trí hàng u. Giáo trình Pi ca Gray ã c dùng cho sinh viên trong mt thi gian dài ti n và Min in; Giáo Trình Pi ca S. Sumangala cng c trin khai Tích Lan.
Dù cho các quyn sách nh vy ã c vit bng các ngôn ng Châu Âu , rt ít sách c vit bng ting Sinhalese. ây ngi ta hc Pi bng nhng quyn sách c vit t nhiu th k trc. Do ó, khong nm 1920, khi mà mt s trng ti Tích Lan bt u dy Pi, khó khn ln trc ó li là thiu ngun tài liu phù hp. Sau ó, c kin ngh và ng h bi ông P. de S. Kularatna, hiu trng Ananda College, tôi biên son Pibhshvataraa (I, II, III) bng Sinhalese ging dy vn phm và cách ghép câu Pi cho ngi mi nhp môn. Chng trình này thành công, và nhu cu v quyn sách u tiên này bt buc nhà xut bn phi n hành n 3 phiên bn ch trong vòng 11 nm t 1923 n 1934. (ghi chú: Lúc này ã là phiên bn th 11).
Có rt nhiu li khen v tác phm. Gn ây có mt yêu cu t Min in xin phép dch sang ting Burmese. Mt vài ngi ngh tôi vit li bng ting Anh vì quyn sách ã xut bn không áp ng c yêu cu ca h; song tôi không dám làm vì e vn kin thc Anh vn ca mình không m ng công vic này. Tuy nhiên, cui cùng tôi b thuyt phc bi Dr. G. C. Mendis cho ra i quyn sách này.
ây không ch là dch thut thun túy t phiên bn ting Sinhalese, mà còn là c mt quá trình biên son da trên tác phm c. hiu rõ bn cht ca tác phm, xin phép trích dn báo cáo t “y Ban Giáo Trình” ca B Giáo Dc Tích Lan cho phiên bn Sinhalese: "ây là mt quyn sách dy Pi cho ngi mi bt u thông qua phng tin là ting Sinhalese. Phng pháp c s dng là dy ngôn ng mt cách hin i thông qua các cách t câu. Các bài hc c sp xp hp lý và thc t. Quyn sách này ã áp ng c nhu cu b ngõ t lâu… Chúng ta nên a nó vào s dng ti các trng nh mt cách nhp môn vào công vic nghiên cu Pi".
Tôi chân thành gi li cm n n trc nht cho Dr. G. C. Mendis, ngi ã rt tn tình giúp tôi trên nhiu phng din xut bn quyn sách này. Th n, xin cm n Dr. G. P. Malalasekara, ging viên ti khoa Ngôn Ng ông Phng, Ceylon University College, ã vit li nói u cho cun sách. Cui cùng, xin cm n nhà xut bn Colombo Apothecaries' Co., Ltd., ã n hành tác phm.
A. P. BUDDHADATTA Aggrma,
PHT GIÁO NGUYÊN THY
Tác gi Prof. A. P. Buddhadatta, Maha Nayaka Thera
Dch gi: Trng lão giáo th Thích Minh Châu
PL: 2555 DL:2012
MU T
P không có h thng ch vit c thù riêng – hiu theo ngha mt ngôn ng có h thng ch vit. Ti các nc có dùng ting P, ngi ta ly ch vit ca nc bn a vit ting P. n dùng ch Nagiri, Tích Lan (Sri Laka) dùng ch Sinhalese, Min in dùng chMin in, Thái Lan dùng ch Kamboja . Hi P text, Luân ôn dùng ch vit Latin và nay c s dng trên toàn cu.
(1) Mu t Pi có 41 ch cái, gm 8 nguyên âm và 33 ph âm.
- Nguyên âm:
, , thuc nguyên âm dài
E, O (c là ê, ô) là hai nguyên âm lng tánh, chúng c phát âm ngn khi ng trc ph âm trùng, ví d: mett, khetta, koha, sotthi,…; và phát âm dài khi ng trc ph âm n, ví d: deva, sen, loka, odana,…
- Ph âm:
I. Ph âm nhóm (cùng v trí phát âm):
1. Âm hng : K - KH - G - GH - 2. Âm vòm hng : C - CH - J - JH - Ñ 3. Âm li : - H - - H - 4. Âm rng : T - TH - D - DH - N 5. Âm môi : P - PH - B - BH – M
II. Các ph âm có liên h ti nhiu v trí phát âm: Y, R, L, V, S, H, ,
(3) Phát âm:
CHIA NG T V LAI 21
- a c phát âm là á - c phát âm là a-a - i c phát âm là í - c phát âm là i-i - u c phát âm là ú - c phát âm là u-u - e c phát âm là ê-ê - o c phát âm là ô-ô - k c phát âm là cá - g c phát âm là gá - c phát âm là ngá - c c phát âm là chá - ch c phát âm là schá (có gió)
- ñ c phát âm là nha - c phát âm là tá (cong li)
- c phát âm là á (cong li)
- c phát âm là ná (cong li)
- t c phát âm là ta - d c phát âm là á - n c phát âm là ná - p c phát âm là pá (bm môi)
- b c phát âm là bá - m c phát âm là má - y c phát âm là giá - r c phát âm là rá - l c phát âm là lá - v c phát âm là vóa - x c phát âm là xá - h c phát âm là há - c phát âm là lá (cong li)
- c phát âm là ân (bt hi mi)
Ngoi tr th, các ph âm ôi sau ây không có âm tng ng trong ting Vit: kh, gh, ch, jh, h, h, dh, ph, bh và c phát âm mnh (bt hi) có th nghe hi gió c. Chúng là nhng ph âm phát âm nhp (không phi do các âm ri ghép li); có th ly th trong ting Vit làm ví d so sánh.
CÁC T LOI
(4) Các vn phm Pi ch phân chia có 4 t loi: 1. Nma: Danh t, tính t, và i danh t. 2. Akhyta: ng t. 3. Upasagga: Tip u ng. 4. Nipta: Liên tc t, tin trí t, trng t, và bt bin t.
TÁNH, S, VÀ TH CÁCH
(5) Vn phm Pi có 3 tánh và 2 s: Tánh: 1. Pulliga: Nam tánh.
2. Itthiliga: N tánh. 3. Napusakaliga: Trung tánh.
22 GIÁO TRÌNH P - Tp 1
S: 1. Ekavacana: S ít. 2. Bahuvacana: S nhiu.
(6) Danh t ch ging c thuc nam tánh, ch ging cái thuc n tánh, nhng danh t ch vt vô tri không phi luôn thuc trung tánh. Ví d: rukkha (cây), canda (mt trng), thuc nam tánh; dhân (tài sn), citta (tâm) thuc trung tánh. Hai danh t ch mt vt có th có tánh khác nhau: psa và sil u
ch hòn á, ch trc thuc nam tánh, ch sau thuc n tánh. Ch geha (nhà) va thuc nam tánh, va thuc trung tánh; kucchi (bng) thuc c nam tánh và n tánh.
(7) Ch Pi bin th theo 8 cách sau: 1. Paham: Ch cách 2. Dutiy: i cách 3. Tatiy: S dng cách7 4. Catutth : Ch nh cách
5. Pañcami: Xut x cách 6. Chah: S thuc cách 7. Sattam: nh s cách 8. palana: Hô cách
BIN CÁCH CÁC DANH T
(8) Các danh t Pi bin th khác nhau tu theo tánh và v ng. Bin cách ca danh t nara (Nam tánh v ng a): Cách S ít S nhiu
1. Ch cách naro nar 2. i cách nara nare 3. S dng cách narena narehi, narebhi 4. Ch nh cách narya, narassa narna 5. Xut x cách nar, naramh, narasm narehi, narebhi 6. S thuc cách narassa narna 7. nh s cách nare, naramhi, narasmi naresu 8. Hô cách nara, nar nar
Nhng t sau ây cng bin cách tng t ch nara:
7 Bn ting Anh chia thành: (a) Tatiy = Ablative of agent, (b) Karaa = Ablative of instrument. S dng cách trong ting Anh chia làm Tatiy, Karaa và Pañcam. Tatiy và Karaa có cùng 1 hình thc và u có ý ngha là "phng tin". Thng thì nu ch nói "S dng cách" chung chung thì nên hiu là c 3 loi này.
CHIA NG T V LAI 23
- Manussa: con ngi - Hattha: tay, cánh tay - Pda: chân - Kya: thân - Rukkha: cây - Psa: hòn á - Gma: làng - Buddha: c Pht - Sagha: Hi chúng (Tng) - loka: ánh sáng - Loka: th gii - ksa: bu tri - Suriya: mt tri - Canda: mt trng - Magga: con ng - Putta: con, con trai (trong gia
ình); chàng trai - Dhamma: Giáo Pháp - Purisa: àn ông; con ngi - Sakua: con chim - Dsa: nô l - Bhpla: c vua
- Mayka: con công - Kassaka: nông dân - Lekhaka: th ký - Deva: ch thiên, thiên thn - Vnara: con kh - Vihra: tnh xá - Dpa: ngn èn; hòn o - Aja: con dê - Kumra: bé trai - Viya: thng nhân, lái buôn - Sha: s t - Mitta: bn - Mañca: cái ging - hra: vt thc, thc n - Cora: tên trm - Miga: con nai; thú vt - Assa: con nga - Goa: con bò - Sunakha: con chó - Varha: con heo (ln) - Kka: con qu
(9) Bng bin cách ca danh t nam tánh v ng a:
Cách S ít S nhiu 1. Ch cách o 2. i cách a e 3. S dng cách ena ehi, ebhi 4. Ch nh cách ya, assa na 5. Xut x cách , amh, asm ehi, ebhi 6. S thuc cách assa na 7. nh s cách e, amhi, asmi esu 8. Hô cách a,
BÀI TP 1
A – Dch sang ting Vit: 1. Manussna 6. Buddhesu 11. ksena 16. Goya
2. Purise 3. Hattha 4. Pdamhi 5. Kyena
7. Dhamma 8. Saghamh 9. Suriye 10. Rukkhassa
12. Bhplebhi 13. Dev 14. Canda 15. Gmasm
17. Shna 18. Asso 19. Sakua 20. Mañcasmi
B - Dch sang Pi 1. Nhng con chó 2. Ca cánh tay 3. Trên nhng ngi 4. T trên cây 5. Trên nhng hòn o
6. Vi cái chân 7. Bi nhng cánh tay
8. Cho con s t 9. Ca nhng con bò
10. T nhng con chim
11. Bi ông vua 12. Ôi! V thiên thn 13. Cho mt tri 14. Trên tri
15. Ngang qua thân 16. Trên ging
17. Ca nhng mt trng
18. Trên i 19. Con kh 20. Ngang qua mt trng
21.
2. Manussa hatth
3. ksamhi saku
4. Buddhassa dhammo
5. Mañcese manuss
6. Assna pd
7. Rukkhe sakuo
8. Pasnamhi goo
9. Lokasmi manuss
10. Bhplassa dp
B – Dch sang Pi 1. Cái thân ca con bò 2. Con chim trên cây 3. Hòn o trên th gii 4. Vi nhng bàn chân ca con
ngi 5. Bi nhng bàn tay ca con kh
6. Ca nhng con chim trên tri 7. Trong giáo lý ca c Pht 8. Nhng ngôi làng ca c vua 9. Nhng con chim t ni cây 10. Con nga trên con ng
CHIA NG T V LAI 25
Chú ý: Khi dch sang Pi các mo t c b qua. Pi không có nhng mo t tng ng. Ch ta (kia, ó) có th dùng cho ch nh mo t và ch eka (mt) dùng cho bt nh mo t. C hai u cùng mt tánh, mt s và mt bin cách vi nhng danh t mà nó b ngha (có bn chia riêng).
CÁCH CHIA CÁC NG T PI
(10) Các ng t Pi có 3 thì, 2 th và 3 ngôi. Thì: - Vattamnakla: hin ti
- Attakla: Quá kh - Angatakla: Tng lai
Th: - Kattukraka: Nng ng th - Kammakraka: th ng th
Ngôi: - Pahamapurisa: Ngôi th ba - Majjhimapurisa: Ngôi th hai - Uttamapurisa: Ngôi th nht
Ngôi th nht ca ting Anh là ngôi th ba ca ting Pi. S ca ng t tng t nh danh t.
(11) Không có các Thì Tip Din, Hoàn Thành, Hoàn Thành Tip Din trong ting Pl nh trong ting Anh. Do ó các cách chia thì ch dng phim nh.
(12) Cách chia ng cn paca (nu)
Trc thuyt cách, nng ng th, thì hin ti
Ngôi S ít S nhiu 3 (so) pacati (te) pacanti 2 (tva) pacasi (tumhe) pacatha 1 (aha) pacmi (maya) pacma
(13) Ng cn bh (Bhava: là, có, tr nên, hin hu)
Ngôi S ít S nhiu 3 bhavati bhavanti 2 bhavasi bhavatha 1 bhavmi bhavma
Nhng ng t sau ây u chia tng t:
CHIA NG T V LAI 27
- Gacchati: i - Sayati: ng - Passati: thy - Harati: mang i, em i - Vasati: sng, , c trú - Hasati: ci - Nisdati: ngi - Dhvati: chy - ruhati: leo lên
- Tihati: ng - Carati: i b, i do - Bhuñjati: n (thc n mm) - Khdati: n (thc n cng) - harati: mang li, em li - Hanati: git - Ycati: xin - Bhsati: nói - Kati: chi, ùa gin
BÀI TP 3
A – Dch sang ting Vit 1. Nar suriya passanti 2. Go pse tihanti 3. Manusso gme carati 4. Sakuo rukkhe nisdati 5. Buddho dhamma bhsati 6. Aha dpa harmi 7. Maya goe harma 8. Sagho gma gacchati 9. Tva sha passasi 10. Bhpl asse ruhanti
11. Dev skena gacchanti 12. Ass dpesu dhvanti 13. Tva pdehi carasi 14. Tumhe hatthehi carasi 15. Maya loke vasma 16. Sunakh vnarehi kanti 17. Puriso mañce sayati 18. Varh ajehi vasanti 19. Sh sakue hananti 20. Sunakh gme caranti
B – Dch sang Pi 1. Con nga ng trên hòn o 2. Nhng con dê i trong làng 3. Các ngi thy mt tri 4. Mt trng mc trên tri
5. Nhng ngi àn ông ng trên nhng chic ging
6. Nhng con bò c chy khi con s t
7. Nhng con ngi sng trên i
8. Cu em cây èn i 9. Chúng tôi sng trên hòn o 10. Ngài là c vua 11. Các anh thy con chim trên cây
13. c vua git con s t 14. V thiên thn du hành trên h không
15. Cây ci sng trên o 16. Anh y mang cây èn li 17. Chúng tôi thy thân ca ngi àn ông
12. Con kh ùa gin vi con heo 18. Chúng tôi n bng tay
CÁC LOI NG T
(14) Pi có n 7 cách chia ng t gi là dhtugana (các loi ng t cn). Các nhà vn phm Pi vit ng t cn vi c nguyên âm cui cùng, nguyên âm này c b ri hay thay i trc các ng t tng. Mi dhtugana có mt hay nhiu ng t tng; ng t tng này gia ng t cn và ng t v ng.
By loi ng t và các ng t tng nh sau:
- nht ng t (bhuvdigaa) : a - nh ng t (rudhdagaa) : - a - tam ng t (divdigaa) : ya - ê t ng t (svdigaa) : no, nu, u - ng ng t (kiydigaa) : - lc ng t (tandigaa) : o, yira - tht ng t (curdigaa) : e, aya
Mt s ln ng t cn gm trong loi nht và tht. ng t cn paca và bh thuc nht. Nguyên âm cui ca paca c b ri trc ng t tng a.
ng t cn n âm nh bh không b ri nguyên âm. Nguyên âm tr thành gua trc ng t tng.
- i hay thành e - u hay thành o
- n + a = ne + a
- bh + a = bho + a Ri: e có a theo sau i thành ay;
o có a theo sau i thành av - ne + a = naya
- bho + a = bhava
ng t c bn là ng t cn cng vi ng t tng.
CHIA NG T V LAI 29
THT NG T
(15) im c bit ca ng t tht là nguyên âm cui cùng ca ng t c bn c dài ra trc v ng ca ngôi th ba (ngôi th nht trong ting Anh).
iu lut này áp dng cho các ng t c bn có v ng a ca nh, tam, lc, và tht, cng vi nhng im c bit ca chúng.
ng t c bn ca tht ng t có hai loi vì có n hai ng t tng e và aya. Ví d ng t cn pla có hai ng t c bn là ple và playa.
Chia ng t pla (h trì, cai tr) ê tht ng t
Ngôi S ít S nhiu 1 Pleti, playati Plenti, playanti 2 Plesi, playasi Pletha,playatha 3 Plemi, playmi Plema, playma
Nhng ng t sau ây cng chia tng t:
- Jaleti: t, thp - Oloketi: nhìn, ngm - Deseti: ging, thuyt - Pjeti: dâng, cúng, kính ngng
- Peti: è nén, áp bc, hip áp - Pteti: ri, ng, té, - Mreti: git - Coreti: trm cp
- Cinteti: suy ngh - Ueti: bay - Udeti: mc (mt tri, mt trng,…)
- hapeti: nm, gi; t, - Neti: mang i - neti: mang li, em li - Katheti: nói
(16) ng t tng ca ng ng t là . Trong ngôi th nht (ngôi th 3 trong ting Anh), s nhiu c ngn li.
Chia ng t vikkiti (bán) ng ng t
Ngôi S ít S nhiu 1 Vikkiti Vikkianti
2 Vikkisi Vikkitha 3 Vikkimi Vikkima
Nhng ng t sau ây chia tng t:
- Kiti: mua - Suti: nghe - Miti: ong, o - Gahti: ly
- Uggahti: hc - Janti: hiu, bit - Jinti: thng, chin thng - Ocinati: lm, nht; thâu, gom
BÀI TP 4
A – Dch sang ting Vit 1. Putt dhamma uggahanti 2. Sho miga mreti 3. Vijassa putto goe vikkiti 4. Maya vijamh mañce kima 5. Lekhako mittena magge gacchati 6. Ds mittna sunakhe hasanti 7. Kassako goe kiti 8. Kk kse uenti 9. Vij Buddhassa dhamma suanti 10. Cor mayre corenti 11. Aha Buddha pjemi 12. Tva dpa jlesi 13. Dso goa pleti 14. Tumhe magga kassaka oloketha 15. Maya dhamma jma
B – Dch sang ting Pi 1. Tên trm n cp con bò c 2. Con trai viên th ký mua con bò c 3. Các lái buôn bán nhng cây èn 4. Anh y bit con trai ca ngi bn 5. Nhng a tr hc ti làng 6. Nhng con chim ng (u) trên ng 7. Tên nô l thp ngn èn 8. Nhng con s t git con nai 9. c vua cai tr hòn o
CHIA NG T V LAI 31
10. àn chim bay trên tri 11. Chúng tôi thy nhng ngi con ca v thng nhân 12. Hãy nhìn nhng bàn tay ca con ngi 13. Các bn nghe Giáo Pháp ca c Pht 14. H cúng dng hi chúng (ch Tng) 15. Con kh hip áp nhng con chim
(17) Danh t nam tánh v ng I Bin cách ca ch aggi (la)
Cách S ít S nhiu 1 aggi agg, aggayo 2 aggi agg, aggayo 3 aggin agghi, aggbhi 4 aggino, aggissa aggna 5 aggin, aggimh, aggism agghi, aggbhi 6 aggino, aggissa aggna 7 aggimhi, aggismi aggsu 8 aggi agg, aggayo
Bng bin cách danh t nam tính v ng i
Cách S ít S nhiu 1 i , ayo 2 i , ayo 3 in hi, bhi 4 ino, issa na 5 in hi, bhi 6 ino, issa na 7 mhi, ismi su 8 i , ayo
Nhng ch sau cng bin cách nh ch aggi:
- Muni: tu s
- Ari: k thù
- Gahapati: gia ch
- Vydhi: bnh tt
- Kapi: con kh
- Ravi: mt tri
- Yahi: cây gy
- Bhpati: c vua
- Udadhi: bin, i dng
- Pi: tay, bàn tay, cánh tay
- Muhi: nm tay
- Isi: n s
- Atithi: ngi khách
- Dpi: con báo
- Bodhi: cây b-
- Vhi: lúa
- Kucchi: bng
Nhng ng t sau ây chia nh ng t pacati: - Khaati: ào
- Likhati: vit
- gacchati: n
BÀI TP 5
2. Gahapatayo vhi mianti
5. Dpayo girimhi vasanti
7. Kavayo nidhi khaanti
9. Tumhe udadhimhi katha
13. Ravi girimh udeti
15. Maya gme hima
B – Dch sang Pi 1. Nhng con báo git nhng con nai
2. V n s t núi n
8 ng t bhavati không có “i cách” (i cách c chia nh ch cách) 9 Dùng vi “s thuc cách”
3. Có10 mt thanh gm trong tay k thù
4. Có11 nhng hòn ngc trong nm tay ca ngi gia ch
5. Chúng tôi cho ngi khách vt thc
6. Nhng a con ca bác nông dân ong mt ng lúa
7. Con rn nhn c thc n t mt v thi s
8. Nhng v tu s t la
9. Ngi gia ch nhn hòn ngc t nhà lãnh o
10. Nhng con kh trên cây ánh con báo
11. Nhà lãnh o ánh k thù bng thanh kim
12. Nhng v n s nhìn mt tri
13. Chúng tôi nhn c lúa t ngi khách
14. Tôi thy mt tri trên bin
CHIA ÐNG T QUÁ KH
(18) Chia ng t paca
Trc thuyt cách, nng ng th, thì quá kh
Ngôi S ít S nhiu 1 paci, apaci pacimha, pacimh, apacimha, apacimh 2 paco, apaco pacittha, apacittha 3 paci, pac, apaci, apac pacu, pacisu, apacu, apacisu
10 Bhavati 11 Bhavanti
CHIA NG T V LAI 35
- Gacchi: ã i - Dadi: ã cho - Hari: ã em (mang) i - hari: ã em (mang) li, ã em n
- Kii: ã mua - Vikkii: ã bán - Nisdi: ã ngi - ruhi: ã leo lên - Gahi: ã ly
- Khdi: ã n - Kari: ã làm - Dhvi: ã chy - Sayi: ã ng - Cari: ã i
Tip u ng a c b ri trc ng t c bn bt u bng mt nguyên âm.
(19) Các t trong nhóm Tht ng T có cách chia khác: Chia tht ng t pla Thì quá kh, nng ng th
Ngôi S ít S nhiu 1 plesi, playi playimha, playimh 2 playo playittha 3 plesi, playi plesu, playu, playisu
- Mresi: ã git - Desesi: ã thuyt - Coresi: ã n cp - Nesi: ã mang i - Cintesi: ã suy ngh
- Kathesi: ã nói - Jlesi: ã t - nesi: ã em (mang) li - Pjesi: ã cúng, dâng
- hapesi: ã gi; ã t - Pesi: ã áp bc - Ptesi: ã làm ri (rt) xung
BÀI TP 6
1. Munayo mañcesu nisdisu
2. Aha dpamhi acari
10. Vij udadhimhi gacchisu
12. Dpi kapi mresi
CHIA NG T V LAI 37
14. Aha Buddhassa pde pjesi
15. Kavayo kapna odana dadisu
16. Arayo as nesu
20. Bhpati nidhayo plesi
B – Dch sang Pi
1. Ngi nô l ã ánh k thù vi thanh kim
2. Chúng tôi ã nhn c thc n t v gia ch
3. Ông y ã mang con kh n núi
4. Nhng lái buôn ã i n làng bng con ng
5. Nhng con chim ã bay lên tri t cái cây
6. Bn trm ã ánh cp nhng viên ngc ca c vua
7. Tôi ã dâng cúng các v tu s thc n
8. Nhng ngi con trai ca thi s ã nghe Pháp t v tu s
9. Tôi ã thy con báo trên ng
10. Con s t ã git con nai trên hòn á
11. H ã nhìn thy ngn núi trên hòn o
12. Cu bé ã i bin
13. Nhng chú chó ã chy n làng
14. Ngi lái buôn ã mua con nga t nhà lãnh o
15. Ngi khách ã em li hòn ngc trong tay
16. Con kh ã bt con rn bng tay
17. V gia ch ã ng trên ging
18. Chúng tôi ã sng trên o
19. a tr ã ánh con kh bng tay
20. Tôi ã thy thanh kim ca c vua
Chú ý: Các ng t có ngha di ng thì dùng i cách. Nh i n rng, i n làng u dùng giri, gma. Nhng vi ngha cho ai vt gì, ai phi dùng “ch nh cách”, không dùng “i cách”.
NHÂN XNG I DANH T
(20) Hai nhân xng i danh t amha và tumha không có tánh riêng (nam, n, trung tánh) và không có hô cách. Chúng c bin th nh sau:
Amha
Cách S ít S nhiu 1 aha maya, amhe 2 ma, mama amhe, amhka, no 3 may, me amhehi, amhebhi, no
4 & 6 mama, mayha, me, mama amha, amhka, no 5 may amhehi, amhebhi 7 mayi amhesu
Tumha
Cách S ít S nhiu 1 tva, tuva tumhe 2 ta, tava, tuva tumhe, tumhka, vo
CHIA NG T V LAI 39
3 tvay, tay, te tumhehi, tumhebhi, vo 4 & 6 tava, tuyha, te tumha, tumhka, vo 5 tvay, tay tumhehi, tumhebhi 7 tvayi, tayi tumhesu
Chú ý: Te, me, vo, và no không c dùng u câu.
Ng vng:
- Na hay no: không - Atthi: có - N’atthi: không có, không phi là
- Kodha: s nóng gin - Geha: nhà
BÀI TP 7
A – Dch sang ting Vit
1. Aha mayha puttassa assa adadi 2. Tva amhka gm gacchasi 3. Maya tava hatthe passma 4. Mama putt giri ruhisu 5. Tumhka sunakh magge sayisu 6. Amha mtt cora asin paharisu 7. Tumha ds arna asse harisu 8. Coro mama puttassa maayo coresi 9. Isayo mayha gehe na vasisu 10. Kavi tava puttna dhamma desesi 11. Amhesu kodho12 natthi13 12. Tumhe vijassa mayre kiittha 13. Maya bhpatino mige vikkiimha 14. Gahapatino putto ma pahari 15. Adhipatino ds mama goe paharisu 16. Aha tumhka vh na gahi 17. Dpi gmamh na dhvi 18. Tumhe ahayo na mretha 19. Maya atithna odana pacimha 20. Kapayo ma hra ycisu
12 kodha = s tc gin (m) 13 ng t atthi, natthi ging nh bhavati
B – Dch sang Pi
1. Tôi ã bán nhng viên ngc ca mình cho ngi lái buôn 2. Chúng tôi ã cho nhng ngi nô l nhng con bò c ca mình 3. Các anh ã mua mt thanh kim t tôi 4. Các ngi ch ánh nhng con kh bng tay ca mình 5. Nhà lãnh o ã mang mt con s t t núi v 6. V tu s ã ging gii o lý cho các anh 7. Chúng tôi ã cho nhng con rn thc n 8. Nhng ngi nô l ca gia ch ã mang lúa ca chúng tôi i 9. Các anh ã không i bin 10. Trong tay ca chúng tôi không có nhng hòn ngc 11. Con trai ca thi s ã ánh con chó vi cây gy 12. Nhng ngi con ca chúng tôi ã hc t v n s 13. Con kh ca các anh ã ri t trên cây xung 14. Con chó ca tôi ã i cùng tôi ti ngôi nhà 15. Mt con rn ã cn bàn tay ca con tôi 16. Con báo ã git (mt) con bò c trên ng 17. Nhng ngi bn ca tôi ã nhìn (thy) nhng con s t 18. Chúng tôi không thy thanh kim ca c vua 19. Tôi ã không i ti nhng con nai 20. Bn ã mua mt con công t v thi s
CHIA NG T V LAI
(21) Chia ng t paca thì v lai
Ngôi S ít S nhiu 1 pacissati pacissanti 2 pacissasi pacissatha 3 pacissmi pacissma
Nhng ng t sau ây cng c chia tng t:
- Gamissati (gacchissati): s i - gamissati (gacchissati): s n
- Bhuñjissati: s n - Harissati: s mang
- Vasissati: s sng - Dadissati:s cho - Karissati: s làm - Passissati:s thy - Bhyissati: s s
CHIA NG T V LAI 41
Các ng t thì hin ti có th i qua thì v lai bng cách issa vào gia ng t c bn và v ng, ri b nguyên âm cui ca ng t c bn.
Ví d:
- bhuñjati = bhuñja + issa + ti : bhuñjissati - kiti = ki + issa + ti : kinissati - deseti = dese + issa + ti : desessati
(22) Bin cách ca danh t nam tánh v ng Pakkh (con chim)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 pakkh pakkh, pakkhino 2 pakkhina, pakkhi pakkh, pakkhino 3 pakkhin pakkhhi, pakkhbhi 4 & 6 pakkhino, pakkhissa pakkhna 5 pakkhin, pakkhimh, pakkhism pakkhhi, pakkhbhi 7 pakkhini, pakkhimhi, pakkhismi pakkhsu
Bng bin cách danh t nam tánh v ng
Cách S ít S nhiu 1 , ino 2 i, ina , ino 3 in hi, bhi 4 ino, issa na 5 in, imh, ism hi, bhi 6 ino, issa na 7 ini, imhi, ismi su 8 , ino
Nhng danh t sau ây bin th tng t:
- Hatth: con voi - Dh: voi ln có ngà - Dghajv: ngi sng lâu - Sukh: ngi an lc - Bal: ngi có sc mnh, có th
- Chatt: ngi cm lng - Sm: ngi ch, v ch t - Bhog: con rn - Seh: triu phú - Ppakr: k làm ác
lc - Mah: ngi có vòng hoa - Ga: ngi có chúng - Kuh: ngi bnh cùi - Sikh: con công
- Bhg: ngi chia phn - Kar: con voi - Sas: mt trng - Srath: ngi ánh xe - Mant: b trng, quan i thn
BÀI TP 8
1. Mant hatthina ruhissati 2. Maya sehino geha gamissma 3. Tva smino puttassa kapi dadissasi 4. Gaino sukhino bhavissanti 5. Amhka smino dghajvino na bhavanti 6. Ppakr yahin bhogi mresi 7. Mama putt sehino gme vasissanti 8. Kuh srathino pda yahin pahari 9. Sikh chattimh bhyissati 10. Srath asse gmamh harissati 11. Tumhe mlhi sasina olokessatha 12. Bal thino kya chindissati 13. Amhka mantino balino abhavisu 14. Sehino mlino pasissanti 15. Maya gehe odana bhuñjissma
B – Dch sang Pi
1. Ngi ch ca chúng tôi ã i n v b trng 2. Nhà triu phú s là ngi sng lâu 3. Nhng ngi làm ác không tr thành14 nhng ngi sng an lc 4. Con voi ln có ngà s ánh ngi b bnh cùi 5. V b trng s nhn mt con công t ngi ch 6. Ngi ánh xe s mua nhng con nga cho v b trng15 7. Nhng con công ca tôi s sng trên núi 8. Nhng con rn s cn ngi có th lc 9. Nhng con ca ngi ch s thy con s t ca v triu phú
14 Na bhavissati: dùng thì v lai có ngha là s tr thành, s tr nên 15 Nên dùng ch nh cách ây.
CHIA NG T V LAI 43
10. Chúng tôi s mua con nai t ngi khách 11. Con voi ã git ngi bng chân ca nó 12. Ngi s không là mt v triu phú 13. Nhng ngi con ca c vua s n cùng vi nhng v quan i thn 14. Nhng con kh s không ri t cây xung 15. Tôi s không dn con voi ca ngi ánh xe i
(23) Bin th ca danh t nam tánh v ng u Garu (thy giáo)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 garu gar, garavo 2 garu gar, garavo 3 & 5 garun garhi, garbh 4 & 6 garuno, garussa garna 7 garumhi, garusmi garsu
Bng bin cách ca danh t nam tánh v ng u
Cách S ít S nhiu 1 & 8 u , avo 2 u , avo
3 & 5 una hi, bhi 4 & 6 uno, ussa na 7 umhi, usmi su
- Bhikkhu16: v T-khu - Bhu: cánh tay - Pasu: thú vt - Veu: tre, trúc - Setu: cái cu - Bandhu: ngi bà con, thân quyn
- Sindhu: bin, i dng
- khu: con chut - Ketu: cây c - Taru: cây - Pharasu: cái búa - Ucchu: cây mía - Sattu: k thù - Susu: tr con - Kaacchu: cái mung
Mt vài danh t v ng u li bin th khác:
(24)
16 Hô cách s nhiu có thêm mt hình thc khác: bhikkhave
Bhtu (anh)
Cách S ít S nhiu 1 bht bhtaro 2 bhtara bhtare, bhtaro 3 & 5 bhtar bhtarehi, bhtarebhi 4 & 6 bhtu, bhtuno, bhtussa bhtna, bhtna,
bhtarna 7 bhtari bhtaresu, bhtusu 8 bhta, bht bhtaro
Pitu (cha) bin th ging Bhtu (25)
Nattu (cháu trai)
Cách S ít S nhiu 1 natt nattro 2 nattra nattre, nattro 3 & 5 nattr nattrehi, nattrebhi 4 & 6 nattu, nattuno, nattussa nattna, nattrna 7 nattari nattresu 8 natta, natt nattro
Nhng danh t sau ây bin th tng t: - Satthu: giáo s, v c vn - Bhattu: ngi chng - Dtu: ngi cho - Vinetu: ngi dy, ngi hng dn
- Netu: nhà lãnh o - Jetu: ngi thng trn
- Gantu: ngi i - Vattu: ngi nói - Viññtu: ngi hiu bit, thc gi
- Kattu: ngi làm, ngi to ra - Sotu: ngi nghe, thính gi
(26) Các gii t saha, saddhi (vi, cùng vi) dùng vi danh t S dng cách ch ngi và thng i sau danh t. ôi khi mt mình S dng cách cng có ngha là vi. Ng vng: - Ca: và
- Pi, api: cng, vi - V, athav: hoc, hay
CHIA NG T V LAI 45
BÀI TP 9
1. Bandhavo sushi saddhi amhka geha gamissanti 2. Sattu pharasun tava taravo chindissati 3. Garu mayha susna ucchavo adadi 4. Bhikkhavo nattrna dhamma desessanti 5. Tva bandhun saha sindhu gamissasi 6. Ass ca go ca gme hiissanti 7. Tumhe pasavo v pakkh v na mressatha 8. Maya netrehi saha satthra pjessma 9. Bht veun pakkhi mresi 10. Amhka pitaro sattna ketavo harisu 11. Jet dtra bhun pahari 12. Satth amhka net bhavissati 13. Maya pitar saddhi veavo harissma 14. Ahayo khavo bhuñjanti 15. Mama sattavo setumhi nisdisu 16. Amha bhtaro ca pitaro ca sindhu gacchisu 17. Aha mama bhtar saha sikhino vikiissmi 18. Susavo kaacchun odana harisu 19. Gma gant tarsu ketavo passissati 20. Setu katt gmamh veavo hari
B – Dch sang Pi
1. Tôi s cht nhng cây tre bng cây búa ca tôi
2. Nhng v giáo s s nhìn nhng ngi thng trn
3. H ã mang nhng cây mía cho nhng chú voi
4. Thính chúng s n ch T-khu
5. Báo và s t không sng trong làng mc (dùng s nhiu)
6. Tôi ã i n v giáo s cùng vi anh trai mình
7. Nhng ngi cha và nhng ngi anh ca chúng tôi ã là nhng thng gia
8. Con ca anh tôi ã git con chim vi cây gy
9. Thân quyn ca chúng tôi s mua nhng con công và nhng con chim
10. Kh và nai sng trên núi (dùng s nhiu)
11. Hn ánh cánh tay ca cháu trai tôi
12. Nhng k thù ã mang i cây c ca nhà lãnh o ca chúng tôi
13. Nhng ngi làm cu ã mua tre t ngi ch
14. Nhng con chut s s nhng con rn
15. Tôi ã cho ngi bà con ca tôi cm
16. V thí ch ã mang cm vi nhng cái mung li
17. Thú vt ca cha tôi ã trên tng á
18. Nhng ngi anh và nhng ngi cháu ca chúng tôi s không mua nhng con voi
19. Con trai ca v giáo s s mua con nga hoc con bò c
20. Anh ca tôi hay con trai ca ông y s em li mt con kh cho bn tr Ng vng:
- Nhng ngi làm cu (câu 13): “Setu kattro” hay “Setavo kattro”
- S s nhng con rn (câu 14) : “Bhoghi bhayissanti” (XXC)
- Ca ông y (câu 20): “Tassa”
(27) Nhng danh t có v ng vantu và mantu bin th khác vi danh t có v ng U nam tánh ã nói n trc. Chúng thng c dùng nh tính t, nhng s tr thánh danh t khi
ng mt mình và th cho ngi hay vt mà chúng nh phm.
CHIA NG T V LAI 47
Chúng bin th theo c ba tánh. Nu là n tánh thì thay i nguyên âm cui u thành , nh guavant, bandhumant17,… (28) Bin th ca danh t v ng u
Bin th ch Guavantu (có c hnh; ngi có c hnh)
Cách S ít S nhiu 1 guav guavanto, guavant 2 guavanta guavante 3 guavat, guavantena guavantehi, guavantebhi
4 & 6 guavato, guavantassa guavata, guavantna 5 guavant, guavantamh, guavantasm guavantehi, guavantebhi 7 guavati, guavantamhi guavantasmi guavantesu 8 guava, guava, guav guavanto, guavant
Nhng t sau ây bin th tng t: - Dhanavantu: giàu; ngi có tin ca, phú gia - Himavantu: có tuyt; núi Hy-mã-lp (Himalaya) - Bhagavantu: may mn; c Th Tôn - Bandhumantu: (ngi) có nhiu bà con - Yasavantu: (ngi) có danh ting - Balavantu: (ngi) có sc mnh, có quyn th - Puññavantu: (ngi) may mn, có phc - Buddhimantu: (ngi) thông minh, nhu trí - Kulavantu: (ngi) có giai cp cao - Phalavantu: có qu, ngi th qu - Cakkhumantu: (ngi) có mt - Satimantu: (ngi) có chú ý, có chánh nim - Bhnumantu: mt tri; có mt tri - Slavantu: (ngi) có gii hnh - Paññavantu: (ngi) sáng sut, có trí
Chú ý: nhng danh t có v ng mantu bin th nh vantu. Bng bin cách ca danh tính t nam tánh v ng vantu và mantu:
Cách S ít S nhiu 1 anto, ant 2 anta ante 3 at, antena antehi, antebhi
17 Bin th theo danh t n tánh v ng (s hc sau)
4 & 6 ato, antassa ata, antna 5 at, antamh, antasm antehi, antebhi 7 ati, antamhi, antasmi antesu 8 a, a, anto, ant
(29) Bin th ca danh t nam tánh v ng Vid (ngi sáng sut, có trí)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 vid vid, viduno 2 vidu vid, viduno
3 & 5 vidun vidhi, vidbhi 4 & 6 vidno, vidussa vidna 7 vidumhi, vidusmi vidsu
Bng bin cách danh t nam tánh v ng :
Cách S ít S nhiu 1 & 8 , uno 2 u , uno
3 & 5 un hi, bhi 4 & 6 no, ussa na 7 umhi, usmi su
Nhng t sau ây bin th tng t:
- Pabh: v ch t - Vadaññ: ngi có lòng b thí - Sabbaññ: ng Toàn Tri, Nht Thit Trí - Mattaññ: ngi có tit - Atthaññ: ngi hiu ý ngha
(30) Các trng t ch thi gian (bt bin t): - Kad: khi nào
- Tad: lúc by gi, lúc y
- Sad: luôn luôn
- Pacch: sau này
- Pur: lúc trc
- Ajja: hôm nay
- Suve: ngày mai
- Hyo: hôm qua
- Yad: khi nào
BÀI TP 10
A – Dch sang ting Vit 1. Bhagav ajja sotrna dhamma desessati 2. Bhikkhavo Bhagavanta vandisu 3. Cakkhumanto sad bhnumanta passanti 4. Tad balavanto ar veuhi paharisu 5. Kad tumhe dhanavanta passissatha? 6. Suve maya slavante vandissma 7. Bhagavanto sabbaññuno bhavanti 8. Viduno kulavato geha gacchisu 9. Himavati kapayo ca pakkhino ca isayo ca vasisu 10. Puññavato natt buddhim bhavi 11. Kulavata bhtaro dhanavanto na bhavisu 12. Aha Himavantamhi phalavante rukkhe passi 13. Pur maya Himavanta gacchimha 14. Hyo sya bandhumanto yasavata gma gacchisu 15. Viññuno pacch pabhuno gehe vasissanti
B – Dch sang Pi
1. Nhng a con ca nhà giàu không phi luôn sáng sut
2. Ngi có bà con không s k thù 3. Nhng ngi anh ca ngi có gii hnh s nh l c Th Tôn 4. Nhng a cháu trai ca các anh không c thông minh 5. Ngày mai, nhng bc trí gi s thuyt ging cho nhng ngi có giai cp cao
6. Hôm nay, nhng ngi giàu có s i n ngn núi trong Hy-mã-lp sn
7. Trong vn ca phú gia có cây n trái, s t và báo 8. Khi nào nhng ngi có danh ting s n làng chúng ta? 9. Nhng ngi con ca nhng ngi có quyn th s luôn luôn có danh ting
10. Mt thi, anh trai ca ngi sáng sut ánh ngi có gii hnh 11. Thu trc, tôi sng ti nhà ca v ch t 12. Hôm qua, có nhng con voi và con nga trong vn 13. Lúc này, ngi có giai cp cao s mua con s t và con nai 14. Nhng ngi cha ca h ã là nhng ngi có chánh nim 15. Mt thi, chúng tôi ã thy mt tri t vn ca ngi giàu có
BIN TH CA DANH T N TÁNH
(31) Bin th ca danh t n tánh v ng Vanit (àn bà, thiu ph)
Cách S ít S nhiu 1 vanit vanit, vanityo 2 vanita vanit, vanityo
3 & 5 vanitya vanithi, vanitbhi 4 & 6 vanitya vanitna 7 vanitya, vanitya vanitsu 8 vanite vanit, vanityo
Bng bin cách danh t n tánh v ng
Cách S ít S nhiu 1 , yo 2 a , yo
3 & 5 ya hi, bhi 4 & 6 ya na 7 ya, ya su 8 e , yo
CHIA NG T V LAI 51
Nhng t sau ây bin th tng t:
- Kañña: con gái, thiu n
- Gv: c
- Jivh: li
- Dol: chic kiu
- Vc: li nói
- Nv: chic tàu
- Jagh: ng chân
- Ns: mi
- Sur: ru
- Vasudh: t, mt t
- Sil: hòn á
- Lat: dây leo
- Ml: vòng hoa
- Vaav: nga cái
- Skh: cành cây
- Devat: thiên thn
- Tul: cái cân
- Mañjs: cái hp
- Dh: ngà voi
MNH LNH CÁCH
(32) Mnh lnh cách dùng sai bo, cu khn, khuyên ln, hay c vng. Trong Pi, mnh lnh cách c gi là pañcam
Cách chia ng t paca Ngôi S ít S nhiu 3 pacatu pacantu 2 paca, pachi pacatha 1 pacmi pacma
- Hotu18: s y nh vy - Pivatu: nó ung - Jayatu: nó chinh phc, thng trn
- Rakkhatu: nó h trì - hapetu: nó gi, cm, nm; t,
- Bhavatu: nó là - Gacchantu: nó i - Bhsatu: nó nói - Pakkhipatu: nó t vào trong
KH NNG CÁCH
(33) Trong Pi, kh nng cách c gi là sattam. Dùng din t kh nng, sai bo, c mong, cu nguyn, hy vng, khuyên nh.
Cách chia ng t paca
Ngôi S ít S nhiu 1 paceyya paceyyu 2 paceyysi paceyytha 3 paceyymi paceyyma
Chú ý: Các ch sace, yadi, ce (bt bin t) có ngha là nu, nhng ch ce không c dùng u câu.
BÀI TP 11
1. Vanityo nvhi gagya gacchantu 2. Tva slya kaññna odana pachi 3. Sace tumhe nahyissatha, aha pi nahyissmi 4. Yadi so sabhya katheyya, aha pi katheyymi 5. Lakya bhpatino senyo jayantu 6. Devat vasudhya manusse rakkhantu 7. Sace te vluka hareyyu aha (ta) kiissmi 8. Tumhe drikya hatthe mla hapetha
18 Hoti tng t nh bhavati, atthi, natthi, không có i cách
CHIA NG T V LAI 55
9. Slya chy vasudhya patati 10. Cor mañjusyo guha 10 harisu 11. Kaññyo godha sakkharhi paharisu 12. Hatth soya taruno skha chindi 13. Sace maya guhya sayeyyma, pasavo no haneyyu 14. Tumhe mittehi saha sura m pivatha19 15. Maya parisya saddhi odana bhuñjissma 16. Bhnumato pabh sindhumhi bhavatu 17. Drik kaññya nsya sakkhara pakkhipi 18. Tumhe parishi saddhi mama katha sutha 19. Amhka amm dolya gma agacchi 20. Sace tva vaava kieyysi, aha assa kiissmi
B – Dch sang Pi
1. Tên trm ã mang chic hp n cái hang20 2. (Các anh) hãy i n làng các anh cùng vi m mình 3. Hãy cho nhng thiu ph i trên mt chic tàu 4. Nu ông y mua con nai, tôi s bán con nga cái ca mình 5. Tôi ã nghe bài nói chuyn ca ngi con gái ti cuc hp 6. Chúng ta nói nhng li nói bng li ca mình 7. ng ánh con tc kè vi nhng viên si 8. Mong rng ngi tu tùng ca ta s thng trn trên o Tích Lan 9. Mong rng nhng món cúng dng ca chúng tôi s dâng cho nhng bc hin trí
10. Hãy trang im21 c ca ngi con gái bng vòng hoa 11. Bóng ca dây leo in xung trên mt t 12. Ngi àn bà ã mang n mt cái cân t phòng hp 13. ng có ung ru vi nhng ngi con gái và con trai 14. Nu bn nu cm, tôi s cho thiu ph thc n 15. Cu mong ch thiên che ch cho con và cháu ca chúng tôi 16. Ngi thiu n ã em cát t con ng li 17. Ngi tu tùng ca tôi ã cht nhng cành nhánh ca ci cây 18. Hãy con voi mang hòn á n con ng 19. Thú vt s git cht nó nu nó ngi trong hang 20. Có nhng hòn ngc trong chic hp ca ngi con gái
19 M pivatha = không ung. Trong thc t m có th c dùng thay cho na. 20 Dùng i cách 21 Trang im – alakarohi.
Ng vng:
- Jayati (t): chinh phc, thng trn - M: (bbt): ch, ng, không nên - Pivati (t): ung - Patati = pteti (t): ri, ng - Alakaroti (t): trang im - Rakkhati (t): che ch, h trì - Pakkhipati (t): vào, t vào
(34) Bin th ca danh t n tánh v ng I Bhmi (t; sàn nhà)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 bhmi bhm, bhmiyo 2 bhmi bhm, bhmiyo
3 & 5 bhmy, bhmiy bhmhi, bhmbhi 4 & 6 bhmiy bhmna 7 bhmiy, bhmiya bhmsu
Bng bin cách danh t n tánh v ng I
Cách S ít S nhiu 1 & 8 i , iyo 2 i , iyo
3 & 5 y, iy hi, bhi 4 & 6 iy na 7 iy, iya su
Nhng t sau ây c bin th tng t:
- Ratti: êm - Asani: sét - Sati: trí nh - Aguli: ngón tay - Yahi: cây gy - Doi: chic thuyn - Khanti: nhn nhc - Dundubhi: cái trng - Aavi: rng
- Kitti: danh ting - Mati: trí tu - Patti: b binh - Yuvati: thiu n, con gái - Vuhi: ma - Ni: o lng lúa - Dhli: bi bn - Vuddhi: s phát trin, gia tng
CHIA NG T V LAI 57
(35) Bin th ca danh t n tánh v ng Kumr (bé gái, thiu n, con gái)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 kumr kumr, kumriyo 2 kumri kumr, kumriyo
3 & 5 kumriy kumrhi, kumrbhi 4 & 6 kumriy kumrna 7 kumriy, kumriya kumrsu
Bng bin cách danh t n tánh v ng
Cách S ít S nhiu 1 & 8 , iyo 2 i , iyo
3 & 5 iy hi, bhi 4 & 6 iy na 7 iy, iya su
- Nr: àn bà - Itth: àn bà - Saku: chim mái - Gv: bò cái - Kukkut: gà mái - Taru: àn bà tr - Sakh: bn gái - Ds: n t - Mig: nai cái - Mah: qu t; tên con sông - Dev: hoàng hu; n thiên thn - Brhma (brahma): n bà-la- môn
- Mtul: cô, dì - Pokkhara: h nc - Bhagin: ch - Rjin: hoàng hu - Vp: b nc - Nad: con sông - Sh: s t cái - Kadal: chui - Hatthid: voi cái - Kk: qu mái - Vnar: kh cái
BT BIN QUÁ KH PHÂN T
(36) Nhng t có v ng tv, tvna, tna và ya nh katv (sau khi làm), gantvna (sau khi i) và adya (sau khi ly) có th gi là bt bin quá kh phân t hay danh ng t và không có bin th.
Trong câu So gma gantv, bhata bhuñji, ch gantv có th và gato (quá kh phân t) mà không bin ngha. Ví d:
- Pacitv (pacitna): khi nu xong (sau khi nu)
- hatv: khi ng xong (sau khi ng)
- Pavitv: khi ung xong - Kitv: khi chi xong - Sayitv: khi ng xong - Nahtv: khi tm xong
- Bhuñjitv: khi n xong - dya: khi ly xong - Vidhya: khi ra lnh xong; khi làm xong
- Pahya: khi b xong - Okkamma: khi i qua mt bên
Chú ý: 1. Tv, tvna, tna có th dùng ch nào cng c. Nu v ng ca cn không phi là thì thêm i vào
2. Ya thng c dùng vi ng cn có thêm tip u ng nh:
- + d + ya = dya - vi + dh + ya = vidhya
Trong vài trng hp, ch ya hoà hp vi ph âm cui cùng ca ng cn hay i ch vi ph âm y.
Hoà hp - + gam + ya = gamma (khi ã n) - ni + kham + ya = nikkhamma (khi ã i khi)
Thay i: - + ruh + ya = ruyha (sau khi leo lên) - pa + gah + ya = paggayha(sau khi lên) - o + ruh + ya = oruyha (sau khi xung)
BÀI TP 12
1. Brhma kumriy saddhi nadiya nahtv geha agami
CHIA NG T V LAI 59
2. Nriyo odana pacitv bhuñjitv kukkuna pi adadisu 3. Kumriyo sakhhi saha vpi gantv nahyissanti 4. Rjin dp nikkhamma nvya gamissati 5. Vnar itthiyo passitv taru ruyha nisdi 6. Taru hatthehi skha dya kahi 7. Tumhe vpi taritv aavi pavisatha 8. Dpayo aavsu hatv mig mretv khdanti 9. Yuvatna pitaro aaviy gamma bhuñjitv sayisu 10. Hatthin pokkharai oruyha nahtv kadaliyo khdi 11. Sh migi mretv susna dadissati 12. Gviyo bhmiya sayitv uhahitv aavi pavisisu 13. Mama mtuln puttassa dundubhi nessati 14. Saku mahiya hiitv hra labhati 15. Kk taruno skhsu nisditv ravitv ksa uessanti
Ng vng:
- Tattha (bbt): ch y - Agami (gacchati): ã i n - Adadisu (dadti): ã cho - kahi (kahati): ã kéo - Taritv (tarati): sau khi i (li) qua - Pavisatha (pavisati): i vào, i vô trong - Oruyha (oruhati): sau khi xung, i xung - ruyha (ruhati): sau khi i lên, leo lên - Uhahitv (uhahati): sau khi ng dy - Ravitv (ravati): sau khi kêu (la ó, làm n ào)
B – Dch sang Pi
1. Sau khi git con nai trong rng, con s t cái ã n nó 2. Hôm qua, sau khi i n ngôi làng, ngi n bà-la-môn ã mua mt con gà mái
3. Nhng thiu n ã v nhà sau khi i n h nc, tm và ùa gin ti ni y
4. Con vn cái, sau khi leo lên, ã ngi trên cành cây 5. Sau khi chi và tm, nhng ngi anh ca thiu n ã n cm 6. Nhng ch gái ca các chàng trai, sau khi mua vòng hoa, ã trang im chúng lên c ca hoàng hu
7. Sau khi li qua sông, con voi cái ã n nhng cây chui trong vn ca
thiu ph 8. Sau khi em nhng chic thuyn v, nhng ngi ch ca chúng tôi s vt qua h nc và i vào rng
9. Sau khi nu cm cho cha, thiu n ã i n h nc vi nhng ngi bn gái
10. Sau khi t rng li, cha ca thiu n ã ngã xung t 11. Nhng con bò cái và bò c ca nhà triu phú, sau khi ung nc ti b, ã i vào trong rng
12. Sau khi mua mt cái trng, ch gái ca thiu ph ã tng nó cho bn ca mình
13. Sau khi men theo dòng sông n rng, nhng ngi anh ca chúng tôi ã git mt con s t cái
14. Sau khi n b nc ca c vua, hoàng hu ã tm ti ch y vi các t n ri i do trong vn
15. Con qu cái sau khi u trên cành cây, ã kêu lên22 ri ng ti ch y23
(37) Bin th ca danh t n tánh v ng U Dhenu (con bò cái)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 dhenu dhen, dhenyo 2 dhenu dhen, dhenyo
3 & 5 dhenuy dhenhi, dhenbhi 4 & 6 dhenuy dhenna 7 dhenuy, dhenuya dhensu
Bng bin cách ca danh t n tánh v ng u
Cách S ít S nhiu 1 & 8 u , uyo 2 u , uyo
3 & 5 uy hi, bhi 4 & 6 uy na 7 uy, uya su
Nhng t sau ây c bin th tng t:
- Yagu: cháo - Kacchu: nga
22 "Ravitv" có th c dùng vi ngha "ã kêu lên". 23 Ch y = tattha.
CHIA NG T V LAI 61
- Ksu: cái h - Vijju: sét, chp - Rajju: si dây, dây thng - Daddu: gh l
- Kaeru: con voi cái - Dhtu: gii vc, cnh gii - Sassu: m chng, nhc mu
(38) Mtu có bin cách khác: Bin th ca Mtu (m)
Cách S ít S nhiu 1 mt mtaro 2 mtara mtare, mtaro
3 & 5 mtar, mtuy mtarehi, mtarebhi, mthi, mtbhi 4 & 6 mtuy mtarna, mtna, mtna 7 mtari mtaresu, mtusu 8 mta, mt, mte mtaro
Dhtu và duhitu: con gái (trong gia ình) bin th tng t.
(39) Mt s trng t ch ni chn: - Tattha: ch y, ni y - Ettha: ch này - Idha: ch này - Upari: trên (dùng vi STC) - Tiriya: ngang qua (dùng vi SC)
- Kattha: ch nào? âu? - Tatra: ch kia
- Kuhi: ch nào - Anto: trong (STC) - Antar: gia (STC) - Sabbattha: khp ni, tt c mi ch
- Ekattha: ti mt ch - Kuto: t âu? - Tato: t y, t ó
BÀI TP 13
A – Dch sang ting Vit 1. Dsiy mt dhenu rajjuy bandhitv nesi 2. Mayha mtuln ygu pacitv dhtarna dadissati 3. Kaeruyo aaviya hiitv tattha kssu patisu 4. Dhanavatiy24 sassu idha gamma bhikkh vandissati 5. Rjiniy dhtaro rma gantv satthra mlhi pjesu
24 Dhanavantu (nam tánh) => dhanavant (n tánh), bin th nh danh t n tánh v ng “”
6. Kaññna pitaro dhtarna vuddhi icchanti 7. Kuto tva dhenuyo kiissasi? 8. Kattha tava bhaginiyo nahyitv pacitv bhuñjisu? 9. Te gehassa ca rukkhassa ca antar kisu 10. Nriy duhitaro gehassa anto mañcesu sayissanti 11. Dhtuy jaghya daddu atthi 12. Yuvat ml pilandhitv sassuy geha gamissati 13. Amhka mtarna gviyo sabbattha caritv bhuñjitv sya ekattha sannipatanti*
14. Dhanavatiy nattro magge tiriya dhvitv aavi pavisitv nilyisu**
15. Asani rukkhassa upari patitv skh chinditv taru mresi Ng vng:
- Bandhitv (bandhati): ct, trói, buc - Icchati: mun, c mun, mong mun - Sannipatati = t hp, n vi nhau. - Nilyati = giu, n mình.
B – Dch sang Pi 1. M ca ngi con gái ã cho thiu n mt vòng hoa 2. Sau khi buc nhng con bò cái bng nhng si dây thng, ngi àn bà dt chúng n rng
3. Sau khi lang thang khp ni trên o, ch ca thiu n ã v nhà và n (mt ít) thc n
4. Ch ca m các anh sng âu? 5. Nhng ngi con gái ca ch tôi sng ti mt ch 6. Khi nào h s n dòng sông? 7. Hôm qua, nhc mu ca hoàng hu ã n ây và hôm nay ã tr v 8. Sau khi tm ti b nc, nhng ngi con gái ca ngi àn bà giàu có ã i ngang qua khu vn
9. Nhng ngi dì ca chúng tôi s nu và n (ung)25 cháo vi các bn gái
10. Nhng con bò cái ca bà nhc mu i gia hòn á và các cây 11. Khi nào nhng ngi m và nhng ngi con gái s i n khu vn và nghe nhng li ging dy ca c Pht?
12. Anh em con voi li t ch nào? 13. Các con ca hoàng hu ã i dc theo sông n rng và ã ri xung mt cái h ti ó
14. Có gh (nga) trên bàn tay ca ngi ch
25 n cháo là cách nói ca ngi Vit, còn trong P dùng ng t “pivati” (pivissanti)
CHIA NG T V LAI 63
15. Sét ã ánh trên hòn á và làm hòn á b thành hai mnh
Ng vng: - ã i v, tr v: painivatti hay paccgami - Dc theo dòng sông: nadi anu hay nadpassena - Làm v thành hai mnh: dvidh bhindati
TRUNG TÁNH
(40) Bin th danh t trung tánh v ng A
Nayana (con mt)
Cách S ít S nhiu 1 nayana nayan, nayanni 2 nayana nayan, nayanni 3 nayannena nayanehi, nayanebhi 4 nayanya, nayanassa nayanna 5 nayan, nayanamh, nayanasm nayanehi, nayanebhi 6 nayanassa nayanna 7 nayane, nayanamhi, nayanasmi nayanesu 8 nayana, nayan nayanni
Bng bin cách ca danh t trung tánh v ng a Cách S ít S nhiu 1 a , ni 2 a , ni 3 ena ehi, ebhi 4 ya, assa na 5 , amh, asm ehi, ebhi 6 assa na 7 e, amhi, asmi esu 8 a, ni
Nhng t sau ây c bin th tng t: - Dhana: tài sn, tin ca
- Dna: b thí
- Rpa: sc, hình dáng
- Vadana: mt; ming
- Paduma: hoa sen
- Cetiya: Pht in
- Susna: ngha a
- Kula: gia ình
- Puppha: bông, hoa
(41) Tu là du hiu ca v bin cách
CHIA NG T V LAI 65
- Pacitu: nu - Pivitu: ung - Dtu: cho - Bhottu (bhuñjitu): n - Gantu: i
- Ktu: làm - Haritu: mang i - haritu: mang li - Laddhu: nhn, c, c
Tu c thêm vào ng t n âm nh: D + tu = dtu
Mt ch i c thêm vào trc tu nu ng cn gm có hai âm tr lên, nh:
Pac + i + tu = pacitu
V bin cách c dùng nh mt danh t vì có th làm tân ng trc tip cho ng t. Ví d: - Jva aha uggahitu icchmi (còn sng tôi còn mun hc)
c dùng nh mt ng t vì nó din t hành ng và có th òi hi mt tân ng. Ví d: - Kaññ odana pacitu aggi jleti (cô gái nhóm la nu cm)
BÀI TP 14
1. Dhanavanto bhtarna dhana dtu na icchanti 2. Dna datv sla rakkhitv sagge nibbattitu sakkonti 3. Kumr alta netv bhatta pacitu aggi jlessati 4. Nriyo nagar nikkhamma udaka ptu vpiy kla gacchisu 5. Nattro araññ phalni haritv khditu rabhisu 6. Slav isi dhamma desetu phe nisdi 7. Coro yudhena paharitv mama pituno aguli chindi 8. Yuvatiyo padumni ocinitu nadi gantv kle nisdisu 9. Maya chattni dya susna gantv pupphni ocinissma 10. Kaññ vattha netu paa gamissati 11. Tumhe vana gantv gvna dtu pani haratha 12. Maya locanehi rpni passitv sukha dukkha ca labhma 13. Tva sotena suitu ghnena ghyitu ca sakkosi 14. Kukkuiy ani rukkhassa mle santi
15. Viduno amata labhitv maraa na bhyanti 16. Manuss cittena cintetv puññni karissanti 17. Tumhe dhamma sotu rma gantv puline nisdatha 18. Dhanavanto suvaa datv ña laddhu na sakkonti 19. Drako chatta gahitu sopa ruhi 20. Mama bhagin puñña labhitu sla rakkhissati
Ng vng:
- Sagga (nam): cõi tri - Nibbattati: sanh, phát sanh lên - Sakkoti: có th - Alta (trung): que la, khúc ci ang cháy - rabhati: bt u - paa: (nam): ca hàng, tim, ch, ph - Ghyati: ngi - Labhati: nhn c - Cinteti: suy ngh - Ocinti: gom li, thâu góp, hái, lt. - Gahitu: ly, mang i.
B – Dch sang Pi
1. Nhng a tr ã i n gc cây n trái cây 2. Ngi thiu n ã leo lên cây hái nhng bông hoa 3. Tôi ã i vào trong nhà mang theo mt cây dù và mt tm vi 4. Ngi con gái xin que la t la 5. Chúng ta có th thy sc vi mt ca mình 6. Anh ngi bng mi và nghe bng tai ca anh 7. Sau khi i nghe Pháp, h ã ngi li trên cát 8. Ngi ta không th mua trí tu bng vàng 9. Sau khi phân chia tài sn, ngi giàu có ã cho nhng ngi con trai và con gái ca mình
10. Nhng thiu n ã i ra khi thành ph tm sông 11. ã có nhng cây dù trên tay ca nhng ngi àn bà i ng 12. Sau khi ánh bà bng mt binh khí, k thù ã làm thng tích nhc mu ca tôi
13. Sau khi i n vn, h ã mang v hoa và qu cho bn tr 14. Anh y s i rng mang lá và c v cho nhng con bò cái 15. Nhng cô gái và các chàng trai ã mang hoa sen t h li cúng
CHIA NG T V LAI 67
dng in Pht 16. Sau khi tm ti b nc, các ngi anh và ch ca chúng tôi ã v nhà n và ng
17. Sau khi thy con báo, a tr ã chy ngang qua vn và li qua sông
18. Các bn s nhn c phc c nh b thí và gii hnh 19. Sau khi n c ti ngha a, nhng con bò cái ca dì tôi ã n h nc ung nc
20. Các thiu n ã mua hoa làm nhng vòng hoa cho nhng ngi ch Ng vng:
- Sau khi chia (9): bhjetv (bhjeti) - Gây thng tích (12): vanitan aksi - làm (20): ktu (karoti), pariydetu
(42) Danh t trung tánh v ng I
Ahi (xng) Cách S ít S nhiu 1 & 8 ahi ah, ahni 2 ahi ah, ahni 3 ahin ahhi, ahbhi
4 & 6 ahino, ahissa ahna 5 ahin, ahimh, ahism ahhi, ahibhi 7 ahini, ahimhi, ahismi ahisu, ahsu
Bng bin cách danh t trung tánh v ng i Cách S ít S nhiu 1 & 8 i , ni 2 i , ni 3 in hi, bhi
4 & 6 ino, issa na 5 in, imh, ism hi, bhi
7 ini, imhi, ismi isu, su
Nhng t sau ây c bin th tng t: - Vri: nc - Satthi: bp v - Sappi: (mt th) b
- Akkhi: con mt - Dadhi: sa ông - Acci: ngn la
CHIA NG T V LAI 69
(43) Danh t trung tánh v ng u Cakkhu (con mt)
Cách S ít S nhiu 1 & 8 cakkhu cakkh, cakkhni 2 cakkhu cakkh, cakkhni
3 & 5 cakkhun cakkhhi, cakkhbhi 4 & 6 cakkhuno, cakkhussa cakkhna 7 cakkhumhi, cakkhusmi cakkhsu
Bng bin cách danh t trung tánh v ng u
Cách S ít S nhiu 1 & 8 u , ni 2 u , ni
3 & 5 un hi, bhi 4 & 6 uno, ussa na 7 umhi, usmi su
Nhng t sau ây bin th tng t: - yu: tui - Dhanu: cây cung - Madhu: mt - Assu: nc mt
- Jnu (jannu): u gi - Dru: ci - Ambu: nc - Tipu: chì
- Vasu: ca ci - Vapu: thân th - Vatthu: t, nn - Jatu: sáp
(44) Mt s bt bin t:
Bt bin t, tên là avyaya trong ting Pali, bao gm các trng t, liên t, gii t, bt bin quá kh phân t kt thúc trong tv, tvna, tna và ya, cùng vi nguyên mu.
- ma: phi
- V, athav: hoc, hay, hoc là, hay là
- Nn: khác nhau, sai bit
- Tath: nh cách kia, nh th, nh vy
- Sanika: chm
- Vin: không có
- Katha: làm th nào, làm sao
- Addh: nht nh, chc chn
- Kasm: ti sao
BÀI TP 15
1. Maya gviy khra, khramh dadhi, dadhimh sappiñ ca26 labhma 2. Mt dhtuy akkhsu assni disv (tassa) vadana vrin dhovi 3. Kasm tva ajja vpi gantv puna nadi gantu icchasi? 4. Katha tava bhtaro nadiy padumni ocinitv harissanti 5. Addh te dhanni dya vana pavisitv miga mretv nessanti 6. Amhka pitaro tad vanamh madhu haritv dadhin saha bhuñjisu 7. Maya suve tumhehi vin27 arañña gantv drni bhañjissma 8. Kumr sgha dhvitv vpiya kitv sanika gehni agamisu 9. Tumhe khra pivitu icchatha, athav dadhi bhuñjitu? 10. Yva mayha pit nahyissati tva aha idha tihmi 11. Yath bhpati peti tath tva ktu icchasi? 12. ma, aha bhpatino vacana atikkamitu na sakkomi
Ng vng:
- Disv = passitv (passati): sau khi thy - Bhañjati: làm b, làm v, ch - Agamisu (gacchati): (chúng) ã i n - peti: ra lnh - Vacana (trung): li nói, mnh lnh - Atikkamati: v t qua, i quá
B- Dch sang Pi
1. Anh (ch) thích ung sa hay n sa ông? 2. Trc ht, tôi mun n (ung) cháo, ri sau ó n sa ông và mt 3. (Anh) hãy i mau n ch em b v 4. Sau khi tm bin, ti sao anh li mun i n ni y ln na? 5. Ng i có bit nhng ng i cha ca chúng tôi ã ly mt t nhng khu rng
26 Sappiñ ca = sappi ca 27 Dùng s dng cách vi ch vin
CHIA NG T V LAI 71
nh th nào cha? 6. Tôi s (ng) trên b sông cho n khi anh li qua sông và tr li 7. Nhc mu ca tôi ã i n thành ph không có ng i hu cn và tr v vi
ng i ch 8. V triu phú ã qu gi trc c vua và nh l d i chân ngài 9. Con nga ca anh có th chy nhanh không? 10. Phi, nht nh nó s chy mau 11. Nhng ng i anh ca chúng tôi, sau khi i n rng vi nhng cây cung trong
tay, ã git cht mt con voi và ct ngà ca nó 12. Ti sao cha ca anh li i chm trên cát?
Ng vng:
- Trc ht (2): pahama - Ri sau ó (2): pacch, tad - Qu gi xung (8): jnhi patitv (dùng vi SDC)
PHÂN LOI CÁC DANH T
(45) Các danh t c chia thành 5 loi:
1. Nmanma: danh t chung và danh t riêng 2. Sabbanma: i danh t 3. Samsanma: danh t kép 4. Taddhitanma: chuyn hoá ng t danh t hay nh chuyn hoá ng 5. Kitakanma: chuyn hoá ng t ng t hay nht chuyn hoá ng
Nmanma gm nhng danh t c th, danh t chung, danh t riêng và danh t tru tng, ngoi tr nht và nh chuyn hoá ng.
Samsanma, danh t kép, là do s kt hp ca nhiu ch li vi nhau. Ví d:
- Nluppala = nla + uppala: hoa sung xanh - Rjaputta = rja + putta: con ca c vua, hoàng t - Hatthapdassni: tay, chân, và u
Kitakanma hay nht chuyn hoá ng là do cn ca ng t c thêm vào tip v ng:
- Paca (nu) + na =paka (s nu) - D (cho) + aka = dyaka (ngi cho) - N (dn dt) + tu = netu (ngi lãnh o)
Taddhitanma hay nh chuyn hoá ng là do mt danh t hay nht chuyn hoá ng c thêm vào mt tip v ng:
- Nv (thuyn) + ika = nvika (ngi lính thu)
CÁC I DANH T
(46) i danh t dùng cho mi (3) tánh vì nó thay th cho các loi danh t. Chúng tr thành tính t khi xác nh tính cht cho nhng danh t. Chúng không có hô cách.
Bin cách ca quan h i danh t ya (ai, ngi nào, cái nào) Nam tánh
Cách S ít S nhiu 1 yo ye 2 ya ye 3 yena yehi, yebhi 4 yassa yesa, yesna 5 yamh, yasm yehi, yebhi 6 yassa yesa, yesna 7 yamhi, yasmi yesu
N tánh Cách S ít S nhiu 1 y y, yyo 2 ya y, yyo
3 & 5 yya yhi, ybhi 4 & 6 yya, yass ysa, ysna 7 yya, yassa ysu
Trung tánh Cách S ít S nhiu 1 & 2 ya ye, yni
Các cách khác ging nh bin th ca nam tánh
Nhng t sau c bin th tng t nh ya: - Sabba: tt c
- Aññatara: cái nào ó
- Katara: cái nào (trong 2 cái)
- Pubba: (ng i, vt) trc; hng ông
- Ubhaya: c hai
- Apara: (ng i, vt) khác; hng tây
CHIA NG T V LAI 73
- Para: cái khác, vt khác, ng i khác
- Itara: cái khác, ng i khác
- Ka (ki): ai, ng i nào, cái nào
TÍNH T (THUC V I DANH T)
(47) Tính t trong Pi không phân loi riêng vi danh t vì chúng bin th nh danh t. Hu ht i danh t u tr thành tính t khi chúng c dùng trc danh t ng mt tánh, mt s và mt bin cách. Chúng tr thành i danh t khi ng mt mình.
BÀI TP 16
1. Sabbesa nattro paññavanto na bhavanti 2. Sabb itthiyo vpiya nahtv padumni piandhitv gacchisu 3. Añño vijo sabba dhana ycakna datv geha pahya pabbaji
4. Mt ubhaysa pi dhtarna vatthni kiitv dadissati 5. Ko nadiy vpiy ca antar dhenu harati? 6. Kassa putto dakkhina disa gantv vha harissati? 7. Ye ppni karonti te niraye nibbattitv dukkha labhissanti 8. Ksa dhtaro vanamh drni haritv odana pacissanti? 9. Katarena maggena so puriso nagara gantv bhani kii? 10. Itar drik vanitya hatth pupphni gahetv cetiya pjesi 11. Paresa dhana dhañña v gahitu m cintetha 12. Aparo aññassa vpiya nahtv pubbya disya nagara pavisi
Ng vng:
- Geha pahya pabbaji: t b gia ình, xut gia (thành v tu s) - Dakkhia (tính t): hng nam - Niraya (nam): kh cnh, a ngc - Bhaa (trung): hàng hoá - Gahetv = gahitv (gahti): sau khi ly - Pavisi (pavisati): ã i vào
B – Dch sang Pi
1. Tt c ã vào thành ph xem nhng khu vn, nhà ca và ng sá
2. Nhng ngi con gái ca tt c nhng ngi àn bà trong làng ã i theo con ng n in P

giáotrình p - vietheravada

Documents