Gjinia dhe EnergjiaP R O F . A S S . D R . N I T A L U C I

D E P A R T A M E N T I I A N T R O P O L O G J I S Ë , U N I V E R S I T E T I I P R I S H T I N Ë S

2 8 / 1 0 / 2 0 2 0

Përmbajtja

Pëfaqësimi, njohja, ridistribuimi

Gjinia

Të dhënat: Punësimi, Arsimi

Të dhënat: Sektori i energjisë

Puna e grave

Për/fshrija’jashtimi

PËFAQËSIMI

NJOHJA

RIDISTRIBUIMI

Institucionet: Normat, materiali ideor, dhe aspektinormativ i pushtetit janë të ndërthuruara nëinstitucione dhe dalin në pah në praktikat ditore

Pjesëmarrja në vendimmarrje: Barazia dhe kapitalinuk do të vijnë thjesht përmes përfshirjes sëgrupeve të margjinalizuara në procesin e politikbërjes.

Shfrytëzimi i tokës dhe pronësia: shumica e grave tëpërfshira në punën bujqësore në Kosovë nuk kanëpronësi në tokën të cilën e punojnë (qoftë nëekonominë familjare)

Jetesa: Racizmi strukturor parandalon komunitetetRoma, Ashkali dhe Egjiptianë në Kosovë nga qasjanë punë, pasiguri në të ardhura, shëndet dhe arsim.

Kosto/subvencionet: A janë politikat të formuluarapër të mundësuar XXXX?

Kostoja totale e shëndetit e shkaktuar nga Kosovo A dheB vlerësohet të jetë rreth 144-352 milion euro për vit.

Në Kosovë, ngarkesa ngandotja e ajrit në atmosferë përshkak të industrisë dheenergjisë vlerësohet të jetëndërmjet €38 dhe €163 milionnë vit sa i përket kostosshëndetësore vetëm në zonaturbane, derisa ndotja e ajritvlerësohet të ketë rriturshifrat e mortalitetit deri në852 vdekje të parakohshmenë vit (World Bank 2013a).

Gjinia• Gjinia i referohet kuptimeve që ju atribohen diferencave gjinore të cilatjanë definuar specifikisht dhe historikisht përmes kulturës, politikës dheekonomisë (aktivitetet dhe strukturat).• Shpesh të kuptuara si shpjegime - të bëra nga njeriu- të diferencimitgjinor për të siguruar dominimin e burrave ndaj grave. • Shumica e njerëzve lindin si femra ose meshkuj, por mësojnë të jenëvajza dhe djem që rriten në gra dhe burra. Kjo sjellje e mësuar përbënidentitetin gjinor dhe përcakton rolet gjinore.Analiza gjinore i referohet përdorimit të metodave të shumëllojshme për tëkuptuar marrëdhëniet midis burrave dhe grave, qasjes së tyre në burime, aktivitetet e tyre dhe kufizimet me të cilat përballen në lidhje me njëri-tjetrin. Analiza gjinore siguron informacione që pranojnë se gjinia, dhemarrëdhënia e saj me racën, përkatësinë etnike, kulturën, klasën, moshën, aftësinë dhe statuse tjera, është e rëndësishme për të kuptuarmodelet e ndryshme të përfshirjes, sjelljes dhe aktiviteteve që kanë gratëdhe burrat, si dhe strukturat ekonomike, shoqërore dhe juridike.

Të dhënat mbi pa/punësinë

• Shkalla e papunësisë në Kosovë ka qenë e lartë për vite me radhë, duke filluar nga 25% në 33%, me shkallën e punësimit prej 28.0% në 2017 sipasSondazhit për Fuqinë Punëtore të ASK

• Vetëm 13% të grave në moshë pune ishin të punësuara, krahasuar me pothuajse 45% të burrave në moshë pune..

• Shkalla e pjesëmarrjes në punë (e punësuar + e papunë dhe që kërkonpunë në mënyrë aktive) ishte 41.7%, nga e cila shkalla për burra ishte63.1% dhe 19.8% për gratë.

Arsimi

Një përqindje e barabartë e studentëve vajza dhe djemndjekin universitetin më tëmadh publik (Universiteti iPrishtinës) mirëpo më shumëstudente diplomojnë në niveletBA dhe MA.

Megjithatë, studentetmbizotërojnë në fusha të tilla siarsimi dhe kujdesi shëndetësor/ mjekësia, dhe ndërsa 99.6% e të gjithë arsimtarëve në nivelinfillor janë gra, vetëm 34.3% japin mësim në institucionet e arsimit të lartë

Në vitin 2016, nga 42,600 persona të regjistruar nëprogramet e formimitprofesional 39.3% ishin gra

Kujt i intereson?

• Mungesa e shërbimeve mbështetëse të besueshme, cilësore dhe të përballueshme siç janë shërbimet e kujdesit për fëmijë dhe shërbimet e kujdesit shoqëror.

• Vetëm 3.7% e fëmijëve të Kosovës ndjekin nivelin e arsimit parashkollor dhe 85% e atyre që ndjekinarsimin parashkollor janë regjistruar në arsiminparafillor.

• Ka vetëm 66 kopshte shtetërore, të gjitha tëpërqendruara në zonat urbane

• Ndërsa gratë kanë vetëm pak më shumë gjasa të jenëmë të varfra sesa burrat (30.3% krahasuar me 29.2%) në Kosovë, gratë me kryefamiljare gra kanë më shumëgjasa të jenë më të varfra sesa ato që drejtohen ngaburrat (përkatësisht 39.8% dhe 29%)

Joaktiviteti (pasiviteti) i grave nëtregun e punës. D4D, Nr 12. 2017

Asistenca Sociale• Më shumë se 20 përqind e familjeve vlerësohet

të marrin remitanca ndërsa 40 përqind e familjeve me një anëtar migrant janë ngriturmbi pragun e varfërisë (Möllers dhe Meyer 2014).

• Një raport nga Rrjeti i Grave të Kosovës tregonse shumica e përfituesve të skemave tëmirëqenies sociale në Kosovë janë burra (62-65% në periudhën 2011-2013), dhe se “kohadhe burimet e Qendrës për Mirëqenie Sociale(QPS) shpenzohen në mënyrë disproporcionalepër burra”(Shima dhe Farnsworth 2014).

Gratë në biznes• Sektorët ekonomikë që gjenerojnë më shumë punësim në

Kosovë vazhdojnë të jenë: tregtia me 14.8%; prodhimi me 13.2%; ndërtimi me 11.5%; dhe arsimi me 10.6%.

• Rreth 51.3% e grave të punësuara në Kosovë punojnë nësektorët e arsimit, tregtisë dhe kujdesit shëndetësor; 44.3% e burrave të punësuar janë kryesisht në sektorin e prodhimit, ndërtimit dhe tregtisë.

• Numri i përgjithshëm i ndërmarrjeve në Kosovë është 1,921, nga të cilat

- 1,893 janë ndërmarrje të vogla (9 ose më pak punëtorë). - 257 (13.4%) janë në pronësi të grave - 219 (11.4%) janë në pronësi të përbashkët të burrave dhe

grave.

• Jo më shumë se 10% (47) e këtyre kompanive në pronësi tëgrave dhe atyre në pronësi të përbashkët janë në zona tëlidhura me energjinë në Kosovë dhe janë praktikisht të gjithandërmarrje mikro.

• Mungesa e pronësisë

• Nga të gjitha të ardhurat individuale të fituara në Kosovë, 20% janë të grave dhe 80% të burrave (ASK 2015a), treguesnë vetvete i ndryshimeve dramatike në sigurinë financiare.

Puna e Grave

• Mungesa e produktivitetit bujqësor në një vend rural siç është Kosova është njëpengesë e konsiderueshme për mundësitë për gjenerim ekonomik, veçanërisht nëdritën e pengesave për punësimin alternativ të grave.

• Sipas Vjetarit Statistikor 2014, vetëm 2% e bizneseve të regjistruara janë në sektorinbujqësor dhe vetëm 5% e familjeve e përmendin bujqësinë si burimin e tyre kryesor tëtë ardhurave, mjaft të ulëta krahasuar me remitancat, të cilat citohen si burimikryesor i të ardhurave për rreth 8% të familjeve.

• Sidoqoftë, FAO vlerëson se bujqësia aktualisht përbën 42% të fuqisë punëtore, shumica e të cilëve punojnë në mënyrë informale (FAO 2012). Një vlerësim tjetërzbulon se ndërsa mbi 60% e popullsisë varet nga bujqësia, vetëm 30% e kësaj fuqiepunëtore deklarohet. Shënim: Kjo është gjithashtu gjysma e numrit të familjeve që e përmendin bujqësinë si burimin e tyre kryesor të të ardhurave në 2005.

Puna e Grave dhe Varësia nga Energjia

• Vetëm afro 7 për qind e vendeve të punës në sektorin e energjisë në agjencitë qeveritare dhe kompanitë operative nëKosovë janë të okupuara nga femrat (Shabalina 2016). (Raporti iHendekut Gjinor Global 2017 citon një normë prej 25% tëpjesëmarrjes së grave në sektorin e energjisë globalisht)

• Raporti i Boshllëkut Gjinor Global 2017 citon një shkallë tëpjesëmarrjes së grave në sektorin e energjisë prej 25 përqind(Forumi Ekonomik Botëror 2017, 34).

• Arsyet e identifikuara për pjesëmarrjen e ulët të grave në fuqinëpunëtore përfshijnë kryesisht përgjegjësitë e kujdesit familjar, përfshirjen në arsim ose aktivitete trajnuese dhe mungesën e vendeve të punës në dispozicion.

• Gratë nuk punojnë tradicionalisht, dhe posaçërisht as nukkërkojnë punë në sektorin e energjisë në Kosovë ose globalisht

• Si në shumicën e vendeve, gratë e punësuara në sektorin e energjisë punojnë në administratë, burime njerëzore, marketing, komunikime, shërbime juridike, financa dhe fushatë shërbimit ndaj klientit

Puna e Grave dhe Varësia nga Energjia

• Ndërmarrësia e grave në sektorin e energjisë dhe pjesëmarrja në industrinë e ndërtimitështë gjithashtu e ulët

• Nga 52 personat e trajnuar si auditorë të energjisë në 2010 për të mbështetur projektet e donatorëve të EE në sektorin publik, vetëm 13 ishin gra. Sidoqoftë, pothuajse të gjithakëto gra ishin tashmë të punësuara ose duke punuar në sektorin e energjisë (ose në atëmjedisor, në lidhje me energjinë).

• Sipas Planit Strategjik të Arsimit të Kosovës (MASHT 2015), “numri i studentëve nëInxhinieri (Mekanikë, Energji, Energji Elektrike, Metale, Automatizim), Prodhim / Përpunim (përpunimi i ushqimit, përpunimi i metaleve, përpunimi i plastikës, drurit, lëkurës dhe tekstilit) dhe Ndërtimtari (arkitektura dhe planifikimi hapësinor, ndërtimidhe inxhinieria civile) është më i ulët se kërkesa e tregut për këto profesione"dhe"orientimi i studentëve në bujqësi dhe veterinari (2%) është rreth dy herë më i ulët se kërkesa e tregut të punës (4%)". 20.4% e studentëve në shkencat bujqësore oseveterinare janë gra (Färnsveden et. Al. 2014) krahasuar me vetëm 10.4% të fuqisëpunëtore në bujqësi, pylltari ose peshkim (ASK 2016c).

Gjinia –ambienti -energjia

Vendimarrja

Paisjet

Arsimi

Ekonomia familjare

Transporti

Kujdesi për fëmijë

Toka bujqësore

Programi i Kosovës për Barazi Gjinore 2020 –2024

Specifike: Objektiva II (3.23): Hulumtim i politikave mbizhvillimin e sektorit te energjisë, mbrojtjen e mjedisit dheshfrytëzimit te burimevenatyrore, me perspective gjinore