_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

1

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

GKK 1 : _òfûuê aêSòaûiõeP^û

1.0: C_Kâc

1.1: gòlY CùŸgý

1.2: aé¡ò I aòKûg c¤ùe _û[ðKý

1.3: aé¡ò I aòKûge ^úZò

1.4: aé¡ò I aòKûg c¤ùe iõ_Kð

1.5: aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keê[ôaû KûeK

1.6: aé¡ò I aòKûge ùiû_û^ / _~ðýûd

1.6:1: ùg÷gaûaiÚôûeê aûfýûaiÚû _~ðý« aé¡òe ùiû_û^ Gaõ RWÿòZ Kû~ðýö

1.6:2: aòKûge aòbò^Ü _~ðýûdùe gòlû\û^ I gòlY _âKâòdûe _âùdûMö

1.7: gògêe aé¡ò I aòKûgùe gòlKu bìcòKû

1.8: iûeûõg

1.9: ^òR @MâMZò @ûKk^ _ûAñ @û\gð C�e

1.10: @Zòeòq @¤d^ _ûAñ _êÉK iìPú

1.11: _ûVû« _âgÜûakú

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)2

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

2

1.0: C_Kâcgògêcû^ue aé¡ò I aòKûg i´§úd mû^ gòlKcû^uê ùicû^ue ù\ûh \éakZû,

iûc[ðýZû I @ûMâj _âbéZò ^òeì_Y Keòaûùe ijûdK ùjûA[ûGö `kùe C_~êq cûMð\gð^@af´^ Keò ùicû^uê òR^òRe @]ôKûe I \ûdòZß i´§ùe iùPZ^ KeûAaû \òMùe gòlKi`k ùjûA[û«òö Gjû c¤ Kêjû~ûA_ûùe ù~ gògê R^à ùjaû ijòZ _eòùag gògêe aé¡ò IaòKûgùe _âbûa _KûA[ûGö gògê \lZûe _eò_KßZû ijòZ Zû’e _eòùag _âbûae cûZâû aé¡òNUò[ûGö GYê RùY gòlK cû^a aé¡òe Êeì_ Gaõ aòKûge ^úZò icìj mû^Kê icýKþ bûùa@ûjeY Keòaû @ûagýKöG \òMùe c¤ _âùZýK ùg÷lòK _âùPÁûRûeò ejòaû CPòZþö Gjû iêÆÁù~ gòlûe Gjò flý _ìeY ^òcù« cû^a aòKûge aòbò^Ü _~ðýûd ~[û béYûaiÚûeê ù_âøXûaiÚûGaõ aû¡ðKýûaiÚû _~ðý« aòKûg i´§úd aòÉéZ mû^ gòlK @ûjeY Keòaû ~[û[ð @ùUö

gògê Rúa^e @û\ýûaiÚûùe iõNVòZ aé¡ò I aòKûg _ea�ðú _~ðýûde aé¡ò I aòKûgKê_âbûaòZ Keò[ûGö ùZYê aòKûg ùjCQò MbðûaiÚûVûeê céZêý _~ðý« GK ^òeazò^Ü _âKâòdûögòlû[ðúcû^ue aòbò^Ü _~ðýûdùe ùjC[ôaû aé¡ò I aòKûge aòbò^Ü ]ûeûKê gòlK RûYòaû ijòZgògêe aòKûgKê Zßeû^ßòZ I _ì‰ðZû _âû¯ò ^òcù« aòbò^Ü C_ûd @af´^ Keòaû @ûagýKögòlûdZ^cû^uùe bò^Übò^Ü _eòùag, _eòiÚòZò I aòbò^Ü iûcûRòK - @[ðù^÷ZòK Gaõ iûõÄéZòK_eòùageê @ûiò[ôaû Z[û bò^Ü aýqMZ _û[ðKý [ôaû gògêcû^u ijòZ gòlK Kû~ðý Keò[û«òö GjòGKKùe aé¡ò I aòKûge aòbò^Ü úZò Gaõ ùa÷gòÁýMêWÿòKê aêSò, gògêe aòbò^Ü _~ðýûdùe ùjC[ôaû_eòa�ð^Kê \éÁòùe eLô C_~êþq cûMð\gð cû¤cùe ùicû^ue iaðûwú^ aòKûg KeûAaûGjûe flýö gògêe KâcûMZ @ûPeY _eòa�ð^ ]ûeûKê aêSò gòlû\û^ I gòlY _eòùag _â\û^Keòaû gòlKue cêLý flý @ùUö1.1: gòlY CùŸgýGjò GKK @¤d^ _ùe Zêùc iûc[ðý ùja;* aé¡ò I aòKûge c¤ùe _û[ðKý \gðûAaûùe ;* aé¡ò I aòKûge aòbò^Ü ^úZòKê ZûfòKû Gaõ a‰ð û Keòaûùe ;* aé¡ò I aòKûg c¤ùe iõ_Kð iÚû_^ Keòaûùe ;* aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keê[ôaû KûeK MêWÿòKe ZûfòKû Keòaûùe ;* gògêe aòbò^Ü _~ðýûdùe ùjC[ôaû aé¡ò I aòKûg gûeúeúK, cû^iòK, @ûaMòK, iûcûRòK

Gaõ ù^÷ZòK ùa÷gòÁý MêWÿòKê PòjÜU Keòaûùe ; I* gògêe aé¡ò I aòKûgùe gòlKue bìcòKû a‰ð û Keòaûùeö1.2: aé¡ò I aòKûg c¤ùe _û[ðKý

_eò_KßZû I @bòmZû kùe gògêe _âMZògúk I iêaýaiÚòZ _eòa�ð Kê aòKûg Kêjû~ûC[ôaûùaùk aé¡ò gûeòeúK I MV^ûcôK _eòa�ð^Kê aêSûGö aòKûg Cbd aé¡ò _eòùag \ßûeû _âbûaòZ

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

3

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû@ûPeYMZ _eòa�ð^ icìj ijòZ RWÿòZ aòKûg ùjCQò GK iõaýû_K g± ù~Cñ ]ûeûùe Cbd_eò_KßZû I @ûPeYMZ _eòa�ð^ @«bêðqö aé¡ò ùjCQò GK ^òe«e _eòa�ð^ ~ûjûKê IR^,CyZû Gaõ @ûKûe AZýû\ò \éÁòeê c_û~ûA_ûùeö ~\òI aé¡ò Gaõ aòKûg Cbd _eòa�ð^KêiìPûAaû _ûAñ @\ka\k bûaùe aýajûe Keû~ûA_ûeòa, Z[û_ò ùiMêWÿòK ^òcÜ _âKûeùe_eÆeVûeê _é[K @ùUö Kâ. ^õ aé¡ò1. aé¡ò @ûKûeMZ (CyZû, IR^ Gaõ ù\÷Nðý) aû _eòcûYûcôK _eòa�ð^Kê Kêjû~ûGö2. aé¡ò gûeòeúK _eòa�ð^Kê aêSûGö3. aòKûge ùMûUòG @õg ùjCQò aé¡òö4. aé¡e _eò_KßZûùe icû¯ò NUò[ûGö5. gûeúeúK _eòa�ð^ Kò û aé¡òKê ijRùe flý Keû~ûA_ûùe Gaõ c_û~ûA_ûùeö6. aé¡ò ù~ûMêñ aòKûg iõMVòZ ùjûA_ûùe aû ùjûA_ûeò^[ûGö

aòKûg1. @ûKûe Gaõ @ûKéZòe ùûMêñ _eòa�ð^ MêYûcôK Kûðý \lZû aû KcðKêgkZûe

_eòa�ð^Kê aòKûg Kê KêjûûGö2. aòKûg gûeúeúK _eòa�ð^ ij iaðûwú^ _eòa�ð^Kê aêSûGö3. aòKûg iûcMâòK _eòa�ð^ Kê aêSûGö4. aòKûg Rúa^aýû_ú _âKâòdû @ùUö5. MêYûcôK _eòa�ð^ Kò û aòKûg iõ_ì‰ð bûaùe _ðýùalYlc aû _eòcû_ lc êùjñö6. aòKûg ùûMñê gògêe / aýqòe aòbò^Ü @w _âZýwe Kûðý iõ_û\^ \lZûùe _eòa�ð^

NUò[ûGö cûZâ aòKûge @[ð aé¡ò ^êùjñö

gògêe aýajûe Z[û aòbò^Ü Kûðý iµû\^ûe _âMZògúk, ]ûeûaûjòK, KâcòK I iêiwZ _eòa�ð^MêWÿòKê aòKûg KêjûûGö

^òRe _âMZò _eLôaû -1aé¡ò, aòKûgVûeê _é[Kþ Kò? \ò jñ,Kò_eò? _âûd 50Uò g±ùe ùfLöC................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1.3: aé¡ò aòKge cìk^úZò / aò]ôaé¡ò ùjCQò GK iKâòd MZògúk _âKâòdûö Gjû ùûMêñ aýqò @ûPeYùe ùCñ ]ûeûaûjòK, _âMZògúkZ[û C^ÜZògúk _eòa�ð^ @ûùi ZûjûKê aòKûg KêjûûGö aòKûg ùûMñê gòlû[ðú @]ôK \l, iêiÚ,

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)4

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

4

iÚòe, \éX I iõMVòZ jêG Gaõ \lZûe ij @ûPeY _â\gð Keò[ûGö RùY gògêe adi aé¡òijòZ Zû’e CyZû I IR^ AZýû\òùe aé¡ò NUò[ûGö ùi c¤ Zû’e Pk^gqò, @^êbìZò,@ûùaMòK ^òdªY, iûcûRòK icùûR^, bûhû mû^ Gaõ cû^Éû� ßòK I iûcûRòK aòKûgeaòbò^Ü \òM AZýû\òùe _ûewcZû jûif Keò[ûGö òcÜùe 9 ùMûUò cìk^úZò / aò]ô \ò@ûûAQò,Zêùc ùiMêWÿòKe aòùgæhY Ke Ga ùKCñ MêWÿòK Zêc _ûgßðùe _òfûcû^u _ûAñ _âêRý Zûjûflý Keö(K) aòKûg GK Kâc aû Xû�û @af´^ Keò[ûG_âia _ìað (R^à _ìaða�ðú icd ) Gaõ _âia _ea�ðú icd (R^à _ea�ðú) ùe cû^aeaòKûg GK @^êKâcòK _¡Zò @af´^ Keò gûeúeòK aòKûg, Gaõ ùaø¡òK aòKûg ù_gú i�k^aòKûg, bûhû aòKûg iõMVòZ jêGö(L) aòKûg GK ^òŸòðÁ \òMùe iõNUòZaòKûge MZò ùi`ûùfû - KWÿûf aû Cy bûMeê ^òcÜ bûMKê MZòKeò[ûGö @[ðûZþ ^a R^àòZgògêe aé¡ò I aòKûg _â[ùc geúee CybûM @[ðûZþ cÉòÃeê @ûe¸ ùjûA ^òcÜbûM @ûWÿKê MZòKeò[ûGö ùijò_eò aòKûge MZò c¤ ‘ù_âûKèò ùcûWÿòÁf’ aû ùK|âeê aû @ûbý«eeê aûjýKê MZòKùeö @[ðûZþ gògêe aòKûg ùlZâùe _â[ùc aéjZ cûõiù_gú Kûðýlc ùjaû _ùe _ùe iìlàcûõiù_gú Kûðýlc ùjûA[ûGö C\ûjeY Êeì_ - _ea�ðú icdùe @ûwêkòe iìlà cûõiù_gúKûðýlc jêGö @ûwêkò iûjûýùe afþ ]eòaû_ûAñ ùjùf jûZe cûõiù_gú _â[ùc Kûðýlcùjaû Reêeú @ùUö(M) aòKûg GK ^òeazò^Ü _âKâòdûaòKûge GK ^òeazò^Ü _âKòâdûö Gjû cûZéMbðeê bâéY iõ�ûe Vûeê @ûe¸ ùjûA céZêý _ðý«]ûeûaûjòK bûùa _eòa� ð / aòKgòZ ùjûA[ûGö @[ðûZþ Mbð i�ûeVûeê icû]ôiÚk _ðý«aòKûge ]ûeû _âf òZ @ùUö(N) aé¡ò I aòKûge jûe icû^ ^êùjñ\òI aòKûg GK ]ûeûaûjòK _âKâòdû, aé¡ò I aòKûge jûe GKû_eò ^êjñö ùKùZK gògêuecû^iòK aòKûg \îZMZòùe ùjC[ôaû ùaùk @^ý ùKùZK gògêue cû^iòK aòKûg c^ÚeùjûA[ûGö R^àe @ûe¸ùe aû _â[c KòQò ahð c¤ùe gògêe aòKûg \îZ MZòùe ùjûA[ûGGaõ _ea�ðú adiùe Kâùc c^Úe ùjûAûGö _ê ½ ùK÷ùgûeûaiÚûùe aé¡ò I aòKûg \îZMZòùeiõ_û\òZ ùjaûùaùk, ûjûKò _ea�ðú icdùe Gjû c^Úe ùjûA[ûGö(O) aòKûgùe aýqòMZ _û[ðKý _eòflòZ jêG_âùZýK aýqòe aòKûge ùaM Gaõ MêY icû^ ùjûA^[ûGö gògê aòKûge aòbò Ü \òMùe_âùZýK aýqòuVûùe bò^ÜZû _eòflòZ jêGö aûkòKû Gaõ aûkK cû^ue aé¡ò I aòKûge ùaM_eÆeVûeê _é[K @ùUö aûkòKûcûù^ aûkKcû^u @ù_lû gúNâ _eò_KßZû jûif Keò[û«òö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

5

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûC\ûjeY Êeì_ - icadÄ aûkK I aûkòKûcû^uê flý Kùf RYûûG ù aûkòKûcû^ueaòKûg @Zý« lò_â @ùUö G_eòKò aûkK aûkK Gaõ aûkòKûcû^u c¤ùe aòKûg \òMùe_âùb\Zû ù\LûûGö(P) aòKûg iû]ûeY ^òŸòðÁ \òMKê MZò Keò[ûGgògêe aòbò^Ü \òMùe aòKûg _â[ùc ÊûbûaòK bûùa ùjûA[ûG û gògê aòbò^Ü g± I @le Kjòaû_ìaðeê @ÆÁ bûaùe Kjòaû aû g± Keò[ûGö ùijò_eò gògêUò _â[ùc aWÿ aWÿ aÉê ù\Lô[ûGZû’ _ùe ùQûU ùQûU aÉêKê PòjÜò[ûGö @^ý @[ðùe Kjòùf, gògêe aòKûge _âùZýK @aiÚûùeiû]ûeY \lZûe @bòaé¡ò ^òŸòðÁ \lZûe @bòaé¡òùe ijûdK ùjûA[ûGö(Q) GKúKeY aòKûge GK^úZògògêe adie aé¡ò, aòKûg I @^êbìZò `kùe, ùi Zû iõÆgðùe @ûiê[ôaû iaê aýqòu c¤ùe_âùb\ RûYò_ûùe Gaõ ùghùe GK ^òŸðòÁ Èú ùfûKKê Zû’e cû@û ùaûfò iù´û]^ Keò[ûGöGjû iû]ûeY _âZòKâòdûKê GK òŸðòÁ _âZòKâòdûùe eì_û«e Keò[ûGö aòKûge Gjò ]ûeû iûcMâúKeê^òŸðòÁ Gaõ _ea�ðú _ðýûdùe ^òŸòðÁeê iûcMâúKKê MZò Keò[ûGö(R) aòKûg _ûeÆeòK iõ_Kð / i´§ ^úZò C_ùe _ðýùaiòZgògêe aòKûge aòbò^Ü \òM _eÆe ijòZ ^òaòWÿ bûùa RWÿòZö iûcûRòK aòKûge ùMûUòG \òMgògêe @^ýû^ý aòKûg [û : @ûùaMòK, cû^iòK Gaõ ùaø¡òK \òM AZýû\ò C_ùe _âbûa_KûA[ûG Gaõ Gjû _eÆe ijòZ i´¡òZ @ùUö(S) aòKûg @^êcû^ lc @ùU_âùZýK gògêe aé¡ò I aòKûge ùaM / jûeKê aò·eKê ù^A gògêe baòhýZ aòKûgKê @ûKk^Keòaû [û[ð @ùUö

^òRe _âMZò _eLôaû - 21- gògêe aé¡ò I aòKûge ^úZò MêWÿòK ùfL öC..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1.4: aé¡ò I aòKûg c¤ùe iõ_Kða�ðcû^ @ûùc ‘aé¡ò’I ‘aòKûg’ c¤ùe [ôaû iõ_KðKê @ÊúKûe Keò_ûeòaû ûjñòö ùa÷mû òK

\éÁòùKûYeê Gjò \êA g± _eÆe _eò_ìeK @ùUö aé¡ò aò^û aòKûg @i¸aö aé¡ò ùKûh icìjeajê aé¡ò KeY @ùU, [û: CyZe aé¡ò, IR^ Gaõ ùc]ûgqò AZýû\òe aé¡òKê aêSûGö aé¡ò_eòcûYûcôK _eòa�ð^Kê aêSûC[ôaû ùaùk aòKûg MêYûcôK _eòa�ð^Kê aêSûGö @^ý_lùeaòKûg ùjCQò icÉ @w_âZýwe iûõMV^òK aé¡ò Z[û @w_âZwe KcðKêgkZû / \lZûe

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)6

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

6

_eòa�ð Kê aêSûGö @^ý @[ðùe Kjòùf aé¡ò geúee aòbò Ü @w_âZýwe _eòa�ð Kê aêSûC[ôaûùaùk, aòKûg gògêe iaðûwú^ _eòa�ð^Kê aêSûA[ûGö @^ý _lùe aé¡ò ùjCQò GK _âKâòdûûjû aýqòe aò^û ^òùŸðg Kò´û ^òdªYùe iõMVòZ ùjûA[ûGö aé¡ò Cbd _e_KßZû GaõgòlY C_ùe ^òbðe Kùeö _eò_KßZû aýqòe cûõiù_gúd I iÜûdaòK aýaiÚûe _eòa�ð^KêaêSûA[ûG Gaõ gòlY aýqòe _ûeò_ûgðòK _âbûae C_ êq Kâòdûe _âùdûMKê aêSûGö ûjû`kùeiõ_ì‰ð aòKûg KâcûMZ Xû�ûe _eòa�ð^Kê iìPòZ Kùe ûjû _eò_KßZû Gaõ _ûeò_ûgßðòK KûeKMêWÿòK C_ùe ^òbðe Keò[ûGö gògêe icÉ aé¡ò _âKâòdûMêWÿòK _eòùage I _ûeò_ûgßðòK @aiÚû\ßûeû _âbûaòZ ùjûA[ûGö aé¡òe ùKùZK _âKâòdû [û - PûfògòLôaû, Kò´û K[û Kjò gòLôaû,AZýû\ò ÊÌ icd @a]ô c¤ùe iõNUòZ ùjûA[ûGö Kò«ê @^ýû^ý _eòa�ð^ / _âKâòdûMêWÿòK@]ôK icd ù^A[ûGö ùùZùaùk @ûùc gògêe _ìað @ûPeY ij a� ðcû^e @ûPeYKêZêk^û Keê, ùiùZùaùk @ûùc gògêe aé¡ò ùjûAQò ùaûfò Kjêö

^òRe _âMZò _eLôaû - 31. Zêùc Kò_eò aé¡ò ijòZ aòKûge iõ_KðKê ^ò‰ðd Keòa? 50Uò g±ùe ùfLöC........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1.5: aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keê[ôaû KûeKMbð i�ûeVûeê cûZéMbðùe GK Rúa^e @ûe¸ jêGö cû^ae aé¡ò Gaõ aòKûg aòbò^Ü KûeK\ßûeû _âbûaòZ jêGö ùijò KûeKMêWÿòKê cêLýZü 2 bûMùe aòbq KeûûA_ûùeö [û :(1) @ûbý«eúY KûeK (2) aûjý KûeKö @ûi Gjò icÉ KûeK MêWÿòKê ^òcÜùe @ûùfûP^ûKeòaûö1. @ûbý«eúY KûeK: ùCñ KûeK MêWÿòK aýqòe bòZùe [ûG, Zûjû ùjCQò @ûbý«eúYKûeKö [û :

(K) aõgû^êMêY (N) @ûùaMòK(L) ùR÷aòK (O) iûcûRòK _âKéZò(M) aê¡ò gqò

gògêe aé¡ò I aòKûgùe C_ùeûq @«^òðjòZ KûeK MêWòKe _âbûa @ûi @ûùfûP^û Keòaûö(K) aõgû^êMêY : aõgû^êMêY cûZéMbðeê Mbði�ûe Vûeê gògêe aé¡ò I aòKûgùe bìcòKû MâjYKeò[ûGö _òZûcûZûu MêY I ùa÷gòÁý Zûue i«û^i«Zòcû^uê MêYiìZâ I Rò^þ cû¤cùeiÚû^û«eòZ ùjûA[ûGö Gjò MêYiìZâ gògêe aé¡ò I aòKûgùe _ea�ðú _ðýûdùe cêLý bìcòKû^òbûA[û«òö baòhýZùe gògêe aýqòZß Kò_eò ùja, Zû’e Êbûa Kò_eò ùja, Zûjû Zû’e

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

7

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûaõgMZ MêY C_ùe ^òbðe Keò[ûGö gògêe CyZû, IR^, @ûLôe I ù\je ew, aûkeùa÷gòÁý AZýû\ò aõgû^êMêY \ßûeû _âbûaòZ ùjûA[ûGö gûeúeúK MV^,iÜûdê iõiÚû, gûeúeòKaòKûg, gògêe gûeúeòK ùiø|ðý I MV^ AZýû\òùe aõgû^êMêYe akòÂ bìcòKû [ûGö(L) ùR÷aòK KûeK : gògêe gûeúeòK MV^, iûõMV^òK ùiø|ðý, ù\je MXY AZýû\òeaé¡ò I aòKûg Zû’e baòhýZ Rúa^Kê _âbûaòZ Keò[ûGö GjûKê ^òcÜcùZ _âZò_û\òZKeûûA_ûùeö* gûeúeòK \êaðk Kò´û @ûbý«eúY @lcZû [ôaû gògê baòhýZùe iû]ûeY gògêu bkò

iù«ûhR^K i`kZû fûb Keò_ûùe^ûjñòö gûeúeòK @lcZû aû \êaðk [ôaû gògêiû]ûeYZü ùeûMùe _úWÿòZ [ôaûeê ùKak ù gûeúeòK aòKûgKê _âZòjZ / gûeúeòKaòKûgùe aé¡ò Kùe Zûjû^êjñ @^ýû^ý aòKûg [û- cû^iòK, iûcûRòK Gaõ @ûùaMòKaòKûg _âbûaòZ Keò[ûGö

* iÜûdaòK iõiÚûe @lcZû,\êaðk gògêe ùaø¡òK lcZûe aé¡ò I aòKûgKê _âZòjZKeò[ûGö

(M) @«üiâûaú Kò´û ûkúaòjú^ Mâ Úò _âùZýK gògêe R^àeê aé¡ò Gaõ aòKûgùe gqògûkú _âbûa_KûA[ûGö gûeúeòK MV^ I iõeP^û Gjò Mâ^Úò\ßûeû _âbûaòZ jêGö Gjò Mâ^ÚòMêWÿòKeê ^òReÊZª eûiûd^òK \âaý leY jêG ûjûKê ‘jeùcû^’ KêjûûGö Gjò jeùcû^þ geúee eqùecòùg Gaõ geúe iûeû i�ûk^ jêGö Gjò jeùcû^þ MêWÿòK geúee aòbò^Ü Kû ðýKkû_Kê _âbûaòZKeò[û«òö G_eòKò jeùcû^þe _âbûa aýqòe @ûùaMòK gqò, Pò«ûgqò AZýû\òKê òdªY Keò[ûGöùZYê Gjò @«üiâûaú Mâ^ÚòMêWòK aýqòe gûeúeòK, iûcûRòK, cû^iòK, @ûùaMòK Gaõ ù^÷ZòKaòbûM MêWÿòKe aé¡ò I aòKûgùe ijûdK ùjûA[ûGö gògêe iêiÚ aé¡ò I aòKûg òcù« Mâ^ÚòMêWòKeÊûbûaòK Kûðý @Zý« @ûagýK @ùUö \ò Gjò Mâ^ÚòMêWÿòK geúeùe @]ôK cûZâûùe Kûðýlc(@Zý]ôK iKâòd) Kò û Kcþ cûZâûùe Kû ðýlc ùjùf, Gjû geúee aé¡ò I aòKûgùe @ÊûbûaòKZûaû @i«êk^Zû ù\LûûA[ûGö(N) aê¡ògqò: gògê gòlY @{ð^ Keòaû, icùûR^ Keòaû Gaõ VòKþ icdùe VòKþ ^ò¿�òù^aû AZýû\ò \lZû MêWòK aê¡ò \ßûeû ^òdªòZ ùjûA[ûGö `kùe Zûe iûcûRòK aýajûe,ù^÷ZòK aòPûe Gaõ @ûùaMûcôK aòKûg _âbéZò _âbûaòZ ùjûA[ûGö GK aê¡òcû^ aýqòKê ^òRebûa^û Gaõ @ûùaM C_ùe CPòZþ ^òdªY eLôaû @ûagýK Gaõ ^òRe aýqòMZ Gaõ iûcûRòKicùûR^ @ûagýKö GYê gògêe gûeúeúK, iûcûRòK, @ûùaMòK, ù^÷ZòK Gaõ bûhûMZ aòKûgaê¡ò \ßûeû ajêk bûùa _âbûaòZ Gaõ ^òdªòZ jêGö(O) @ûùaMûcôK KûeK: @ûùaMûcôK KûeK MêWÿòK [û : @ûùaMûcôK icùûRýZû Gaõ_eò_KßZû, ùKøYiò aýqòe iûcMâúK aòKûg I aé¡òKê _âbûaòZ Keòaû _ûAñ GK MêeêZß_ì‰ð bìcòKûMâjY Keò[ûGö ùMûUòG gògê òG Kò @Zò cûZâûùe ^KûeûcôK @ûùaM [û : bd, ùKâû], AhðûAZýû\ò \ßûeû _âbûaòZ jêG ùicû^ue gûeúeúK, cû^iòK, iûcûRòK Gaõ ù^÷ZòK I bûhûMZaòKûgùe _âZòKìk _âbûa _KûA[ûGö \ò RùY aýqò ^òRe @ûùaMKê [û[ð bûùa ^òdªY

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)8

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

8

Keò _ûùe, ùijò aýqòe aé¡ò I aòKûg ^ò½òZ bûùa aýûNûZ jêGö(P) iûcûRòK _âKéZò : GK aýqòe iûcûRòKKeY ZûKê aé¡ò I aòKûge @^ýû^ý \òMùeicùûR^ I C^ÜZò jûif \òMùe iûjûý Kùeö aýqò / gògê òRe _eòùageê Gaõ icûReêajêZ KòQò mû^ @ûjeY Keò[ûG, ûjûKê @af´^ Keò C_êq aé¡ò I aòKûg jûif Keòaûùeic[ð ùjûA[ûGö(2)aûjý KûeK: ùCñ KûeK MêWÿòK aýqòe aûjý _eòùagùe aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZKeò[ûG, ZûjûKê aûjýKûeK KêjûûGö cûZéMbðùe Mbði�ûe Vûeê Gjò KûeK MêWÿòK gògêeaé¡ò I aòKûgKê ajêcûZâûùe _âbûaòZ Keò[ûGö cûZéMbði�ûe _eòùag ùijò KûeKMêWÿòKê^òcÜùe CùfäL KeûûAQòö(K) cûZéMbðûaiÚûe _eòùagMbðûaiÚûe _eòùag gògêe aé¡ò I aòKûgKê ajêk cûZâûùe _âbûaòZ Keò[ûGö ùiMêêWÿòK ùjfû :

(1) MbðûaiÚûùe cû’e gûeúeòK I cû^iòK ÊûiÚýö(2) GK aû GKû]ôK gògêue cûZéMbðùe ù_ûhYö(3) cûZéMbðùe bîY MâjY Keê[ôaû MêYûcôK I _eòcûYûcôK _êÁòKe Lû\ýö(4) lZòKûe aòKòeY aû egàò\ßûeû bïY i¹êLú^ ùjaûö(5) iû]ûeY aû @ÊûbûaòK _âiaö(6) cûZéMbðùe gògêe ùKøYiò lZò aû @NUYö

(L)R^à _ea�ðú _eòùag :gògê R^àe _ea�ðú icdùe _eòùag Zû’e aé¡ò I aòKûgKê ajêk cûZâûùe _âbûaòZ Keò[ûGöGMêWÿòK òcÜbûMùe a‰ð^û KeûMfû û(i) NUYû I \êNðUYû :Rúa^ùe @ûiê[ôaû bf c| NUYû Gaõ \êNðUYû aýqòe aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keò[ûGöùaùkùaùk, ùMûUòG ùQûU \êNðUYû aû lZ Rúa^ùe iõ_ì‰ð aòKûge MZò_[Kê a\kûA[ûGö C:iì - \ò ùMûUòG _òfû / gògêe iÜûdaòK aýaiÚû ùKøYiò \êNðUYû \ßûeû ^Á jêGùZùa Zûjûe cû^iòK aòKûg aýûjZ jêGö `kùe Gjû gògêe iûcûRòK, @ûùaMòK, ù^÷ZòKGaõ gûeúeúK aòKûgKê _âbûaòZ Keò[ûGö(ii) ùbøZòK _eòùag:Wûqeú ^ô I iêaò]û : gògêe aé¡ò I aòKûg ùbøZòK _eòùag, Wûqeú ^ô I iêaò]û Gaõ_éÁòKe Lû\ý AZýû\ò C_ùe òbðe Kùeö ùZYê C_êq ZÜ , iêhc Lû\ý, iêiÚ Rúa^û_^Gaõ Wûqeú ZÜ I iêaò]û gògêe aé¡ò I aòKûgKê iVòKþ bûaùe cûMðúKeY Keò[ûGö(iii) gògê ùCñ _eòùagùe aùX:ùijò_eò _eòùage _âbûa Zû’e aé¡ò I aòKûgùe iûjûý Keò[ûGö iûcûRòK I iûõÄéZòK_eòùage gqògûkú bìcòKû Rúa^e MZò_[ùe _âbûa _KûA[ûGö ^òcÜùe ùKùZK aýaiÚû\ò@ûûAQò -

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

9

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû _eòaûe I _òZûcûZûue ZÜ _òZûcûZû Gaõ _eòaûee @[ðù^÷ZòK Gaõ iûcûRòK aýaiÚû _eòùag I _ûeò_ûgßòðK @aiÚû MêYûcôK aò\ýûkd _eòùag iûwiû[ú I ij_ûVúcû^ue ijPðý gògêKê aiaûi Keê[ôaû _eòaûee ZÜ I RûZò,]cð I RûZòdZû \éÁòeê còkê[ôaû iêaò]û

iêùûMö gògêKê còkê[ôaû iûcûRòK, ^ýûdòK aýaiÚûö gògêKê C_f² ùjC[ôaû ù\ge ^ýûdòK aýaiÚûö gògêKê C_f² ùjC[ôaû ùg÷lòK I aé¡òMZ iêaò]û iêùûMö

^òRe @MâMZò @ûKk^ Ke - 6 gògêe aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keê[ôaû ùùKøYiò 2Uò KûeK aòhdùe a‰ð^û

Keö (75 Uò g±ùe)........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................1.6: aé¡ò I aòKûge _ðýûdaé¡ò I aòKûge aòbò^Ü _ðýûdKê 2Uò C_@¤ûdùe @ùfûP^û KeûûAQòö ùMûUòG ùjCQòùKøgk Gaõ Gjûe _âùdûM I @^ýUò ùjCQò ùiMêWòKe gòlY I gòlû\û^ùe _âùdûMö1.6.1: ùg÷gaûaiÚûeê aûfýKûk _ðý« aé¡òe _ðýûd MêWòK ^òcÜùe _â\� KeûMfûöaòKûge cêLý _ðýûd ^òcÜùe a‰ðòZ -(K) R^àeê 2 ahð : ùg÷gaûaiÚû(L) 2 ahðeê 6 ahð : @û\ý aûfýûaiÚû(M) 6eê 12 ahð -ùgh aûfýûaiÚû(N) 12 eê 19 ahð - ùK÷ùgûeûaiÚû

^òcÜùe aòbò^Ü _ðýûd MêWÿòKê @ûùfûP^û KeûûAQòö(K) ùg÷gaûaiÚû : R^àeê 2 ahðgûeúeòK aòKûg:ùg÷gaûaiÚûùe gògêe \ïZZc aòKûg NUò[ûGö R^à ùjaûe _â[c ahðùe Zû’e gûeúeòK MV^

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)10

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

10

\ïZ MZòùe aé¡ò _ûAaûùe fûùMö geúee aûjý @w_âZýwe aé¡ò ijòZ gògêe cûõiù_gú Igqòe \ïZ @bòaé¡ò NUò[ûGö gògê Zû’e A|âòd MêWÿòKê C_ùûMKeòZû Zû’e PZêü_ûgßð ijòZ@û\û^_â\û^ Keòaû_ûAñ ic[ð jêG Gaõ geúeòK gqòe _ì‰ðûw aòKgòZ jêGö `kùe ùigûeúeòK Kûðý AZýû\ò Gaõ Pk^gqò [û - ù_ùUAaû, MêeêŠòaû, Vò@ûùjaû, Xkò-XkòPûfòaû, ù\øWÿòaû, f´Wò@ûñ cûeòaû I GK_û\ùe ùWAñaû @ûe¸ Keò[ûGö aòKûge @MâMZò IA|âòdMêWÿòK Kûðýlc ùjaû ijòZ gûeúeòK Kûðý \lZû aé¡òùûMêñ aiòaû, Pûfòaû AZýû\ògòLô[ûGö cêŠ C_eKê ùUKòaû, ùVfòaû, ùUKòaû AZýû\ò Kûðý gògêe 2eê 3 cûi c¤ùeùjûA[ûGö 4 cûi ùjaûùakKê gògêUò MWòÿòaû Gaõ 6cûi ùakKê gògêUò aò^û ijûdZûùeaiò_ûùeö MêeêŠòaû 7eê 10 cûi c¤ùe Gaõ ùaùkùaùk 10 cûi _ùe gògêUò gòLô[ûGöR^à _ùe _ùe gògêe ùaKe cûõiù_gú gq ùjûA^[ûGö ùKøYiò gûeúeòK ùKøgkùe \lùjaû _ìaðeê Zû’e cêŠKê ùUKòaû Gaõ \éX ùjaûùe ic[ð jêGö aûjê Gaõ ùMûWÿe aòKûgùaùkùaùk ÊûbûaòK bûaùe / Xwùe NUò[ûG ö `kùe jÉ_âiûeòZ Keòaû, @w_âZýwiûjûýùe ùVfòaû AZýû\ò Kûðý Keò[ûGö gògêUò 4 - 5 cûi ùakKê ùLkYû AZýû\òilcjêG ]eòaûùeö gògêUò 9eê 12cûi c¤ùe ùùKøYiò aÉêKê 2Uò @ûwêkòùe ]eòaûgòLô[ûG, _ùe _êeûjûZùe ]eòaû gòùLö R^àe 2 ahð ùakKê gògêUò @]ôK ùaMùe IiKâòdbûùa PûfògòùLö 15 cûi ùakKê gògêUò iòWò _ûjûP PXòaû, CyùPøKò C_eKêê CVòaû ICy iÚû^Kê PXòaû @ûe¸ Kùeö cûZâ, [ùe PXòMùf ùicûù^ ZkKê IjäûAaûùe ilc jê@«ò^ûjñòö 18 cûi ùakKê gògêUò geúee bûeiûcý eLôaûùe ic[ð jêG I ùi ijRùe ^òR_û\ùe @ûMKê, _QKê Pûfòaû, G_ûL ùi_ûL Pûfòaû, Nêeòaû Gaõ G_eòKò ù\øWÿòaû AZýû\ògûeúeòK Kûðýiõ_û\^ùe i`k ùjûA[ûGö

2d ahð ùgh @ûWÿKê, gògêUò RUòk gûeúeòK Kûðý [û aÉêKê ajê\ìe `òwòaû,ùMûAVû cûeòaû AZýû\ò \lZûe aé¡ò jêGö 24 cûiùe gògêUò ùWÿAñaû, ùMûUòG ùMûWÿùe Vò@ûùjaû, iûAùKf ù_Wÿûf cûeòaû AZýû\ò KûðýKùeö 2ahð ùgh @ûWÿKê gògêUò ijRùe,\ïZMZòùe Pûfòaû Gaõ ùMûUòG iÚû^eê @^ýiÚû^Kê ù\øWÿòaû AZýû\ò \lZû jûif Kùeö

bhûe aòKûg:R^à _ùe _ùe gògêcûù^ Kâ|^ \ßûeû ^òRe bûa^û I @ûagýKZûKê @^ýKê RYûA[û«òöiû]ûeYZü ùùZùaùk gògê ùbûKòfû, Käû«, @ijR, ªYû / KÁ, ^ýû_Kò^þ cAkû ùjaûAZýû\ò @^êba Kùe, ùiùZùaùk ùi Kû|ò @^ýe \éÁò @ûKhðY Keò[ûGö ûjûùjC, gògêUòR^àeê K[ûKjòaû gòLô[ûGö ZûKê ^ô ù^C[ôaû aýqòe K[ûKê gêYòaû I ùijò_eò @^êieYKeòaûKê ùPÁû Keò[ûGö 2 eê 3 cûi c¤ùe gògê ‘Kê’, ‘Mê’,_âbéZò @ÊÁ g± CyûeY Keò^òRe Lêiò I Cù�R^û _âKûg Ke«òö 3 eê 4 cûi c¤ùe gògêcûù^ @]ôK Êe ]ß^ò Gaõaý¬^ ]ß ò [û: a,K, c,M,Gaõ N AZýû\ò Keòaû @ûe¸ Keò[ûGö 4 cûi ùakKê gògêUò

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

11

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûÊe I aý¬^ ]ß òêq @ÆÁ I @[ðjú^ g± [û: MûMû, @û`û, û^û AZýû\ò Kjòaû @ûe¸Kùeö5 eê 6 cûi gògêUò @ÆÁ g± Kjòaû, MêYêMêY ùjaû, @^ýe K[û I g±Kê @^êKeY Keò[ûGö7 cûi ùakKê gògê @^ýe K[û aû g± gêYò Kjòaû @ûe¸ Keò[ûGö ùijò icdùe c¤ gògêaòbò^Ü g±, Êe Gaõ _gê_lúue Êe [ûü ‘còC’, ‘ùbû - ùbû’ AZýû\ò g±Kê @^êKeYKeò[ûGö 8 cûi ùakKê gògê _eòaûee i\iý cû^u K[ûgêYò Kjòaû @ûe¸ Keò[ûGö 9 -12 c¤ùe gògê ‘cû’, ‘_û’, aû_û AZýû\ò Kjòaû @ûe¸ Keò[ûGö Gjò adiùe gògê ]ôùe]ôùe ùQûUùQûU g± Kjòaû @ûe¸ Keò[ûG û 12 cûi ùakKê ùKùZK gògê 2 - 3Uò g±Kjòaû @ûe¸ Kùeö 18 eê 24 cûi ùakKê gògê ùQûUùQûU g± aògòÁ LŠ aûKý Kjòaû@ûe¸ Keò[ûGö 20 cûi ùakKê gògê 50 g± Gaõ 24 cûi ùakKê 100Uò g± RûYò[ûGö

ùaø¡òK aòKûg:gògê R^àe _â[c 2ahðùe ùKak ù gûeúeòK aòKûg jêG Zûjû ^êùjñ, ùaø¡òK / cû^iòKaòKûg c¤ ùjûA[ûGö gûeúeòK aé¡ò Gaõ _eòa� ð Kê ijRùe _eúlY Keòaû I _eòcûY^ò¡ðûeY Keaû ijR @ùUö cûZâ, ùaø¡òK aòKûgKê _eòcû_ Keòaû KÁKe @ùUö GYêùaø¡òK / cû^iòK aòKûg aòhdùe aòbò^Ü cù^ûaòmû^ú cûù^ @ù^K MùahYû Keò aòbò Ü cZ_â\û^ KeòQ«òö ZZþ c¤eê Rýûñ _ò@ûùR u ùaø¡òK aòKûge Z�ß Gaõ GeòKþi^þu cù^û-iûcûRòK ùiû_û^ @^ýZcö Rýûñ _ò@ûùRu cZùe, i\ýRûZ gògê ^òRe _eòùag ijòZ_âZò`k^ @ûPeY \ßûeû Êe @û\û^ _â\û^ Kùeö ùicûù^ K’Y Ke«ò, Zûjû Pò«û Keò_ûe«ò^ûjñò cûZâ, ùicûù^ ùicû^ue ijRûZ _âaé�ò Gaõ @^òzKéZ _âZòKâòdû _âKûg Keò ^òRe@ûagýKZû, [û - Lû\ý, aûdê Gaõ @^ýû^ý _\û[ð _âZò \éÁò @ûKhðY AZýû\ò Keò[û«òö_ò@ûùRu cZùe gògêUò ùùZùaùk aWÿ jêG ùiùZùaùk Zû’e A|âòd cû¤cùe aòbò^Üflý bò�òK aýajûe I CùŸgýùe jûif Keò[ûGö Gjò _ðýûdùe gògêe ùaø¡òK aòKûgZû’e A|âòdû^êbìZò(ù\Lôaû, gêYòaû, PûLôaû, gêxòaû I QêAñaû AZýû\ò) C_ùe _ðýùaiòZöGjò _ðýûdùe gògê aÉêe iÚûdòZß aòhdùe RûYòaû @ûe¸ Keò[ûGö Gjò \êAUò cêLý Kâòdû[û- flý _âùYû\òZ aýajûe Gaõ aÉêe iÚûdòZß AZýû\ò ùaø¡òK aòKûg ùjûA[ûGö

@ûùaMòK / iûcûRòK aòKûgRúa^e ùKøYiò aòhdùe RûYòaû _ûAñ gògê ùKøZêjkò ùjaû, ªYû / ùKäg / aeqò I Lêiò /@û^| @ êba Keòaû, AZýû\òKê cêjñe @bòaýqò I geúee @wbwúe \ßûeû _eò_âKûg Keò[ûGö2 - 3 cûi ùakKê gògê ÊZüÇê� ð bûùa cêjñùe jibwú _âKûg Keò[ûG, Gaõ 4 cûi ùakKêÊZüÇê� ð bûùa ùRûeþùe jiòaû @ûe¸ Keò[ûGö Gjû aýZúZ 2 eê 6 cûi c¤ùe gògê@^ýû^ý @ûùaM [û - eûMòaû, \êüL @^êba Keòaû,@û½ðý bdbúZ ùjaû AZýû\ò _âKûgKeò[ûGö 5 eê 6 cûi c¤ùe gògê @RYû aýqòu _âZò CKôY×û aû aýMâZû _âKûg Keò[ûGö 6cûi ùgh @ûWKê gògê @^ýe @ûùaM Gaõ @bòaýqòKê ù\Lô @^êKeY Keò[ûGö 8 eê 10

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)12

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

12

cûi ùakKê gògê òRe @Zò_âòd / @û_Yûe ùfûK Zû’Vûeê \ìùeAMùf Kû|ò[ûG Kò´û aýMâZû_âKûg Keò[ûGö 9 cûi ùakKê gògê ^òRe \êüL, aòeqò I @iù«ûhZû _â[ùc bïKì�^cû¤cùe cêLbwú _âKûg Keò[ûGö 9 - 10 cûi c¤ùe gògê @]ôK cûZâûùe bûa_âaYZûjêGö ùi @ZògúNâ Lêiòùjaû I @ZògúNâ eûMòaû / \êüL @^êba Keòaû / jZûgû AZýû\òùjûA[ûGö 11 cûi ùakKê gògêe bûa / @ûùaMKê òdªY Keòaûùe ilc ^ùjûA @ZògdbûaûùaM \ßûeû ^òRe @iÚòeZû / @icû^Zû AZýû\ò _âKûg Keò[ûGö gògê @^ýe @ûùaMKêaêSòaûùe ]úùe ]úùe ilc jêGö 12 cûi ùakKê gògê ùKak ù @^ý aýqòe @ûùaMKêaêSòaûùe ilc jêG ^ûjñò, ùi c¤ ^òRe @ûùaMKê aêSòaûùe ilc jêGö Gjò icdùe gògêAhðû_eûdY _â\gð Keò[ûGö 2 ahð ùgh @ûWÿKê gògêe @ûùaM / bûa _âaYZû aòKgòZjêGö `kùe ùKæg, @û^|, bd, aòeqò, ùKâû], @^êeûM, ùiÜj, ù_âc, Bhðû, ccZû _âbéZò@ûùaM MêWÿòK ù\LûûGö gògêKê eùMAaû, Kù|Aaû, WùeAaû aû jùiAaû ijR ùjûA[ûGö15 - 18 cûi ùakKê ùicûù^ ijRùe bdbúZ ùjaû, jùZû›ûjòZ ùjaû Gaõ eûMùeRò^òh ù`û_ûWòaû AZýû\ò aýajûe _â\gð Keò[û«òö 21 cûi ùakKê gògê Kcþ bdbúZùjaû Gaõ òR @ûùaMKê ^òdªY Keòaûùe i`k jê@«òö 2ahð ùakKê gògê òRe @ûùaMKê^òdªY Keòaûùe ilc jê@«òö iZ KjòaûKê Mùf, Gjò adiùe gògê ^òRe AzûKê _ìeY^òcù« còQ @ûùaM _â\gð^ Keò[ûGö

(L) @û\ý aûfýûaiÚû ( 2 ahðeê 6 ahð)1. gûeúeúK aòKûg@û\ý aûfýûaiÚûùe gûeúeòK aòKûg ùg÷gaûaiÚôû Vûeê ]úe ùjûA[ûGö geúe Zêk^ûùe gògêeùMûWÿe aé¡ò @ZògúNâ jêGö ùMûW Zêk^ûùe cêŠe aé¡ò c^Úe MZòùe ùjûA[ûGö iû]ûeYZü3 ahð aûkKe IR^ 33 _ûCŠ Gaõ CyZû 38 A� ùjûA[ûGö Gjò Zêk^ûùe icadÄaûkòKûe IR^ I CyZû iûcû^ý Kcþ ùjûA[ûGö _âûd 5 ahð ùakKê aûkKcû^u CyZûjûeûjûeò 43 A� Gaõ jûeûjûeò IR^ 43 _ûCŠ ùjûA[ûGö gògêe CyZû Gaõ IR^ùKùZK KûeK \ßûeû _âbûaòZ ùjûA[ûG [û: _òZûcûZûue CyZû, _êÁòKe Lû\ý, @iêiÚZûAZýû\òö @]ôK«ê, @ûKûe I CyZû aé¡ò ijòZ gògêe @^ýû^ý gûeúeòK Gaõ geúe Z�ßc¤ùe @ù^K _eòa�ð^ ù\LûûGö gògêe cûõiù_gú @Zò\ïZ MZòùe aòKgòZ jêGö aéjZcûõiù_gú MêWÿòK lê\â cûõiù_gú Zêk^ûùe @Zò \îZ MZòùe aòKûgòZ ùjûA[ûGö gògêe ùaâ^þ/ cÉòÃe aòKûg IR^ Zêk^ûùe 90% jêGö cÉòÃe iìlà RûfòKû MêWÿòK Gjò icdùe \îZMZòùe _ì‰ð aòKgòZ ùjûA[ûGö

2. A|âòdMZ aòKûggògêe @û\ý aûfýûaiÚûùe aòbò^Ü cûõiù_gúd ùKøgke aòKûg jêGö Gjò icdùe gògêUò^òRe Kûðý ^òùR KeòaûKê ilc ùjûA[ûGö ù_eò - ^òR jûZùe ^òùR LûAaû, ^òùR

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

13

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûù_ûhûK _ò§òaû, Mûù]ûAaû, ^òR cêŠ KêŠûAaû, ùLk^û ùLkòaû, ù_^iòfþ ]eòaû, ùWÿAñaûAZýû\ò Kûðý 5 - 6 ahð adiùe gògê Keò[ûG û A|âòdMZ aòKûge iû]ûeY cû^ 2 ahðeê 5ahð adie _òfûu _ûAñ ^òcÜ iûeYúùe \ò@ûûAQòö

aòKûge cû^K

3. bûhûe aòKûg:gògêe bûhûe aòKûg Zû’e R^àe Kû|eê @ûe¸ jêGö 10 cûie gògê ùMûUòG g±ùe K[ûjêG,Kò«ê 1c ahðe ùgh @ûWÿKê Zû’e g± aò^ýûi aé¡ò ùjûA 3 - 4 @le aògòÁ g±ùe Kjò_ûùeö_ûeòaûeòK _eòùag Gaõ @û\ý aûfýûaiÚûe Zûfòc ùûMêñ gògêe g± bŠûe aé¡òjêGö òcÜfòLôZiûeYúùe gògêe g±bŠûe aé¡ò \gðûûAQòö

cûõiù_gúdùKøgk

2ahð 3ahð 4 -5 ahð

aòKûg aò^û iûjûýùe Pûfòaû,ùWAñaû I ù\øWÿòaû

ùWAñaû, \êAùMûWÿGKûVò KeòùWAñaû

iwúZ _âZò cêq IiKâòd _âZòKâ òdûe_eò_âKûg

iìlàcûõiù_gúdic ßd

^Kf Keòaû @ûKûe ijòZ ùckK Iiû\égýZû I _âùb\Zû\gðûAaû

A|âòdû C_f²ô

ewe ^ûcKeYKeòaû

^òRKê PòjÜòaû,ewùckK Keòaû

Rûf I aûKè ùûWÿòaû @ûKéZò I ewc¤ùe ùckK Gaõ^ûc c¤ùe _âùb\\gðûAaûö

Êe \ßûeû_âYûc

200 g±, KòQò g±aýajûe Keòaû

900 g±,iìP^û@^êiûùe Kûðý Keòaû

4 iõLýû aòg òÁ2000eê 3000g±Kê _ê^eûaé� òKeòaû g± aò ýûieiõmû òeì_Y Keòaû

i c ù û R ^@ûPeY

@bý«e ^òdªY aäKþ ùûWÿòaû,I cYòhePòZâ @ûuòaû

4iõLýû g e ú e e_ì‰ðûw PòZâ @ûuòaû

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)14

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

14

ahð g± bŠûe1 ahð 32 ahð 2723 ahð 8964 ahð 15606 ahð 2562

4. ùaø¡òK aòKûggògêe ùaø¡òK aòKûg 2 ahð _ùe Zßeû^ßòZ jêG KûeY Gjò icdùe ùi Zû’e iûcûRòK_eòùag ijòZ _eòPòZ ùjaûKê @ûe¸ Kùe Gaõ ^ìZ^ @bòmZû @ûjeY Kùeö ^òcÜùeùKùZK cêLý ùaø¡òK aòKûge ùa÷gòÁý \ò@ûûAQòö(K) iûcûRòK I gûeúeòK aûÉaZû C_ùe gògê _âZýd / ]ûeYû iéÁò Keòaû @ûe¸

Kùeö(L) 6 ahð adie gògêVûùe @ûKûe, @ûKéZò, ew, icd I \ìeZû AZýû\ò aòhdùe

]ûeYû iéÁò jêGö(M) gògêe iàeY gqò \îZMZòùe aé¡ò jêGö ùZYê gògê cêLÉ Keò(ùNûhò)gòlY jûif

Keò[ûGö(N) gògêe iéR^ gqò I KÌ^û gqòe aé¡ò NùUö(O) Pò«^ I aòPûe gqò aûÉa aÉê i´§ùe aé¡ò NùUö(N) gògêe c^ùûM 7 cò^òUþ eê 20 cò^òUþ _ðý« aé¡òjêG I @ûMâje cûZâû aé¡ò jêGö(O) gògê bûhûe iùuZ, iûùuZòK PòjÜe aýajûe Gaõ iciýû icû]û^ùe ilc

jêGö(P) gògê Zû’e _eòùag i´¡ùe _âgÜ _Pûeòaû @ûe¸ Kùeö

5. iûcûRòK aòKûggògêe iûcûRòK Gaõ aýqòZße aòKûg gògêe _eòùag C_ùe ^òbðe Keò[ûGö gògê ùCñicûRùe aiaûi Kùe ùijò icûR @^êûdú Zû’e iûcûRòK Gaõ aýqòZße aòKûg NùUö(K) gògêe aògßûi / @ûiÚû Gaõ @aògßûi mû^ Zû’e _eòùag cû¤cùe aé¡ò NùUö(L) gògêcû^u c¤ùe Êû]ú^ cù^ûbûa Gaõ Êû]ú^ Pò«û]ûeû aòKgòZ jêGö ùicûù^

^òR _eòùagùe Êû]ú^ bûaùe @^êi§û^ Keòaû @ûe¸ Ke«òö(M) Ne _eòùageê iûcûRòK _eòùage aé¡ò jêGö(N) Cbd aûkK aûkòKû ùKøYiò fòwMZ ùa÷hcý ^eLô iû[ô ùjûA ùLk«òö ùicûù^

c¤ iKâòd bûùa \kMZ ùLkùe @õgMâjY Ke«òö(O) ùicû^u c¤ùe ijùûM cù^ûbûae aé¡ò jêG Gaõ _eÆe c¤ùe a§êZû iÚû_^

Ke«òö icû^ aýqòMZ flY [ôaû iûwiû[ôcû^u @ûMâj ijòZ @õgú\ûe ùjûA[û«òö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

15

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû(M) gògêcûù^ _gê_lú i´§úd MÌ, _eúKûjûYú AZýû\òùe @ûMâj _âKûg Ke«òö(Q) ^KûeûcôK cù^ûbûa 3 eê 6 ahð gògêu c¤ùe aé¡ò jêGö Gjû iûcûRòK _eòùagùe

iéÁò ùjûA[ûGö @]ôKûõg gògê aùdûùRýÂu \ßûeû jùZû›ûjòZ ùjûA KûeûcôK @ûPeY_â\gð Keò[û«òö

(R) ùLk Kê\ùe Sò@cûù^ _ê@cû^u C_ùe _âû]û^ý aòÉûe Ke«òö(S) gògêcûù^ ^òRe KûðýKkû_ ^òcù« iûcûRòK @^êùcû\^ Pûjñò[û’«òö

6. @ûùaMòK aòKûg@ûùaM cYòhe iûcûRòK Gaõ aýqòMZ Rúa^ùe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû MâjY Keò[ûGö @ûùaMaýqòZß aòKûg òcù« òcÜfòLôZ _âbûa _KûA[ûGö(K) Rúa^e ^ò¡òÁ _eòiÚòZòKê iûcþ^û Keòaû ^òcù« @ûùaM gqò _â\û^ Kùeö(L) cYòhe aýajûeKê _eòPûk^û ^òcù« @ûùaM GK CZþù_âeY bûùa Kûðý Kùeö(M) @ûùaM aýqòe ù\÷ |ò Rúa^ @^êbìZòùe @û^| iéÁò Kùeö(N) _âLe @ûùaMûaiÚû aýqòe cû^iòK iÚòZò, aòPûe Gaõ Pò«^ gqòKê aýûNûZ Keò[ûGö(O) aýqò I aýqò c¤ùe @ûùaM GK ùûMûùûMe cû¤c eìù_ Kûðý Kùe Gaõ iûcûRòK

@aiÚûMêWòKê \éX Keòaû _ûAñ @ûagýKúd _eòa� ð \òMùe _[ _â\gðK bûaùe KûðýKeò[ûGö

(P) @ûùaMòK @i«êk^ aýqòe aýqòZßKê _âbûaòZ Kùeö

^òcÜfòLôZ @ûùaMòK ùa÷gòÁýMêWÿòK gògêc¤ùe aòKgòZ jêGö(K) @ûùaM ù_ø^ü_ê^òK @ùUö(L) @ûùaM aûÉa aÉê ijòZ iõ_KðòZ @ùUö(M) @ûùaM lYiÚûdú @ùUö Gjûe @[ð gògê ^òRe @ûùaMKê @ZògúNâ a\kûA _ûùeö

C.i.- 3 ahðe gògê Kû|òùf ZûKê \ò PùKûùfUþ \ò@ûûG, Zûjûùjùf ùi Lêiò jêGö(N) @û\ý aûfýûaiÚûùe gògêe @ûùaM Zúaâ cûZâûùe _eò\éÁ jêGö(O) gògê òRe @ûùaMKê fêPûAaûùe @i`k jê@«òö Kò«ê _ùeûl C_ûdùe aòbò Ü

KûðýKkû_ [û- Kû|òaû, L KûcêWòaû, aê¡wêkò ùPûhòaû Gaõ Kjòaûùe @iêaò]ûùei¹êLú^ ùjaû AZýû\ò cû¤cùe @ûùaMKê _âKûg Ke«òö

(P) @ûùaM MêWÿòK iûc[ðýùe _eòa� ð jêGö @ûùaM MêWòK GK ò¡ðòÁ adiùe \éXùjaûùaùk, gògêe adi aXòaû ijòZ @ûùaM MêWÿòK \éak ùjûA[ûGö Gjò @ûùaMe_eòa�ð^ gògêe ùaø¡òK aòKûg, @ûMâj I cìfýùaû] _eòa� ð ùûMêñ NUò[ûGö

(M) _ea�ðú / ùgh aûfýûaiÚûùgh aûfýûaiÚû aýqòe Rúa^ùe GK MêeêZß_ì‰ð _ðýûd @ùUö Gjû G_eò GK _ðýûdùùZùaùkKò _òfûcûù^ @Zò Leû_ / c| @ûPeY / aýajûe _â\gð Keò[û«òö Gjò icdùe

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)16

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

16

_òZûcûZû Gaõ gòlKcûù^ _òfûcû^u C_ùe aòbq jê@«ò I _òfûcûù^ c¤ ùicû^u C_ùeaòbqò _âKûg Ke«òö Gjò icdùe gògê icûRùe Pkòaû_ûAñ _òZûcûZû I gòlKuVûeê C_êq_eûcgð I C_ù\g @ûagýK Keò[û«òö cYòh Rúa^ùe 8 eê 12 ahð GK MêeêZß_ì‰ð icd@ùUö Gjò icdùe gògêe gûeúeòK Z[û cû^iòK aòKûge _ì‰ðZû _âKûg jêGö gògêe cÉòÃeaé¡ò Gaõ aòKûg jêGö ZZþ ijòZ gògêe IR^, ÊûiÚý AZýû\òùe _ì‰ð aòKûg ùjûA[ûGö

(1) gûeúeòK aòKûg- ùgh aûfýûaiÚûùe gògêe IR^ I CyZûe aé¡ò ]úeMZòùe ùjûA[ûGöaûkòKûcûù^ aûkKcû^uVûeê 2 ahð @ûMê@û aé¡òùe [û@û«òö gògêe gûeúeòK _eòa�ð _eòflòZjêGö Gjò adiùe gògê aòbò Ü ùeûMeê cêq ùjûA[ûGö gûeúeòK MV^ \éÁòùKûYeê 11 ahðeaûkòKûcûù^ aûkKcû^u Vûeê @Zò \ïZ MZòùe aé¡ò fûbKeò[û«òö R^à\û« Liò ^ìZ^ \û«CVòaû, ^ûKe @ûKûeùe _eòa� ð^, QûZò PCWû ùjaû, Pk^gqòe aòKûg AZýû\ò jêGö^òcÜfòLôZ _eòa�ð^ MêWòK _eòflòZ jêGö(K) gògêe gûeúeòK \lZûe @bòaé¡ò NùUö(L) iûc[ðý / gqòe aé¡ò NùUö(M) Käû«ò _âZòùeû] Keòaû gqòe @bòaé¡ò NUò[ûGö(N) ùLk Kê\ùe òbðêfZû Gaõ ijò¾êZûe @bòaé¡ò NUò[ûGögògê gûeúeòK Kûðý_ûAñ ùR÷aòK gqò @ûagýK Keò[ûGö 9 - 11 ahð adÄ gògê \ïZ MZòùeù\øWÿòaû, ùWÿAñaû AZýû\ò gûeúeúK RUòk Kûðý Keòaû ^òcù« gqò @ûagýK Kùeö

(2) ùaø¡òK aòKûg: 6 ahðeê 14 ahð adi c¤ùe òcÜfòLôZ ùaø¡òK aòKûg gògêc¤ùe NUò[ûGö

(K) gògê ^òR I aûjýRMZ c¤ùe _û[ðKý ^ò‰ðd KeòaûKê @ûe¸ Kùeö ùi _eòùagùeaûÉaZûKê C_f² Keò[ûGö

(L) 12 ahð adiùe gògê _âûKéZòK ^òdc aòhdùe iõ_ì‰ð ]ûeYû fûb Keò[ûGö(M) Gjò adiùe gògê ^ìZ^ ]ûeYû _ûAaû ijòZ ZZþ iõ_Kðùe mû^ @ûjeY Keò

@^êi§û^ Kùeö gòlY Gaõ iàeYgqòùe @bòaéþ¡ò NùU KûeY aò\ýûkd gòlûùegògê _âùag Keò[ûGö

(N) êqò êq Pò«^ gqò / \lZûe @bòaé¡ò jêG Gaõ gògêe Pk^ gqòùe \l jêG, ùaø¡òKKûðýùe aòKûg jêG, I ùi aûÉa aÉê ijòZ ^òRe mû^Kê _âùdûM Keò_ûùeö

(O) Gjò icdùe ùa÷mû^òK MÌ \òMùe @ûMâj aé¡ò jêG Gaõ ûªòK Kûðý _eò·k^ûùeiaðû]ôK \lZû jûif Kùeö

(P) iûjûi Gaõ aògßÉZûe @bòaé¡ò NùUö aòbò^Ü Kûðý iõ_û\^ùe iûjûi ù\LûGö(Q) Gjò adiùe gògê @^ý ^ûUK @ù_lû KûÌ òK ^ûUKùe @]ôK @Mâû]ôKûe ù\A[ûG û(R) Z[ý bò� òK iûcMâú, ùa÷mû^òK Gaõ MûYòZòK Z[ý Gaõ @aûÉa / KûÌ^òK KûjûYú

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

17

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûijòZ aûÉa Z[ýûakú ijòZ iõ_Kð aé¡ò ùjûA[ûGö

(S) _eòùage ùbøZòK, ûªòK Gaõ _âûKéZòK NUYû i´§úd @ûKiàòK Pò«^ gqòe iõ_Kðaé¡ò NUò[ûGö

(T) 12 ahð ùakKê @û\ý KûÌ^òK bd MêWòK ùfû__ûGö(U) 12 ahð ùakKê gògê iò¡û«òKeY Keòaûe iaðû]ôK \lZû jûif Kùeö gògê Gjò

icdùe ZZþlY KûeY I `kû`k c¤ùe iõ_Kð iÚû_^ Gaõ iûµâZòK NUYûakúijòZ iõ_Kð iÚû_^ Kùeö

(V) Gjò icdùe gògê aòbò^Ü iciýû ijòZ aêSûcYû Keò icû]û^ Keò_ûùeö aòbò^ÜiciýûKê êqòiwZ bûùa aòùgähY Keòaû I _eòùagùe aòbò^Ü iciýûKê icû]û^Keòaûùe ic[ð jêGö

(3) @ûùaMòK aòKûg: @ûùaMMêWÿòK Rúa^ _ûAñ @Zý« MêeêZß_ì‰ðö @ûùaM aò^û Rúa^@_eòa�ð^gúk Gaõ ^òe[ðK @ùUö GMêWÿòK gògêe adiaé¡ò @^êiûùe _eòa�ð^ ùjûA[ûGöGjò icde gògêe @ûùaMòK _eòa� ð ùe aòbò^Ü ùa÷gòÁý MêWÿòK ^òcÜùe _â\� ùjûAQòö(K) @û\ýûaiÚûùe gògêe @ûùaMòK _eò_âKûge _eòa�ð^ ùjûA[ûGö ùgh aûfýûaiÚûe

ùgh@ûWÿKê gògê òRe @ûùaMòK _eò_âKûgKê iûcûRòK iÚòZò @^êiûùe òdªY Keò[ûGö(L) gògêe @ûùaMòK _âZòKâòdû ÊÌ _âiûeòZ, @^òdcòZ Gaõ @bò^Ü ùjûA[ûGö(M) gògêe @ûùaM G_eòKò aûÉa aÉêe @^ê_iÚòZòùe c¤ iéÁò ùjûA[ûGö(N) aûfýûaiÚûùe gògêe @ûùaM @Zò cûZâûùe iõKâcY @ùU, KûeY gògêcûù^ Gjò @aiÚûùe

@^ýKê ijRùe cû^òù^A[û«ò I @^ý C_ùe @]ôK cûZâûùe ^òbðe Keò[û«òö(O) @û\ý aûfýûaiÚûùe gògê _gêcû^uê, Cy iÚû^Kê, Cy g±Kê, @ùføKòK gqò Gaõ

@aûÉa / KûÌ^òK _âûYú, AZýû\òKê bd Keò[ûGö aò`k ùjaû, C_jûiòZ ùjaûGaõ @fMû \égý ùjaû AZýû\òKê bd Keò[ûGö

(P) aò k ùjaû, PòùWÿAaû, @^ý _òfûcû^u ijòZ _âZòKìk Zêk^û Keòaû, Kû ðýe _âMZòùeaû]û iéÁòùjaû, iûwiû[ú I MêeêR^cû^u \ßûeû C_jûiòZ ùjaû Gaõ @aùjkòZùjaû AZýû\ò KûeYeê ùKâû] RûZ jêGö

(Q) _òZûcûZûue @[û @^êMâj _â\gð / _l_ûZòZû gògê c^ùe ù\ßh / Bhðû RûMâZKeûGö

(R) ùgâYú Klùe _ê@cû^uê Sò@cû^u Zêk^ûùe @]ôK C›ûjòZ, _âgõiû ùûMêñê Sò@cûù^@]ôK Ahðû _eûdY jê@«òö

(S) @û^|, Lêiò, bf _ûAaû, ùKøZêjk, \êüL Gaõ ùiÜj _âbéZò @ûùaM MêWÿòK aûfýûaiÚûùeù\LûûGö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)18

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

18

(4) iûcûRòK aòKûg - iûcûRòKúKeY _âKâòdû gògêcû^uVûùe @û\ýûaûfýûaiÚûùe NeVûeê@ûe¸ Keò _ùWÿûgú _eòùag Gaõ aò\ýûkd c¤ùe iwVòZ jêGö ^òcÜfòLôZ cêLý _eòa�ð^MêWÿòK _eòflòZ jêG -(K) Gjò icdùe gògê ^òR adi fòwe _òfûcû^u ijòZ a§êZûiÚû_^ Kùe Gaõ Ne

aûjûùe icd @ZòaûjòZ Keò[ûGö iûwiû[ú iûcûRòKúKeY _âKâòdûe GK MeêZß_ì‰ð_âZò^ò]ô bûùa Kûðý Keò[û«òö

(L) Gjò icdùe gògê aò\ýûkdùe Gaõ Nùe aògévkòZ ùjaûùe cêLý icd @ùUö(M) Gjò _ðýûdùe gògê @]ôK cûZâûùe @aû¤Zû ùjaûe @bòùûM @ûiò[ûGö(N) gògêcûù^ Gjò icdùe ù_øXÿcû^uê @Mâûjý Keò[û«ò I icadÄ iûwcû^u iõLýûe

cûZâû @]ôK ùjûA[ûGö(O) ùK÷ùgûeûaiÚû Zêk^ûùe Gjò icdùe gògê @]ôK @^ê_iÚòZ eùjö(P) Gjò icdùe gògêe fòwMZ _âùb\Zû cù^ûbûa @]ôK cûZâûùe ù\LûûGö Sò@cûù^

Sò@cû^u ijòZ I _ê@cûù^ _ê@cû^u ijòZ ùLkò[û’«òö ùLkòaû Kûðýùe c¤fòwMZ _û[ðKý ù\LûûGö Sò@cûù^ _ê@cû^u _âZò @]ôK cûZâûùe _âZò_lûZàK@ûPeY _â\gð^ Ke«òö

(Q) _ê@cûù^ Sò@cû^u Zêk^ûùe @]ôK aòù\âûjûcôK jê@«ò I _ê@cû^ue iûwiû[ú \kSò@cû^u @ù_lû @]ôK iêiõMVòZ jêGö

(R) gògêcûù^ \kbò� òK ùLkùe @ûMâj _âKûg Ke«òö _ê@Sò@cûù^ ^òR ^òRe \kMV^ Ke«òö \kbò�òK iùPZ^Zû gògêcû^u c¤ùe aòKgòZ jêG Gaõ ùicûù^Kcþ Êû[ð_e Gaõ @ûcô- ùK÷|âòK Gaõ @ûKâcYûZàK jê@«ò Kò«ê @]ôK ijùûMú Gaõ^òRe cZaýq Keòaûùe ilc jê@«òö

(S) @ûcô-iùPZ^Zû \ïZ MZòùe aé¡ò_ûGö GjûKê ‘Mýûwþ GRþ’ icd KêjûûGö KûeYGjò icdùe gògê ^òRKê iûwiû[úcû^u ijòZ cògò Kûðý KeòaûKê bf_ûGö gògê^òRe iûwiû[úu _âZò @û^êMZý _âKûg Kùe Gaõ \k _âZò ic[ð^ _âKûg Kùeö

ùg÷lòK òjòZû[ð:(K) aò\ýûkdùe gògêcû^uê C_êq _eòùag ùûMûAù\aû @ûagýK Gaõ gògêcû^uê

^òRe @ûùaM I cù^ûbaKê _eò_âKûg Keòaû ^òcò� C›ûjòZ Keòaû @ûagýKö(L) ^òeû_�û Gaõ Êû]ú^Zû gògêcû^uê aò\ýûkdùe Gaõ Nùe _â\û^ Keûòaû CPòZþö(M) ùLk, iûõÄéZòK KûðýKâc Gaõ aYùbûRòùe @õgMâjY òcù« iêùûM _â\û^ Keòaû

CPòZþö(N) _ê@ - Sò@ cû^u ijòZ Zêk^û Keòaû @^êPòZþö(O) gògêcû^uê MYZûªòK @ûPeY _â\gð Keòaû CPòZþö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

19

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû(P) aûkKcû^uê aûfýûaiÚûùe adÄ ùfûKcû^u ijòZ cògòaû_ûAñ iêùûM _â\û^ Keòaû

@ûagýKö(Q) ùùZùaùk gògêcû^uVûùe @ûùaMe jVûZþ aòùÆûeY jêG, ùicû^u ijòZ gû«

Gaõ aé¡òcû^e ijòZ aýajûe Keòaû CPòZþö(R) gògêcû^ue aýqòZßKê i¹û^ _â\gð Keòaû Gaõ ùicû^u C_ùe @ûiÚû / aògßûi

iÚû_^û Keòaû @ûagýKö(S) gògêe MâjYùûMý aýajûeKê C›ûjòZ Keòaûö(m) Gjû cù^eLôaûKê ùja ù, gògêcûù^ ùjCQ«ò iûcûRòK _âûYú ûjû ùicû^ue

aýqòZß aòKûgKê _âbûaòZ Keò[ûG ö(U) _eòaûee @bòmZû aýZúZ gògêKê @û�kòK _eòùag ijòZ cògòaû _ûAñ iêùûM _â\û^

Keòaû @ûagýKö(V) @_eò_KßZû Gaõ ÊÌ Êû]ô^Zû gògêe @ûcôaògßûi aé¡ò \òMùe aò·eùûMý @ùUö(W) gògêe aòbò^Ü ùlZâùe @ûMâj [û - ‘jÉgòÌ’ Gaõ ‘@û^| _ûAñ Kûðý (jaò)’ AZýû\ò

aòKgòZ ùjaû CPòZþö(X) _eúlY _ûAñ iêùûM iéÁò Keòaû @ûagýKö(Y) ùfLû icìj ùûMûAù\A _V^ CiôûjòZ Keòaû @ûagýKö(Z) @û�kòK _eòùage @^êbìZò aò\ýûkd ùûMûAù\aû @ûagýKö([) aûkK aûkòKû cû^uê _é[K _é[K iìP^û I Kûðý_â\û^ Keò ùicû^ue \lZû aé¡ò

Keòaûùe ijûdK ùjaû @ûagýKö(\) gògêe @ûùaMKê C_êq bûùa Zûfòc ù\aû CPòZþö @ûùaMòK gqò MêWÿòKê C_êq

bûùa Gaõ icûR \ßûeû MâjYúd ùjaû bkò ^òùŸðg^û \ò@ûòaû @ûagýKö

Pk^lc ùKøgk Gaõ mû^e aòKûgaýû_K bûùa @ûùc Pk^lc ùKøgk Gaõ _âZúKûZàK ùKøgk c¤ùe _û[ðKý \gðûA

_ûeòaûö Pk^lc ùKøgk cêLýZü _âZýl _âZúKûZàK ùKøgk Gaõ _âZýl bûùa geúe IGjûe @w_âZýwe @«bêðqKeYKê aêSûGö aýqòMZ ZûeZcýZû Gaõ _û[ðKý aýqòVûùe /gògêVûùe _eòflòZ jêGö

ùKùZK ùfûK ^ìZ^ Pk^lc \lZû MêWÿòKê gúNâ @ûjeY Ke«ò, @ûC ùKùZK Gjò\lZû MêWÿòKê c¤c MZòùe @ûjeY Ke«òö ùijò_eò c¤ gûeúeúK iûc[ðý I P�kZûùe c¤_û[ðKý _eòflòZ jêGö _âZúKûZàK ùKøgk @af´^ Keò aýqò _âZÜ - _âcû\ _âKâòdû cû¤cùeiciýûKê @]ôK gúNâ I aýqò òRe @bòmZûKê @^ýKê ù_âeY Keò[ûGö GYê Gjû ò½òZ bûaùeKêjûûA_ûùe ù _âZúK/ iõùKZ iõiÚû_^ Keòaû cYòhe aWÿ Cnûa^ jêGö C\ûjeYÊeì_ - ùKùZK ùfûK _âZúK MêWÿòKê ijRùe Gaõ _âû¬kbûùa aýajûe Ke«ò Gaõ @ûC

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)20

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

20

ùKùZK ùfûK ]ôùe ]ôùe Keòaûùe \ßò]û _âKûg Ke«òö ùKùZKu Vûùe mû^e _eòiúcû@]ôK [ôfûùaùk @^ý ùKùZKuVûùe mû^e _eòcûY iúcòZ [ûGö Kûðý Keòaû I Pò«^\lZûùe c¤ aýqòMZ _û[ðKý _eòflòZ jêGö Pò«^ cû¤cùe cû^a RûZò aòbò^Ü _eòiÚòZòKêi¹êLú^ ùjaû Gaõ baòhýZe i¸ûaýZû ^òcù« _âÉêZ ùjaûùe ilc jê@«ò ûPk^lc ùKøgke aòKûg ^òcÜùe @ûùfûPòZ-

(K) Pk^ gqò I Kêgkùe _eò·k^û /Kûeiû\ò Keòaû \lZû :aýû_K bûùa Kâòdûgúk ùKøgkKê Pk^ gqò Gaõ Kêgkùe _eò·k^û/Kûeiû\ò gqò bûaùeùgâYú aòbûM KeûûAQòö Pk^ ùKøgkùe aòbò^Ü KâòdûgúkZû [û - Pûfòaû, ù\øWÿòaû,PXÿòaû AZýû\ò @«bðêqö Kûeiû\ò ùKøgk aòbò^Ü aÉêKê ZÜ ijKûùe _eòPûk^û KeòaûKêaêSûGö Pk^ / Kâòdûgúk ùKøgk aýqòe icMâ Rúa^ùe MêeêZß_ì‰ð @ùUö ùQûUgògê Zû’ePZêü_ûgßðe aÉêKê jûZ I _\\ßûeû QêAñaûùe ilc jêGö ùùZùaùk gògêUò MêeêŠòaû @ûe¸Kùe, ùiùZùaùk Zûe _é[ôaú UòKòG aWÿ jêGö GYê, ùKùZK bûeZúd _eòaûeùeùùZùaùk gògêUò MêeêŠò GeêŠòa§Kê ùWAñaû @ûe¸ Kùe ùiùZùaùk Zû’e aé¡òKê GKMêeêZß_ì‰ð NUYû bûùa _ûk^ KeûûGö ùùZùaùk gògêUò Pûfòaû @ûe¸ Kùe, Zû’eKûðýKkû_e _eòie aé¡ò jêG Gaõ ùiùZùaùk gògêe _òZûcûZû ZÜaû^ ùjaû CPòZþ ù_eòùKøYiò aÉêe @ûNûZùe gògêKê lZò ^jêGö cûZâ gògê ^ìZ^ aÉêKê ù\Lôaû, QêAñaû, Zû’ ijòZùLkòaûùe @û^|òZ jêG ìZ^ @bòmZû jûif Kùeö Gjò ùKøgk gògêe @we MZò / KâòdûgúkZûGaõ jÉ I _û\e cûõiù_gúd gqòe @bòaé¡ò \ßûeû ilc jêGö aòbò^Ü KâòdûgúkZû ùKøgkùg÷lòK _âKâòdûe @«bðêq @ùU, [û - aòbò^Ü ùLk KieZ, PòZâûu^ Gaõ jÉKcð, Kjòaû,_Xòaû I ùfLôaû AZýû\ò Pk^ / Kâòdûgúk ùKøgk @«bðêq @ùUö(L) Kâòdûgúk ùKøgke @bòaé¡ò: gògê Zò^ò_âKûe Kâòdûgúk _âZòKâòdû _âKûg Keò[ûG-* @^òdcòZ, iû]ûeY Kâòdû Kkû_ Kò´û iûcMâúK _âZòKâòdû ùCñ[ôùe gògê iµì‰ð bûaùe

RWÿòZö* ^òŸòðÁ _âZòKâòdû [û- PêPêcòaû, ÊdõPûkòZ Kâòdû, RûaêWÿò ]eòaû AZýû\ò Gaõ RUòZ

@ûPeY MêWòK aòbò Ü Êdõ·kòZ ic ßd _âZòKâòdû @«ðbêqKeY @ùU [û - aòiàdR^K_âZòKâòdûö _âZòKâòdû \lZû @bòaé¡òe GK MêeêZß_ì‰ð _ðýûd ùjCQò @ûLô - jûZeic^ßdùe aòKûg ûjû gògêKê aÉê^òòKUùe _j�ûAaû I ZûKê ]eòaûùe iûjûýKùeö 7 - 8 cûi ùakKê gògê aÉê ^òKUùe _j� ôaû I ZûKê ]eòaûùe @^òdcòdZûMZò Keò[ûGö Gjò aÉê \éÁò _ðýûdùe \éÁò I Pk^ gqò c¤ùe aò^òcd ùjûA[ûGö@[ðûZþ gògê aÉêUòKê ù\Lôùf Zû’c^ùe _âZòKâòdû iéÁò jêG I ùi aÉê òKUùe _j�ôaûKêI ZûKê ]eòaûKê ùPÁû Kùeö

_ea�ðú _ðýûd ùjCQò gògêe Pk^gqò ùKøgke @bòaé¡òö Gjò \lZû gògêe adi aXòaûij aé¡ò jêGö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

21

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûjÉPûkòZ ùKøgk [û - afþ `òwòaû, ]eòaû, _âZòlò¯ ùjaû AZýû\ò @ûLô - jÉ - aûjêeic^ßd C_ùe ^òbðe Keò[ûGö adi aXòaû ijòZ gògê @^ûagýK jÉ_û\ Pûk^û jâûi_ûAaû ijòZ @ûagýKZû @^ê ûdú Kû ðý Keò[ûGö GYê, gògê 6 ahð ùakKê _âû[còK aò\ýûkdKê_âùag Keò[ûGö Gjò icdKê Zûe Pk^gqò Gaõ jÉ PûkòZ ùKøgke @bòaé¡ò ùjûA[ûGöùZYê gògê gûeúeòK @w _âZýwe Pûk^ûùe \l jêG I aòbò^Ü KûðýKeòaûùe ilc jêGö

(M) gòlY ùKøgke ùKùZK \òM-Pk^ ùKøgke gòlY Cbd ùK|âúd iÜûdêaòK aýaiÚû Gaõ gûeúeòK cûõiù_gú

C_ùe ^òbðe Keò[ûG Gaõ ÊdõPûkòZ iÜûdêiõiÚû I @ªòK @we GKZâòZ aýaiÚû \ßûeû ^òdªòZùjûA[ûGö gûeúeòK Kâòdû gúNâ, ^òŸòðÁ Gaõ iúcòZ ùjûA[ûGö @^ý @[ðùe Kjòùf eqaûjú^kú Kò´û cûõiù_gúe ]úe Gaõ KâcûMZ _âZòKâòdû `kùe @ûùc @ûce bûa^û I iù´\^ûKêiúcòZ Keò_ûeê û Kò û ZûjûKê iVòKþ bûùa a‰ð^û Keò_ûeê ûö Gjû gâaY gqòe @bòaé¡òùeiûjûý Keò[ûGö gòlY ùKøgk cûõi ù_gúe _âZòKâòdûe _eòa�ð^Vûeê gûeúeòK cûõiù_gúe_âZòKâòdû _ðý« @«bðêq @ùUö gòlYe _âûe¸ùe gògê, aòeqò _âKûe Kùe KûeY ùi ^ìZ^_eòiÚòZò aû aýqòu \ßûeû bdbúZ ùjaû Kò´û f{òZ ùjaûe i¸ûa^û [ûGö gògê CKôéY×û _âKûgKeòaûe CùŸgýKê aòbò^Ü _âZòKâòdûùe _âKûg Keò[ûGö @^ý @[ðùe Kjòùf aûe´ûe @býûi_ùe gògêe KûðýKkû_ùe ijRZû, \lZû I i«êk^Zû _âKûgòZ jêGö

‘@bòù_âeYû’ ùùKøYiò gòlY ùKøgk ^òcù« @Zý« \eKûeú @ùU ö iaðû]ôK‘@bòù_âeYû’ `k_â\ gòlY ^òcù« ijûdZû _â\û^ Keò[ûGö GZ\þ aýZúZ iÚû^û«eúKeYKûeK c¤ gòlYùe ijûdZû _â\û^ Keò[ûGö ùCñ aýqò aýû_K bûùa aòbò^Ü ùKøgkMZ\lZû jûif Keò[ûG, ùi ^ìZ^ \lZû / ùKøgk MêWÿòKê ajê ijRùe gòLô_ûùeö Gjò icd_ìaðeê ÊZª gòlYe ÊÌ- icd _âbûa ejò[ûGö ùKøgk / \lZûe RUòkZû gòlYe jûeKê_âbûaòZ Keòaû ijòZ gòlYe iùaðûy ÉeKê jûif Keò[ûGö gògêKê ^òRKûðý iõ_û\^ùeiùaðûy MêYûcôK mû^ Gaõ iìP^û _â\û^ Keòaû @ûagýKö Gjû c¤ ù\LûûAQò ù cû^iòK@býûi gòlY ùKøgk ^òcù« aýû_K iêùûM _â\û^ Keò[ûGö \ò gòlû[ðú ùKøYiò aòhdùePò«û Kùe Gaõ Zû’e KÌòZ PòZâ ^òR c^ c¤ùe @ûuò[ûG, ùZùa Gjû gòlû[ðúuê gòlYùeiûjûý Keò[ûGö aòiàeYe cûZâ @]ôK gòlY Gaõ KâcûMZ bûùa iõlò¯ @býûi cû¤cùejâûi _ûA[ûGö @]ôK RUòk ùKøgk gòlY _ûAñ PkPòZâ `k_â\ @ùUö

ù^÷ZòKZû aòKûg: ù^÷ZòK aòKûg gògêe aòKûge GK MêeêZß_ì‰ð \òM @ùUö GjûKê @]ôKZüPeòZâ MV^ Kjòùf @Zêýqò ùja^ûjñòö ù^÷ZòK aýajûe aû PeòZâ aýqòe iaðûwú^ aýqòZßeaòKûg ^òcù« GK @ZýûagýKúd MêY @ùUö cû^a icûR R^àeê ù^÷ZòK Kò´û @ù^÷ZòKùjûA^[ûGö ùicû^ue aýajûe _òZûcûZû, iûw, _ùWÿûgú, ùgâYú I aò\ýûkde iûwiû[ú,a§êaû§a Gaõ icûR \ßûeû _eòa� ðòZ ùjûA[ûGö gògêe PeòZâe aòKûg ^òcÜfòLôZ KûeK

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)22

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

22

C_ùe ^òbðe Keò[ûGö [û -(K) aýqòe ùR÷aòK MV^(L) ùbøZòK _eòùag(M) iûcûRòK _âbûa(N) iûõÄéZòK KûeK(O) gògêe gûeúeòK Gaõ cû^iòK ÊûiÚý(P) iûcûRòK - @[ðù^÷ZòK @aiÚû(Q) ùMûÂòe ^úZò I ^òdc(R) cìfýùaû] I iûcMâúK @^êbìZò(S) iùPZ^ Zûfòc(T) aùdûùRýÂ aýqòu \ßûeû \Šö

ù^÷ZòK aòKûge ùa÷gòÁý:_ðýûd @^ê ûdú gògêe ù^÷ZòK aòKûg ^òcÜùe a‰ðòZ -ùg÷gaûaiÚû:(K) R^à icdùe gògê ù^÷ZòK Kò û @ù^÷ZòK bûùa R^à ùjûA^[ûGö(L) gògê _eò_KßZû I @^êbìZò cû¤cùe aé¡ò jûif Keòaûe iûc[ðýZû ijòZ R^àfûb

Keò[ûGö(M) @ûagýKúd _eò_KßZû gògêe ^òŸðòÁ aýajûe _â\gð ^òcù« \eKûe @ùUö(N) _òZûcûZûu \ßûeû Ne I _eòaûeeê gògêe ù^÷ZòKZûe aòKûg ùjûA[ûGö @agýKiÚùk

I @Y ÊúKéZò cû¤cùe gòlK @ûagýKúd PeòZâ aòKûg Keò_ûeòùaö(O) _âûKþ - aò\ýûkd _ ðýûdùe, gòlK gògêe MâjYùûMý @ûPeY I aýajûeKê aòKûgùe

iûjûý Ke«òö Gjò icdùe gòlK aòbò Ü PòZâ, Rúa« C\ûjeY cû¤cùe ù^÷ZòKZûgòlû \ò@«òö

(P) @û^| I ªYû _â\û^ ^úZò @af´^ Keò iûcûRòK MâjYúd @ûPeY MêWÿòKê gòlû\ò@ûûA_ûeòaö Gjû \ßûeû gògê icûRe MâjYúdZû I @ûgû iµì‰ð bûùa @aMZùjûA_ûeòaö

aûfýûaiÚû :(K) Gjò _ðýûdùe gògêe iûwiû[ú ù^÷ZòK aýajûe aòKûgùe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû MâjY

Keò[û«òö(L) gògêcû^ue iûwiû[úcû^u ij iõ_Kð, _òZûcûZû, gòlK, icûRe ibýcû^u \ßûeû

_êeÄûe I \Š, gògêe ù^÷ZòKZûKê \éX bûaùe aòKgòZ Keò[ûGö(M) Gjò _ðýûdùe gògê iûcûRòK, iûõÄéZòK, ^úZò, ^òdc, @ûPeY AZýû\ò iõÆgðùe

@ûiò[ûG I Zû ijòZ _eòPòZ jêGö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

23

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû(N) @û¤ûcôòK MÌ, ^úZògòlûe cêLiÚ \ßûeû gògêe ù^÷ZòK @ûPeYe aòKûg ùjûA^[ûGö

cûZâ, GMêWÿòKe @býûi I @«ðc^^ \ßûeû ù^÷ZòKZûe aòKûg jêGö(O) iû]êZû, iZýaû\òZû, aògßûi AZýû\ò icde MZò Gaõ gògêe adi @^êiûùe @bòaé¡ò

NUò[ûGö(P) ^òeù_l ejòaû MêY Gaõ \lZû gògêKê ÊdõPûkòZ Gaõ @û\gð Keò MXò[ûGö

^òRe _âMZò _eLôaû - 4gògêe aûfýûaiÚûùe aòKûge aòbò^Ü _ðýûdKê @ûùfûP^û Keö (100Uò g±ùe ùfL).................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1. 6. 2: aòKûge aòbò^Ü _ðýûdùe gòlY - gòlû\û^ _âKâòdûe _âùdûM:aé¡ò aòKûge mû^ Gaõ aòKûge ^úZò gòlKu ^òcù« @_eòjûðý @ùUö ^òcÜfòLôZ

CqòMêWÿòKê _X Gaõ ùgâYúùe Kò_eò ijûdK ùja Zû’e @^ê¤û^ Keö(K) Gjû gòlKuê Zûue gòlû\û^ ]ûeû I gòlû\û^ ÉeKê gògêcû^ue aòKûg Ée ijòZ

ùckK/ Zêk^û Keòaûùe iûjûý Keò[ûG `kùe i`kZûe ijòZ aòhdaÉê MêWÿòKgògêcû^uê RYûAaûùe gòlK ilc ùjûA[û«òö

(L) gògêe @ûgû I @ûKûõlûe iúcûKê c^^ / Pò«^ KeòaûKê ic[ð KeûGö ùZYê gòlKgòlû[ðúu iûc[ðý, adi @^êûdú gòlY Kûðý _âÉêZ Keò[û«òö

(M) gògêe _eò_KßZû I @ûagýKZû @^êûdú gòlK gòlY ijûdZû _â\û^ Gaõ ^òŸòðÁùKùZK \òM _âZò MêeêZß _â\û^ Ke«ò I gòlû[ðúuê aêSò @ûagýKúd gòlY ijûdZû_â\û^ Keò[û’«òö

(N) gògêe aòKûg ]ûeû @^êûdú gòlK gòlY ùûR^û _âÉêZ Ke[û«òö C.Ê. - ^òŸòðÁeêiû]ûeY Gaõ iû]ûeYeê ^òŸòðÁö

(O) gòlYe aòbò^Ü @õg c¤ùe _ûeÆeòK iõ_Kð Gaõ _eÆe ^òbðegúk gògêe iêiõMZaòKûgùe iûjûý Kùeö

(P) icû^Zû _âKâòdû / ]ûeû _âùZýK aýqòe aòKûgKê _âÉêZ Keò[ûGö(Q) gògêe aòKûg ^òcù« gòlY _eòùage bìcòKûKê C_f²ô Keò Z\þ ê ûdú C_êq \éÁò

ù\aû CPòZþö(R) aòKûg GK KâcûMZ _âKâòdû Gaõ aýqò Rúa^e aòbò^Ü _ðýûdùe ^òeazò Ü bûaùe

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)24

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

24

MZò Keò[ûG ö ùZYê gògêe/ aýqòe aòKûg òcù« KâcûMZ _âùPÁûRûeò eLôaû òjûZò@ûagýKö

(S) aýqòMZ _û[ðKý i´§úd mû^ I ^òdcûakú gògêe aòbò^Ü _ðýûdùe ùjC[ôaû_eòa�ð^Kê aêSòaûùe iûjûý Keò[ûGö _âùZýK gògêKê Zû’e gòLôaûe iûc[ðý I@ûMâj @^êiûùe ijûdZû _â\û^ Keòaû @ûagýKö

(m) gògêe aé¡ò I aòKûge ]ûeû @^êûdú Zû’e gòlY iûc[ðýZû aé¡ò CùŸgýùe C_êqùûR^û _âÉêZ Keò @ûagýKúd gòlY _eòùag _â\û^ Keòaûùe gòlK ic[ðùjûA[û«òö

^òRe _âMZò _eLôaû - 5aé¡ò I aòKûge mû^ gòlKuê gòlY Kû ðý iõMV^ùe iûjûý Keòa Kò? (100Uò g±ùe ùfL).................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1. 7 gògêe aé¡ò I aòKûg ^òcù« gòlKu bìcòKûRùY gòlKuê aòbò^Ü iûcûRòK - @û[ðù^÷ZòK Gaõ iûõÄéZòK _éÂbìcòeê @ûiê[ôaû aòbò Ü adie_òfûcû^u ijòZ cògò gòlû\û^ I gòlY Kûðý iõ_û\^ KeòaûKê _ùWö gòlK ùjCQ«ò RùYiûcûRe _âZò^ò]ô òGKò _òfûcû^u aýajûeùe @ûagýKúd _eòa� ð @ûYò icûRùe ZûKê GK\ûdòZßaû^ ^ûMeòK bûùa MXò ùZûkòaûùe ijûdK jê@«òö ûjû `kùe gògêUò aWÿ ùjûAù\ge RùY iê^ûMeòK ùjaû ijòZ ù\ge aòKûgùe ^òRKê iûcòf Keò_ûeò[ûGö gògêUòaò\ýûkdKê òaû _ìaðeê Zûe Ne, _eòaûe, _ùWÿûgú Gaõ _eòùageê aòbò^Ü _âKûee gòlû fûbKeò[ûGö aýqòMZ _û[ðKýZû gògêe gòlYùe GK _âcêL bìcòKû MâjY Keò[ûGö gòlK _âùZýKgògêue \lZû I MêYûakú RûYòaû @ûagýK, ûjû `kùe gòlK Gjò iaêKê aêSò Z\þ êiûùegògêKê ic[ð KeûAaû I icûRùe _âZòÂòZ Keòaû ^òcù« ilc ùjùaö gòlK gògêe aé¡ò IaòKûg i´¡úd mû^ jûif Keòaû Gaõ _âùZýK _ðýûde ùa÷gòÁýKê RûYò ùijò @^êiûùe ZûKê@ûagýKúd _eûcgð _â\û^ Keò iêiÚ bûùa MXò ùZûkòaû òcù« ijûdK ùjûA_ûeòùaö gògêeKâcûMZ aýûajûeòK _eòa�ð _eòùage iõÆgð ùûMñê i¸a jêGö ùZYê RùY bûaú gòlKueGjò aòhdùe mû^ ejòaû @ûagýKö RùY C�c gòlK gògêe a� ðcû^ I baòhýZ Rúa^MV^ùe cêLý bìcòKû MâjY Keò[û«òö gòlKue aòbò Ü @a\û^MêWòK òcÜùe iÚû^òZ ùjûA@Qòö* gòlK gògêue bò^Ü bò Ü @ûagýKZû _ìeY òcù« aòbò Ü Kûðý iõ_û\^ _ûAñ iêùûM

_â\û^ Keòaû, C_êq i`kZû _ûAñ C›ûjòZ Keòaû, @^ýKê iûjûý Keòaû _ûAñ

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)

25

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaûiêùûM iéÁò Keòaû, aòbò^Ü aû]ûaòNÜKê jUûA Êû]ú^Zû _â\û^ Keòaû I flý iÚkùe_j�ûAaû _ûAñ ùPÁû Keò[û«òö

* gògêcû^uê Z�ßûa]û^Keò aòbò Ü @bòmZû cû¤cùe @û\ý iûcûRòK _âgòlY _â\û^ Keòaû,aé� òMZ _[_â\gð Keòaû, ù^÷ZòK @ûPeY MZ Zûfòc _â\û^, iêiÚ Rúa^ û_^ _ûAñgòlY _â\û^ AZýû\òùe ijûdZû, gòlK Keò[û«òö

* gògêe cû^iòK aòKûg _ûAñ aòbò^Ü iêùûM [û- _âgÜe C�e ù\aû, aòbò^Ü ùLkcû¤cùe C›ûj _â\û^ Keòaû AZýû\òö

* gògêe @ûùaMòK \lZûe aé¡ò Gaõ icûRòK òeû_�û _â\û^ òcò� gògê iêfb _eòùagGaõ iêiÚ aûZûaeY iéÁò gòlK Keò[û«òö

^òRe @MâMZò _eLôaû - 6RùY gòlK gògêe iêiÚ aé¡ò I aòKûg ^òcò� K’Y Keòaû @ûagýK? (100Uò g±ùe ùfL).................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................1.8: iûeûõg

gògêUòe aé¡ò I aòKûg ùjûA ù_âøXÿùe _eòYZ jêGö aé¡ò Kjòùf IR^ I CyZûe_eòa�ð^Kê aêSûGö aòKûg aýajûe I KûðýKkû_e _eòa�ð^Kê aêSûGö aõgû^ê KâcòK Gaõ_eòùag gògêe aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keò[ûGö aòKûge aòbò^Ü _ðýûd MêWÿòK ùjCQò -ùg÷ga, @û\ý aûfýûaiÚû, ùgh aûfýûaiÚû, ùK÷ùgûeaiÚû AZýû\òö Gjòiaê _ðýûdùe gògêegûeúeòK, cû^iòK, @ûùaMòK Gaõ ù^÷ZòK aòKûg ùjûA[ûGö RùY gòlK gògêe Gjòiaê_ðýûdùe ùjC[ôaû aòKûge ùa÷gòÁýKê aêSòaû @ûagýK Gaõ ùiÜj, bf_ûAaû I C›ûjòZKeòaû \ßûeû gògêe C�c aòKûg ùjûA[ûGö ZZþijòZ C_êq gòlY _¡òZòe aòKûg cû¤cùegògê aòbò Ü @ûagýKZûKê RûYòaû ZZþ@^êûdú gòlY _â\û^ Keòaû @ûagýKö

1.9: ^òR _âMZò _eLôaûe C�e^òR _âMZò _eLôaû - 1: jñ, aé¡ò aòKûg c¤ùe _û[ðKý ejòQòö aé¡ò Kjùf IR^, @ûKûe,

CyZûe I f´e _eòa�ð^Kê aêSûAaû ùaùk aòKûg @ûKûe I @ûKéZòe _eòa�ð^ùûMêñ Kûðý]ûeûùe MêYûcôK _eòa�ð^ @ûYò[ûGö

^òR _âMZò _eLôaû - 2: MV^ ^úZò, aòKûge \òM, KâcûMZ, GKZúZß, aýqòMZ _û[ðKýiû]ûeYeê ò¡ðòÁ _âZòKâòdû, ic^ßd, _ûeÆeòK i´§, _âZýûgòZ AZýû\òö

_âûe¸òK gòlûùe Wòù_äûcû (D.E.I.Ed.)26

Uò®Yú

_òfûuê aêSòaû

26

^òR _âMZò _eLôaû - 3: aé¡ò ùjCQò ùKûhúd _eòa�ð^, [û : CyZû, IR^ AZýû\òe aé¡òGaõ aòKûg aòbò^Ü @w _âZýwe iûwV^òK _eòa�ð^ö

^òR _âMZò _eLôaû - 4: aòKûge aòbò^Ü cêLý _ðýûd ùjCQò-ùg÷gaûaiÚû - R^àeê 2 ahð@û\ýaûfýûaiÚû - 2 eê 6 ahðùgh aûfýûaiÚû - 6 eê 12 ahðùK÷ùgûeûaiÚû - 12 eê 19 ahð

^òR _âMZò _eLôaû - 5: aé¡ò I aòKûge aòbò^Ü _ðýûdùe [ôaû aýqòMZ _û[ðKýKê aêSòaûö^òR _âMZò _eLôaû - 6: RùY gòlK gògêKê ^ô, bf_ûAaû, ùiÜj AZýû\ò cû¤cùe aêSòaû

Gaõ aòbò^Ü @ûagýKZûKê PòjÜU Keò ijûdZû _â\û^ Keò[û«òö

1. 10: @Zòeòq @¤d^ _ûAñ _êÉK iìPú* Wood, Chip(2007) yardsticks* Junn, Ellen and Boyatizs,Chris(2007)

1.11 _ûVû« _âgÜûakú1- aé¡ò I aòKûge iõmû ^òeì_Y Keö2- aé¡ò I aòKûge ^úZòKê a‰ð û Keö3- @û\ý aûfýûaiÚûùe gògêe @ûùaMòK I ùaø¡òK aòKûge ùùKøYiò \êAUò

ùfLûGñ ZûfòKû Keö4- gògêe aé¡ò I aòKûgKê _âbûaòZ Keê[ôaû cêLý KûeK MêWÿòKê @ûùfûP^û Keö5 - gòlK gògêe aé¡ò I aòKûgùe Kò_eò iûjûý Keò_ûeòùa?

-